Postepy Hig Med Dosw. (online), 2006; 60: 170-180 www.phmd.

pl
e-ISSN 1732-2693 Review

Received: 2005.12.30
Accepted: 2006.02.21 Katalaza budowa, waciwoci, funkcje
Published: 2006.03.21

Catalase: structure, properties, functions

Dorota cibior, Hanna Czeczot
Katedra i Zakad Biochemii Akademii Medycznej w Warszawie

Streszczenie
Katalaza (EC 1.11.1.6), obecna gwnie w peroksysomach komrek ssakw, jest enzymem zbudo-
wanym z czterech identycznych podjednostek o masie czsteczkowej okoo 60 kDa. Kada z nich
zawiera w centrum aktywnym grup hemow oraz czsteczk NADPH. Wykazuje dwie aktyw-
noci: katalazow i peroksydazow. Przy duym steniu nadtlenku wodoru gwn jej funkcj
jest udzia w jego rozkadzie do wody i tlenu (aktywno katalazowa). Natomiast przy maym
steniu H2O2 dominuje aktywno peroksydazowa katalazy, a substratami s zwizki o charak-
terze donorw wodoru np. etanol, metanol, fenol i inne. Praca przedstawia aktualny stan wiedzy
na temat budowy, waciwoci i funkcji katalazy w organizmach ywych.
Sowa kluczowe: katalaza budowa waciwoci funkcje

Summary
Catalase (EC 1.11.1.6) is an enzyme which is present mainly in the peroxisomes of mammalian
cells. It is a tetrameric enzyme consisting of four identical, tetrahedrally arranged subunits of 60
kDa, each containing in its active center a heme group and NADPH. Catalase has two enzyma-
tic activities depending on the concentration of H2O2. If the concentration of H2O2 is high, cata-
lase acts catalytically, i.e. removes H2O2 by forming H2O and O2 (catalatic reaction). However,
at a low concentration of H2O2 and in the presence of a suitable hydrogen donor, e.g. ethanol,
methanol, phenol, and others, catalase acts peroxidically, removing H2O2, but oxidizing its sub-
strate (peroxidatic reaction). The review article presents current knowledge about the structure,
properties, and functions of catalase in living organisms.
Key words: catalase structure properties functions

Full-text PDF: http://www.phmd.pl/pub/phmd/vol_60/8969.pdf

Word count: 4858
Tables:
Figures: 2
References: 120

Adres autorki: dr hab. Hanna Czeczot, Katedra i Zakad Biochemii, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa; e-mail: hanna.czeczot@wp.pl
-

Wykaz skrtw: Arg arginina; Asn asparagina; Asp asparaginian; CAT katalaza; GSH glutation; GSH-Px peroksydaza
glutationowa; G-6-PD dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa; Hb hemoglobina; His histydyna;
H2O2 nadtlenek wodoru; MetHb methemoglobina; NAD+ utleniony nukleotyd nikotynoamido-
-

adenionowy; NADH zredukowany nukleotyd nikotynoamido-adenionowy; NADP+ utleniony fosforan

dinukleotydu nikotynoamido-adeninowego; NADPH zredukowany fosforan dinukleotydu nikotynoamido-
-

adeninowego; O2* anionorodnik ponadtlenkowy; OH* rodnik hydroksylowy; 6-PGD dehydrogenaza

6-fosfoglukonianowa; Phe fenyloalanina; Pro prolina; RFT reaktywne formy tlenu;
-

SH2 zwizki bdce donorami wodoru; SOD dysmutaza ponadtlenkowa; Tyr tyrozyna; Val walina.
-

170

WSTP
Prawidowemu metabolizmowi w komrkach organizmu to-
warzyszy powstawanie reaktywnych form tlenu (RFT) i ich
pochodnych. W wyniku niepenej redukcji O2 powstaje anio-
norodnik ponadtlenkowy O2* (superoxide radical), ktry ule-
ga spontanicznej i/lub enzymatycznej dysmutacji do nad-
tlenku wodoru (H2O2, hydrogen peroxide). W reakcji H2O2
z jonami metali (elazo, mied) powstaje najbardziej reak-
tywny rodnik hydroksylowy (OH*, hydroxyl radical). Wolne
rodniki tlenowe i ich reaktywne pochodne atwo reaguj ze
skadnikami komrkowymi, takimi jak lipidy, biaka i DNA.
Skutkiem tych oddziaywa s uszkodzenia bon komrko-
wych, niewaciwa aktywno bd inaktywacja enzymw
oraz mutacje genetyczne. Nadmiar wolnych rodnikw i ich
pochodnych w komrkach i tkankach organizmu powodu-
je wiele zmian patologicznych [9,49,68,104].
W obronie przed uszkodzeniami oksydacyjnymi komrki
wytworzyy wiele systemw ochronnych, ktre stanowi
barier antyoksydacyjn organizmu. W jej skad wchodz
enzymy, biaka sekwestrujce metale, zwizki drobnocz-
steczkowe (np. glutation, kwas moczowy, cysteina i inne),
witaminy C, E i A. Enzymatyczn barier antyoksydacyjn
stanowi wyspecjalizowane enzymy o aktywnoci przeciw-
utleniajcej. Gwnym enzymem o dziaaniu antyoksyda-
cyjnym jest dysmutaza ponadtlenkowa (SOD). W reakcji
dysmutacji eliminuje ona ze rodowiska komrki aniono-
rodniki ponadtlenkowe, z ktrych powstaje nadtlenek wodo-
ru. Jest on rozkadany do wody i tlenu z udziaem katalazy
lub peroksydazy glutationowej [12,13,47,67,100,101].
Pierwsz reakcj katalizuje katalaza (CAT):
2 H2O2 2 H2O + O2
Natomiast druga wymaga obecnoci glutationu (GSH)
i jest katalizowana przez peroksydaz glutationow
(GSH-Px):
2 H2O2 + GSH 2 H2O + GSSG
Peroksydaza glutationowa odpowiada za katabolizm wik-
szoci nadtlenku wodoru powstajcego w komrkach
[20,31,91]. Ma ona wiksze ni katalaza powinowactwo
do H2O2, co wskazuje na szczegln jej rol w detok-
sykacji tego zwizku, gdy jego stenie w komrce jest
mae. Przy duym steniu H2O2 rol t przejmuje kata-
laza [12,14,95,108].
Dziaanie obu enzymw zapewnia usuwanie nadmia-
ru H2O2, dziki czemu nie dochodzi do powstawania in-
nych wolnych rodnikw i reaktywnych pochodnych tle-
nu [7,67,93].
-
H2O2 SZCZEGLNY SUBSTRAT DLA CAT
H2O2 jest wytwarzany w komrkach w wielu reakcjach
-
enzymatycznych, obejmujcych m.in. reakcj dysmuta-
cji, w ktrej O2* jest przeksztacany do H2O2 i O2. Reakcja
-
ta jest katalizowana przez dysmutaz ponadtlenkow.
Nadtlenek wodoru moe rwnie powstawa w reakcjach
nieenzymatycznych np. w procesie autoutlenienia zwiz-
-
kw tiolowych czy askorbinianu [6,7,27,99].
-
cibior D. i Czeczot H. Katalaza budowa, waciwoci, funkcje
AKTYWNO
SH2 PEROKSYDAZOWA S
H2O2 KATALAZA 2H2O
AKTYWNO
H2O2 KATALAZOWA O2
Ryc. 1. Rozkad H2O2 z udziaem katalazy i peroksydazy
glutationowej; CAT katalaza; G-6-PD dehydrogenaza
glukozo-6-fosforanowa; GSH zredukowany glutation;
GSSG utleniony glutation; GSH-Px peroksydaza
glutationowa; GSH-R reduktaza glutationowa;
H2O2 nadtlenek wodoru; NADP+ utleniony
fosforan dinukleotydu nikotynoamido-adeninowego;
NADPH zredukowany fosforan dinukleotydu nikotynoamido-
-adeninowego; 6-PGD dehydrogenaza 6-fosfoglukonianowa
H2O2 jest naturalnym produktem metabolizmu komrko-
wego, a jednak ze wzgldu na swoje waciwoci utlenia-
jce, jest zwizkiem toksycznym dla komrek organizmu,
poniewa moe uszkadza biaka, lipidy, cukry oraz DNA.
Dziaanie to jest uatwione poniewa H2O2 atwo dyfundu-
je przez bony biologiczne i moe si pojawia w innych
kompartmentach/przedziaach komrki ni te, w ktrych
powstaje [7,16,48,57,99]. Nadtlenek wodoru w pH 7,0 (obo-
jtnym) atwo utlenia grupy tiolowe, imidiazolowe, feno-
lowe, tioestrowe oraz indolowe [48,89].
H2O2 to zwizek stosunkowo stabilny, ktry podlega reakcji
dysproporcjonowania. Jest to moliwe dziki wystpowaniu
w jego strukturze bardzo sabego wizania OO, dla ktre-
go energia dysocjacji wynosi tylko 51 kcal/mol [6,48].
2 H2O2 2 H2O + O2
Biologicznie wanymi reakcjami in vivo, w ktrych uczest-
niczy nadtlenek wodoru s utlenianie grup tiolowych oraz
utlenianie jonw metali przejciowych (Fe+2 do Fe+3; Cu+1
do Cu+2) [49,57,89].
H2O2 + H+ + 2e 2 H2O
Zdolno H2O2 do utleniania reaktywnych grup tiolowych
powoduje uszkodzenia biaek komrkowych, powstawanie
mostkw disiarczkowych, ktre zaburzaj konformacje bia-
ek i zmieniaj ich funkcje biologiczne. Z kolei utlenianie
jonw metali przejciowych z udziaem H2O2 prowadzi do
powstawania reaktywnego rodnika hydroksylowego OH*
(reakcja Fentona i reakcja Habera-Weissa) [16,68,89].
171
 Postepy Hig Med Dosw (online), 2006; tom 60: 170-180

Nadtlenek wodoru powoduje rwnie utlenianie nienasy- nadtlenek wodoru in vivo moe atwo dyfundowa przez
conych kwasw tuszczowych w procesie peroksydacji li- bony, nieznaczne jego iloci mog si pojawia rwnie
pidw, co powoduje zaburzenia struktury bony komrko- w cytosolu [7,92,118].
wej i zmiany w jej pynnoci [6,7,49].
W komrkach S. cerevisiae i E. coli wystpuj 2 typy ka-
Wyej wymienione waciwoci H2O2 decyduj o tym, e talazy: typ A (katalaza atypowa, peroksysomalna) i typ T
jest on uwaany za zwizek toksyczny. Utrzymanie jego (katalaza typowa, cytoplazmatyczna) [24,53,75].
maych ste w komrkach (109107 M) jest moliwe
dziki aktywnoci katalazy i peroksydazy glutationowej. Najwiksz aktywno katalazy wykazano w wtrobie, ner-
W zjologicznych warunkach oba te enzymy kontrolu- kach, krwi (erytrocyty), szpiku, bonach luzowych, pod-
j stenie H2O2 w komrkach, tak eby nie dochodzio czas gdy jej najmniejsz aktywno stwierdzono w tkan-
do jego nagromadzenia w nadmiarze, co mogoby pro- ce cznej [4,9,32,56,77,101].
wadzi do toksycznych oddziaywa na biaka, lipidy czy
DNA [6,48,57,95]. Obecno katalazy w peroksysomach komrek organizmu
zapewnia im ochron przed toksycznym dziaaniem nad-
BIOCHEMICZNA I MOLEKULARNA CHARAKTERYSTYKA KATALAZY (CAT) tlenku wodoru i innych pochodnych. Jest to moliwe, po-
niewa przeksztaca ona H2O2 do tlenu czsteczkowego
Historia katalazy jest dobrze udokumentowana w litera- i wody, bez wytwarzania wolnych rodnikw, a powstaj-
turze naukowej. Pierwsze informacje na temat jej waci- cy w tej reakcji tlen jest wykorzystany w innych przemia-
woci biochemicznych pojawiy si w 1900 r. [70]. W ba- nach metabolicznych [12,18,25,100].
daniach wykorzystywano katalaz pochodzc z rnych
rde. Materiaem biologicznym byy zarwno organizmy Katalaza peni szczegln rol w metabolizmie erytrocy-
rolinne jak i zwierzce, ponadto bakterie i drode (np. tw, ktre s wystawione na dziaanie duych ste tlenu.
tyto, drode, krew, wtroba bydlca, erytrocyty ludzkie Wraz z innymi enzymami antyoksydacyjnymi (peroksy-
i inne tkanki) [71,72,75,96,114]. Dzi katalaza to enzym daz i reduktaz glutationow) oraz reduktaz methemo-
o najlepiej poznanej strukturze chemicznej. Po raz pierw- globiny ochrania ona erytrocyty przed skutkami stresu
szy (1937 r.) zostaa ona wyizolowana z wtroby woo- oksydacyjnego [20,32,47,77]. Ma to szczeglne znacze-
wej [105]. Od tego czasu katalaza bya przedmiotem licz- nie w przypadku erytrocytw, poniewa s one naraane
nych bada i jednym z pierwszych enzymw, ktre zostay na stosunkowo due stenia ponadtlenkw i nadtlenkw.
oczyszczone [28]. W dalszym cigu katalaza i jej funkcje Ponadtlenki powstaj w erytrocytach w wyniku autooksy-
s obiektem zainteresowa i intensywnych bada. dacji hemoglobiny (Hb) do methemoglobiny (metHb), kt-
ra nie ma zdolnoci przenoszenia tlenu. W ludzkich ery-
WYSTPOWANIE trocytach, okoo 3% Hb ulega w cigu 24 godzin takiemu
przeksztaceniu. Zaobserwowano, e ilo methemoglobi-
Katalaza (oksydoreduktaza nadtlenek wodoru: nadtlenek ny, powstajcej w erytrocytach eksponowanych na dziaa-
wodoru, EC 1.11.1.6) wystpuje w komrkach zwierz- nie nadtlenku wodoru, jest odwrotnie proporcjonalna do
cych i rolinnych. Jej obecno wykazano rwnie w ko- aktywnoci katalazy [4,32,47].
mrkach bakteryjnych. Wikszo bakterii beztlenowych
(oprcz Propionibacteria shermanii) i niektre z bakterii BUDOWA GENU CAT
tlenowych np. Baccillus popillie, Mycoplasma pneumonice
nie ma tego enzymu [64,102,108,114,120]. W latach 80. XX wieku dziki nowoczesnym technikom
molekularnym (zastosowanie zrekombinowanych fagw;
U Procaryota katalaza jest umiejscowiona w przestrzeni recombinant phage clones) udao si pozna budow i lo-
midzybonowej, pomidzy wewntrzn i zewntrzn bo- kalizacj ludzkiego genu katalazy.
n komrkow [9,71]. Z kolei w komrkach Eukariota ka-
talaza jest umiejscowiona gwnie w peroksysomach, gdzie Gen ten znajduje si na chromosomie 11 (rami 13)
wystpuje z innymi enzymami klasy oksydoreduktaz np. [63,88,116]. Skada si z 13 eksonw, ktre oddzielone s od
oksydaz L-aminokwasw, oksydaz a-hydroksykwasw, siebie przez 12 intronw. Dugo caego genu szacuje si
oksydaz acylokoenzymu A, oksydaz moczanow i inny- na 34 kpz, w tym region kodujcy stanowi 1581 pz. Znana
mi [16,49,101,102]. W peroksysomach uczestniczy w unie- jest wielko i lokalizacja poszczeglnych eksonw, wcho-
czynnianiu H2O2 ubocznego produktu utleniania kwasw dzcych w skad genu katalazy. Wielko intronw mieci
tuszczowych. W peroksysomach wtroby ssakw katala- si w granicach 400 pz do 10.5 kpz. Najwikszy z nich jest
za moe stanowi do 16% wszystkich biaek. Jednoczesna umiejscowiony pomidzy eksonami 1 i 2 [88,98].
obecno w peroksysomach enzymw, ktre generuj H2O2
i enzymu odpowiedzialnego za jego rozkad jest biologicz- Ekson 13 zawiera kodony dla 21 aminokwasw C-ko-
-

nie korzystne [9,24,27,67]. ca biaka katalazy, kodon TGA koczcy translacj bia-
ka oraz fragment o dugoci 628 pz, ktry nie ulega trans-
H2O2 powstaje rwnie w komrkach w reakcjach kata- lacji [10,87,88].
-

lizowanych przez oksydaz ksantynow oraz mitochon-

drialny i mikrosomalny system transportujcy elektro- N-kocow reszt Ala w biaku katalazy koduje trjka nu-
-

ny [16,27,52]. kleotyw GCT, znajdujca si bezporednio za kodonem

ATG, ktremu przypisuje si udzia w inicjacji translacji.
Niedue iloci katalazy wykazano w mitochondriach (np. Rejon dugoci 368 pz powyej kodonu ATG nie zawie-
-

wtroby) oraz retikulum endoplazmatycznym. Poniewa ra jego powtrze. Jest on natomiast otoczony sekwencj
-

172

ACGCTATGC i cile jej odpowiadajc sekwencj za-
chowawczo zgodn sekwencja konsensus (consensus
sequences) CC(A/G)CCATG(G), ktre rni si midzy
sob tylko dwoma nukleotydami i s uwaane za kodony
inicjacji translacji [10,98,116].
W przeciwiestwie do wikszoci genw, transkrybowa-
nych przez polimeraz RNA II, gen katalazy jest pozba-
wiony w regionie promotora sekwencji TATA (TATA box).
Prawdopodobnie polimeraza II RNA kieruje si do promo-
tora dziki sekwencji inicjatorowej w miejscu startu tran-
skrypcji, ktrych w genie katalazy jest 8 [58,63,66].
Powyej miejsc startu transkrypcji znajduj si sekwencje
CCAAT (CCAAT box) i GGGCGG (GC box). Sekwencje
CCAAT znajduj si w pozycji 97, 126, 229 powyej
miejsc startu transkrypcji genu katalazy. Przy braku TATA
w genie katalazy sekwencje te prawdopodobnie uczestnicz
w wizaniu czynnikw transkrypcyjnych [58,85,87].
Powtrzenia sekwencji GGGCGG i jej dokadnej odwrot-
noci CCGCCC, wystpujce w pozycji 71, 281,314 po-
wyej miejsca startu transkrypcji, tworz regiony bogate
w pary GC, ktre prawdopodobnie s czci promotora
genu katalazy. Obecno GC box stwierdzano w promo-
torach wielu innych genw. Z regionami bogatymi w GC
oraz ich sekwencjami konsensus wie si konstytutyw-
ny czynnik transkrypcyjny SP1 [58,85,88].
Sygna poliadenylacji (5-AATAAA-3) w genie katalazy
znajduje si w odlegoci 18 pz powyej miejsca startu polia-
denylacji. Poniej miejsca sygnau poliadenylacji wystpuj
czsto sekwencje bogate w T (od 10 do 12 reszt T) [85,87].
BUDOWA LUDZKIEJ KATALAZY
Intensywne badania przeprowadzone w latach 8090.
XX wieku w wielu orodkach badawczych dostarczyy
szczegowej wiedzy na temat budowy katalazy, pocho-
dzcej od wielu gatunkw organizmw. Wszystkie enzy-
my maj wsplny schemat budowy, rni si liczb pod- rzone przez kocowe aminokwasy ramion wicych.
jednostek i struktur poszczeglnych domen budujcych
biako [17,29,71]. Najlepiej opisana w literaturze nauko-
wej jest budowa katalazy woowej, natomiast w przypad-
ku organizmu ludzkiego, katalaza pochodzca z erytrocy-
tw [30,65,78,86,90,111].
Cakowita masa czsteczkowa katalazy u ssakw waha si
w granicach 220350 kDa. W przypadku wtrobowej ka-
talazy woowej i katalazy ludzkiej z erytrocytw wynosi
ona 240 kDa. Ludzka katalaza ma budow podjednostko-
w. Jest homotetramerem, zbudowanym z czterech iden-
tycznych podjednostek, kada o masie czsteczkowej 60
kDa [25,28,79,93,97].
-
Kad podjednostk tworz cztery domeny polipeptydo-
we. Struktur pierwszorzdow monomeru katalazy sta-
nowi acuch polipeptydowy zbudowany z 526 aa z grup
-
hemow oraz czsteczk NADPH. Struktur II rzdow ka-
talazy tworz regularnie powtarzajce si motywy a-helisy
-
i b-kartki; dominuje a-helisa. W obrbie regularnych struk-
tur drugorzdowych, w pojedynczych miejscach pojawiaj
si regiony nieuporzdkowane, ktrym przypisuje si istotne
-
znaczenie w utrzymaniu caego tetrameru. Mocno hydrofo-
-
cibior D. i Czeczot H. Katalaza budowa, waciwoci, funkcje
bowe wntrze pojedynczego monomeru katalazy jest utwo-
rzone przez omiokrotnie skrcone przeciwrwnolege b-cy-
lindry (b 18). Tworz one dwie powierzchnie, obejmujce
reszty aminokwasowe od Met 339 do Ala 345 oraz koniec
cylindra b2, wchodzcy klinem pomidzy cylindry b4 i b5.
N-koniec monomeru tzw. rami wice utworzone jest
przez reszty aminokwasowe 5-70. czy ono w do skom-
plikowany sposb dwie podjednostki katalazy, tworzc po-
czenie z ssiadujc podjednostk poprzez jej dug wst-
gowat ptl, zbudowan z reszt aminokwasowych 380-438.
Helikalne domeny na pojedynczej powierzchni b-cylindra s
utworzone przez cztery C-kocowe helisy (a16, a17, a18,
a19) oraz przez cztery helisy utworzone przez reszty zlo-
kalizowane pomidzy cylindrem b4 i b5 (a4, a5, a6, a7)
a czsteczk NADPH [8,17,78,79,113].
Dimery katalazy, powstajce w wyniku wymiany ramion
wicych, cz si w pary i tworz tetramer. Poczenie
to ma podstawowe znaczenie, poniewa ramiona wice,
pochodzce od jednego dimeru, tworzcego tetramer katala-
zy, odpowiadaj za oson hemu w miejscu aktywnym umiej-
scowionym w drugim dimerze tego tetrameru. Sugeruje to, e
struktura przestrzenna katalazy moe mie bardzo duy wpyw
na funkcjonowanie tego enzymu. Struktura ludzkiej katalazy,
a take katalaz innego pochodzenia wskazuje, e tetramery-
zacja jest procesem niezbdnym do prawidowego funkcjo-
nowania tego enzymu. Istotne znaczenie ma rwnie sposb
poczenia podjednostek w tetramer [65,86,110,120].
Zaobserwowano, e wymiana ramion wicych podczas
tworzenia tetrameru zachodzi tylko midzy okrelonymi
dimerami katalazy, co sugeruje ich biologiczne przyporzd-
kowanie wzgldem siebie. Poczenie 4 monomerw katala-
zy stanowi struktur czwartorzdow enzymu. Organizacja
kompleksu multimerycznego jest bardziej skomplikowa-
na ni uoenie pojedynczych monomerw. Obejmuje ona
zmiany w pofadowaniu struktury kadego z monomerw,
ktrych wystpowanie ma na celu optymalizacje interak-
cji pomidzy podjednostkami. Najbardziej zaangaowane
w oddziaywania midzy podjednostkami s ramiona utwo-
Najbardziej elastyczna cz czsteczki jest w ten sposb
odpowiedzialna za wikszo strukturalnych interakcji mi-
dzy podjednostkami enzymu. Wskutek oddziaywa midzy
podjednostkami domena utworzona przez kocowe amino-
kwasy jest prawie cakowicie ukryta midzy ssiadujcymi
podjednostkami tetrameru. Z kolei oddziaywanie ssiaduj-
cych ze sob par ramion wicych prowadzi do wytwo-
rzenia struktur o charakterze przeciwrwnolegej b-kartki.
Pomidzy podjednostkami wystpuj rwnie liczne wi-
zania utworzone w wikszoci przypadkw przez arginin,
asparagin i kwas glutaminowy [65,86,109,111].
Prawidowa tetrameryzacja zapewnia odizolowanie hemu
w miejscu aktywnym od reszty enzymu, co z kolei pozwa-
la na prawidowy przebieg reakcji katalizowanej przez en-
zym. Brak takiej izolacji hemu od rodowiska, w ktrym
dziaa katalaza, mgby bowiem prowadzi do powstawa-
nia rodnika hydroksylowego.
Badania nad ludzk katalaz wykazay, e jest ona biakiem
mocno uwodnionym. Woda peni funkcj wypeniacza
pomidzy czterema domenami polipeptydowymi pojedyn-
czej podjednostki katalazy, a take pomidzy podjednost-
173
 Postepy Hig Med Dosw (online), 2006; tom 60: 170-180
kami tetrameru katalazy. Tylko hydrofobowe b-cylindry
i bezporednie otoczenie miejsca aktywnego s cakowi-
cie odizolowane od czsteczek wody [29,86,93].
HEM W STRUKTURZE KATALAZY
Kada z podjednostek katalazy ma ukad hemowy z po-
oonym centralnie atomem elaza (Fe3+). Grupa hemowa
jest osadzona gboko w kadej z podjednostek katalazy.
W przypadku monomerw katalazy ludzkiej hem jest wbu-
dowany do wntrza hydrofobowego kanau o dugoci 30.
Te wskie kanay uniemoliwiaj dostp do hemu czstecz-
kom wikszym ni H2O2. Szczegowe badania wykazay,
e czsteczka hemu jest uoona pionowo w stosunku do
b-cylindrw b2, b3 i b4, pomidzy a-helisami (a4 i a12)
jednej podjednostki pierwszego dimeru a helis a drugiej
podjednostki drugiego dimeru [11,29,120].
elazo w miejscu aktywnym katalazy jest zwizane picio-
ma wizaniami koordynacyjnymi. Cztery z nich to wiza-
nia o dugoci ~1,9, utworzone z azotem umiejscowionym
w strukturze hemu. Pite wizanie koordynacyjne elazo
tworzy z tyrozyn w pozycji 358 acucha polipeptydowego
biaka katalazy. Tyr (358) jest ustawiona dokadnie w kie-
runku jonu elaza. Odlego midzy atomem Fe a grup
fenolow Tyr wynosi 1,85 . Taki ukad prawdopodobnie
odpowiada za deprotonacj tlenu grupy fenolowej tyrozy-
ny wywoan si elektronow atomu elaza. Cz feno-
lowa Tyr peni funkcj liganda elaza ukadu hemowego.
Oddziaywanie fenolowych reszt Tyr z elazem w centrum
aktywnym katalazy jest wanym czynnikiem decydujcym
o preferowaniu jako substratw zwizkw o charakterze
nadtlenkw. Heterolityczny rozkad wiza OO zapobie-
ga powstawaniu rodnika hydroksylowego i jest niezbdny
do funkcjonowania katalazy [29,60,65,79,111].
Oddziaywanie reszty Tyr (358) z resztami argininy (Arg
72, Arg 117 i Arg 365) zapewnia waciw lokalizacj
hemu w strukturze enzymu i pomaga w utrzymaniu wyso-
kiego potencjau redox podczas przebiegu reakcji katalizo-
wanej przez katalaz. Oprcz ujemnie naadowanej reszty
Tyr ukad ten jest stabilizowany przez reszty Tyr 358, Arg
354, His 218 i Asp 348. Otoczenie atomu Fe w hemie ule-
ga dynamicznym zmianom tak, aby utrzyma kade miej-
sce aktywne w podjednostkach katalazy w stanie gotowo-
ci do unieczynniania H2O2 [12,25,29,90,93].
ROLA NADPH
Ludzka katalaza zawiera cztery cile poczone z ni cz-
steczki NADPH. Na kady monomer przypada jedna cz-
steczka NADPH [61]. W kadej podjednostce znajduje si
miejsce przyczenia NADPH. Ma ono posta zagbienia
na powierzchni czsteczki katalazy, zlokalizowanego pomi-
dzy domen heliakaln a b-cylindrem, przy czym atom C4
-
aktywnego nikotynamidu czsteczki NADPH pooony jest
w odlegoci 19 od najbliszej grupy hemowej. NADPH
jest zwinity wok cznika fosforanowego, co umoliwia
-
niezbdne oddziaywania midzyczsteczkowe i odizolo-
wanie aktywnego piercienia nikotynamidowego od czci
-
biakowej enzymu, a take adenozyny [65,86,93,110].
Katalaza ma wiksze powinowactwo do NADPH ni
-
NADH, co jest zwizane z obecnoci reszty fosfora-
-
174
nowej, biorcej udzia w wanych interakcjach w pro-
cesie czenia si z biakiem katalazy. Piercie nikoty-
namidowy jest upakowany w przestrzeni o charakterze
niepolarnym pomidzy resztami Val 302 i Pro 151 oraz
cukrem adenozyny. Niepolarny charakter tego miejsca
prawdopodobnie zabezpiecza przed przyczaniem sa-
bo wizanych NADP+ i NAD+. Miejsce to nie zawiera
grup, ktre byyby dobrymi akceptorami protonw po-
chodzcych od wgla C4 nikotynamidu, co moe mie
funkcjonalne znaczenie w przypadku utlenienia NADPH
przez pozosta (pozostajc w spoczynku) cz enzy-
mu [30,60,61].
NADPH przypisuje si szczegln rol w dziaaniu kata-
lazy. Ten zredukowany nukleotyd obnia podatno en-
zymu na inaktywacj wywoan toksycznym dziaaniem
nadtlenku wodoru. Ponadto stwierdzono, e katalaza
ludzka i woowa ma zdolno zarwno przyczania, jak
i uwalniania NADPH. Wskazuje to, e w komrkach na-
raonych na stres oksydacyjny katalaza przez uwalnianie
NADPH moe peni funkcje regulatorowe. Przypuszcza
si, e uwalnianie NADPH z katalazy moe zwikszy
unieczynnianie H2O2. Jest to moliwe dziki mechani-
zmom zwizanym z dziaaniem peroksydazy glutatio-
nowej i reduktazy glutationowej, ktre wykorzystuj
w reakcji regeneracji GSH z GSSG czsteczk NADPH
[5,29,59,111].
Funkcja NADPH poczonego z katalaz nie jest do koca
wyjaniona. Istniej na ten temat rne hipotezy:
NADPH moe zapobiega, a nawet czciowo odwraca,
inaktywacj katalazy przez jej wasny substrat H2O2.
Potwierdzaj to badania Eatona i wsp. [26], wedug kt-
rych NADPH jest jednym z endogennych czynnikw
zaangaowanych w utrzymanie, a nawet w odzyskiwa-
nie utraconej aktywnoci katalazy, dziki stabilizowa-
niu okrelonej struktury tego enzymu.
Katalaza, uwalniajc NADPH, wpywa regulacyjnie
na ukad enzymw glutationozalenych: peroksyda-
za glutationowa/reduktaza glutationowa sprawia, e
ukad ten jest bardziej wydajny w warunkach stre-
su oksydacyjnego. NADPH potrzebny do regeneracji
GSH z GSSG powstaje w cyklu pentozofosforanowym,
w wyniku dziaania dehydrogenazy glukozo-6-fosfora-
nowej. W warunkach nasilonego stresu oksydacyjnego
w ludzkich erytrocytach, gdy ilo NADP+ niezbdna
do wytwarzania NADPH jest ograniczona i dochodzi
do spadku stenia NADPH, katalaza moe by daw-
c NADPH. Jest to moliwe dziki temu, e zwizek
ten moe by zastpiony w katalazie przez NADH.
Katalaza stanowi w erytrocytach magazyn NADP+,
jego stenie wynosi okoo 1112 M NADP, co sta-
nowi / cakowitej zawartoci tego zwizku w erytro-
cytach [29,60,61,77,120].
Regulacyjny wpyw NADPH na dziaanie enzymw glu-
tationozalenych ma szczeglne znaczenie przy zao-
eniu, e to nie katalaza, ale peroksydaza i reduktaza
glutationowa maj podstawowe znaczenie w usuwaniu
H2O2 w erytrocytach ludzkich, na co wskazuj badania
[5,19,20,91].
Ostatnia koncepcja zakada, e NADPH jest substratem
lub kofaktorem enzymatycznej aktywnoci katalazy, co
moe mie zwizek z innym mechanizmem jej dziaa-
nia ni zosta poznany i opisany [61].

NADP+
G-6-PD
6-PGD
NADPH+H+
Ryc. 2. Rola katalazy w rozkadzie H2O2; H2O2 nadtlenek wodoru; SH2 zwizek chemiczny - donor wodoru; S utleniony zwizek chemiczny
OGLNY MECHANIZM REAKCJI KATALIZOWANEJ PRZEZ CAT
Katalaza to enzym o podwjnej aktywnoci, wykazuje ona
aktywno katalazow i peroksydazow.
Podstawowa funkcja katalazy w komrkach to udzia w re-
akcji dysproporcjonowania nadtlenku wodoru:
2 H2O2 2 H2O + O2
Wobec niektrych zwizkw chemicznych katalaza wyka-
zuje rwnie aktywno peroksydazow. Katalizuje ona re-
akcj utleniania etanolu, metanolu, mrwczanu, azotynw,
chinonw i innych. W reakcji tej nadtlenek wodoru jest sub-
stratem, ktry jest redukowany do wody, przez zwizki b-
dce donorami wodoru (SH2) [13,32,49,84,100,106].
H2O2 + SH2 2 H2O + S
Katalaza jest enzymem reagujcym bardzo szybko z nad-
tlenkiem wodoru. W cigu 1 minuty katalaza rozkada do
wody i tlenu okoo 6 mln czsteczek tego zwizku. Staa
szybkoci katalizowanej przez katalaz reakcji wynosi
1,71071 mol1s1 [12,14,48,73].
Przeksztaca ona dwie czsteczki nadtlenku wodoru do
dwch czsteczek wody i jednej czsteczki tlenu. Reakcja
ta przebiega dwuetapowo [13,69,113].
Szczegowa analiza katalitycznego rozkadu nadtlenku
wodoru z udziaem katalazy pozwolia dokadnie pozna
kady z etapw tej reakcji.
-
I etap
-
H2O2 + Fe (III) CAT 2H2O + O + Fe (V) CAT
(k1=1,7107 M1s1) Zwizek I
-
W pierwszym etapie reakcji katalazy (Fe (III) CAT)
-
z nadtlenkiem wodoru nastpuje redukcja nadtlenku wo-
-
cibior D. i Czeczot H. Katalaza budowa, waciwoci, funkcje
H2O+O2
CAT
H2O2
2GSH
GSH-R GSH-Px
GSSG H2O
doru do wody z udziaem Fe3+ ukadu hemowego katalazy,
z utworzeniem zwizku I (Fe (V) CAT), w ktrym e-
lazo hemu jest na 5 stopniu utlenienia. Powstawanie tego
zwizku po raz pierwszy opisali i wyjanili mechanizm tej
reakcji Chance i wsp. [12,16,59,84].
II etap
W drugim etapie nastpuje utlenienie przez zwizek I ko-
lejnej czsteczki nadtlenku wodoru, w wyniku czego po-
wstaje tlen czsteczkowy i woda.
H2O2 + O = Fe (V) CAT Fe (III) CAT + H2O + O2
(k2=2,6107 M1s1)
Zwizek I powraca do stanu wyjciowego, w ktrym e-
lazo hemu jest na 3 stopniu utleniania [17,59].
Dziki zastosowaniu nowoczesnych metod badawczych
udao si ustali, e w I etapie reakcji nadtlenek wodoru
przez wski hydrofobowy kana traa do centrum aktyw-
nego katalazy, gdzie znajduje si hem. Taki sposb dostar-
czania substratu do centrum jest bardzo korzystny poniewa
uniemoliwia wejcie substratw wikszych ni nadtlenek
wodoru. Dochodzi do wzajemnych oddziaywa pomidzy
resztami His (w pozycji 75) i Asn (w pozycji 148) [17, 29].
Prowadz one do pewnych przesuni w obrbie czsteczki
nadtlenku wodoru. Jeden z protonw (H) zostaje za pored-
nictwem reszty His (75) przeniesiony z jednego atomu tlenu
na drugi. Prowadzi to do wyduenia i polaryzacji wizania
OO. Tak przeksztacona czsteczka H2O2 jest przycza-
na do elaza w centrum hemu. Poczenie to powoduje ro-
zerwanie spolaryzowanego wizania OO, co prowadzi do
uwolnienia czsteczki wody i wytworzenia tzw. kompleksu
I (Fe (V)=O). Przyczenie pierwszej czsteczki H2O2 ot-
wiera hydrofobowy kana i prawdopodobnie uatwia przy-
czenie kolejnej czsteczki H2O2, co z kolei by moe za-
pobiega rozpadowi kompleksu I [17,59,61,120].
Podczas drugiego etapu reakcji Fe (V)=O reaguje z drug cz-
steczk nadtlenku wodoru, czemu towarzysz podobne jak
175
 Postepy Hig Med Dosw (online), 2006; tom 60: 170-180

w etapie pierwszym przejcia protonw i dwch elektronw. tanolem, ktre w obecnoci tlenu pochodzcego z cz-
Prowadzi to do utworzenia wyjciowej postaci elaza Fe (III) steczki H2O2 s utleniane:
CAT, czsteczki wody i tlenu czsteczkowego [79,86].
O = Fe (V) CAT + RCH2OH Fe (III) CAT + R COH + H2O
Reaktywno hemu uwarunkowana jest obecnoci reszty Tyr (k3=0,21103 M1s1)
(357), ktra tworzy pite wizanie koordynacyjne z elazem
w jego centrum. Poczenie to wspomaga utlenianie Fe (III) Zaobserwowano, e in vivo katalaza moe rwnie utle-
do Fe (IV) oraz bierze udzia w usuwaniu z piercienia hemo- nia (NO2) do (NO3) [14,16,52,59].
wego elektronu. Skuteczno dziaania katalazy w tej reakcji
zaley od oddziaywania His (75) i Asn (148) z intermedia- Aktywno CAT zaley od wielu czynnikw, m.in. stenia
tami reakcji. Proponowany mechanizm reakcji katalizowa- substratu, temperatury, pH, obecnoci aktywatorw i inhi-
nej przez CAT znajduje potwierdzenie w wynikach ekspery- bitorw oraz pochodzenia enzymu. Inne warunki dziaania
mentalnych bada, w ktrych modykowano reszt His (75) bd charakterystyczne dla katalazy pochodzenia rolinnego
z uyciem 3-amino-1,2,4-triazolu, co powodowao hamowa- (np. z ziemniaka), a inne dla katalaz eukariotycznych czy
nie reakcji (brak przyczania substratu) [23,79,86]. bakteryjnych. Eukariotyczne katalazy s aktywne w szero-
kim zakresie pH (5,010,5). Za najbardziej optymalne pH
W celu heterolitycznego rozszczepienia nadtlenku wodoru, dla katalazy uwaa si jednak pH 7,0 [12,108,113].
ktry charakteryzuje si budow symetryczn, katalaza wy-
korzystuje dwa rodzaje asymetrycznej interakcji z substra- Aktywno katalazy jest hamowana przez wiele zwizkw
tem. Heterolityczny rozpad nadtlenku wodoru jest moliwy chemicznych. Niekompetycyjnym inhibitorem aktywnoci
dziki jednoczesnemu oddziaywaniu z bogatym w elek- katalazy jest siarczan miedzi, natomiast kompetycyjnym
trony jonem elaza i penicymi rol biorcw elektronw cyjanek. Hamowanie aktywnoci katalazy przez cyjanki
resztami His 75 i Asn 148. Waciwa geometria wiza zostao wykorzystane w 1923 r. do bada, ktre pozwoli-
koordynacyjnych jonu elaza, jak i tworzenie poczenia y wykaza obecno w strukturze enzymu elaza. Bardzo
z nadtlenkiem (kompleks I), zapewnia nie tylko elastyczno swoistym inhibitorem katalazy okaza si rwnie 3-ami-
tego poczenia, ale rwnie nasila reakcj rozszczepienia no-1,2,4 tetriazol [73,86].
nadtlenku. Utworzenie kompleksu I jest prawdopodobnie
zwizane z neutralizacj adunku reszty Arg 354, ktra za- AKTYWNO KATALAZY A CHOROBY
chodzi dziki przepywowi elektronw. Neutralizacja resz-
ty argininy 354 ma na celu zarwno zmniejszenie adun- Katalaza jest enzymem, ktry peni funkcje zarwno w kata-
ku odpychajcego w stosunku do kationowej porryny, jak bolizmie nadtlenku wodoru, jak i w utlenianiu egzogennych
i zmniejszenie polaryzacji w wykazujcym niedobr elek- substratw, takich jak metanol, etanol i inne [13,52,77,120].
tronw ukadzie Tyr 358 Fe4+=O [59,60,97,110]. Przypisuje si jej szczegln rol w stanach zapalnych [49],
mutagenezie i kancerogenezie [1], ochronie przed apopto-
Potencja redox kompleksu I jest modykowany bezpored- z [76,94,117]. Obnienie aktywnoci katalazy towarzyszy
nio przez reszty Phe 153 i Phe 161 oraz przez tworzenie wi- wielu chorobom, m.in. zapaleniu puc, grulicy, miady-
za o charakterze soli pomidzy resztami karboksylowymi cy, cukrzycy, taczce, nowotworom, chorobom neurode-
hemu i resztami arginin w pozycjach 72, 112 i 365. generacyjnym (chorobie Parkinsona, Alzheimera), zapale-
niu nerek i innym [15,56,74,82,83].
Przywrcenie funkcji katalitycznej katalazy (powrt do po-
staci wyjciowej) jest moliwe dziki utlenieniu nastpnej Wszystkim tym chorobom towarzysz stany zapalne.
czsteczki nadtlenku wodoru. Poniewa reakcja ta obej- Zaobserwowano, e w przypadku chorb poprzedzonych
muje przenoszenie elektronw, redukcja w zasadzie moe stanami zapalnymi wzrasta aktywno katalazy w osoczu
zachodzi na odlego. Czsteczka nadtlenku wodoru jest krwi. Jest to spowodowane najprawdopodobniej jej wyciekiem
najprawdopodobniej pobierana przez hydrofobowy kana, z uszkodzonych komrek, zwaszcza z erytrocytw [41,80,82].
gdzie przycza si poprzez jeden z atomw tlenu do reszt Wzrost aktywnoci katalazy w przebiegu zapalenia wydaje
His 75 i Asn 148. Drugi atom tlenu wchodzcy w skad si mie charakter reakcji obronnej organizmu [119].
czsteczki H2O2 ukada si w taki sposb, aby zapewni
potencja wzdu kanau i zredukowa kompleks I w wy- Ma aktywno katalazy we krwi obserwowano u chorych
niku stopniowego transportu dwch elektronw i proto- z miadyc i cukrzyc, co wskazuje na dugo trwajcy stres
nu. Inne potencjalne substraty katalazy, takie jak np. eta- oksydacyjny w komrkach organizmu tych osb. Wykazano,
nol, mog dziki obecnoci grup hydroksylowych czy e H2O2 uszkadza komrki b trzustki, co przy niedoborze
si podobnie jak nadtlenek wodoru z reszt His 75 w ka- katalazy prowadzi do rozwoju cukrzycy [39,43,46,52].
nale hydrofobowym [59,79,86,120].
Wyrane obnienie aktywnoci obserwowano w wielu ty-
-

Kiedy reakcja kompleksu I z odpowiednim reduktorem zo- pach nowotworw (gowy i szyi, puc, przewodu pokarmo-
staje wstrzymana, katalaza utlenia przyczone NADPH wy- wego, piersi, nerek czy biaaczkach) [15,21,22,103,107].
korzystujc go jako reduktor. W sytuacji niedostpnoci/
-

braku NADPH alternatywn przemian kompleksu I wy- Brak lub niedobr katalazy we krwi i innych tkankach orga-
daje si jednoelektronowa redukcja z wykorzystaniem elek- nizmu prowadzi u ludzi do powstawania akatalasemii i hipo-
-

tronu pochodzcego z Tyr 370 [29,53,61,110,120]. katalasemii. Brak katalazy (akatalasemia) lub jej niedobr
(hipokatalasemia) powoduj m.in. owrzodzenia jamy ustnej.
W przypadku aktywnoci peroksydazowej katalazy kom- Zmiany te, bardzo wczenie, bo ju w wieku 1319 lat pro-
-

pleks I reaguje z donorami wodoru, np. etanolem czy me- wadz u chorych do utraty zbw [26,80,81,109,115].
-

176

AKATALASEMIE
Po raz pierwszy w 1946 roku, Takahara i Miyamoto odkryli
cakowity brak katalazy (akatalasemia) w krwinkach czer-
wonych Japoczykw, ktry objawia si powtarzajcymi
si stanami zapalnymi dzise i owrzodzeniami w obrbie
jamy ustnej (choroba Takahara) [109].
Powstawanie akatalasemii i hipokatalasemii jest uwarunko-
wane genetycznie i zwizane z mutacjami w genie katala-
zy, ktre dziedziczy si w sposb autosomalny, recesywny.
U homozygot stwierdzano cakowity brak katalazy (akata-
lasemia), natomiast u heterozygot obserwowano 50% obni-
enie aktywnoci katalazy w porwnaniu z jej poziomem
u osb zdrowych (hipokatalasemia) [55,81,112].
Czstotliwo wystpowania zmutowanego genu katala-
zy w Japonii jest stosunkowo wysoka i wynosi w przy-
padku akatalasemii 0,8/1000, a hipokatalasemii 24/1000.
Zaobserwowano, e np. w Hiroszimie i Nagasaki cz-
stotliwo wystpowania heterozygot wynosi 0,09/1000
i 1,4/1000 w innych czciach Japonii [51,54,62].
Wystpowanie akatalasemii poza Japoni wykazano m.in.
w Izraelu, Szwajcarii, na Wgrzach. Najwicej przypad-
kw akatalasemii stwierdzono w Japonii (91 pacjentw
z 46 rodzin) oraz w Szwajcarii (11 pacjentw z 3 rodzin)
[2,3,36,42,50,81].
W Szwajcarii i Izraelu u homozygot obserwowano ladow
aktywno katalazy, co wskazuje na inny typ mutacji w ge-
nie katalazy od tych, ktre s odpowiedzialne za powstawa-
nie akatalasemii w Japonii [3,51]. Niestety w pimiennictwie
brak jest bardziej szczegowych danych na ten temat.
W przypadku typu japoskiego akatalasemii, patologia ta
powstaje w wyniku dwch rnych mutacji w genie kata-
lazy. Pierwszy typ mutacji (Japonese type A) to substy-
tucja guaniny na adenin (G->A) w 5 nukleotydzie 4 in-
tronu, ktra powstaje w czasie jego wycinania (splicing).
Mutacja ta okrelana jako mutacja skadania mRNA (spli-
cing mutation) jest odpowiedzialna za obnienie aktyw-
noci katalazy, bez biochemicznych rnic midzy pro-
duktem biakowym prawidowego i zmutowanego genu
katalazy [62,115].
Drugi typ mutacji (Japonese type B) jest delecj tyminy
z pozycji 358 eksonu 4, ktra prowadzi do zmiany ram-
ki odczytu (frameshift mutation) i wprowadzenia kodonu
terminacji TGA, koczcego wczeniej syntez acucha
polipeptydowego katalazy. Produktem jest skrcone, nie-
stabilne i niewykazujce aktywnoci katalitycznej biako
skadajce si z 133 reszt aminokwasowych [54].
Rodzinny niedobr katalazy stwierdzono rwnie u 13 ro-
dzin wgierskich. Czstotliwo wystpienia akatalase-
-
mii i hipokatalasemii na Wgrzech wynosia odpowiednio
0,05/1000 i 2,3/1000. Badania molekularne prowadzone
przez Gotha i jego zesp w zakresie identykacji muta-
-
cji w genie katalazy, ktre s przyczyn powstawania aka-
talasemii i hipokatalasemii u ludzi na Wgrzech wykazay
-
wystpowanie 3 nowych mutacji, innych od tych wystpu-
jcych w populacji japoskiej. Zastosowanie w badaniach
metody sekwencjonowania, analizy polimorzmu sekwen-
-
cji mikrosatelitarnych oraz badanie ekspresji mutacji po-
-
cibior D. i Czeczot H. Katalaza budowa, waciwoci, funkcje
zwoliy na dokadne okrelenie typu mutacji punktowych
pojawiajcych si w genie katalazy typowych tylko dla po-
pulacji wgierskiej [33,38,40].
Mutacja wgierska A, wywoujca akatalasemie jest mu-
tacj typu zmiany ramki odczytu na skutek insercji GA
w pozycji 138 eksonu 2, co objawia si wczeniejszym
pojawieniem kodonu stop TGA i syntez skrconego do
133 AA biaka katalazy [44]. Mutacja wgierska B, ktra
jest odpowiedzialna za hipoktalasemie jest rwnie muta-
cj typu ramki odczytu powstajc po insercji G w pozy-
cji 79 eksonu 2, co prowadzi do powstawania biaka zbu-
dowanego tylko z 58 AA [37]. Z kolei mutacja wgierska
typu C jest rwnie odpowiedzialna za hipokatalasemie
i powstaje jako wynik substytucji T->G w pozycji 5 intro-
nu 7 i objawia si wyranym obnieniem aktywnoci ka-
talitycznej katalazy [42]. Wgierskie typy A, B i C niedo-
boru katalazy stwierdzono u 65% poddanych badaniom
pacjentw na Wgrzech. Nie stwierdzono ich wystpowa-
nia w Japonii [37,44,45,112].
W badaniach prowadzonych przez Gotha na populacji
wgierskiej w przypadku akatalasemii i hipokatalase-
mii stwierdzono polimorzm 5-koca genu katalazy.
Wykazano mutacje A->T i C->A i C-> T w pozycjach -21,
-20 i -18 powyej miejsca inicjacji translacji oraz muta-
cje T->C w pozycji -4, -44-, -49 w regionie niekodujcym
i C->A w pozycji -18 i -17 w eksonie 1 [34,35,43].
Patogenny charakter tych mutacji prowadzi do czciowej
utraty funkcji genu katalazy, co ujawnia si niedoborem
lub brakiem prawidowej postaci biaka albo niekorzyst-
nym oddziaywaniem skrconych postaci biaka katala-
zy [42,58].
Akatalasemia jest czsto zwizana z wystpowaniem pew-
nych schorze. Goth i Eaton wykazali w populacji wgier-
skiej, zwikszon liczb chorych na cukrzyc z jednoczes-
nym dziedzicznym niedoborem katalazy (typ wgierski D)
[39,46]. Autorzy sugeruj, e dugotrway stres oksydacyj-
ny i dziedziczony autosomalnie recesywnie niedobr ka-
talazy predysponuje do oksydacyjnych uszkodze kom-
rek b trzustki, zaburze w wydzielaniu insuliny i rozwoju
cukrzycy [43,52].
PODSUMOWANIE
Katalaza jest przykadem szczeglnie skutecznie dziaa-
jcego enzymu w komrkach organizmw ywych, chro-
ni je przed skutkami toksycznego dziaania nadtlenku wo-
doru. Ma dwie funkcje katalityczne zalene od stenia
H2O2 w rodowisku. Przy duym steniu H2O2 w organi-
zmie katalaza usuwa H2O2, przeksztacajc go do H2O i O2.
Kiedy stenie H2O2 jest mae, a obecne s odpowiednie
donory wodoru (np. etanol, metanol) katalaza wykazuje
aktywno peraksydazow, usuwa H2O2 powodujc jedno-
czenie utlenienie tych zwizkw. Obnienie aktywnoci
katalazy wystpuje w wielu chorobach, ktrym towarzy-
szy stres oksydacyjny, szczeglnie w chorobach, ktrym
towarzysz stany zapalne.
Jej niedobr lub brak spowodowany mutacjami w genie,
ktre s dziedziczone w sposb autosomalny recesywny
prowadzi do powstania akatalasemii i hipokatalasemii.
177
 Postepy Hig Med Dosw (online), 2006; tom 60: 170-180
PIMIENNICTWO
[1] Adachi S., Nagano S., Ishimori K., Watanabe Y., Morishima I., Egawa
T., Kitagawa T., Makino R.: Roles of proximal ligand in heme prote-
ins: replacement of proximal histidine of human myoglobin with cy-
steine and tyrosine by site-directed mutagenesis as models for P-450,
chloroperoxidase, and catalase. Biochemistry, 1993; 32: 241252
[2] Aebi H., Baggiolini M., Dewald B., Lauber E., Suter H., Micheli A.,
Frei J.: Observations in two Swiss families with acatalasia. Enzym.
Biol. Clin., 1964; 4: 121151
[3] Aebi H.E., Wyss S.R.: Molecular hybridization in heterozygotes for
Swiss-type acatalasemia. Monogr. Hum. Genet., 1978; 10: 200204
[4] Agar N.S., Sadrzadeh S.M.H., Hallaway P.E., Eaton J.W.: Erythrocyte ca-
talase: a somatic oxidant defense? J. Clin. Invest., 1986; 77: 319321
[5] Almarsson O., Sinha A., Gopinath E., Bruice T.C.: Mechanism of one-
electron oxidation of NAD(P)H and function of NADPH bound to ca-
talase. J. Am. Chem. Soc., 1993; 115: 70937102
[6] Anonymous.: Hydrogen peroxide: A review. IARC. Monographs on
the evaluation of carcinogenic risk of humans. 1999; 2: 671689
[7] Antunes F., Cadenas E.: Estimation of H2O2 gradients across biomemb-
ranes. FEBS Lett., 2000; 475: 121126
[8] Baker R.D., Cook C.O., Goodwin D.C.: Properties of catalase-peroxi-
dase lacking its C-terminal domain. Biochem. Biophys. Res. Commun.,
2004; 320: 833839
[9] Bartosz G.: Druga twarz tlenu. Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd.
II, Warszawa, 2003
[10] Bell G.I., Najarian R.C., Mullenbach, G.T., Hallewell R.A.: cDNA se-
quence coding for human kidney catalase. Nucleic Acids Res., 1986;
14: 55615562
[11] Beyer W.F.Jr., Fridivich I.: Catalases- with and without heme. Basic
Life Sci., 1988; 49: 651661
[12] Boon E.M., Downs A., Marcey D.: Catalase: H2O2: H2O2 oxidoreduc-
tase. Reviews on structure and function of catalases. In: Biomolecules
at Kenyon, eds David Marcey, 1997
[13] Cadenas E.: Basic mechanisms of antioxidant activity. Biofactors,
1997; 6: 391397
[14] Carpena X., Wiseman B., Deemagarn T., Singh R., Switala J., Ivancich
A., Fita I., Loewen P.C.: A molecular switch and electronic circuit mo-
dulate catalase activity in catalase-peroxidases. EMBO Rep., 2005; 6:
11561162
[15] Casado A., De la Torre R., Lopez-Fernandez M.E., Carrascosa D.,
Casado M.C., Ramirez M.V.: Superoxide dismutase and catalase
blood levels in patients with malignant diseases. Cancer Lett., 1995;
93: 187192
[16] Chance B., Sies H., Boveris A.: Hydroperoxide metabolism in mam-
malian organs. Physiol. Rev., 1979; 59: 527605
[17] Chelikani P., Carpena X., Fita I., Loewen P.C.: An electrical potential
in the access channel of catalases enhances catalysis. J. Biol. Chem.,
2003; 278: 3129031296
[18] Chelikani P., Fita I., Loewen P.C.: Diversity of structures and proper-
ties among catalases. Cell. Mol. Life. Sci., 2004, 61: 192208
[19] Cohen G., Hochstein P.: Glutathione peroxidase: the primary agent
for elimination of hydrogen peroxide in erythrocytes. Biochemistry,
1963; 2: 14201428
[20] Comhair S.A., Erzurun S.C.: The regulation and role of extracellular
glutathione peroxidase. Antioxid. Redox Signal., 2005; 7: 7279
[21] Czeczot H., Skrzycki M., Gawryszewska E., Podsiad M., Porembska
Z.: Evaluation of antioxidant status in patients with primary hepato-
cellular carcinoma. Pol. Merk. Lek., 2003; 15: 118122
[22] Czeczot H., Skrzycki M., Podsiad M., Gawryszewska E., Nyckowski
P., Porembska Z.: Antioxidant status of patients with primary colore-
ctal cancer and liver metastases of colorectal cancer. Pol. Merk. Lek.,
2005; 18: 5861
-
[23] Darr D., Fridovich I.: Irreversible inactivation of catalase by 3-ami-
no-1,2,4-triazole. Biochem. Pharmacol., 1986; 35: 3642
[24] De Duve C.: The peroxisome in retrospect. Ann. N. Y. Acad. Sci.,
-
1996; 804: 110
[25] Deisseroth A., Dounce A.L.: Catalase: physical and chemical proper-
ties, mechanism of catalysis, and physical role. Physiol. Rev., 1970;
-
50: 319375
[26] Eaton J.W., Ma M.: Acatalasemia. In: Scriver CR, Beaudet AL, Sly
WS, Valle D, eds, The Metabolic and Molecular Bases of Inherited
-
Disease. New York: McGraw-Hill, Inc., 1995, 23712383
-
178
[27] Embley T.M., Martin W.: A hydrogen-producing mitochondrion.
Nature, 1998; 396: 517519
[28] Eventoff W., Tanaka N., Rossmann M.G.: Crystalline bovine liver ca-
talase. J. Mol. Biol., 1976; 103: 799801
[29] Fita I., Rossman M.G.: The active center of catalase. J. Mol. Biol.,
1985; 185: 2137
[30] Fita I., Silva A.M., Murthy M.R.N., Rossmann, M.G.: The rened
structure of beef liver catalase. Acta Cryst., 1986; 42: 497515
[31] Flohe L.: Glutathione peroxidase: fact and ction. Ciba Found Symp.,
1978, 65: 95122
[32] Gaetani G.F., Ferraris A.M., Rolfo M., Mangerini R., Arena S., Kirkman
H.N.: Predominant role of catalase in the disposal of hydrogen pero-
xide within human erythrocytes. Blood, 1996; 87: 15951599
[33] Goth L.: Two cases of acatalasemia in Hungary. Clin. Chim. Acta,
1992; 207: 155158
[34] Goth L.: Further genetic heterogeneity in acatalasemia. Electrophoresis,
1997; 18: 19421943
[35] Goth L.: Genetic heterogeneity of the 5 uncoding region of the cata-
lase gene in Hungarian acatalasemic and hypocatalasemic subjects.
Clin. Chim. Acta, 1998; 271: 7378
[36] Goth L.: A new type of inherited catalase deciencies: its characteri-
zation and comparison to the Japanese and Swiss type of acatalase-
mia.Blood Cells Mol. Dis., 2001; 27: 512517
[37] Goth L.: A novel catalase mutation (a G insertion in exon 2) causes
the type B of the Hungarian acatalasemia. Clin. Chim. Acta, 2001;
311: 161163
[38] Goth L., Alizadeh B.N., Sussman H.H.: Further characterisation of
Hungarian acatalasemia by Hinf1 polymorphism of catalase gene.
Enzyme Protein, 1993; 47: 156159
[39] Goth L., Eaton J.W.: Hereditary catalase deciencies and increased
risk of diabetes. Lancet, 2000; 356: 18201821
[40] Goth L., Gorzsas A., Kalmar T.: A simple PCR-heteroduplex screening
method for detection of a common mutation of the catalase gene in
Hungary. Clin. Chem., 2000; 46: 11991200
[41] Goth L., Lenkey A., Bigler W.N.: Blood catalase deciency and dia-
betes in Hungary. Diabetes Care, 2001; 24: 18391840
[42] Goth L., Rass P., Madarasi I.: A novel catalase mutation detected by
polymerase chain reaction-single strand conformation polymorphism,
nucleotide sequencing, and western blot analyses is responsible for the
type C of Hungarian acatalasemia. Electrophoresis, 2001; 22: 4951
[43] Goth L., Rass P., Pay A.: Catalase enzyme mutations and their asso-
ciation with diseases. Mol. Diagn., 2004; 8: 141149
[44] Goth L., Shemirani A., Kalmar T.: A novel catalase mutation (a GA in-
sertion) causes the Hungarian type of acatalasemia. Blood Cells Mol.
Dis., 2000; 26: 151154
[45] Goth L., Vitai M.: The effects of hydrogen peroxide promoted by ho-
mocysteine and inherited catalase deciency on human hypocatala-
semic patients. Free Radic. Biol. Med., 2003; 35: 882888
[46] Goth L., Vitai M., Rass P., Sukei E., Pay A.: Detection of a novel fa-
milial catalase mutation (Hungarian type D) and the possible risk of
inherited catalase deciency for diabetes mellitus. Electrophoresis,
2005; 26: 16461649
[47] Guemouri L., Artur Y., Herbeth B., Jeandel C., Cuny G., Siest G.:
Biological variability of superoxide dismutase, glutathione peroxida-
se, and catalase in blood. Clin. Chem., 1991; 37: 19321937
[48] Halliwell B., Clement M.V., Long L.H.: Hydrogen peroxide in the hu-
man body. FEBS Lett., 2000; 486: 1013
[49] Halliwell B., Gutteridge J.M.C.: Free radicals in biology and medici-
ne., 1999, 3rd ed. New York, Oxford University Press
[50] Hamilton H.B.; Neel J.V.: Genetic heterogeneity in human acatalasia.
Am. J. Hum. Genet., 1963, 15: 408419
[51] Hamilton H.B., Neel J.V., Kobara T.Y., Ozaki K.: The frequency in
Japan of carriers of the rare recessive gene causing acatalasemia. J.
Clin. Invest., 1961; 40: 21992208
[52] Heales S.J.R.: Catalase deciency, diabetes and mitochondrial fun-
ction. Lancet, 2001; 357: 314
[53] Hillar A., Nicholls P, Switala J., Loewen P.C.: NADPH binding and
control of catalase compound II formation: comparison of bovine, yeast
and Escherichia coli enzymes. Biochem. J., 1994; 300: 531539

[54] Hirono A, Miwa S, Fujii H, Ishida F, Yamada K, Kubota K.: Molecular
study of eight Japanese cases of glucose-6-phosphate dehydrogena-
se deciency by non-radioisotopic single-strand conformation poly-
morphism (SSCP) analysis. Blood, 1994; 83: 33633368
[55] Hirono A., Sasaya-Hamada F., Kanno H., Fujii H., Yoshida T., Miwa
S.: A novel human catalase mutation (358 Tdel) causing Japanese-
type acatalasemia. Blood Cells. Molecules and Diseases, 1995; 21:
232234
[56] Houdou S., Kuruta A., Hasegawa M.: Developmental immunohi-
stochemistry of catalase in the human brain. Brain Res., 1991; 556:
267270
[57] Imlay, J.A., Chin S.M., Linn S.: Toxic DNA damage by hydrogen pe-
roxide through the Fenton reaction in vivo and in vitro. Science, 1988;
240: 640642
[58] Jiang Z., Akey J.M., Shi J., Xiong M., Wang Y., Shen Y., Xu X., Chen
H., Wu H., Xiao J., Lu D., Huang W., Jin L.: A polymorphism in the
promoter region of catalase is associated with blood pressure levels.
Hum. Genet., 2001; 109: 9598
[59] Kalko S.G., Gelpi J.L., Fita I., Orozco M.: Theoretical study of the
mechanisms of substrate recognition by catalase. J. Am. Chem. Soc.,
2001; 123: 96659672
[60] Kirkman H.N., Gaetani G.F.: Catalase: a tetrameric enzyme with four
tightly bound molecules of NADPH. Proc. Natl. Acad. Sci., 1984; 81:
43434347
[61] Kirkman H.N., Rolfo M., Ferraris A.M., Gaetani G.F.: Mechanisms
of protection of catalase by NADPH. Kinetics and stoichiometry. J.
Biol. Chem., 1999, 274, 1390813914
[62] Kishimoto Y., Murakami Y., Hayashi K., Takahara S., Sugimura T.,
Sekiya T.: Detection of a common mutation of the catalase gene in
Japanese acatalasemic patients. Hum. Genet., 1992; 88: 487490
[63] Kittur S.D., Hoppener J.W., Antonarakis S.E., Daniels J.D., Meyers
D.A., Maestri N.E., Jansen M., Korneluk R.G., Nelkin B.D., Kazazian
H.H.Jr: Linkage map of the short arm of human chromosome 11: lo-
cation of the genes for catalase calcitonin, and insulin-like growth fac-
tor II. Proc. Nat. Acad. Sci. USA, 1985; 82: 50645067
[64] Klotz M., Klassen G., Loewen P.: Phylogenetic relationships among
prokaryotic and eukaryotic catalases. Mol. Biol. Evol., 1997; 14:
951958
[65] Ko T.P., Safo M.K., Musayev F.N., Di Salvo M.L., Wang C., Wu
S.H., Abraham D.J.: Structure of human erythrocyte catalase. Acta
Crystallogr. D. Biol. Crystallogr., 2000; 56: 241245
[66] Korneluk R.G., Quan F., Lewis W.H., Guise K.S., Willard H.F., Holmes
M.T., Gravel R.A.: Isolation of human broblast catalase cDNA clo-
nes. Sequence of clones derived from spliced and unspliced mRNA.
J. Biol. Chem., 1984; 259: 1381913823
[67] Kulikowska-Karpiska E., Moniuszko-Jakoniuk J.: The antioxidant
barrier in the organism. Pol. J. Environ. Stud., 2004; 13: 513
[68] Liczmaski A.E.: Oxygen toxicity. I. Damage of living cells. Post.
Biochem., 1988, 34: 273291
[69] Lledas F., Rangel P., Hansberg W.: Oxidation of catalase by singlet
oxygen. J. Biol. Chem., 1998; 273: 1063010637
[70] Loew O.: Physiological studies of Connecticut leaf tobacco. U.S. Dept.
Agri. Repts., 1900; 65: 557
[71] Loewen P.C.: Bacterial catalases. Cold Spring Harbor Laboratory
Press, 1997, Cold Spring Harbor, NY
[72] Loewen P.C., Carpena X., Rovira C., Ivancich A., Perez-Luque R.,
Haas R., Odenbreit S., Nicholls P., Fita I.: Structure of Helicobacter
pylori catalase, with and without formic acid bound, at 1.6 A resolu-
tion. Biochemistry, 2004; 43: 30893103
[73] Loewen P.C., Klotz M.G., Hassett D.J.: Catalase an old enzyme
that continues to surprise us. ASM News., 2000; 66: 7682
[74] Markesbery W.R.: Oxidative stress hypothesis in Alzheimers disease.
Free Radic. Biol. Med., 1997; 23: 134147
[75] Mate M.J., Zamocky M., Nykyri L.M., Herzog C., Alzari P.M., Betzel
C., Koller F., Fita I.: Structure of catalase-A from Saccharomyces ce-
-
revisiae. J. Mol. Biol., 1999; 286: 135149
[76] Miyamoto T., Hayashi M., Takeuchi A., Okamoto T., Kawashima S.,
Takii T., Hayashi H., Onozaki K.: Identication of a novel growth-
-
promoting factor with a wide target cell spectrum from various tumor
cells as catalase. J. Biochem., 1996; 120: 725730
[77] Mueller S., Riedel H.D., Stremmel W.: Direct evidence for catalase
-
as the predominant H2O2-removing enzyme in human erythrocytes.
Blood, 1997; 90: 49734978
-
-
cibior D. i Czeczot H. Katalaza budowa, waciwoci, funkcje
[78] Murthy M.R., Reid T.J. III, Sicignano A., Tanaka N., Musick W.D.,
Rossman M.G.: Structure of beef liver catalase. J. Mol. Biol., 1981;
152: 465499
[79] Nicholls P., Fita I., Loewen P.C.: Enzymology and structure of cata-
lases. Adv. Inorg. Chem., 2001; 51: 51106
[80] Niikawa N., Fukushima Y., Taniguchi N., Iizuka S., Kajii T.:
Chromosome abnormalities involving 11p13 and low erythrocyte ca-
talase activity. Hum. Genet., 1982; 60: 373375
[81] Ogata M.: Acatalasemia. Hum. Genet., 1991; 86: 331340
[82] Omar R.A., Chyan Y.J., Andorn A.C., Poeggeler B., Robakis N.K.,
Pappolla M.A.: Increased expression but reduced activity of antioxi-
dant enzymes in Alzheimers disease. J. Alzheimers Disease., 1999;
1: 139145
[83] Pastor M.C., Sierra C., Dolade M., Navarro E., Brandi N., Cabre E.,
Mira A., Seres A.: Antioxidant enzymes and fatty acid status in erythro-
cytes of Downs syndrome patients. Clin. Chem., 1998; 44: 924929
[84] Percy M.E.: Catalase: an old enzyme with a new role? Can. J. Biochem.
Cell Biol., 1984; 62: 10061014
[85] Proudfoot N.J., Brownlee G.G.: Nucleotide sequences of globin mes-
senger RNA. Br. Med. Bull., 1976; 32: 251256
[86] Putnam C.D., Arvai A.S., Bourne Y., Tainer J.A.: Active and inhibi-
ted human catalase structures: ligand and NADPH binding and cata-
lytic mechanism. J. Mol. Biol., 2000; 296: 295309
[87] Quan F., Korneluk R.G., MacLeod H.L., Tsui L.C., Gravel R.A.: An
RFLP associated with the human catalase gene. Nucleic Acids Res.,
1985, 13: 8288
[88] Quan F., Korneluk R.G., Tropak M.B., Gravel R.A.: Isolation and cha-
racterization of the human catalase gene. Nucleic Acid Res., 1986; 14:
53215335
[89] Radi R., Beckman J.S., Bush K.M., Freeman B.A.: Peroxynitrite oxi-
dation of sulfhydryls. The cytotoxic potential of superoxide and nitric
oxide. J. Biol. Chem., 1991; 266: 42444250
[90] Reid T.J. III, Murthy M.R., Sicignano A., Tanaka N., Musick W.D.,
Rossmann M.G.: Structure and heme environment of beef liver ca-
talase at 2.5 A resolution. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1981; 78:
47674771
[91] Rhee S.G., Yang K.S., Kang S.W., Woo H.A., Chang T.S.: Controlled
elimination of intracellular H(2)O(2): regulation of peroxiredoxin, ca-
talase, and glutathione peroxidase via post-translational modication.
Antioxid. Redox Signal., 2005; 7: 619626
[92] Roels F., Geerts A.: Cytoplasmic catalase: cytochemistry and. physio-
logy. Ann. NY Acad. Sci., 1982; 386: 534536
[93] Safo M.K., Musayev F.N., Wu S.H., Abraham D.J., Ko T.P.: Structure
of tetragonal crystals of human erythrocyte catalase Acta Crystallogr.
D. Biol. Crystallogr., 2001; 57: 17
[94] Sasnoor L.M., Kale V.P., Limaye L.S.: Prevention of apoptosis as
a possible mechanism behind improved cryoprotection of hemato-
poietic cells by catalase and trehalose. Transplantation, 2005; 80:
12511260
[95] Scandalios J.G.: Molecular Biology of Free Radical Scavenging
Systems. New York, 1992; Cold Spring Harbor Labolatory Press,
NY
[96] Scandalios J.G., Guan L., Polidoros A.N.: Catalase in plants: gene
structure, properties, regulation, and expression. Cold Spring Harbor
Laboratory Press, 1997, Cold Spring Harbor, NY
[97] Schonbaum G.R., Chance B.: Catalase. In: The. Enzymes, Vol. 13, 3rd
edn. (Boyer PD, ed). New. York: Academic Press, 1976; 363408
[98] Schroeder W.T., Saunders G. F.: Localization of the human catala-
se and apolipoprotein A-I genes to chromosome 11. Cytogenet. Cell
Genet., 1987; 44: 231233
[99] Schubert J., Wilmer J.W.: Does hydrogen peroxide exist free in bio-
logical systems? Free Radic. Biol. Med., 1991; 11: 545555
[100] Sies H.: Biochemistry of the peroxisome in the liver cell. Angew.
Chem. Int. Ed. Engl. 1974, 13: 706718
[101] Sies H.: Oxidative stress: oxidants and antioxidants. Exp. Physiol.,
1997; 82: 291295
[102] Singh I.: Mammalian peroxisomes: metabolism of oxygen and re-
active oxygen species. Ann. N. Y. Acad. Sci., 1996; 804: 612627
[103] Speranza M., Bagley A.C., Lynch R.E.: Cells enriched for catalase
are sensitized to the toxicities of bleomycin, adriamycin, and paraquat.
J. Biol. Chem. 1993; 268: 1903919043
[104] Storz G., Imlay J.A.: Oxidative stress. Curr. Opin. Microbiol., 1999;
2:188194
179
 Postepy Hig Med Dosw (online), 2006; tom 60: 170-180
[105] Sumner J.B., Dounce A.L.: Crystalline catalase. J. Biol. Chem., 1937;
121: 417424
[106] Sun W., Kadima T.A., Pickard M.A., Dunford H.B.: Catalase acti-
vity of chloroperoxidase and its interaction with peroxidase activity.
Biochem. Cell. Biol., 1994; 72: 321331
[107] Sun Y.: Free radicals, antioxidant enzymes, and carcinogenesis. Free
Radic. Biol. Med., 1990; 8: 583599
[108] Switala J., Loewen P.C.: Diversity of properties among catalases.
Arch. Biochem. Biophys., 2002; 401: 145154
[109] Takahara S.: Progressive oral gangrene, probably due to lack of ca-
talase in blood (acatalasema): report of nine cases. Lancet., 1952; 11:
11011104
[110] Ueda M., Kinoshita H., Maeda S.I., Zou W., Tanaka A.: Structure-
function study of the amino-terminal stretch of the catalase subunit
molecule in oligomerization, heme binding, and activity expression.
Appl. Microbiol. Biotechnol., 2003; 61: 488494
[111] Vainshtein B.K., Melik-Adamyan W.R., Barynin V.V., Vagin A.A.,
Grebenko A.I.: Three-dimensional structure of the enzyme catalase.
Nature., 1981; 293: 411412
[112] Vitai M., Goth L.: Reference ranges of normal blood catalase acti-
vity and levels in familial hypocatalasemia in Hungary. Clin. Chim.
Acta., 1997; 261: 3542
[113] von Ossowski I., Hausner G., Loewen P.C.: Molecular evolutionary
analysis based on the amino acid sequence of catalase. J. Mol. Evol.,
1993; 37: 7176
-
-
-
-
-
180
[114] Welinder K.G.: Superfamily of plant, fungal and bacterial peroxida-
ses. Curr. Opin. Struct. Biol., 1992; 2: 388393
[115] Wen J.K., Osumi T., Hashimoto T., Ogata M.: Molecular analysis of
human acatalasemia: identication of a splicing mutation. J. Molec.
Biol., 1990; 211: 383393
[116] Wieacker P., Mueller C.R., Mayerova A., Grzeschik K.H., Ropers
H.H.: Assignment of the gene coding for human catalase to the short
arm of chromosome 11. Ann. Genet., 1980, 23: 7377
[117] Yabuki M., Kariya S., Ishisaka R., Yasuda T., Yoshioka T., Horton
A.A., Utsumi K.: Resistance to nitric oxide-mediated apoptosis in
HL-60 variant cells is associated with increased activities of Cu,Zn-
superoxide dismutase and catalase. Free Radic. Biol. Med., 1999; 26:
325332
[118] Yamamoto K., Volkl A., Hashimoto T., Fahimi H.D.: Catalase in gu-
inea-pig hepatocytes in localised in cytoplasm, nuclear matrix and pe-
roxisomes. Eur. J. Cell Biol., 1988; 46: 129135
[119] Yasmineh W.G., Kaur T.P., Blazar B.R., Theologides A.: Serum ca-
talase as marker of graft-vs-host disease in allogeneic bone marrow
transplant recipients: pilot study. Clin. Chem., 1995; 41: 15741580
[120] Zamocky M., Koller F.: Understanding the structure and function of
catalases: clues from molecular evolution and in vitro mutagenesis.
Prog. Biophys. Mol. Biol., 1999; 72: 1966