Professional Documents
Culture Documents
ConceptandForm:
TheCahierspourlAnalyse
andContemporaryFrenchThought
LaForceduminimalisme:unentretienavecJeanClaudeMilner
ProposrunisparKnoxPeden,Paris,le28novembre2008
KP:DansvotrelivreLuvreclairevousdcrivezlesCahierspourlAnalysecommesymptomatiquedupremierclassicismelacanienlequelest
hyperstructuraliste.Vousproposezlasuivantecommelaconjecturehyperstructuraliste:lastructurequelconqueadespropritsnonquelconque.
CommentcetteconjectureatelleinfluenclesCahierspourlAnalyse?LesCahierstaienthyperstructualisteenquelsens?
JCM:Ilfautbiencomprendrequenparlantdepremierclassicismeetdhyperstructuralisme,jeproposemapropreinterprtationetjelaproposeaprscoup.A
lpoqueolesCahierspourlAnalysesesontconstitus,cestermesnexistaientpas.IlesttoutfaitpossiblequeparmilesparticipantsauxCahierspour
lAnalyse,plusieursoummelamajoritdentreeuxnesereconnaissentpasdansmoninterprtationdelentreprise.Cestunepremireremarque.
JepensequeffectivementonnepeutpassaisircettebrveentreprisequiatlesCahierspourlAnalysesionnepensepasaumouvementstructuralistequi
sedployaitcemomentl,et,sidautrepart,onnesinterrogepassurladoubleinterprtationpossibledustructuralisme.Dedeuxchoseslune.Oubien,la
structurequelconquenapasdeproprits,cequiveutdirequunestructurenadepropritsquesielleestparticularise(telsystmephonologique,tel
systmedeparentetc).Oubien,etcestcequimesemblespcialementexplicitechezLacan,lastructurequelconquedontonnespcifieaucuntermeen
particulieradoresetdjdesproprits.IlmesemblequecestcelaquiestprsentparLacandanslappendicedeLaLettrevoleensappuyantsurdes
rseauxmathmatiques,Lacanessayedemontrerquensedonnantleminimumdeparticularisationspossibles,onarrivefairemergerdespropritsnon
quelconques.Lhyperstructuralismecherchetablirlespropritsnonquelconquesdelastructurequelconque.Cespropritsnonquelconquesnaissentdu
fonctionnementmmedelastructurequelconque.Cettedernireestdonccratricedepropritselleestenquelquesorteactive.Ilmesemblequece
programmedominelapremirepartiedeluvredeLacan,cequejelappellelepremierclassicisme.Cestquelquechosequoi,moi,jtaistrssensiblecela
apparatdansmonarticleLePointdusignifiant(CpA3.5)celaapparataussi,mesembletildansletextedeJacquesAlainMiller,ActiondelaStructure
(CpA9.6).
Considronslidequelastructurepuisseavoiruneactionquestcequecetteaction?Cetteactionconsistefairemergerdessingularitsparleseuljeudela
structure.Dellecaractreactifdelastructure.Delaussilecaractreactifdusignifiant,participeprsentactif,sopposantauparticipepasspassifdu
signifi.Or,Lacanrecourtpeuausignifienprivilgiantleparticipeactif,lesignifiant,illarrachedefaitaucouplesignifiant/signifi.Ilcassececouple.Ilchoisit
deverserlesignifiantductdecequilappellelactionpure,pureenceciquelleestposeenellemmeetnonpasensymtriqueinversedelapassivit.En
faisantunethoriedelactiondelastructure,onfaitunethoriedusignifiantentantquilestactifondmontrequelesignifiantnestsignifiantquedansla
mesureoilgnreunestructureetquelastructureneststructurequentantquellegnrelarelationdunsignifiantunautresignifiant.
KP:DanslAvertissementdupremiernumroJacquesAlainMillercritLpistmologienotresenssedfinithistoireetthoriedudiscoursdelascience(sa
naissancejustifielasingulier).Ilyadeuxchosesconstater:laprcisiondusingulier,lascience,maisaussilaccentmissurlhistoireetlathoriedudiscours
delascienceetnonpaslhistoireetlathoriedelascienceensoi.Pourquoilaccentsurlasingularit?Etdepluscommentvousavezcomprislerapportentre
lascienceetsondiscours?
JCM:LencorejenesuispassrquejepuisseparleraunomdetousceuxquiontparticipauxCahierspourlAnalyse.Larflexionsurleplurieletlesingulier
concernantlascienceestarrivetrsttparcequeatuneobjectionquiatdembleopposeauxCahiers,etnotammentductdesalthusseriens.
FranoisRegnaultacritunarticleportantjustementsurlavariationdelapprochedelpistmologiesuivantquelascienceestconsidrecommeuneou
commeplurielle.Selonmoi,lascienceausinguliernadesensquesielleestrduitelacoupureentrescienceetnonscience.Or,dupointdevuedela
structure,ilnya,fondamentalement,quuneseulestructuredecoupurecestcelaquifondelesingulierdelascience.Celanexclutpaslapossibilit
queffectivementilpuisseyavoirplusieurssciences,maissilonsentientlastructure,lacoupureentrescienceetnonscienceseretrouvedanstoutesles
sciences.Sousdesformesdiffrentes,ventuellement,maiscestlammestructuredecoupure.Cestainsiquejesaisissaislaquestiondelpistmologieau
momentdesCahierspourlAnalyse.
Jepeuxtreplusprcis.Djcemomentl,etlencorejeparleentantquindividu,jtaistroublparlefaitquelascienceausingulier,ctait
essentiellement,souslaplumedeLacan,laphysiquemathmatique.Or,considronslestructuralismeetlalinguistiquestructurale,maisaussilabiologie,qui,
danslesannes60,commenaitserfrercommemodlepistmologiquelalinguistiquestructuralecestlemomentolanotiondecodegntiquea
commencdevenirleparadigmedominant.Jtaissensibleaufaitquejenevoyaispasderessemblancedirecteentrelaphysiquemathmatiquedupointde
vuedesonparadigmeetleparadigmedelalinguistiquestructuraleouleparadigmedelabiologie.Jaccordaisbeaucoupdimportanceaufaitquilfallaitdune
partprservercettediversitetdautrepartmaintenirlanotiondescienceausingulier.Marponsetaitcelleci:lascienceausingulier,cestlacoupureentre
scienceetnonscienceor,lacoupureentrescienceetnonscienceseretrouvesousdesformesdiversesdanslaphysiquemathmatique,danslalinguistique,
danslagntique.Unpointhistoriquecapital:jevousrappellequetoutceladoittrerinterprtlalumiredunmondeintellectueloPoppernexistepas.
KP:LiecettenotiondelacoupureestlimportancedAlexandreKoyretcequevousappelezgalilismetendudansLePriplestructuraletLuvreclaire.
PourriezvousdireunmotsurlalecturedeKoyrencetempsl?CestvidentquilatunpenseurcapitalpourLacan.Cettenotiondegalilisme,comme
figuredelamodernit,commentatelleinfluencvotrepenseetcelledevoscollgueslpoque?
JCM:Ilfaudraitdistinguerentrecequejepensaislpoqueetcequejedismaintenant.Letermedegalilisme,cestuntermequejaiforgasseztardjene
dispasquilnexistaitpasavantmoi,maissilexistait,jenelaijamaisrencontr.JelaiutilisdansLuvreclaireetdansLePriplestructural,maiscenest
pasuntermequonemployaitdanslesCahierspourlAnalysesciencegalilenne,oui,maisgalilisme,non.Pourquoiestcequejeparledugalilismedansle
Priplestructural,cestessentiellementpourpouvoirintroduirelanotiondegalilismetendu.Enfait,sijenavaispasintroduirelegalilismetendu,je
nauraispasbesoindeparlerdegalilisme.Orlanotiondegalilismetendunestpasdutoutkoyrenne.MaisdanslesCahierspourlAnalyse,Koyr
videmmentestlarfrence.Sivousvoulez,jediraisque...cenestpasunparadoxe,maisdepointdevuedelaprsentationdestermes,ilyaeuun
dplacementdanslanotiondecoupurepistmologique.
LacoupurepistmologiqueestuntermequiatinventparBachelardetKoyrnutilisepasvritablementcettenotion.Cequildcrit,cestlmergencedune
figurenouvelledelascience,marqueparGalile.Quelquechoseestenjeu,unvritablerenversementparrapportcequiprcdait.Pourlapremirefoisde
lhistoire,lesentitsmathmatiquesneserventpaspenserlternel,maisserventpenserlepassager.Pourunaristotlicien,ilyaunediffrencedenature
http://cahiers.kingston.ac.uk/interviews/milner.html 1/6
3/3/2017 LaForceduminimalisme:unentretienavecJeanClaudeMilnerCahierspourlanalyse(anelectronicedition)
entrelemondedestresclestes,auxquelssappliquentdesloismathmatiquesparcequecestresclestessontternels,etlemondesublunaire,lemonde
terrestre,quiestsoumislagnrationetlacorruption,etauquellesentitsmathmatiquesnesappliquentpasdemanireexplicative.Mais,ditKoyr,avec
Galileilyaquelquechosedetoutfaitparticulierquisepasse:premirement,lestresclestesnesontpasdestresparfaitsproblmedestaches
solaires,etc.et,pourautant,celanempchepasquelesloismathmatiquespuissetredfiniespoureuxsecondement,desloismathmatiquespeuvent
tredfiniespourlemondesublunaire.
Souslinfluence,jepense,dAlthussernousavonspensquelanotionbachelardiennedecoupurepistmologiquepermettaitdedcrirelarupturequeKoyr
dcrivait.JenesuispassrqueKoyrluimmeauraitacceptcetteformulation.Vousvoyezbiendummecoupcommentonpouvaittreamenentout
cas,moijeltaispenserlanotiondecoupureenellemmecommelanotionfondamentale.Penserlanotiondecoupureenellemme,cestlapenser
commeunenotionstructuralealors,effectivement,cestbienlammenotionquipermetdecomprendrelacoupurepistmologiquetellequeBachelardla
dcrivaitetledplacementdediscoursquedcritKoyr.
KP:VoussuggrezdansLuvreclairequelidalenjeudanslesCahierspourlAnalysetaitceluidanalysepluttqueceluidelasciencetellequelle,une
observationquisoulveunequestionaproposdurapportentrelesdeuxtermes:lascienceetlanalyse.Cerapport,commentatilpensoucompris?La
psychanalyseatiltunevariantdunconceptdanalyseplusgnral,oubienlanalyseleplusfondamental?
JCM:CequejaiditdansLuvreclaireetcequejedisaprsdansLePripleStructuraltourneautourdelaquestiondelamathmatisation.Lascience,avec
larticledfinisingulier,cestlaphysiquemathmatique.ElleusedelamathmatiqueausenspleindutermeDescartesestlafoisunmathmaticienetun
physicienjepenselaDioptrique.Einsteinnapastuntrsbonmathmaticien,maispeuimporte.Ilnyaaucundoutesurlefaitquecequilutilisedansla
thoriedelarelativit,cesontlesquationsquadratiques,parfaitementdfiniesenmathmatiques.Parcontraste,lalinguistiquestructuraleutilisetrspeude
mathmatiquesausensstrict.Enfait,ellenenutilisepasdutout.
Donc,premirequestion:sionconsidrequelalinguistiquestructuraleestunevariantedunesciencegalilenne,estcequeaneveutpasdirequelonentend
lamathmatiqueautrementouque,dansloprationgalilenne,lamathmatisationstricteestseulementlavarianteparmidautresduneoprationpluslarge?
ChezLacan,vousavezdestentativesdemathmatisationstricte,jeprendslexempledelappendiceLaLettrevole,maisilnestpasvrai,sivousprenezla
dfinitiondusignifiantlesignifiantreprsentelesujetpourunautresignifiant,quecetteformuleellemmesoitdemblemathmatiqueoumme
mathmatisable.
Sionvaductdumarxisme,ilpassaitlpoquedesCahierspourlAnalyse,pourunedesvariantes,unedesformesdelacoupurepistmologiquepar
rapportauxconomiespolitiquesquilavaientprcd,iltaitpenscommeunesciencegalilennedelconomieetpluslargementdesformationssociales.Or,
ladimensiondelamathmatisationstricteenestpratiquementabsente.LesformuleslittralisesduCapitalnesontpasdesformulesmathmatiquesausens
strictduterme.Onnepeutselivrersurellesaucuneoprationmathmatique,simpleoucomplexe.OnpeutmmedirequelanotiondeplusvaluechezMarx,
siondevaitlaconfronterauxmathmatiques,apparatraitprcismentcommeirrductibleuncalcul.Lesconomistespeuventtoutcalculersauflaplusvalue,
estontentdesoutenir.
Nousavonstrsttrencontrceparadoxe.Pourmapart,jailesentimentdenelavoirclairementrsoluquebeaucoupplustard.Mmesijepensemaintenant
quelarsolutiontaitenpuissancedanslanotiondanalyse.Maislarsolutionellemme,dansmoncas,mestapparueaprscoup,aprsdelonguesannes.
Lanotiondanalyse,aditquecequilyadessentieldansunesciencegalilenne,cenestpaslusagedelamathmatique.Lamathmatiquenestquunedes
variantespossiblesdecequiestessentiel,etqulpoquedesCahierspourlAnalyse,nousappelionsprcismentlanalyse.Plustard,dansLePriple
structural,jelappelleetareprsenteundplacement,videmmentlalittralisation.Ilyasciencegalilennedsquilyalittralisationlamathmatisation
estunedesformespossiblesdelalittralisation,maiscenestpaslaseule.
CestlunpointdevuegnralsurlanotiondesciencegalilennejelaidveloppdefaonparticulireproposdelalinguistiquedansmonIntroductionune
sciencedulangage.Onpeutdirequaveclanotiondelittralisation,larelationentrelascienceetlanalysedevientclaireetprcisemaiscommecettenotion
nestpasencorenettedanslesCahiers,larelationentrelascienceetlanalyseydemeureobscure.Pourrpondrevotredernirequestion,lapsychanalyse
taitbienentendulunedesformesdelanalyse.LhypothsedesCahierspourlAnalyse,cestquectaitexactementlammeanalysequevoustrouviezchez
Freud,quevoustrouviez,mettons,chezSpinozaetquevoustrouviezchezMarx.Jenepensepasquecettepositionauraitputresoutenuejusquaubout.
KP:Uneautrequestionlie:silemarxismetaitconsidrcommelegalilisationdelconomiepolitique,lapsychanalyseseraitellelegalilisationdequoi
prcisment?Unepsychologieantrieureouplusancienne?Uneanthropologie?
JCM:Freudintitulaitlunedesespremirestentativesdesynthse:Projetpourunepsychologiescientifique...doncoui,jepensequeceseraitlagalilisation
dunepsychologie.Cequisupposequaucunepsychologienemritedtreconsidrecommeunesciencegalilenne.Unesciencehumaine,peuttre,mais
cesttoutautrechose.CestcequifaitqueLacanrefuselesscienceshumaines.Cesttrsimportantpourluiquelapsychanalysenesepensepascommeune
sciencehumaine.Dabordparcequilnyadesciencesquegalilenneslessciencesnongalilennessontuneillusionorlesscienceshumaines,sionlesprend
ausrieux,seprsententcommedessciencesradicalementnongalilennes.Lapsychanalysepeutsintresserauxscienceshumaines,maisjustementpour
endterminerlapartdillusionmaiscequiladtermineellemme,danssonrapportauxsciences,cenepeuventtrequelessciencesgalilennes.Par
ailleurs,ilnefautpasconfondreLacanetlesCahierspourlAnalyse.IlestclairqueLacanilledira,dailleurs,explicitementconsidraitquelesCahierspour
lAnalyse,ctaittrsbien,maisquectaitautrechose.
KP:JevoudraispassermaintenantdelpistmologielontologieetvousposerunequestionproposduneremarquequevousavezfaitelafinduPriple
structural.Jevouscite:Lamarquelaplusvidentedelontologiestructuralersidaitdanslinsparabilitdeltreetdelaposition.Voiciunedfinition
frappante,claireetconcisedelontologiestructuraliste.DcririezvouslesCahierspourlAnalysecommeuneprojetontologiquedanscestermes?
JCM:Jepensequectaitunprojetdontologie,trscertainement.VouscitezLePripleStructuraljefaisremarquerquedansSaussure,ilyaun
bouleversementparrapportlatraditionontologiqueoccidentale,puisquilspareltreetlunicit.Danslontologieclassique,ltreetlunvontdepair.Alorsque
cequiapparaissaitdansleCoursdelinguistiquegnrale,cestladfinitionduntypedtrequifondamentalementnestpasun.Etcestmonavisceque
Lacanacomprisendfinissantlesignifiantcommereprsentantlesujetpourunautresignifiant.aveutdirequelaltritpourunautreestaucurdelundu
signifiantquelquepart...jecroisquecestdansLtourdit,maisjenesuispassr,Lacanposequelesignifiantnereprsentequepour.aveutdirequele
signifiantentantqutrenepeutpastreun.Ilestimpossibledelepenserlafoisentantqutreetentantquun.Ilyaunprojetontologique,etjepenseque
danslesCahiers,aapparat.Peuttrequejemetrompe,maisilmesemblequeletexteoaapparatleplusclairement,cestdansLePointdusignifiant
(CpA3.5).Cequedanscetexte,jessaiedemettreenplacedefaontentative,cestlhypothsePlatonPlaton,qui,Dieusait,reprsentepourlatraditioncelui
quinoueensemblelunetltre,procde,dansleSophiste,unedisjonction.Cestdirequeltreestsouslaformedunechane.
KP:CestfascinantdevoirdansLePointdusignifiantlemploidunconceptnouveauettoujoursenconstructioncestdirelasuturedansuneanalysede
Platon.PourquoiceretourPlaton,etlestextesduSophisteetduParmnideenparticulier,danslesCahiers?
JCM:Surcepoint,jepensequelarticleluimmetaitpersonnel,maislintrtpourcequejappelleraislestextesdelogiquepure,taitpartagparplusieurs.
QuecesoientlestexteslogiquesdePlaton,autrementditleSophisteouleParmnide,ouquecesoitlalogiquedeHegeloulalogiquemathmatique.Tousles
http://cahiers.kingston.ac.uk/interviews/milner.html 2/6
3/3/2017 LaForceduminimalisme:unentretienavecJeanClaudeMilnerCahierspourlanalyse(anelectronicedition)
textesdecetordre.LintrtpourPlatonnestpasunretourPlatonilnestpassparerdesautresintrts:pourquoiRussellcommentparGdel?pourquoi
Frege?
Cequinousintressaitcemomentldanscestextes,ctaitlapossibilitderaisonnersurdestermessanssubstanceparticulireetdefaireapparatredes
propritsparticuliresoummesingulires.Puisquellesnedpendaientpasdunesubstanceparticulire,cespropritsdevaientdpendredelancessitde
lastructureellemme.Celasupposequelastructuresoitproductriceparellemmedeproprits.Sansquejenaieeuconsciencecemoment,celarevenait
admettrequelesjugementsanalytiquespeuventtrefcondsdellimportancedeFrege,quitente,ensopposantouvertementKant,defonder
larithmtiquesurdesjugementsanalytiques.DelaussilimportancedePlatononapumontrerquelesdialoguessocratiquesreposentsurlhypothsequen
analysantunepropositiondesoninterlocuteur,Socratepouvaitytrouverdespropositionsentirementnouvelles.DanslachaneduSophiste,cestenanalysant
untermequonfaitsurgirdestermesnouveaux.Onretrouveainsi,paruneautrevoie,lemotanalyse.JyperoisaujourdhuicequeLakatosauraitappelun
lemmecachetquejersumerais,enrfrenceKant:certainsjugementsanalytiquessontfconds.Onretrouveaussi,paruneautrevoie,ceque
jappelleraisaujourdhuilhyperstructuralisme.
IlestvraiqueRussellauraitsrementrejetcelemme.RussellpartagenanmoinsunpointcommunavecPlatonchezluiaussi,vousretirezauxtermestoute
substanceparticulire.Vousraisonnezsurlestermesetvousfaitesapparatredescontraintesquinerelventpasdelexprienceetquipourtantsont,pourun
empiristecommeRussell,aussicontraignantesquedescontraintesempiriques.Autrementdit,lempiriste,disonsdelatraditionanglaise,dira:Vousnepouvez
pasfairenimportequoiavecunobjetempiriqueilrsiste.Ehbien,ditRussell:Vousnepouvezpasfairenimportequoiavecunobjetlogiqueilrsiste.
KP:Ilyaluneautrequestionconcernantlerapportentreleconceptdenombreetleconceptdeltre,cequiatunthmecentralauxCahiers.Ilmesemble
quepourBadioulerapportentrelesmathmatiquesetlontologiequeMillervisaitdvelopper,iltaitaumieuxuneanalogie,tandisqueMiller,lui,ilvoulait
pousserjusquauboutcettenotionquelalogiquedeFregepossdaituneporteontologique.Jevoulaisvoussollicitervospensessurcesujetparcequevotre
proprepositionnestpastoutfaitclairedansLePointdusignifiant.
JCM:Jecroisquilyalquelquechosequepeudegensontcompriscemomentl.CestquejeparledePlatonenfaisantlhypothsequePlatonnesaitpas
cequecestquelenombreounelesaitpascompltement.Etpourquoi?Parcequilnapasleconceptduzro.CequiveutdirequelorsquePlatonraisonne,et
jepensequecestunpointextrmementimportant,quandilraisonnesurlesnombres,ilraisonnetoujoursenrfrencedesnombresquipuissentavoirune
reprsentationgomtrique,etcelaestliaufaitquilnapasleconceptduzro.DolimportancedutextedeFregesurlezro,limportanceaussides
questionsqueposeLeibniz:estcequelepointgomtriqueestdelordreduzrooudelordreduun?
Alpoque,ilyavaitchezmoiunehypothseontologiquelesignifiant,selonmoi,faisaitexploserlontologieclassiqueetlalogiquedusignifiantnonaitleslois
formellesdecebouleversement.Parrapportcettehypothse,lalogiquemathmatique,toutenfournissantdesinstrumentsdepense,demeurait
subordonne.IlmesemblequeMillertaitprochedecetteposition.Badiou,cemomentl,pensaitaucontrairequelediscoursontologiquenedevaitpas
saffranchirdesloispropreslalogiquemathmatique.Survotrediagnostic,jesuistoutfaitdaccordencequiconcernelepassjenepourraispasparler
pourlapriodeprsente.Badiouadveloppunedoctrinepropre,trscomplte,maisvolutiveparexemple,entreLtreetlvnementetLogiquesdes
mondes,ilyaunbougetlebougestencoreplusprofondsilonpenselapriodedesCahiers.QuantJacquesAlainMiller,jenesaispascequildirait
aujourdhuisurcettequestion.
Pourmapart,commejevouslaidit,dansLePointdusignifiant,jaccordebeaucoupdimportanceaufaitquePlaton,nayantpaslideduzro,nesauraitpas
avoiruneidecompltedunombre.Cequifaitquequandilconstituesachaneavecunnombrefinidetermes,ilfautbiencomprendrequecesthomonyme
dunechanemoderneoilyauraitun,deux,trois,quatre,cinqtermescenestpaslammechanepuisquepourPlatonunnapasdeprdcesseur,parcequil
nyapasdezro.
KP:PourHeideggeraussi,LeSophisteatuntextecl,etlerapportentreltreetlenontreatunequestioncapitale.Heideggeratiltenjeu?
JCM:JecroisquilyaunegrandediffrenceentrelesdiffrentsmembresdesCahierspourlAnalysedecepointdevuel.Personnellement,lpoque,je
navaisaucunefamiliaritaveclestextesdeHeidegger.Noubliezpasquejenesuispasdeformationunphilosophe.Jesuisdeformationunlinguiste.Alafin
desannes60,maconnaissancetaitclassiquecestdirequetoutcequejeconnaissais,ctaitlestextesdePlaton,deDescartes,deKant...parvolont
personnelle,jelisaisbeaucoupdeLeibnizetdeHegel.MaisHeideggerntaitpasdutoutfamilierpourmoi.Jelailuettravailldepuis,maisdansuntoutautre
contexte.Paropposition,jesaisqueJacquesAlainMilleravaitdeHeideggeruneconnaissanceprofonde.
KP:VotrearticlesurAragon,avecceluideRegnaultsurGombrowicz,sontparmilescontributionslesplusremarquablesauxCahiers.Pourriezvousdireunmot
surlesoriginesdenumro7,Dumytheauroman?
JCM:AudpartcesarticlestaientprvuspourtrepublisdanslesCahiersMarxistesLninistes.Cettepublicationasuscitbeaucoupdecontroversesau
seindelacelluledestudiantscommunisteslaquellenousappartenions,JacquesAlainMilleretmoi,cemomentl.FinalementlenumrodesCahiers
MarxistesLninistesabientimprim,maisilnapastdiffus.Aprscela,larticledeFranoisRegnaultetlemienonttreprisdanslesCahierspour
lAnalyse.DoncloriginedecesdeuxtextesaudpartntaitpaslesCahierspourlAnalyse,quinexistaientpasaumomentoilsonttcrits.Onpeutmme
direquecestparcequecestextesontrencontrdesdifficultspourtrepublisdanslesCahiersMarxistesLninistesqueJacquesAlainMilleretmoiavons
dciddecrerunerevueonousnaurionspasrendredecomptes.Doeffectivementcetteimprcisionchronologiqueetlelapsdetempsentrelcriturede
cestextesetleurpublicationdanslesCahierspourlAnalyse.Cependant,lefaitquilstaientpublisdanslesCahierspourlAnalyse,alorsquilsnavaientpas
tcritspourlesCahierspourlAnalyse,cefaitveutdirequilsapparaissaientcommentantpastrangersauprojetdelarevue.
KP:VousprenezdepuisquelquesdcenniesunepositioncritiquesurlesCahierspourlAnalyse.DansLePriplestrucutral,parexemple,vousdcrivezvotre
proprerencontreavecletravaildeChomskycommeunrenversementtotaldepointdevue.Vousmettezlaccentsursonabrogationduminimalisme
pistmologiquepourdveloppersurlastructureunehypothsequisoitassezrichepourrendrecomptedelacquisitionlinguistique.
Pourvous,leprojetdeChomsky,quiinsistesurleslmentsphysiologiquesetbiologiquesdelaparoleetdulangage,esttilsurvenuleseffortsdesCahiers
pourlAnalyse?Avotreavis,estcequelarintroductionduphusisdansleprojetdeChomskyacompromislalogiquedusignifiantdveloppedansles
Cahiers?
JCM:Cenestpasalepointdurenversement.Lepointdurenversement,cestjustementdeconsidrerquunethoriedoitavancerleshypothseslesplus
complexespossibles.Evidemmentarenvoieunepistmologiedetypepopprien.Dupointdevuedelhistoiredesides,ceseraittrsintressantque
quelquunsepenchesurlhistoiredelaprisedeconnaissancedePopper.Jepensequecesten1960quebeaucoupdechosessesontjoues.En1960,Popper
commencetreconnuenlangueanglaise,etcestcemomentlquunesparationsefaitentrelpistmologiedelanguefranaiseetlpistmologiede
langueanglaise.Lpistmologiedelanguefranaiseavaittextrmementimportante,ycomprisinternationalement.LestravauxdeKoyrontexercune
grandeinfluenceenparticulier,ilssontlabasedestravauxdeKuhn.Envrit,Kuhnestunproduitdelpistmologiedelanguefranaise.Cette
pistmologieaplusieurscaractristiqueselleenaune,trsimportante:satotaleindiffrencelalogique.Lpistmologiedelangueanglaiseaucontraire
accordaitbeaucoupdimportancelaformelogiqueduraisonnementscientifique.Nanmoins,ellespartagentuneconvictioncommune:leminimalisme
thorique.Unethoriescientifiquedoitreposersurlepluspetitnombredaxiomespossible.
http://cahiers.kingston.ac.uk/interviews/milner.html 3/6
3/3/2017 LaForceduminimalisme:unentretienavecJeanClaudeMilnerCahierspourlanalyse(anelectronicedition)
LatraductiondePopperenanglaisamodifilapproche.Or,cemomentl,Poppercontinuedenepastrepratiquenlanguefranaise.Stablitalorsune
sparation.Lpistmologiedelangueanglaise,enparticulierauxEtatsUnis,vaprendreuncheminpopperien,toutfaitspardelpistmologiedelangue
franaise,quicontinuedignorerPopper.Sanslesavoir,nousavonstetl,jeparledefaonpluslarge,nonseulementdesCahierspourlAnalyse,mais
aussidesalthusseriensnousavonstinscritsdanscemomentoPopperestentraindemodifierlhorizondelpistmologiedanslespacedelalangue
anglaise,sansquenous,cemomentl,enayonsvritablementconscience.
LelivredeChomskyauqueljefaisallusion,cestAspectsdelathoriesyntaxiquejelailudanslavionquimamenaitauMITenSeptembre1966etjelaiplus
tardtraduitenfranais.Chomskyyexposeunepistmologiedetypepopperien.CestdoncparluietnonparPopperquejaidcouvertcettepistmologieet
cefutloccasiondunrenversementintellectueltotal.ChomskydailleursnementionnepasPopper.Personnenesaitexactementpourquoi.Estcequilnele
connaissaitpas?Auquelcas,ilauraitretrouvparluimmelesthsespopperiennes.Autrenigmedelhistoiredesides.
EntoutcasilestclairqueChomskyarussiauseindelalinguistiqueuneoprationpistmologiqueimportante.Ilaretiraustructuralismelinguistique
lvidencedontiljouissaitjusquellunedesmaniredeluiretirercettevidence,ctaitderapporterlestructuralismelinguistiqueetjepensequilavait
raisonsurcepointunepistmologiedutypeminimaliste.Ayantfaitcela,ilpouvaitpointerdeuxfaits:(a)quelestructuralismesedonnaitunepistmologie
sanssenrendrecompte,(b)quecettepistmologienallaitpasdutoutdesoi.Puisilargumentaitquenvrit,onpouvaitconstruireunepistmologie
exactementinverse,maximalisteetnonpasminimaliste.Or,dupointdevuedunepistmologiemaximaliste,lestructuralismeapparaissaitcommeune
entreprisefaible,pauvre.Puisquepeufalsifiable!Surtout,cequitaitlecas,silestructuralismelinguistiquentaitpashyperstructuralistecaralorson
considraitquunestructurequelconquenavaitpasdeproprits,quontaitincapablededfinirlespropritsdunestructureengnral.Cequifaitquela
notiondestructure,enellemme,devenaitunenotionvide.
Cestalevrairenversementpourmoi,celuidontjeparledansLePriplestructural.Javaistformunepistmologieminimalistejedcouvraisquelle
nallaitpasdesoi.Aprscela,ilyaeueffectivementledveloppementdeplusenplusnaturalistedelalinguistiquechomskyenne,maiscenestpascelale
renversementpourmoi.Soyonsclairs.Moimme,jait,quandjetravaillaisdanslecadrechomskyen,trssceptiquelgarddecesdveloppements.Non
paspourdesraisonsdedroit,delgitimit,parcequaprstout,oui,pourquoipas?Pourquoinepasdirequelesstructureslinguistiquessontinscritesdansle
corps?
Cenestpasaquimachoqu.Monobjectionjelaicritecestquetantquonnepeutpasdonnerdespreuvesexprimentales,alors,direquecest
physiologique,cestsimplementbaptiserlesobjets.DirequelestransformationsdestransformationslinguistiquesqueChomskydailleursfinirapar
abandonner...maispeuimportereprsententdesprocessus,endernireinstance,neurobiologiquespourquoipas?maistantquonnapasdobservationsou
depreuvesrecevablesparlaneurobiologie,cestdubavardage.Do,pourmoi,audeldeChomsky,lextrmescepticismequejaiprouvlgarddu
cognitivisme,quimeparaissaitunmoyendviterlaquestiondelapreuveempirique.Ilmatdonndassisterdesdiscussionsentredesreprsentantsdes
neurosciencesetdescognitivisteslesreprsentantsdesneurosciencesdisaientauxcognitivistes:Enfin,vousracontezdeshistoires!Nousvoulonsdes
observationsrecevablesparlaneuroscience.LescognitivistesdisaientNon!Puisquenous,cequenousconstituons,cestunensemblederglesqui
permettentderendrecomptedescomportementsobservables.
KP:Lesconditionsdelapossibilit.
JCM:Cesta.Jemedisaisenmoimme:a,cestunraisonnementcartsien.Simplement,ilaconduitDescartesconstruireunephysiquequisestrvle
inconsistanteetunephysiologiequisestrvlinconsistante.Maisjerevienslpistmologiemaximaliste.Autantlapossibilitduneapproche
neurophysiologiqueouneurobiologiqueapeudeffetslgarddelapprochedesCahierspourlAnalyseellenelesconcernepas,autantlmergencedune
pistmologiemaximalisteconstitueuneobjectionvalide.Autrementdit,cestunequestionposer:estcequelAnalysetellequelleapparatdansletitredes
CahierspourlAnalyseestuneanalysequivaviserauminimalisme,cestdirelepluspetitnombrepossibledeprincipespourobtenirleplusgrandnombre
possibledeconsquences,ouestcequelledoittremaximaliste,avecleplusgrandnombrepossibledhypothsespourquelafalsificationsoitpossible?
Historiquement,cestlapremirevoiequiatchoisie.Ilnepouvaitentreautrement,puisquePoppernoustaitinconnu.
KP:JepensequecestvraiquelethmeprincipaldanslesCahierspourlAnalysetaitdecrerunequantitminimaledesuppositionstoutengardantune
applicationmaximale.Maisilmesemblequilyavaitdelarsistance,mmelintrieurduprojet.JepenseenparticulierlacontributiondAndrGreendans
lequelilessaiederintroduireuneidedaffectquicomprendunesortedlmentphysiologique.Certes,danslesnumrosdeplustard,onvoitmoinsceteffort
dintroduirelaffect.Onvoitquevousvousconcentrezplussurlaformalisation,etqueLeclairetriomphesurGreen.Auriezvousquelquechoseajoutersurla
contributiondeGreen?
JCM:Jepensequevousavezraisondescriptivement.Cestaquisestpass.Leclaireatrscertainementsouhaitnepasperdrelafinessedanalyse
empiriquedesphnomnespsychiques,maisenmmetempsilsouhaitaitnepasperdrelhorizonduminimalismepistmologique.Cestaquirendlachose
intressanteetenmmetemps,mmesicesontlescirconstancesextrieuresquiontconduitlarrtdesCahierspourlAnalyse,jepensequelatensionentre
lesdeuxabordsseraitdevenuetrsviteinsurmontable.Aujourdhui,jespareraisdeuxcasdefigure:oubienilyauneinstancedefalsificationoubienilnyen
apas.Jediraisque,quandilnyapasdinstancedefalsification,laseulearmedontondispose,cestleminimalisme.Enrevanche,lolafalsificationest
possible,ilfautraisonnerentermespopperiens.Or,ilyadesdomainesolafalsificationestimpossible,oilnyapasdinstancedefalsification.Jepensepar
exemplelhypothsedarwiniennedelaslectionnaturelle.Jedoutequellesoitfalsifiable,ausensstrictduterme.Cequifaitsaforce,cestsonminimalisme
autrementdit,leminimalismereprendsesdroits.
Sivousregardez,parexemple,loeuvredeFreud,quePoppertraitaitavecassezdeddain,leminimalismeestlhorizon,parexemplequandilsecontente,
danslaTraumdeutung,dunednominationngativepourlinconscientcestquilnedisposepasduneinstancedefalsificationquiluipermettraitdendonner
unecaractrisationpositive.Celadit,ontrouvechezluiuntrsbelexemplederaisonnementpopperien,cestlefort/da.Cestunraisonnementparfalsification
etcestunexempledpistmologiemaximalistepuisqueFreudpartdunsystmeoilyavaitunseulprincipe,leprincipeduplaisir,pourallerversunsystme
oleprincipedeplaisirnevaplussuffire.aveutbiendirequelecritreduminimumnevapaslemporter.Etpourquoinelemportetilpas?Parcequelejeu
delenfantfalsifielathorieonexistequeleseulprincipedeplaisir.
KP:Cestuneexcellenteobservationetunbonexemple.Maisonpourraitpeuttredireque,plusquepopperien,leraisonnementdeFreuddansAudeldu
principedeplaisirestpresquelakatosien.JaimeraisvousposerunequestionsurlarelationentrePopperetLakatos,etsurlacritiquedecederniersurle
principedefalsificationdePopper.JesaisquecelanousamneunpeuloindesCahierspourlAnalyse,maisvousenavezdjparldansvotretravail.
Lakatosdonneuneimagequejaimebien.Ilditquecenestpasquelanaturecrienon!authormeduscientiste,maispluttquellecrieinconsistant!La
thorieestobligdeserviser,dechanger,maisellenestpastoutfaitfalsifie.CestuneimagequivoquelinsistancedeCavaillssurlidederature
dansledveloppementdelascience.PourLakatos,ilnexistepasdethormequiseverraitunjourcomplteouterminelleseratoujoursinterrompue.
Dansvotrechapitre,LeDoctrinaldelasciencedansLuvreclaire,vousdonnezuneimagepuissantedelinconscientlacanienmisenligneaveclinfini
commepropritintrinsquedelunivers:Linfinieestcequiditnonlexceptiondelafinitudelinconscientestcequiditnonlaconsciencedesoicomme
privilge.SelonLakatos,lanature,parlactedecrierinconsistantmetenquestionetsoutientenmmetempslesujetdelascience.Ilmesemblequeles
CahierspourlAnalysevoulaitmontrercommentlesujetestdelammefaonrenforcetaffaiblilafois.
http://cahiers.kingston.ac.uk/interviews/milner.html 4/6
3/3/2017 LaForceduminimalisme:unentretienavecJeanClaudeMilnerCahierspourlanalyse(anelectronicedition)
JCM:Oui,jeneseraispascontrecelointaincho,puisquesurlemomentmme,sinousavionspuavoiraccsLakatos,anousauraitpassionns,maisa,
cesontdesratsdelhistoire.Jenesuispascontrecetcho,maisjevoudraisdirequeLuvreclairenestpasdanslesCahierspourlAnalyse.
Rciproquement,monobjet,dansLuvreclaire,ntaitpasderexaminerlesCahiers.Alors,cequevousdites,oui,jenesuispascontre...avecsimplement
unajoutjeleprsentedansmestermes,maisjepensenepastrahircequitaitprsentsouslaplumedautresquemoi.Cetajout,levoici:laconvocationqui
taitluvrecemomentl,ctaitquelemomentdecequiditnonestluimmesutur.Del,parexemple,lemodedelecturequiconsistechercher
dansuntextelepointoquelquechoseestenquelquesortepasssoussilence,etaffirmerquecestlquelessentielsepasse.Donceffectivement,ilyaun
rapportaveclpistmologielakatosienne,sinonquelepointdinconsistancequelondcouvreetquitaitdissimul,estimmdiatementaussilaconditiondela
consistanceapparentedecequitaitvisible.
KP:VousavezditqueLuvreclairenestpasausujetdesCahierspourlAnalysemaisilaquandmmelairdunbilan,dunarrireregard.Etjediraisquilya
descontinuitsentrelesdeux,parexemple,danslidedelacontingenceentantquencessitetdusujetcommelesiteoasepasse.Ilmesembleque
cestdansLePointdusignifiant,quecestquelquechosequevousessayezdecomprendreentantquejeunehommeetlaquellevousretournezdans
Luvreclaire.Etencoreunefois,vousparlezdePopper,etvousditesquelquechosemagnifique(cenestpasunecitationexacte):Poppernousaidepenser
lacontingenceparcequilnousdonneuneversiondelasciencedanslaquellelerfrentdoitpouvoirlogiquementoumatriellementtreautrequilnest.L,
cestlacontingence.Noushabitonsdansununiversdecontingence,unthmequirestecapitaldanslaphilosophiefranaisecontemporaine.Del,jaimerais
vousdemandersivouspensezquelesquestionsquevousposiezdanslesCahierspourlAnalysesonttoujoursenjeudanslaFranceintellectuelle
daujourdhui?Yatildescontinuitsentrequevousfaisiezcettepoqueletcequevoustesentraindefaireaujourdhui?
JCM:JediraisquecestvraipourLuvreclaire,puisquevousyfaitesallusion,maiscestvraipourbeaucoupdechosesquejaicrites.Quandjaicrit
Luvreclaire,javaisbeaucouppratiquLakatos,Holton,Feyerabend,Quine,Duhemcettelittraturetaittrsdiscutedanslemilieudelalinguistique
chomskyenne.Maisdemanireplusparticulire,javaisttrsimpressionnparlelivredErnstMachsurlaphysiquedeNewton.Engros,cequejevoulais
faireavecLuvreclaire,ctaitunerelecturedeLacanlamaniredontErnstMachrelitNewton,enisolantlesaxiomes,enexaminantsilssontconsistants
etc.Pourquoijaifaita?toutsimplementparcequejemesuisposlaquestion:estcequearsiste?EstcequequelquechosetientdeLacan,sionle
soumetunquestionnementdetypeErnstMach?Estcequelonpeutformulerunnombrefinidepropositionsfondamentales?Estcequecespropositionssont
consistantesentreelles?Estcequilyunouplusieurspointsinconsistants?Enfait,LuvreclaireestunetentativedexamendeLacan,maiscestunexamen
auquelLacan,sijosedire,arsist.JenaiconcluquejenemtaispastromplpoquedesCahierspourlAnalyseenaccordantlimportanceLacan.
Sijefaiscetteremarque,cestparcequetouslestextesquimimportaientlpoquedesCahierspourlAnalysenesubissentpaslpreuvedemanirepositive.
Ilestclairque,parexemple,pourmoi,enrelisantlestextesdAlthusser,sijelesfaispasseraufiltreErnstMach,asedfait.Maiscestvraiaussi,mes
yeux,pourCanguilhem.JediraislammechosedeKoyr.Ilyauneparthistoriquequiesttoutfaitimportante,maislespropositionsgnralesmeparaissent
aujourdhuiextrmementpauvres.CelapourdirequetouteslesrfrencesquelesCahierspourlAnalysepouvaientsedonnernersistentpasunrexamen.
Lacan,trscertainement,oui.Marx,trscertainementaussi,mmesijinterprteMarxdunemaniretotalementdiffrentedecellequiatlamiennece
momentl.Donc,pourrpondrevotrequestion,vousavezraisondejugerquebeaucoupdechosesquejaifaitesdanscesderniresannessontun
rexamendesquestionsquitaientprsentespourmoilpoquedesCahierspourlAnalyse,maislarponsenestpastoujoursdemmenature.Dans
certainscas,arsistelexamen,etdanscertainscas,lexamenestdfavorable.
KP:Doncdiriezvousquilfauttrouvernewanswersforoldquestions?
JCM:Peuttre,orthatfromoldquestions,weshouldbuildnewquestions.1Puisquevousposezlaquestiondelavieintellectuelletellequelleestaujourdhui,
jepensequellesestdtournedesquestionsquiseposaientlpoquedesCahierspourlAnalyse.Parexemple,jecroisquetouteslesquestions
ontologiquessonttotalementhorsduchamp.Jepensequelavolontdeseposerdesquestionssurlecaractreenquelquesortefconddunestructure,toute
cesquestionslneretiennentpluslattention...JaimmelesentimentquedefaonglobalelemodedequestionnementquitaitceluidesCahierspour
lAnalyseestunmodedequestionnementquiestdevenutrslointain.JaiditquontaitdansunmondeoPoppernexistaitpasetmaintenantPopperexiste.
Jenedispasquilalederniermot,maisilexiste.IlnefautpasoublieraussiquaumomentonouscrivionscestvraiaussipourLacanetFoucaultla
languefranaisetaitunelangueintellectuellementvivanteetayantencoreunecertaineaudience,laFrenchTheoryexistait.Jepenseaujourdhuiqueanest
plusvrai.Jepensequecequiseditenfranais,duseulfaitqueaseditenfranais,estinaudible.Pourdireleschosesautrement,jepensequelefranaisest
unelanguemorte.
KP:MaiscelavousdonnedelespoirpeuttredevoirlesanglophonessintressentauxCahierspourlAnalyse.
JCM:Oui,oui.Jensuistrscontent.Maiscestpourdirequilyaundplacement.
KP:CestclairquilyaunairnostalgiquelafinduPriplestructurale.Vousintroduisezdupessimismequandvousditesquecestcommesicettesortede
questionnementnavaitjamaiseulieuoubienquunpessimistecroiraitquellenavaitjamaiseulieu.Seraitilmmesouhaitablequecesquestionsontologiques
reviennent?
JCM:Imnotfondofcomebacks.Youknow,BusbyBerkeleyoncewrote,beforehetriedtokillhimselfinfact,thereisnocomebackforahasbeen.Enfait,il
nyadecomebackquepourleshasbeen.Maiscequejeveuxdire,cestquecequonappelaitlaFrenchTheoryetquiaeuunecertaineclbritdansle
mondeanglophonenareprsentquunepartiedeschosesquisefaisaient.a,cestunpremierpoint.Ledeuximepoint,etl,volontairement,jenelaipas
voquparcequeladmonstrationseraittroplongue,jepensemaintenantqueparmilesgrandsauteurs,lesgrandesinterventionsdiscursivesenlangue
franaisedansladernirepartieduXXes.,lunedesplusgrandeauratcelledeFoucault.Plusimportante,selonmoiqueDeleuze.Or,lemondedesCahiers
pourlAnalyseestunmondeoFoucaultetDeleuzecommencentseulementexister.Ilsviennentdepublierdeslivresmajeurs,maisbon,lessentielest
encorevenir.Or,jecroisqueFoucaultconstituelundestrsimportantsbougsduXXes.Jepensequeycomprissurlaquestiondelontologie,ilauraitpu
treuninterlocuteurfondamental,maisleschosesnesesontpaspassescommealesCahierspourlAnalysesesontinterrompus,puisluimme,partir
duncertainmoment,nevoulaitpasavoirdinterlocuteurenFrance.
KP:DeleuzeoffreuncasintressantparcequilsemblequecestseulementaujourdhuiquelesanglophonescommencelireDiffrenceetrptitioncommeun
ouvragetraitantdesquestionsstructuralistes.MaisjailimpressionquelesstructuralistesdelpoquenelisaientpasDeleuze.
JCM:Vousavezraison.Deleuzeacommencdevenirimportantplustard,unmomentolestructuralismeavaitcommencdedcliner.
KP:IlmesemblequelesCahierspourlanalysefaitpartiedunetrslonguehistoiredunmoderationalistedepenserquiressurgitdetempsentempsen
France.
JCM:Oui,jepensequilyaunecontinuitdonteffectivementDescartesfaitpartie.Maisjenelexprimeraispasentermesderationalisme.Jediraisquilya
danslatraditionfranaiseunesortedeprosedelapense,maisilfaut,enfin,onsouhaitequaudtour,cesprosesrencontrentdesquestionsquifontexploser
laprose.JepenseauxMditationsdeDescartesouauxPensesdePascaljepourraisajouterlederniertextedeCavaills.Cenestpaslasystmaticit
allemande,quiestarchitecturalecestpluttdelordredelenchanementderaisons,quiestlinaire.Cenestpasnonpluslabellecoordinationanglaise(je
penseLocke,BerkeleyouHume)quivite,enapparenceaumoins,lespointsdexplosionetlesconcatnations.Danslacontinuitlaquellejepense,
http://cahiers.kingston.ac.uk/interviews/milner.html 5/6
3/3/2017 LaForceduminimalisme:unentretienavecJeanClaudeMilnerCahierspourlanalyse(anelectronicedition)
leffetdenchanementdemeure,quellequesoitlalongueurdelachaneildemeuremmesilachaneenunpointrencontreunlmentquilabrise.Oui,je
pensequilyaquelquechosedecetordrequiapparatdanslesCahierspourlAnalyse,ycomprisdansleurintrtpourlanotiondechanesignifiante.
Ouidoncunecontinuit,maiselledoittrecorrigeparlapriseencomptedecirconstanceshistoriquesparticulires.LesCahierspourlAnalysesontfaitspar
desgenstrsjeunesquisortentdirectementdelaformationuniversitaireilstmoignentdequelquechosequisepassedanscertainslieuxdeluniversit
franaisecemoment.Cemoment,jelaidcritdansLePriplestructurallathorie,quiavaiteupourlieuprivilgilAllemagneetlalangueallemande,taiten
quelquesorteerrante,ellenavaitplusnilieunilangue.JepensequechezAlthusser,ilyaeulavolontdefairequelalanguefranaise,etdanslalangue
franaiseParis,etdansParisluniversit,etdansluniversitlEcoleNormaledelaruedUlm,etdanslEcoleNormaledelaruedUlmsonpropresminaire,son
propreenseignement,deviennentlelieudaccueildecettethorieerrante.
NousavonstsaisisparcemomentlmmesilesCahierspourlAnalysedpendentdeLacanetnondAlthusser,ilssontanims,selonmoi,dune
convictionquileurvientdAlthusser,laconvictiontranquillequelalanguefranaiseestdoresetdjdevenuelalanguenaturelleduconcept.Cestlafoisun
momentdelalanguefranaiseetunmomentdecequejappellelerrancedelathorie,errancegographiqueetlinguistique,neduconstatquelalangue
allemandenepouvaitplustrelalangueduconcept,causede1933,etdelaconvictionquelalangueanglaiseavaitdepuislongtempscdlaforme
marchandise.Doisjeprciserquecesjeuxautourdeslanguesrelvent,selonmoi,aumomentojevousparle,dumirage?
Notes
1.TheseandotherEnglishpassagesintheinterviewwereoriginallyspokeninEnglish.
http://cahiers.kingston.ac.uk/interviews/milner.html 6/6