Pani filozof przekrelia siebie

(Go Niedzielny)

Robia zawrotn karier naukow, ale nieoczekiwanie dla wiata zamkna si za

kratami klasztoru
Raz o mao nie zatrua si gazem. Przeywaa wtedy potworn depresj. Po co mnie
odratowalicie? pytaa z wyrzutem. Dwadziecia lat pniej pogodzona z yciem
trafia do komory gazowej. Ale wtedy wiedziaa ju, e mier nie ma nad ni wadzy.
Czemu si nie bawisz? Ambicjuszka! gona drwina odbia si od cian wrocawskiej
kamienicy. Nie mwcie tak! krzykna dziewczyna. Nie lubia tego przezwiska.
Nazway j tak siostry, ktre wychowyway j po mierci taty. Nie pamitaa go, zmar,
gdy miaa dwa lata. Matki cigle nie byo w domu; prowadzia po ojcu skadnic opau.
Harowaa od witu do nocy. Miaa na utrzymaniu spore mieszkanie we wrocawskiej
kamienicy i a jedenacioro dzieci. Ambicjuszka! krzykny siostry. Edyta skulia si,
odoya ksik. Dlaczego mnie tak nazywaj? Bya uparta. Gdy nie chciaa pj do
przedszkola, potrafia postawi cay dom na gowie. Nazywano mnie mdr Edyt
wspominaa po latach. Bardzo mnie to bolao, bo brzmiao, jakbym z tego powodu
bya zarozumiaa.

Zobaczycie: bd wielka

O czym tak rozmylasz? mama pogadzia czarne wosy crki. O niczym

zmieszaa si dziewczyna. Jej bladziutk, delikatn twarz obla rumieniec. Za nic nie
przyznaaby si, e mylaa o przyszoci. Czua, e nie mieci si w ciasnych
mieszczaskich ramach i jest przeznaczona do czego wielkiego. Marzya o sawie.
Nie, tego nie powiedziaaby mamie. Mogoby j to zrani. Widziaa, jak bardzo troszczy
si o rodzin. To byy trudne czasy: wuj, a rok pniej stryj stali si finansowymi
bankrutami i odebrali sobie ycie. Te mierci wstrzsny dziewczynk. Czsto widziaa
matk, gdy krztajc si po domu, szeptaa: Suchaj, Izraelu, twj Bg jest jeden. Bya
szczerze wierzc ydwk. Sporo wycierpiaa. Owdowiaa, miaa cay dom na gowie.
Najwikszym jej zmartwieniem byo jednak to, e na jej oczach dzieci, jedno po drugim,
odchodziy od wiary. Synowie kpili ze zwyczajw szabatu, crki, syszc sowa Tory,
wzruszay ramionami. Malutka Edyta obserwowaa ich uwanie. Urodzona w 1891 roku
w Jom Kippur, wielkie wito pojednania i pokuty, chciaa uciec jak najdalej od wiata
psalmw i midraszy. I uciekaa. W wiat ksiek.

Po co mnie odratowalicie?

Przeywaa ogromny konflikt. wiat j oszukiwa: bya niezwykle zdolna, a jednak gdy
rozdawano nagrody, Edyt pominito. Nie pytaa, dlaczego. Bya ydwk sowo to
zaczynao brzmie jak wyrok. Wraliwa czternastolatka bardzo to przeya. Do koca
ycia zapamitaa jednak ciepe sowa dyrektora, ktry w czasie pomaturalnego

1
komersu rzuci: Uderz w kamie, a wytrysn skarby!. To bya jawna aluzja do jej
nazwiska. Stein to po niemiecku kamie. Zdaa na wrocawski uniwersytet. Studiowaa
germanistyk, histori i psychologi. Jestem ateistk i feministk odpowiadaa
twardo, ale jej gow nieustannie bombardoway setki pyta: Gdzie znajd prawd? W
zatopionym w modlitwach wiecie matki? W ironii rodzestwa? Zaufaa psychologii, a
pniej filozofii. Stay si jej prawdziw pasj.
W czasie studiw przeya potworn depresj. Soce zdawao si gasn, nawet w
penym, jasnym dniu wspominaa. Straciam zupenie zaufanie do ludzi; chodziam
jakby zmiadona strasznym ciarem, nie umiaam niczym si cieszy. Kiedy wraz z
siostr o may wos nie zatruy si przypadkowo gazem. Gdy otworzya oczy,
wyszeptaa: Jaka szkoda! Dlaczego w tej gbokiej ciszy nie pozostawiono nas na
zawsze?.

Filozof opatruje rany

Ucieka z Wrocawia. Po trosze dlatego, e dusia si w tym miecie. Zasadniczy powd

by jednak inny: przygotowujc referat z psychologii, natkna si na wydawnictwa
Edmunda Husserla, ojca fenomenologii. Pokna je z wypiekami na twarzy. Czua, e
odpowiadaj na wiele jej pyta. Moda, zdolna studentka spakowaa si i ruszya do
Getyngi. Na studia germanistyczne i filozoficzne. Do samego Husserla!
Zacza studia u mistrza. Czua si ogromnie szczliwa, rado trwaa jednak krtko.
Wybucha wojna. Wygaso moje ycie osobiste; jeeli przeyj wojn, podejm je jako
dar pisaa modziutka studentka filozofii. Na wasn prob trafia do szpitala
zakanego w morawskich Hranicach. Od witu do nocy krztaa si przy rannych. Bya
nieprzytomna ze zmczenia.
Ju w czasie wojennej zawieruchy Edyta rzucia si w wir pracy uniwersyteckiej.
Pracowaa nad doktoratem: siedziaa w ksikach dzie i noc. Gdy woano mnie na
obiad, wracaam jakby z innego wiata i szam wyczerpana, ale radosna wspominaa.
Obronia doktorat we Fryburgu, gdzie Husserl otrzyma katedr, a w 1916 roku zostaa
nawet jego asystentk.

Trzsienie ziemi

Wci uwaaa si za ateistk. Jej deklaracje brzmiay ju jednak mniej pewnie ni

przed laty. Pan Bg dawa jej coraz mocniejsze znaki swojej obecnoci. W Getyndze
poznaa modego docenta Adolfa Reinacha. Zafascynowaa j jego dobro i delikatno.
Prawdziwym trzsieniem ziemi bya wiadomo: mody filozof zgin na froncie. Edyta
odwiedzia jego on. Spodziewaa si, e po przekroczeniu progu zastanie histeri czy
przygnbienie. Ujrzaa pen pokoju, pogodzon z yciem wdow, ktra zdradzia
sekret swego zachowania: kilka miesicy temu przyjlimy chrzest w Kociele
protestanckim. Byo to moje pierwsze spotkanie z krzyem i Bo moc, jakiej udziela
On tym, ktrzy go nios notowaa zdumiona panna Stein. Ujrzaam pierwszy raz w
yciu Koci w jego zwycistwie nad ocieniem mierci. W tym momencie zaamaa si

2
moja niewiara i ukaza si Chrystus w tajemnicy krzya.

Od deski do deski

aska nie wdara si w jej ycie z dnia na dzie. Delikatnie drya ska. Edyta
dostrzega, e religia odpowiada na pytania, wobec ktrych filozofia pozostaje
bezradna. Gdy w 1921 roku wpad jej w rce opasy tom ycia witej Teresy z Avila,
przeczytaa go z wypiekami na twarzy. Byam tak pochonita, e nie przerwaam
czytania, pki nie doszam do koca. Kiedy zamknam ksik, musiaam sama sobie
wyzna: To jest prawda!

W yciu Edyty rozpocz si nowy etap. Studium filozofii jest chodzeniem nad
przepaci notowaa, ale nie miaa jeszcze odwagi uklkn pod krzyem. Jedyn
moj modlitw bya tsknota za prawd wspominaa. Zmagaa si. Przez cae ycie
dya do poznania prawdy, a gdy ju jej dotkna, chciaa by jej wierna. Bez
zastrzee, do koca. Po kryjomu biegaa na poranne Msze. W kocu daa za wygran.
Poprosia o chrzest.
W roku Paskim 1922, w dniu 1 stycznia zostaa ochrzczona Edyta Stein, lat 30, doktor
filozofii. Po dobrej nauce i przygotowaniu przesza z judaizmu na ono Kocioa i
otrzymaa na chrzcie witym imiona Teresa Jadwiga notowa ksidz w kronice
parafialnej. W tym dniu Koci witowa uroczysto Obrzezania Paskiego: dla
ydw akt wczenia w nard Izraela. Dla Edyty rozpoczcie nowego ycia. Matka nie
zaakceptowaa wyboru crki, ktra powiedziaa jej o tym na klczkach. Twarda
ydwka, ktrej nie zamay dotd zawirowania yciowe, rozpakaa si.
Panna Stein rozpocza dziesicioletni prac nauczycielki. Jej pasjonujce wykady
staway si coraz popularniejsze. Do tego stopnia, e Edyt nazwano gosem
katolickich Niemiec. ya skromnie. Niemal klasztornie. Sporo czasu spdzaa w
kaplicy. Uczya dziewczta, a po pracy lczaa nad tumaczeniami dzie Newmana i
witego Tomasza. Jej ydowskie pochodzenie znw brzmiao jak wyrok: nie moga
zrobi habilitacji. Z dnia na dzie dojrzewao w niej pragnienie wstpienia do klasztoru.
Czekaa. Jej nawrcenie nie byo fruwaniem neofity. Przeczuwaa, e jej ycie bdzie
naznaczone cierpieniem. Patrzc na zawieszony nad biurkiem krzy, westchna: O, jak
bardzo mj nard bdzie musia cierpie, zanim si nawrci!

Za kratami

W 1933 roku zapukaa do koloskiego Karmelu. Miaa mizerne szanse zostania

mniszk: bya 42-letni ydwk, bez posagu. Dla Boga nie byo to jednak przeszkod.
Edyta zamieszkaa za kratami. Przyja imi Teresa Benedykta od Krzya. W dniu jej
profesji wieczystej zmar Husserl. Dwa lata wczeniej, w wito Podwyszenia Krzya
witego, gdy odnawiaa swoje luby, zmara matka. Dla modej karmelitanki bya to
wyrana odpowied z nieba. Dugo modlia si o ich zbawienie. Prac naukow
przerywaa szyciem, sprztaniem, dogldaniem schorowanych sistr. Bya szczliwa i

3
staraa si opowiedzie o tym rodzinie. Sowa byy jednak bezradne wobec tego, co
czua. Czy niewierzca rodzina moga zrozumie sowa: Wzorem Matki Najwitszej
cakowicie siebie przekreli, a zatopi si w yciu i cierpieniu Chrystusa?

Idziemy gin

W Niemczech wrzao. Zamykano ydowskie sklepy, wyrzucano ydw z publicznych

stanowisk. Po pogromie nocy krysztaowej ycie Edyty byo zagroone. Przeniesiono j
do holenderskiego Karmelu w Echt. Zza krat obserwowaa wybuch wojny. Gdy pod
klasztor podjecha gestapowski samochd, nie opieraa si. Moga uciec, odrzucia
jednak takie rozwizanie. Wychodzc, powiedziaa do swojej przeraonej siostry Ry,
ktra rwnie po chrzcie trafia do Karmelu: Chod, idziemy cierpie za nasz lud. To
byy ostatnie sowa, ktre syszay mniszki. Ju wczeniej wspominaa im, e chce by
ubog Ester, ktra wstawia si u Boga za ludem, chcc ocali go z zagady. Na
karteczce, ktr zostawia, wzruszone mniszki przeczytay: Wiedz Krzya mona
posi jedynie wtedy, gdy czuje si ciar krzya w caym jego ogromie. Czua jego
ciar w obozie w Amersfoort i Westerbork, i w czasie koszmarnej podry do
Owicimia. Czua, gdy 9 sierpnia 65 lat temu zaryglowano drzwi komory gazowej.

Oko w oko

Z caej duszy i z caego serca wierz w Boga i w Jego Opatrzno zawoa rabbi z
Racia przed plutonem egzekucyjnym. Nawet jeli pozostan po mnie jedynie koci,
to bd one krzycze: Kt, o Panie, podobny do Ciebie! szepn rabbi z Piaseczna
w obliczu mierci. Jak modlia si czekajca na mier w lasku brzeziskim
karmelitanka, crka Izraela? Kobietom powiedziano, e czekaj na kpiel. Ale Edyta
przeczuwaa, e to bdzie inne zanurzenie: w mier, w cierpienie jej Oblubieca.
Szukaa Go tyle lat, chwila spotkania bya tak blisko. Edyta przekrelia siebie, zrosa
si cakowicie z krzyem. Zatrzanito drzwi komory. To si nie mogo inaczej skoczy.

Marcin Jakimowicz
2007-08-01 (15:52)