Professional Documents
Culture Documents
Krakw 2016
ISBN 978-83-65705-15-0
Recenzja naukowa:
prof. dr hab. Tadeusz Cegielski (UW)
prof. dr hab. Zbigniew Pasek (AGH)
dr hab. Artur Jocz (UAM)
dr hab. Andrzej Kasperek (U)
dr hab. Diana Oboleska (UG)
dr hab. Monika Rzeczycka (UG)
dr hab. Maria Zowiso (AWF Krakw)
dr Anna Olszewska (AGH)
Wstp 7
Maria M.Bouyk
Dlaczego mit? Kilka uwag wwietle filozofii klasycznej 9
Zbigniew agosz
Aparat represji wobec ezoterykw iugrupowa
ezoterycznych zarys problematyki 47
Anna Peck
Czy Jezus by buddyst? Aspekt kolonialny
idysonans kognitywny wanglosaskiej debacie
intelektualnej 59
Boena Ronowska
Proces wCeynowie wedug Himmlers Hexenkartothek 83
Magorzata Sokoowicz
Od dawna marz, eby pj do hammamu.
Marokaska czarna magia apoczucie tosamoci
wopowiadaniach Tahara Ben Jellouna 103
Maciej B.Stpie
Wczesny Faivre
czy peny Hanegraaff? Dylematy metodologiczne
ezoteryki zachodniej 129
Tomasz Szymaski
Otosamoci wyznaniowej iduchowej francuskich
romantykw: przyczynek do bada nad ide
religii uniwersalnej 145
Agata wierzowska
Joga jako atawistyczne wracanie do raju.
Rudolf Steiner ojodze 159
Izabela Trzciska
Pytanie otosamo wpoezji Wandy Dynowskiej 183
Andrzej Wjtowicz
Ezoteryzm, czyli krytyka kultury. Znaczenia idefinicje 197
Marcin Zarzecki
Postmodernistyczne rozterki popkultury
wmetaforyce New Age 223
Abstracts 243
Dlaczego mit?
Kilka uwag wwietle
filozofii klasycznej
Zob. take: S.Janeczek, Filozofia na KUL-u. Nurty idee osoby, Lublin 1999;
A.Maryniarczyk, M.A.Krpiec, Szkoa Lubelska Filozofii, [haso w:] Powszechna
Encyklopedia Filozofii, red. A.Maryniarczyk iin., t. 6, Lublin 2005, s. 532550.
Gruntownemu badaniu problematyki mitu autorka powicia dysertacj
doktorsk (Dlaczego mit? Prba wyjanienia wspczesnego renesansu mitu, mps,
Lublin 1992) oraz cykl omiu artykuw, powstaych wlatach 19992008.
Naley podkreli, e filozofia religii naley do gwnych obszarw zainte-
resowa badawczych autorki; jej ostatnia monografia powicona jest wa-
nie problematyce religii. Zob. M.M.Bouyk, Wychowanie otwarte na religi.
Polska Szkoa Filozofii Klasycznej oroli religii wwychowaniu, Warszawa 2013.
3 Zob. ohistorii studiw nad mitem: K.W.Bolle, Myth. An Overview, [w:] The
Encyclopedia of Religion, red. M.Eliade, t. 10, New York 1987, s. 261273.
Dlaczego mit? Kilka uwag wwietle filozofii klasycznej | 11
5 Zob. K.Armstrong, Krtka historia mitu, prze. I.Kania, Krakw 2005; W.Brezin-
ka, Wychowanie ipedagogika wdobie przemian kulturowych, prze. J.Kochanowicz,
Krakw 2005; L.Koakowski, Obecno mitu, Wrocaw 1994.
Dlaczego mit? Kilka uwag wwietle filozofii klasycznej | 13
Platos Oral Doctrine, Platonic Studies 1981, s. 379403. Wicej zob. M.M.Bo-
uyk, Dlaczego mit?, dz. cyt.
10 Zob. Arystoteles, Metafizyka, 982 b 15, 1074 b i1091 b (polskie wyd.: tene,
Metafizyka, oprac., prze. K.Leniak, Warszawa 1983, s. 8, 320, 379).
16 | Maria M.Bouyk
11 Wicej na ten temat zob.: M.M.Bouyk: Mit historia wita? Czytanie Arysto-
telesa, Studia zFilozofii Boga, Religii iCzowieka 2005, nr 3, s. 3134; ta,
Arystotelesowska koncepcja racjonalnoci wobec faktu mitu, Studia Bobolanum
2002, nr 2 (1), s. 145168.
12 Wicej zob.: ta, Religia amit, Studia Bobolanum 2004, nr 1, s. 165186; ta,
Prawda mitu aprawda religii we wspczesnej kulturze, Studia zFilozofii Boga,
Religii iCzowieka 2007, nr. 4, s. 255280.
Dlaczego mit? Kilka uwag wwietle filozofii klasycznej | 17
Uwarunkowania kulturowe
mylenia mitycznego
Zakoczenie
Jak wykazalimy, mit jest tworem racjonalnym, bo wyraa nie
tylko pytania egzystencjalne, ale przede wszystkim zdolno do
stawiania tych pyta, opart na waciwym czowiekowi pojmo-
waniu rzeczywistoci. Mit jest nonikiem mylenia konkretnego,
obrazowo-zmysowego, sabo oddzielonego od sfery emocjonal-
nej ikierowanego zasad pikna, waciw twrczoci (poiesis).
Wswojej strukturze mit ujawnia cechy analogii metaforycznej. Dla
spoecznego odbioru mitu decydujce s warunki, ktre stwarza
kultura nas interesowaa kultura wspczesna ijej utrwalone
wzorce poznawcze dotyczce poznania naukowego. Celem ana-
lizy nie byo zatem podwaenie obecnoci mitu jako takiego, ale
podanie wwtpliwo susznoci utrwalonego podziau ludzkiego
poznania, ktry nie obejmuje refleksji metafizycznej, ajedynie
akcentuje dychotomiczne rozrnienie na poznanie jednoznaczne
(naukowe) iniejednoznaczne (mityczne). Konsekwencj tego po-
dziau wkulturze staje si, naszym zdaniem, postrzeganie religii
jako zjawiska pozaracjonalnego oraz mitologizowanie wartoci.
Podzia ten piecztuje wyjcie wartoci zprzestrzeni prawdy
wtym wartoci, ktr jest wito. Majc to na uwadze, staralimy
si uzasadni, e mit, ze wzgldu na jego funkcje iprzedmiot
oraz subiektywno iwieloznaczno, nie powinien by jedyn
24 | Maria M.Bouyk
Bibliografia
Findlay J.N., The Written and Unwritten Doctrines, New York 1974.
Gaiser K., Platons Ungeschriebene Lehre, Stuttgart 1963.
Guthrie W.G.C., AHistory of Greek Philosophy, Cambridge 1975.
Hirsch W., Platons Weg zum Mythos, Berlin 1971.
Janeczek S., Filozofia na KUL-u. Nurty idee osoby, Lublin 1999.
Kamiski S., Jak filozofowa?, Lublin 1989.
Koakowski L., Obecno mitu, Wrocaw 1994.
Krmer H.J., Arete bei Platon und Aristoteles, Heidelberg 1959.
Krpiec M.A., Teoria analogii bytu, Lublin 1993.
Maryniarczyk A., Krpiec M.A., Szkoa Lubelska Filozofii, [haso w:] Pow
szechna Encyklopedia Filozofii, red. A.Maryniarczyk iin., t. 6, Lublin
2005, s. 532550.
Mieletinski E., Poetyka mitu, prze. J.Dancygier, Warszawa 1981.
Platon, Fedon, prze. W.Witwicki, Warszawa 1984.
Platon, Fajdros, prze. W.Witwicki, Warszawa 1958.
Platon, Gorgiasz, prze. W.Witwicki, Warszawa 1958.
Platon, Pastwo, prze. W.Witwicki, Warszawa 1990.
Platon, Parmenides, prze. W.Witwicki, Warszawa 1961.
Platon, Timajos, prze. P.Siwek, Warszawa 1986.
Ricur P., Myth and History, [w]: The Encyclopedia of Religion, red. M.Eliade,
t. 10, New York 1987.
Vlastos G., On Platos Oral Doctrine, Platonic Studies 1981, s. 379403.
Tomasz Sebastian Cielik
Tosamo
renesansowego maga
wujciu Agrippy
von Nettesheima
[] ten Agrippa nie oszczdza nikogo; gardzi, wie, nie
wie, pacze, mieje si, gniewa, ly, chwyta wszystko;
on sam jest filozofem, demonem, bohaterem, bogiem,
wszystkim.
Charles Nauert wswej pracy pt. Agrippa and the Crisis of Renais-
sance Thought, bdcej obszernym studium myli von Netteshei
ma na tle epoki renesansu, zamieszcza kilka istotnych konkluzji
dotyczcych rozwaa filozofa. Podkrela on m.in. wan rol
Agrippy wczeniu magicznej tradycji redniowiecza zjej nowo
pojawiajcymi si formami wrenesansie. De occulta wtym kon-
tekcie jest postrzegana jako obszerne dzieo, obejmujce wiedz
zwikszoci ksig magicznych. Zdaniem Nauerta jest ono prb
nie tylko oczyszczenia dawnej redniowiecznej magii ze zowro-
gich przesdw izabobonu, ale take nadania jej neoplatoskiego
filozoficznego charakteru3.
Wepoce renesansu, jak dalej zauwaa Nauert, magi iastrologi
traktowano jako narzdzia umoliwiajce czowiekowi wyzwole-
nie si spod wpywu zalenoci materialnych. Wtym kontekcie
myl Agrippy twrczo nawizuje do ywotnych nurtw epoki.
Magia bowiem wedle von Nettesheima umoliwia czowiekowi
wyraenie zawartej wnim boskiej mocy, atake wyrwanie si
spod wadzy lepego losu4.
Rozwaania niemieckiego filozofa dotyczce statusu wiedzy
tajemnej przyczyniaj si do przeksztacenia magii wnauk poj-
mowan jako wiedza empiryczna ipraktyczna. To stanowisko
Nauerta opiera si midzy innymi na zarysowanej wDe occulta
irozwinitej wDe vanitate prbie zakwestionowania rednio-
wiecznego podejcia do wiedzy iwypracowania nowych jej form5.
Z kolei Vittoria Perrone Compagni, we wprowadzeniu do
swojej edycji krytycznej De occulta zawraca uwag na bardzo
istotny aspekt dziea Agrippy, mianowicie na jego oryginaln
synkretyczn struktur, zawierajc mnogo twrczych wkonse-
kwencji odwoa do dzie Ficina, Pica della Mirandoli iJohannesa
Reuchlina. Ficiniaskie koncepcje relacji pomidzy wiecznymi
3 Zob. Ch. Nauert, Agrippa and the Crisis of Renaissance Thought, Urbana 1965,
s. 229230.
4 Zob. tame, s. 233235.
5 Zob. tame, s. 334.
30 | Tomasz Sebastian Cielik
17 Von Nettesheim niejako rozbija jedno zagadnienie na trzy ksigi, ktre mona
poj dopiero po zoeniu go wcao, oczym sam wspomina: Wy za, sy-
nowie nauki iwiedzy, poszukujcie wtej ksidze, zbierajc nasz rozproszon
myl, ktr wrnych miejscach przedstawiamy ico uczynilimy tajemnym
wjednym miejscu, winnym czynimy jawnym tak, e dla mdrych spord
was bdzie to jasne. H.C.Agrippa von Nettesheim, De occulta, III: 65, s. 599
[prze. T.S.C.]. Przykadem takiego zagadnienia jest moc czy ludzka dusza.
18 Wswoim wstpie do De occulta Vittoria Compagni wskazuje na wtek odno-
szcy si do przeznaczenia duszy post mortem, ktry wZoharze jest zwizany
zjej trzema poziomami: nefesz, ruah, neszama. Owe stopnie duszy zostaj przez
Agripp wprowadzone wtreci trzeciej ksigi wpostaci aciskich terminw
korespondujcych zich hebrajskimi odpowiednikami: mens, ratio, idolum, poja-
wiajcymi si take przy opisie losw duszy ludzkiej po mierci. Zob. V.P.Com-
pagni, dz. cyt., s. 4243; T.S.Cielik, Renesansowa koncepcja duszy, s. 147148.
Tosamo renesansowego maga | 35
22 Dzieje si tak, gdy wemie si pod uwag melancholi. Zob. T.S.Cielik, Re-
nesansowa koncepcja duszy, s. 152.
23 Wszystko przewyszajcy Bg, jak mwi Trismegistos, wymyli dwa po-
dobne do siebie obrazy mianowicie wiat iczowieka iwjednym znich ra-
dowa si wszelkimi cudownymi dziaaniami, wdrugim za odnosi korzy
zprzyjemnoci. H.C.Agrippa von Nettesheim, De occulta, III: 36, s. 506507
[prze. T.S.C.].
Tosamo renesansowego maga | 37
Tosamo adepta-podrnika-maga
We wstpie do niniejszego artykuu bya mowa o fragmen-
tach, wktrych Agrippa, opisuje postaw, jakiej wymaga od adepta
swej ksigi, co woczywisty sposb koresponduje ztosamoci
magiczn. Von Nettesheim zwraca si bowiem bezporednio do
czytelnika-adepta, zarwno we wstpie, jak iwposowiu do De
occulta Wtyche miejscach, pod swym barwnym ierudycyjnym
stylem, skrywa filozof postaw, jakiej wymaga od zgbiajcego
arkana dziea. Przyjrzenie si owym zwrotom pozwala na jasne
stwierdzenie, i kady czowiek zgbiajcy filozofi tajemn wi-
nien posiada bystry umys, by roztropnym, by mc obj za-
warto dziea Agrippy, atake powinien by ostrony ido
krytyczny wstosunku do zgbianych treci. Niemiecki myliciel
stwierdza bowiem, i jeli czytelnik znajdzie treci niezgodne
zjego przekonaniem, to powinien je porzuci inie czyni znich
uytku, skoro uznaje je za szkodliwe. Mona zatem sdzi, i wten
sposb filozof sygnalizuje, i nie kady jest godny igotowy do
intellectus, verbum autem nostrum est simulacrum animae, per quod agit in
res naturales naturaliter, quoniam natura opus illius est. Tame, II: 60, s. 395.
34 Marc van der Poel stwierdza, e Cornelius Agrippa, jak kady neoplatonik,
zdradza swoje zainteresowanie mistycyzmem. Ponadto zauwaa, i we wszel-
kich przedsiwziciach von Nettesheima towarzyszy mu przekonanie, i moe
on zbliy si do Boga, poniewa utrzymuje, i Bg przejawi si wrozmaity
sposb wstworzonym przez Siebie wiecie. M. van der Poel, dz. cyt., s. 810.
Tosamo renesansowego maga | 43
Bibliografia
Aparat represji
wobec ezoterykw
iugrupowa
ezoterycznych zarys
problematyki
Ju wwarstwie etymologicznej ezoteryka wswym prymarnym
znaczeniu (estero es: wewntrzne, ukryte) implikuje na
kilku paszczyznach elementy zbiene z ide i dziaalnoci
sub specjalnych (wywiadu, kontrwywiadu itp.). Regua tajno-
ci czy wreszcie samej tajemnicy jest przecie niejako na trwa-
le wpisana wdziaanie operacyjne sub specjalnych, ale i co
oczywiste wszelkiej maci ezoterycznych zakonw tajemnych
czy pojedynczych ezoterykw1. Nawet sama tajemnica, cho
20 IPN BU 00168/79/1/7010/l.
Aparat represji wobec ezoterykw | 55
Bibliografia
1 Np. D.S.Lopez, Prisoners of Shangri-La: Tibetan Buddhism and the West, Chicago
1998; tene, New Age Orientalism: The Case of Tibet, Tricycle: The Buddhist Review
1994, nr 3, s. 15; tene, Lamaism And the Disappearance of Tibet, Comparative
Studies in Society and History, t. 38, nr 1, s. 325; E.L.Mullen, Orientalist Com-
mercializations: Tibetan Buddhism in American Popular Film, Journal of Religion
and Film 1998, t. 2, nr 2, s. 119; ta, The American Occupation of Tibetan Buddhism:
Tibetans and Their American Hosts in New York City, MnsterNew York 2001.
60 | Anna Peck
9 E.E.Hale, Review: The Unknown Life of Christ. Reviewed Work: La Vie Inconnue De
Jesus-Christ by Nicholas Notovitch, The North American Review 1894, t. 158,
nr 450, s. 594.
10 Np. jedna znajnowszych publikacji: B.D.Ehrman, Jesus Before the Gospels: How
the Earliest Christians Remembered, Changed, and Invented Their Stories of the Savior,
New York 2016.
64 | Anna Peck
26 Tame, s. 517.
27 Tame, s. 519520.
70 | Anna Peck
31 Tame, s. 118.
32 Tame, s. 119.
33 Work and Workers, The Biblical World 1894, t. 4, nr 2, s. 147149.
34 Acertain Russian by the name of Nicolas Notovitch, aman of no known
attainments in any direction, certainly not in the direction of biblical history
and criticism. Tame, s. 147.
72 | Anna Peck
35 Tame, s. 148.
36 Tame, s. 149.
37 Tame. Ironi tej zapowiedzi byo wykorzystanie tego motywu wiele lat p-
niej przez Sigmunda Freuda. Motyw Mojesza-Egipcjanina sta si podstaw
psychoanalitycznego studium Mojesz imonoteizm.
Czy Jezus by buddyst? Aspekt kolonialny | 73
Dysonans kognitywny
Pytanie, ktre nie zostao dotychczas postawione, aktre wydaje
si kluczowe dla wyjanienia zjawiska, dotyczy przyczyn, dla
ktrych zarwno profesjonalici, jak ibadacze-amatorzy czuli si
zobowizani do przedstawiania dowodw naukowych nawet
46 L.H.Fader, dz. cyt., s. 83102 (rozdz. 4: The Cultural Climate That Gave Rise to
the Notovitch Fraud).
47 Tame, s. 9398.
48 P.Abelsen, Schopenhauer and Buddhism, Philosophy East and West 1993, t. 43,
nr 2, s. 255278.
49 E.R.Gruber, H.Kersten, dz. cyt., s. 2629.
50 J.M.Hanson, dz. cyt., s. 7677.
78 | Anna Peck
Bibliografia
Abelsen P., Schopenhauer and Buddhism, Philosophy East and West 1993,
t. 43, nr 2, s. 255278.
Bruns J.E., The Christian Buddhism of St John: New Insights into the Fourth
Gospel, New York 1971.
Burds J., The Second Oldest Profession, t. 1: AWorld History of Espionage,
Prince Frederick 2011.
Carus P., The Life of Issa, The Monist. An International Quarterly Journal
of General Philosophical Inquiry 1894, t. 5, nr 1, s. 116119.
Desideri I., Mission to Tibet. The Extraordinary Eighteenth-Century Account
of Father Ippolito Desideri, Boston 2010.
Eastern Spirituality in America. Selected Writings, red. R.S.Ellwood, New
York 1987.
Ehrman B.D., Jesus Before the Gospels: How the Earliest Christians Remembered,
Changed, and Invented Their Stories of the Savior, New York 2016.
Fader H.L., The Issa Tale That Will Not Die: Nicholas Notovitch and His
Fraudulent Gospel, Washington 2003.
Faivre A., Theosophy, Imagination, Tradition: Studies in Western Esotericism,
prze. Ch. Rhone, Albany 2000.
Gerrig R.J., Zimbardo Ph.G., Psychologia iycie, prze. J.Radzicki, red. M.Ma-
terska, Warszawa 2006.
Gruber E.R., Kersten H., The Original Jesus. The Buddhist Sources of Chri-
stianity. Rockport, Massachusetts 1995.
Hale E.E., Review: The Unknown Life of Christ. Reviewed Work: La Vie In-
connue De Jesus-Christ by Nicholas Notovitch, The North American
Review 1894, t. 158, nr 450, s. 594601.
Hanson J.M., Was Jesus aBuddhist?, Buddhist-Christian Studies 2005,
t. 25, s. 7589.
Hitz F.P., The Great Game. The Myth and Reality of Espionage, New York 2004.
Hopkirk P., The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia, New
York 1992.
Huc E.R., Souvenirs dun voyage dans la Tartarie, le Thibet, et la Chine pendant
les annes 1844, 1845 et 1846, t. 12, Paris 1850.
Huc E.R., Sinnett P., Recollections of aJourney through Tartary, Thibet, and
China, During the Years 1844, 1845, and 1846, New York 1852.
Jacobs A., When Jesus Lived in India: the Quest for the Aquarian Gospel: the
Mystery of the Missing Years, London 2009.
Johnson R., Spying for Empire: The Great Game in Central and South Asia,
17571947, London 2006.
Kipling R., Kim, Garden City 1966.
Linville W.R., Helena Petrovna Blavatsky, Theosophy, and American Thought,
Honolulu 1986.
Lopez D.S.Jr., Buddhism & Science: aGuide for the Perplexed, Chicago 2008.
Lopez D.S.Jr., New Age Orientalism: The Case of Tibet, Tricycle: The Buddhist
Review 1994, nr 3.
Lopez D.S.Jr., Prisoners of Shangri-La: Tibetan Buddhism and the West, Chi-
cago 1998.
Lopez D.S.Jr., Lamaism And the Disappearance of Tibet, Comparative
Studies in Society and History 1996, t. 38, nr 1, s. 325.
Lopez D.S.Jr., McCracken P., In Search of the Christian Buddha: How an
Asian Sage Became aMedieval Saint, New York 2014.
Meyer K.E., Shareen B.B., Tournament of Shadows: The Great Game and the
Race for Empire in Central Asia, New York 1999.
Mullen E.L., Orientalist Commercializations: Tibetan Buddhism in American
Popular Film. Journal of Religion and Film 1998, t. 2, nr 2, s. 119.
Mullen E.L., The American Occupation of Tibetan Buddhism: Tibetans and Their
American Hosts in New York City, MnsterNew York 2001.
Mller M., The Alleged Sojourn of Christ in India, The Nineteenth Century
1894, nr 36, s.515522.
Notovitch N., The Unknown Life of Jesus Christ, prze. V.R.Gandhi, New
York 2008.
Czy Jezus by buddyst? Aspekt kolonialny | 81
Proces wCeynowie
wedug Himmlers
Hexenkartothek
Wstp
5 http://www.paranormalne.eu/forum/topic/3746-nazistowskie-archiwum-x/
[dostp: 04.01.2016].
6 M.Zdunek, Ztajnych archiww SS.Kartoteka procesw oczary: dzieje, zawarto
imoliwo wykorzystania, Glaukopis 2008, nr 1112, s. 157.
7 Tene, Czary iczarownice wedug SS, s. 19.
Proces wCeynowie wedug Himmlers Hexenkartothek | 85
Pozostae kraje
Polska
Wgry
Dania
Hiszpania
Belgia %
Holandia
Anglia
Wochy
Szwajcaria
Francja
0 1 2 3 4 5 6
27 http://www.paranormalne.eu/forum/topic/3746-nazistowskie-archiwum-x/
[dostp: 04.01.2016].
90 | Boena Ronowska
Materia imetody
Pracowano na zespole akt: Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy
Sztafet Ochronnych Wydzia Archiwalny komrka do spraw
bada procesw oczary (numer zespou akt: 975. Archiwum
Pastwowe wPoznaniu).
Kwerenda archiwalna bya prowadzona wpierwszej poowie
2016 r., jej gwnym celem badawczym byo zapoznanie si zza-
wartoci Kartoteki procesw oczary. Odrbnym celem kweren-
dy byo wykonanie dokumentacji fotograficznej zachowanych
akt, atake porwnanie ich zawartoci zinnymi aktami proce-
sw oczary oraz zopisami rdowymi poszczeglnych procesw,
zawartych wdostpnej literaturze. Osobno zainteresowano si
bardzo bogatymi materiaami fotograficznymi: licznymi fotoko-
piami starych rycin, odbitkami oryginalnych akt procesowych
oraz fotografii miejsc inarzdzi tortur.
Opisywane dokumenty s sporzdzone wjzyku niemieckim,
bardzo czsto mamy do czynienia zrkopisami, co stanowi podsta-
wow trudno badawcz. Osobnym problemem jest konieczno
przeprowadzenia wielu odrbnych kwerend wcelu zbadania caej
zawarto akt.
Wyniki
34 Die mnner und frauen des dorfes waren in einer Mondnacht mit dem wehrlo-
sen Madchen, dem man die arme auf dem rucken festgebunden hatte, in ihren
booten aufs meer hinausgefahren. [] nach einer halben Stunde hlt man an
und zog die Segiel ein, und wo der mond, die dunklen wogen uber graus ger
tiefe. Mit einem silbenkranze lieblich kronte, vollbrachte man die furchterliche
tat. ins wasser mit der hexe! Tobten sie wir wollen sehn, ob ihr der teufel hilft,
ins wasser mit dem weib! Aus Viktors boot flog jetzt ein dunkler korper in die
wogen. Ein schrei, ein gurgeln, dann war alles still. Doch bald kam wider sie zur
oberflache. Da sich die dicken wollnen frauenkleider. So rasch noch nicht voll
waser saugen konnten, und als sie wieder auftaucht scholl es laut: da seht, ihr
wie sie schwimmt, die ekle hexel, so schlagt sie tot! Und man bekreuzigt sich
und mit dem shweren blechbeschlagen ruder Viktor aus zu hartem wucht gem
schlege und diese schlag, der ihr das haupt zerschme ttert hat auch ihr armes
junges herz gebrochen. Der mond sah ruhig zu der grausen tat. Noch kurze
weile sah den dunklen krper, er an des meeres oberflache treiben, dann sank
er langsam. Und die fischer fuhren zum strande nach vollbrachter hexenprobe.
Karl Girth opisuje to wydarzenie wDie hexe von Hela (Leipzig 1892).
94 | Boena Ronowska
36 Tame.
37 W.Brzeska, Sprawa gminy Ceynowy, WarszawaLww 1938.
96 | Boena Ronowska
Wygld zewntrz- - moda dziew- Kobieta ponad 40 lat 50 lat, tga, czarne oczy, za
ny iwane dane czyna modu mieszkaa wJastarni,
zdomu Selin, miaa kilku braci,
m zgin na morzu
Przyczyna oskar- Choroba Jana Kkola Choroba rybaka Jana Kkola Choroba Johanna Choroba Jana Kkola
enia oczarostwo Kkola
Oskaryciele Ssiedzi Medyk Kamiski Znachor Stanisaw Kamiski, Uzdrowiciel Stanisaw Znachor Jan Kamiski
Przysigy Piotr Kkol, Kamiski
Jakub Ciskowski
Kto dokona Ssiedzi, kobiety Ssiedzi Piotr, syn Marcina Kkola, - Marcin iPiotr Kkol
linczu imczyni Jakub Freudel, sotys Ceynowy, Jzef, Filip iTomasz
Jzef Budzisz, Micha Noetzel, Budzisz
Mikoaj Trendel
Prowokator linczu Wiktor Konkel Jakub Ciskowski Znachor Kamiski Uzdrowiciel Stanisaw Znachor Jan Kamiski
zGniezdowa, Kamiski
Piotr Budzisz iPiotr
Kkol
Sposb linczu Wywieziona dk Bita, obrzucana ka- Bita przez znachora, kopana, Maltretowana kilka Obrzucona kamienia-
na morze, rzucona mieniami, skrpowana obrzucona kamieniami. Kobieta dni,utopiona podczas mi, okadana piciami,
na fale, gdy nie iwywieziona dk na zbiega do ksidza wSwarze- prby wody kopana ibita kijem;
tona, zatuczono morze, gdy nie tona, wie, jednak zostaa pojmana skrpowana iwywie-
j wiosami zatuczono j wiosami izaprowadzona do chaty Jana ziona dk na morze,
Kkola, by odczynia czary. gdy nie tona, zatu-
Jak odczynienia nie przynosiy czono j wiosami
skutku, zaczto si znowu nad
ni pastwi. Na skutek zncania
si nad ni kobieta sama uwie-
rzya wto, e jest czarownic.
Kobiet pawiono, nie tona, bo
Kamiski trzyma ja na sznurze.
Uwiziona ponownie zostaa
rzucona na wod. Podtopion
kobiet dobi Kamiski cztere-
ma ciosami noem wgow
Obrocy kobiety Wiktor, mody Marcin Budzisz, 40 lat, Micha Budzisz
chopak kawaler
rda 1. A.Meye, Das S.eromski, Wiatr od W.Brzeska, Sprawa gminy Cey- D.ukasiewicz, Zo M, Konkel, Czarownica
Strafrecht morza, nowy, LwwWarszawa 1938, niechrzecijaskie po kaszubsku [dostp:
der Stadt Danzig, Warszawa 1946. inieludzkie. Historia 05.01.2016] http://
1876, s. 73. dzieciobjstwa iinne www.timetravelers.
2. K.Girth, Die studia zdziejw codzien- pl/czarownica-po-ka-
Hexe von Hela, noci, Pozna 2014. szubsku/
Leipzing 1892.
Proces wCeynowie wedug Himmlers Hexenkartothek | 99
100 | Boena Ronowska
Wnioski
Akta wsprawie samosdu, do jakiego doszo we wsi Ceynowa na
Helu w1836 roku, sporzdzone przez komrk SS nie odbiegaj
od informacji dostpnych wliteraturze. Dokumenty zpozna-
skiego Archiwum Pastwowego podaj dokadne dane osobowe
kobiety oskaronej oczary, oparte na wczenie dostpnych
rdach.
Porwnujc dane zakt SS zdanymi wrdach osigalnych
wspczenie, stwierdzamy, e wszyscy autorzy powielaj bdnie
nazwisko kobiety obwinionej oczary. Ceynowa to nie nazwisko,
anazwa miejscowoci, wktrej rozegra si opisywany samosd.
Prawdopodobnie kto zrobi bd, areszta osb piszcych opro-
blemie go powielia.
Wbazie genologicznej genealodzy.pl natrafiono na akt lubu
zawartego wPucku w1808 r. przez Andreasa Halmanna iChri-
stin Delaffin. Jeli w dokument dotyczy kobiety zamordowanej
wCeynowie, to moemy atwo wyliczy, e urodzia si ok. 1790
roku. Jeli jako penoletnia kobieta wzia lub kocielny wPucku,
to wroku 1836 moga mie 46 lat.
Analizujc dostpne dane, stwierdzamy, e wroku 1836 kobieta
bya wdow, miaa doros crk Ann, nastoletni crk Maresz,
kilkuletni crk Kostk isyna Bernata, bdcego niemowlciem.
Jeli syn nie mia jeszcze roku, to oznacza, e Krystyna stracia
ma Andrzeja nie wczeniej ni 1,5 roku wstecz.
Poszukiwania akt urodzin izgonu Krystyny iAndrzeja oraz
ich dzieci nie przyniosy skutku.
Proces wCeynowie wedug Himmlers Hexenkartothek | 101
Bibliografia
8 Sorcellerie, [haso w:] Nouveau Larousse Universel, red. P.Aug, Paris 1949, t. 2,
s. 813.
9 Pojawienie si islamu sprawia, e elementy religii (modlitwy, wersety Koranu)
zostaj wczone wpraktyki magiczne, gwnie jako zapobiegajce dziaa-
niom czarnej magii korzystajcej zmocy zych duchw. Zob. L.Kuczynski,
Attachement, blocage, blindage. Autour de quelques figures de la sorcellerie chez les
marabouts ouest africains en rgion parisienne, Cahiers dtudes africaines 2008,
nr 189190, s. 237240. Ju na pocztku XX wieku Emile Mauchamp pisa
zreszt, e wMaroku istniej dwa rodzaje czarownikw: jedni odwouj
si do mocy boskiej; s to marabuci iniektrzy talibowie, wszyscy ci, ktrzy
aspiruj do witoci. Drudzy, prawdziwi czarownicy, odwouj si do mocy
piekielnych. Oczywicie, prawdziwi czarownicy rzucaj ze uroki, podczas
gdy ci, ktrzy odwouj si do mocy boskiej, staraj si im przeciwdziaa.
Zob. E.Mauchamp, La Sorcellerie au Maroc, Paris 1911, s. 203204.
10 E.Doutt, Magie et religion dans lAfrique du Nord, Alger 1908.
11 E.Mauchamp, dz. cyt., s. 201.
106 | Magorzata Sokoowicz
15 T.Ben Jelloun, Hammam, [w:] tego, Amours sorcires, Paris 2003, s. 191 [Cela
fait longtemps que je rve daller au hammam. Jai beau prendre une douche
tous les matins, veiller de manire quasi maniaque mon hygine, je me sens
sale. Le hammam me manque. Davantage quune nostalgie denfance, ces
annes enrobes de vapeur et dimages floues, ce temps o linnocence nous
permettait daccompagner nos mres dans ces lieux dintimit quivoque, le
bain maure, ou bain turc comme lappellent les orientalistes, est un espace
privilgi, une sorte de secret que tout enfant marocain garde prcieusement
dans sa mmoire].
16 Tame, s. 192 [un lieu magique et irrel, une sorte de grotte de la prhistoire
de chacun].
17 R.F.Jurney, Le Hammam dans LEnfant de sable de Tahar Ben Jelloun et Hal-
faouine : lenfant des terrasses de Ferid Boughedir, The French Review 2004,
nr 6 (77), s. 1128. Hammamy to anie publiczne rozpowszechnione wcaym
wiecie muzumaskim od pocztku jego istnienia. Wislamie zachowanie
czystoci ciaa jest niezbdne do odprawienia modlitwy ikadego innego
obrzdu. Std niezwyka waga tych instytucji. Zob. G.Mandel Khn, Islam,
prze. A.Gobiowska, Warszawa 2010, s. 220221.
Od dawna marz, eby pj do hammamu | 109
18 T.Ben Jelloun, Hammam, dz. cyt., s. 192 [Je sens des peaux mortes rsister et
pntrer dans ma chair. Malgr la douche quotidienne, malgr le bain chaud
le soir pour me dtendre avant de dormir, je sens que sous la peau, des salets
se sont incrustes et persistent dgager de mauvaises odeurs. Tous les matins
je masperge deau de Cologne discrte et pourtant les salets sen emparent
et la transforment en un parfum frelat. Jai d tre contamin et je ne sais pas
par quoi. Heureusement je suis le seul sentir ces odeurs].
19 Tame, s. 196 [cest un plat denfance, surtout si les lentilles sont cuites dans
le gras de la viande confite. Cest dlicieux, cest toute notre enfance qui refait
surface et nous rassure. Vous tes de Fs, comme moi. Alors mon ami, dites
votre mre de vous cuisiner un bon plat de lentilles, vous vous sentirez
beaucoup mieux. Il ne faut pas en abuser car la graisse fait monter le taux du
cholestrol. Il faut prendre soin de lenfant rest en nous []. Il faut revenir
lenfance. Cest l quil y ale remde].
110 | Magorzata Sokoowicz
on dit se lever du pied gauche ! Tout va mal. Une mauvaise journe. Quelque
chose de funeste rde autour de sa personne. Mais il ne croit absolument pas
ce genre de chose. Ce qui sest pass est d une succession de concidences.
Il ne faut en tirer aucune conclusion. [] De toute faon quel lien tablir entre
une punaise dans le pied, une migraine et une panne dinformatique ? Aucun].
26 Ciekawe, e podobnie jak wprzypadku bohatera Hammamu opisana tu jest
bardzo fizyczna reakcja organizmu bohatera. Rzeczywicie, zgodnie zwierze-
niami marokaskimi, choroby s powodowane przez tajemne siy magiczne.
Zob. J.Bennani, Psychanalyser au Maroc, Topique 2010, nr 110, s. 10.
27 T.Ben Jelloun, Homme sous influence, s. 58 [des critures, des papiers entours
de cheveux et contenant des poudres grises. Dans la salle de bain, jai un jour
ramass une serviette hyginique pleine dpingles].
Od dawna marz, eby pj do hammamu | 113
32 Tame [Justement parce que tu nes pas comme eux, tu as trahi le clan et la
tribu, tu es parti du pays et tu as russi te faire une place l o ils ont chou].
33 Ju Mauchamp pisa, e Marokaczycy uwaaj wpyw czarownikw imagii
na ich ycie za co zupenie normalnego. E.Mauchamp, dz. cyt., s. 201202.
Od dawna marz, eby pj do hammamu | 115
44 T.Ben Jelloun, Hammam, s. 213 [Il aune culture religieuse trs pousse.
Il connat par cur le Coran et surtout les hadiths, les dits du Prophte].
45 D.M.Hart, dz. cyt., s. 187.
46 E.Doutt, dz. cyt., s. 5354.
47 J.Bennani, dz. cyt., s. 9.
48 T.Ben Jelloun, Hammam, s. 221 [Moi, je ne quitte pas, je ne quitterai jamais
Fs, je serai le dernier habitant de cette ville, tu peux aller dans le monde entier,
Od dawna marz, eby pj do hammamu | 119
54 Tame, s. 227 [Il faut savoir do lon vient. Cest important les origines, a
ne rsout pas tous les problmes, mais cest essentiel].
55 Tame, s. 229 [Il ne sagit pas de sorcellerie ou de magie. Nous sommes des
musulmans, pas des charlatans].
56 Tame, s. 229 [Un pianiste, un esprit cartsien qui se laisse entraner dans des
pratiques ridicules].
122 | Magorzata Sokoowicz
Konkluzja
Wjednej zrecenzji Zakltych mioci mona przeczyta, e zbir
opowiada Tahara Ben Jellouna pokazuje pewne zepsucie wiata,
e jest to swego rodzaju reakcja na zo ludzkie ina wydarzenia
z11 wrzenia 2001 roku65. Rzeczywicie wopowiadaniu Hammam
powraca motyw za: ludzie nie s tacy, jacy byli, pewien wiat
odchodzi bezpowrotnie w zapomnienie. [Teg]o, co czowiek
robi czasem czowiekowi, adne zwierz, nawet najdziksze, nie
zrobi nigdy drugiemu66, mwi Had Ben Brahim. Tajemnicza
choroba bohatera Hammamu czy problemy Anwara to, by moe,
swego rodzaju metafora zaraenia si tym zem.
Ta choroba czy spywajce na bohatera nieszczcia mog
jednak by rwnie pewnym przypomnieniem, jak wane jest
pamita otym, skd pochodzimy ikim jestemy. Amin Maalouf
pisa wIdentits meurtires [Mordercze tosamoci] otym, jak zo-
ona jest osobowo ludzi, ktrzy od dawna yj winnym kraju.
Ich tosamo definiowana jest przez kilka kultur, przez kilka
jzykw ibrak tam dominacji, jest raczej rwnowaga67. Wswoich
opowiadaniach Tahar Ben Jelloun zdaje si ostrzega przed zbyt
silnym utosamieniem si zkrajem, wktrym przebywamy, lub
Bibliografia
Wczesny Faivre
czy peny Hanegraaff?
Dylematy metodologiczne
ezoteryki zachodniej
1. Podejcie historyczno-typologiczne
Jest to podejcie polegajce na powtrzeniu rozwiza przyjtych
przez zjazd badaczy gnozy wMesynie w1966 r. Ucilajc znaczenie
terminu gnostycyzm, ustalili oni, e dokonaj tego poprzez wska-
zanie na pewien korpus rde historycznych oraz popr ten zabieg
sformuowaniem pewnej kategorii teoretycznej: mia ni by typolo-
giczny opis tzw. gnozy mitologicznej (czyli wielkich systemw Mar-
cjona, Walentyna iich nastpcw). Wten sposb uwyrani rozmyte
dotd pojcie gnostycyzmu iskocz zwieloznacznoci terminu. To
si znakomicie udao iwanie po to rozwizanie sign wpierwszej
poowie lat 90. XX wieku Antoine Faivre, przedstawiajc na forum
bada religioznawczych nowy, zupenie wczeniej nieznany nauce
przedmiot: ezoteryzm zachodni (lsotrisme occidental). rdami
do bada tego przedmiotu miay by pisma hermetystw, alchemi-
kw, paracelsystw, chrzecijaskich kabalistw, astrologw, magw
2. Podejcie historyczno-ideowe
Wtym podejciu przedmiotem zainteresowania jest przede wszyst-
kim powstanie itransmisja terminologii. Dotyczy to, oczywicie, nie
tylko uycia ietymologii sw, lecz poj znimi wizanych, ich sen-
sw zuwzgldnieniem dziejowego kontekstu ich powstania, oraz
pniejszych kontynuacji, rewizji, rozszerze iupowszechnie. Naj-
oglniej rzecz ujmujc: historia idei (wodniesieniu do omawianego
4 Zob. A.Faivre, Que sais-je? Lsotrisme, Paris 1993 (wyd. ang.: tene, Western Eso-
tericism. AConcise History, prze. Ch. Rhone, Albany 2010); tene, Access to Western
Esotericism, Albany 1994; A.Faivre, K.-C.Voss, Western Esotericism and the Science
of Religions, Numen. International Review of the History of Religions 1995, t. 45,
s. 4877; W.J.Hanegraaff, Reason, Faith, and Gnosis: Potentials and Problematics of aTy-
pological Construct, [w:] Clashes of Knowledge: Orthodoxies and Heterodoxies in Science
and Religion, red. P.Meusburger, M.Welker, E.Wunder, New York 2008, s. 133144.
132 | Maciej B.Stpie
3. Podejcie analityczno-dyskursywne
A) Wtym ujciu ezoteryka zachodnia ma alternatyw teore-
tyczn wpostaci ezoterycznego dyskursu. Podstawowym zada-
niem stojcym przed naukowcem ujmujcym przedmiot wtakie
4. Podejcie empiryczno-historyczne
Wtym ujciu, wypracowanym przez Woutera J.Hanegraaffa, ezo-
teryka to szczeglny zasb wiedzy odrzuconej, obecny iwci
ywy wdziejach cywilizacji zachodniej. Jest to wic zbiorcza nazwa
nadana wspczenie konkretnym historycznie zaistniaym treciom
ikonkretnym kontynuacjom nurtw religijnych ifilozoficznych,
5. Podejcie kognitywne
Wtym ujciu, rozwijanym przez kognitywne religioznawstwo
(cognitive science of religion CSR), ezoteryka to jedno ze Zoonych
Poj Kulturowych (Complex Cultural Concepts CCCs). Zadaniem
badacza kognitywnego jest osign gbszy poziom analizy ta-
kiego pojcia, przechodzc od kulturowej zoonoci ihistorycznej
specyfiki zjawisk, ktre to pojcie obejmuje, do podstawowych
6. Podejcie entuzjastyczno-praktyczne
7. Podejcie niezainteresowane
definiowaniem ezoteryki
13 Zob. W.J.Hanegraaff, Western Esotericism: AGuide for the Perplexed, New York
2013. Ta pozycja nie opisuje zjawiska esoteric studies, ktre na razie wystpio
wycznie na gruncie polskim. Przewodnik dla zagubionych Hanegraaffa
podany jest tutaj wcharakterze intelektualnego remedium na to szalestwo.
140 | Maciej B.Stpie
Zakoczenie
Bibliografia
Otosamoci
wyznaniowej
iduchowej francuskich
romantykw:
przyczynek do bada
nad ide religii
uniwersalnej
17 A.Hlard, Le mythe des religions chez Grard de Nerval, Rennes 19931994, s. 6569.
18 Tame, s. 6972.
19 Tame, s. 73.
20 M.Milner, Religions et religion dans le voyage en Orient de Grard de Nerval, Ro-
mantisme 1985, nr 50, s. 4549.
152 | Tomasz Szymaski
21 Tame, s. 48.
22 A.Hlard, dz. cyt., s. 7476.
23 Tame, s. 7782.
24 Tame, s. 74.
25 Woryginale: Je suis lautre.
Otosamoci wyznaniowej iduchowej | 153
26 G. de Nerval, Paradoxe et vrit, LArtiste, 2 juin 1844, s. 71. Oto cao frag-
mentu woryginale: Je ne demande pas Dieu de rien changer aux vnements,
mais de me changer relativement aux choses; de me laisser le pouvoir de crer
autour de moi un univers qui mappartienne, de diriger mon rve ternel au
lieu de le subir. Alors, il est vrai, je serais Dieu.
27 M.Ambrire-Fargeaud, Madame Balzac, son mysticisme et ses enfants, LAnne
balzacienne 1965, s. 333.
28 Tame, s. 2229.
154 | Tomasz Szymaski
Zakoczenie
Rozwaania nad tosamoci wyznaniow iduchow wybranych
autorw francuskiego romantyzmu pozwoliy nam przekona
si, wjakim stopniu zoone irnorodne byy stosunki midzy
wspomnianymi dwoma wymiarami ich tosamoci. Stosunki te
zale, po pierwsze, od tego, jakie znaczenie dla danego auto-
ra ma przynaleno wyznaniowa, po drugie za, jakie czynniki
skadaj si na jego tosamo duchow wnaszym studium
zwrcilimy szczegln uwag na czynniki zwizane zezotery-
zmem zachodnim. Przynaleno wyznaniowa, cho niezwykle
istotna wyciu kadej zprzywoanych postaci, uadnej znich
nie wysuwa si na pierwszy plan inie wyczerpuje nigdy tosa-
moci duchowej. Ta za znajduje si zazwyczaj wrelacji pewnego
Bibliografia
Hlard A., Le mythe des religions chez Grard de Nerval, Rennes 19931994,
s. 6583.
Hofmann ., Rosset F., Le Groupe de Coppet: une constellation dintellectuels
europens, Lausanne 2005.
Jacques-Chaquin N., Michaud S., Saint-Martin dans le Groupe de Coppet et
le cercle de Frdric Schlegel, [w:] Le Groupe de Coppet: actes et documents
du 2e Colloque de Coppet, 10-13 juillet 1974, red. S.Balay, J.-D.Candaux,
Paris 1977, s. 113134.
Milner M., Religions et religion dans le voyage en Orient de Grard de Nerval,
Romantisme 1985, nr 50, s. 4152.
Nerval G. de, Aurlia prcd des Illumins et de Pandora, wstp,
przypisy, red. M.Brix, Paris 1999.
Nerval G de, uvres compltes, red. J.Guillaume, C.Pichois, t. 2, Paris
1984.
Nerval G. de, Paradoxe et vrit, LArtiste, 2 juin 1844, s. 7172.
Nerval G de, Podr na Wschd, prze. J.Dmochowska, wybr iprzedm.
M.Czerwiski, Warszawa 1967.
Perrochon H., Les sources suisses de la religion de Madame de Stal, [w:] Ma-
dame de Stal et lEurope. Colloque de Coppet, 18-24 juillet 1966, Paris
1970, s. 145154.
Stal Madame de, De lAllemagne, t. 2, Paris 1968.
Viatte A., Les sources occultes du romantisme: illuminisme thosophie: 1770
1820, t. 12, Paris 1969.
Agata wierzowska
12 Tene, The Mission of the Archangel Michael. Lecture VI: The Ancient Yoga Culture
and the New Yoga Will. The Michael Culture of the Future, http://wn.rsarchive.
org/Lectures/MissMich/19191130p01.html [dostp: 15.09.2016].
13 R.Steiner, The Gospel of St. John: Lecture VI, wykad z21 listopada 1907 r., Bazylea,
http://wn.rsarchive.org/GA/GA0100/19071121p01.html [dostp: 15.09.2016].
Winnym miejscu tego samego wykadu Steiner dodawa, e joga bya ata-
wistycznym wracaniem do wczeniejszych stadiw rozwoju ewolucyjnego
ludzkoci.
Joga jako atawistyczne wracanie do raju | 165
19 Tame.
168 | Agata wierzowska
23 Tene, An Esoteric Cosmology. Lecture VI: Yoga In East and West (Conclusion),
http://wn.rsarchive.org/Lectures/EsoCosmo/19060530p01.html [dostp:
15.09.2016].
24 Tene, Spiritual Ground of Education. Lecture III, dz. cyt.
Joga jako atawistyczne wracanie do raju | 171
III.Nawizania polskie
Nowoczesn ciek duchow opisa Steiner wpracy Jak uzyska
poznanie wiatw wyszych 31. Zawarte wniej idee stay si podsta-
wow inspiracj dla niezwykle interesujcej, ale nadal stosunkowo
mao poznanej postaci polskiego wiata jogi okresu midzywojen-
nego, amianowicie Jzefa witkowskiego (18761942) fotografa
zprofesji, zzainteresowa okultysty, spirytysty, parapsychologa,
magnetyzera (mesmerysty), maga i rzecz jasna jogina. Jest on
autorem popularnego wokresie midzywojennym podrcznika
jogi, ktrego sam tytu: Wstp wwiaty nadzmysowe. Rada-Joga
nowoczesna 32 zdradza nawizania do wspomnianej wyej pra-
cy Steinera33. To, co proponuje wowej ksice witkowski, jest,
jak sam wyjania, nawizaniem dawnej radajogi indyjskiej do
30 Tene, The Bhagavad Gita and the Epistles of St. Paul. The Uniform Plan of World
History. The Confluence of Three Spiritual Streams in the Bhagavad Gita. Lecture I:
The Uniform Plan of World History. The Confluence of three spiritual streams in the
Bhagavad Gita, wykad z28 grudnia 1912 r., http://wn.rsarchive.org/Lectures/
GA142/English/AP1971/19121228p01.html [dostp: 15.09.2016].
31 R.Steiner, Wie erlangt (tene, Jak uzyska poznanie, dz. cyt.).
32 J.witkowski, Wstp wwiaty nadzmysowe. Rada-Joga nowoczesna, Katowice
1923, drugie wydanie: J.witkowski, Droga wwiaty nadzmysowe. Rada-Joga
nowoczesna, Krakw 1936.
33 Nawizania te nie kocz si na tytule. witkowski otwarcie przyznawa, e pis
ma Steinera byy dla niego cennym rdem inspiracji. Wswoim podrczniku
jogi wymienia dwie wane prace antropozofa, zktrych korzysta, przygoto-
wujc wasn interpretacj jogi. S to: Die Geheimwissenschaft Im Umriss [Nauka
tajemna wzarysie] (Leipzig 1913) oraz wspomniane wyej Wie erlangt Mona
take doda, e polski jogin uznawa autora za jednego ze wspczesnych
jasnowidzcych, awic za osob, ktra dysponowaa wiedz niedostpn dla
przecitnego czowiek. Zob. J.witkowski, Kwiaty lotosu ikundalini agruczoy
dokrewne. Studjum krytyczne, Krakw 1937.
174 | Agata wierzowska
42 Tame, s. 17.
43 J.witkowski, Wstp wwiaty, s. 19.
178 | Agata wierzowska
47 Tame.
48 K.Chobot, Sowo wstpne, [w:] J.witkowski, Wstp wwiaty, s. 6.
49 J.witkowski, Wstp wwiaty, s. 33.
50 Ja wysza jest iskr Bo boskim pierwiastkiem wczowieku. Pozostaje
ona przykryta czterema powokami ciaem fizycznym, eterycznym, astral-
nym imylowym. Ciaa te tworz ja nisz, ktr wikszo ludzi uznaje
180 | Agata wierzowska
Bibliografia
Pytanie otosamo
wpoezji Wandy
Dynowskiej 1
Ramy historii
Dynowska urodzia si w1888 r. wPetersburgu, zmara w1971 r.
wMysore wIndiach. Te dwie daty stanowi klamr niezwykle
barwnej, a jednoczenie zagadkowej biografii, ktr nieatwo
wpeni zrekonstruowa. Przysza teozofka ipoetka pochodzia
8 Poezje te ukazay si wramach BPI raz jeszcze. Zob. ta, Wiersze indyjskie, BPI,
Madras 1962. Kolejny tomik zawiera rwnie 27 wierszy indyjskich, jednake
wnieco zmienionym ukadzie izawartoci Dynowska usuna wiersze Nie
umiem kocha iSzczcie. Pojawiy si natomiast nowe utwory: Wszystko jest twoje,
oMatko (fragmenty) oraz Do przyjaciela. Autorka zachowaa wtym wydaniu
jedynie trzy wiersze modziecze (Ilu potrzeba lat, Oask ognia, Wpromieniach
aski).
Pytanie otosamo wpoezji Wandy Dynowskiej | 187
Wposzukiwaniu rde
Wjednym znajstarszych wierszy Budzi si zew Dynowska opisuje
odkrywanie siebie wperspektywie spotkania zwymiarem trans-
cendentnym. To specyficzne podejcie izwizane zni metafizyczne
poczucie samotnoci skadaj si na obraz wiata, wktrym wia-
domo wasnej innoci zyskuje wyjtkow warto, chocia oka-
zuje si rwnie rdem cierpienia9. Znamienne jest te obecne we
wszystkich modzieczych utworach panteistyczne dowiadczenie
natury, ktra zawsze stanowi wnich manifestacj sacrum. Jednym
znajpikniejszych przykadw tej specyficznej poetyki jest wiersz
zamykajcy wybr wczesnych utworw, wktrym Dynowska pisaa:
Kulminacja opowieci
Okres teozoficzny wyciu Dynowskiej wyznaczy przerw wpi-
saniu wierszy. Rzecz znamienna, ta fascynacja, azarazem yciowa
misja, nie przyniosa jej wduchowym wymiarze wystarczajcej
ulgi. Cig dalszy jej poetyckiej przygody rozpocz si dopiero
dwadziecia lat pniej. W1935 r. Dynowska wyjechaa do Ma-
drasu na kongres teozoficzny. Tu przed wyjazdem wrcio do niej
poczucie zamknicia, oktrym przejmujco pisaa, odwiedzajc
Tatry tu przed wyjazdem:
[] Cisza wieczoru.
Noc peni urok le.
Muszelek drobnych sznury
uMatki dziewiczej,
dwa Duchy, dwa kraje,
dwie umiowane Ojczyzny
morskim paciorkiem zwizuj []
Mruga pomyczek
przed Sziwy obrazem:
brzozy grskiej
dawno uamany sczek,
oswej himalajskiej ojczynie,
mwi kamykom biaym
znad polskiego morza. []
Ot, nie ma ni ja, ni ty,
ni my; ycie proste,
bez nazw, staje si samo,
jak mruga pomyk
przed Sziwy obrazem
iwieje wiatr niewiadomie20.
20 Tame, s. 5657.
Pytanie otosamo wpoezji Wandy Dynowskiej | 193
21 Tame, s. VVII.
22 Zob. S.Sobieraj, Alchemia wyobrani. Rezonans twrczoci Tadeusza Miciskiego
wpoezji midzywojennej, Siedlce 2002, s. 96.
194 | Izabela Trzciska
Podsumowanie
Poezja bya tylko jednym zaspektw twrczoci Dynowskiej, jed-
nake dopiero lektura jej wierszy pozwala zrozumie specyfik
duchowych poszukiwa poetki, atake charakter wewntrznej
przemiany. Wtki, ktre znajdujemy wtej opowieci, wywodz si
zpolskiej tradycji, teozofii, kultury indyjskiej, atake zsymboliki
innych religii. Zostay one wykorzystane wsposb bardzo osobisty,
poniewa Dynowska mimo swojego determinizmu iskonnoci do
radykalnych rozwiza nigdy nie popada wton neofity, nie skania
innych do podejmowania podobnych do jej wasnych wyborw,
nie buduje systemu, ktry miaby zawiera jak ostateczn praw-
d. Szuka jedynie swojej drogi wiodcej poza wszelkie kulturowe
uwarunkowania, take te, ktre daj poczucie tosamoci. Dziki
temu jej wiersze zyskuj charakter uniwersalny istanowi znako-
mity przykad ezoterycznej duchowoci.
Bibliografia
Ezoteryzm, czyli
krytyka kultury.
Znaczenia idefinicje
1 http://www.linitiation.eu/index.php/la-revue-l-initiation/historique [dostp:
28.09.2015]. Uywam pojcia ezoteria wsensie kultura ezoteryzmu, jak
temu wyraeniu nada znaczenie E.A.Tiryakian. Zob. E.A.Tiryakian, On the
Margin of the Visible. Sociology, the Esoteric, and the Occult, New York 1974, s. 264.
198 | Andrzej Wjtowicz
rdo: http://www.linitiation.eu/index.php/la-revue-l-initiation/
dernier-numero [dostp: 16.01.2016].
Ezoteryzm, czyli krytyka kultury. Znaczenia idefinicje | 199
Heterodoksykalizacja rde
Wrd ich animatorw przede wszystkim jest Martinz de Pas
qually(17271774). Urodzony pod penym nazwiskiem Jacques
de Livron Joachim de la Tour de la Casa Martinz de Pasqually
by zaoycielem LOrdre desChevaliersMaonsElusCohens
de lUnivers (Zakon Rycerzy Masonerii, Wybranych Kapanw
Wszechwiata zwanych Elus Cohen (hebrajski Cohen kapan,
Elus wybrany). Doktryn tej inicjatywy znamy zjej przedstawie-
nia wpracy Pasquallyego pod tytuem streszczajcym wszystkie
aspiracje ezoterymu chrzecijaskiego: La Rintgration des tres
rdo: http://www.linitiation.eu/index.php/la-revue-l-initiation/
sommaires-complets/1888-et-1889 [dostp: 16.01.2016].
6 M. de Pasqually, R.Amadou, Trait sur la rintgration des tres dans leurs pre-
mires proprit vertus et puissance spirituelles et divines, Paris 1993.
202 | Andrzej Wjtowicz
cjuszowi iMichaowi
Michaowi Psellosowi,Psellosowi,
dwm wybitnymdwmpostaciomwybitnym postaciom
nie tylko Zakonu nietake
Frres dOrint,
tylko Zakonu
bohateromFrres
dziejw dOrint, take
Bizancjum tego bohaterom
okresu, dziejw cesarza
ktrzy pod patronatem Bizancjum
Aleksego I
tego okresu, ktrzy pod patronatem cesarza Aleksego IKomnena
Komnena (1048-1118) s jego autorytetami i liderami. Frres dOrint s pocztkiem
(1048-1118) s jego autorytetami iliderami. Frres dOrint s po-
cztkiem pniejszej serii historycznych przedsiwzi podobnego
pniejszej serii historycznych przedsiwzi podobnego rodzaju. Poniszy diagram
rodzaju. Poniszy
przedstawia j z diagram przedstawia
uwzgldnieniem j zuwzgldnieniem
dzie organizacyjnych dziejak i
Pasquallyego, Saint-Martina,
organizacyjnych
Willermoza: Pasquallyego, Saint-Martina, jak iWillermoza:
Frres dOrint
Konstantynopol 1054 lub 1090
Focjusz, Psellos
Rose-Croix
Pary 1923
J. Boehme
Stricte Observance Socit des Superiers Inconnus
Francja 1643
Ordre des Chevaliers Maons
S.I Elus Cohens de lUnivers
L.C. de Saint-Martin Pasqually 17581768
9
Ezoteryzm, czyli krytyka kultury. Znaczenia idefinicje | 209
12 J.-F.Var, Willermoz, Jean Baptiste, [haso w:] Dictionary of Gnosis & Western
Esotericism, red. W.J.Hanegraaff, A.Faivre, R. van den Broek, J.-P.Brach, Le-
idenBoston 2006, s. 1171. Zob. Ch. MacEvitt, The Crusaders and the Christian
World of the East: Rough Tolerance, Philadelphia 2008.
13 J.Potocki, Rkopis znaleziony wSaragossie, oprac. F.Rosset, D.Triaire, prze.
A.Wasilewska, Krakw 2015.
14 M. de Cervantes Saavedra, Przemylny szlachcic Don Kichote zManczy, prze.
A.L.Czerny, Z.Czerny, posowie J.Gondowicz, Warszawa 2004.
15 J.-F.Var, Martinism: First Period, [haso w:] Dictionary of Gnosis & Western Eso-
tericism, s. 770779.
16 A.E.Waite, Martinism, [w:] tego, ANew Encyclopaedia of Freemansonry, wstp
E.McLaughlin, Wellingborough 1994, s. 220228.
210 | Andrzej Wjtowicz
Klasyfikacja znacze.
Ponadempiryczno zjawiska
21 Zob. Esoteric, [haso w:] Dictionary of Gnosis & Western Esotericism, s. 336337.
22 Zob. J.-P.Laurant, Lsotrisme chrtien en France au XIXe sicle, LausanneParis
1992. Zob. take A.Faivre, Access to Western Esotericism, Albany 1994; tene,
Western Esotericism. AConcise History, Albany 2010.
Ezoteryzm, czyli krytyka kultury. Znaczenia idefinicje | 213
25 A.Taves, Fits, Trances, and Visions: Experiencing Religion and Explaining Expe-
rience from Wesley to James, New York 1999. Zob. take ta, Where (Fragmented)
Selves Meet Cultures. Theorising Spirit Possession, Culture and Religion 2006,
t. 7, nr 2, s. 123138.
Ezoteryzm, czyli krytyka kultury. Znaczenia idefinicje | 217
Bibliografia
Postmodernistyczne
rozterki popkultury
wmetaforyce New Age
10 D.Hall, New Age wPolsce. Lokalny wymiar globalnego zjawiska, Warszawa 2007,
s. 5051.
11 Zob. Z.Bauman, Ponowoczesno jako rdo cierpie, Warszawa 2000.
228 | Marcin Zarzecki
21 Tame.
22 J.Mariaski, Sekularyzacja. Desekularyzacja. Nowa duchowo. Studium socjolo-
giczne, Krakw 2013, s. 154.
23 Tame, s. 121.
232 | Marcin Zarzecki
24 Tame, s. 84.
25 Zob. A.Kubiak, Jednak New Age, Warszawa 2005, s. 73.
26 Zob. Z.Bauman, Wieloznaczno nowoczesna. Nowoczesno wieloznaczna, War-
szawa 1985, s. 39.
27 Zob. Z.Krasnodbski, Postmodernistyczne rozterki kultury, Warszawa 1996,
s. 108.
28 Zob. J.Habermas, Modernizm niedokoczony projekt, prze. M.ukasiewicz,
[w:] Postmodernizm: antologia przekadw, red. R.Nycz, Krakw 1998, s. 2546.
Postmodernistyczne rozterki popkultury | 233
29 Tame.
30 P.Heelas, The New Age Movement: Religion, Culture and Society in the Age of
Postmodernity, New Jersey 1996, s. 28.
31 Cyt. za: R.N.Baer, S.Rouvillois, Wmatni New Age. New Age kultura ifilozofia,
prze. K.Mdel, K.Skorulski, Krakw 1996, s. 206.
234 | Marcin Zarzecki
32 J.Vernette, New Age. Uprogu ery Wodnika, prze. J.Dembska, Warszawa 1998, s. 20.
33 Zob. R.Geisler, dz. cyt., s. 108.
34 Z.Bauman, Ponowoczesno jako, s. 143.
Postmodernistyczne rozterki popkultury | 235
35 Tame, s. 144.
36 Cyt. za: J.Prokopiuk, Labirynty herezji, Warszawa 1999, s. 313.
236 | Marcin Zarzecki
Bibliografia
Baer R.N., Rouvillois S., Wmatni New Age. New Age kultura ifilozofia,
prze. K.Mdel, K.Skorulski, Krakw 1996.
Bauman Z., Ponowoczesno jako rdo cierpie, Warszawa 2000.
Bauman Z., Wieloznaczno nowoczesna. Nowoczesno wieloznaczna, War-
szawa 1985.
Berger P.L., Modernizacja jako uniwersalizacja herezji, prze. B.Mikoajewska,
[w:] Religia aycie codzienne, t. 1, red. I.Borowik, Krakw 1990.
Bondyra K., Modernizacja spoeczna anowa religijno, [w:] New Age nowe
owiecenie?, red. A.Brzeziska, K.Bondyra, J.Wycisk, Pozna 1999.
Dobroczyski B., New Age, Krakw 1997.
Doktr T., Nowe ruchy religijne iparareligijne wPolsce. May sownik, War-
szawa 1999.
Eagleton T., Iluzje postmodernizmu, prze. P.Rymarczyk, Warszawa 1998.
Ferdek B., Sekty inowe ruchy religijne, Wrocaw 1998.
Ferguson M., Na rozdrou: przemiana ludzi, [w:] New Age, red. P.Macura,
Krakw 1993.
Fras J., Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunkw ijzyka wy-
powiedzi, Wrocaw 2005.
Geisler R., Jednostka ispoeczestwo wpostmodernizmie, Czstochowa
1999.
49 Zob. K.Bondyra, Modernizacja spoeczna anowa religijno, [w:] New Age nowe
owiecenie?, red. A.Brzeziska, K.Bondyra, J.Wycisk, Pozna 1999, s. 217.
242 | Marcin Zarzecki
Zbigniew agosz
Polish apparatus of repression against the esoteric thinkers and esoteric
groups selected issues
Anna Peck
Was Jesus aBuddhist? Colonial aspect and cognitive dissonance in Anglo-
Saxon intellectual debate
Boena Ronowska
The trial in Ceynowa according to Himmlers Hexenkartothek
Magorzata Sokoowicz
Ihave been dreaming of Hammam. Moroccan Sorcery and Identity in
Tahar Ben Jellouns Short Stories
Maciej B.Stpie
Early Faivre or Full Hanegraaff? Methodological dilemmas of studies
on Western Esotericism
Tomasz Szymaski
Confessional and spiritual identity of French Romantics: acontribution
to the study of the idea of universal
religion
Agata wierzowska
Yoga as an atavistic returning to paradise. Rudolf Steiner on yoga
Izabela Trzciska
The question of identity in Wanda Dynowskas poetry
Andrzej Wjtowicz
Esoterism or the critique of culture. Meanings and definitions
Marcin Zarzecki
Postmodern dilemmas of pop culture imagery in the New Age