Pht trin

Mc lc
Kinh t - X hi
Nng KINH T - X HI NNG
S 74/2016
2. Sc bt mi t ba t ph v pht trin kinh t - x hi ca Nng giai
ISSN 1859 - 3437
on 2015 - 2020
Hunh Huy Ha
Tng bin tp 11. Mt s gii php to t ph pht trin du lch thnh ph Nng giai
TRN C ANH SN
on 2016 - 2020
Ph Tng bin tp kim Th k Ta son Phm Trung Lng
V VN HONG
15. Gii php xy dng v pht trin vn ha, vn minh th Nng giai
on 2016 - 2020
Bi Vn Ting

HI NG BIN TP 20. Tao c ch tai chinh bn vng phuc vu vic phn loai rac thai tai ngun
hng ti muc tiu thanh ph mi trng a Nng
TS. Hunh Huy Ha
TS. Nguyn Vn Hng Hong Vn Long - Mai Th Chu H
TS. V Duy Khng
27. Nng vi mc tiu tr thnh thnh ph mi trng vo nm 2020
TS. H K Minh
TS. Trn c Anh Sn Hong Th Tuyt
ThS. Nguyn Quang Trung Tin
MIN TRUNG - TY NGUYN
ThS. Bi Vn Ting
TS. Nguyn Ph Thi 31. Ph tch Hnang Bia v nhng bc tng Chm Kon Tum
ThS. Nguyn Hu Thng Phm Bnh Vng
Nghin cu - trao i
37. Nghin cu xy dng m hnh pht trin h thng lin kt City Link gia
Ba v trnh by thnh ph Nng v Hi An
HOI AN on Th Ngc H - Phm Thy Lin
41. V n M ng
Ta son
Tp ch Pht trin Kinh t - X hi V Hng An
Nng
Tng 28, Trung tm Hnh chnh
48. Ln ng v vn sc sng ca di sn trong x hi ng i
TP. Nng, 24 Trn Ph, Nng
T: 0511 3 840 019
T Th Loan
E-mail: tcktxhdanang@yahoo.com;
55. Sc ht ca tn ngng th Mu trong i sng vn ha ng i
tcktxhdanang@gmail.com
Website: www.dised.danang.gov.vn V Anh T

Pht hnh v qung co 61. Phi b Macartney gh ng Trong (tip theo)

T: 0511 3 840 019 Nguyn Duy Chnh
VN BN MI
Giy php xut bn
S 371/GP-BTTTT do B Thng tin v Truyn TIN TC - S KIN
thng cp ngy 07/8/2015. In ti Trung tm In
Thng tn Nng
C quan TTXVN khu vc MT-TN. Kch thc
20.5 x 28.5 cm. 72 trang. Mi thng 01 s.

Gi: 20.000 ng
Kinh t - X hi Nng

Sc bt mi t ba t ph v pht trin kinh t - x hi

ca Nng giai on 2015 - 2020
? HUNH HUY HA *

N
gh quyt i hi ln th XXI ng b
thnh ph Nng nhim k 2015
- 2020 xc nh mc tiu xy dng
v pht trin thnh ph Nng tr
thnh mt trong nhng th ln ca c nc, l
trung tm kinh t, vn ha - x hi, ng lc pht
trin ca khu vc min Trung - Ty Nguyn; phn u
xy dng Nng giu p, an bnh, vn minh, hin
i. t mc tiu ny, i hi khng nh ba
t ph v pht trin kinh t - x hi trong thi gian
ti gm: (i) pht trin mnh cc ngnh dch v, nht l
du lch, thng mi; tp trung thu ht u t vo cng
nghip cng ngh cao, cng ngh thng tin; (ii) u t
xy dng kt cu h tng ng b v c trng im; xy
dng v pht trin vn ha, vn minh th, xy dng
thnh ph mi trng; v (iii) pht trin ngun nhn lc
cht lng cao, ch trng xy dng i ng cn b p
ng yu cu nhim v trong tnh hnh mi.
Hin thc ha ba t ph ny s to sc bt mi,
mnh m kinh t - x hi thnh ph Nng pht
trin nhanh v bn vng. Vn c bn l cn lm r:
t ph vo lnh vc c th no, t ph bng cch
no v t ph nh th no thc y cc lnh vc
th mnh pht trin tr thnh cc ngnh kinh t mi tng v gii php thc hin trong thc t i sng,
nhn, ng lc c tc ng lan ta n s pht trin kinh t - x hi Nng giai on 2015 - 2020.
kinh t - x hi ca thnh ph, hnh thnh th dch
1. Pht trin mnh cc ngnh dch v, nht l
v, cng ngh cao, cng ngh thng tin, xy dng
du lch, thng mi; tp trung thu ht u t vo
Nng giu p, an bnh, vn minh, hin i.
cng nghip cng ngh cao, cng ngh thng tin
Trn c s trnh by cc kt qu t c cng nh
1.1. Bi cnh la chn t ph
nhng hn ch trong thc hin nm t ph pht
trin kinh t - x hi giai on 2010 - 2015, bi vit s t ph ny da trn vic tha k kt qu v thnh
lm r bi cnh la chn ba t ph mi v mt s tu cc t ph 1 v 2 giai on 2010 - 20151, theo :

*
TS., Vin Nghin cu Pht trin Kinh t - X hi Nng.

2 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

Th nht, cc ngnh dch v t c nhng
kt qu ng ghi nhn, gi tr sn xut dch v tng
khong 12,1%/nm, nm 2015 gp 1,8 ln nm 2010.
Tc tng trng v khch du lch bnh qun hng
nm 20,14%, tng thu du lch tng bnh qun hng
nm 30,7%. Nm 2015, tng lt khch du lch c
t 4,681 triu lt, tng 22,6% so vi nm 2014,
gp 1,86 ln so vi nm 2011, trong khch quc
t tng bnh qun 25,46%, khch ni a tng bnh
qun 18,56%; tng thu du lch t c 12,767 ngn
t ng tng gp khong 2,6 ln so vi nm 2011.2
Tng mc bn l hng ha v doanh thu dch v tng
khong 16,8%/nm. Kim ngch xut khu hng ha
tng 15,4%/nm, th trng xut khu ngy cng
c m rng.
Tuy nhin, c th thy dch v du lch cha thc
s pht huy ht tim nng ca cc li th v t nhin,
vn ha lch s, c s h tng du lch; tnh lin kt
gia c quan qun l nh nc, cc hip hi v bn
thn doanh nghip cha cao; dch v vui chi gii tr
cha pht trin, c bit l cc khu vui chi hin i,
trung tm gii tr cao cp, khu vui chi gii tr v m;
tim nng dch v th thao gii tr bin, du lch ng
sng cha c khai thc trit ; cha tht s to ra
sn phm du lch n tng, hp dn.
Cc hot ng thng mi cn nh, l, cha c
trung tm phn phi, trung tm thng mi c quy
m ln c kh nng tp kt, trung chuyn v pht
lung hng ha i cc tnh min Trung, Ty Nguyn
v quc t. Cch thc t chc cc hot ng xc tin
thng mi cha c s i mi, bt ph, thu ht s
quan tm v tham gia tch cc t cc doanh nghip.
Do vy, pht trin cc ngnh dch v, nht l dch
v du lch v thng mi c xem l mt t ph
ph hp vi tim nng, li th cng nh kh nng
v vai tr ca thnh ph Nng trong thi gian
ti. Vic thc hin hng t ph ny s to sc bt,
ng lc cho ngnh dch v, gp phn tip tc hon
thin c cu cc ngnh kinh t theo hng tch cc
v ng gp cho s pht trin kinh t - x hi ca
thnh ph.
Th hai, trong lnh vc cng ngh cao, cng tc
xc tin v thu ht u t vn cha t hiu qu nh
mong mun, cc ngnh ngh thu ht cn qu rng,
cha tp trung vo mt s ngnh ch lc, cha c
cc u i c th vt tri, cha thu ht c nhiu
nh u t. Hng nm, c trung bnh khong 30 on
Kinh t - X hi Nng
nh u t n tm hiu c hi u t3, tuy nhin, kt
qu t c cn kh khim tn. n nay (cui nm
2015), Khu cng ngh cao mi ch cp php cho 02
d n FDI sn xut cng ngh cao (100% vn u t
Nht Bn) vi tng vn u t 61,78 triu USD trn
tng din tch 05 ha.4 Cc hot ng lin kt gia cc
a phng trong vng, khu vc cn yu. H thng
c s h tng logistics, c s h tng h tr cho nh
u t, chuyn gia, ngi lao ng cng cha c
u t ng b. c bit, u t h tng Khu cng
ngh cao cn chm, cha p ng tin xy dng.
i vi cng ngh thng tin, ngoi Khu Cng
vin phn mm Nng thu ht c 60 doanh
nghip hot ng5, cc khu CNTT cn li u ang
trong giai on trin khai u t, xy dng bao gm:
Khu CNTT tp trung s 1; Khu CNTT tp trung s 2,
Khu Cng vin phn mm s 2. Cng tc xc tin u
t vo cc khu CNTT bc u t c nhng kt
qu ng khch l, vi t l lp y gn nh t 100%
ti cc khu CNTT i vo hot ng.
Lnh vc phn mm c nh gi l tim nng
ln ca thnh ph. Nhng nm gn y, lnh vc ny
c nhng chuyn bin c bn t gia cng, lm
thu sang hnh thnh sn phm cnh tranh, c ch
ng trn th trng, c gi tr xut khu ngy cng
cao, in hnh l thng hiu Danang software. Tuy
nhin, cc doanh nghip phn ln c quy m nh,
nng lc t chc v thng hiu cn nhiu hn ch,
cha c kh nng thc hin cc d n CNTT ln, cc
sn phm chin lc tm c quc gia v quc t.
Mc d cha thc s l th mnh ca thnh ph,
vic tip tc xc nh cng nghip cng ngh cao
v CNTT lm t ph trong thi gian n, trn c s
pht huy nhng kt qu t c, nhng li th v
h tng vi 06 khu cng nghip, cc khu CNTT tp
trung, Khu cng ngh cao v ngun nhn lc c cht
lng c th to ng lc ln pht trin cng nghip
thnh ph, bin cng nghip cng ngh cao v cng
nghip cng ngh thng tin tr thnh mt mi nhn
kinh t, c nh gi l ph hp trong bi cnh
khoa hc k thut pht trin vt bc v hi nhp
kinh t ngy cng su rng hin nay.
1.2. tng thc hin t ph
trin khai t ph ny, chng ti xut thnh
ph cn tp trung vo bn mi t ph c bn gm:
Th nht, pht trin dch v du lch - ngnh kinh
t mi nhn:
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
3
Kinh t - X hi Nng
- nh v Nng vi vai tr trung tm trong chui
pht trin du lch min Trung, to khng gian du lch
cho ton vng/thit lp khng gian kinh t du lch
vng. ng b c s h tng, tn dng ti a v tr,
iu kin thun li ca thnh ph, xc lp v tr trng
tm du lch khu vc min Trung, Ty Nguyn.
- Khuyn khch, tng cng a dng ha, nng cao
cht lng cc sn phm du lch. Pht trin a dng
dch v gii tr cao cp, ch trng hon thin cc khu
vui chi gii tr cht lng cao, du thuyn. Hnh thnh
cc khu ph mua sm (shopping), n ung, khu ph
m, cc khu downtown, Pht trin du lch MICE
kt hp chm sc sc khe, khm ph, mo him
- Tng cng lin kt, hp tc gia cc doanh
nghip du lch trong v ngoi thnh ph, trong vng
to ra cc sn phm mi t lin kt du lch. Hnh
thnh cc ngi nh du lch thn thin, cc ki-t thng
tin, cc khu vc, a im gii thiu, kt ni cc doanh
nghip du lch.
- y mnh xc tin du lch, xy dng hnh nh,
tnh cch du lch, thng hiu Nng giu p, an
bnh, vn minh, hin i. C k hoch, chng trnh
4 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
tn dng ti a c hi t chc cc s kin ln, c tm
quc t khi thnh ph c vinh d ng cai t chc
Tun l cp cao APEC 2017, i hi Th thao bi bin
chu ln 5 (ABG 5).
- Nng cao cht lng hng dn du lch, kh
nng giao tip ca nhn vin du lch v ngi dn
thnh ph vi khch du lch.
Th hai, pht trin thng mi, ch trng dch v
logistics:
- Tip tc u t pht trin nhanh c s vt cht k
thut thng mi theo quy hoch; Hnh thnh mt
s trung tm thng mi, khu mua sm ln, ph mua
sm; Hon thin h thng ch theo quy hoch.
- Tch cc trin khai Chng trnh chuyn dch c
cu hng xut khu, xc tin xut khu, gi vng
tng trng kim ngch xut khu. Pht trin thng
mi in t, pht huy vai tr Trung tm thng mi
in t.
- Trin khai thc hin n pht trin logistics,
xy dng thnh ph tr thnh mt trung tm dch
v logistics cho vng duyn hi min Trung - Ty

Nguyn, tin n cho Lo, Bc Thi Lan vi hiu qu
vt tri v thi gian v kinh ph so vi dch v qua eo
bin Malacca. Phn u tc tng trng GDP bnh
qun ca lnh vc logistics l 15%/nm.
- To iu kin thc y nhanh cc dch v h tr
thng mi, y mnh, khuyn khch cc dch v h
tr. Hnh thnh v pht trin vai tr dch v hu cn,
pht trin cc trung tm dch v hu cn; trung tm
giao dch hng ha (nng sn, thy sn, vt liu xy
dng...) khu vc min Trung - Ty Nguyn.
- a dng ha cc dch v cng bin, cc loi hnh
vn ti, cng c v hnh thnh doanh nghip mi v
vn ti, kho vn theo nhiu quy m, vi s tham
gia ca nhiu thnh phn kinh t. Khuyn khch, y
mnh cc dch v logistics h tr cho pht trin cc
sn phm cng nghip cng ngh cao.
Th ba, pht trin cng nghip cng ngh cao,
cng ngh thng tin:
- Khn trng hon thin quy hoch, gii phng
mt bng, c s h tng v c ch hot ng, nhanh
chng a vo hot ng, pht huy ti a hiu qu cc
khu cng ngh cao, cng ngh thng tin tp trung.
- Hon thin c ch, u i cung cp dch v hnh
chnh, to mi trng u t thng thong nhm thu
ht cc nh u t pht trin cng nghip cng ngh
cao, cng ngh thng tin. Ch trng thu ht u t
FDI t cc tp on ln c cng ngh ngun; Thu ht
thng qua cc doanh nghip cng ngh thng tin
ln trong nc nh FPT, Viettel...
- Phi hp cht ch gia cc c s o to v cc
doanh nghip trong cc khu cng nghip ny v nhu
cu ngun nhn lc c trnh cao.
- Thc y ng dng cng ngh cao, cng ngh
thng tin nng cao hiu qu hot ng, sn xut,
kinh doanh trong cc t chc, doanh nghip.
- Pht trin mnh dch v v th trng khoa hc
cng ngh.
Th t, pht trin mnh cc doanh nghip v cht
lng v quy m hot ng:
- H tr, khuyn khch pht trin doanh nghip
dn doanh c v s lng, quy m v cht lng.
- Thu ht cc doanh nghip nc ngoi: H tr
nh c, xy dng chng trnh nghin cu, phn tch
th trng; Cung cp dch v vn phng min ph,
Kinh t - X hi Nng
- Thc y sng kin doanh nghip: thnh lp
v chuyn giao; Chia s thng tin, i mi qun tr
doanh nghip.
- Xy dng ngn hng d liu phc v doanh
nghip. Tng cng cc hot ng xc tin thng
mi, gia nhp, m rng th trng. Xy dng v pht
trin thng hiu sn phm v doanh nghip
Nng, nht l thng hiu v cc dch v.
- Pht huy vai tr ca Hi ng iu phi mng li
khi nghip, cc t chc, Hip hi doanh nghip
hng ti hnh thnh mt s doanh nghip u n,
c quy m ln, c sn phm ch lc mang thng
hiu tm c quc gia v quc t, c sc cnh tranh cao.
2. u t xy dng kt cu h tng ng b v
c trng im; xy dng v pht trin vn ha,
vn minh th, xy dng thnh ph mi trng
2.1. Bi cnh la chn t ph
Kt hp cc t ph 3 v 4 trong giai on 2010 -
20156, vn kt cu h tng, thnh ph mi trng,
pht trin vn ha, vn minh th c tp trung
xem xt trong bi cnh la chn t ph ny, theo :
Th nht, sau nhiu nm ch trng xy dng h
thng kt cu h tng ng b, din mo thnh ph
c nhng thay i theo hng tch cc, kin trc
v cnh quan th xut hin ngy cng nhiu, trong
cc qun th kin trc, mng th hin i, cc
cng trnh l nhng im nhn kin trc th c
cht lng cao.7 H tng th tng bc hnh thnh
h thng giao thng th lin kt gia cc khu
th mi v c ca thnh ph, mt giao thng
v c bn p ng c yu cu bc u pht
trin bn vng th; h thng chiu sng, cy xanh
ng ph, cp nc,... c xy dng ng b trong
cc khu quy hoch mi v khu th c. Thnh ph
hnh thnh cc trc khng gian th c bit l
khai thc v tn to cnh quan thin nhin ni - bin -
sng ca Nng, to cc im nhn kin trc th
kt hp vi bo tn cnh quan thin nhin. Kin trc
th tng bc theo xu hng hin i, c trng,
khng c nh siu mng
Bn cnh , kt cu h tng th tuy c u
t pht trin nhanh, nhng c mt cha ng b,
tp trung nhiu vo cc khu th mi; mt s d n
mang tnh x hi nh quy hoch ci to cc khu dn
c c, cng tc x hi ha nh x hi... cha c
quan tm ng mc; Cht lng mt s n quy
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
5
Kinh t - X hi Nng

hoch xy dng c ph duyt cn cha cao, cha

tng th v nghin cu su, t l ph kn quy hoch
chi tit trn quy hoch chung c duyt cn thp.
Mt s n quy hoch ca thnh ph ko di nhiu
nm khng trin khai hoc tnh kh thi thp8; mt
s d n ca cc nh u t qua nhiu nm khng
trin khai hoc trin khai chm, ko di9 lm nh
hng n m quan, hnh nh ca thnh ph, lng
ph ngun t ai, cn tr giao thng... Ngay c mt
s d n, cng trnh kt cu h tng trng im (gm
15 cng trnh cha trin khai10) vn cn chm tin
u t, xy dng.
dn cho vic pht trin, chuyn dch c cu kinh t.
Th hai, n Xy dng Nng - thnh ph mi Tn dng ti a v tr chin lc, cng bin p v tt,
trng c nh gi thnh cng trn nhiu phng tim nng m ca - giao thng - kt ni ton cu to
din, t vic t chc b my, n cng tc trin khai nn li th pht trin to ln trong ton cu ha, hi
thc hin, kim tra gim st, thu ht d n, x hi nhp quc t v cng l iu kin nn tng hnh
ha,... c bit, cng tc trin khai c lng ghp thnh th hin i gn vi xy dng thnh ph
rt hiu qu vo cc chng trnh, d n; c c th mi trng.
ha thnh cc chng trnh, n nh, qua tn
Th ba, nhng nm gn y, thnh ph lun quan
dng c rt nhiu ngun lc trong x hi tham gia.
tm u t pht trin cc lnh vc x hi; xy dng
Mc tiu v cc ni dung ca n c ph bin,
mi trng vn ha lnh mnh, thc thi cc chnh
tuyn truyn n cc ngnh, cc cp, c quan, n v
sch x hi giu tnh nhn vn.
v cng ng, c nhn dn ng h cao.
Hot ng vn ha ngh thut din ra si ng,
Thnh ph c bn thc hin tng bc cc
rng khp trn nhiu phng din vi cc hnh thc
mc tiu ch yu trong K hoch ng ph vi bin
phong ph, a dng. Cng tc nghin cu ngh
i kh hu v nc bin dng thnh ph Nng
xp hng di tch13, bo tng14 c ch trng, cng
n nm 2020; Ch trng tng cng hp tc quc t
tc trng tu, tn to di tch c quan tm, cc l hi
trong ng ph vi bin i kh hu; Ginh c mt
truyn thng c gi gn, duy tr v pht huy vi
s gii thng c uy tn v mi trng11; L mt trong
nhiu loi hnh di sn vn ha c t chc thng
s nhng tnh, thnh ph c Vn phng bin i kh
xuyn hng nm v t nhiu du hiu kh quan. Cc
hu. c bit, thnh ph cng bt u ch n
thit ch vn ha c s c u t, nng cp v khai
vic lng ghp cc vn ng ph vi bin i kh
thc, s dng c hiu qu h thng mt s cng trnh
hu trong cc k hoch pht trin kinh t - x hi, quy
vn ha trn a bn thnh ph.15
hoch ngnh
Nhiu chnh sch an sinh, phc li x hi c
Tuy nhin, cc chin lc/quy hoch bo v mi
thc hin, vi im nhn l cc chng trnh thnh
trng ca thnh ph cha mang tm di hn, vn
ph 5 khng, 3 c, Nm vn ha, vn minh th
mi trng cha tht s c lng ghp vo cc
2015 c trin khai c hiu qu, mang m tnh
quy hoch theo ng ngha ca n. Vic thu gom rc,
nhn vn, gp phn nng cao i sng nhn dn v
x l nc thi sinh hot, cng nghip, cng tc x l
dn hnh thnh nt vn ha ca thnh ph. n xy
rc ti ngun vn cha tt, cha c gii php cn c,
dng np sng vn ha - vn minh th c nhng
bn vng. Vn tn ti mt s im nng v nhim
im sng. Cc chng trnh qun l nh nc v trt
mi trng, ngp ng cc b cha c x l dt
t an ton th; Xy dng quan h giao tip - ng x
im.12
vn minh ni cng cng v trong cng ng dn c;
T nhng kt qu t c v nhng ni dung cn Trin khai xy dng m hnh im v np sng vn
d dang cho thy vic tip tc t ph u t xy minh th; Cng tc tuyn truyn, gio dc vn tip
dng kt cu h tng ng b v c trng im l tc c cc cp chnh quyn a phng v ngi
cn thit v ph hp, tip tc l nn mng, l ng dn thc hin hiu qu.

6 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

Nm vn ha, vn minh th 2015 vi s u t nhng im nhn a dng v cnh quan, thch ng
c v ngn sch, ln con ngi ca thnh ph em
li nhng nt mi cho thnh ph. Tuy nhin, xy
dng v pht trin vn ha, vn minh th mang
bn sc Nng khng phi ch thc hin qua mt
vi hot ng, mt vi chng trnh, n i hi phi
c mt qu trnh vn ng v chn lc. Do vy, t
ph Xy dng v pht trin vn ha, vn minh
th, thc hin ch ca lnh o v ngi dn thnh
ph, s tip tc gp phn thc y s pht trin v
vn ha, vn minh th theo hng xy dng thnh
ph Nng giu p, an bnh, vn minh, hin i,
lm c s to nn nhng gi tr ring ph hp vi bn
sc v vn ha ngi Nng.
2.2. tng thc hin t ph
Th nht, pht trin khng gian th v kt cu
h tng th ng b, hin i:
- Thng xuyn r sot, b sung, iu chnh quy
hoch, nh hng khng gian thnh ph. R sot,
khp ni, b sung quy hoch pht trin khng gian
th thnh ph theo hng m rng v pha ng
bc, pha ty (ty nam, ty bc) v pha nam thnh
ph, c quy m thch hp, c phn khu chc nng
hp l, quy hoch cc trung tm chuyn ngnh, khu
vc th li trung tm thnh ph, to nn tng hnh
thnh th hin i, hi ha vi thin nhin, to
Kinh t - X hi Nng
vi bin i kh hu.
- Tip tc ch trng pht trin hon chnh h tng
giao thng th gn kt vi giao thng lin tnh,
vng v quc t, nht l h tng giao thng ng
b, t chc qun l giao thng khoa hc gii quyt
c bn bi ton giao thng cng cng (bao gm giao
thng ng, tnh, ngm).
- Quy hoch (cc khu th mi), chnh trang (cc
khu th c) nh dn c, chung c, nh x hi,
cc khu dn c ph hp vi nh hng pht trin
h thng giao thng cng cng trong tng lai. y
nhanh hin i ha v ngm ha ng dy in, dy
in thoi, cp vin thng, cp truyn hnh ti khu
vc trung tm v mt s tuyn ng ln. y mnh
thc hin qun l quy hoch, kin trc, xy dng,
qung co, va h, lng l ng...
- Tp trung ngun lc, y nhanh tin u t
v hon thin cc cng trnh trng im nh: Trung
tm Hi ngh Quc t (phc v Tun l cp cao APEC
2017), nng cp Sn bay quc t Nng, di di ga
ng st, m rng Hm lnh nn Hi Vn, ng
cao tc Nng - Qung Ngi, La Sn - Ty Loan,
m rng Quc l 14B giai on 2 v ci to, m rng
Quc l 14G, Quc l 14D, Nh my nc Ha Lin
giai on 1 (120.000 m3/ngy - m), d n x l cht
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
7
Kinh t - X hi Nng
thi rn, Cng Lin Chiu giai on 1 v mt s d n
h tng du lch khc.16
- Tip tc u t ng b h thng thit ch vn
ha t thnh ph, qun n x phng, cc cng
trnh vn ha thnh ph nh: Nh ht ln, Bo tng
M thut, Trung tm vn ha thnh ph v cc thit
ch vn ha c s. Pht trin h thng h tng bnh
vin, trng hc m bo tiu chun, ph hp vi tc
tng dn s ca thnh ph.
- Hin i ha h thng thu gom, x l cht thi,
nc thi v bo v mi trng th theo hng
hp tc quc t v x hi ha; Pht trin h thng
cung cp nng lng sch, nc sinh hot cho thnh
ph; Tuyt i khng xy ra im nng v nhim
mi trng.
Th hai, xc tin mnh xy dng chnh quyn
th, tp trung v chuyn mn ha mt s lnh vc v
hot ng qun l th. y mnh ci cch hnh
chnh, nng cao cht lng cc loi hnh dch v
cng, hon thin hot ng chnh quyn in t;
Th ba, kin nh v thc hin c hiu qu n
Xy dng Nng - thnh ph mi trng;
Th t, khng nh ch ca lnh o thnh ph
v ngi dn Nng tp trung pht trin cc lnh
vc vn ha, vn minh th, vi mt s ni dung c
bn sau:
- Pht huy v duy tr kt qu ban u ca Nm vn
ha, vn minh th 2015, tip tc theo ui vic xy
dng hnh nh v vn ha, vn minh th bt u
t tng ngi dn Nng; cc chng trnh an sinh
x hi giu tnh nhn vn, c bit chng trnh 5
khng, 3 c ph hp hn, c trng hn.
- Hon thin v thc hin cc quy nh, ch ti v
an ninh trt t th thc bo v mi trng, vn
minh ng ph; tip tc xy dng hnh nh ngi
Nng thn thin, mn khch y mnh cng
tc phng chng ti phm v cc t nn x hi, a
Nng tr thnh thnh ph kh sng ca cc i
tng ny.
- Tip tc hon thin m hnh hot ng, nng
cao hiu qu s dng cc thit ch vn ha t thnh
ph, qun n x phng, khng ngng nng cao
mc hng th vn ha ca ngi dn.
- Xc lp cc tuyn ph khng c bn hng rong,
nghin cu xy dng nhng tuyn ph khng c
8 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
kinh t va h, to nt p ng thng, h thong
c trng ca Nng.
- Khuyn khch, to iu kin cc loi hnh vn hc,
ngh thut pht trin mnh m, vi nhng tc phm
c gi tr t tng v ngh thut xng tm; Tip tc
khng nh vai tr ca i ng tr thc, nh bo, vn
ngh s trong xy dng v pht trin kinh t - x hi
thnh ph Nng.
3. Pht trin ngun nhn lc cht lng cao,
ch trng xy dng i ng cn b p ng yu
cu nhim v trong tnh hnh mi
3.1. Bi cnh la chn t ph
Vit Nam xc nh pht trin ngun nhn lc,
nht l ngun nhn lc cht lng cao l mt khu t
ph chin lc pht trin bn vng kinh t - x hi,
c cu li nn kinh t...17, nhn thc c tm quan
trng ny, nhng nm gn y, ng v Nh nc ta
lun coi trng vic xy dng, pht trin ngun nhn
lc cht lng cao, p ng yu cu ca s nghip
cng nghip ha, hin i ha t nc v hi nhp
quc t.
Nhiu nm qua, Nng kin tr thc hin mc
tiu pht trin ngun nhn lc cht lng cao, ngoi
vic tip tc thc hin cc chnh sch pht trin
ngun nhn lc (NNL) c, nm 2011 thnh ph
ban hnh v trin khai ng b n Quy hoch
pht trin NNL thnh ph Nng giai on 2011 -
2020 v n pht trin NNL cht lng cao ( n
922). Theo , Nng tp trung pht trin ngun
nhn lc cht lng cao theo hng o to v bi
dng sau i hc cho cn b cng chc, vin chc
nh nc; thu ht nhn lc cht lng cao t cc a
phng; to ngun NNL cht lng cao t bc ph
thng trung hc. Nh , em li nhng hiu qu
nht nh, gp phn lm tr ha v chuyn bin cht
lng i ng nhn lc, c bit nhn lc trong khu
vc cng. n thng 4.2015, thnh ph c i o
to 623 trng hp (20 tin s, 87 thc s, 397 bc i
hc, 119 hc vin tham gia o to bc s, bc s ni
tr); c 343/393 lt hc vin tt nghip c b tr
cng tc. Ngoi ra, trong nhim k thu ht 508 cn
b c trnh i hc kh, gii tr ln (08 tin s, 102
thc s, 398 tt nghip i hc); hng nm c 4.000
- 4.500 lt cn b, cng chc, vin chc c c i
o to, bi dng nng cao trnh chuyn mn v
l lun chnh tr, qun l nh nc, cp nht kin thc.
Bn cnh , hot ng bi dng, o to bt

u quan tm n vic bi dng ky nng lanh ao,
quan ly v nhng chuyn hp, su v kin thc,
kinh nghim gii quyt nhng vn ang t ra ca
thnh ph gp phn nng cao trnh , cht lng gii
quyt cng vic ca i ng lao ng khu vc cng.
Tuy nhin, cng tc pht trin ngun nhn lc
cht lng cao vn cn thiu ch ng, cha ng
b, i khi cn chng cho, cha gn kt cht ch
gia thu ht v o to, gia o to thu ht v b tr
s dng cng nh quy hoch nhn lc di hn trong
pht trin kinh t - x hi ca thnh ph; thiu s lin
kt gia nghin cu khoa hc, gio dc v o to vi
sn xut, kinh doanh. Cc c quan, n v cha ch
ng trong xy dng quy hoch cn b, xy dng d
bo nhu cu nhn lc ca n v mnh dn n khng
pht huy hiu qu cao khi s dng NNL cht lng
cao c tip nhn.
Vic o to k nng lm vic, thch ng vi cng
vic cho i tng thu ht cng nh gii quyt nhng
tha ng trong chnh sch thu ht v i ng vn
cha thc hin hon chnh. Vn c cc vi phm hp
ng o to lm gim hiu qu hot ng ca
n. C cu o to tuy c xu hng chuyn bin tch
cc song vn cha theo kp mc tiu pht trin cc
ngnh dch v, cng nghip cng ngh cao, cng
ngh thng tin ca thnh ph; lao ng c o to
trnh cao nhiu nhng cha p ng c nhu
cu doanh nghip v nn kinh t.
Do , vn nng cao cht lng, ti c cu
ngun nhn lc p ng yu cu pht trin kinh t
ca thnh ph vn cn tip tc u tin quan tm gii
quyt trong thi gian n. Vic tip tc thc hin t
ph s to ra sc mnh tng hp, c nh hng quyt
nh tch cc n vic pht trin kinh t - x hi trong
iu kin pht trin khoa hc cng ngh v hi nhp
kinh t ngy cng su rng.
3.2. tng thc hin t ph
t ph ny mang tnh tt yu, khch quan ca t
nc ni chung v cc tnh thnh trong c nc ni
ring, n cng khng phi l nh hng mi trong
pht trin kinh t - x hi. thc hin c th tp
trung vo ba vn c bn v: Quy hoch pht trin
ngun nhn lc, c chnh sch i ng ngi ti, gn
kt 3 khu: o to, s dng, i ng pht trin
ngun nhn lc cht lng cao. i vi thnh ph
Nng, chng ti xut mt s ni dung gm:
Kinh t - X hi Nng
- Ch pht trin ngun nhn lc theo hng phi
gii quyt nhng vn ang t ra, gn kt cht ch
gia thu ht v o to, gia o to v s dng cng
nh quy hoch nhn lc di hn trong pht trin kinh
t - x hi ca thnh ph. Trong , cn ch trng
cc ngnh kinh t c xc nh l mi nhn nh
ngnh dch v du lch, thng mi, logistics, cng
ngh cao, cng ngh thng tin, qun l th... Ch
trng xy dng i ng cn b khoa hc cng ngh
v qun l u n.
- Tip tc thc hin v nng cao hiu qu hot
ng ca cc n hin c, nht l trong b tr, s
dng, bi dng cn b. Xy dng i ng cn b,
cng chc p ng yu cu thc tin. Trong , cn
ch n hai nhm yu t: yu t ngun nhn lc
(gm s ph hp gia con ngi vi t chc, lng
v cc khon thu nhp, o to v pht trin chc
nghip, cc c hi thc hin nhim v) v yu t t
chc (hnh vi ca lnh o, mi quan h trong t
chc, vn ha v cc chnh sch ca t chc, mi
trng lm vic).
- Xy dng v trin khai cc n pht trin
ngun nhn lc cho khi ngoi nh nc, nht l xy
dng i ng doanh nhn, thng qua cc chnh sch
khuyn khch, to c hi, x hi ha vic thc hin.
- Nng cao nhn thc x hi v ngh nghip, bng
cp; Pht trin th trng lao ng mnh p ng
v s lng, trnh v c cu ngun nhn lc cho
pht trin kinh t - x hi ca thnh ph.
- Pht trin cc c s o to nhn lc, nng cao
cht lng o to ngun nhn lc trn a bn
thnh ph. Trong , ch pht huy vai tr l i hc
trng im quc gia ca i hc Nng, khuyn
khch hnh thnh v pht trin cc trng quc t
cht lng cao, cc trng i hc, cao ng ngoi
cng lp.
Vi s ng h v cc c ch, chnh sch c th
khuyn khch, thc y pht trin kinh t - x hi ca
Trung ng dnh cho thnh ph; vi truyn thng
on kt, ng thun ca ngi dn v s lnh o
nng ng, sng to ca cc cp lnh o thnh ph,
chng ti - nhng ngi dn Nng tin tng
Nng s ct cnh vi ba t ph pht trin kinh t - x
hi giai on 2015 - 2020.
H.H.H.
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
9
Kinh t - X hi Nng
CH THCH
1
t ph 1: pht trin cc ngnh dch v, nht l dch
v du lch v thng mi, xy dng Nng sm tr thnh
mt trong nhng trung tm thng mi - du lch ln ca c
nc; t ph 2: Pht trin cng nghip cng ngh cao v
cng nghip cng ngh thng tin.
2
Ngun: S Vn ha, Th thao v Du lch Nng.
3
Trong : nm 2012: 26 on; nm 2013: 43 on; 6
thng u nm 2014: 16 on.
4
D n Keiki Precision - Technology (40 triu USD), sn
xut van in t v bm cnh qut p lc cao; D n Niwa
Foundry Vit Nam (30 triu USD), sn xut sn phm v
vt liu c dng trong cc b phn thy lc; D n C s
nghin cu v pht trin vt liu mi trong xy dng (10
t ng).
5
Trong 18 doanh nghip c 100% vn u t nc
ngoi; vi tng din tch khai thc 8.602,05/8.652 m2.
6
t ph 3: xy dng kt cu h tng ng b hin i
gn vi xy dng thnh ph mi trng; t ph 4: xy
dng mi trng vn ha lnh mnh v thc thi cc chnh
sch x hi giu tnh nhn vn.
7
Cu Rng, cu Trn Th L, Nt giao thng ng ba Hu,
Ta nh Trung tm hnh chnh, cc qun th du lch B N,
Sn Tr, Ng Hnh Sn...
8
Thi gian qua hy b, thu hi 32 n, iu chnh
50 n, r sot tin 70 n.
9
Khu phc hp thng mi - dch v cao tng ti Sn
vn ng Chi Lng, Khu phc hp du lch quc t Lng Vn,
T hp Vin ng Meridian Tower, d n DaNang Center,
Khu phc hp Golden Square...
10
(1) Nghin cu, thit k, xy dng h thng tu in
ngm, (2) Rp xic thnh ph, (3) Nh ht ln thnh ph, (4)
Trung tm vn ha thnh ph, (5) Nh my nc Ha Lin,
(6) Xy dng Cng Lin Chiu (giai on 1), (7) Xy dng
Cng Tin Sa (giai on 2), (8) Lng i hc Nng, (9) Di
di ga ng st ra khi trung tm thnh ph, (10) Hnh
lang kinh t ng Ty 2 (EWEC2), (11) Nng cp Quc l
14B on t Ty Loan n ranh gii Nng - Qung Nam,
(12) cc nt giao thng t Nng i cc tnh, (13) Hm
ng st Hi Vn, (14) bn cng khch quc t ng
bin, (15) Vin Nghin cu Vit - Anh.
Thnh ph bn vng v mi trng ca cc nc
11
ASEAN (nm 2011); c bnh chn l 1 trong 20 thnh
10 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
ph trn th gii c hm lng carbon thp nht (nm
2012).
nhim mi trng ti sng Ph Lc, u thuyn Th
12
Quang, bi rc Khnh Sn,
13
Thc hin tt cng tc nghin cu, kim k, su tm,
trng by hin vt, vn ng cc c nhn hin tng 187 ti
liu, hin vt, lng khch n vi cc bo tng tng ln
theo tng nm. phi hp t chc trng by cc trin
lm t liu th hin ch quyn v qun o Hong Sa,
Trng Sa v cc trin lm chuyn em li nhng hiu
qu tch cc trong tuyn truyn, gio dc v ch quyn t
nc v con ngi Vit Nam.
14
n nay c 18 di tch c xp hng cp quc
gia, 46 di tch c xp hng cp thnh ph, 40 di tch nm
trong danh mc kim k.
15
v ang tp trung u t cc thit ch vn ha
cp thnh ph nh cng trnh Th vin Khoa hc Tng hp,
Trung tm vn ha mi ca thnh ph; nng cp, ci to
Bo tng iu khc Chm, Bo tng M thut, Bo tng
Lch s, Nh ht Tung Nguyn Hin Dnh; u t xy dng
mi Trng Vn ha Ngh thut c s 2 ti x Ha Lin,
huyn Ha Vang, thnh ph Nng, Cc cng trnh u
t theo hnh thc x hi ha nh Cng vin Chu , Cng
vin 29/3, Cng vin Bch Tho, Cng vin i Dng,
16
Cng du lch Thun Phc, cc bn du thuyn, khai
thng sng C C ni Nng v Hi An, cc khu lng
ngh truyn thng; Cng vin vn ha Ng Hnh Sn, cc
khu mua sm hng lu nim, m thc ln; cc d n du lch:
khu ngh mt, khch sn, khu vui chi, gii tr, sn golf
17
Th tng Chnh ph Nguyn Tn Dng, Hi ngh B
trng Pht trin ngun nhn lc Din n Hp tc kinh t
chu - Thi Bnh Dng ln th 6 khai mc sng 6.9.2014
ti H Ni.
TI LIU THAM KHO
1. Bo co s 166-BC/TU ngy 04.10.2013 ca Thnh y
Nng tng kt 10 nm thc hin Ngh quyt s 33-NQ/
TW ca B Chnh tr (kha IX) v Xy dng v pht trin
thnh ph Nng trong thi k cng nghip ha, hin
i ha t nc.
2. Vin Nghin cu Pht trin Kinh t - X hi Nng.
Bo co nhim v nh gi thc hin 05 hng t ph v
pht trin kinh t - x hi theo Ngh quyt i hi ln th
XX v xut hng t ph giai on 2015 - 2020.
3. Ngh quyt i hi ng b thnh ph Nng ln
th XXI, nhim k 2015 - 2020.
4. Hunh Huy Ha. Pht trin kinh t thnh ph
Nng giai on 2015 - 2020: Nhng gi m t thc tin.
Pht trin Kinh t - X hi Nng, s 63/2015.
 Kinh t - X hi Nng

MT S GII PHP TO T PH PHT TRIN DU LCH

THNH PH NNG GIAI ON 2016 - 2020
? PHM TRUNG LNG *

1. Hin trng, bi cnh pht trin v nhng vn

t ra cho du lch Nng trong giai on pht
trin mi
Trong nhng nm gn y du lch Nng c
nhng bc pht trin ng ghi nhn v tr thnh
im n la chn ca nhiu du khch trong v
ngoi nc. S lng khch du lch n Nng lin
tc tng trong vng 10 nm t 2005 - 2014 vi tc
trung bnh l 19,4%/nm, trong tc tng
trng khch quc t l 18,1%/nm cho d nm 2009
tng lng khch du lch quc t n Nng gim
so vi nm 2008 l 11,3% v ch t 314 nghn lt
khch do tc ng ca khng hong kinh t ton cu.
Nm 2012, Tng cc Du lch bnh chn Nng l
Nm 2015 du lch Nng phc v trn 4 triu lt
1 trong 3 a phng c bt ph v pht trin du lch
khch trong khch quc t l trn 1 triu lt.
v mi y nht, trang Smart Travel Asia bnh chn
So vi ton vng duyn hi Nam Trung B, s Nng l mt trong 10 im n hp dn nht chu .
lng khch du lch n Nng lun dn u v
Trang web du lch uy tn ca M TripAdvisor
bnh din quc gia, Nng lun gi c vai tr l
cng b danh sch 10 thnh ph du lch hp dn
trung tm du lch ln ch ng sau H Ni v Thnh
nht th gii nm 2015, trong thnh ph Nng
ph H Ch Minh.
ca Vit Nam vinh d c ng u danh sch. c
S pht trin ca du lch Nng cng gp phn bit khu ngh dng InterContinental Danang Sun
to ra din mo mi v c s vt cht k thut cho Peninsula Resort l khu ngh dng duy nht trong
thnh ph vi trn 15.600 bung khch sn, trong lch s ca World Travel Awards (c mnh danh l
trn 11.500 bung c xp hng vo nm 2014. Oscar ca ngnh du lch) hai nm lin tip 2014 -
S pht trin ca du lch c nhng ng gp 2015 c vinh danh l Khu ngh dng sang trng
quan trng cho pht trin kinh t - x hi ca thnh bc nht th gii.
ph. Nm 2014 tng thu t khch du lch ton thnh Nh vy, c th thy v tng th, Nng l im
ph t gn 10.000 t ng, t trng gi tr sn xut n c s tng trng mnh m trong sut thp k
du lch GO du lch/GO t 5,74%, t trng gi tr tng qua cho d kinh t ca t nc ni chung v du lch
thm v du lch VA du lch/GRDP t 6,93%; to ra ni ring c nhng thng trm di tc ng ca
trn 15 nghn lao ng cho x hi v thu ht trn 8,1 khng hong kinh t, chnh tr, xung t khu vc v
t USD u t x hi trong lnh vc du lch. trn th gii. y l kt qu ca s n lc chung ca

*
PGS.TS., Vin Nghin cu Pht trin Du lch.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
11
Kinh t - X hi Nng
ngnh du lch thnh ph, trong c s quan tm
ca lnh o thnh ph, s h tr tch cc ca cc s,
ngnh thnh ph v cc a phng.
Tuy nhin tc tng trng du lch ca Nng
trong nhng nm gn y c xu th chng li v
gim dn, c bit i vi cc ch s v kinh t nh
tng thu t du lch, t l ng gp GO du lch/GO, VA
du lch/GRDP.
Kt qu phn tch c cu thu nhp du lch Nng
cn cho thy phn ln chi tiu ca khch du lch l
chi cho dch v lu tr v n ung. Trong thi gian t
2009 n 2012 t l thu nhp t dch v n ung v
lu tr trong tng thu du lch c gim dn t 49,5%
xung 40,1%, tuy nhin t nm 2013 li c xu hng
tng v n nm 2014 l trn 50,2%.
C cu doanh thu chia theo cc khon chi tiu
ca khch du lch
Kt qu trn l gii v sao thu nhp du lch Nng
cn hn ch v trong mt thi gian di cc dch v c
lin quan to gi tr gia tng du lch t c ci thin.
Trong giai on pht trin ti y, du lch Vit Nam
ni chung v du lch Nng ni ring s phi i
mt vi s cnh tranh ngy mt gay gt gia cc im
n du lch trong bi cnh ton cu ha ni chung v
hi nhp kinh t ni ring.
Ton cu ha l mt xu th khch quan bi ng
lc ca ton cu ha l s pht trin ca lc lng v tn sut ca cc hin tng thi tit cc oan
sn xut, m lc lng sn xut th khng ngng ln
mnh. y l quy lut chung nht cho mi thi i,
mi ch x hi.
Ton cu ha c ni n y trc ht v ch vo nhng ngy cui thng 10.2012; s xut hin, tc
yu l ton cu ha kinh t m th hin c th chnh
l hi nhp kinh t - mt xu th khch quan, cun ht
ngy cng nhiu quc gia, nhiu th ch tham gia,
trong c Nng.
S pht trin ca du lch vi t cch l mt ngnh
kinh t khng nm ngoi quy lut khch quan trn.
Hn th na, vi c im l ngnh kinh t lin
12 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
ngnh, lin vng v x hi ha cao, s pht trin du
lch khng th b hp trong mt lnh th khp kn
m lun vn ra khi phm vi hnh chnh mt a
phng, mt quc gia, mt khu vc. Nh vy hi
nhp khng ch c xem l xu th m cn chnh
l bn cht ca pht trin im n du lch.
Hi nhp du lch l mt xu th tt yu trong qu
trnh pht trin cc im n v pht trin du lch
Nng hin nay vi t cch l mt im n trn bn
du lch Vit Nam, khu vc v th gii cng khng
phi l ngoi l.
Hi nhp ca im n du lch l mt yu cu
khch quan trong qu trnh pht trin ca im n
tt c cc quy m khc nhau t khu vc, quc gia
n cc a phng nhm c c nhng li ch v
c hi pht trin cho im n m trc ht l c
hi m rng th trng du lch, c hi pht trin cc
tuyn du lch v sn phm du lch lin kt quy m
lnh th ln hn, c hi c c nhng chnh sch
chung h tr hiu qu hn,... Tuy nhin bn cnh
nhng li ch c c, vic hi nhp nh mt yu cu
khch quan s to ra nhng thch thc khng nh
i vi im n m trc ht l thch thc v nng
lc cnh tranh, tip n l tnh trng gia tng s ph
thuc vo th trng, thch thc i vi bo tn cc
gi tr vn ha truyn thng v s gia tng sc p v
mi trng.
Bn cnh hi nhp, pht trin du lch Nng
v ang phi i mt vi nhng tc ng ngy mt
ln ca bin i kh hu (BKH) v nc bin dng.
n nay cha c thng k, nghin cu y ,
ton din v tnh hnh BKH Vit Nam nhng nhiu
nh khoa hc trong v ngoi nc u khng nh
BKH v ang din ra vi nhng biu hin bt
thng ca thi tit; s gia tng v mc , quy m
khng theo quy lut ngy mt gia tng. S xut hin
v tc ng trc tip ca cn bo s 8 (c tn quc
t l Sn Tinh) vi sc gi ln n trn cp 12 n cc
tnh ven bin pha Bc t Qung Ninh n Thanh Ha
ng ca cn bo s 1 khu vc pha Nam vo nhng
ngy u nm 2013 v ca siu bo Hai Y an vi cp
ln ti 16 b vo vng duyn hi ng Bc vo
cui thng 11.2013; t nng kh hn, c bit cc
tnh min Trung ma h nm 2015; trn ma ln k
lc pha Bc, c bit Qung Ninh trong thng
7.2015 l nhng minh chng r rt.

Mt s nghin cu v tc ng ca bin i kh
hu i vi Nng ch ra vi c im l mt u, s i xung ca kinh t Trung Quc; xung t v
thnh ph ven bin, c ng b bin di hn 90
km, h thng sng ngi kh pht trin nn Nng
l mt trong nhng a phng chu tc ng mnh
ca bin i kh hu v nc bin dng. Thc t
cho thy c s thay i kh r v cc c im kh
hu, theo nhit trung bnh nm trong mt thp
k qua tng 0,30C; lng ma trung bnh thng v
thi gian ma ma c s thay i v t nm 2006
n nay Nng phi hng chu 03 cn bo ln
l Xangsane (2006), Ketsana (2009) v Nari (2013) lm
cht v b thng 130 ngi v gy tn tht ln v kinh
t, trong c du lch c ln ti hn 6.500 t ng.
Nhng tc ng ca bin i kh hu v nc bin
dng , ang v s c nhng nh hng rt ln n
pht trin du lch ca Nng trong giai on pht
trin ti y.
Bn cnh nhng tc ng trn, du lch Vit Nam
ni chung v du lch Nng ni ring vn tip tc
chu tc ng khng nh ca khng hong kinh t
Kinh t - X hi Nng
th gii, vi s phc hi chm chp ca kinh t chu
trang v chnh tr nhiu khu vc trn th gii; tnh
trng bt n trn bin ng;...
Nh vy c th thy mc d du lch Nng c
nhng bc pht trin ng ghi nhn trong nhng
nm gn y, tuy nhin trong bi cnh pht trin nh
cp, nu khng c nhng gii php mang tnh
t ph du lch Nng kh c th pht huy c li
th pht trin ng nh k vng.
2. Nhng gii php ch yu to s t ph cho
du lch Nng
c th to c s t ph cho pht trin du
lch Nng tng xng vi v th v p ng c
yu cu ca Chin lc pht trin ca du lch Vit
Nam cng nh Chin lc pht trin kinh t - x hi
cho giai on 2016 - 2020, cn tp trung thc hin
mt s gii php sau:
- Cn xy dng v ban hnh Ngh quyt chuyn
ca ng b thnh ph Nng v gii php to t
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
13
Kinh t - X hi Nng
ph cho pht trin du lch Nng, gp phn tch cc
thc hin thnh cng cc mc tiu pht trin kinh t
- x hi ca thnh ph giai on 2016 - 2020 v nh
hng n nm 2030.
- Cn nm bt st cc xu th du lch th gii, c
bit l xu th v th trng; theo st s thay i cc
dng khch du lch quc t trc nhng tc ng ca
khng hong kinh t, xung t v trang v chnh tr
khu vc v trn th gii c nhng quyt sch bin
nhng bt li ca nhng im n khc thnh c hi
thu ht khch du lch quc t n vi Nng. iu
ny i hi Nng phi c s quan tm v u t
tha ng nng cao nng lc ca Trung tm Xc
tin du lch Nng trong d bo v tham mu k
hoch ngn hn v th trng - sn phm, cc bin
php xc tin th trng c hiu qu p ng c
yu cu trn.
- Pht huy v thc cht li th v v tr ca Nng,
theo cn tp trung u t m rng, nng cp dch
v v tng cc ng bay thng ni Nng vi cc
nc trong khu vc quc t, c bit cc nc l th
trng trng im ca du lch Nng sn bay
Nng thc s l Ca ng quc t ca khu vc.
Gii php ny rt quan trng bi mt trong nhng
xu th ca du lch th gii hin nay l du lch i bng
hng khng gi r hoc thu chn chuyn, ng thi
ph hp vi chc nng Ca n ca Nng v ca
du lch min Trung c d bo s rt si ng trong
giai on pht trin ti y.
- u t xy dng trung tm dch v du lch vi cc
dch v du lch v m v trung tm mua sm dnh
ring cho khch du lch quc t. y s l yu t
to t ph nng cao hiu qu kinh doanh du lch v
thay i xu th tng ca t l thu nhp t dch v n
ung v lu tr trong tng thu du lch; nng cao c
gi tr gia tng ca du lch qua cc dch v b sung,
c bit l dch v vui chi gii tr v mua sm. iu
ny cng rt ph hp vi chc nng ca im n du
lch Nng c xc nh trong Chin lc v
Quy hoch tng th pht trin du lch Vit Nam.
Bn cnh nhng gii php c th c ngha quan
trng, cn tp trung thc hin mt cch quyt lit
to ra s t ph trong pht trin, cn song song y
mnh cc gii php mang tnh h tr cho pht trin
du lch Nng trong giai on chin lc pht trin
n nm 2030 bao gm:
- R sot iu chnh v xut c ch chnh sch
14 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
c th ca a phng, mnh dn p dng cc hnh
thc u t cng - t trn c s lut php hin hnh
v t duy t ph thu ht mnh hn cc ngun lc
x hi, thu ht cc nh u t, c bit cc nh u t
chin lc, c thng hiu m bo cho vic hin
thc ha nhng gii php mang tnh t ph
cp trn;
- Kin nh vi vic xut vi Chnh ph cho
php Nng thc hin mt s c ch c th
pht trin mt s loi hnh vui chi gii tr hin i
(casino), cng vi vic chun b y cc iu kin
qun l tt hot ng ny, hn ch n mc thp
nht cc tc ng tiu cc ny sinh;
- Ch ng xy dng k hoch lin kt y mnh
pht trin du lch di sn vi cc a phng trong
vng, c bit t Qung Bnh n Qung Nam, trong
nu r nhng li ch v trch nhim ca tng a
phng trn c s n pht trin du lch chung ca
ton vng trong mi lin kt vi pht trin du lch
khu vc Tiu vng sng Mekong m rng (GMS) v
du lch tuyn Hnh lang kinh t ng Ty (EWEC) vi
s h tr ca B Vn ha, Th thao v Du lch, trc tip
l Tng cc Du lch.
- Ch trng tin hnh nghin cu v lng ghp
cc phng n ng ph vi bin i kh hu trong
quy hoch/iu chnh quy hoch tng th pht trin
du lch thnh ph Nng hng ti tr thnh im
n du lch bin xanh, hin i, hp dn tm c khu
vc v quc t. iu ny s gp phn m bo cho
s pht trin bn vng ca im n du lch Nng
trong tng lai.
- Trn c s Quy hoch tng th pht trin du lch
thnh ph Nng n nm 2020, tm nhn n nm
2030 v nh hng Chin lc pht trin du lch Vit
Nam ni chung v ca vng duyn hi Nam Trung B
ni ring, cn t chc xy dng n pht trin h
thng sn phm du lch Nng, trong ch trng
nghin cu xut nhng sn phm du lch c th
c pht trin da trn vic pht huy nhng li th
so snh ca thnh ph. y c xem l phng thc
tt nht to s khc bit, nng cao nng lc cnh
tranh ca du lch Nng.
- Tip tc y mnh vic nng cao nhn thc x
hi v du lch Nng tip tc l im n du lch
thn thin v ng n trong con mt ca du khch
quc t v ni a.
P.T.L.
 Kinh t - X hi Nng

GII PHP XY DNG V PHT TRIN VN HA,

VN MINH TH NNG GIAI ON 2016 - 2020

? BI VN TING *

1. Gii php v nhn thc l lun

1.1. Ngh quyt i hi ln th XXI ng b thnh
ph Nng ra Ba t ph v pht trin kinh
t - x hi nhim k 2015 - 2020, trong c t ph
th hai: u t xy dng kt cu h tng ng b v c
trng im; xy dng v pht trin vn ha, vn minh
th; xy dng thnh ph mi trng. Mc d cng ch
l sn phm ca vic thay i cch xp hng, t xp
hng nm nh i hi ln th XX thnh xp hng
ba i hi ln ny, nhng gia ba kha cnh ca t
ph th hai cng c nhng mi quan h nht nh
vi nhau. Bn v kha cnh xy dng v pht trin vn th hai th mi c kh nng u t ng mc ngun
ha, vn minh th Nng giai on 2016 - 2020 nhn lc, cho c ba kha cnh ca t ph th hai.
khng th khng tnh n mi quan h vi kha cnh
1.3. Nm 2015, ln u tin Thnh y Nng
xy dng kt cu h tng ng b v c trng im
quyt nh ra ch Nm vn ha, vn minh
cng nh vi kha cnh xy dng thnh ph mi
th. Thc ra vic xoay trc ny ch yu xut pht t
trng; ng thi cn thy im chung nht ca ba
hin trng pht trin cha cn i thm ch mt cn
kha cnh ny l u t cc ngun lc - t ngun ti
i gia kinh t v vn ha - ci cnh kinh t c phn
lc cho n ngun nhn lc u phi c u t vi
vng chi hn ci cnh vn ha, ch cha phi
t cch l iu kin to nn mt t ph.
xut pht t vic nhn thc ng v vai tr quyt
1.2. V nh vy, y khng ch phi tnh n nh ca vn ha trong pht trin. Trong Bnh Ng
mi quan h ni ti ca bn thn t ph th hai, m i co, Nguyn Tri ch ra rng chnh vn ha mi
trong mt chng mc no cng cn tnh n mi l sc mnh ti hu gip t tin chng ta c kh
quan h gia ba t ph: nu cc ngnh dch v, nht nng chng li s ng ha ca Trung Quc: Duy ng
l du lch, thng mi c pht trin mnh v nu i Vit chi quc/ Thc vi vn hin chi bang/ Sn xuyn
cng nghip cng ngh cao, cng ngh thng tin chi phong vc k th/ Nam Bc chi phong tc dic d -
tp trung thu ht c u t, ngha l to nn c Nh nc i Vit ta t trc/ Vn xng nn vn hin
t ph th nht th mi c kh nng u t ng lu/ Ni sng b ci chia/ Phong tc Bc Nam
mc ngun ti lc; cng vy nu ngun nhn lc cht cng khc (Ng Tt T dch). C ln bn v vai tr ca
lng cao c pht trin tt v nu xy dng thnh vn ha trong pht trin vi mt nh vn Vit Nam,
cng i ng cn b p ng c yu cu nhim v mt nh tr thc Philippines l Takjit Nahitmit gi
trong tnh hnh mi, ngha l to nn c t ph rt su sc v th v rng:

*
ThS., Ch tch Hi Khoa hc Lch s thnh ph Nng.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
15
Kinh t - X hi Nng
Anh c li xe t khng? Anh bit y, li xe rt
quan trng l hai bn chn p, mt chn ga v mt
chn phanh, cng gi l chn thng y m. V quan
trng nht chnh l chn thng. Khi no th ngi ta cn
n chn thng, khi no th phi gi rt cht, rt chc
chn thng? Khng phi l khi dng xe, hay khi chy
chm, m chnh l khi tng tc v li qua cua na. Vn
ha, theo ti, chnh l ci chn thng y y, ca x hi,
ca lch s, ca con ngi, ca mt t nc, mt dn
tc. Ch khng phi chn ga. Kinh t l chn ga. Kinh t
lc no cng lao ti pha trc, nhanh hn, nhanh hn
na, nhanh hn mi, bao nhiu cng khng va, nht
l i vi nhng t nc nh t nc chng ta, ang
phi c ui kp nm chu bn bin cng ang lao ti
rt d di, phi c tng tc ti a c th ui cho kp.
V li phi qua cua, lin tc qua cua. Chnh lc ny hn
bao gi ht cn gi tht chc chn thng. Chnh lc
ny hn bao gi ht cn vn ha. Nu khng th cuc
xng ti c rt nhiu nguy c lao lun xung vc. Ti
cho rng nhng t nc nh t nc chng ta hnh
nh ngi ta ang hiu rt lm v vn ha, ngi ta cho
rng khi t nc ang phi lao ti trong cuc ui bt
ln ny th vn ha cng phi lao theo, vn ha phi ra
sc c v, reo h cho cuc ui bt say m y.
Chng no chng ta cha thc lng xem vn ha
l ci chn thng ca pht trin th chng y vn cha
th thot khi tnh trng pht trin cha cn i thm
ch mt cn i gia kinh t v vn ha.
16 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
1.4. Thnh y Nng quyt nh mt ln
na theo ui ch Nm vn ha, vn minh th
trong nm 2016. iu ny cho thy ngi Nng
nhn thc vn ha, vn minh l chuyn lu di, l
ma dm thm t ch khng phi bng chy la
rm, mt khc cng cho thy ngi Nng khng
ng nhn gia bi v p s, t m cha bng
lng, tha mn vi nhng g t c qua Nm vn
ha, vn minh th 2015. Nhiu ngi ngh, s d kt
qu Nm vn ha, vn minh th 2015 cha c
nh mong i l do ngn sch thnh ph u t cho
lnh vc ny cn thp so vi yu cu. Ngh vy cng
ng, nhng phi tha nhn rng nh pht ng
Nm vn ha, vn minh th 2015 m mc u t t
ngn sch thnh ph dnh cho vn ha tng r so vi
trc. V li, vn khng ch v ch yu khng phi
mc u t, m ch chn u tin u t ng
a ch - va qua u tin u t cho Th vin Khoa
hc tng hp thnh ph, cho Bo tng M thut,
cho Bo tng iu khc Chm, cho Nh ht tung
Nguyn Hin Dnh ni ring v ngh thut tung
Qung ni chung c xem l nhng la chn ph
hp. iu ng ch l trong vn ha, vn minh
th, c nhiu vic khng i hi tin nong g, ch cn
mt cht nhn thc l c. ng nhin, mt cht
nhn thc y phi cng vi mt b dy vn ha c
khi hng trm nm. Nh th Bi Cng Minh tng ni
rt hay v rt ng rng, c mt pht p phanh
dng xe nhng cho ngi i b qua ng, ngi

li -t cc nc phng Ty phi c b dy mt
trm nm vn ha, khng ch ca tng c nhn m l
ca c cng ng.
1.5. Nh vy, trn lnh vc vn ha, vn minh
th, gia u t ngun ti lc v u t ngun nhn
lc, xem ra u t ngun nhn lc c phn quan
trng hn. Tuy nhin ti cn nh Einstein c mt cu
rt hay: Th gii ny l mt ni nguy him, khng phi
v nhng k xu xa m v nhng ngi ch bit ng
nhn v khng lm g c. Chnh v vy xy dng
v pht trin vn ha, vn minh th Nng giai
on 2016 - 2020 t kt qu nh mong i, chng
ta rt cn nhng con ngi bit lm hn l nhng con
ngi ch bit ni, thm ch l nhng con ngi lm
nhiu hn ni. Trn din n i hi ln th V Hi T
thin v Bo v quyn tr em thnh ph Nng hi
cui thng 11 nm 2015, ta sng khng t ngha
c xc ng lng ngi. Mt ngi Nng tui cn
tr l anh Trn Minh S, Ch nhim Cu lc b Cng
tc x hi Teen Nng, bng ging ni trm tnh,
k chuyn anh mi cu sng mt ngi: Bn thn ti
y thng va qua khi i trn cu Sng Hn, bt cht
gp mt c gi tm tui ba mi nhy cu t t v bun
chuyn gia nh, ti khng suy ngh v ngn ngi lao
theo cu sng c y. Ti cm thy rt vui khi mnh
lm c iu g cho x hi. Nghe cu ni nh minh th ch c th bng chy la rm mang tnh
tnh v mt hnh ng thm m lng nhn i v
hn th, y sc nng ca lng dng cm, c i hi
vang ln trng pho tay thn phc. Nng rt
t ho v rt cn nhng con ngi hnh ng, hnh
ng v hnh ng nh Trn Minh S.
2. Gii php v t chc thc tin
2.1. trn c ni iu ng ch l trong vn
ha, vn minh th, c nhiu vic khng i hi
tin nong g, ch cn mt cht nhn thc l c. Xin
nu mt vi cch lm c th. Nm 2013, ngi vit
bi ny c thp tng Ch tch UBND thnh ph i
cng tc thnh ph Yokohama (Nht Bn). iu bt
ng v gy n tng nht i vi ti v vi c on ngay mt tin ta nh ny, ngy ngy c th treo
Nng l khi c mi n a im lm vic trn c T quc ng v tr m l c cch mng Vit Nam
lu, va ti chn cu thang nghe ting v tay ng
thanh nhp nhng v ko di rt lu ca nam, n nhn
vin Vn phng Ta Th chnh Yokohama ang ng
dc cu thang n khch. Trong khonh khc , ti
cht nh li n tng tng t vo nm 1998, khi ti
tham gia on cn b cao cp ca Ban T chc Trung
ng ng sang lm vic ti Trung Quc v c hm
c b tr ngh m ti khch sn Hng Kiu, thnh
Kinh t - X hi Nng
ph Thng Hi. Lc xe ch on chng ti va dng
trc snh khch sn, thy 3 cn b qun l khch
sn ra tn ca xe n v tng hoa cho trng on,
sau a c on vo phng l tn. Va n ca
phng, mi ngi trong on u bt ng v rt
n tng khi thy nhn vin khch sn ng thnh
hng di bn nam bn n v tay khng dt cho
mng on. C l ng thi v tay nh mt ng x
vn ha y n tng nh vy khng cn phi c
u t mt ng ngn sch no c, ch cn mt ci
u - ngh nn lm g, v mt tm chn tnh -
khch c th nhn ra ci thc lng trong ting v tay
gin gi. Liu cc khch sn thnh ph mnh c th
hc tp phong cch n khch ca khch sn Hng
Kiu, Thng Hi v cc c quan hnh chnh, n v
s nghip Nng c th hc tp phong cch n
khch ca Vn phng Ta Th chnh Yokohama? Bao
gi c th c c phong cch n khch lch thip
y thnh ph bn sng Hn ny? Nm vn ha, vn
minh th 2015 va mi qua v Nm vn ha, vn
minh th 2016 n!
2.2. Thc ra i vi vn ha, gi cho c nhng
ci p xa cng quan trng khng km thm ch
quan trng hn so vi to nn nhng ci p mi.
Khng nhn thc r iu ny th nm vn ha vn
phong tro ch khng thm thu vo bn trong i
sng tinh thn ca ngi Nng, t c kh nng
lm cho Nng cng pht trin cng mt dn k
c. Lch s ca mt thnh ph l qu trnh trm tch
ca nhiu tng vn ha/vn minh, mt thnh ph
vn ha/vn minh phi lm th no bo tn c
nhng tng vn ha/vn minh y. Ngi Nng
ng i sc v thc t xy dng c mt
trung tm hnh chnh hin i, nhng chc l phi n
lc bo tn cng thi gian nm thng ta nh tng
l biu tng ca cng quyn trn ng Bch ng.
Nhn y xin ni thm rng nhn t gc lch s,
khng th khng sm phc dng ch treo c nm
hai ln phn pht tung bay vo nm 1945 v nm
1975, ch khng ch treo trn ct c bn kia ng -
c treo bn kia ng ch l l c, cn c treo trn nc
ta nh mi tr thnh lch s, mi tr thnh di sn.
ng nhin thi bui ny kh m bo tn ton vn
nhng di sn vn ha cha ng xa li, chng hn
kh m gi c tng vin gch ca Hi Vn quan
hay ca thnh in Hi Cho nn cn thy thnh
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
17
Kinh t - X hi Nng
in Hi va l di sn vt th li va l di sn phi vt
th - c ngha iu quan trng l phi lm sao
thnh in Hi mi mi sng sng trong k c ngi
Nng nh l biu tng ca lng yu nc v c
hi sinh, v quan trng hn l biu tng ca nim t
ho v quyt tm nh bi m mu xm lc nc
ta qua ca ng Nng cch y hn mt trm nm
mi nm v trc. Mt khc, cng cn thy rng bo
tn di sn vn ha - lch s c khi l phi bo tn c
nhng ci hao ht khim khuyt so vi nguyn bn,
v nh nu ai tm cch trng tu hai vt lm ln do
n i bc qun Php bn vo ca Bc thnh H Ni
nm 1882 gn lin vi tn tui Hong Diu th hn
sau ny cnh ngh s nhip nh v o din in nh
khng th sng to c g t hai vt n m cng
l hai vt thng lng y.
2.3. Nh ni trn, gia u t ngun ti lc v
u t ngun nhn lc, xem ra u t ngun nhn
lc c phn quan trng hn. Tuy nhin cn thy vic
to ngun nhn lc trn lnh vc vn ha - ngh thut
vn c nhng kh khn nht nh. V khch quan, c
th ni hin nay c chnh quyn v ngi dn thnh
ph cng cn xem cc hot ng vn ha - ngh
thut nh hn cc hot ng kinh t, t khng
lm hoc lm khng c hiu qu i vi lnh vc ny
cng khng sao, cng khng thy bc xc. V ch
quan, c th thy lm vn ha - ngh thut khng h
d dng, nht l i vi vic to ngun nhn lc c
hai b phn qun l nh nc cng nh tc nghip
chuyn mn v cc hot ng vn ha v sng tc/
biu din cc b mn ngh thut. Phm lm ngh g
cng phi qua o to c mt trnh tay ngh
nhm p ng c yu cu cng v v c bit l
nhm khng nh ti nng ngh nghip, nhng i
vi nhng ngh lin quan n vn ha - ngh thut
cn i hi ngi hnh ngh phi c mt s t cht
cn thit nh l lng yu ngh, l th hiu thm m
v th hiu ngh thut v nht l cch ng x tht
s c vn ha. Chnh c hai loi kh khn va khch
quan va ch quan nh va nu tc ng cng lc
khin cho qu trnh to ngun nhn lc trn lnh vc
vn ha - ngh thut Nng hin nay cha c
nh mong i.
V vn ha, Nng ang thiu nhng chuyn gia
dch thut Hn - Nm t mnh vt qua hng
ro ngn ng ca qu kh nhm su tm, nghin cu
kp thi cc di sn vn ha c yu t Hn - Nm trn
a bn thnh ph; cng thiu nhng chuyn gia bo
18 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
tng hc t mnh thuyt minh chnh xc v cc
hin vt c hoc cha c trng by trong cc
bo tng Nng, nht l cc hin vt c hoc
cha c trng by trong Bo tng iu khc Chm
- nhng hin vt i hi ngi thuyt minh phi
thng tho khng ch v lch s m cn phi thng
tho ch Chm, ch Phn; cng thiu hn nhng
chuyn gia v trng tu di sn khng xy ra tnh
trng ph hoi di sn hng ha cha ng truyn li
nhn danh trng tu di sn; t m thiu nhng
nh qun l ngnh xut thn chuyn mn, am hiu
cc vn bp nc trong lao ng ca ngh V
ngh thut, Nng ang thiu nhng ngh s sng
tc ln ngh s biu din, c bit l nhng ngh s
c th sng c vi ngh/vi tc phm ngh thut
ca mnh. Hu ht cc nh vn, nh th, nh l lun
ph bnh vn hc ca Nng u l ngi lm vn
chng bng tay tri, nht l nhng ngi cha n
tui ngh hu. y cng l tnh cnh ph bin ca cc
ha s, nh l lun ph bnh hi ha; ca cc nhc s,
nh l lun ph bnh m nhc; ca cc o din v tc
gi kch bn sn khu cng nh in nh Chnh v
khng c iu kin lm ngh thut bng tay phi nn
phn ng ngh s sng tc Nng thng khng
c cp nht thng tin lin quan n cc thnh tu
mi trong nghin cu l lun vn chng v ngh
thut ca th gii. Ri chnh s bt cp va nu ca
gii sng tc dn n s bt cp ca gii biu din.
Lm sao ngh s ma du c hn n my, thng hoa
n my vo ngn ng ca v iu c th trnh c
tnh trng biu din n iu - r nht l i vi ma
Apsara - khi cc bin o ma cha tht s sng to
nn nhng v khc hay
Lm ngh g cng i hi ti nng nhng lm vn
ha - ngh thut, nht l i vi cc b mn ngh
thut th cng khng th khng khng nh ti nng
v nh gi cao nhng ngi thc s c ti. C ha s
Lu Cng Nhn tng cho rng trong sng tc hi ha,
o c ngh nghip khng g khc l phi tht s c
ti, phi v c nhng bc tranh p. Ti nng trong
ngh thut c hnh thnh do thin ph nhng ch
yu do c o to hn hoi trong nh trng v
quan trng hn l do c thng xuyn hnh ngh
nhm tch ly kinh nghim, rn luyn k nng v i
mi t duy sng to. To ngun ti nng trong nh
trng cn tin hnh bng c hai phng thc: u
t ch ng tuyn chn ngi c trin vng a
i o to v tri thm thu ht ti nng sn c
qua o to. Cn to ngun ti nng trong thc

tin hnh ngh th khng c cch no hiu qu hn
vic tng cng t chc biu din ngh thut trong
nh ht, k c vic m rng hot ng giao lu i
ngoi v vn ha c on ngh thut ca thnh
ph i tham gia cc lin hoan biu din ngh thut
trong nc v nc ngoi; i i vi vic t chc
cc gii thng vn hc ngh thut hng nm trao
gii nhm tn vinh nhng ti nng thc s, ng thi
to iu kin ngh s sng tc ca Nng c sc cho mng i hi ngay trong bui khai mc,
gi tc phm i d thi ti cc gii thng vn hc
ngh thut ton quc/khu vc v c nc ngoi.
To ngun nhn lc ni chung v to ngun nhn lc
cht lng cao ni ring trn lnh vc vn ha - ngh
thut cn cn phi bt u sm t cc nh trng
ph thng nhm gio dc th hiu thm m/th hiu
ngh thut cho th h tr v qua m pht hin
nhng mm mng ti nng ngh thut trong hc
sinh ph thng. Cn ti thnh lp Nh Vn ha Thiu
nhi thnh ph phi hp vi trng ph thng bi
dng cho nhng mm mng ti nng ngh thut y
c v nng lc sng tc ln nng lc biu din. Cng
cn c chnh sch khuyn khch nhng ngi c trin
vng v ngh thut mang tnh c th nh ht bi,
ht h khoan, biu din nhc c c truyn
2.4. Nm vn ha vn minh th 2016 ca thnh
ph bn sng Hn din ra ng thi im thnh ph
Manaus, Brazil ng cai t chc i hi Sn khu Th
gii ln th 35. y l s kin trng i ca gii sn
khu v ngh s biu din ca gn 100 quc gia l
thnh vin ca Hip hi Sn khu Th gii, c t
chc hai nm/ln. Theo kt qu lm vic ban u - mi
ban u thi - ca Ch tch y ban nhn dn thnh
ph Nng Hunh c Th vi ng Mohammed
Al-Afkham, Ch tch Hip hi Sn khu Th gii
ngy 26 thng 11 va qua, nhiu kh nng Nng
Kinh t - X hi Nng
s tnh ton iu kin ti chnh nhn ng cai t
chc i hi Sn khu Th gii ln th 36 vo nm
2018, nhn k nim 70 nm thnh lp Hip hi Sn
khu Th gii, vi s tham d ca khong 800 n
1.000 ngh s tham d cng hn 500 sinh vin ngnh
ngh thut t nhiu trng i hc trn th gii. Nu
thun bum xui gi, mi vic din ra nh mong i
ca nhng ngi lm vn hc - ngh thut khng ch
ca Nng th y l c hi rt tt qung b v
ngh thut sn khu Nng ni ring, thnh ph
Nng ni chung, to tin Hip hi Sn khu
Th gii sm u t xy dng thnh ph Nng tr
thnh Trung tm Sn khu mang tm c khu vc v
th gii, trong c trung tm o to ngun nhn
lc ngnh sn khu ti Nng.
V nu mi vic din ra nh mong i, th ngay
trong hai nm 2016 v 2017 ngnh ngh thut sn
khu thnh ph cn phi khi ng nhiu vic c
th gp mt trong i hi mang tm c quc t ny,
chng hn c th hnh dung Nh ht tung Nguyn
Hin Dnh cng din mt trch on tung tht xut
ri phi hp vi Hi Ngh s Sn khu Vit Nam t
chc biu din tung, cho, kch ni, ci lng hng
m sut thi gian din ra i hi, ng thi phi
hp vi Hi Ngh s Sn khu Vit Nam t chc mt
sinh hot hc thut v tung x Qung ti Nng
va c cng nhn l Di sn vn ha phi vt th cp
quc gia nm 2015 Cn chun b cho mc-tiu-
sau-i-hi, ngay t u nm 2016, Lin hip cc Hi
Vn hc - Ngh thut thnh ph v S Vn ha, Th
thao v Du lch cn phi hp kho st ngun nhn
lc ngnh sn khu trn a bn thnh ph, khng
ch l ngi hc - iu nh - m cn l ngi
dy. Th hi Nng hin nay c bao nhiu ngi
am hiu su sc l lun v thc hnh sn khu
tham gia ging dy trung tm o to ngun nhn
lc ngnh sn khu do Hip hi Sn khu Th gii
thnh lp trong tng lai? Chc l c nhng khng
nhiu v iu quan trng l h cha sn sng vo
cuc. C ngi ngh n kh nng hp dn du khch
mnh hn ca mt Nng - thnh ph in nh,
ni thng nin t chc lin hoan phim quc t nh
Busan, Hn Quc, nhng theo ti th trn lnh vc
in nh, Nng cha vn i ng t chc
lin hoan phim quc t, t rp chiu phim cho n
o din v din vin in nh - nu c mt c hi
tuyt vi nh vy cng nn nhng cho thin h
B.V.T.
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
19
Kinh t - X hi Nng

Tao c ch tai chinh bn vng phuc vu vic phn loai rac thai
tai ngun hng ti muc tiu thanh ph mi trng a Nng
? Hong Vn Long *
- Mai Th Chu H**

1. Gii thiu
Sau gn hai thp ky (t nm 1997) tach ra t tinh
Quang Nam - a Nng n nay, vi v tr v vai tr ca
mt thnh ph trc thuc trung ng, thnh ph
Nng v ang c nhng bc tin ng k trong
cc mt kinh t, x hi, pht trin th hin i v
bn vng, tr thnh ng lc pht trin khu vc
min Trung Vit Nam. Trong , tc tng trng
tng sn phm quc ni (GDP) theo gi thc t v
GDP bnh qun u ngi vt qua ngng tng
trung bnh ca quc gia trong giai on va qua, c
cu kinh t chuyn dch theo hng tch cc, tng
dn t trng ngnh dch v, tip n lnh vc cng nc, cy xanh v cc lnh vc khc gn kt trong
nghip - xy dng, gim mnh t l ngnh nng, lm pht trin th hin i. Hn th na, qu trnh
nghip v thy sn trong tng c cu sn phm quc th ha tc ng mnh m n i sng dn c
ni ca thnh ph. khu vc nng thn, bao gm: ci thin c s h
tng cng cng (b tng ha ng giao thng), thu
Dn s thanh ph vao nm 2015 la 1.029.000
nhp c tng cao, s chuyn dch dn c, c cu
ngi. Mt dn s c xp vo loi cao trong
lao ng v ngh nghip.
c nc (khng tnh huyn Hong Sa) v chnh lch
ln gia cc qun, huyn, hu ht dn c tp trung V mt mi trng th, cht lng mt s
cc qun ni thnh, cao nht qun Thanh Kh dng sng b nhim hay nhim mn vo ma h,
v Hi Chu. Theo Nin gim thng k Nng nm cc cng thi nc sinh hot ven b bin, h thng
2014, dn s th v mt dn s 6 qun chim nc ngm cng t trong tnh trng tng t, hn
khong 87,3%; 3.582 ngi/km2, huyn Ha Vang th na, nc thi t cc khu cng nghip hu ht x
chim 12,7%; 123 ngi/km2. l cha t yu cu khi trc tip ra sng, bin trn
a bn thnh ph.
C th ni, vi tc tng trng kinh t cao
trong thi gian qua, c bit l s pht trin ngnh V x l v thu gom nc thi, hu ht nc thi
cng nghip, thng mi dch v, hnh thnh nn sinh hot c thu gom bng h thng mng thot
thnh ph th loi I pht trin mnh m v theo xu nc, sau tp trung v cc trm x l nc thi v
hng bn vng, u t hon thin ng b c s h thi ra ngoi h thng ng x sau khi x l. Mng li
tng, cc khng gian m, h thng in, cp thot thu gom, vn chuyn v x l cht thi rn c u

*
TS., Vin Nghin cu Pht trin Kinh t - X hi Nng.
**
ThS., Vin Nghin cu Pht trin Kinh t - X hi Nng.

20 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

t v trin khai kh ng b trn a bn thnh ph
bao gm khu vc ni thnh, ngoi thnh huyn
Ha Vang, c s h tng c phn b v p ng
nhu cu thc t. Cc thng rc b tr khu vc cng
cng c chuyn v cc trm trung chuyn, v c
chuyn rc ti ch, rc trong cc kit hm cng c
thu gom trit bng xe, sau tp kt ti cc trm
trung chuyn gn nht, a n bi rc chn lp.
Vn mi trng ngy cng tr nn quan trng
v c th nh hng n mc tiu pht trin kinh
t - x hi ca thnh ph trong tng lai. Thnh
ph Nng ang xy dng hnh nh l mt thnh
ph mi trng, thnh ph du lch ni ting ca
quc gia. V vy, vic bo v mi trng nhm m
bo pht trin bn vng v thu ht khch du lch
tr nn quan trng v cp bch trong bi cnh i)
cha c mt h thng thu gom v ti ch cht thi
rn hiu qu. Mt khc, ii) cha c c ch ti chnh
nhm to ra ngun thu bn vng t x l cht thi
cho thnh ph trong vic trang tri cc chi ph lin
quan. Cui cng, hot ng thu gom v tc ch rc
iii) cha c c ch khuyn khch ph hp nhm x
hi ha v thu ht lnh vc t nhn tham gia. Bai
vit nay tp trung vao phn tich mt s vn lin
quan n thc trang thu phi thu gom cht thai rn,
h thng thu gom cht thai rn va gii thiu c ch
thu phi cung nh vic t chc lai h thng thu gom
cht thai rn thanh ph a Nng. Cui cung, nhm
tac gia a ra mt s kin nghi nhm trin khai vic
th nghim c ch thu phi mi va thc hin h thng
thu gom cht thai rn mi cua thanh ph nhm thc
hin muc tiu thanh ph mi trng n nm 2020.
2. Thc trng qun l cht thi rn hin nay
2.1. Thc trng qun l cht thi rn Vit Nam
Qu trnh th ha v ang din ra c chiu
rng v chiu su trn c nc, dn s tp trung phn
ln ti cc th hay ni cch khc mt dn c ti
khu vc th khng ngng tng ln ng k. Trung
bnh mi ngy Vit Nam pht sinh 12 triu tn rc thi
sinh hot. D kin n nm 2020, lng rc thi
th pht sinh l 20 triu tn/ngy. Phn ln lng rc
pht sinh ch yu ti cc thnh ph ln nh H Ni,
Thnh ph H Ch Minh, Hi Phng, v Nng. Vic
qun l v x l cht thi rn th nc ta ang cn
lc hu, ch yu l chn lp. Cc khu vc th ng
c ny l ngun ch yu pht sinh cht thi rn, vi
tc tng trung bnh hng nm t 10 - 16%. Tuy
Kinh t - X hi Nng
nhin, vic phn loi cht thi rn ti ngun hu
nh cha c thc hin, thay vo l thu gom
trn ln vi t l t 83 - 85%, vn c x l theo
phng php chn lp, v ch 60% c x l hp v
sinh, to ra phn compost, hay ti ch nha,
Vi tc tng dn s v mt dn s cao trn
ton cu, Vit Nam ang i mt vi thch thc v
sc p ln v mi trng t nhin, mi trng x
hi, gii quyt cc vn v qun l mi trng ni
chung, v cht thi rn ni ring. Mc tiu dng ti
nguyn thin nhin bnh qun u ngi th cao
gp 2 n 3 ln so vi khu vc nng thn, ng ngha
vi vic pht thi cht thi t dn c th cng cao
hn so vi dn s sng nng thn vi t l tng t.
Tc tng pht thi cht thi rn hng nm mc
10% c v mt s lng v mc c hi, v hu ht
pht sinh t khu vc th (chim 46% trong tng s
pht sinh).
V x l v tiu hy cht thi rn th, t l
cht thi rn c chn lp hin nay chim khong
76 - 82% lng thu gom (ch 50% bi chn lp hp
v sinh, 16/98 bi chn lp cht thi tp trung cc
thnh ph ln c xem l hp v sinh), c khong
60% cht thi rn th c x l bng phng
php chn lp v sinh v ti ch to ra cc sn phm
nh phn compost, ti ch nha,
Vic phn loi rc thi ti ngun da trn nguyn
tc c bn v ch yu 3R (Gim thiu, Ti s dng v
Ti ch), nhm gim thiu lng rc thi chn lp, ti
ch rc thi hu c thnh sn phm c ch, ti ch
cht thi: nha, giy, kim loi thnh nguyn liu u
vo, l c s pht trin ti s dng, ti ch cht thi.
Hin nay, mt s th trin khai th im chng
trnh phn loi rc ti ngun, nhng vn khng c
kh nng nhn rng ra cc khu vc khc, do nhiu
nguyn nhn, trong phi k n nguyn nhn
ngun lc ti chnh hn ch, khng iu kin mua
sm trang thit b cng nh xy dng c s h tng,
o to v nng cao nng lc i ng nhn lc trc
tip trin khai, v hn th na, cng tc thu gom vn
chuyn, x l cht thi rn theo tng loi cha c
u t ng b, hay sau khi ngi dn phn loi rc,
cng nhn thu gom v trn ln vo xe vn chuyn, ri
mang i chn lp chung.
Cng tc tuyn truyn dnh cho chng trnh
phn loi rc khng c trin khai xuyn sut do
thiu kinh ph, nhn thc ca ngi dn c
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
21
Kinh t - X hi Nng

nng cao nhng cha thc s t nguyn, tch cc

tham gia vo quy trnh phn loi ny. Cng tc thu
gom ch yu dng li 02 hnh thc: thu gom s cp
(ngi dn t thu gom v sau cng nhn thu gom
vo cc thng rc) hay thu gom th cp (cng nhn
thu gom vo cc xe, sau chuyn n cc xe p rc
chuyn dng, v chuyn n khu x l rc). cc
th ln, cng vic ny do cng ty mi trng th
m nhn, v c s tham gia ca cc cng ty t nhn;
cc th cp nh hn, vic thu gom, vn chuyn
do hp tc x, t i thu gom vi chi ph tha thun
vi ngi dn. T l thu gom th tng t 83 - 85%
(c xu hng tng), tuy nhin, t l cht thi rn thi
ra mi trng ao, h, bi t vn cn mc cao. T l
thu gom cc th c bit, th loi I trc thuc
trung ng u mc cao, cc th loi II tng
ng k. V cng tc ti s dng v ti ch cht thi
rn th, t l ny khong 8 - 12% tng lng cht
thi rn th thu gom c.
Tm li, cng tc qun l cht thi rn bao gm
cc hot ng thu gom, vn chuyn, trung chuyn, x
l cht thi rn hp v sinh m bo tiu chun mi
trng Vit Nam, c kh nng x l vi c cht thi
rn sinh hot th; nng thn, cht thi rn cng
nghip, hot ng sn xut nng nghip, chn nui,
y t. Tuy nhin, hot ng ny vn cha p ng yu
cu thc tin v tc tng trng, pht trin kinh t
- x hi t ra, cn tng cng hiu qu qun l v s
tham gia ca cc bn lin quan trong thi gian n.
2.2. Thc trng qun l cht thi rn hin nay
Nng
Qu trnh pht trin th ca thnh ph gn lin
vi lng cht thi rn thi ra tng ng k, vi t l
thu gom khong 86%, lng rc cn li c thi ra
cc ao, h, sng, knh, rch Lng rc thi th
ca ton thnh ph lin tc tng ln qua cc nm.
Nu nh nm 2007 lng rc thi c thu gom trung
bnh trn 252,422 tn/ngy n nm 2014 lng rc
thi thu gom trn 700 tn/ngy, trong rc thi
cng nghip chim 1,69%, cht thi nguy hi chim
0,19%, rc thi sinh hot chim 98,12%. Trong nm
2014, thu gom v tip nhn gn 300.000 tn cht
thi rn sinh hot th, hn 4.000 tn cht thi rn
cng nghip, hn 2.000 tn cht thi rn y t, t l thu
gom rc thi t khong 98%. Rc thi ch yu c
vn chuyn v chn lp ti bi rc Khnh Sn vi din
tch 50 ha. Cht thi rn c phn loi thnh 3 thnh
phn chnh: nilon, rc hu c v t - x bn - chai
l thy tinh.
Cc c quan chc nng qun l kh tt lng cht
thi rn hng nm ca thnh ph, mt khc, thnh
ph cng ch trng u t v c s h tng, trang
thit b, cng ngh thu gom, vn chuyn, lu gi. Tuy
nhin, cng tc gim thiu ti ngun (phn loi, ti
ch, ti s dng) vn cn l mi quan tm ca cc
c quan lin quan. Hin ti, cng tc gim thiu ti
ngun vn cn hot ng t pht do c nhn, h gia
nh t thc hin theo knh khng chnh thc. Mt
khc, cn gy mt m quan th khi hot ng ny
din ra hng ngy ti cc khu vc trung chuyn rc.
Thc t cho thy, bi chn lp rc Khnh Sn tiu
th hu ht lng rc thi thi ra trn a bn thnh
ph, v ang gy nhim nghim trng mi
trng t, nc ngm ti khu vc Ha Khnh vi
lng nc thi r r v mi hi nh hng n mi
trng sng ca dn c khu vc ln cn, hay bi rc
Khnh Sn mi c u t v xy dng h thng x l
nc r r nhng cha t yu cu bo v mi trng
quc gia. Hu nh mt lng ln cht thi rn (nguy
him v c hi) t cc ngnh cng nghip, y t, sn
xut trn a bn thnh ph vn cha c thu gom
v x l theo tiu chun k thut v mi trng. Thay
vo , cc c s sn xut phi t x l bng l t,
hay trn ln vi cht thi sinh hot, v c chn lp
ti bi rc Khnh Sn.
Hu ht cht thi rn sinh hot thnh ph sau khi
thu gom c x l bng phng php chn lp hp
v sinh ti bi rc Khnh Sn. Tuy nhin, phng php
s dng cng ngh cha c ci tin, c nhiu hn
ch nh chim nhiu din tch t, khng tn dng
c ngun ti nguyn t rc thi, pht sinh thm
vn nc r r v nhim mi trng nu khng
tun th quy trnh chn lp, v gy tn km mt

22 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

khon chi ph ln u t gii quyt vn ny. Trong
khi , cht thi rn cha c phn loi ti ngun,
hay c trin khai th im nhng khng hiu qu, gy
nhim mi trng nghim trng, v nh hng
n kh nng v lng rc ti ch v ti s dng.
C ch phn loai, thu gom, ti ch, ti s dng cht
thi rn trn thnh ph cn mang tnh t pht v da
trn c s phng php 3R, c th nhn thy tim
nng trin khai theo phng php ny cao, song, t
l cht thi rn sinh hot c vn hnh theo c ch
ny kh thp, mc 10%. Thnh ph tng bc
trin khai cc chng trnh qun l, n lin quan
n cht thi rn, nhm nng cao thc ca ngi
dn, hnh thnh thi quen rc ng gi, ng ni
quy nh, m bo m quan th, cng nh ku gi
s tham gia ca cc c quan chnh quyn trong cng
tc thu gom, vn chuyn rc thi v s ng h tch
cc ca ngi dn trong bo v mi trng thnh
ph. Chng trnh phn loi rc thi ti ngun
c thc hin th im ti cp phng trn a bn
thnh ph, trong , phn loi thnh rc thi hu c
c thu gom hng ngy v rc thi v c thu gom
2 ln/tun. Tuy nhin, cc bin php ny u tn ti
nhiu bt cp, cha c nhn rng v trin khai
cc khu vc a phng khc, xut pht t ngun ti
chnh cn hn hp, i ng nhn lc, trang thit b
cha p ng c nhu cu thc t.
Hin ti, Cng ty Mi trng Vit Nam xy dng
Kinh t - X hi Nng
xong giai on 1 nh my ti ch rc thi khu vc
bi rc Khnh Sn v bt u i vo hot ng vi
cng sut x l c 200 tn rc thi sinh hot/ngy,
v s tip tc giai on 2, vi cng sut 700 tn/ngy.
Thnh ph v ang p dng cng ngh x l cht
thi rn tin tin, ph hp vi nhu cu ni a, trong
x l trit 100% cht thi rn khng thng qua
phng php chn lp, khng phn tn nhim th
cp ra mi trng v sn xut ra cc sn phm nng
lng ti to t cht thi rn. Tuy nhin, thc hin
c k hoch ny, cng ty cng cn c mt c ch
h tr ti chnh ph hp nhm duy tr v vn hnh
c h thng hiu qu. Mt khc, m bo mt gi
bn cc sn phm u ra cnh tranh trn th trng.
3. C ch ti chnh mi cho hot ng phn
loi, thu gom cht thi rn
Hin nay, c ch thu ph mi trng cho vic thu
gom x l cht thi rn l 20.000 ng/h/thng. Mc
thu ph ny cha th gii quyt c chi ph thc t
cho vic thu gom v ti ch rc. Mt khc, cha to ra
s cng bng cho cc h gia nh c lng rc thi
ln hoc c nhng h gia nh c mc x thi rt
thp. V vy, vic ci tin c ch thu ph thu gom rc
s to ra s cng bng thng qua vic chi tr gin tip
bng vic bn ti gom rc.
Han ch cua vic thu gom rac hin nay la c ch
qun l ti chnh trong hot ng thu gom rc thi
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
23
Kinh t - X hi Nng
ch yu da vo kinh ph thu t nhng t chc, ca
nhn, h gia inh va ngun kinh phi bao cp t ngn
sch nh nc, cha huy ng c cc thnh phn
kinh t tham gia, tnh cht x hi ha hot ng thu
gom cn thp, ngi dn cha thc s ch ng
tham gia vo hot ng thu gom cng nh cha thy
r c ngha v ng gp kinh ph cho dch v thu
gom rc thi.
Cn tng bc xy dng l trnh, pht trin,
a dng ha cc dch v trong cc phn khc th
trng khc nhau trong cc cng on: thu gom, vn
chuyn, x l cht thi rn. ng thi, ci tin cng
ngh x l cht thi rn, p ng tiu chun k thut
v cht lng dch v thng qua ku gi s u t,
tham gia t khu vc t nhn, doanh nghip. Xy dng
cc chng trnh, k hoch hnh ng khuyn khch
ti ch, ti s dng cht thi rn, gp phn tit kim
chi ph x l cht thi rn, nng cao hiu qu s dng
cc ngun ti nguyn hin c.
Chuyn i c ch thu ph trc tip sang thu ph
gin tip: c ch thu phi se thng qua vic ban tui
nilon ng rac. Mc ph mi trng khng ch c
quy nh theo mc gi cng m cn phi linh hot
ph hp vi tng loi cht thi rn c phn loi,
bao gm: cht thi rn sinh hot chn lp, cht thi
rn ch bin phn compost hay ti ch C th trin
khai u thu cung ng dch v thu gom cht thi
rn sinh hot th ti ngun, nhm thun li ha
24 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
cng tc phn loi cht thi rn ti ngun mt cch
hiu qu. Tuy nhin, iu ny phi tun th nhng
cam kt cht ch vi quy nh ca chnh quyn hay
cn thit c s gim st, kim tra ng b t c quan
chnh quyn, chc nng nhm em li li ch lu di
cho cng ng v s pht trin bn vng trn a bn
thnh ph. Sau y, chng ti s trnh by cc ni
dung lin quan nhm thc hin mt c ch ti chnh
mi cho vic thu gom v phn loi rc.
T chc thc hin phn loi rc ti ngun:
Thng qua vic phn loai vao tui nilon i vi 3 loai
khac nhau. Chnh quyn thnh ph s quyt nh
gi bn ti rc. Sau , chnh quyn thnh ph v c
quan chc nng gi vai tr ch o trong vic qun
l, kim tra, gim st cht ch hot ng thu gom,
vn chuyn, x l cht thi rn th cng nh y
mnh cng tc tuyn truyn, khuyn khch n cng
ng dn c, chng trnh nng cao nhn thc v li
ch em li. Nhng dch v gn lin vi quy trnh x
l cht thi rn i hi ngun vn u t ban u ln
vo c s h tng, trang thit b, my mc, thi gian
thu hi vn lu, Tuy nhin, vic cung ng cc dch
v x l cht thi rn th s em li hiu qu cao
t s a dng ha v ku gi x hi ha u t t lnh
vc t nhn, s tham gia tch cc ca cng ng dn
c th. Vic phn loi rc ti ngun c xem l
mt hnh thc x hi ha, gp phn gim chi ph x
l cht thi.

T chc li cng tc thu gom rc: Cng tac thu
gom rac cn c phn chia theo ngay i vi cac
loai rac khac nhau trong tun va trong thang nh: rac
hu c, rac tai ch va rac v c.
Trng hp nghin cu in hnh thnh ph
Hi An, a phng trin khai chng trnh phn
loi rc ti ngun trn phm vi 4 phng: Minh An,
Sn Phong, Cm Ph v Tn An, theo chng trnh 3R
em li hiu qu mi trng cao. Chng trnh ny
nhm nng cao nhn thc ca cc thnh phn dn
c sinh sng trn a bn thnh ph v phn loi rc
ti ngun, ng thi trang b kin thc v cht thi
rn, cch phn loi, tn dng cht thi rn sn xut
sn phm ti ch, ti s dng, gim lng rc thi x
l theo phng php truyn thng. Bn cnh , c
quan chnh quyn cng trin khai chnh sch khuyn
khch ngi dn s dng bao b ng gi bng
nguyn liu c th ti ch, ti s dng. Cc bn lin
quan trc tip chun b k lng s tuyn thu
gom, lch, phng thc, phng tin thu gom, nhn
cng ti cc a im bao gm: c quan nh nc,
ch, trng hc, cc khu dn c. Cng ty Cng trnh
cng cng Hi An trin khai phng thc thu gom
rc sinh hot trong dn c v c quan n v theo thi
gian xen k, c th, rc d phn hy s c thu gom
vo th 2, 4, 6, ch nht hng tun, rc kh phn hy
thu gom vo ngy th 3, 5, 7 ti 4 phng trn, cc
h dn trong ng xm, ngi dn t phn loi rc vo
02 thng mu khc nhau; cng tng cng thu gom
rc tuyn b k, ng b tng bng xe y tay.
Bn cnh , phng Ti nguyn v Mi trng thnh
ph cung cp thm 20 xe gom rc y tay c 02 ngn
qut, thu gom, phn loi rc trn va h, b tr thng
rc khc mu dnh cho khch du lch.
Thnh ph Nng trin khai th im phn
loi rc ti ngun ti phng Nam Dng, qun Hi
Chu, thng qua kho st iu tra v thc trng pht
thi, thu gom, phn tch iu kin t nhin, kinh t,
x hi, nhn thc ca cng ng v phn loi rc ti
ngun. Rc thi c phn loi thnh rc thi hu c
v v c, trong , rc thi hu c c thu gom hng
ngy, rc thi v c thu gom 2 ln/tun. Tuy nhin,
chng trnh ny vn khng em li hiu qu cao v
li ch lu di, do tn ti cc yu t bt cp, v ng
b c s h tng, kinh ph hn hp, i ng nhn
cng, cng tc tuyn truyn, nng cao nhn thc,
hiu bit cho ngi dn.
C ch tai chinh bn vng: Sau khi chung ta
Kinh t - X hi Nng
trin khai h thng nay thi cac tac nhn tham gia vao
chui gia tri phn loai, thu gom, tai ch rac thai u
co li: cac doanh nghip co th tham gia vao vic tai
ch rac thai thanh cac san phm ban ra thi trng
c. Trong thi gian qua, chnh quyn thnh ph
c chnh sch ku gi, xc tin u t t cc doanh
nghip trong nc v nc ngoi vi cc d n u
t ci tin cng ngh x l cht thi rn, gi thnh
sn phm u ra ph hp, khng pht sinh nhim.
V, cng ngh x l cht thi rn 100%, khng cn
chn lp, c th ti ch ton b thnh sn phm s
dng, sn xut ra cc sn phm nng lng ti to t
cht thi rn, khng gy nhim th cp trong qu
trnh x l, vi quy trnh c th: cht thi rn c thu
gom a v khu tp kt, c h thng ht kh m
kh mi, sau qua dy chuyn tch lc phn loi
thnh 3 thnh phn chnh: nilon, rc hu c v t
- x bn - chai l thy tinh, vi cng sut hin nay
t mc 10 tn nilon/ngy. Sau , nilon c a
vo dy chuyn nhit phn cracking sn xut ra
du PO, RO v FO dng trong ngnh cng nghip sn
xut. Rc hu c c a vo dy chuyn nung ym
kh sn xut ra than sinh hc v than biochar. Trong
khi , t , x bn, chai l thy tinh c kh cc
thnh phn nhim bng nhit, sau nghin nh,
thm ph gia v sn xut sn phm gch nung, c
s dng trong ngnh xy dng cng cng v dn
c. y l d n u t ca Cng ty Mi trng Vit
Nam ti Nng, vi chi ph u t c s h tng, xy
dng nh my, my mc, trang thit b, kh ln,
gp phn gim ng k lng cht thi rn chn lp
bi rc Khnh Sn. Tuy nhin, hin nay mc gi x
l cht thi rn cn thp (khong 7,3 USD/tn), cha
c kh nng b p chi ph sn xut trong thi gian
trc mt, v cn gim st, kim tra cht lng sn
phm u ra sau khi ti ch cht thi rn theo tiu
chun quy nh ca Vit Nam, nhm nng cao hiu
qu s dng sn phm, pht trin th trng cung
ng cc sn phm ti ch, u vo cho cc ngnh sn
xut khc trong di hn. Hin nay, doanh nghip u
t vo lnh vc x l cht thi rn ang i mt vi
thch thc chi ph u t qu ln, nhng li nhun
em li khng ng k, hiu qu u t khng cao,
cng nh th trng tiu th cc sn phm ti ch t
cht thi rn bao gm phn compost, phn vi sinh,
nng lng, gch nung, du PO rt hn hp, cha
to c nim tin cho ngi tiu dng ni a. Trong
khi , ngn sch dnh cho cng tc x l rc thi ni
chung v cht thi rn ni ring t chnh quyn trung
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
25
Kinh t - X hi Nng
ng v thnh ph cn hn ch, cn c chnh sch
h tr thc y, khuyn khch, s dng, tiu th sn
phm, to mi trng u t u i nhm thu ht
u t vo cc cng ngh tin tin, ph hp vi iu
kin ca thnh ph.
4. Kt lun v xut gii php
Vn quan ly cht thai rn hin nay thanh ph
a Nng a n mc bao ng vi tnh trng qua tai
trong chn lp bai rac Khanh Sn. Thm vao o, khi
lng rac tng nhanh tao ra s lang phi v s dung tai
nguyn va tng chi phi cho xa hi trong vic thu gom,
x ly. Vic xa hi hoa hoat ng quan ly cht thai rn
cn co hng i mi, co th bu p c chi phi thai rn phu hp vi iu kin Vit Nam va c bit
vic quan ly cht thai rn c tt hn va tao ra s
cng bng, minh bach va bn vng trong hoat ng
phn loai, thu gom, tai ch, tai s dung cht thai rn
trn ia ban thanh ph nhm phuc vu cho muc tiu
xy dng thanh ph mi trng vao nm 2020. Thit
nghi, hng ti c muc tiu nay, thanh ph cn
co k hoach va l trinh trin khai theo xut sau:
- Chuyn i c ch thu phi t thu ph trc tip
sang thu ph gin tip thng qua vic bn ti rc nh
cc quc gia khc trin khai. ng thi, cn co l
trnh, chng trnh trin khai c th c ch tai chinh
mi nay.
- T chc li vic thu gom rc theo ngy i vi cc
loi rc thi nh: rc ti ch, rc hu c v rc v c.
Co th tham khao t nhng kinh nghim thu gom
thanh ph Hi An. Tao ra thoi quen bo rac theo ngay
i vi ngi dn. Cng ty thu gom rac cn co k
hoach thu gom hp ly i vi cac loai rac khac nhau.
Quy hoach lai khu vc cha rac tai cac khu dn c.
- Khuyn khch cc doanh nghip, h gia inh, ca
nhn tham gia vo vic ti ch rc thi thnh cc sn
phm ti s dng nh: phn bn hu c, than sinh
hc,
- Nng cao nhn thc cua ngi dn thng qua
cac chng trinh giao duc, truyn thng cho cng
ng, a chng trinh bao v mi trng vao cac
trng hoc t cp thp nht. Cac c quan nha nc,
trng hoc, bnh vin v khu dn c cn co khu vc
rac trong thi gian ch thu gom, nhm tranh s
pha phach gy mui t chim, suc vt nui,
- Vn ng hp tc quc t trong lnh vc: phn
loi v ti ch rc thi. Cc t chc quc t v cc t
chc phi chnh ph a phng c th tham gia vo
26 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
cc hot ng chia s kinh nghim.
- Th im thc hin cac chng trnh thu gom,
phn loi rc mi ti 02 qun ca thnh ph trong
02 nm u v s trin khai nhn rng trn cc qun/
huyn cn li. Trong qua trinh thi im cn co mt
khoan kinh phi ln cho vic hoan thin h thng
phn loai, thu gom, tai ch va tai s dung cht thai
rn. Trong iu kin ngun thu cha ap ng, thanh
ph cn co nhng khoan h tr hoc vn ng tai tr
nhm trin khai thanh cng chng trinh thi im.
- Trin khai cac nghin cu nhm tim ra nhng
cach thc trin khai c ch thu gom, phn loai cht
la thanh ph a Nng.
H.V.L. - M.T.C.H.
Ti liu tham kho
1. Quyt nh s 41/2008/Q-UBND ca UBND thnh
ph Nng v vic ban hnh n Xy dng Nng -
Thnh ph Mi trng.
2. Bo co mi trng quc gia cht thi rn. 2011. B Ti
Nguyn v Mi trng. H Ni
3. L Hunh Mai, Nguyn Minh Phong. 2008. Kinh
nghim quc t trong cng tc thu gom, x l rc thi
th. Qun L Kinh t. S 18 (2008)
4. Vin Quy hoch th Nng. 2013. iu chnh quy
hoch chung thnh ph Nng n nm 2030 v tm
nhn n nm 2050.
5. Nguyn iu. Hin trng qun l cht thi rn ti
thnh ph Nng. Mi trng. S 9/2015
6. Hng i mi trong x l cht thi rn
Nng. Ti Nguyn v Mi trng, (7/2015), http://
baotainguyenmoitruong.vn/moi-truong-va-phat-
trien/201507/huong-di-moi-trong-xu-ly-chat-thai-ran-o-
da-nang-598576/
7. Cng ngh x l cht thi rn ti Nng - Nhng
bc i u tin. Bo in t B Xy dng, (7/2015), http://
www.baoxaydung.com.vn/news/vn/kinh-te/cong-nghe-
xu-ly-chat-thai-ran-tai-da-nang-nhung-buoc-di-dau-tien.
html
8. Phn loi rc ti ngun: Hi An sn sng trin khai,
(2012), http://www.hoianworldheritage.org.vn/vi/news/
Hoi-An-24h/Phan-loai-rac-tai-nguon-Hoi-An-san-sang-
trien-khai-726.hwh
9. Nhng con s v rc thi. http://moitruong.com.vn/
moi-truong-sos/nhung-con-so-ve-rac-thai-14394.htm
 Kinh t - X hi Nng

Nng vi mc tiu
tr thnh thnh ph mi trng vo nm 2020
? Hong Th Tuyt *

t vn
Trong nhng nm qua, Nng c tc pht
trin kinh t - x hi nhanh chng, nhng cht lng
mi trng v cnh quan th vn c m bo.
y l kt qu ca mt ch trng ng n: Phn
u Nng tr thnh thnh ph mi trng vo
nm 2020. Thnh ph mi trng l ni th khng
b nhim, khng b suy thoi mi trng v l ni
con ngi sng hi ha vi t nhin [1]. Mt thnh
ph bn vng v mi trng cn t c 3 tiu ch:
ch s khng kh sch, nc sch v t xanh, sch.
phi ci to h thng x l kh thi, x l ph liu v
theo ui mc tiu ny, thnh ph Nng n
ch c tip tc hot ng khi kt qu o c khi
lc khng mt mi v t c nhng thnh qu
thi nm trong ngng cho php. T mt im en
ng ghi nhn. Mc d con ng pha trc cn gp
v nhim mi trng, n nay hai cng ty gii
nhiu kh khn, tr ngi, song vi s quyt tm v
quyt c vn nhim mi trng do hot ng
ng lng t chnh quyn n ngi dn, nht nh
sn xut luyn thp gy ra.
thnh ph Nng s hon thnh mc tiu ra:
c th gii cng nhn l thnh ph mi trng vo - Tip theo l trin khai ng b cc d n nhm
nm 2020. hn ch thi kh nh knhvo mi trng, c th:

1. Nhng n lc khng mt mi ca thnh ph S dng tit kim nng lng: Thnh ph tp

Nng
Quyt tm bin Nng thnh thnh ph mi
trng, thnh ph tp trung trin khai thc hin
ng thi nhiu bin php:
Mt l: Gim nhim khng kh
- Trc tin, kin quyt x l trit cc nh my
c kh thi gy nhim trong cc ngnh sn xut xi
mng, sn xut st thp. in hnh l Cng ty C phn
thp Thi Bnh Dng v Cng ty C phn thp DaNa
- ng ti khu cng nghip Thanh Vinh gy nhim
kh thi cng nghip do nu luyn, cn thp. Thnh
ph yu cu dng hot ng, buc hai cng ty
hun cho 45 c quan, n v v tuyn truyn cho
1.000 h, doanh nghip nh v gii php s dng
tit kim nng lng. Nhn rng ng dng m hnh
biogas ci tin x l nhim mi trng v tn thu
kh sinh hc pht in ti khu vc nng thn. Thng
qua cc d n s dng tit kim nng lng, thnh
ph gim c 12.000 tn carbon vo mi trng.
S dng nng lng mi: Thnh ph trin khai 8
m hnh ng dng nng lng mt tri; kim sot
nng lng cho 11 doanh nghip; lp t h thng
chiu sng hc ng cho 5 trng hc; lp t th
im m hnh s dng nng lng mt tri cho 2 tu
c xa b [2].

*
TS., Trng i hc Duy Tn.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
27
Kinh t - X hi Nng
S dngnng lng sch: thc y chuyn i
nhin liu sch, thnh ph cho php lu hnh xe
in 4 bnh thn thin vi mi trng phc v du
lch. Thi gian ti, s pht trin nhiu loi hnh vn
ti hnh khch cng cng theo cng ngh tin tin,
thn thin mi trng nh ng c hybrid s dng
in. Pht trin nng nghip sch, thn thin mi
trng bng cch ng dng cng ngh cao trong sn
xut gp phn bo v mi trng.
Nng cao cht lng khng kh: tip tc trin khai
cng tc trng rng v tng cng din tch cy xanh
th. Cc d n trng rng c y nhanh tin
, tng mc che ph ca rng t 41,6% nm
2014 ln 50,6% vo nm 2015 [3]. Bn cnh vic trng
rng, thnh ph cng ch trng n vic trng mi,
chm sc, bo v cy xanh ti cc ng ph, cng s,
trng hc v bnh vin, khuyn khch cc h gia nh
trng cy xanh v bn hoa. n nay, s lng cy xanh
cng cng khong 76.400 cy, din tch thm hoa,
thm c ti cc khu vc cng cng khong 796.912
m2, cy xanh th bnh qun 6,01 m2/ngi [2].
Hai l: X l h thng nc thi
Trc y, nhim do nc thi l vn ln i
vi Nng, n nay, cc im nhim mi trng
nc dn c khc phc nh nhng gii php
quyt lit ca Chnh quyn, c th:
u t xy dng h thng x l nc thi cng
nghip v nc thi sinh hot
- Xy dng 5 trm x l nc thi cng nghip tp
trung x l nc thi ca 6 khu cng nghip v 1
cm cng nghip vi tng cng sut gn 12.000 m3/
ngy m, t l u ni t 98%. Hin ti, trn 80%
nc thi ti cc khu cng nghip, 90% nc thi ti
cc bi rc c x l v 19/21 bnh vin co h thng l thu gom rac thai ton thnh ph at 93%, phn
x ly nc thai [4].
- Xy dng 4 trm x l nc thi sinh hot: Trm
Ph Lc ( ra bin Nguyn Tt Thnh), Sn Tr (
ra u thuyn Th Quang), Ng Hnh Sn ( ra sng
C C) v Ha Cng ( ra khu vc Xu - cu Ha
Xun) vi tng cng sut gn 150.000 m3/ngy m.
n nay nc thi sinh hot chy ra cc khu vc dc
sng Hn, mt di bi tm bin t Xun Thiu n
Thanh Bnh, t chn ni Sn Tr n gip in Bn -
Qung Nam c bn c lm sch, to iu kin cho
pht trin du lch v dch v...
Kim sot cht ch cng tc thu gom v x l nc thi
28 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
Cc nh my, khu cng nghip bt buc phi c
h thng x l ban u v c u ni vi h thng
x l nc thi chung ca thnh ph. Nc thi sinh
hot ra bin cng c kim sot cht, gim c
hng chc nghn m3/ngy m thi trc tip ra mi
trng. Nh tp trung gii quyt cc im nng v
nhim vi vic trin khai hng lot d n dnh ring
cho mi trng, hoc lng ghp cc mc tiu v x l
nhim, bo v v hi phc mi trng, tnh trng
nhim gim c 70% so vi trc.
Nng cp v cng c h thng cp nc sch
Xy dng v nng cp h thng cung cp nc
sch cho ton thnh ph. Hin nay tng cng sut
t c vo khong 210.000 m3/ngy m, nng t
l h dn ni thnh s dng nc sch ln 90% v h
dn cc x ngoi ln 70%. [5]
Ba l: X l cht thi rn
qun l cht thi rn, thnh ph p dng
nhiu bin php nh:
- Tng cng cng tc thu gom cht thi rn sinh
hot v cht thi rn c hi.
n nay, Nng hon thnh vic x l trit
i vi 18/19 c s gy nhim mi trng nghim
trng; cn 1 im pha bc sn bay Nng hin
ang tin hnh x l cht c ha hc tn lu, d
kin s hon thnh vo nm 2016. Cng tc thu gom
rc sinh hot t 95% v c nh gi l mt trong
nhng a phng sch nht ca c nc.
- Thc hin cng tc phn loi rc ti ngun
Gim chn lp i vi rc thi; xy dng v a
vo vn hnh cc trm trung chuyn ph thi; xy
dng trung tm ha tng thnh ph Hin nay, ty
ln cht thai nguy hai y t c thu gom, x ly at
yu cu.
- X l vic rc thi vo cc khu t trng
qun l mi trng ti 2.000 khu, l t trng
c nhim hoc mt v sinh, thnh ph c cc gii
php rt sng to nh b tin thu ngi dn sch,
sau cho thu hoc ro li. Cc ch t khi mun
bn hoc s dng l t xy nh phi tr li tin
m thnh ph b ra dn rc. Bn cnh tuyn
truyn, thng bo ng dy nng cp phng
kp thi ngn chn nhng hnh vi rc ra cc khu
vc, l t trng.

Bn l: Pht huy v p dng nhiu sng kin v
bo v mi trng
- Sng kin: Thu gom rc thi theo gi. Nm 2012
thnh ph thc hin sng kin Thu gom rc thi theo
gi bng hnh thc t thng i vi cc tuyn ph
chnh hoc thu gom trc tip bng xe cun p cc
khu vc khc. Sng kin ny c ngi dn ht
sc ng tnh ng h.n nay phong tro c
trin khai ti 41/41 tuyn ng chnh, 3 khu dn c
v cc khu vc khc. Quan trng hn l sng kin ny
bc u hnh thnh thi quen rc ng gi,
ng ni quy nh trong nhn dn, bo m m quan
th, gim c tnh trng nhim mi trng ca
thnh ph.
- Sng kin Phong tro Ngy ch nht xanh - sch
- p. hng ng phong tro ny, thnh ph
pht ng Ngy khng s dng ti nilon. Thng
qua cc phong tro ny, vn mi trng c gii
quyt, v sinh mi trng sau bo, l c cng ng
tham gia, to dn thc trch nhim vi mi trng
ca ton dn.
- Sng kin Tun l no vt, khi thng cng rnh,
mng thot nc.
- Sng kin Thnh lp cc t, cu lc b bo v mi
trng: Cu lc b mi trng ca Hi Cu chin
binh, m hnh xanh nh sch ph v Sng xanh ca
Hi Ph n; T dn ph khng rc, Phng thn thin
mi trng gp phn tch cc ci thin mi
trng sng cho ngi dn v c nhn rng ra
c thnh ph.
Nm l: tuyn truyn, gio dc, nng cao thc,
trch nhim bo v mi trng
Vic gio dc mi trng c lng ghp vo
chng trnh hc theo m hnh Trng hc xanh
Kinh t - X hi Nng
nhm nng cao thc t gic bo v mi trng
ca hc sinh. Ngoi ra, thnh ph cng ch trng
cng tc tuyn truyn: i Pht thanh v Truyn hnh
thnh ph Nng xy dng chuyn mc Thnh
ph mi trng pht sng 12 chuyn /nm. Mc
ch mt mt nng cao nhn thc v mi trng v
cung cp thng tin v bo v mi trng cho nhn
dn, mt khc c ng cho cc phong tro ton dn
bo v mi trng v nu gng in hnh trong
hot ng bo v mi trng.
Su l: Kin quyt t chi cc d n nc ngoi
c nguy c gy nhim mi trng
Nng lun u tin thu ht u t nc ngoi,
c bit l cc d n c hm lng cng ngh cao,
thn thin vi mi trng. c 5 d n quc t u
t h tng bo v mi trng ang trin khai di
dng vay ODA. c tnh n nay, tng vn u t cho
cc hot ng bo v mi trng t gn 12.000 t
ng, trong vn vay ODA khong 511,4 triu USD,
tng ng 10.733 t ng[6]. Tuy nhin pht
trin bn vng, Nng u tin mt cch c chn lc
v khng chy theo u t bng mi cch. Nng
t chi 2 siu d n FDI sn xut thp vi tng
vn 2,5 t USD v c nguy c gy nhim cao cho mi
trng [7].
Vi nhng c gng khng ngng, Nng c
c nhng thnh qu xng ng, nhn c nhiu
gii thng quc t v trong nc quan trng. Nm
2011 Nng tr thnh thnh ph duy nht ca Vit
Nam c vinh danh l Thnh ph bn vng v mi
trng Asean. Nm 2012, T chc APEC ghi nhn
Nng l mt trong 20 thnh ph trn th gii c hm
lng carbon thp nht. Nm 2013, T chc inh c
con ngi Lin Hip Quc tai chu A bnh chn Gii
thng Phong cnh thnh ph chu . Nm 2014,
qu Rockefeller (Hoa K) cng b Nng tr thnh
thnh vin ca Chng trnh 100 thnh ph c kh
nng chng chu. Nm 2015, Nng c B Ti
nguyn v Mi trng trao gii thng Mi trng
Vit Nam v c nh gi l mt trong nhng n
v i u trong cng tc bo v mi trng giai on
2011 - 2015 [8].
2. Thnh ph vn cn phi tip tc gii quyt
mt s tn ti
- Cn tnh trng x kh thi, nc thi v rc thi
rn ra mi trng: Cc trm x l nc thi th tp
trung c u t, song thc t cht lng nc
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
29
Kinh t - X hi Nng
thi sau x l tp trung cha n nh v thiu tnh
bn vng, t l u ni nc thi sinh hot ca cc
h gia nh vo h thng thot nc cha trit .
Ngun nc thi t cc KCN, khu ch xut cha c
thu gom ht nh KCN Ha Khnh, Lin Chiu, KCN
Dch v thy sn Th Quang... Bi rc Khnh Sn mi
c xy dng h thng x l nc r rc, tuy nhin nc
thi sau x l vn cha t yu cu. Mt phn rc thi
rn ca bnh vin c x l bng l t, song cn
khong 16% cht thi rn nguy hi ca bnh vin
cha c qun l tt.
- Vic kim sot kh thi, nc thi, cht thi rn ti
ngun cha cht ch: Cng tc thu gom, vn chuyn,
x l rc thi t 93%, s cn li 7% vn thi vo
cc ao, h, sng gy nhim cho mi trng. Cng
tc phn loi, ti ch v ti s dng cha c quan
tm ng mc v cha c thc hin rng khp.
- thc bo v mi trng ca mt b phn ngi
dn v du khch cha cao: Vn cn tnh trng b rc
ba bi ra ng ph, x rc sau khi n ung trn bi
bin, lm mt m quan v gy nhim cho thnh ph.
- Cc chnh sch v bo v mi trng cha y ,
ng b: Hiu lc thi hnh ccchnh schphp lut,
c bit l cc chnh sch lin quan n mi trng
cha cao. Cc ch ti cn yu v thiu tnh rn e.
3. Nhng vic cn lm Nng tr thnh
thnh ph mi trng vo nm 2020
Nng cao thc trch nhim bo v mi trng ca
cc cp, cc ngnh v ton dn: Nng tr thnh
thnh ph mi trng, bn cnh s ch o trc tip
ca lnh o thnh ph, cn s ng gp ca ton
dn vo cng tc bo v mi trng. V vy, cn nng
cao hiu bit v mi trng cho nhn dn, cung cp
thng tin v bo v mi trng, c ng cc phong
tro ton dn bo v mi trng v nu cc tm
gng in hnh trong hot ng bo v mi trng.
Hon thin cc chnh sch, quy nh php lut v
bo v mi trng
Hon thin h thng cc vn bn, quy phm php
lut, cc ch ti ph hp v qun l mi trng trn
a bn thnh ph. B sung ti phm v mi trng.
i vi nhng v vi phm nghim trng, c tnh cht
hy hoi mi trng, ngoi vic pht hnh chnh, yu
cu bi thng cho nhng tn tht v mi trng,
cn phi chu thm trch nhim hnh s m bo
sc rn e.
30 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
p dng cc bin php kinh t trong qun l mi
trng
nh thu tht cao vo cc sn phm gy nhim
mi trng, thu l ph cao i vi cc hot ng kinh
t gy nhim mi trng, cm hot ng i vi
cc c s sn xut gy nhim mi trng nghim
trng.
X hi ha cng tc bo v mi trng
- Huy ng ti a s tham gia ca ton x hi vo
cng tc bo v mi trng: cc ngun vn ODA, cc
chng trnh hp tc quc t, cc t chc, c nhn
trong v ngoi nc thuc mi thnh phn kinh t
u t cho hot ng bo v mi trng.
- Thc hin cc chnh sch u i i vi u t
trong lnh vc mi trng v bo v mi trng.
- Thay i chin lc i vi u t nc ngoi:
khng th hi sinh mi trng v ly gi nhn cng
r lm yu t hp dn cc nh u t. Ch chp nhn
nhng d n c cng ngh sch, p ng tiu chun
bo v mi trng.
H.T.T.
Ti liu tham kho
1. Quyt nh s 41/2008/Q-UBND v ban hnh n
Xy dng Nng - thnh ph mi trng
2.http://baotainguyenmoitruong.vn/moi-truong-va-
phat-trien/201503/da-nang-tang-cuong-giai-phap-giam-
thieu-o-nhiem-khong-khi-575601/
3.http://doanthanhnien.vn/newsdetail/moi_truong_
sinh_thai/18921/tren-7-ty-dong-xay-dung-%C4%91a-
nang--thanh-pho-moi-truong.htm
4.http://www.sb2.vn/tin-tuc/nhan-vat-su-kien/1607/
da-nang-thanh-pho-moi-truong.aspx
5.http://cect.gov.vn/index.php?m=news&p=detailNew
s&newid=6516
6.http://www.drt.danang.vn/62-57-13431/Da-Nang-
qua-5-nam-thuc-hien-de-an-%E2%80%9CThanh.aspx
7.http://cafef.vn/vi-mo-dau-tu/da-nang-tu-choi-2-du-
an-fdi-khoang-25-ty-usd-2007112875120370.chn
8.http://www.baodanang.vn/channel/5403/201510/
da-nang-diem-sang-ve-bao-ve-moi-truong-2446892/
9.http://tietkiemnangluong.vn/Ban-tin/Tin-trong-nuoc
/Bien-muc-tieu-giam-phat-thai-khi-Carbon-thanh-hien-
thuc.aspx
 Min Trung - Ty Nguyn

PH TCH HNANG BIA

V NHNG BC TNG CHM KON TUM
? PHM BNH VNG *

t vn
Kon Tum l vng t c nhiu ngi bit n
vi dng sng k Bla (Krong Blah) v sng Krong
PoKo. Hai con sng to thnh dng S San huyn
thoi v M Kng v ra bin ng.
Trn h thng cc con sng , nhng c dn c
Lung Leng v Plei Krong qun t, sinh sng trong
nhng thung lng ny cch y t 3.000 nm n
6.000 nm trc. Hin nay, ta cn thy nhng c dn
bn a nh X ng, Ba Na, Gi-Tring... c xem
nh l hu du ca h cng sng trn lu vc ca cc D. Kam). Trn con ng ny c nhiu im di dn
con sng ny.1 ca ngi Chm t Kon Tum di c ti. Con ng
T th k XVIII tr v trc, Kon Tum ni ring v huyt mch ny hn l c tnh cht chin lc, b
Ty Nguyn ni chung tri qua nhiu xo trn v b lc Trung Trung K b mt, khi qun i An Nam
chin tranh, khi th b ngi Khmer xm chim, lc li chim Tha Thin v Qung Nam.3 Theo chng ti
thuc v ngi Lo, ri ngi Xim n cp bc, sau c bit, nm 1961, chnh quyn Ng nh Dim
na b ngi Chm chim lnh. Kon Tum cng l ni tin hnh m li con ng ny i t k T, qua Tu
tranh chp lin min gia cc quc gia c i nh Lm M Rng n huyn Tr My xung Hi An ca Qung
p v Ph Nam, ri Chn Lp v Chim Thnh.2 Trn Nam, nhng sau nm 1963, Ng nh Dim b lt
a bn tnh Kon Tum hin nay cn li nhiu du nn con ng ngng li. Mi cho n nm 2007, con
tch v nhng cu truyn k v cc cuc u tranh . ng mi c tin hnh v thng sut ti Qung
Cc ph tch ca ngi Chm, ngi Lo... vn c Nam vo nm 2012.
ngi dn Ba Na, X ng, Gi-Tring... nhc n Trong nhng ph tch v hin vt cn st li Kon
nh m Chm, rung Lo, tng A rip... nm Tum, c th ni rng v tr ph tch Chm lng Kon
mt s a im nh: Kon Klor, Kon Jori, Kon H Ngo Klor c nhiu ngi nhc n vi nhiu tn gi
(thnh ph kon Tum), k Glei, Sa Thy. Ngi ta cn khc nhau nh Hapal Bia, Chonang Bia, Hnang Bia
nhc n du tch ca mt con ng c m ngi v nhng di vt khc lin quan n ngi Chm cng
Chm o ven theo cc sn i xut pht t c tm thy Kon Tum nh bc tng v n Sa
Kon Tum v dn n Qung Nam. y l con ng Thy v tng A rip k Glei.
thng thng gia hinterland vi cc tnh pha Nam
1. Ph tch Hnang Bia
ca Champa. Cc di tch cn thy r trong vng Kon
Kebau v Kon Setiu (vng X ng trong thung lng Hnang Bia l tn gi ca ngi Ba Na - R Ngao
*
Ban Qun l Di tch tnh Kon Tum.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
31
Min Trung - Ty Nguyn
lng Kon Klor ch mt ph tch ca ngi Chm
m nhiu s liu gi l Chonang Bia, Hapal Bia. Di tch
ny nm v pha ng ca thnh ph Kon Tum, cch
trung tm thnh ph khong 4 km v pha ng.
Theo ng Trn Hng o, qua cu treo Kon Klor
khong 100 m l n v tr ca di tch.
Nm 1886, on thm him u tin ln v tr ny
l ng Navelle - ph trch cc vn bn a, ng
pht hin Kon Tum c mt t liu c vit bi
Cha Dourisboure - l mt nh truyn gio tng
trong khu vc ny t nm 1850, lin quan n bc
tng mt ngi n ng m ng i vo trong
vng ln cn ca Kon Klor, cch Kon Tum khong bn
cy s. Mc d t liu ny khng c ghi ngy thng
nm, n lin quan n bc tng, lm bng v cao
1 m, tc t chi rt ngh thut , ng gc cy, n
c bao quanh bi mt rnh trn, mt hng cy ln
bao bc sut chu vi. Ngay sau khi pht hin ra t liu
, Navelle i qua sng Bla n Kon Klor nhng
bc tng bin mt; tt c nhng g cn li l mt
s vin gch tng i nguyn vn v mt phin
c s dng nh l mt ci b. Dourisboure v
Navelles thng tin cc ti liu v Kon Klor, cng nh
d liu tng t do Cha Jeannin - Phi b truyn gio
ca Kon Tum, c a vo bn thng k cc di tch
Chm ca ng Parmentiers vo nm 1909.4
Trong chuyn kho st thc a trn vng pha
Bc ca Ty Nguyn, ng H.Maitre cng ch ni n
cc ph tch Chm trn cc lu vc sng Ba, S San
v dng sng k Bla. Kon Tum, ti lu vc sng S
San c cc ph tch Keudeu: hai nhm ph tch trong
cc m ly thng lu sng Meteung, chi lu tri
ca sng Krong Bla (thng lu sng S San). Cc di
tch v ph tch ngay trong vng Kon Tum (cc di tch
m Chm gn Kon H Ngo, cch Kon Tum 7 km v
pha h lu; tn tch ca cc bn th Phng Ha v
Kon Klor, cch Kon Tum 3 km v pha h lu).5
Nm 1918, Cha Jeannin bo co cho Vin Vin
ng Bc C rng tm bia (bia k) ni v vic cng
thn (t l, hin t) Kon Klor b tiu hy bi nhng
ngi Kinh a phng,h ly gch v ph v vo nm 1887 bo co pht hin ti lng Kon Jodri
cc tm bia ny. Nhng nm sau , hc gi ngi
Php Henri Maspero du kho cc vng cao nguyn,
tham quan nhng ni di tch Chm c tm thy.
ng m t v tr Kon Klor nm trong mt khu rng
c gi l Chonang Bya v bo co rng cuc khai
qut tit l, su 1 m, 1 vng trn dy c
lt gch. Vic khai qut cng o c hai ci bnh
32 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
(chum, ch, h) dng l ty trn (nghi l ty ra),
mt trong nhng tm bia c khc dng ch, cn
ba b dng nh c lin quan n nhng chic
bnh (chum ch).
Coedes v Finot nhn nh rng, cc dng ch
trn bnh c khc nin i914 sau Cng nguyn, iu
ny minh chng cho cc di tch Chm c tm thy
cc vng cao l thuc loi c nht. Finot bo co rng,
nhng dng ch lin quan n cc ngi n cung
cp cho chng ta bit c ngi xy dng l mt
t trng a phng mang tn Mahindravarman,
c dnh ring cho Mahindra-Lokesvara. Gn y
hn, Boisselier gii thch vic pht hin ny nh l
mt bng chng mahayanistes (ngi v i) . ng
nhn xt rng, dng nh y l ngi cui cng
xy dng loi hnh ngi n ny trong sut nhiu th
k qua.
Khi Claeys n Kon Tum vo nm 1928, ng tm
thy ti v tr Kon Klor ch l mt vng m h v
mt s gch v bao quanh thnh mt vng trn
nh. Trong khu vn ca ngi dn Php, ng n
gn nhng mnh v ca b v hai ci bnh gm
Kon Klor. Ngy 03 thng 11 nm 1967, ng c
mt nh lnh o a phng c tn Hiup Ba Na, v
trng lng Kon Klor cho bit: V tr ny nm di mt
cy a c gia mt khu rng tre dy, nhng di tch
gm c mt s vin gch, hu nh tt c trong s
b ph v.
Trng lng ni rng, theo truyn thuyt lng
Prum hoc Drang (c hai ch nh cho ngi Chm)
i mt thi gian di trc y v thc hin nhng
vin gch v xy dng mt dinh th cho mt n
hong Highlander gi Chonang Bia (dng nh cng
tn Maspero c bo co trong nm 1919), v
cc ti liu t lu cng b cm k bi Kra (gi lng).
ng ni thm rng, ngi Php n y tm kim
vng, nhng h khng tm thy bt k th g.
Lin quan n ph tch Chm Kon Klor, Cha
Guerlach - ngi ng u ca gio phn Kon Tum,
mt tng khng l m ngi dn a phng
gi l Tieunang Bia (r rng l mt bin th ca
Chonang Bia). N c mt b mt c nh bng
bng phng, v dn lng cho rng phin c tn
l chic ging ca Ia Bia . Guerlach quan st thy
nhng ngi Ba Na t l trn tng . Trong mt
chuyn thm Kon Jodri trong nm 1960, Dournes tm

thy hn nh Guerlach m t nhiu nm trc.
Dournes cng nhn xt rng, l mt i tng ca
s tn knh khng ch ngi Ba Na m c nhng c
dn ngi Kinh vng sng nc.6 Nm 1995, mt
nh nghin cu vn ha Chm ngi Nht cng vi 3
sinh vin ca ng khi n nghin cu vn ha Chm
ti Ty Nguyn, sau khi lm vic ti Gia Lai c cng
vi ch Nguyn Th Kim Vn (Bo tng tnh Gia Lai) ri
ln Kon Tum tm du vt vn ha Chm ti Kon Klor.
Theo t liu ngi Php miu t, song rt tic do
xc nh sai v tr mc trn thc a nn h khng
tm ra.
Thng 01 nm 1999, on cn b Vin Kho c
hc do PGS.TS. Nguyn Khc S dn u vo Kon Tum
lm vic, sau khi kho st nhng bc tng Chm v
on i tm du vt kin trc vn ha Chm ti
Kon Tum pht hin xem di im c tr, du vt
kin trc... mi c c s kt lun v nhng hin vt
pht hin ring l.
Theo kho st mi y vo ngy 19 thng 01 nm
2015 ca chng ti ti v tr ph tch Chm Kon Klor.
V tr ny cch trung tm thnh ph Kon Tum khong
4,7 km, cch cu treo v sng Bla khong 100 m v
pha ng nam. V tr di tch hin nay thuc t ca
3 gia nh, m ch h chnh l ng A n lng Kon
Klor 2, x k R Wa, thnh ph Kon Tum. Theo nh
gi lng A Yl, sinh nm 1954 cho bit: Trc y v
tr ny l mt bi t trng, khng ai dm lui ti lm
ry hoc trng bt c th g. V ng ni rng: y
c Jiang . Ngi dn lng Kon Klor gi v tr ny l
Hnang Bia tc m ca cng cha. Theo ting Ba
Min Trung - Ty Nguyn
Na - R Ngao: Hnang c ngha l m, Bia: c ngha
l cng cha, nng tin, hay ngi con gi p. V
vn tn gi y ta thy s khc bit v tn gi
trong mt s ti liu nh: SONS OF THE MOUNTAINS
- Ethnohistory of the Vietnamese Central Highlands
to 1954, Gerald Cannon Hickey c trch dn t liu v
vit l Chonang Bya hay Chonang Bia; trong s
hnh bn cho bit: X s ca cc Ptao trong tng
quan vi thp Chm ca tc gi Jacques Dournes vi
tn gi l Hapal Bia nm cnh dng sng Bla m
ng gi l bolah. Theo ting Ba Na Kon Tum: ch
Hapal c ngha l ci ci, Bia: cng cha, nng tin,
hay ngi con gi p. Trong bn v ny, ng ch
ra rng t ngn ca sng k Bla nm lng Kon
Klor c mt v tr thp Chm m ng gi l Hapal Bia,
khong cch gia cc thp Chm theo ng chim
bay tnh t Hapal Bia n thp i, thp Bnh t (Quy
Nhn) khong 140 km; cch thp Rong Yang khong
30 km; cch thp Yang Mum khong 100 km thuc
a bn Cheo Reo (Ch S), tnh Gia Lai...
Theo li k ca dn lng ni y, trc kia ti v tr
ny cn c mt cy c th to v mt cy k nia nm
i din. Sau ny, nm 1993, khi tch h lp vn
ngi dn y cht h. y ch cn st li vi
vin gch v m ngi dn gi l nhng vin gch
ca ngi Brum xa kia. Lin quan n nhng di vt
cn st li di tch ny. Theo nh thng tin ca Cha
Trn Quang Truyn (nguyn Linh mc cai qun Nh
th Chnh Ta Kon Tum) cho bit: trc y Cha Sn
(nguyn Linh mc cai qun Nh th Chnh Ta Kon
Tum) nh nhng ngi Ba Na gi mt khi lng
ln gch (gn 1.000 vin) ly t Hnang Bia v nh
th Chnh Ta (nh th G) v ct gi ti mt ci kho
ca nh th. D tnh ca Cha Truyn s ly nhng vin
gch xy thnh mt ngi thp Chm nh trng
by trong khun vin nh th. ng cn cung cp cho
chng ti hai vin gch cn nguyn vn, kch thc
ca mi vin nh sau: chiu rng 12,5 cm, chiu di:
26 cm, dy: 6 cm; v vin th hai c kch thc nh
hn: chiu rng 12 cm, chiu di: 25 cm, dy: 4,5 cm.
Trong kho ca Bo tng Kon Tum cng lu gi c
hai vin gch khng nguyn vn ly ti di tch Kon
Klor, kch thc ca vin gch di 20 cm, dy 6 cm. Ti
v tr di tch, nhng vin gch cn st li nhng khng
nguyn vn m chng ti o c c chiu di 20 cm,
dy 6 cm.
Xung quanh nhng vn trn, trong k c ca
ng A Phol - gi lng Kon Klor (sinh nm 1937),
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
33
Min Trung - Ty Nguyn

tng c nghe nhng ngi ln tui trong lng Kon

Klor k li: ngi Brum ti y rt ng, h ng
ging nh nhng tri me trn cy to vy. Ngi Gia
Rai v ngi R Ngao k li rng: h ng n mc
pht cho mi ngi trong bn h mt ht vng ng
trong mt thng y cng khng .8
Nh vy ngi Chm trong vng ny mt
thi gian kh di v nhng ph tch ny cho n nay
vn cha c li gii v h y bao lu, t khi no?...
C l cho n nm 1471, sau khi L Thnh Tng nh
vo Nam v chim ly vng t Vijaya (Bnh nh
ngy nay) v ngi Chm khng cn trn vng t
Kon Tum na cho n mi sau ny?
2. Hin vt Chm
C l ngi u tin pht hin lin quan n tng
Chm Kon Tum l Cha Dourisbour khi ng i truyn
gio qua vng dn tc R Ngao dc theo sng k
Bla. Trong hi k ca mnh ng vit: Vo n rng
rm th mt vt l khc c chng ti tr mt nhn
l pho tng n ng, khng bit lm bng cht
liu g? cao mt mt, t chi c c rt m thut.
Pho tng ng di gc mt thn cy, xung quanh
cch mi lm bc, c mt ci mng bo b v
bn ngoi l mt hng cy ln ng dc sut chu vi.
ng khng nh chc chn khng phi l mt ngi
Thng no c pho tng ny. Pho tng ny
v mt vi vt khc c thnh hnh do nhng bn
tay kho lo hn ca anh em Ba Na rt nhiu... . Qua
i chiu t liu v a bn c tr ca nhng vng
m Cha Dourisbour i qua, pho tng ny c l c
pht hin bn t ngn ca dng sng k Bla gn v
tr lng Kon H Ngo (Phng Ha) m H.Maitre nhc
n cc ph tch Chm Kon Tum.
Cho n nay, chng ta cn pht hin mt s tng
c xem l tng Chm gn x k Pt, m ngi
dn ng nht v thn ny vi v thn A r - thn
gy ma bo ca h v ti a bn x R Ki thuc hin ngi ph n mnh trn, qun vy, ang ma,
huyn Sa Thy. b ngc n cng, thn un gi cm, mt tay ngang
bng cm mt vt (?), tay kia gi ngang sau gy, hai
2.1. Tng v n
chn ng trn mt b hnh khi ch nht, ch l
Tng lm bng cng, ht mn, mu en, tm u ngn chn khi t vy. u bi tc trn, i m
c ti x R Ki, huyn Sa Thy, hin ang bo trang tr vn cnh sen. Mt bu, nghing. Mt hnh
qun ti nh Rng vn ha huyn Sa Thy. Tng khuyn, lng my nh v di. Mi to v ngn. Ming
v n nguyn vn ng trn mt b hnh vung, rng, mi dy. Hai m bu, cm cong u. Hai tai to,
ngi cao 46 cm, hai vai rng 15 cm, b hnh khi eo vng trang sc chy di xung vai. C ngn vo
vung mi cnh 13,5 cm. Mt trc ca b tng trong, eo tm trang sc trn c 5 ht trn kt hoa,
trang tr hoa vn xon ch S cch iu. Tng th hai bn l nhng ng mc xon i xng. Mi tay

34 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
 Min Trung - Ty Nguyn

eo 2 vng trang sc, mt nch v mt c tay. gia cm. Cm v c to gc t, c to, cao, eo vng
Trn mt cc bn vng trang sc ny l cc ht trn c gn 6 chic lc lc (chung nh). Lc lc khc ni,
ni kt thnh di. T bng tr xung qun vi mng, r nm v con lc trong lc lc. Phn ngc trang tr
c nhiu nt khc to mp vi mm, mng cng. vn khc rnh hnh trm (biu tng o gip?).
Quanh bng cun vi ngang, c 2 tua xa xung 2 Tng mang phong cch tng thn Chm, c th
bn to cch hoa gp np. Gia rn th 3 mi chy c nin i th k XI - XII.10
di xung ngang gi. Cc mi c tt thnh ng
C mt cu chuyn lin quan n bc tng ny
xon nghing song song nhau. Tng mang phong
c lu tr trong h s L lch hin vt bo tng
cch Chm. n nay chng ti vn cha xc minh
mang k hiu BTKT: 602/ 165 ni n mu chuyn
c di tch c tng Chm ny. Ngoi ra, theo nh
k v A rip do ng Nguyn Bnh Lun v b Nguyn
ng Nguyn Vn Quang th x R Ki c 3 tng
Th Xun Thanh ghi. Nhng qua hai cch vit ca hai
Chm, y l 1 trong 3 tng . Hai tng kia do
cn b trn, ti cho rng mu chuyn ca b Nguyn
ng Chin, ngi thn 3, th trn Sa Thy bit ni pht
Th Xun Thanh - cn b Bo tng st vi thc t hn.
hin, nhng khng a cn b chuyn mn n xc
Ni dung cu chuyn nh sau:
minh. May thay, trc Phan Thanh Bng (Cn b
Bo tng tnh Kon Tum) tip cn 2 tng trn v c Ngy xa, c hai anh em m ci cha m. Ngi anh
nh chp. Qua nh chng ti c bit: 1 tng n tn l A DRip, ngi em tn l A Rua. Hai anh em vi
v 1 tng nam, c 2 mang phong cch tng Chm.9 ngi m nui, hng ngy A DRip vo trong rng su
kim cc loi cy thuc qu v cha bnh cho dn lng
2.2. Tng bn thn nam thn Chm
i go, ng v nui m v em trai.
Tng c tm thy k oak, x k
Trn vai chng lc no cng mang
Pet, huyn k Glei chuyn v Bo tng
theo ti thuc qu v bu nc. Cng
Kon Tum ngy 31 thng 7 nm 1996.
ln chng A DRip cng khe, p
Tng ch cn phn u, mt, mt bn tai,
trai. Trong lc tm cy thuc trong
c v cht phn ngc. Ton b phn cn
rng chng gp ngi con gi p
li ca tng cao khong 60 cm, rng
ang hi nm. Ngi con gi tn
nht t hai mp tai l 40 cm, u tng
l Nng, hai ngi gp nhau, hiu
trn, ng knh 16 cm. Tng c
nhau v hai ngi nhn nhau
tc bng sa thch, ht tng i th,
thnh v chng v h li trong
ph patine mu nu xm, vt chm
rng vng vi m nui.
khc b mn m nhiu.
Ting n v ngi v ca A
V bc tng ny c thng bo ca
DRip p v c ti n vua Lo.
ng Nghim Vn nm 1979 (1979:196)
Vua Lo lin sai 5.000 qun sang
v Phan Thanh Bng 1993 (1993:294).
quyt bt cho c ngi con gi p
Tng i m cnh sen (3 cnh ln) c
(v ca A DRip). Nhng A DRip c
3 lp, gia cnh sen c nhy hnh ch
m nui cho thuc trong ti thuc eo
nht. Cnh sen rng 13 cm, cao 10 cm.
bn mnh th tn, gm cht cng khng
ai m c 2 ng ch ni song song
cht. Nh m A DRip cng trai lng chin
cch nhau 4 cm. Trong chia thnh
u anh dng git nhiu qun th. Nhng cui
cc , cch nhau bng ng ch ni, mi
cng A DRip cng phi cht. V qun gic
trang tr hoa 4 cnh gia c nhy nh. Di
dng mu bt m nui ca chng tra tn. V khng
ai l 18 na vng trn k tip nhau. Tai ca tng
chu ni s nh p d man ca chng nn b m nui
to, di tai dy chy xung tn vai. Phn di tai to, eo
khai ra b quyt ca A DRip l c eo ba ngang
bng tai hnh bu dc (kch thc 9 cm x 5 cm). Trn
ngi bn tri. Bit c b quyt , qun gic quyt
cong li gia c khc ni vn hnh trn (ng knh
xng vo chm t chic ti ng ba ca A DRip v
6 cm). Mt hnh khuyn, lng thp. Mi thng, dp,
A DRip b cht.
cnh mi rng. Mi trn ngn, mng, c ria mp vt
thng ra hai bn. Ming rng cha hai rng nanh Qun gic bt v A DRip em v cho vua Lo. Trn
ln mi di. Mi di to v dy. Cm ngn, c vt x ng i sang Lo bn gic bo v A DRip nu cm

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
35
Min Trung - Ty Nguyn
cho bn qun lnh n, b l con nh thn nn d nu
ni cm nh m tt c qun lnh ca Lo n khng ht.
Khi chng a b v n khe ni khu vc Mng Bia
gip Lo vi x Dak Krong th b cht, sau khi b cht,
ni b cht cn li mt l gan bng . Nay ngi ta
cn ni rng ni Gan.
Sau khi A DRip cht cng ha thnh ging nh
khi qun gic git. Bc tng bn thn ca ng cn n
ngy nay cng b cht t mt bn vai tri.
Trc nm 1975, khu tng ny c 2 bc. Mt bn
thn l tng ngi anh hng A DRip v mt tng
nh ton thn l ngi em A Rua. Thi chin tranh
khng bit nguyn do gbc tng ca ngi em
bin mt, cn cy lao bng th dn lng p ph.
Ngoi ra, Bo tng Kon Tum cn lu gi nhiu hin
vt nh: che, chum, h, v... m nhng c dn bn
a Kon Tum giao lu mua bn, trao i vi cc dn
tc khc trong khu vc, trong c ngi Chm
cc tnh min Trung xa kia. Cc hin vt ny c
cc nh nghin cu xc nh c nin i t th k X,
XI, hin nay c bo qun v trng by ti Bo tng
Kon Tum.
Kt lun
Kon Tum c xem l vng t c b dy lch s,
vn ha gn lin vi nhiu giai on lch s. ,
nhng di tch tn ti cho n tn ngy nay, l mt
minh chng ta c c s trong vic nghin cu
vng t v con ngi Kon Tum. Trong tin trnh di
c ca nhng ngi Vit min Trung ln Kon Tum
t nhng nm na th k XIX n u th k XX cng
em n vng t Kon Tum cc cng trnh di tch
tn ngng tn gio phong ph v a dng vi vic
th thn, th b v h thng tn gio nh Kit gio,
Pht gio m c bit y cn c c tn ngng th
Mu Chm m ngi dn Kon Tum gi l Thin Y A
Na Thnh mu c bin th bi tn gi khc l Din
Ngc Phi Tin Nng th am, nh v cha.
i vi tnh Kon Tum, c l di tch in Thnh Mu
(hay cn gi l Am B) l ni th Mu Thin Y A Na
Chm u tin Kon Tum. Di tch ny nm ngay gc
ng Hong Vn Th - Nguyn nh Chiu bn cnh
ch Kon Tum - ni c tc th B t xa n nay. Nm
1926, c vua Khi nh ban sc cho th phng cc
b Ng Hnh Tin Nng; vo thi vua Bo i
ban sc cho ni y th Thin Y A Na Thnh Mu (rt
tic sc thn ny tht lc). Trong ni dung ca S
36 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
cng b vo rm thng 10 m lch hng nm, c
vit bng ch Hn vo nm 1968 m chng ti su
tm c c ghi: Sc Thin Y A Na Din Ngc Phi
Tin Nng Thng ng Thn c nhc trc tin
sau mi n sc Ng Hnh Tin Nng. Bn cnh
, ti di tch cha Bc i v nh Trung Lng ngay
thnh ph Kon Tum cn c gian th B Thin Y A Na
Thnh mu thng ng thn.
Nhng du n vn ha Chm Kon Tum em
li cho Kon Tum mt din mo a dng a vn ha,
c mt b dy v lch s trong tin trnh pht trin
vng t Kon Tum t xa n nay. iu s em
li cho Kon Tum mt tim nng du lch khng nhng
v khng gian vn ha cng ng cc dn tc bn
a Kon Tum nh X ng, Ba Na, Gia Rai... m cn
c nhng du n vn ha Chm nm trong qun th
di tch trong thnh ph Kon Tum cn c bo tn
v pht huy nh cha Bc i, in Thnh Mu, nh
Trung Lng. y l nhng a im lch s, vn ha
th v gip cho du khch gn xa c s tri nghim
v vng t Kon Tum vi nt vn ha nh Rng, vi
v iu cng ching bn nhng vng xoang hay i
du ngon trn dng sng k Bla huyn thoi qua
nhng cu chuyn, s thi dn gian. V du khch c
th thng thc mt trong nhng kin trc ngh
thut c o kt hp gia ng ty, kim c bt nht
Ty Nguyn nh nh th G, Chng vin Tha Sai Kon
Tum hay n nhng a im di tch cch mng rt
ni ting trong c nc l Ngc Kon Tum, Chin
thng k T, Tn Cnh.
P.B.V.
CH THCH
PGS.TS Nguyn Khc S, Kho c hc tin s Kon
1, 7, 9, 10
Tum, (H Ni: Khoa hc X hi, 2007).
2
Hi ng ch o bin son gio trnh a phng hc
tnh Kon Tum, Kon Tum t nc con ngi, ( Nng:
Nng, 1998).
Henri.Maitre, Ngi Thng - Vng rng ni cao
3, 5
nguyn min Trung Vit Nam, (H Ni: Tri thc, 2010).
Gerald Cannon Hickey, SONS OF THE MOUNTAINS -
4, 6
Ethnohistory of the Vietnamese Central Highlands, 1954.
8
Jacques Dournes, Ptao mt l thuyt v quyn lc
ngi Jrai ng Dng, (H Ni: Tri thc, 2012).
 Nghin cu - Trao i

Nghin cu xy dng m hnh pht trin h thng

lin kt City Link gia thnh ph Nng v Hi An
? on Th Ngc H *
- Phm Thy Lin**

D
a trn K hoch Trin khai thc hin
n Pht trin dch v thnh ph
Nng n nm 2015, tm nhn n
nm 2020; nh hng iu chnh
quy hoch chung thnh ph Nng n nm 2030,
tm nhn n nm 2050, Nng ang hng ti
pht trin du lch thnh ngnh kinh t mi nhn. Vi
nhng chin lc u t c th, Nng t c
nhng thnh tu nht nh, c th nhiu d n du
lch c trin khai, s lng nh hng v c s
lu tr tng ln, lng khch, c bit l khch ni cao. Nng ch ging nh im dng chn (im
a, tng nhanh v n nh, cc tri nghim du lch ti trung chuyn) ca khch du lch n Hi An, Hu
Nng c khch du lch nh gi cao, thu nhp
Nng cao mc hi lng, thi gian lu tr v
t dch v chim mt v tr ln trong tng thu nhp
chi tiu ca khch du lch ang l vn c lnh
ton thnh ph. C th ni, Nng ang dn khng
o thnh ph v cc nh nghin cu du lch c bit
nh mnh nh mt im n mi c khch du lch
quan tm. Cc nhm gii php v a dng ha sn
trong nc v quc t cng nhn.
phm du lch, nng cao cht lng ngun nhn lc,
Tuy nhin, Nng pht trin du lch tng thu ht u t, pht trin cc dch v h tr khch du
xng vi tim nng hay cha vn l mt cu hi cn lch c xem xt nghin cu v trin khai. Trong
b ng. Nhiu nghin cu ch ra nhng bt cp bi vit ny, chng ti mun nghin cu xut mt
trong m hnh pht trin du lch ca thnh ph nh: gii php h tr pht trin du lch c s lin kt gia
chi tiu ca du khch cn hn ch, mt s im tham Nng v Hi An l h thng City Link. H thng
quan cha thu ht cc i tng khch c th (Sn ny bao gm 3 m hnh: m hnh v tng hp; m
Tr v B N vi khch quc t, Bo tng Chm vi hnh lin kt v m hnh nh gi.
khch trong nc), cc yu t nh l hi dn gian,
1. Gii thiu v m hnh v tng hp City Link
dch v gii tr, c hi mua sm, cc c s lu tr v
lng ngh th cng m ngh hu nh t nhn c s Hu ht cc thnh ph du lch trn th gii v cc
quan tm ca du khch, m thc tuy a dng nhng nc ng Nam u c pht trin h thng City/
cha c nhiu du khch bit n, thi gian lu tr tourist Pass cho khch du lch nh Singapore City
ca khch quc t cn ngn - di 1 ngy chim t l Pass1, Kulalumpur Pass2, Eurail Pass3

*
ThS., Vin Nghin cu Pht trin Kinh t - X hi Nng.
**
Vin Nghin cu Pht trin Kinh t - X hi Nng.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
37
Nghin cu - Trao i
Vic pht trin mt m hnh City Link lin kt
gia Nng v Hi An s ha hn to ra sc cnh
tranh ln, gip li ko khch du lch n vi cc sn
phm du lch c trng ca hai a phng. y l
m hnh tch hp h thng v du lch kt hp tham
quan nhiu a im khc nhau ti thnh ph
Nng v Hi An. Thay bng mua v ring bit tham
quan cc im A, B, C,... du khch c th kt hp mua
v City Link tham quan cc a im ny vi chi
ph r hn so vi vic mua cc v n l. Cc doanh
nghip kinh doanh dch v ti cc a im du lch
ny trong h thng City Link s c kt ni vi nhau
v c h thng gim gi trn v trc tip cho khch
hng. Bn cnh , mt im c bit ni tri ca h ca m hnh City Link tng ln.
thng ny l c nhng chnh sch u i cho cc i
tng khch hng nh tr em, sinh vin v ngi gi.
V c chia lm nhiu mc gi khc nhau ty theo
s lng a im tham quan ca khch du lch. Mt
v d minh ha cho thy tin ch ca dch v ny, c
th nu khch du lch mun tham quan v s dng
cc dch v vui chi gii tr ti 4 a im nh Non
Nc, Bo tng Chm, Sunwheel, tham quan nh c
Hi An th ch phi tr 149.000 ng cho vic s dng;
trong khi nu khng s dng v City Link th khch
38 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
hng phi tr l 200.000 ng. CityLink c thi hn
trong vng 30 ngy k t khi mua.
2. M hnh lin kt
Ngoi ra tng tnh hp dn ca City Link, thnh
ph c th thit k chng trnh lin kt City Link -
lin kt gia City Link vi cc doanh nghip kinh
doanh du lch trn a bn thnh ph Nng v Hi
An. C th Doanh nghip A c th lin kt vo City
Link bng vic ng k dch v gim gi thng qua.
Li ch ca doanh nghip l c thnh ph h tr
qung co ti c nhiu khch du lch hn. Trong
khi thnh ph li c hng li nh tnh hp dn
C th ly mt v d nh Bnh trng cun tht heo
Trn gim gi 20% cho khch c th City Link; Cp
treo B N (gim gi 10% cho khch s dng City
Link); Hi An express (gim gi 20% v xe Nng -
Hi An cho khch c th City Link),...
Bn cnh , nhm ko di ngy lu tr bnh qun
ca khch City Link c th kt hp vi cc doanh
nghip kinh doanh khch sn, nng cp m rng cc
gi dch v nh m cc tour du lch nh kt hp tham
 Nghin cu - Trao i

Hnh 1: M hnh v tng hp

quan khu sinh thi bn o Sn Tr. Trong tng lai, 3. M hnh nh gi

khi cc dch v kinh doanh min thu (duty free) tr
Mt trong nhng vn m chng ti rt quan
nn ph bin hn Vit Nam, City Link lin kt khch
tm l nh gi ca du khch sau khi s dng cc
sn ln c th kt hp hnh thc kinh doanh khch
dch v du lch ti a bn thnh ph Nng. Vic
sn vi kinh doanh hng min thu tng doanh
nh gi gip cc c s du lch nhn nhn c u v
thu v thu ht khch. y l hnh thc m khch lu
khuyt im trong cung ng dch v, t a ra gii
tr c th mua sm hng min thu ti khch sn v
php nng cao cht lng dch v du lch. Vi khch
nhn hng ti sn bay. to s thun li cho khch
du lch, vic pht trin h thng nh gi cht lng
du lch, cc dch v h tr hng dn vin, phin dch
dch v cng gip khch hng phn loi v la chn
theo yu cu s c City Link cung cp.
c nhng c s cung cp dch v tt. Vi chnh
Trong tng lai xa hn, vi iu kin City Link quyn, vic pht trin h thng nh gi gip chnh
trin khai thnh cng ti Nng v Hi An, m hnh quyn c nhng bin php x l vi h thng dch v
c th c m rng ra Hu v cc khu vc khc. km cht lng.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
39
Nghin cu - Trao i
thc hin m hnh ny, City Link s pht trin
h thng nh gi trn website dnh cho cc c s
du lch c lin kt vi City Link ti Nng. C th
khch du lch khi mua th City Link s c yu cu
ng k email. Mt cu hi chm im dch v n
gin s c gi ti email nh khch du lch tr li. Tt
c mi thng tin s c cng b trn website theo
h thng thang im nh gi cc c s du lch tham
gia City Link.
Tm li, m hnh City Link gip kch thch kh
nng chi tiu v lu tr ca khch du lch thng qua
vic gia tng s lng a im khch tham quan
nh khi t trc v ca nhiu a im, khch c xu
hng tham gia vo ht cc a im mua v thay
v ch chn mt hai a im nh trc. Khch tham
quan nhiu a im ng ngha vi vic s dng
nhiu dch v v thi gian lu tr tng ln. City Link
cn cung cp thng tin cho du khch v cc dch v
khc trn a bn thnh ph. S dng City Link lin
kt vi cc doanh nghip va to c hi qung b
cho doanh nghip, va cung cp thm cc thng tin
cho du khch v cc c hi gim gi chi tiu khc.
c bit, City Link s h tr m rng mng li thng
tin m thc trn a bn thnh ph, c bit l nhm
cc h gia nh kinh doanh m thc nh, ni ting
vi cng ng bn a, nhng cha c nhiu du
40 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
khch bit n.
.T.N.H. - P.T.L.
CH THCH
1
Singapore City Pass: Singapore City Pass cung cp cho
du khch dch v tr trc gim gi nhiu a im vui chi
gii tr ti thnh ph Singapore. H thng v chia lm 3 loi
vi cc mc gi khch nhau: v 1 ngy (1 day Pass), v 2
ngy (2 days Pass), v 3 ngy (3 days Pass) vi mc gim gi
t 45% - 50% so vi vic ch mua cc v ring l. Ngoi ra
h thng cn chia ra cc mc gi khc nhau cho ngi ln
v tr em. V Pass cng c kt hp gim gi cc dch v bn
ngoi, tuy nhin lin kt ny kh hn ch.
2
Kulalumpur Pass: tng t nh Singapore Pass, nhng
nhn mnh hn v m thc a phng, ngoi ra cn c h
tr mua sm, thng tin bn , v sim in thoi.
3
Eurail Pass: y l h thng v tu i li trong chu u.
Hnh khch thay bng vic mua v cc cng ty ring, c
th mua trc v tng hp Eurail Pass gip s dng dch
v tu xuyn quc gia. Khch mua Eurail Pass c nhiu la
chn khc nhau nh Global Pass, Select Pass, Regional Pass,
v One Country Pass. Vi Global Pass khch c th s dng
tu ca hu ht cc nc ti chu u; vi Select Pass, khch
t chn nhng nc mun n; Regional Pass ph hp
vi khch mun i mt khu vc ca chu u nh Bc u,
Ty u, ng u, v One Country Pass dnh cho du khch
mun tham quan mt t nc.
 Nghin cu - Trao i

V N M NG
? V Hng An *

M ng tc Nguyn Phc n1, tc Hong tn n, l con trai trng ca

ng cung Cnh (Hong t Cnh), chu ch tn ca vua Gia Long, ngi c th
k v vua Gia Long sau khi ng cung Cnh mt v bnh u ma ti Gia nh vo
nm 1801. Nhng 15 nm sau, ngi c chn k v l hong t th t (Nguyn
Phc m), tc vua Minh Mng (1820 - 1841). Di triu i ny c ba v n ln xy
ra. K theo th t thi gian th th nht l v M ng (1824), th hai l v L
Vn Duyt (1835) v th ba l v L Cht (1835).2 Vi hai v L Vn Duyt v L Cht
hu nh sch s no khi vit v triu Nguyn cng c ni n t nhiu v kh r,
ring v n M ng th ngi ta vit mt cch m m v y mu thun.

Ngi ta ni g?
Trong Vit Nam s lc, hc gi Trn Trng Kim
vit:
Vic ngi [Minh Mng] git ch du l b v Hong
t Cnh3 v cc chu, th khng thy sch no chp
c, ch thy mt i ngi truyn ngn nh th m
thi. Vic y thc h th no khng r.4 [ch in
nghing v m do VHA nhn mnh].
S gia Phm Vn Sn trong Vit s ton th th ni
c v qu quyt v rnh r hn:
Kinh thnh Hu qua bu nh xa
ch trong mt thng, su tnh min Nam lt c
vo tay Khi [L Vn Khi]. Trong dp ny, Khi ly
danh ngha tn ph mt ngi con ca Hong t khng chng chnh ng (vua Gia Long) li l
Cnh, mt nm 1801. V Vng tn by gi ang ngi y thc u t cho con, nn vua Minh Mng
Hu. (Nguyn Phc m, 1820 - 1840) (Sic) mi b mt s
Nghe tin ny, vua Minh Mnh cho git ngay con nh vit gio s cho l bo cha. Nhng ngi ny
chu v ch du bn Khi ht ng li dng.5 cn gn rng ng gian dm vi ch du (v Hong
[VHA nhn mnh]. t Cnh) ri ly c b ny cha hoang, git b ta v
cc chu. [VHA nhn mnh].
My chc nm sau, hi ngoi li c ngi nhn
nh rng: Nghe c nh l s tht Rashomon (L Sinh Mn).6

*
Nh nghin cu, Hoa K.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
41
Nghin cu - Trao i

Chnh s nh Nguyn ni g?
Sch i Nam thc lc ghi li rng, nm Minh
Mng th 5 (1824):
ng Ha cng M ng c ti, b min lm thng
dn. M ng l con trai c ca Anh Du Hong Thi
t [Hong t Cnh]. Trc c ngi co M ng l
ngi dm dt, thng gian vi m l Tng Th Quyn.
L Vn Duyt em vic tu kn. Vua sai bt Th Quyn
giao cho L Vn Duyt dm cht m cm M ng
khng c chu hu. n nay, M ng dng s
ni l c bnh, xin np tr sch n v xin min lm th
nhn, v nh ring. Vua vi cc thn cng i thn
vo bn, bn y cho.7
M ng b trut tc cng, ph lm ngi
thng, xa tn trong tn ph (gia ph hong tc),
mt ht bng lc, ring con ci th ch c bin ph
vo sau s Tn tht. Vic th t Anh Du Hong Thi
t (tc Hong t Cnh), c chuyn qua ngi em
ca M ng l M Thy. Vua Gia Long (Tr v 1802 - 1820)
Qua nm Minh Mng th 6 (1825), li thy ghi mt
s vic khc v M ng: Ngc dip11, n phn ca ng cung Cnh, chnh
v ph Tng ti l Phan Huy Thc v Tn Tht Bng
M ng c ti nh ring, thng n thm
tu rng:
con x An Ha, c ngi cho l trn, tu ln. Vua bo
rng: Hnh vi ca n hn l ch ln, trm ngh ci tnh M ng l con c Hong Thi t Anh Du, trc
Anh Du Hong Thi t nn khng n lm ti, nay li v b ti, cc con ci phi ph lc vo cun ph Tn tht.
nghe k by b xui khin, mun lm g chng?. Lin sai Nay thit ngh rng: ti ca M ng ch l ti t lm
th v bt v, phi binh canh gi, ri tha.8 hng mnh, snh vi ti phn nghch c khc (Dng di
Phm Hip, Phm Hu u b tc khi h Tn tht).
Nm 1826, M Thy bng mc bo bnh v mt:
Hung chi con l L Chung hin c tp tc gi
Khi vua [Minh Mng] mi c tin cng mc vic th cng ngnh Anh Du. Ngoi ra, con trai con
chng hoc lon cp tnh [th t], tc th sai i thn gi hn cng u l chu ca Hong Thi t Anh Du.
em ng y ti thm, n ni th cng cht ri. Vua Vy xin lit vo tn ph theo th th Hong Thi t Anh
thng khc, bi triu 3 ngy, cho thy l Mn Khc, sai Du, m b ch ph i. n nh tn v t M ng
Tng Phc Lng v Tn Tht Dch trng coi vic tang, trong ph Hong t, di ch chp nhng ch Anh Du
pht kho cp cho. Ngy tng, li bi triu mt ngy, xa Hong thi t t nh xin chua r ti danh lu chiu.12
gi n nh, vua thn rt ru cng. Con gi ca cng
Ci cu m chnh, ph Tng ti ngh chua vo
mi sinh, sai trng cng cha nui nng, chiu theo
l: Con trng l M nh, nm Gia Long 15, c
bng cng n m cp bi cho.9
phong tin ng Ha cng, v m ui chi bi t bit
gii quyt vn th t ng cung Cnh, vua c ti, Minh Mnh nm th 5 [1824], mang np c sc
phc hi hong tch cho ngi con trai trng ca v n, xin tha ti, c lm th nhn.13 Vua Minh Mng
M ng l L Chung, cho tp phong10 lm ng Ha chp thun.
hu, cp bng lc lo vic t t. C l hai ch ng
Tuy vy, gia nh M ng vn cha c yn
Ha to nn mt n tng kh chu no nn
thn. Nm Minh Mng th 17 (1836), nhn khi duyt
nm Minh Mng th 8 (1827), vua i phong lm Thi
xt li Ngc dip, Tn Nhn Ph li cng B L tu
Bnh hu.
rng: Th nhn M ng ti c rt nng, con ci h
Qua nm Minh Mng th 14 (1833), khi bin son nn cn Tn ph. Duy c L Chung c tp

42 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

phong ch vic th cng dng di Anh Du, th xin
cho min ngh, cn con trai l L Ngn v cc con gi l
Th Vn, Th Dao u b trut lm th nhn, tc b tn
trong s h Tn tht.14 Ln ny vua Minh Mng cng
gt. Qua nm 1839, i phong L Chung lm Cm
Ha hu, sai tip tc gi vic th cng.
Nm 1848, T c nguyn nin, ng cc i hc
s V Xun Cn - cng l nhc gia ca vua - trong mt
bn s rt thng thit, k li cng lao to ln ca ng
cung Cnh, dng xin gia phong cho L Chung (
c bng lc cao hn), tr cp cho M ng sng
nt chui ngy tn, v cho con chu M ng c
ghi tn li vo Tn ph nh nm xa. Vua T c nghe
cng xiu xiu, nhng bo B L ghi nhn, hn ht
tang vua Thiu Tr s xt li.
Qua nm 1849, M ng b bnh cht. Cng
trong nm , kinh thnh b dch bnh. Theo tp
qun, vua ngh rng tri ra tai ha hn do c iu g
oan khut y, nn xung chiu tm cch tr thin tai.
Nhn , mt nhm cc quan 30 ngi, do T Quang
C ch xng, dng s nhc li ngh ca V
Xun Cn nm trc v xin cho gia nh M ng
c tr li quyt nh ca nm Minh Mng th 14
(1823). Vua T c chp thun, v qua nm sau, gia
phong cho Tn Tht L Chung lm Cm Ha Qun
Vua Minh Mng (Tr v 1820 - 1841)
Nghin cu - Trao i
cng. K ngoi hu Cng chnh l hu du ca
dng ny.
Tam sao tht bn
Khi so snh phn trch dn chnh s trn v
nhng trch dn ca cc tc gi va k, hn c gi
cng thy c ci nn tam sao tht bn do nghe
tin n nh th no.
Qu thc c vic vua Minh Mng ra lnh cho T
qun L Vn Duyt git b Tng Th Quyn, v ga
ca ng cung Cnh, v ti thng dm vi con trai,
nhng hon ton khng c vic vua git ht cc
con ca anh rut. V phn M ng v cc con -
ngoi tr L Chung vn cn c gi o mo v bng
lc do nhim v phi th phng ng cung Cnh -
qu c vic b tc b Hong tch, ph lm th nhn
nhng sinh mng an ton. Mi n nm 1848, M
ng mi cht v bnh ch chng ai git c, m vua
Minh Mng th thng h t nm 1841 (vua Minh
Mng mt vo ngy 27 thng Chp nm m lch, ri
vo thng 2 nm 1841).
Trong khi vit Vit Nam s lc, s gia h Trn c
tham kho i Nam thc lc v i Nam lit truyn
nhng lc mt gia cnh rng rm hng ngn
trang ca hai b sch hng chc cun , khng
c c iu mun bit nn mi ni l khng thy
quyn sch no chp c. Du sao vn ng qu ch
khng qu quyt v iu khng r.
Tri li, s gia Phm Vn Sn th khng thn
trng nh th. ng khng nm c ngun ti liu
nhng li on m mt cch qu quyt, thm ch
khng n c nin i ca s kin nn ni ra iu
mu thun m khng bit.
Nh chng ta thy, lon L Vn Khi xy ra Gia
nh nm 1833, chng mt nm sau ci cht ca
L Vn Duyt (1832), trong khi vic git b Tng Th
Quyn (v ng cung Cnh) c vua Minh Mng
giao cho chnh L Vn Duyt thi hnh t nm 1824,
tc 11 nm trc . Vy th sao li ni l: Nghe tin
ny [L Vn Khi tn ph con Hong t Cnh], vua
Minh Mnh cho git ngay con chu v ch du bn
Khi ht ng li dng.
T ch ghi nhn s vic sai lm ny hn s dn
n nhiu sai lc khc na cho th h sau. l iu
ngi chp s nn trnh.
S chn la Hong t m
ng cung Cnh cht lc cn qu tr (1801, 22
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
43
Nghin cu - Trao i

tui ta) li mt khong trng ln trong vn

tha k ngai vng, nht l sau khi vua Gia Long thng
nht t nc vo nm 1802.
Bn nm sau ngy ng cung Cnh mt, vo ma
thu 1805, s ghi nhn qun thn (khng r nhng ai)
xin lp thi t. Vua p:
Ta t thu nh, gp vn nh khng may, tng tri
mi gian him mi c ngy nay, kh nhc m c mi
phi ngh truyn lu di. Thi t l ngi vua sau ny
ca nc, chnh thng l . Nay hong t hong M vua Gia Long v Tha Thin Cao Hong hu Hu
tn hy cn nh, trm ng y cho thy dy, rn c
thnh ti c ri sau chn k no hin mi lp, th cng
ngi. Hong t th t hin v ln hn c, vua .
cha mun.15
By ti u c lng theo. Ring mt mnh Nguyn Vn
Vua Gia Long nhiu con trai, bn ngi con u l Thnh l ngi ngo mn kiu cng, mun c vua
cc Hong t: Cnh, Hy, Tun v m. Sau khi ng nh tui, khng thch vua ln tui. Mt hm mi cc
cung Cnh cht i, Hong t Hy v Hong t Tun quan trong triu ung ru nh, ni ln rng: Hong
cng cht min Nam trc khi t nc thng nht tn n ni ngi, ti sp tu xin lp y. Trong m
(1802). Vo thi im vua Gia Long ni cu va ri, ngi khng ai dm ni g. Trnh Hoi c s v ly mnh,
ngi con trai ln nht l Hong t m - tc gi l bn ni rng: Vic ln ca nh nc, quyt nh do
ng Hong T - mi 15 tui, cn chu ch tn ca lng vua, nu ngi by ti nh k ring, tham ly cng
vua, Hong tn n mi chng 6, 7 tui.16 to th ti li ln. Vn Thnh bn thi. Sau c ngi ni
n tai vua. Vua gin ni rng: Hn mun dng vua
Trong s cc i thn by gi, c l khng ai nng
nh d khng ch, ngy sau c th cht hng, v
lng v vic lp thi t cho bng Tin qun Nguyn
lng chng [VHA nhn mnh]. Ta h ti tm nhm
Vn Thnh. Nm 1812, trong mt mt s ngh 4
ln, khng bit n o nn chng, vi nghe li hn m
iu th iu th nht l xin sm lp thi t yn
khng v x tc chn ngi sao!. T , h c Vn Thnh
lng ngi. Vua ng nhng cha c quyt nh.
vo yt kin l ch xin dng thi t. Vua nn lng. Vn
Nm 1814, Hong hu h Tng (tc Tha Thin Thnh t bit khng c tha , cng thm ng s.18
Cao Hong hu) - v c vua Gia Long - mt. Vua ch
Nm 1816, vua Gia Long chnh thc cng b lp
nh Hong t m ng ch t, v ngay t nm mi
hong t th t lm ng cung Thi t. L tn phong
3 tui, ng c Tng Hong hu nhn lm con
long trng din ra vo ma h nm . Qua nm sau
nui, c giy t giao nhn ng hong do L Vn
(1817), b co v ti c con l Nguyn Vn Thuyn m
Duyt vit theo lnh vua. By ti c ngi bn nn
mu cng L Duy Hon lm phn, Nguyn Vn Thnh
cho ch tn l Hong tn n lm ch t. Vua ni:
t vn khi ni v cn ang c tra xt. Thng 1 nm
Hong T tng lm con ca hong hu, c giy 1820, vua Gia Long bng h, Thi t m ni ngi ly
t, nn sai lm ch t, vic ln ca nh nc khng nn hiu l Minh Mng (1820 - 1840).
cu n theo l ch tn tha trng nh nh thng.
Nu Nguyn Vn Thnh cn sng n i Minh
Nguyn Vn Thnh cho th th vn t kh gi. Vua bo
Mng chc cng kh c an thn. Tuy nhin, vua Gia
rng: Con theo mnh cha t m l vic danh chnh ngn
Long tin liu v gip ct gnh nng cho con ri.
thun, c g m khng nn. By gi vic bn mi nh.
Nguyn Vn Thnh t khng bng lng.17 iu c th hiu v iu kh hiu
Cng ngy th nh ca Nguyn Vn Thnh cng Trong v n M ng c my im c bit
l r: khng nhng cn phi lp thi t m ngi khng ging vi cc v khc.
ng lp l Hong tn n ch khng phi ai khc.
Th nht, can n c hai ngi l Tng Th Quyn
i Nam thc lc c mt chi tit rt sng ng:
v M ng, nhng ch c Th Quyn b bc t di
Vua [Gia Long] tui cao m cha nh ngi ni tay L Vn Duyt do lnh ca vua. Cn M ng, u

44 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

tin mi ch b cm chu hu. Sau mi b trut lm
th nhn l do bit ti m t nguyn, vi s ng
ca cc i thn v s chp thun ca vua. iu ny
th hin ng ci ngh ci tnh Anh Du Hong thi
t nn khng n lm ti nh vua Minh Mng c
ln ni. Tng th phi cht cho M ng c
sng, v mu long cn hn nc lnh. V c l vua
khng mun mang ting ni da xo tht, nhng tay
vo mu anh em.
c im th hai ca v n ny l khng c bn
n. N mang tnh cch thanh l mn h, gii quyt
ni b hn l a ra cng khai. iu ny c th hiu
c v ni dung v n l chuyn thng lun bi l,
mt loi lm im nhc gia phong, chng tt p g
lm to chuyn, phi by ra cho bn dn thin h
m tiu.
Bn cnh nhng iu c th hiu c , c mt
iu khng r, y l: v gian dm ny khng phi b
bt qu tang m do: Trc c ngi co M ng
l ngi dm dt, thng gian vi m l Tng Th
Quyn. L Vn Duyt em vic tu kn. Vy, trc khi
em vic ny tu kn ln vua, L Vn Duyt c iu
tra khng? C bng c g khng? Chng l sau khi
nghe L Vn Duyt tu kn l vua Minh Mng c ngay
bin php m khng cn c mt s phi kim no?
T qun L Vn Duyt (1763 - 1832)
Nghin cu - Trao i
Hay l trong thc t, qu c s iu tra no nhng
chi tit d dy nn s thn khng chp? Ch bit rng
vua t ra rt gin M ng v chuyn sai tri nn
c ln dng li rt nng n gi hnh vi ca n hn
ch ln.19
S tht u?
Chnh ci im kh hiu, mp m nh ti va ni
trn dn n d lun cho rng, y l mt v
thanh ton i th trong vn tranh chp quyn
lc, nn hn 150 nm sau, c tc gi vit:
Thi y c 2 ti thuc hng i c, khng th tha,
y l bt trung v tht c. Bt trung th con trai trng
ca Hong t Cnh chng c biu hin g, vy th Minh
Mng mun yn v trn ngai, t phi khp M ng
vo ti tht c l thng dm vi m. i, gi m M
ng chng phi chu ch tn ca vua Gia Long th
i ng s m thm bit ngn no! Vua Minh Mng
ting l do b Thun Thin Cao Hong hu nui dng,
ngha l vi Hong t Cnh no c khc chi anh em
cng cha cng m, th m cam tm git hi ch du v
y a cc con ca anh. Ai ni rng, phm l
hong th chng th dung tha dng trng ca tc
h nh mnh. Mc ng sai vi ai cha r, nhng vi
vua Minh Mng, ch l thay!.20
Nh trnh by trn, Hong t m phi ch
i 15 nm rng mi chc chn rng ngai vng thuc
v ng. B ngoi, l mt s la chn y thn trng
ca vua Gia Long, nhng bn trong theo thin , thi
gian 15 nm cn c mt ngha khc. l vic dn
ng, ngha l chun b mi iu kin thun li cho
ngi k v vic chuyn giao quyn hnh c m
i, trnh s xo trn lm nghing ng triu i m vua
tn bao cng sc mi dng nn.
Trong vn chn ngi k v, vua Gia Long
khng th khng quan tm ti hai yu t cn bn:
- Th nht l kh nng v t cch ca ngi tha k.
- Th hai l phn ng ca cc cng thn i vi
ngi k v, v phn ng ny rt quan trng, nh
hng ti s an nguy ca triu i.
Bng vo kinh nghim chnh tr ca mt ngi lp
nghip t khi trong tay t ch c mt thnh, qun
ch c mt l21, vua Gia Long c tha khn ngoan
d kin c rng ngi k v s phi i ph vi
nhng vn g trong ni b, do cc cng thn gy ra
gia cc im thu ht quyn lc mang danh ngha l
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
45
Nghin cu - Trao i
con hoc chu. Nu vua chn chu (Hong tn n)
th phi phng phn ng ca phe ng h con; v
ngc li, nu chn con th phi phng phn ng
ca phe bnh chu, bi v gi d bn thn cc con
v chu mun yn thn tun theo lnh cha, ng i
na th cng khng trnh khi tnh trng bn ra tn
vo, xi gic ny n ca cc i thn, nu h c quan
im ngc li vi vua. Trong s tr hon quyt nh
ca vua, chc chn c ci thm mua thi gian
thm d phn ng ca cc i thn, v qu nhin
Nguyn Vn Thnh mc by.
Chnh sau khi ci ca Nguyn Vn Thnh bc
l r rng, vua mi cng b quyt nh dt khot:
Thng ba, ngy Canh dn (2/1816), t triu nghi
in Cn Chnh, triu by ti n, u cho ngi. D
rng: Trm nay lm vic mi, rt lo n k ln ca X
tc. Thi t l ngi tr nh [ngi ni ngi] ca nc,
cn phi sch lp trng chnh thng v gi bn gc
nc. Bn triu Thng th B Li l Trnh Hoi c n mt ln ca triu nh lc by gi. Nay Nguyn Vn
trc ging ng, sai vit Lp Hong t Hiu [tc m]
lm Thi t a cho by ti xem. Vua ni: Ai ng
th k tn vo. Qun thn u ni: Thnh nh trc, cng khai trc mt nhng nhn vt quan trng ca
thc l phc khng cng ca x tc, bn thn xin noi
theo mnh lnh.
Tip theo th tc ny l tin hnh th tc phong
thi t. Vo ma h nm sau (1817), Tin qun
Nguyn Vn Thnh ung thuc c t st khi triu
nh ang cn ngh n. Vua Gia Long t thng tic
mt cng thn nhng hn trong lng khng khi th
pho nh nhm khi loi b c mt chng ngi
quan trng trn tin trnh cng c quyn lc cho vua
tng lai m khi phi dng n bin php mnh.
Trong nhng nm k tip, vic chuyn giao quyn
hnh c thc hin tng bc trn tng lnh vc,
va c tnh cch tp vic lm vua cho con trai, va
nhm tng quyn uy cn thit, chng hn thi t i
din vua lm l ti cc lng miu; chun y ngh
ca B L, buc thn dn phi xng thn i vi thi
t; gi sinh nht ca thi t l tit Thin xun; giao
cho thi t duyt li cc n do nh thn ngh, t
ti v lu tr xung, v x chung quyt;
Thng 1 nm 1820, ngy Tn mo, triu hong thi
t v cc hong t tc cng v cc quan i thn L
Vn Duyt, Phm ng Hng vo hu. By n ngc, c,
gm trn n vng trc ging ng. D hong thi
t rng: y l c nghip gian nan ca trm, nay giao
cho con, con nn cn thn gi gn.22 K , ngy K
46 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
Lng vua Minh Mng Hu
hi, vua m nng, triu hong thi t v cc hong t
tc cng cng cc i thn l bn L Vn Duyt, Phm
ng Hng cng nhn di chiu.23
Nguyn Vn Thnh v L Vn Duyt l hai gng
Thnh cht, em mt ng vua trng thnh gi
gm cho hai trng thn mt v, mt vn mt cch
triu nh l bc dn ng sau cng. Vi vic ny,
vua Gia Long mun ni ln rng y l quyt nh
ti hu ca vua, y l chnh thng, ai i ngc li l
phn bi, s b kt n. Liu trong mt bi cnh nh
th, M ng c can m chng li khng?
Liu c mt i thn no dm ng h M ng, du
l ngm ngm khng?
Ln ngai vng trong iu kin thun li nh th,
li vn thng minh v quyt on, thit ngh vua
Minh Mng khng cn thit phi gy ra v n M
ng (vi mt ci c rt xu h, rt im nhc gia
phong) bo ton a v, v M ng khng phi
l i th v khng c ngi hu thun. Xin nh li
rng, v n M ng xy ra vo nm 1824, ngha l
nm nm sau khi vua Minh Mng ln ngi. Ngy nay,
nm nm l thi gian hon thnh mt k hoch
ln (k hoch nm nm), vy th thi xa, nm nm
cng cho vua Minh Mng cng c a v mt cch
vng vng tuyt i.
L thng tnh, khi khng c du hiu e da th
khng ai xung tay nng n. Trong hon cnh tng
quan lc lng nh th, th hi vua Minh Mng c cn
phi lm ci tr nh c tn gc khng? Ni nh th
khng c ngha l vua Minh Mng khng coi chng
M ng, nhng coi chng theo cch ro giu, ngn

chn t xa ch khng phi st mu nh ngi ta n
i. Vic lp ra Tn Nhn Ph, t ra h thi dnh
cho dng lm vua v Phin h thi dnh cho dng cc
anh em, ting ni rng d dng phn bit th th,
thn s nhng thc cht l mt loi nhn hiu phn
bit trong vn tha k ngai vng. Ni mt cch
khc, v M ng khng phi l mt v n chnh tr.
Nhng tin n, nhng ghi nhn v v n M
ng u thuc loi tam sao tht bn, hoc do
ngi ta khng nm c s vic - ngay chnh c cc
s gia, nh ngi vit dn - hoc do c cm nn
by chuyn theo kiu v rn thm chn. Cn chuyn
ph phn vua Minh Mng ng hay sai, tn c, hp
hi hay khng l quyn ca mi ngi nhng ng
qun nu l chng.
Ch thch
1
K t khi vua Minh Mng ban hnh h thi (bi th
quy nh ch lt cho dng ca vua) v Phin h thi (nhng
bi th quy nh ch lt cho cc anh em vua) vo nm 1836
th mi gi l M ng, ly ch lt l M, theo th t trong
bi th sau:
M L (Du) Tng Cng Trng;
Lin Huy Pht Bi Hng;
Lnh Nghi Hm Tn Thun;
V Vng Biu Khn (Khim) Quang.
2
Xem Trn Gia Phng, Nhng k n trong Vit s,
(Canada: Non Nc, 2000).
3
Tc ng cung Cnh, sau c vua Gia Long truy tng
l Anh Du Hong Thi t.
4
Trn Trng Kim, Vit Nam s lc, Quyn II, (Paris:
Institut de lAsie du Sud-Est, 1987), 187.
5
Phm Vn Sn, Vit s ton th, (Hoa K: T sch S
hc, khng nm), 604.
6
y l b phim en trng ca Nht vo thp nin 1950,
k chuyn cng mt v n mng nhng khi c thut li
vo mt chiu ma di cng Rashomon, nhng ngi
cng tr ma mi ngi k li mt cch khc nhau v ai
cng ngh rng mnh ni ng s tht.
7, 8, 9
Quc s qun triu Nguyn, i Nam thc lc, Tp 2,
Nghin cu - Trao i
(H Ni: Gio dc, 2004), 390, 400, 520.
10
Tp phong l theo tc ca cha phong tc cho
con, thp hn mt bc.
11
Gia ph ca nh Nguyn, thuc dng ca vua Gia
Long.
Quc s qun triu Nguyn, i Nam thc lc, Tp 3,
12, 13
(H Ni: Gio dc, 2004), 525, 525.
14
Quc s qun triu Nguyn, i Nam thc lc, Tp 4,
(H Ni: Gio dc, 2004), 1038.
Quc s qun triu Nguyn, i Nam thc lc,
15, 17, 18, 22, 23
Tp 1, (H Ni: Gio dc, 2004), 642, 877, 913, 1000, 1002.
16
Khng c lch M ng nn y ch l con s c
lng. Hong t Cnh sinh nm 1780. Gi th 18 tui c
con th M ng sinh trong khong nm 1797, 1798.
19
C Trn Trng Phc, mt nhn s lo thnh ca Hu
Mountain View, California (Hoa K) c in thoi cho ngi
V.H.A.
vit hi rng: C bit v sao ch c L Vn Duyt bit v ny
m khng phi ai khc? Ti tha cha ngh ra. C bo rng:
v L Vn Duyt trc khi lm tng, nguyn l ngi ch
huy tt c thi gim trong cung cm. Chuyn cung cm,
chuyn phng the ca vua, ca ng hong, b cha ch c
thi gim l bit r thi. Chnh bn ny mch li chuyn
kn cho L Vn Duyt, t ti tai vua Minh Mng. Xin ghi
nhn y nh l mt cch gii thch kh tn.
20
Nguyn Khc Thun, Vit s giai thoi, Tp 8, (H Ni:
Gio dc, 2001), 11.
21
Ch ca vua Gia Long dng ch tnh trng ban u
khi mi dy nghip.
Ti liu tham kho
1. Trn Gia Phng. 2000. Nhng k n trong Vit s.
Canada: Non Nc.
2. Trn Trng Kim. 1987. Vit Nam s lc. Quyn II. Paris:
Institut de lAsie du Sud-Est.
3. Phm Vn Sn. Vit s ton th. Hoa K: T sch S
hc.
4. Quc s qun triu Nguyn. 2004. i Nam thc lc.
Tp 1. H Ni: Gio dc.
5. Quc s qun triu Nguyn. 2004. i Nam thc lc.
Tp 2. H Ni: Gio dc.
6. Quc s qun triu Nguyn. 2004. i Nam thc lc.
Tp 3. H Ni: Gio dc.
7. Quc s qun triu Nguyn. 2004. i Nam thc lc.
Tp 4. H Ni: Gio dc.
8. Quc s qun triu Nguyn. 2004. i Nam thc lc.
Tp 5. H Ni: Gio dc.
9. Nguyn Khc Thun. 2001. Vit s giai thoi. Tp 8. H
Ni: Gio dc.
10. S Quc. 2000. D vng. California: Vietbooks.
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
47
Nghin cu - Trao i

LN NG V VN SC SNG CA DI SN
TRONG X HI NG I

1. Ln ng trong h thng cc thc hnh tn

? T Th Loan *

ngng Vit Nam v trn th gii

Tn ngng th Mu Tam ph, T ph c lch s
pht trin lu i v c sc lan ta mnh m Vit
Nam. Ngoi cc trung tm tn ngng ln nh ph
Dy (Nam nh), n Sng (Thanh Ha), ph Ty H
(H Ni) cn v s cc n, ph, in th tri khp
cc tnh Bc B v lan truyn vo Trung B, Nam B
Vit Nam, thm ch theo chn ngi Vit ra hi ngoi.
Tn ngng th Mu bt ngun t tn ngng th
N thn, mt hin tng kh ph bin v c cn r
lch s - vn ha su xa trong h thng cc tn ngng
Mt s nh nghin cu cho rng, ln ng l hnh
ca ngi Vit, cng nh nhiu dn tc khc trn th
thc nghi l c nhiu ni trn th gii, c bit
gii. Xut pht t tm thc tn th cc lc lng t
cc dn tc vng Nam Phi, Nam M. y cng l
nhin, khoc cho thin nhin, v tr thuc tnh n vi
mt hnh thc Shaman gio ph bin Campuchia,
nhng c tnh sn sinh, tn tr, che ch, sng to,
Thi Lan, Lo, Java, Palawan, Madagasca, Nam Trung
t xa xa cc N thn rt c tn sng v th
Hoa, Siberia, trong hin tng xut thn, nhp
phng Vit Nam. Tuy nhin, trong cc N thn ch
thn ng vai tr quan trng (G. Condominas 1973,
c mt s v c phong l Mu thn, v trong cc tn
Nguyn Kim Hin 1996). Cng c quan im cho rng,
ngng th Mu thn, tn ngng th Mu Tam ph,
Shaman gio thc cht ch l dng nhng phng
T ph c mt ch ng c bit, c sc lan ta ln
thc thi min, m th nhng ngi xung quanh
v mang m sc thi bn a ca ngi Vit vng
cng nh bn thn mnh (Phm Qunh Phng
Bc B.
2007). Ln ng trong tn ngng th Mu Tam ph,
Tn ngng th Mu Tam ph, T ph c h thng T ph c coi l mt dng ln ng mun, nhng
nghi l v l hi rt phong ph, a dng vi nhng c iu c bit l hnh thc nhp nhiu thn v
nt c o ring gip phn bit vi cc tn ngng, nhp ni tip nhau1, tc l trong mt bui hu ng
tn gio khc. Tuy nhin, in hnh nht v c trng c nhiu v Thnh ln lt ging xung v hin linh
nht vn l nghi l ln ng. qua nhiu gi ng ni tip.
*
PGS.TS., Vin Vn ha Ngh thut Quc gia Vit Nam.

48 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

2. Ln ng - hnh thc thc hnh nghi l c
bit trong tn ngng th Mu Tam ph, T ph
Ln ng trong tn ngng th Mu Tam ph, T
ph thuc dng ng ct, ly th Mu l thn ch.
Bn cnh , cng vi t duy m - dng/c - ci/
Cha - M ca ngi Vit cn c dng thanh ng th
v thn ch l c Thnh Trn cng nh cc v Thnh
thuc dng Cha (Long Vng, Vua cha Bt Hi) thin
v tr t ma, ba ngi, cha bnh cho ph n, do
vy, trong dn gian thng c cu ng ng, b ct.
Ln ng l nghi l nhp hn ca cc v Thnh
Tam ph, T ph vo thn xc cc ng ng, b ng,
l s ti hin li hnh nh cc v Thnh, nhm phn
truyn, cha bnh, ban phc lc cho cc tn o
mu.2 Ln ng cn c dn gian gi l hu ng,
hu bng, tc l hu bng ca cc v thn linh, h ng
trn ci gi l thn xc ca cc ng/b ng. Do vy,
gi ng l khong thi gian mt v Thnh nhp hn
(ging) vo ng/b ng, lm vic quan ri xut hn
(thng ng). Mt bui ln ng c nhiu gi ng
c gi l mt vn ng (hay vn hu).
Thnh phn tham gia mt bui ln ng gm c
ngi hu ng (ng/b ng); hu dng (t 2 n 4
ngi ph gip ng/b ng trong vic hu Thnh);
cung vn l nhng ngi ht vn chu v chi nhc;
con nhang t, tn l nhng ngi tham d bui
hu ng. Theo trnh t thi gian, mt gi ng
thng din ra theo trt t: lm nghi l Thnh
ging; thay l phc; thp hng lm php; lm cc
vic ca Thnh (thc hin cc nghi l, nhy ma, ban
lc, phn truyn) ri Thnh thng.
Khi Thnh ging, ng/b ng khng cn l
mnh na, h l hin thn ca Thnh, h ch cn
l ci gi, ci xc, ci gh hn Thnh nhp vo. gi ng khc. Mt bui hu ng thng c nhiu
i vi mt s v Thnh, vic thng, ging ch din ra
Nghin cu - Trao i
di tm khn ph din, cn gi l ging trm khn
(hu trng mn) nh i vi cc v Thnh Mu. Hoc
i vi mt s v Thnh hng Quan Ln ngay sau l
dng hng l Thnh thng, khng ban pht lc hay
phn truyn g.
Hnh thc ging m khn (hu m khn) l khi
Thnh nhp thc s v xut hin trc mt mi
ngi, thng din ra vi cc Thnh t hng Quan
tr xung. Lc nhng ngi hu dng gip ng/
b ng thay l phc ph hp vi a v, tnh cch,
xut x ca Thnh, ng thi cung vn tu nhc v
xng vn chu tng ng. Di s h tr ca m
nhc v li ht vn thnh tht, nhiu cung bc, s
nhp hn v ti sinh ca v Thnh vo thn xc ng/
b ng c biu hin sng ng bng cc iu
ma thing, bng hnh ng phn truyn, ban pht
lc Cc bi chu vn thng k v s tch, lai lch
v Thnh ang ging, ca ngi ti nng, sc p, cng
c ca h. Trong khi nhng ngi hu dng dng
ln Thnh ru, thuc l, tru, nc, mi ln dng
u phi lm nghi thc khai quang lm thanh sch
dng. Thnh va nghe ht vn chu va phn
truyn, on nh tng lai, p ng li cu xin ca
nhng ngi tham d. Thnh cng pht lc cho con
nhang t v nhng ngi tham gia: t nn nhang
chy d, on mi la khi Thnh ma n iu thuc,
l tru, qu cau, cc th hoa qu, bnh tri, vt dng
(gng, lc, khn tay, cp tc) v nht l tin bc
i vi nhng ngi tham d bui hu, l nhng
mn lc thing gip h ly phc, xua ui t ma, ri
ro, em li iu lnh, may mn Cui cng Thnh
thng trong ting vn chu xe loan xa gi hi cung
v cng l kt thc mt gi ng.
Sau , ng/b ng li chun b bc sang mt
v Thnh ging, t nht l 10 v, trung bnh l 15 - 20
v, y th ti 36 v tng ng vi 36 gi ng. Vic
ging ca cc v Thnh thng theo th bc, bt u
t Thnh Mu ri n hng Quan, hng Chu, hng
ng Hong, hng C, hng Cu, ri n thnh Ng H,
ng Lt. Ty theo ngi hu v tng a phng m
mt cuc ln ng c th ko di t 2 n 6 - 7 ting
ng h. Sau bui hu, cc ng/b ng thng cm
thy nh nhm, sng khoi v khe khon. Cn nhng
ngi tham d th cng thy hoan h v mn nguyn.
Khc vi cc tn gio, tn ngng khc hng
v th gii bn kia, v cuc sng sau khi cht, tn
ngng th Mu Tam ph, T ph hng ti cuc
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
49
Nghin cu - Trao i
sng thc ti vi c vng v sc khe, ti lc v may
mn. l c vng mang tnh chung v hp dn vi
tt c mi ngi mi thi i. Nhn chung, c th
thy, ln ng l mt hnh thc thc hnh nghi l rt
c bit trong h thng cc tn ngng ca Vit Nam.
3. Sc sng ca di sn trong x hi ng i
qua trng hp ln ng
3.1. T nhng thng trm ca mt hnh thc thc
hnh tn ngng
Thc hnh nghi l ln ng tn ti di lu trong
i sng tn ngng ca c dn Vit vng chu th
Bc B, lan truyn ra nhiu tnh thnh trong c
nc v theo chn ngi Vit xa x ra nc ngoi. Tuy
nhin, cng vi nhng thng trm ca lch s dn tc,
nghi l ny cng tri qua nhiu gian trun trn bc
ng tn sinh ca mnh. Thi k phong kin, c
nhng giai on tn ngng th Mu Liu Hnh cng
vi nghi l ln ng b triu nh phong kin cm
on, ngn tr trong cuc chin ginh nh hng
gia mt s o phi (Ni o trng, Pht gio).3
Sau nm 1945, thi k u di ch mi, mt
phn do i sng kh khn, i km, chin tranh,
phn khc do nhng quan nim u tr, thin cn ca
cc nh qun l thi v vai tr, chc nng ca tn
gio, tn ngng m phn ln cc l hi truyn thng
b hn ch, cm on. c bit l hi Ph Dy v mt nghi l ny li c sc sng lu bn v ngy cng pht
s l hi c nghi l ln ng b gn cho l hin tng
50 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
m tn d oan, nn sau khi c Ch th 214 v Ngh
nh 56/N-CP ca Chnh ph, trong sut nhng
nm 60, 70, 80 ca th k trc, cc l hi gn vi ln
ng hu nh b cm.4
Tuy nhin, trn thc t vic thc hnh nghi l ln
ng vn tn ti dai dng, m trong nhn dn, bi
chng vn p ng nhng nhu cu tm linh nht
nh, gip xoa du ni au, gii ta tm l, ha gii
nhiu vn phc tp ca cuc sng i thng.
Ngi ta ln lt t chc cc bui ln ng su trong
hu cung cc n, ph ti nhng khu vc ho lnh,
cc in th t gia, i khi khng c ht chu vn
trn trnh s ch , theo di ca chnh quyn, nn
cn c gi l hu chay
Bc sang thi k i mi, cng vi ng li
m ca ca ng v Nh nc trn mi lnh vc kinh
t, vn ha, x hi, quan im v t do tn gio, tn
ngng cng tr nn thng thong, ci m hn.
n nm 1994, l hi Ph Dy c chnh thc cho
php khi phc, trong ba nm u l t chc th
nghim. Nghi l ln ng c hi sinh nhanh chng,
ngy cng pht trin v nhng nm gn y c chiu
hng bng pht v lan rng.
3.2. n vn gi tr v sc sng ca di sn
Cu hi t ra y l: V sao hnh thc thc hnh
trin trong x hi Vit Nam ng i? Ti sao cng

vi s nng cao ca trnh dn tr, s ci thin i
sng vt cht v tinh thn ca ngi dn, nghi l ny
khng nhng khng mt i m ngy cng ph bin
v lan rng?
Sau y l nhng l do m tc gi bi vit tm a
ra trao i.
a) L hnh thc nghi l p ng c nhiu nhu cu
a dng
+ i vi cc ng/b ng: Nhng ngi thc
hnh ln ng l nhng ngi c cn ng. H phi
i hu Thnh, mt phn th hin c tin, nim tn
knh, s thnh tm i vi Thnh, mt khc cu xin
Thnh ban ti lc, tr gip v tm l, tinh thn, sc
khe, cng vic... Sau bui hu, h thng cm thy
nh nhm, sng khoi, phn chn v mn nguyn.
Theo kin ca nhiu ng/b ng, ln ng l mt
liu php c nhng cng nng tr liu rt linh nghim,
hiu qu.
Ngoi tc dng h tr tm l v sc khe, nhng
bui ln ng cn l c hi cc ng/b ng th
hin quyn nng, uy tn ca mnh i vi con nhang
t. dng nh l mt khng gian tm thi
h thay i thn phn, thot khi con ngi phm
trn thng ngy tr thnh nhng ng hong, b
cha, cc nhn vt c quyn nng v sc mnh siu
nhin. H c tha thch sng vi nhng vai din ca
mnh, v v phng din no gii ta c nhng
n c, dn nn c nhn trong mt khng gian o.
+ i vi cc tn , con nhang t: Thng qua
nghi l ln ng, cc tn , con nhang t tha
mn c nhiu nhu cu khc nhau: cha tr bnh
tt, h tr sc khe, trn an tinh thn, gii ta tm l,
cu xin ti lc, gii thot vn hn, gii p khc mc
cho nhng vn kh x c bit trong bi cnh
x hi Vit Nam ang i thay nhanh chng trong c
ch kinh t th trng nhiu ri ro, bt trc, bt an, bt
n, nhng nim tin tm linh nh vy ngy cng tr
nn mnh m hn bao gi ht.
C th thy, mu sc vt cht, thc dng, i
thng rt m nt trong nghi l ln ng nu so vi
nhng nghi l trang nghim, chay tnh ca cc tn
gio, tn ngng khc. Ngi tham d ngay lp tc
c hng lc ri, lc vi ca Thnh, m thc cht
l s tn lc ca cc ng/b ng, qua nhng t tin
ri l t, nhng l, vt dng, hoa qu, bnh tri
c ban pht ho phng, thm ch c nhng phong
Nghin cu - Trao i
bao tin c gi tr ln Nh vy, trc tin l s
th hin tnh thit thc, tnh hin l ngay lp tc ca
nhng li ch vt cht ti bui hu, sau l vin
cnh v s gn gi, d tr thnh s tht ca nhng
c nguyn, mong c xa xi hn Tt c iu
to nn sc ht mnh m i vi cc tn n vi
nhng bui hu ng.
b) L mt trnh din nghi l c tnh linh thing, huyn
b cao
Ln ng l mt trnh din nghi l mang tnh
thing cao, phi din ra trc in thn Tam ph,
T ph hoc nhng khng gian thing. T cnh
quan, bi tr n tnh hung, mc ch thc hnh
din xng u hng ti th gii thn linh v din
ra trong mt bu khng kh thing. Trong khng kh
linh thing, huyn o nh vy, t ngi ln ng n
nhng ngi tham d bui hu ng u d ri vo
mt trng thi chung l hng ti nhng o gic thn
thnh, truy tm s thng linh, s giao cm vi thn
linh. Cc mn din xng cng phi thc, cng biu
trng, cng cch iu th cng d t ti hiu qu
tm l v s ha ng gia th gii con ngi v th
gii thn linh, m nh cao l hin tng p ng
i vi nhng ngi ngi d. Khi , h cng b kch
thch, thi min, b Thnh nhp nh ngi ln ng.
H ng ln nhy ma theo ng/b ng, hoc tr
nn phn khch, khc lc, thm ch ln ra chiu m
man, bt tnh
Trnh din ln ng c din ra vi nhng v
Thnh c xut thn cao qu, vi nhng tc hiu cao
sang: cng cha, hong t, cc v quan vn, quan
v lng danh. Cch xng h cung knh, cch phc
trang qu phi, s bi tr theo kiu tam ta, lc vin
nh trong mt triu nh thu nh cng to nn mt
khng kh tn nghim, huyn b khc thng.
Do vy, trong thc hnh nghi l ln ng c mt
tnh cht huyn b, siu phm no cha ng rt
nhiu ma lc i vi nhng ngi c nhng khc
mc, nan gii cn n s gii ta, tho g. Ngi ta
tm n nhng th lc thn b, siu nhin bu vu,
tm im ta tinh thn.
Thc t cng cho thy nhiu ngi sau khi tham
gia cc bui hu ng, th mi vic tr nn sun s,
hanh thng, cng vic lm n may mn, hoc tai qua
nn khi, nhiu con bnh m au qu qut thc s
cha c khi bnh. H tin tng c mt s linh
nghim, linh ng phi thng, nn rt tn vo loi
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
51
Nghin cu - Trao i
hnh sinh hot nghi l ny. Nhng thc t gp
phn cng c trong cc tn nim tin vo quyn
nng siu phm, tnh cht linh thing ca cc v
Thnh, c bit l cc v Thnh Mu.
c) Mt hnh thc trnh din ngh thut c o, hp dn
Tuy l mt nghi l linh thing, nhng ln ng li
c th hin thng qua nhng trnh din ngh thut
c sc. C th ni, sinh hot ln ng khng ch p
ng nhng i hi ca i sng tm linh, m cn p
ng nhng nhu cu ca i sng vn ha ngh thut,
tha mn nhu cu m cm ca con ngi. Ngi ta
ho hc n xem cc bui hu ng v ng thi
cng c thng thc cc mn trnh din nghi l
y m thanh, mu sc, hng v. y linh cm v
m cm c gn b cht ch vi nhau, ci n l tin
cho s ny n v thng hoa ca ci kia.
Tng hp mi phng din, c th coi ln ng
l mt hnh thc sn khu tm linh c bit. Tnh
nguyn hp cao to nn sc ht mnh m ca
hnh thc trnh din nghi l ny. Trong din xng
ln ng tch hp cng lc nhiu gi tr vn ha,
ngh thut, tm linh: m nhc, ht chu vn, nhy
ma, nhp hn, thot xc, ti sinh Ch ring trn
phng din ngh thut, ln ng s dng ng
thi nhiu loi hnh ngh thut: m thut, m nhc,
ht, ma, sm vai
+ V m thut: Trnh din ln ng c din ra
trong mt khng gian y mu sc, hnh khi, c
nhiu gi tr to hnh. Quang cnh cc in th, ni
din ra nghi l hu ng thng p , lung linh vi
tranh, tng sn son thip vng, honh phi, cu i,
ban th lun rc r hoa ti, cht ngt l vt, tin,
vng cng vi nhng tn lng, nn cng ng,
m mu to nn mt khng gian nghi l y
hiu ng m thut tc ng vo cm gic ca ngi
hnh l.
Trong khi hu ng, trang phc ca cc ng/b
ng cng l mt th gii rc r mu sc, gi sc
lin tng cao. Bi mi v Thnh ging xung u c
mt b trang phc ring, t o di n m, khn, ai
lng, th bi, ph kin, trang sc, nn mi
vn ng l mt ba i tic v mu sc. y c
mt khng ch 4 mu c bn ca T ph: , vng,
xanh, trng, m cn l tp hp cc tng mu m
nht khc nhau ca chng. V cht liu, cc b trang
phc ny u c lm t nhng loi cht liu qu
gi nh gm, vc, on, la, trn thu t qu,
52 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
t linh, gn thm ht cm, ht xon tn ln s
sang trng, kiu cch.5 Ngoi ra, tc ng ca hng
trm ngo ngt, ca la chy, mi nc hoa, n nn
huyn o xung quanh cng gp phn to nn
nhng tc ng mnh vo cm gic v tm l ca
ngi tham d.
+ V m nhc: m nhc gi vai tr rt ln trong cc
cuc ln ng. Cc cung vn thng l nhng ngi
va ht hay, n gii, va thng tho nghi thc. H c
th thuc hng trm bi vn chu v s dng thnh
tho cc loi nhc c (n nguyt, trng bang, cnh
ng, phch, thanh la). Cc bi ht vn thng tch
hp c nhiu th loi dn ca cc vng, min, dn
tc khc nhau t min Bc ti min Nam nn d i
vo lng ngi. Mt s nh nghin cu cho rng, v
thc cht chu vn l nhng bi thnh ca, nhng
bi vn cng hay mt th kinh no .6 Bn thn
m nhc v li ht vn khi ng tch ring c mt
sc thi khng th trn ln vi cc loi hnh m nhc
dn gian khc, nhng khi t trong khung cnh din
xng nghi l, trong s ha hp vi cc hnh ng
ma ng, dng cng, phn truyn, th chng c
sc truyn cm v li cun c bit i vi ngi
nghe, nht l trong nhng m khuya thanh vng.
+ V ma: Ma trong ln ng l loi ma thing,
ma tn gio, kt hp vi m nhc, li ht chu vn
v cc yu t nghi l khc ti hin hnh nh ca cc
v Thnh trong thn xc ng/b ng. Ma thing
y l s c l ha, cch iu ha a v, tnh cch,
hot ng ca cc v Thnh, nhm th hin cho ra cc
bng Thnh. N va tip thu nhng ng tc ma
c truyn ca dn gian, va c s nng cp, pht trin
ph hp vi khung cnh tn ngng v trng thi
ngu hng ca cc con ng, to nn sc thi rt
ring cho ma ln ng, cn c gi l ma ng,
ma hu ng, ma hu bng.
Bn cnh , hnh ng nhy ma cng gp phn
to nn trng thi t thi min ca ng/b ng khi
Thnh nhp, cng nh tc ng ti ngi ngi hu
xung quanh, to nn trng thi phn khch, thm ch
nhp ng, p ng h.
Qua phng vn nhng ngi tham d cc bui
ln ng, a phn u cho rng h rt b li cun bi
cc mn ma thing ny, nht l gi hng Chu vi
ma mi, ma qut; gi hng Quan vi ma kim,
long ao, kch; gi cc ng Hong c ma bn cung,
ma ho, ma c, ma khn... c bit h rt thch
 Nghin cu - Trao i

cc bi ma gi cc C vi ma cho , ma lng quy chun v h thng cc lp lang nghi l, nghi

hoa, ma qut, dt gm thu hoa, hay cc iu ma thc, h thng cc v Thnh, th cng rt linh hot,
ho, ma ln vui nhn trong gi hng Cu. thc thi trong s lm mi, thay i gia tng sc
hp dn ca mnh.
+ V tnh ng tham d ca ngi xem: Khng
loi hnh trnh din nghi l no s giao tip, giao cm Bn th, in th ca tn ngng th Mu Tam
gia ngi hnh l v ngi xem li gn gi, trc tip ph, T ph ngy cng p , honh trng, lung linh.
nh trong trnh din ln ng. V vy m hiu ng tc T honh phi, cu i, tranh, tng n l lc bnh,
ng ti ngi tham d cng rt mnh m v trc chn n, nn, l ngc, cnh vng, th cng
tip. Khi xut hin cc v Thnh uy nghi, lm lit cng ngy cng tinh xo, t tin hn. Cc l vt ngy cng
li phn truyn b n, linh thing, th h knh cn lng hin i vi ru Ty, thuc l ngoi, bnh ko nhp
yn, thm ch np mnh s st. Cn khi xut hin cc khu, cc l gi tr xut hin nhng phong
v Thnh hin hu, vui v, th h tch cc ng tham bao tin lch s cha nhng t tin mnh gi ln,
d vo mn trnh din. H v tay tn thng, c v gim bt vic vi tin mnh gi nh v mang mt sc
theo nhp trng, hoc xut xoa khen ngi, nnh b thi vn minh hn. Trang phc ca cc ng/b ng
cc Chu, cc C ngy cng lng ly, sang trng, bt mt, to nn sc
iu to nn s gn gi, khng gin cch gia hp dn cn thit
ngi thc hnh nghi l vi ngi chng kin, gia V m nhc, thng thng nhp iu trong m
tn vi cc v Thnh, gip h thng hoa, hp nht nhc c truyn v cc ln iu dn ca Vit Nam chm
vi thn linh. Do vy, din xng ln ng c sc hp ri, thong th, nhn nha. Nhng cc bi chu vn
dn c bit i vi cc tn v c nhng ngi phc v cho ln ng hin nay tr nn c tit tu
xem thng thng, to nn nhng cm xc kh qun nhanh, c th g theo nhp trng, phch, ph hp vi
trong mi ngi khi mt ln chng kin. nhy ma, gim chn, lc l d to nn cm gic
d) Loi hnh sinh hot nghi l c tnh thch ng cao hng phn cho ngi ma ng, ng thi lm phn
khch, kch thch ngi xem. Mt s bi chu vn
Mt l do na khin cho sinh hot ln ng c
c lm li mi hay b sung ni dung cho ph hp
sc sng lu bn v c phn pht trin trong x hi
vi cuc sng ng i, nht l nhng bi lin quan
ng i l do tnh linh hot, thch ng cao ca n.
n cc dn tc thiu s vng Ty Bc
Trong bi cnh ca mt x hi bin chuyn nhanh
) Cc l do khc
chng trong qu trnh cng nghip ha, hin i ha
v hi nhp quc t, cc trnh din ln ng bn cnh Ngoi nhng l do ring nh trn i vi trng
vic tun th nhng quy nh mang tnh bt bin, hp ln ng trong tn ngng th Mu Tam ph,

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
53
Nghin cu - Trao i
cng cn mt lot l do khc mang tnh chung i vi
cc sinh hot tn gio, tn ngng Vit Nam khin
cho i sng tn gio, tn ngng ngy cng phong
ph, a dng nh: s ci m, thng thong ca ch
trng i mi, m ca ca ng v Nh nc; chnh
sch t do tn gio, tn ngng; i sng vt cht ca
ngi dn ngy cng d d; s hoang mang, chi vi
v c tin trong mt giai on x hi c nhiu i
thay trong qu trnh pht trin nng
Bn cnh , khng th khng nhc n vic
tn ngng th Mu rt linh hot lng ghp tinh
thn chnh ca n vi o l ung nc nh ngun,
tn ngng th cng t tin, s cao v tn trng
vai tr ca ngi M, ngi ph n khin cho tn
ngng ny tr nn tng hp vi o l dn tc,
giu tnh nhn vn, c cng nhn v c v.
Tu trung li, ln ng l mt thc hnh nghi l
mang tnh nguyn hp cao, tch hp rt nhiu nhng
biu hin v gi tr ca vn ha Vit Nam. Nghi l ln
ng c ci r lch s, vn ha, x hi su xa, cha
ng nhng gi tr truyn thng tt p v o l,
nhn sinh quan, th gii quan ca ngi Vit Nam,
tng hp nhiu loi hnh vn ha ngh thut c o
ca dn tc. thc s l mt di sn vn ha qu gi
c trao truyn t qu kh cn c tn trng, gi
gn v pht huy trong i sng ng i.
CH THCH
1
Nguyn Duy Hinh, Ln ng, Tham lun ti Hi tho
khoa hc L hi Ph Giy - Gi tr v pht trin vn ha, du
lch, UBND tnh Nam nh v B Vn ha Thng tin t chc,
Nam nh ngy 17-18.4.2004.
Ng c Thnh, o Mu, (H Ni: Khoa hc X hi,
2, 6
2007), 61, 394.
3
Hong Tun Ph, B Cha Liu, (Thanh Ha, 1990), 18.
4
L Hng L, Du lch hnh hng Ph Giy - Tim nng
v hn ch, Tham lun ti Hi tho khoa hc L hi Ph
Giy - Gi tr v pht trin vn ha, du lch, UBND tnh Nam
nh v B Vn ha Thng tin t chc, Nam nh ngy 17
- 18.4.2004.
5
Mt b ng loi bnh thng thc hin mt vn
ng phi c: khn ph din, khn xp , khn vn
xanh, o di cc loi, cc o cnh mu xanh l cy, di buc
54 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
u ca Thnh nam, bng eo cho, cc loi khn n, cc
dy lng, hai khn chong ln (mt mu trng, mt mu
), cc khn qung c, mi xoa, chui ht, xuyn, hoa tai,
lc, th bi, khnh
Ti liu tham kho
1. Toan nh. 1992. Tn ngng Vit Nam, quyn Thng.
Thnh ph H Ch Minh: Thnh ph H Ch Minh.
2. Trn Lm Bin. 1990. Quanh tn ngng dn d Mu
Liu v in th. Vn ha Ngh thut, s 5/1990.
3. Nguyn Th Hin. 2007. Bnh m: Chn on v
Cha bnh trong Ln ng ca ngi Vit. Tham lun ti
Hi tho khoa hc quc tHin i v ng thi ca truyn
thng Vit Nam: Nhng cch tip cn nhn hc. Bnh Chu,
Vng Tu.
4. Nguyn Th Hin v Karen Fjelstad. 2008.Ln ng
xuyn quc gia: Nhng thay i trong thc hnh nghi l
o Mu California v vng Kinh Bc. In trong S bin i
ca tn gio tn ngng Vit Nam hin nay. H Ni: Th gii.
5. Bi Trng Hin. Ngh thut ht vn - xa v nay.
Tham lun ti Hi tho khoa hc L hi Ph Giy - Gi tr v
pht trin vn ha, du lch, B Vn ha Thng tin v UBND
tnh Nam nh t chc. Nam nh ngy 17 - 18.4.2004.
6. Nguyn Duy Hinh. 2004. Ln ng. Tham lun ti
Hi tho khoa hc L hi Ph Giy - Gi tr v pht trin vn
ha, du lch. B Vn ha Thng tin v UBND tnh Nam nh
t chc, Nam nh ngy 17 - 18.4.2004.
7. Th Ho - Mai Th Ngc Chc. 1984. Cc N thn
Vit Nam. H Ni: Ph n.
T.T.L.
8. L Hng L. 2004. Du lch hnh hng Ph Dy: Tim
nng v hn ch. Tham lun ti Hi tho khoa hc L hi
Ph Giy - Gi tr v pht trin vn ha, du lch. B Vn ha
Thng tin v UBND tnh Nam nh t chc, Nam nh ngy
17 - 18.4.2004.
9. Vin Hn Nm. 1991. Di tch lch s vn ha Vit Nam.
H Ni: Khoa hc X hi.
10. Hong Tun Ph. 1990. B Cha Liu. Thanh Ha:
Thanh Ha.
11. Phm Qunh Phng. 2007. Th Mu Ph Dy,
in trong o Mu, Ng c Thnh (ch bin). H Ni: Khoa
hc X hi.
12. Ng c Thnh. 2007. o Mu. H Ni: Khoa hc
X hi.
13. Ng c Thnh. 1990. Ht vn. H Ni: Vn ha Dn
gian.
14. Nguyn Quc Tun. 2004. Th phng Mu Liu v
Ph Giy qua mt suy ngh tn gio hc, Tham lun ti Hi
tho khoa hc L hi Ph Giy - Gi tr v pht trin vn ha,
du lch. B Vn ha Thng tin v UBND tnh Nam nh t
chc. Nam nh ngy 17 - 18.4.2004.
 Nghin cu - Trao i

SC HUT CUA TIN NGNG TH MU

TRONG I SNG VN HOA NG AI
? V Anh T *

T
rong tn ngng dn gian ca ngi
Vit, tin ngng th Mu (o Mu)
c vai tr v v tr kh quan trng, nh
hng su rng trong i sng x hi
cng nh tm thc ngi dn v tr thnh mt sinh
hot vn ha tn ngng c ph bin kh rng
khp, t Bc vo Nam, t min xui ti min ni. S di
tin ngng nay a tn tai trong nhiu th ky, co sc
hut manh me va co xu hng ngay cang phat trin
co le chinh bi y nghia cua s ra i tin ngng, bi
nhng gia tri vn hoa, nhn vn c sc ma no truyn
tai va trn ht, bi n p ng nhng nhu cu v kht
vng thng nht ca con ngi trong i sng hin
ti: cu ti, cu lc, cu sc khe, binh an.
Noi v ao Mu, GS. Ng c Thinh cho rng: y
khng phi l mt hnh thc tn ngng tn gio ng
nht, m n l mt h thng cc tn ngng tn gio,
trong t nht n bao gm ba lp khc nhau, nhng
c mi quan h hu c v chi phi ln nhau, l lp tn
ngng th n thn, lp th Mu Thn v lp th Mu
Tam ph, T ph (NT, 1996, 2009, 2012). Chung ti
xin ln lt boc tach cac lp nghia c phu ln tin
quan sat cua minh, con ngi danh cho n gii mi
ngng th Mu thy c vi sao ngay t khi ra
lin h v s sinh si ny n va tao dng mun loai
i tin ngng nay a co c sc hp dn nht inh
ri dn dn i n vic tin tng, ngng m, tn
i vi ngi dn.
vinh v th phng ho. Chnh v vy, tn ngng th
lp nghia u tin, tin ngng th N thn, co N thn ra i. Tuc th N thn dn dn mang tnh
th coi nh lp nghia nguyn ban, vn xut hin ph qut rng ri va c bit ph bin nhng xa
nhiu ni trn th gii ngay t bui u. S khi, y hi nng nghip lua nc, mt xa hi ma ngi ph
l mt th tn ngng c ngun gc ly tn th ngi n lun gi vai tr quan trong trong canh tac. Tuc th
phu n lm ng sng to v bo tr cho v tr - con nay phan anh quy lut n hoa cua nn vn hoa nng
ngi (N thn). Hay noi cach khac, o chinh la s nghip lua nc, va tr thanh mt thc th vn hoa
nhn thn hoa vic tn sung lc lng t nhin di mang tinh ban sc cua nn vn minh nng nghip
hinh tng cua ngi phu n. T xa xa, bng nhng trong n nay. Vit Nam cung vy, ngay t bui binh
*
TS., Vin Vn ha Ngh thut Quc gia Vit Nam.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
55
Nghin cu - Trao i

minh cua dn tc, c bit la vi nhng c dn Vit

sng da vo nng nghip trng lua nc thi tuc th
N thn a c hinh thanh v ngy cng ph bin.
iu nay c minh chng qua nhng hin vt kho
c hc co nhng tng thn vi nhng c tnh n
rt r rt m hin nay ngi ta khai qut c. Hay
trong huyn thoi v truyn thuyt ca Vit Nam, cc
v N thn cng c xut hin nhiu vi nhng hnh
tng ca N thn Mt Tri - N thn Mt Trng, B
, B N Oa, i v tri, p ni, khi sng. Cc
yu t mang tnh bn th v tr, nh Kim, Mc, Thy,
Ha, Th cng c thn thnh ha v mang tnh n
tr thanh B Kim, B Mc, B Thy, B Ha1
Lp th Mu thn la lp th hai mang tnh bn a,
ni sinh, c hinh thanh trn c s tin ngng th
N thn. V mt danh xng Mu l t gc Hn - Vit
co nghia la M trong ting Vit. S thing ling, tn
knh dnh cho ngi M, danh xng ch ngi ph n
sinh thnh ra mt ngi no cng dn c m
rng ra mang ngha l biu tng cho s sinh tn ca
ging ni. Dn dn s linh thing y a khin Ngi
M - Mu c ng nht vi N thn vn c coi
nh ng thn linh c chc nng sng to, bo tr
v che ch cho s sng ca con ngi. V th, Mu
tr thanh ng ti cao c tn th v tin ngng
th Mu thn ra i. Theo thi gian Mu - Me c
gn vi nhng biu tng linh thing ma con ngi
mun tn vinh. o co th la biu tng qu hng
- t nc - dn tc nh M u C ca Lc Vit, M
Qu hng - x s P In Ngar ca ngi Chm. o
co th la nhng lc lng thin nhin thn b nhng
lun cn thit va quan trong vi cuc sng con ngi
nh M Cy, M t, M Nc, M Tri. V khi nim
Thnh Mu con c m rng bao hm nhng
ngi ph n ni ln trong lch s vi vai tr co cng
vi dn, vi nc. C th ni y la tin ngng co yu
t vn hoa thun Vit v cc Mu - Thnh Mu va c
ngun gc thin thn, va c ngun gc nhn thn,
lhnh thc tn ngng c nng ln t ci nn th
N thn vn rt ph bin v c xa ca dn tc ta.
lp th ba, trn nn tng ca tn ngng th N
thn va Mu thn, lp tn ngng th Mu Tam ph, T
ph hnh thnh mun hn sau nay gn vi s ra i
ca Thnh Mu Liu Hnh (th k XV - XVI). Mu Liu
Hanh c bit n gn vi nhng huyn thoi v nay. y chinh la nhng gi tr vn ha truyn thng
Tin N ging sinh ln th nht Ngha Hng (Nam
nh) t nm 1434, ln th hai ti Vn Ct, K Dy
(Nam nh) nm 1557, sau li h trn ln th ba K
Si (Ngh Tnh) nm 1609. Vi ba sinh - ha, lai lch
trc n v c bit l s linh d trong ngha c, nhn
vt khin dn gian sng knh, ngng m v tr
thnh mt Mu thn c bit c nhn dn tn th
va tr nn bt t trong tm thc dn gian ngi Vit.
Nh vy, ban u y l mt th tn ngng c ngun
gc bn a ch thc. Tuy nhin sau ny, trong qu
trnh pht trin, tn ngng ny thu nhn khng
t nhng nh hng ca o gio, Pht gio v thm
ch c Nho gio na khin cho th Mu Vit Nam
a co nhng bin chuyn tr thnh tn ngng
th Mu Tam ph, T ph nh chung ta thy ngay nay
vi vic Mu Liu Hanh c hoa thn vao mt hinh
tng mang tinh ai din va hi tu cua nhiu Mu/
N thn trn t Vit Nam. iu nay cung ly giai vi sao
ma ngay nay nhiu nha nghin cu vn hoa cho rng
tin ngng th Mu la mt s th hin lin tuc cua
vn hoa Vit c mang tinh nhn vn su sc.
Nh vy, ban thn s ra i cua tin ngng th
Mu Tam phu a chuyn tai nhiu y nghia vn hoa,
nhn vn c sc khin cho tin ngng nay co sc hut
c bit i vi ngi dn. o la, n c xut phat t
s tn th ng sng to mun loi v ngi Me cho
thy ao ly ung nc nh ngun cua dn tc. ng
thi, vic Mu Liu Hanh c hoa thn vao nhng
ba me thin nhin la Mu Thin, Mu ia, Mu Nhac,
Mu Thoai (m Tri, m t, m Rng, m Nc) cho
thy s tn vinh va cao vai tro cua thin nhin i
vi cuc sng con ngi. Ngoai ra, s ra i cua tin
ngng nay cng cho thy tinh dung hp trong vn
ha ni chung, trong tn gio, tn ngng ni ring
chnh l nt vn ha c th ca Vit Nam t ngn i
qu bu, l ngun vn vn ha, sc mnh cua dn tc
v vi th, cung chinh la ly do khin cho tin ngng
nay co sc hut c bit i vi ngi dn ngay t khi

56 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

mi ra i v gn gi cho n tn ngy nay.
Bn canh o, nh a cp, ao Mu co sc hut
c bit i vi ngi dn bi ngoi gi tr vn ha
c sc ca s ra i, trong qu trnh tn ti v pht
trin, tn ngng ny cn sn sinh v tch hp nhiu
gi tr vn ha - ngh thut - nhn vn c sc cng
vi nhng nghi l th cng c o cha ng nhiu
sc thi vn ha ca dn tc.
1. Trc ht, tn ngng th Mu th hin m
nt tinh thn yu nc ca ngi dn Vit Nam. Gi
tr vn ha ny c dn tc Vit Nam c kt
li qua hng ngn nm lch s, c tn vinh va tr
thnh mt thch ngha - ch ngha yu nc - lam
nn ban sc cua dn tc. Chu nghia yu nc y
c tm linh ha, tn ngng ha mt cch c o
qua vic tn vinh nhng ngi c cng vi t nc
m Mu l biu tng cao nht. S tai hin cua cac
anh hung dn tc c thn thanh hoa thnh cc
v thn, cac v thanh ri quy tu v Tam ph, T phu
c th hin sinh ng qua h thng trn di 60 v
thn c th trong tn ngng. Hn th, thng qua
nghi l hu ng, mt nghi l ch o nht trong o
Mu, ngha ca vic gio dc nhn cch, c v, ca
ngi tinh thn yu nc, tinh t ho dn tc v bit
n nhng ngi co cng vi dn, vi nc a c qua tai ng, vn hn hay bnh tt, em n cuc
truyn tai n ngi dn. Qua cc gi ng nhng
vi anh hung dn tc nay a c lch s ha, thing
ha nh nhng v thnh a ln lt ging trn gop
phn nhc nh long bit n ng b t tin va nu tm
gng sng v tinh thn yu nc. H l i din cho
cc th h ngi Vit qua cc thi k lch s anh
dng chin u hi sinh v mt nn c lp, t do ca
dn tc. l s ha thn ca Trn Hng o thnh
c Thnh Trn, l L Nht Quang2 hay v tng ti
L Khi3, hoc tng Nguyn X4 thnh ng Hong
Mi. cng l s ha thn ca nhn vt tng Cao
L5 hay la nhn vt Trn Quc Tang6 vi Quan ln Tun
Tranh. Hay Chu Bat theo dn gian la hin thn cua
chua Thng Ngan nhng lai co t liu cho rng o
la hoa thn cua vi n tng tai ba cua Hai Ba Trng la
Vu Thi Thuc, Chu Mi tng truyn co cng giup
L Li anh tan gic Liu Thng7, Nh vy, thng
qua ao Mu ma hnh nh v nhng vi anh hung dn
tc y c hin hu mt cch sinh ng trong cuc
sng hin ti, c sng mi vi thi gian v nhc
nh ngi dn Vit Nam v o l ung nc nh
ngun vn l nt p trong truyn thng vn ha
ca ngi Vit.
Nghin cu - Trao i
2. ung nh tn goi cua tin ngng th Mu, tin
ngng nay a th hin long bit n va tn vinh ngi
m v nhng ngi ph n Vit Nam trong truyn
thng. T vai tr v v tr ht sc to ln ca ngi ph
n Vit Nam trong lch s, trn mt trn chin u
chng ke thu hay trong thc t i sng sinh hoat va
lao ng sn xut, hinh tng ngi phu n a c
tn vinh trong tin ngng th Mu. Qua hnh tng
Mu Liu Hnh vi t cch va l tin, va l ngi,
va l thnh, nhn vt ny c th hin di
nhiu gc khc nhau, t h thng in th n
thn tch, thn ph, truyn thuyt gp phn quan
trng hnh thnh nn trong tm thc ngi Vit ni
chung hnh nh v mt v thnh mu va uy nghim
va nhn t lng. Hnh nh v ang ngy
cng ph bin hu khp cc n, ph trong c nc,
quy t vo n nhng nt p truyn thng ca ngi
ph n Vit Nam. l hnh nh thc v nhng ngi
m Vit Nam m thm yu chng thng con, hiu
thun cng cha m, hay cn l hnh nh v ngi ph
n Vit Nam ti hoa, to tn trong lao ng san xut
c ha thn vo Thnh Mu, vo cc b m x
s: m Rng, m t, m Nc mang ngha v tr,
che ch ph h tr cho nhng a con trn gian
gp nhiu thun li, c sc mnh v nim tin vt
sng bnh yn, sung tc. C th thy thng qua hnh
nh vi thn chu, Thnh Mu Liu Hnh, ngi ph n
Vit Nam trong truyn thng c ti hin di
nhiu gc tnh cm, tnh cch khc nhau lm nn
sc quyn r ring cho nhn vt ny.
3. Mt gia tri vn hoa c sc khac khin cho tin
ngng th Mu co c sc hut c bit i vi
ngi Vit, o la tinh a vn ha.GS. Ng c Thnh
khng nh: y l mt ngha duy nht ch c tn
ngng ca Vit Nam. Trong s khong 50 v thn m
o Mu tn th, th c ti hn chc v l ngi dn
tc thiu s. iu cho thy, ngay t rt sm, ngi
Vit Nam thc c vn ha nhp vn ha.8
Qua ung la tnh dung hp trong vn ha ni chung,
trong tn gio, tn ngng ni ring chnh l nt vn
ha c th ca Vit Nam t ngn i nay va iu o
c th hin ro net trong tin ngng th Mu. Trong
tin ngng nay cac dn tc u thc s binh ng,
khng h co s phn bit dn tc a s hay thiu s,
dn tc vng min xui hay min ngc, vng ni
hay ng bng. iu ny c thy r bng minh
chng la trong s cac vi thn linh tinh n cua hang
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
57
Nghin cu - Trao i
Chu Ba trong tin ngng th Mu thi co rt nhiu vi
co xut thn hay gc gac thuc cac dn tc thiu s
min nui phia Bc nh ngi Dao, Ty, Nng,... Vi du
Chu Luc c cho la gc ngi Nung Hu Lung
(Lang Sn), Chu Mi gc Th ng Mo (Lang
Sn) va Chu Be cung vung Bc L (Lang Sn),...
Hay trong hang ng Hoang cung vy, ng Hoang By
c coi la ngi min sn cc Bao Ha, Yn Bai9,...
Va trong nghi l hu ng, nhng gi tr vn ha c
sc ca tng dn tc thiu s cng c th hin r
bng nhng iu ma, li ca, nhc iu hay trang
phc. Chinh vic chp nhn s khc bit, dung hoa
c s ng nht cao trong vic th cac Thanh
Mu cua ao nay cho thy thi khoan dung vn
ha a tr thanh sc mnh mm trong khi oan kt
cac dn tc Vit Nam.
4. Trong tc th Mu, tinh thn on kt, thc
cng ng l mt nt p vn ha tiu biu ca ngi
Vit Nam cng c th hin. Nt p th hin
s gn kt gia nhng ngi cng ban hi - nhng
ngi c coi l i tng yu th trong x hi
vi t cch l cc ng c, bng cu. B ng, ng
ng l nhng ngi vn b coi l c nhng biu
hin lch chun v tm sinh l va thng c tm tnh
khc ngi nh nhy cm, d thay i va khng t
ngi trong h, nht l ng ng thng l i n.
H khng phi l nhng ngi t nguyn tr thnh
b ng, ng ng, m tuyt i a s l do hon
cnh bn thn thc p, do di truyn gia tc hay bn
tnh c cn ng. Theo nhng ngi trong ban hi,
ngi no c cn m cha ra trnh Thnh th thng
b bnh tt, m au hay lm n tht bt, thua thit. V
vy, ton th bn hi thng ht sc gip v chia
s (c v vt cht v tinh thn) vi nhng ngi ny
h c th ra trnh ng, nh l mt cch cha
bnh - gii ta v n c. Nh vy, ng sau nt p
trong vn ha ng x gia thn linh vi con ngi,
gia con ngi vi thn linh cn c s chia se, ha
ng, cm thng gia nhng ngi cng cnh ng,
trong ban hi. iu lm nn nt ring ca tc th
Mu so vi cc tn gio tn ngng khc.
5. Mt gia tri vn hoa khac khin cho o Mu
co c sc hut c bit i vi ngi dn, o la h nghi l cua tin ngng khac, nghi l ln ng trong tin
thng n ph cua ao vi nhng c im v in
th, kin trc, iu khc mang nhng nt ring c
ao va uy nghim va ht sc gn gui, i thng.
Cng ging nh cc nh, n cha ca ngi Vit,
58 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
nhn chung cc n, ph th Mu thng c khng
gian thing gn vi mi trng sng nc quen
thuc ca ngi dn (nh n th ng Hong Mi
Ngh An, H Tnh; n th ng Hong By Bo H,
Lo Cai) hoc mt tin u c ao h (ph Ty H,
n An Th, n B Kiu, n Lin Hoa H Ni; cc
ph chnh th Mu Nam nh nh Ph Giy, Ph
Np). Trong in th Mu, ngoi nt ni bt trong
ngh thut trang tr y phn nh m nt th gii
quan Tam ph, T ph ca tc th Mu th ngi ta
cn thy h thng tng th c bi tr theo th
bc trong gia nh ngi Vit, c cha, m, con ci,
c, cu Cng nh th, bc tranh thin nhin c
a vo trong in ph khin cho ngi dn cm
thy gn gi, thn thuc. C th nh yu t rng -
Nhc ph c th hin kh sinh ng bng cc gam
mu xanh trong cung sn trang, t trang phc cc v
thn n mu sc cy ci, hang ng, yu t nc
- Thoi ph c th hin bng gam mu trng vi
nhiu hnh nh gn vi sng nc. Tng t, mt quy
nh mang tnh c l th hin quan nim v v tr
c th hin qua mu sc trang phc ca Tam v
Thnh Mu: Mu nht (Thin ph) o mu ; Mu
nh (Nhc ph) o mu xanh; Mu tam (Thoi
ph) o mu trng.
6. Va co le, iu c bit nht, quan trong nht khin
cho tin ngng th Mu co sc hut manh me i vi
ngi dn hn ca chinh la nghi l hu ng/ln ng,
mt nghi thc c trng ca th Mu Tam ph, T ph.
Nhiu nha khoa hoc cho rng ln ng l mt nghi
thc vn ha tn ngng c o, mang tnh huyn
b va cha ng nhiu iu b n. o l hin tng
nhp hn nhiu ln ca cc thn linh vo thn xc cua
b ng hay ng ng, ban phat sc khe va ti lc
cho nhng ngi hu ng. Con theo quan nim dn
gian, trong nghi l ln ng, cc v Thnh t cc min
khc nhau ca v tr bay v nhp hn vo thn xc cc
ba/ng ng. C th coi y l mt hin tng sinh
hot vn ha tm linh mang m tnh nguyn hp
v ang tn ti trong i sng vn ha tinh thn ca
ngi Vit.10
Bn canh s huyn bi, trang nghim nh trong cac
ngng th Mu Tam phu lai co s vui nhn him co,
gi ln mt bui biu din vn ha cua cng ng,
nh nhn xet cua nha nhn hc M, Frank Proschan
khi tm hiu v l Ln ng ca ngi Vit.11 Hay nh

tin s Laurel Kendall, Bo tng Lch s T nhin Hoa
K, khi noi v hu ng cua ngi Vit thi hu ng con ngi nh c siu thot khi th gii trn tc
l mt ngh thut mang tnh trnh din trn sn khu
vi kch tnh v k thut p.12 Qua ung nh vy,
ln ng hu bong ging nh mt loai hinh vn hoa
nguyn hp trong o dung cha mt kho tang vn
hoa truyn thng vi tt ca nhng tinh hoa cua nhiu
loai hinh ngh thut dn gian13 vi trong nghi l ln
ng hi t nhiu gi tr vn ha ngh thut tiu
biu khc nhau nh m nhac, trang phuc, vu iu, li
ca va c bit trong o co s kt hp nhun nhuyn ni, y cng chnh l l do khin cho tn ngng ny
gia nghi l va sn khu. Ton b din trnh ca bui
hu ng la s tich hp cua ci thc hin hu ni trn
th v ci siu thc chn linh thing to thnh mt
bui trnh din sn khu tm linh c bit. Qua cc
gi hu vi nhng lp din xng m t li sc din
v hnh trng ca Thnh, kt hp vi m nhc, li ca
v iu ma va vui nhn, va linh thing do nhng
ngi hu ng thc hin cng c xem l hnh
thc sn khu c th mang tnh tm linh ca ngi
Vit. Bng s phong ph trong nhng din t v hnh
hi, tnh cch v quyn nng ca cc thnh, cc thn
linh c hoa thn trong mt thc hnh tn ngng
(ca ng/b ng) cung vi s tng tc giao lu, i
p vi cng ng m ngi tham d khng ch c
c mt bui hnh l hp dn ma la mt s nhp
thn vn hoa. Va cung chnh bng nhng b trang
phc lng ly, bng nhng li vn tr tnh va bng
nhng man vu ao si ni,... trong mt khng gian
nghi l vi nhiu sc mu rc r, nghi thc nay a
khin con ngi nh c thng hoa, giup ho gii
ta khi nhng kh khn, phin mun ca cuc sng
i thng. Ngi n tham d c tri nghim,
cm nhn v p ca cc v Thnh Mu, ngm nhn
nhng b trang phc lng ly, nghe ht Vn k v s
tch cng trng ca cc v Thnh trong khng gian
Nghin cu - Trao i
nghi l vi nhiu sc mu rc r. Trong khng kh ,
y h ly v nhiu p lc cng thng v tm l
c tip cn vi th gii siu nhin, th gii ca ci
thing v do , con ngi cm thy hnh phc ngp
trn, ngay y v ti thi im ny, trong hin ti m
khng phi tng lai. y chnh l gi tr ct li ca
tn ngng th Mu - hng n nhng c mun
vnh hng ca con ngi, o la c vng v hnh
phc trong cuc sng thc ti ni trn th. V c th
c sc ht c bit i vi ngi dn - mt tn gio
tn ngng hng v i sng trn th hin ti, ch
khng phi l mai sau, th gii bn kia.
Ngoi ra, noi n nghi l ln ng thi khng th
khng noi ti m nhac, li vn, trang phuc va vu iu,
nhng yu t gop phn tao nn s c sc him co
cua nghi l nay. m nhc phong phu vi nhng ln
iu dn ca trai doc t nc t Bc n Nam khi
khoan thai, luc dn dp, khi reo rt tr tinh, lc lai si
ni tng bng c kt hp tinh t vi nhng thanh
m cua n nguyt, an nhi, trng, phach,... khin
cho khng kh ln ng v cng si ng, cun ht.
Li Vn tuy mc mac nhng ht tnh ca ngi giang
sn, cu mong t nc thai binh, ngi ca cng lao
i vi cc danh nhn, danh tng nhng lai a
dang, bin chuyn theo tng iu khin ngi nghe
thy ro rc, xao xuyn, trn tr tnh ngi, tnh qu.
Trang phuc lng ly, bt mt vi nhiu mu sc ,
trng, vng, xanh tuy theo tng gia ng c kt
hp thm vi trang sc c gia cng tinh xo i km
khin ngi xem khng khi trm tr thch th trc
s phong ph v trang phc cua nhiu tc ngi trn
t nc. Vu iu a dang, cun hut khi oai nghim
ma c, ma kim, khi iu a ma qut, ma hoa,
ma cho , ma thu tha, luc lai hn hoan tinh
nghch ma ho, ma ln ng vi s hin thn cua
cac Thanh... Tt ca nhng thanh t ngh thut nay a
hoa quyn vi nhau tao thanh mt hinh thc din
xng vn hoa dn gian tng hp14 ring co trong
nghi l ln ng Vit Nam.
Tom lai, o Mu co sc hut khng th chi t vi
rt nhiu ngi dn Vit Nam bi no n cha nhng
gi tr vn ha rt phong ph. l kho tng truyn
thuyt v huyn thoi; l nghi l tin ngng c
ao vi hnh thc din xng co s kt hp cua m
nhc, nhy ma va ca ht; o la cc hnh thc trang
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
59
Nghin cu - Trao i

tr, kin trc n ph; la hnh thc sn khu tm linh; Xem Frank Proschan, Ln ng (hu bng) - kho tng
11

o con la bo tng sng ca vn ha Vit Nam ma sng ca di sn vn ha Vit Nam, (Jenifer A. Paine & Phm
chng ta thy v p c o c hi t cht lc Qunh Phng dch), Hi tho Quc t v: Tn ngng th
Mu v l hi Ph Giy, t chc ti H Ni, (Vin Nghin cu
t lich s, t cuc sng v li sng, quan nim, cung
Vn ha Dn gian, 2001), 5.
cch sinh hot cng nh nhng c vng ca khng
Xem Laurel Kendall, Khi no Kut ging Ln ng vi
12
ch con ngi ca x hi c truyn, m cn c ca con
im tng ng gia Hn Quc v Vit Nam, Hi tho
ngi hin i na. Va trn ht, o Mu khng ch
Quc t Tn ngng th Mu v l hi Ph Giy, Nam nh,
l mt tn ngng tn gio m a tr thanh vn ha, (Vin Vn ha Ngh thut Vit Nam, 2004), 8,10.
thanh ban sc, to nn sc hp dn c bit va sc
TI LIU THAM KHO
sng trng tn trong tm thc ngi Vit. o cung
1. ng Vn Lung. 2004. Vn ha Thnh mu. H Ni:
chinh la ly do n ngy nay, tin ngng nay vn ang
Vn ha Thng tin.
c thc hnh ph bin v nhanh chng pht trin,
lan ta khp mi min t nc va co xu hng ngay 2. Ng c Thinh (chu bin). 2004. ao Mu va cac hinh
thc Shaman trong cac tc ngi Vit Nam va chu A. H
cang thu hut c s tham gia cua ngi dn, k ca
Ni: Khoa hc X hi.
cng ng ngi Vit nc ngoi, to nn mt nt
3. Ng c Thinh. 1996. ao Mu Vit Nam. H Ni:
kh ni bt trong bc tranh chung vn ht sc a
Vn hoa Thng tin.
dng v phong ph ca tn gio tn ngng Vit Nam.
4. Ng c Thinh. 2014. Ln ng, hanh trinh cua thn
V.A.T. linh va thn phn. H Ni: Th gii.
5. Xem thm: daomauvietnam.com
6. Bi Vn Tam. 2007. Ph Dy v tn ngng Mu Liu
Hnh. H Ni: Vn ha Dn tc.
7. H Vn Th, Phm Vn Giao. 2010. Hu bng l thc
dn gian trong th Mu - thn T ph min Bc. H Ni:
Thanh Nin.
8. Nguyn Duy Hinh. 2001. Mu trong tn ngng
Trung Quc c i. Hi tho Quc t Tn ngng th Mu
v l hi Ph Giy t chc ti H Ni. Ti liu ca Vin Nghin
CH THCH
cu Vn ha Dn gian.
Ng c Thinh, Ln ng, hanh trinh cua thn linh va
1
9. Nguyn Duy Hinh. Ln ng. Hi tho L hi Ph
thn phn, (H Ni: Th gii, 2014), 53.
Giy t chc ti Nam inh, thang 4 nm 2004. Ti liu ca
2
L Nht Quang: Thi t Uy Minh Vng L Nht Quang, Vin Vn ha Ngh thut Quc gia Vit Nam.
con trai th tm ca L Thi T.
10. Kim Yn. Th Mu - mt tn ngng dn gian thun Vit.
L Khi: mt vi tng ti theo L Li chinh chin trong
3
11. Nhiu tc gi. 1990. Vn Ct Thn n. H Ni: Vn
mi nm khng chin chng qun Minh.
ha Dn tc.
4
Nguyn X: bc khai quc cng thn ca nh L (di
12. V Thanh Sn. 2002. Thn linh t Vit. H Ni: Vn
thi vua L Thi T) c cng gip vua dp gic Minh.
ha Dn tc.
5
Cao L: mt v tng ti gii thi An Dng Vng va
13. Nguyn Ngoc Mai. 2013. Nghi l ln ng - lich s va
la ngi ch ra n thn Lin Chu.
gia tri. H Ni: Vn ha Thng tin.
Trn Quc Tang: con trai th hai ca Hng o i
6
14. Frank Proschan. Ln ng (hu bng) - kho tng
vng Trn Quc Tun v l mt v tng ti gii c cng
sng ca di sn vn ha Vit Nam, (Jenifer A. Paine & Phm
nh gic Nguyn.
Qunh Phng dch), tham lun ti Hi tho Quc t Tn
7, 9, 13
Xem Nguyn Ngoc Mai, Nghi l ln ng, lich s va ngng th Mu v l hi Ph Giy t chc ti H Ni, nm
gia tri, (H Ni: Vn ha Thng tin, 2013), 122, 124, 420. 2001. Ti liu ca Vin Nghin cu Vn ha Dn gian.
8, 14
Ng c Thinh, ao Mu Vit Nam, (H Ni: Vn 15. Laurel Kendall. Khi no Kut ging Ln ng vi im
ha Thng tin, 1996), 267. tng ng gia Hn Quc v Vit Nam (Jenifer A. Paine
10
Xem Nguyn Duy Hinh, "Ln ng", tham lun ti Hi & Phm Qunh Phng dch). Tham lun ti Hi tho Quc
tho L hi Ph Giy (t chc ti Nam inh, nm 2004) (ti t Tn ngng th Mu v l hi Ph Giy, t chc ti H Ni,
liu ca Vin Vn ha Ngh thut Vit Nam). nm 2001. Ti liu ca Vin Nghin cu Vn ha Dn gian.

60 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang

PHI B MACARTNEY GH NG TRONG (tip theo)
4.Thi ca triu nh Cnh Thnh
Theo cc ti liu ca phi b Macartney, s xut
hin ca hai chic tu Anh ngoi khi vnh Tourane
khin cho triu nh Cnh Thnh ni chung v quan
li ti Nng phi t trong tnh trng bo ng.
Tuy nhin khi thy phi on Anh t nhng c ch
thn thin th quan li nh Ty Sn ang vng vnh
Tourane tng h cng ch l nhng thng thuyn
nh cc nc Ty phng khc vn qua li bun bn,
phn ln l em nhng hng ha khng bn c
cho Trung Hoa nn em n bn cho i Vit khi
phi mang v ni xut pht.
Vic hiu mt cch sai lc nh th khin cho
nhng vin quan nh n xem xt tu Anh c nhiu
hnh vi khim nh, k c honh he, sch nhiu, c
khi ly mt cch trng trn khin cho ngi ngoi
quc ngh rng dn ta c thi quen hay trm cp.
Cng theo cc tng thut ca phi on, khi h
mua hng th khng nhng rt t i m gi c u v
cng t . Ngi Anh nhn xt rng vic thch gi
xem chng l mt ch th ca quan trn th a
phng trc khi c lnh t triu nh.
Theo ghi nhn ca Aeneas Anderson trong Tng
thut v s b i Trung Hoa (Narrative of Embassy to
China) th: ... c s (tc ng Macartney) c my
vin quan n thm em theo mt on ty tng ng
o. H c tip bng ru v nhiu loi thc ung mn qu ca triu nh. Vua Cnh Thnh t ra rt hoan
nhng t ra d dt khng dm th, cho n khi chnh
Lord Macartney ung trc th h mi ht ngi ngng.
Th l h ung trn cung my khng cn king n g
na v xem ra thch loi ru anh o (cherry) v ru
raspberry (ta gi l qu mm xi). Nhng ngi ny a
s mc o di bng nhiu en, qun la, i dp v mt
loi khn qun. H cng tht ai bc ngang lng. m
*
TS., Nh nghin cu California, Hoa K.
Nghin cu - Trao i
? Nguyn Duy Chnh *
gia nhn mc o vi th, qun xn ln n u gi,
chn khng mang giy dp. (Cc ch s 1 trang 236
trong sch The First Ambassador to China).
Thi khng cn na khi triu nh ti Hu
bit c y l nhng tu Anh, mt phi b c tm
vc quan trng v l mt c hi tt m rng giao
thng nht l tm cch mua mt s tu chin hay v
kh ng c li vi trang b mi ca cha Nguyn
Gia nh. Thc lc ng gm ca Nguyn nh
chng t qua mt s chin dch nh vo b ch huy
u no ca vua Thi c v sm mun g cng s
nh ra ng Ngoi. My ngy sau, mt khm sai ca
vua Cnh Thnh n Tourane nh sau: ... Mt nhn vt
c v cao cp n Turon, gi n ngi c s nhng li
chc tng rt nng nhit t ch nhn ca y. ng ta n
bng mt chic thuyn ln c lt sn, ch to rt tinh
vi v nh nhng c th ging bum i nhanh. Nhng
ngi cho thuyn rt ng, cho theo t th ng, y
cho ra pha trc bng nhng ng tc u v ngn.
Mt chic phng ng ngay chnh gia sn thuyn, sn
mu sc sng ng v hai u thuyn trang tr bng
nhng c ui nheo vi hnh th v mu.1
V khm sai mc o chng bng la, cung cch
ca mt ngi thuc x hi c vn ha v mang theo
mt thng ngn ngi Trung Hoa.2 Chic i thuyn
ca ng ta c chn thuyn khc h tng v mang cc
h v gi th mi phi on gh kinh cng gi
tng mt s qu mn y lo: ... L th t ng vua
tr cha y nhng li l cao vng quc Anh, v
nh chng c v vic , ng ta sai mt trong cc
quan thng th ca triu nh mang mt mn qu
nh, nh ng ta gi, cho thy th on ca cc con tu.
Qu bao gm mi con tru, nm mi con heo, v
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
61
Nghin cu - Trao i

Phong cnh vnh Tourane

vo khong ba trm con g vt cng vi tri cy, b r, c
tm, hnh v cc loi rau c khc.3
T tr v sau, ch ba ti Tourane li y cc
loi hng ha bn vi gi phi chng. Hin nay trong
vn kh Anh vn cn gi c hai l th ca vua Cnh
Thnh gi phi on Macartney. Tuy li l c v k c
nh bt c t chiu no ca Trung Hoa hay Vit Nam
nhng nu nghin cu k cng cho chng ta mt s
chi tit ng ch .
T chiu th nht (chnh l bc th cp trn):
T chiu gi tng qun M Kim a, i hc s Ngha
Lan, ng s M T ch, i bt s B T ch v B La Ni
nc Hng Mao Anh Ct Li bit.
Trm nghe t xa cc nc i li vi nhau thng
c qu tng cho ngi t ni xa n. Cc khanh vng
mnh qu quc vng vo cng thin triu, b bo nn
thiu lng thc, hin u thuyn x Qung Nam
thuc nc trm, quan trn th a phng t
mi s ln trn.
Trm ngh qu quc cch xa hng nghn vn dm
ng bin, v mn c m sai s ti, gia ng b bo,
phi tri dt vo y. Thn t ca qu quc cng l thn
t ca ta. Cc khanh l nhng bc ti hin, chu ng
vt v, trm thy rt ng khen. Vy c bit ban chiu
ch sai quan trn th a phng cung cp thc phm
cho cc khanh t lng qu mn, thng cm vi khch
ng xa. Cc khanh mt lng trung tn, mong c
thun bum xui gi vt trng dng i s phng xa.
Khng bao lu cng vic hon thnh, c nc nh
tin sng, p li k vng ca quc vng, tm lng cc
khanh tht ng khen. Cung knh thay, c bit ban t
chiu!
Ngy 20 thng ...(mt mt ch) nm Cnh Thnh
...(mt hai ch).4
Mt chi tit nh, bc th ch cp n M Kim
a (Mackintosh) l thuyn trng tu Hindostan,
chng t triu nh Nguyn Quang Ton cha bit r
phi on gm nhng ai v khi tm hiu k cng v
tm vc ca s b Macartney, cch tip i tng
cng ln thm mt mc.
Mi ngy sau, triu nh Cnh Thnh gi tng
chnh thc 3.000 thch go, mt i ng voi v 5
gnh (10 thng) ht tiu, mt s lng khng th ch
coi nh qu giao hu m phi ngh rng c mua
chuc s b Anh.
T chiu th hai:
T chiu gi Vng thn5 i tha tng u, Khm
sai Ma Khiu Nh N, v ... (mt 2 ch) thuc nc Hng
Mao Anh Ct Li.
V sng to gi ln, cc khanh phi gh thuyn vo
bin cnh nc trm tr n, c lm t biu tu ln,
ni rng hin ang thiu lng thc, ng mun mua.
Li gi mt s qu tng nhm t tnh giao ho. Quan
Trn th a phng v cc khanh m chuyn t
mi kin vi trm ri.
V li bn triu bao trm c Nam Hi. Phm tu vin
dng cc nc mun n nu ni ch ba vng ny

62 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
 Nghin cu - Trao i

bun bn, hoc v sng to m tri dt ti y, mong
c yn n, no , trm u ly lng nhn m i x, vng quc s tr bt c gi no cho mi loi tr gip.
cng sinh cng nui, con ngi trong bn b nh anh
em mt nh.
Hung chi cc khanh vng lnh qu quc i s Thin
triu, gia ng thiu thn, trm bit lm sao y?
c bit cp cho cc khanh 3.000 hc go dng vo
vic i ng cng nh tin hnh bun bn. V thng
thm cho Vng thn i tha tng ca qu quc mt
i ng voi cng nm gnh ht tiu t lng qu mn,
thng cm vi khch ng xa. Cung knh thay, c bit
ban t chiu!
Ngy 1 thng 5 nm Cnh Thnh 1 (1793).6
Vua Cnh Thnh cng vit th v c mt i
quan n mi phi on Anh qu b ra Hu nhng
Macartney t chi v nhiu l do c th ly c l c
th lm tr chuyn i chnh yu l sang Trung Hoa.
Macartney ch ha s gh li Hu khi tr v nhng li
ha ny khng thc hin c khng phi v ngi
Anh nut li m v cuc chin Anh Php n ra ti u
chu nn tnh hnh bin chuyn, cc thuyn b hai
bn ngi chuyn ng nhng ni xa l.
Ngy mng 4.6.1793 (24 thng 4 nm Qu Su,
Cnh Thnh nguyn nin) tm cch mi cho bng
c s thn Macartney ca ngi Anh ln t lin,
vin trn th Qung Nam cho t chc mt ngy
i l k nim sinh nht hong George Tam
t lng tn knh, mt nghi l ngoi giao hi khc
thng trong lch s nc ta.7
ang cai tr Turon, cng nh kinh v pha bc ca
Tnh trng ca ng ta qu thc ht sc chng chnh.9
Tuy i Vit trong thi k ny cha c nhng trn
nh ln v khc lit nhng Macartney nhn ra
nhng cn sng ngm ca tnh th v ngi Anh
cng bit rng h cn phi ch thm mt thi gian
trc khi tin ti nhng thng tho chnh thc.
Chnh v th, Macarney khng chuyn y nhim
th (credential letter) ca hong nc Anh cho
vua Cnh Thnh.10
5. Chi tit v ng Trong
5.1. Lnh ng Trong
Ngoi nhng chi tit v ngoi giao, cc nhn vin
trong phi b Macartney cng cho chng ta nhiu
chi tit quan trng v sinh hot ng Trong m
mt s phong tc v hnh nh chng ti trnh by
trong mt bin kho khc.11 Quan trng nht c l l
v t chc, trang b v phng th ca triu nh Cnh
Thnh. Nhng cp y gip chng ta hnh dung
c phn no c cu binh b ca thi i Quang
Trung v nhng ghi nhn ny l iu mt thy tai
nghe ch vi thng sau khi Nguyn Hu qua i.
Lnh ng Trong c trang b ngoi ao kim cn
gio tht di, c nh mt chm lng nhum l mu
m khng mt thn dn no - ngoi nhng ngi ang
trong qun ng hay do lnh ca hong - c quyn
dng trong cc dng hay qun o.12

Tuy n tip rt long trng v rm r, triu nh Lnh ng Trong, nhng ngi trong dinh trn th
Cnh Thnh khng phi khng e ngi mt cuc tp Qung Nam th mc o chn ngoi mu v xem ra
kch bt ng nn iu ng kh ng binh s v cng nhp cng ca Anh.13 S qun vua Cnh Thnh
mt s chin tng n khu vc l hi phng tr ng ti Hu bo v kinh cng kh ln,
ng. Pha ngi Anh cng a hai chic tu nh vo vo khong ba vn ngi trong doanh ng, thng
trn sng i din vi th x c th rt lui nu xuyn tp luyn bng sng ha mai v sng trng mi
cn.8 Ngi Anh cng nhn thy mt s vi vc ca ngy.14
h c dng trang tr phng tip khch v c l l Lc lng quan trng - v cng l mt nt c th
loi hng xu khng bn c sang Trung Hoa nn ca cc dn tc Nam - l tng binh, c b binh i
ngi B o Nha em vo bn cho ng Trong. Tuy
cng. Ngi Anh cng ghi nhn rng tht voi l mn
nhin, nh chng ta thy, vic n tip phi b
n c dn ng Trong a thch v ch nhng i
Macartney mt cch long trng khng phi pht xut
thn mi c chia phn khi nh vua git voi n.
t lng hiu khch m v nhu cu trang b qun s
i ph vi ngi Php ang ng v phe cha Nhng sinh hot qun chng cng c ghi nhn
Nguyn. Tuy cha phi l mt ngh trnh chnh thc kh t m k c cc th vui ( cu) m h cho rng rt
nhng hai bn xc tin vic mua bn v kh: ... Vic kho lo, hay nhng v tung ht, nhng v cng c l
thng lng mua v kh v n dc xc tin; v cn chu nh hng ca ngi Chm v sau ny khng
cng d dng nhn ra ng hong (tc Cnh Thnh), khi h thy nhng trnh din tng t ti Trung Hoa.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
63
Nghin cu - Trao i
Sinh hot kinh t cng l mt quan tm c bit.
Ngi Anh cho bit ng Trong c nhiu m kim loi,
c bit l vng, thi trc khi c cuc ni chin v
kinh Hu b qun Trnh tn ph. Vng c rt nhiu
cc dng sng, tinh rng n ni ch cn luyn
bng la s si ly c nn hu ht cc vt dng
u khm vng k c cn gm, bao gm. Mua bn
vi thuyn bun nc ngoi cng tr bng vng,
mi nh chng 100 gr. Ngi Kinh cng thng li
dng s ng nghch ca ngi min ni i go,
ng, vi vc, st... ly vng qung v cc loi lm
sn qu nh trm hng, qu, tiu, ng voi, mt ong...
ng Trong, n b ng hn n ng nhiu,
ngoi l do hu nh mi ngi u phi vo lnh
cng cn v s ngi t trn rt nhiu trong nhng
cuc chin tranh gia cc phe. n b m trch mi
vic v rt kho lo trong vic ni tr, chn nui.
n ng ng Trong hu nh ai cng ht thuc
v tc a th rt thng thng. Y phc nam n khng
phn bit v ai ai cng mc o di. n b kh gi mc
nhiu lp o, o di nht trong cng, ri ngn dn
ra n ngoi. Hu ht ngi ta i chn trn, khng
mang giy dp.
Staunton cng nhn nh rng ngi Vit kho
lo v gii v khoa hc v c nhiu k thut c o
khng thy mt ni khc, chng hn k thut lm
ng trng v xp nh mt t ong. Loi ng bi
ny tan trong nc m khng li mt cht cn
no. Nhng dn tc khc khng th lm c ng
tinh khit nh ti ng Trong.
Ngi Vit cng cn gii v luyn thp v ch to
c cc loi sng ha mai, gio mc cng nhiu v
kh. V ngh thut, hi ha v iu khc khng thy
nhiu nhng m nhc th rt iu luyn.
5.2. Vnh Tourane
Vnh Tourane tc ca bin Nng l v tr m hu
ht cc quc gia u chu c nh bnh trng th
lc sang ng u n. Mt trong nhng iu
kin Php gip cha Nguyn cc trang b qun s
l phi nhng cho h vnh Tourane v cc khu vc
chung quanh. Sau y l s lc nhng g Staunton
ghi nhn v vnh Nng15:
Li vo ca vnh Tourane khng qu hp nhng
cng khng d phng ng nh vnh Rio de Janeiro,
cng khng khong khot v su bng nhng l
chic vnh an ton, rng ri nht m h bit. Vnh
64 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
Tourane c nhng o nh gip cho tu b c th
dng li trnh nhng cn gi mnh.
y vnh c nhiu bn tin cho vic b neo. Vo
ma bnh thng, tu u y c hng gi bin
thi vo ca khu v qua mi t Sn Ch t ba, bn
gi sng n ba bn gi chiu v sau l gi t t
lin i ra. Gi i lc mt m v t ni xung, li khng
qua mt ni c ct, cng khng b nhim mi v phi
qua mt khu m ly. Chung quanh hn c lao trong
vnh nc su nn tu c th dng ni y. Nhng
thung lng quanh vng u trng la v nui tru
b rt th th.
Vnh Tourane cng l ni c nhiu c bin. Nhng
ghe thuyn ni y c c ng dn sng ln vi v con
di mt mui cong thay v vn lt phng. Tr con buc
mt tri bu kh vo c phng nu t xung nc
th u khng chm. Mi khi i nh c v, ng dn
thng ln b cng kin ti my n miu thng
lm trn chc cy hay t trng. H by go ng,
tri cy v t hng.
pha cc nam vnh l mt ca sng dn n
thnh ph. Ngay gip gii bin ngi ta dng mt
chi canh trn bn ci ct g cao, c mi tranh. Ngi
tun inh tro ln trn ny bng mt ci thang di
v t ni y c th nhn chung quanh n tn mm
t. Gn chi canh l mt n quan, cc tu b ra
vo phi dng li khm xt. Con sng rng chng
200 thc, nc chy vo vnh mnh to thnh
hai b ct v khi thy triu xung, nhng con b
nng, u to, m ln t tp ni . Nc sng su
n 2 fathoms (chng gn 4 thc) nn nhiu tu
bun Trung Hoa v thuyn ln vo c.
b pha ty vo chng mt dm ni c th trn
Tourane l mt trin ct, tr con t cc nh xung
quanh n tm c by, bi um nh mt n vt.
Thnh ph Tourane, cng nh con sng v ca
bin, dn a phng gi l Hn San (ni Hn), ch
ln hn ci lng mt cht nhng nghe ni khi cn
thi bnh l mt ni rt sm ut. Nh ca hu ht lm
bng tre, mi lp tranh chung quanh trng cy. Nhiu
ngi nh nm ngay gia vn cau v nhng bi cy
tri. Pha sau th trn l nhng vn cam, chanh, cau...
c ni cn nh ca nhng cng nhiu ni b hoang.
Bn kia sng l nhng rung vn c ro trng thuc
l, la hay ma. Ch ni y c cc loi rau tri nhit
i v cng rt nhiu gia cm, nht l vt. Trong s
chim mung c bn mt loi c bng en m ngi
 Nghin cu - Trao i

ta bo rng n s m m mt ai n gn nn khi bt Trong khong thi gian ngn ngi t khi ng i d

c em ra ch bn u phi khu mt li. l bt tun thng th t Trung Hoa tr v, cui nm
Canh Tut (1790) n u nm Nhm T (1792) l nm
Trong ch khng c ni git hay bn tht sc vt
ng qua i, vua Quang Trung ht sc tch cc trong
nhng khi i tic th c rt nhiu mn tht heo, tht
vic tng cng qun i, b sung kh gii v n
b, c, g vt... tnh ra phi n hng trm bt. Tht ct
dc. Theo nhng th t ca cc gio s Ty phng
thnh ming vung chm nc mm.
gi cho nhau, Nguyn Hu p t ln dn chng
6. Kt lun nhiu khon thu trong c mt s ln l ng
Cha y mt nm trc, mt bin chuyn kh c sng.16 Cng vo nm 1791, vua Quang Trung
quan trng trc y cc s gia vn coi nh khng nh gi gio s Girald sang Ma Cao chiu d ngi
lin h g vi nhau. l cuc tin qun ca vua u chu n bun bn ti An Nam. ng cng mua t
Quang Trung sang nh lin qun Lo - Xim ti cc thuyn bun ca Ma Cao v Manila 100.000 livres
Phuan v chin dch Th Ni m cha Nguyn nh (tc 50.000 kg) thuc sng.17
ph hy gn nh ton b thy qun ca vua Thi c Chng ta ch c th bit c phn no nhng
Nguyn Nhc. ch trng ca vua Quang Trung da vo mt s thi
Chin dch nh Lo do ch thn Nguyn Hu ca triu nh Cnh Thnh i vi bn ngoi, t
cm qun trc y vn ch c xem nh mt cng vic lnh nht vi cc tu bun B o Nha v nhng
tc bnh nh, va khut phc mt s tiu quc vn sinh hot quy m nh ca cc tu bun Trung Hoa
d b Xim La khng ch, va tiu dit d ng nh nhng li v vp i vi phi on Anh Ct Li.
L. Chng ta cng bit thm rng Nguyn Hu cn Macartney sau khi tip xc vi triu nh Cnh
m mu chuyn mt o qun ln theo ng Lo Thnh cng c nh s tin xa hn trong vic thit
xung Cao Min nh chn sau lng cha Nguyn. lp quan h vi nh Ty Sn,
nu khng v v tr chin
lc ca i Vit trong
vng th cng v li ch
thng mi. ng d tnh
s tr li thm mt ln na
trn ng t Trung Hoa v
Anh mc d trc h ch
gi nhng l th mang tnh
thn thin ngoi giao m
khng trnh y nhim th
trnh nhng ha hn v
rng buc cha cn thit.
Macartney v th quyt
nh rng s ch gii hn
trong nhng th t ngoi
giao v qua li qu cp
p l.
Tuy nhin, mt phn
v cng tc m phi on
c giao ph ti Bc Kinh
khng t kt qu mong
mun, phn khc quan

Thuyn trn sng Tourane

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
65
Nghin cu - Trao i
trng hn l ngay khi chin tranh gia Anh v
Php bng n v Macartney e ngi s ng vi
tu Php trong vng Vin ng nn ng v thng
u chu. ng ti London vo ngy 5.9.1794.18
Tuy khng a ra mt ngh no chnh thc
ngoi mt s nghi l ngoi giao, ngi Anh t cho
rng h cng thu hoch mt s thnh qu trong
vic v bn khu vc vnh Tourane c coi nh
hng u. Chnh Macartney ra lnh cho thuc
h o c v nghin cu v hi cng Tourane k c
nghin cu mt s v tr ng qun phng th vi
mc ch l Cng ty ng n c sn ti liu khi cn
n. Theo chnh nht k ca ng ta th: ... a im ny
cho ta mt hi cng tuyt vi v c mt v tr c th xy
mt phng tuyn v ng qun m ph tn rt t v
sc chng tr bt c lc lng no trn th gii n thu Quy Nhn chnh l mt phn ca k hoch vua
tn cng...).19
Cho ti thi im , ngi Anh cha c nhng
ti liu chi tit nhng vic B a Lc ghi trong Hip
c Versailles i hi triu nh i Vit nhng t
cho Php hi cng Tourane v C Lao Chm (Callao
Island)20 cho thy y l mt a im khng phi mi
c ch . Chnh v th, tuy vic trc a ch l mt
chi tit nh c cp khng my r rt nhng bn
m chng ta cn c c ngy nay cho thy y
l mt cng trnh kh quan trng, do nhng chuyn
vin hng u thc hin trong mc tiu qun s v
chnh tr.
Nhng quan tm ca ngi u chu n khu vc
b bin nc ta trong v th chin lc quc t ca
thi i ging bum (the age of sail) cho thy vic
bo tn c quyn li quc gia trong thi k u
tranh quyt lit ui hu tranh nh khng d
dng cht no. Ngay t thi k m ngi Php cha
c mt hnh ng qun s c th no bin Vit
Nam thnh thuc a, John Barrow c nhng
nhn nh kh tinh t nh sau: ...Thc t cho thy mi
t bn o Turon (hay Hansan) i vi Cochinchina
(ng Trong) cng khng khc g eo bin Gibraltar i
vi Ty Ban Nha, khc bit chng l Turon ngoi v th
kin c kh chim c cn u im l mt hi cng v
ca khu rt thun li, c che ch an ton tt c cc
chiu gi trong c bn ma mt nm, c y iu
kin thnh mt cn c hi qun ln, mt ni m tu
b n tu b hay tip t, mt ni c rt nhiu dng sui
trong vt ti bn cho v s thung lng m ra n tn
b bin...21
66 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
Ch vi thng sau khi phi on Macartney ri
Tourane, qun cha Nguyn tin ra vy nh Quy
Nhn khin Nguyn Nhc phi a th cu cu
Nguyn Quang Ton. Vua Cnh Thnh sai Phm Cng
Hng, Nguyn Vn Hun, L Trung, Ng Vn S em
17 vn qun, 80 tht voi v 30 chin thuyn vo cu.
Ngoi ra, mt o qun theo ng ni Sa Lung
(Bnh nh) cng tin vo gip cng khin Nguyn
nh phi b Quy Nhn rt v Gia nh nhng vn
gi t Ph Yn vo. Nguyn Quang Ton tha c
chim lun vng quc ca Nguyn Nhc khin ng
tc gin m cht.
Cuc hnh qun quy m v nhanh chng ca vua
Cnh Thnh (ch sau khi cha ng t trn mt thi gian
ngn) khin chng ta c th tin rng k hoch tip
Quang Trung v ra khi ban b t hch cho quan
dn hai tnh Quy Nhn, Qung Ngi, mt mt e da,
mt mt khuyn d nhng cng c th ma mai s
hong ht ca vua Thi c trc nhng trang b mi
ca cha Nguyn Gia nh.
Vo nhng thp nin sau cng ca th k XVIII,
nc ta ri vo mt cuc ni chin trong khi th gii
ang chuyn mnh mnh lit. Cuc tranh chp gia
ngi Vit vi ngi Vit khin nhng th lc trong
cuc tranh b vng ch tp trung vo mt mc
tiu duy nht l khai thc trit khu vc mnh ang
cai tr cng c sc mnh hay cu vin t bn ngoi
nu c c hi.
L Duy K, tc vua Chiu Thng nh L b ln n
nng n v ti cng rn cn g nh khi ng ku gi
nh Thanh em qun gip mnh ly li ngai vng mc
d li ku cu ca tn tht nh L c nh Thanh
dng ln (hay mm li?) v nh ca vua L ch xy
ra sau khi Tn S Ngh chun b sn sng tin vo
nc ta.
Cha Nguyn nh cng b nghim khc kt ti
bn nc khi ng nh gio s B a Lc em hong
t Cnh sang Php xin vin tr mt s v kh v
phng tin qun s. Th nhng khi nhn li hon
cnh ca cha Nguyn v tnh hnh cng nh phng
tin thi , chng ta thy ng cng bt c d phi
nng nh vo mt th lc m ng cha tng quen
bit, ngoi tnh bng hu i vi mt vi tha sai
trong lnh th ca ng. C l ng cng bit rng vic
cu vin nc Php c li ln cho nc Php, li lu
di cho gio hi v ch l thang thuc nht thi cho

chnh mnh, tuy cha c bnh nhng nu khng
kho s li vng mc vo nhng th lc khc c
phn nguy him hn.
Tuy vy cng khng c ngha rng ch mt mnh
Nguyn nh b ri vo th kh x. Cc s gia hu nh
dnh trn ting thm cho hai th lc khc cn li l
triu nh Thi c ca Nguyn Nhc v triu nh
Quang Trung ca Nguyn Hu - mt ngi l th lnh
nng dn khi ngha chng phong kin, mt ngi
l anh hng o vi chng ngoi xm. Th nhng khi
c n nhng li tng thut bui ni chuyn gia
Charles Chapman v vua Thi c khi ng va ln
ngi (1778) th chng ta li c mt suy ngh khc.
Nguyn Nhc cng thng thn cng khai ku gi
ngi Anh bun bn vi ng Trong v sn lng thit
lp nhng nhng a hay t gii bo m cho
vic ra vo trao i hng ha, mt mc c khng khc
g nhng iu c m B a Lc k vi nc Php tnh hnh trong thi gian 12 thng trc v sau ci
(nhn danh cha Nguyn) nu khng ni rng cn c
v d di, t rng buc hn.
Cuc tip n phi on Anh ln th hai di
triu Cnh Thnh cng a ra nhng chng c
chng ta kt lun rng vic tm kim nhng ng
minh u chu vo cui th k XVIII thnh mt mu
s chung c thc hin ti nhiu vng triu, nhiu
quc gia khng phi ch m rng giao thng m
cn canh tn k thut, tm mua v kh v phng
tin qun s. Trong thi k m cc nc Ty phng
ang bnh trng, mt mt tm kim th trng, mt
mt tm kim nguyn liu, vic giao thip vi h cng
l mt xu th tt yu.
Tuy khng c nhng bng chng r rt nh
ln Chapman tip xc vi Nguyn Nhc, phi b
Macartney c hng mt s bit i m chng ta
c th coi nh m u cho nhng thng thuyt
nu c iu kin s tin ti xa hn.22 Chng ta cng
c th tin rng vua Cnh Thnh ch tip ni nhng ch
trng ca cha ng, mt mt mun canh tn qun s,
mt mt mun c mt s quc gia u chu vo bun
bn, nht l li l mt quc gia i nghch vi ngi
Php, khng nm trong h thng tn gio hin ang
ng h cha Nguyn ng Trong.
Ni tm li, trong tnh th tranh ginh quyn lc
v tnh hnh phc tp ca khu vc ng Nam cui
th k XVIII, vic mu cu nhng lin minh qun s
tr thnh khng th thiu. Nhng lin minh vi
cc quc gia ln cn giai on ny khng nhng kh
Nghin cu - Trao i
khn hn m cng nguy him hn. Vic cha Nguyn
lu vong sang Xim La vi nhiu ni gian trun, nguy
him v lm khi ng cay chu ng mt vai tr
khim tn khin cho vic mu cu gip t cc
quc gia Ty phng tr thnh mt xu hng tin b
hn cho mi pha. Vn l lm th no tip xc
c vi h nu khng c nhng thnh phn trung
gian tiu biu l cc gio s?
Mc d vic phi on Anh gh nc ta ch c
coi l mt bin c nh trong quan h ngoi giao vi
u chu trong th k XVIII v chnh s nh Nguyn
khng h nhc n nhng tng kt li nhng chi
tit t nhiu ngun khc nhau, so snh tng quan
lc lng v nhu cu ci tin v kh chng ta c th
hnh dung c cuc chy ua v trang gia cc th
lc. Cng thm rng, bin c ny xy ra sau khi vua
Quang Trung mt cha y mt nm v nu tm hiu
mc quan trng ny, chng ta c th tin rng y
l mt giai on bn l trong tng quan lc lng
gia nh Ty Sn v cha Nguyn. Tht bi ca phi
b Macartney ti Trung Hoa a ti vic ngi Anh
khng tip tc lin lc vi vua Cnh Thnh v t ,
nh Ty Sn khng cn c hi no khc canh
tn ng hu vt tri c Nguyn nh trong cuc
ni chin cui th k XVIII.
N.D.C.
CH THCH
1
George Staunton, An Authentic Account of an Embassy
from the King of Great Britain to the Emperor of China, Vol.
I, Part II (Elibron Classics, 2005), 330 (chp li nguyn bn
theo tc phm cng tn, Vol I, London: Bulmer and Co.,
1797).
George Staunton, Sd., 330. Trc y khi tip xc vi
2
ngi ng Trong, phi on Anh phi nh hai linh mc
ngi Trung Hoa bt m.
3
Nguyn vn: The letter from the young King was filled
with expressions of the high regard he entertained for the
British nation, as a proof of which, it was observed, he had sent
one of his officers of state with a small present, as he termed
it, for the use of the shipscompanies. It consisted of ten young
buffalos, fifty hogs, and about three hundred ducks and fowls,
with fruit, pumpkins, brinjalls, onions, and other vegetables.
John, Barrow, Sd., 290.
4
Chng ti on l Cnh Thnh nguyn [nin], t
Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
67
Nghin cu - Trao i

nguyt, nh thp nht (ngy 20 thng 4 nm Cnh Thnh 14

nguyn nin). Bn dch 2 bc th ny do Trn Ngha dch, about forty miles to the northward of Turon, thirty thousand
ng trn tp ch Hn Nm (H Ni) s 3/1995. men were reported to be kept in garrison, and regularly
5
Vng thn v Macartney l em h (cousin) ca vua
nc Anh.
6
Hai bn dch t chiu l ca tc gi Trn Ngha, Vin
Nghin cu Hn Nm, H Ni.
7
Theo li tng thut ca John Barrow th Macartney
chn ngy 4.6 l ngy sinh nht ca vua Anh vin
trn th Qung Nam t chc n tip phi on ln t
lin ln u tin nhng rt c th mi bn hiu ngy hi
ny theo mt ngha khc.
8
Nguyn vn: Whether through accident, or in
consequence of former suspicions, or to give eclat to the
entertainment, did not appear, but on the evening preceding
we observed an unusual bustle about the place, an increased
number of troops in and about the town, besides several
huge elephants of war. We therefore, on our part, took the
precaution of sending the two armed brigs up the river
opposite to the town, to make a retreat, if necessary, the more
secure. John Barrow, Sd., 293.
9
Nguyn vn: Overtures were made for the purchase of
arms and ammunition; and it was easy to perceive that any
assisstance given to the cause of the prince, then reigning
at Turon, as well as at the capital and northern parts of the
kingdom, would have been willingly purchased on any terms.
George Staunton, Sd., 331.
10
Nguyn vn: The state of rebellion on civil warfare in
Cochinchina had begun upwards of twenty years before, in
the course of which so very many of the combatants were
slain, the country was so exhausted, and the surviving parties
so balanced, that, at this time, no considerable enterprize was
undertaken by any of them; tho each was busy in preparing
new plans for the support of himself and the overthrow of his
enemies. In the mean time the people began, in some degree,
to breathe; but had the kingdom even more settled, the
Embassador did not think it would have been proper to enter
into any sort of negotiation, or even to present the credential
letters, with which he had been entrusted for that kingdom,
before he had delivered, in the first instance, those he had in
charge for the Emperor of China. George Staunton, Sd., 332.
11
Xem thm: Nguyn Duy Chnh, William Alexander v
ha phm X ng Trong. Bn vi tnh, 2007.
12
Nguyn vn: The Cochin-chinese soldiery were generally
armed, beside sabres, with pikes of vast length, ornamented
with tassels of hair dyed red, which colour no subject, except
in service, or by the order, of the sovereign, was allowed to use
in dress or equipage. George Staunton, Sd., 345.
13
Vo thi k ny, cc nc vng ng Nam bt trng trn (Trung Hoa). Ring ti ng Trong, nm 1778 hai
u chung hng dt bng bng vi ca Anh sn xut ti chic tu bun ca Anh gh Qung Nam b quan h Trnh
Bombay (n ). Ngi Anh nhm ti th trng ny tch thu ny ra xung t khin cho h c chim lnh mt
bn hng thay th t la mua t Trung Hoa. Cng nn s khu vc bo v kiu dn v thng nhn. Chnh sch
thm dn c ti y thng ci trn nhng nay bt u nhiu quc gia tip tc theo ui sut th k XIX ti
mc o.
Nguyn vn: At Hu-foo, the capital of the kingdom,
exercised with muskets and match-locks every day. George
Staunton, Sd., 346.
15
George Staunton, Sd., 333-337.
16
Th ca gio s Longer gi cc gim c Hi Truyn
gio hi ngoi. ... Au mois de juillet de lanne dernire (1791),
le tyran Quang-Trung a ordonn de lever sur nos chrtiens,
depuis Phu-xuan (capitale de la Cochinchine septentrionale)
jusquaux confins du Tonkin, la contribution de 10.000 livres
pesant de cuivre (qui maintenant valent environ 23.400 livres
de notre monnaie). [... Vo thng by nm ngoi, bo cha
Quang Trung ra lnh cho gio dn ca chng ti, t Ph
Xun (kinh ca ng Ngoi) n gip gii Bc H, phi
np 10.000 livres (n v cn nng khong 1/2 kg) ng, tr
gi hin ti tng ng khong 23.400 bng Php].
Dn theo: Adrien Launay, Histoire de la Mission de
17
Cochinchine 1658-1823: Documents Historiques III 1771 -
1823 (Paris: Anciennes Maisons Charles Douniol et Retaux,
1925), 239 38 Th ca gio s Girald gi gio s Boiret. Adrien
Launay, Sd., 244-245.
18
Alastair Lamb, Sd., 150-151.
19
Nguyn vn: This place affords a most excellent harbor,
and there is a spot where a fort might be built and garrisoned
at a small expence, sufficient to withstand any attempt
against any force likely to be brought against it from any
power of this part of the world. John Barrow, Some Account of
The Public Life, and a Selection from the Unpublished Writings
of the Earl of Macartney (Vol II), London: 1807, 165.
20
iu 3 ca hip c Versailles.
21
Nguyn vn:
In fact, the peninsular promontory of Turon (or Hansan) is
to Cochinchina what Gibraltar is to Spain; with the difference
in favour of the former that, to its impregnability, it adds the
very important advantage of a convenient port and harbour,
securely sheltered from all winds and at all seasons of the year,
possessing every requisite for a grand naval station, where
ships can at all times refresh and refit, and where abundant
rills of clear fresh water fertilize the numerous vallies (sic)
which open upon the shores of the bay... John Barrow, Sd.,
335.
22
Mt trong nhng l do m cc nc t bn Ty
phng lun lun i hi khi giao thip vi cc quc gia
ng l phi giao cho h mt s nhng a hay t gii
v tnh hnh chnh tr ti khu vc khng n nh ( nc ta
v mt s quc gia ln cn), chnh sch bun bn bt nht,
thiu lut l cng minh v nhiu khi b cp ot ti ha
Trung Hoa v nhng quc gia khc.

68 Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
 VN BN MI

CHNH SCH KINH T - X HI

Quyt nh s 40/Q-TTg ngy 07.01.2016 ca Th tng Chnh ph v vic ph duyt Chin lc tng th hi nhp quc t
n nm 2020, tm nhn n nm 2030.
t c mc tiu nu trn, Th tng khng nh s khng ngng ci thin mi trng thu ht
u t nc ngoi, gn thu ht u t vi gim st qu trnh thc thi, bo m an ninh kinh t, hiu
Khuyn khch qu kinh t - x hi - mi trng; y nhanh qu trnh ti c cu u t cng, khuyn khch cc hot
u t t ng u t t nhn v cc hot ng hp tc cng - t; nng cao nng lc cnh tranh quc gia,
nhn v hp doanh nghip v sn phm;... thc y xy dng m hnh chnh quyn in t, trung tm dch v
tc cng - t hnh chnh cng nhm xy dng mi trng u t thng thong, minh bch v n nh; mc tiu
giai on 2016 - 2030, hng ha ni a chim th phn ch yu trong nc.
Quyt nh ny c hiu lc thi hnh k t ngy k.
LAO NG
Quyt nh s 87/Q-TTg ngy 12.01.2016 ca Th tng Chnh ph v Thng hnh ng v an ton, v sinh lao ng.
T 2017, C th, t nm 2017, s t chc Thng hnh ng v an ton, v sinh lao ng vo thng 5 hng
thng 5 l nm. Thng hnh ng v an ton, v sinh lao ng c t chc vi mc ch nng cao nhn thc
thng hnh v s tun th php lut v an ton, v sinh lao ng; y mnh thc hin cc bin php ci thin
ng v an iu kin lm vic, gim nhim mi trng lao ng; hn ch tai nn lao ng, bnh ngh nghip
ton, v sinh v chm sc sc khe lao ng.
lao ng Quyt nh ny c hiu lc thi hnh k t ngy k.
KHOA HC - CNG NGH
Quyt nh s 171/Q-TTg ngy 27.01.2016 ca Th tng Chnh ph ph duyt Quy hoch mng li t chc KH-CN cng
lp n nm 2020, nh hng n nm 2030.
n 2030, Vit Quy hoch c thc hin nhm mc tiu sp xp, kin ton v y mnh ti cu trc nng cao
Nam c 30 t nng lc v hiu qu hot ng ca t chc khoa hc v cng ngh (KH-CN) cng lp; n nm 2030,
chc KH-CN c khong 30 t chc KH-CN cng lp t trnh khu vc v th gii, khong 70% cn b nghin
cng lp trnh cu ca t chc KH-CN cng lp c trnh thc s tr ln, trong , t nht 30% l tin s,
th gii Quyt nh ny c hiu lc thi hnh k t ngy k.
THNG TIN - TRUYN THNG
Quyt nh s 149/Q-TTg ngy 21.01.2016 ca Th tng Chnh ph ph duyt Chng trnh pht trin h tng vin thng
bng rng n nm 2020.
Quyt nh ca Th tng ra mt s gii php v th trng, dch v; c ch chnh sch v php
lut v vin thng; gii php v c s h tng; khoa hc v cng ngh; ngun lc v an ton h tng
n 2020,
vin thng nhm mc tiu n nm 2020, t nht 40% s h gia nh hoc thu bao c nhn trn ton
95% khu vc
quc c tip cn v s dng dch v bng rng c nh, trong t nht 60% thu bao c kt
dn c c
ni vi tc ti thiu ng xung l 25Mb/s; hn 99% cc im th vin cng cng trn c nc
ph sng
s dng dch v bng rng c nh; ti thiu 95% cc khu vc dn c c ph sng 3G/4G vi tc
3G/4G
trung bnh ng xung ln hn 4Mb/s ti thnh th v 2Mb/s ti nng thn,
Quyt nh ny c hiu lc thi hnh k t ngy k.
THNG MI
Ngh nh s 07/2016/N-CP ngy 25.01.2016 ca Chnh ph quy nh chi tit Lut Thng mi v vn phng i din, chi
nhnh ca thng nhn nc ngoi ti Vit Nam.
c cp Giy php thnh lp vn phng i din, chi nhnh ti Vit Nam, thng nhn nc
ngoi phi c thnh lp, ng k kinh doanh theo quy nh ca php lut quc gia, vng lnh th
iu kin tham gia iu c quc t m Vit Nam l thnh vin; ni dung hot ng ca vn phng i din
c lp phi ph hp vi cam kt ca Vit Nam trong cc iu c quc t m Vit Nam l thnh vin... c
vn phng bit, thng nhn nc ngoi phi hot ng t nht 01 nm, k t ngyc thnh lp hoc
i din, chi ng k i vi trng hp ngh cp Giy php thnh lp vn phng i din hoc hot ng
nhnh ti Vit t nht 05 nm i vi trng hp ngh cp Giy php thnh lp chi nhnh (nu Giy ng k kinh
Nam doanh hoc giy t c gi tr tng ng ca thng nhn nc ngoi c quy nh thi hn hot
ng th thi hn phi cn t nht 01 nm tnh t ngy np h s).
Ngh nh ny c hiu lc thi hnh k t ngy 10.3.2016.
Ngun: www.luatvietnam.vn
(L Cng gii thiu)

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
69

TIN TC - S KIN
NNG KU GI ANH QUC HP TC
TRONG LNH VC GIO DC, CNG NGH CAO
Nhn s kin Cuc ua Thuyn bum Vng quanh th
gii Clipper Race 2015 - 2016 cp Cng Nng (t ngy
17.2.2016 n 27.2.2016), b Jennette Arnold - Ch tch
Hi ng thnh ph London (Anh) dn u on cng
tc Hi ng thnh ph London n thm v lm vic ti
thnh ph Nng.
Lm vic vi lnh o UBND thnh ph Nng, b
Jennette Arnold by t n tng v s pht trin nng
ng ca thnh ph Nng. B Jennette Arnold cho bit,
London l thnh ph c ng ngi gc Vit sinh sng,
hin trong s c nhiu ngi rt thnh t v c nhng
ng gp ln cho s pht trin ca a phng. ng thi
b cng by t s tin tng trong tng lai Nng s tip
tc pht trin vt bc hn na cng ging nh s pht
trin ca cng ng ngi Vit ti Anh quc m b c
c hi c chng kin.
Ti bui tip n on, Ch tch UBND thnh ph
Nng Hunh c Th phn khi cho bit quan h hp tc
gia Nng v cng ng chu u, cng nh Anh quc
ni ring hin ang pht trin ht sc tt p. ng thi
cng by t hi vng thng qua chuyn thm ln ny ca
on Hi ng thnh ph London, hai bn s c th kt ni
hp tc trn cc lnh vc du lch, cng ngh cao, cng ngh
thng tin, v c bit l gio dc - o to; cng nh mong
mun b Ch tch Hi ng s l cu ni gip Nng ku
gi v kt ni cc nh u t quan tm tm hiu u t vo
d n thnh lp trng i hc Quc t Vit - Anh trn c
s Vin Nghin cu v o to Vit - Anh hin i vo
hot ng ti thnh ph.
UNICEF V NNG
L NHNG I TC TIN CY, THN THIT
o la khng inh cua ng Youssouf Abdel Jelil, Trng
ai din Quy Nhi ng Lin Hip Quc (UNICEF) tai Vit
Nam tai bui lam vic vi Pho Chu tich UBND thnh ph
a Nng ng Vit Dung ngy 22.2.2016. Tai bui tip,
ng Youssouf Abdel Jelil nhn nh: a Nng la thanh ph
tin phong i u trong vic bao v, chm soc tre em, c
bit la tre em khuyt tt. a Nng hin co 150 ngan ngi
khuyt tt la thach thc kho khn i vi thanh ph trong
vic am bao an sinh xa hi. Tuy nhin, a Nng a thc
hin nhiu m hinh tt nh chng trinh h thng bao
v tre em da vao cng ng, giao duc hoa nhp cho tre
em khuyt tt va nhiu ia phng hoc hoi va ap dung m
hinh nay.
ng Youssouf Abdel Jelil nghi a Nng tip tuc xy
dng cng tac xa hi, tng cng tham gia cng ng trong
cng tac bao v tre em c bit la tre em khuyt tt; lp k
hoach bao v chm soc tre em khuyt tt giai oan 2016
70 Phat trien Kinh te - Xa hoi
a Nang
- 2020; tng cng tham gia cua cng ng, gia inh xa
hi, vn ng cac ngun lc cua xa hi cung vi ngn sach
chm soc bao v tre em khuyt tt. ng mong mun
UNICEF va a Nng la nhng i tac tin cy va thn thit.
CH S GI TIU DNG THNG 2 TNG T BIN
Theo Cuc Thng k a Nng, do sc mua trong dip
Tt Nguyn an tng manh nn Chi s gia tiu dung (CPI)
thang 2 tng 1,07% so vi thang 1.2016 va tng 0,8% so vi
thang 12.2015. So vi nm trc, sc mua cua thi trng
tng va si ng hn hn. Nm nay khac nm trc o la
cac mt hang thuy san ti sng va cac mt hang rau, cu
qua tng cao so vi ngay thng. Chi s gia cua hu ht tt
ca cac nhom mt hang u tng so vi thang trc nh:
Gia thc phm tng 5,55%; n ung ngoai gia inh tng
2,93%; ung va thuc la tng 1,34%; gia lng thc
tng 0,13%; thit bi va dung gia inh tng 0,19%; may
mc, mu non va giay dep tng 0,24%; hang hoa va dich vu
khac tng 1,37%; vn hoa, giai tri va du lich tng 1,49% . Chi
ring nhom thuc va dich vu y t va nhom giao duc co chi
s khng i.
Nh vy, CPI binh qun 2 thang u nm a tng 0,72%
so vi binh qun cung ky nm 2015 (mc tng binh qun
cua cung ky nm nay cao hn mc tng binh qun cua
cung ky nm trc 0,46%). in hinh, nhom giao duc tng
3,46%; nhom may mc, mu non va giay dep tng 2,43%;
nhom hang hoa va dich vu khac tng 2,13%; nhom thc
phm tng 2,06%; nhom nha , in, nc, cht t va
vt liu xy dng tng 1,67%; nhom hang n va dich vu
n ung tng 1,65%; nhom thit bi va dung gia inh
tng 1,43%; nhom ung va thuc la tng 1,27%. Nhng
nhom hang co chi s gia giam manh so vi chi s gia chung
binh qun cung ky nh: nhom giao thng giam 7,23%;
nhom bu chinh vin thng giam 0,59% so binh qun
cung ky nm trc.
Linh Phng tng hp t bo Nng,
bo Cng an Nng
HP TH TA SON
T ngy 1.2.2016 n ngy 29.2.2016, Ta
son Tp ch Pht trin Kinh t - X hi Nng
nhn c th v bi cng tc ca cc tc gi
sau: Hong Th Tuyt, Hunh Huy Ha, Nguyn Duy
Chnh, V Hng An, Phm Trung Lng, Bi Vn
Ting, Hong Vn Long, Mai Th Chu H, Phm
Bnh Vng, T Th Loan, V Anh T, on Th
Ngc H, Phm Thy Lin, inh c Hin, B Minh
Truyn, ng Dng,
Ta son chn thnh cm n v mong nhn
c s cng tc thng xuyn ca qu v.
Tp ch Pht trin Kinh t - X hi Nng
 SUMMARY

DANANG WITH THE TARGET OF BECOMING ENVIRONMENTAL CITY IN 2020

In recent years, Danang has had a rapid socio - economic development while ensured environmental
quality and urban landscape. This is result of policy building Danang as an environmental city in
2020. Despite of difficulties and challenges, with determination of government and citizen, Danang
will certainly achieve the target of being recognized as an environmental city in 2020. According to
the author, in order to building Danang as an environmental city, citizens should contribute to protect
environment, improve environmental policies and regulation... besides direction of city leaders.
NEW MOMENTUM FROM THREE BREAKTHROUGHS OF SOCIO - ECONOMIC DEVELOPMENT
OF DANANG DURING THE PERIOD OF 2015 - 2020
The 21st Congress of the Danang Municipal Party Committee (PC) Resolution for the 2015 -
2020 tenure set the target of building and developing Danang into one of the countrys largest
cities, and an economic, cultural and social hub in the Central and Highlands Region; developing Da
Nang into a more prosperous, peaceful, civilized and modern city. To achieve these targets, three
breakthroughs of socio - economic development were identified as follows: (i) strongly developing
service sectors, most notably tourism and commerce; putting focus on appealing for more investment
in hi-tech industry as well as information technology; (ii) investing in the building of synchronized
infrastructure facilities and spearhead projects; building and developing cultural and civilized urban
lifestyle, and developing Danang into an environmental city and (iii) developing high-quality human
resources, pay attention to the capacity building of the government staff force meeting the citys
requirements and tasks in a new tenure.
Realizing these breakthroughs gives a new and strong momentum for rapid and sustainable
socio - economic development of Danang city. However, the most basis issue need to be clarified
is: breakthrough in which sector, how to make breakthrough and how breakthroughs promote
advantage sector become key economic industry, contribute to socio - economic development and
establishment of service urban, hi-tech industry, information industry.
Based on analyzing achivements and shortcomings of implementing five breakthrough of socio
- economic development for 2010 - 2015 period, the article clarifies context of selecting new three
breakthroughs and some ideas of solution to implement breakthroughs in real life.
LN NG (GOING INTO TRANCE) AND ISSUE OF HERITAGES VITALITY
IN MODERN SOCIETY
Ln ng (going into trance) is ritual practice that integrates many expression and value of
Vietnamese culture. Ln ng with deep social and historical origin contains fine traditional value
of Vietnamese moral principles, outlook on life and worldview as well as summarizes a lot of unique
type of national art. Ln ng is precious culture heritage that need to be respected, protected and
proved in modern life. The article focuses on analyzing following issues: (1) Ln ng in system of
belief and practice in Vietnam and all over the world; (2) Ln ng - special ritual practice in the
worship of the Mother Godness of the three - four palaces; (3) Heritages vitality in modern society
through the case of Ln ng.

Phat trien Kinh te - Xa hoi

a Nang
71
 CONTENTS
REVIEW OF DANANG DA NANG SOCIO - ECONOMIC ISSUES
SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT
2. New Momentum from Three Breakthroughs of Socio - Economic
No. 74/2016
Development of Danang during the period of 2015 - 2020
ISSN 1859 - 3437
Huynh Huy Hoa

Editor in Chief
TRAN DUC ANH SON
Deputy Editor in Chief &
Publishing Secretary
VO VAN HOANG
EDITORIAL STANDING GROUP
Huynh Huy Hoa. Ph.D.
Nguyen Van Hung, Ph.D.
Vo Duy Khuong, Ph.D.
Ho Ky Minh, Ph.D.
Tran Duc Anh Son, Ph.D.
Nguyen Quang Trung Tien, MA.
Bui Van Tieng, MA.
Nguyen Phu Thai, Ph.D.
Nguyen Huu Thong, MA.
Cover and Design
HOAI AN
Editorial Office
Review of Danang
Socio - Economic Development
28th Floor, Danang's Administrative Center
24 Tran Phu Street, Danang City
Tel: +84 (0) 511 3 840 019
Email: tcktxhdanang@yahoo.com;
tcktxhdanang@gmail.com
Website: www.dised.danang.gov.vn
Publishing and Advertising
Tel: + 84 (0) 511 3 840 019
11. Solutions to Create Breakthrough of Danang Tourism Development
during the preriod of 2016 -2020
Pham Trung Luong
15. Solution to Establish and Develop Danangs Urban Culture and
Civilization during the period of 2016 -2020
Bui Van Tieng
20. Sustainable Financial Mechanism for Waste Separation at Source
Aiming to the Target of Danang - Environmental City
Hoang Van Long - Mai Thi Chau Ha
27. Danang with the Target of Becoming Environmental City in 2020
Hoang Thi Tuyet
VIETNAMS CENTRAL AND HIGHLANDS REGION
31. The Ruins of Hnang Bia and Champa Statues in Kon Tum
Pham Binh Vuong
RESEARCH - DISCUSSION
37. Research on Establishing Associate City Link System between Danang
and Hoi An
Doan Thi Ngoc Ha - Pham Thuy Lien
41. My Duong Case
Vo Huong An
48. Ln ng (going into trance) and Issue of Heritages Vitality in Modern
Society
Tu Thi Loan
55. Attraction of the Workship of the Maternal Divinity in Modern Life
Vu Anh Tu
61. Macartney Mission Stopped in Cochinchina (Contd)
Nguyen Duy Chinh
New Legal Documents

Publishing License No.

News and Events
371/GP-BTTTT issued by Ministry of Informa-
tion and Communications dated August 07 2015.
Printed by Printing, Technology and Photographic
Service Centre - Vietnam News Agency Central
Region Representative Office in Danang City