Z

1.
Zadania 5
1. Zadania
1.1. Budowa chemiczna organizmw

Zadanie 1.
Biaka maj zrnicowan budow, z czego wynika szeroki zakres penionych przez nie
funkcji. Na rysunkach przedstawiono budow czsteczki hemoglobiny i mioglobiny.
2 1
hem
hem
2 1
Hemoglobina Mioglobina
Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].
Na podstawie analizy rysunkw i posiadanej wiedzy porwnaj budow czsteczek oraz

funkcje biologiczne hemoglobiny i mioglobiny.
Zadanie 2.
Wglowodany, biaka, lipidy i kwasy nukleinowe to grupy zwizkw organicznych wystpujcych
w organizmach. Poniej przedstawiono wzr strukturalny pewnego zwizku organicznego.
a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Przedstawiony zwizek jest dipeptydem, poniewa
A. wystpuj w nim grupy: hydroksylowa OH i karboksylowa COOH.
B. wystpuj w nim grupy: aminowa NH2 i karboksylowa COOH.
C. wystpuj w nim grupy: metylowa CH3 i karboksylowa COOH.
D. wystpuje w nim jedno wizanie peptydowe midzy monomerami.
b) Podaj nazw pierwszego aminokwasu (od koca aminowego NH2) przedstawionego

dipeptydu i wyjanij, czy moe to by pierwszy aminokwas w syntetyzowanym
acuchu polipetydowym. Skorzystaj z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych
na egzamin z biologii, chemii i fizyki.
6 Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada
c) Zakadajc, e przedstawiony dipeptyd jest kocowym fragmentem powstajcego

podczas translacji acucha polipeptydowego, podaj do ktrego koca
przedstawionego dipeptydu zostanie przyczony kolejny aminokwas, np. lizyna.
Odpowied uzasadnij.
d) Korzystajc z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin z biologii,

chemii i fizyki, podaj, jaki antykodon moe mie tRNA transportujcy do rybosomu
lizyn.
Zadanie 3.
Aminokwasy, podobnie jak wikszo zwizkw organicznych, mona atwo rozpozna
po charakterystycznych grupach funkcyjnych. Z aminokwasw zbudowane s biaka
zwizki o skomplikowanej strukturze przestrzennej. Na schematach przedstawiono budow
dwch aminokwasw.
glicyna cysteina
rdo: Wybrane wzory i stae fizykochemiczne na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki.
a) Na wzorze strukturalnym cysteiny otocz kkiem dwie grupy funkcyjne,

charakterystyczne dla wszystkich aminokwasw. Oznacz je cyframi 1 i 2 oraz podaj
ich nazwy.
b) Zapisz wzr strukturalny dipeptydu powstaego z poczenia glicyny i cysteiny
(Gly-Cys) oraz otocz lini lub zaznacz strzak wizanie peptydowe.
c) Wyjanij, jakie znaczenie w tworzeniu struktury III-rzdowej biaka ma cysteina.
Zadanie 4.
Na schemacie przedstawiono klasyfikacj zwizkw organicznych budujcych organizmy.
1. Zadania 7
Poniej przedstawiono list nazw wybranych zwizkw i grup zwizkw organicznych (18)
budujcych organizm czowieka:
5 metaloproteiny
1 albuminy
6 sacharoza
2 fruktoza
7 skrobia
3 glikogen
8 steroidy
4 glukoza
a) Uzupenij schemat wpisz w puste ramki po jednym waciwym oznaczeniu

cyfrowym zwizku lub grup zwizkw wchodzcych w skad organizmu czowieka.
b) Z listy zwizkw organicznych oraz ze schematu wybierz i zapisz nazwy dwch

zwizkw, ktre gromadzone s w tkankach czowieka jako rezerwa energetyczna.
Obok kadego zwizku podaj po jednym miejscu jego magazynowania w organizmie.
Zadanie 5.
Na rysunkach AD w przypadkowej kolejnoci zobrazowano I-, II-, III- i IV-rzdow struktur
biaek.
Na podstawie: Biologia, red. A. Czubaj, Warszawa 1999, s. 349.
a) Podaj oznaczenia literowe rysunkw w takim porzdku, eby odzwierciedlay kolejno

I-, II-, III- i IV-rzdow struktur biaek.
b) Okrel funkcj, jak w ksztatowaniu struktury biaek peni wymienione
w legendzie (do rysunkw) rodzaje wiza chemicznych.
Zadanie 6.
Na rysunkach przedstawiono fragment czsteczki kolagenu.
Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].

Korzystajc z rysunku, wyka zwizek midzy struktur kolagenu a jego funkcj

biologiczn w organizmie czowieka.
Zadanie 7.
Woda jest aktywnym zwizkiem nieorganicznym, ktrego polarne czsteczki cz si
ze sob za pomoc wiza wodorowych. Czsteczki wody maj zdolno do adhezji, czyli
przylegania do innych substancji, oraz wzajemnego przycigania si, czyli tzw. kohezji
(spjnoci). Wizania wodorowe ulegaj zerwaniu pod wpywem energii cieplnej czsteczek.
Na schemacie przedstawiono wizania wodorowe powstae midzy czsteczkami wody.
H
O
H
wizanie wodorowe H
O
H
Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 28.
a) Okrel, w ktrym zdaniu A czy B prawidowo opisano rol si kohezji

w transporcie wody w rolinie. Odpowied uzasadnij.
A. Zapobiegaj przerwaniu si supa wody w naczyniach i cewkach ksylemu midzy
korzeniem a liciem.
B. Zapobiegaj odrywaniu si nitek wody przewodzonej w ksylemie od cian komrkowych
naczy.
b) Wyjanij zwizek budowy czsteczki wody z jej wysokim ciepem parowania.
Zadanie 8.
Wrd wglowodanw, w zalenoci od ich budowy, wyrnia si monosacharydy
pojedyncze monomery, ktre mog tworzy wiksze czsteczki: oligosacharydy (210
monomerw), oraz polisacharydy, zbudowane z wicej ni 10 monomerw. Na schemacie I
przedstawiono reakcj kondensacji dwch czsteczek glukozy (monomeru), w wyniku ktrej
powstaje disacharyd, a na schemacie II dwa disacharydy, z ktrych kady zbudowany
z dwch rnych monomerw.
1. Zadania 9
II
Na podstawie: B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia. Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 310.
a) Podpisz powysze wzory disacharydw w miejscach oznaczonych literami AC. Ich

nazwy wybierz spord wymienionych.
Nazwy disacharydw: sacharoza, celobioza, trehaloza, maltoza, laktoza.
b) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Midzy dwiema czsteczkami glukozy podczas reakcji kondensacji powstao wizanie
A. kowalencyjne glikozydowe.
B. wodorowe glikozydowe.
C. kowalencyjne estrowe.
D. jonowe glikozydowe.
Zadanie 9.
Monosacharydy i pewne disacharydy maj waciwoci redukujce, poniewa zawieraj
woln grup karbonylow (C=O), ktra utlenia si do grupy karboksylowej (COOH),
redukujc jednoczenie inny zwizek. Do wykrywania obecnoci cukrw redukujcych suy
odczynnik Benedicta o barwie niebieskiej. Cukry redukuj CuSO4, znajdujcy si
w odczynniku, do Cu2O, ktry po podgrzaniu wytrca si jako osad o rnym zabarwieniu
(od zielonotego poprzez pomaraczowy do czerwonego), zalenie od iloci cukru
redukujcego w analizowanej prbie.
W celu sprawdzenia waciwoci redukujcych disacharydw przeprowadzono nastpujce
dowiadczenie:
Przygotowano cztery probwki, do ktrych dodano:
probwka I. 2 ml 1% roztworu sacharozy
probwka II. 2 ml 1% roztworu maltozy
probwka III. 2 ml 1% roztworu laktozy
probwka IV. 2 ml wody destylowanej.
Do kadej probwki dodano 1 ml odczynnika Benedicta i dokadnie wymieszano, a nastpnie
wszystkie probwki wstawiono na 3 min do ani wodnej o temperaturze 70C.
Zaobserwowane wyniki dowiadczenia zestawiono w tabeli.
Prba Barwa odczynnika Benedicta

I. sacharoza niebieska
II. maltoza pomaraczowa
III. laktoza pomaraczowa
IV. woda destylowana niebieska
Na podstawie analizy przedstawionych wynikw sformuuj wniosek

do przeprowadzonego dowiadczenia.
Zadanie 10.
Poniej przedstawiono wzory strukturalne trzech wglowodanw.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman, P.V. Minorsky,
R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 70.
a) Na podstawie analizy przedstawionych wzorw i posiadanej wiedzy oce prawdziwo
informacji dotyczcych budowy wglowodanw. Wpisz znak X w odpowiednie
komrki tabeli.
Lp. Informacja Prawda Fasz
1. Czsteczka monosacharydu zbudowana jest z co najmniej 3 atomw wgla.
W czsteczce monosacharydu kady atom wgla poczony jest z grup

2.
hydroksylow.
Obecno polarnych grup hydroksylowych sprawia, e monosacharydy s
3.
hydrofobowe.
b) Podaj przykad, innej ni przedstawiona powyej, pentozy i okrel jej biologiczne

znaczenie.
c) Kademu z cukrw (IIII) przyporzdkuj spord AD jego znaczenie dla organizmu
rolinnego.
A. Jest gwnym materiaem energetycznym dla komrek.
B. Stanowi zwizek wyjciowy do tworzenia cukrw bardziej zoonych.
C. Wchodzi w skad kwasw nukleinowych.
D. Stanowi materia budulcowy ciany komrkowej rolin.
d) Wyjanij, dlaczego cukry proste nie mog by materiaem zapasowym w komrkach
zwierzt. W odpowiedzi uwzgldnij ich rozpuszczalno w wodzie.
1. Zadania 11
1.2. Budowa i funkcjonowanie komrki

Zadanie 11.
Wrd komrek eukariotycznych wyrnia si komrki rolinne, zwierzce i komrki
grzybowe. Na rysunku przedstawiono dwa rodzaje komrek eukariotycznych (A i B),
w ktrych cyframi (17) oznaczono ich organelle.
A. B. ..
Na podstawie: A.J. Lack, D.E. Evans, Biologia rolin. Krtkie wykady, Warszawa 2003, s. 4;
J. Nicklin, K. Graeme-Cook, R. Killington, Mikrobiologia. Krtkie wykady, Warszawa 2012, s. 208, 220.
a) Rozpoznaj rodzaje komrek eukariotycznych przedstawione na rysunku. Podpisz

kad z nich oraz podaj element budowy rnicy je od siebie.
b) Do kadego z elementw budowy oznaczonych cyframi 1 i 2 przyporzdkuj po dwa

zdania wybrane spord IVI, ktre ten element opisuj.
Element budowy 1 I. Jest zbudowany z glikoprotein i kolagenu.
Element budowy 2 II. Jest zbudowany gwnie z wglowodanw.
III. Jest zbudowany gwnie z lipidw i biaek.
IV. Oddziela protoplast od rodowiska zewntrznego.
V. Chroni protoplast przed parowaniem i patogenami.
VI. Uniemoliwia wzrost komrki.
c) Uzupenij tabel przedstawiajc procesy zachodzce w organellach komrek A oraz B.

W odpowiednich rubrykach wpisz nazwy poszczeglnych organelli oraz wstaw znak +,
jeli wymieniony w tabeli proces zachodzi w organellum danej komrki lub znak , jeli
nie zachodzi.
Oznaczenie Biosynteza biaek Synteza ATP

Nazwa
cyfrowe
organellum komrka A komrka B komrka A komrka B
organellum
4
5
6
Zadanie 12.
Na rysunku I przedstawiono budow jednego z rodzajw komrek, a na rysunku II kolejne
etapy pewnego zjawiska zachodzcego w takiej komrce, umieszczonej w 7% wodnym
roztworze sacharozy.
II
Na podstawie: J. Duszyski, K. Grykiel, L. Hryniewiecka, A. Jarmoowski, Biologia, t. 1, Warszawa 2003, s. 108;

M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1994, s. 32.
a) Podaj, ktry rodzaj komrek (rolinne, zwierzce, czy grzybowe) przedstawiono

na rysunku I. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc rnice w budowie midzy
wybranym rodzajem komrek, a pozostaymi dwoma rodzajami komrek.
b) Podaj nazw zjawiska przedstawionego na rysunku II oraz, uwzgldniajc proces
osmozy, wyjanij na czym to zjawisko polega.
c) Podaj waciwo bon plazmatycznych, ktra warunkuje przebieg zjawiska w sposb
przedstawiony na rysunku II. Odpowied uzasadnij.
d) Wymie organella pautonomiczne wystpujce w komrce przedstawionej
na rysunku I. Sformuuj dwa argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego
pochodzenia, uwzgldniajc cechy budowy tych organelli.
Zadanie 13.
Na schemacie przedstawiono budow komrki.
Na podstawie: http://timvandevall.com/animal-cell-diagram/ [dostp: 27.05.2015].

1. Zadania 13
a) Podaj nazwy i oznaczenia cyfrowe struktur komrkowych, w ktrych:

zachodzi synteza ATP,
przechowywana jest informacja genetyczna,
zachodz modyfikacje biaek oraz lipidw przeznaczonych do egzocytozy.
b) Uzupenij zdania wpisz w miejsce kropek okrelenia wybrane spord podanych

poniej. Wybrane okrelenia nie mog si w zdaniach powtarza.
Okrelenia: bakterii, grzyba, roliny, zwierzcia.
Przedstawiona na schemacie komrka nie zawiera plastydw ani ciany komrkowej, dlatego
nie moe to by komrka . . Obecno jdra wiadczy o tym, e nie jest to
komrka .. . Komrka ta nie posiada ciany komrkowej, wic nie naley
do ... .
c) Podaj nazwy i funkcje tych plastydw, ktre wystpuj w mikiszu:

palisadowym i gbczastym,
spichrzowym.
Zadanie 14.
Cytoszkielet komrki buduj trzy rodzaje filamentw: mikrofilamenty, filamenty porednie
i mikrotubule. Mikrofilamenty to cienkie i elastyczne struktury zbudowane z identycznych
globularnych czsteczek aktyny. Mikrotubule s najgrubsze z tych struktur i maj posta
dugich, pustych wewntrz rurek. Odpowiadaj za organizacj wntrza komrki. Filamenty
porednie s zbudowane z mocno zwinitych nici, dziki czemu s najbardziej sztywne
i wytrzymae spord wymienionych elementw cytoszkieletu.
Na rysunku przedstawiono trzy rodzaje filamentw budujcych cytoszkielet komrki.
mikrofilamenty filamenty porednie mikrotubule
a) Przyporzdkuj kad z podanych funkcji do waciwego elementu cytoszkieletu

wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
Funkcja Mikrofilamenty Filamenty porednie Mikrotubule

Zapobiegaj pkaniu komrek pod wpywem
rozcigania.
Utrzymuj organelle w okrelonym miejscu
komrki.
S niezbdne komrkom do wykonywania
rnego rodzaju ruchw.
b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Filamenty tworzce cytoszkielet komrki zbudowane s z

A. biaek. B. lipidw. C. wglowodanw. D. kwasw nukleinowych.
Zadanie 15.
Stopie uwodnienia wyronitych, majcych wakuole komrek rolinnych, regulowany jest
dziki osmozie. Ze wzgldu na sposb pobierania wody, komrk mona uzna za ukad
osmotyczny. Bona komrkowa jest selektywnie przepuszczalna, a wntrze komrki wypenia
wakuola, zawierajca wodny roztwr substancji osmotycznie czynnych. ciana komrkowa
jest przepuszczalna dla wody i substancji w niej rozpuszczonych.
Na rysunkach przedstawiono zmiany zachodzce w dwch takich samych komrkach
rolinnych umieszczonych w rnych roztworach.
A B
0,4 M Komrka wyjciowa czysta woda

roztwr sacharozy
wakuola
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman,
P.V. Minorsky, R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 770;
J. Michejda, L. Ratajczak, wiczenia z fizjologii rolin, Warszawa 1986, s. 4748.
a) Na obu rysunkach narysuj strzaki ilustrujce kierunek przepywu wody midzy

komrk a roztworem, w ktrym zostaa umieszczona.
b) Na podstawie analizy rysunkw okrel, jakie zmiany zachodz w komrce rolinnej
umieszczonej w roztworze hipertonicznym (A) i hipotonicznym (B), przyporzdkowujc
wszystkie spord podanych niej stwierdze (15) odpowiednio roztworom A lub B.
1. Wystpuje zjawisko plazmolizy... .
2. Powikszenie objtoci protoplastu.. .
3. Zmniejszenie si turgoru komrki. .
4. Wzrost cinienia protoplastu na cian komrkow... .
5. Pobieranie wody przez komrk. .
c) Opisz, jak rol w utrzymaniu jdrnoci (turgoru) komrki rolinnej odgrywaj
wakuola i ciana komrkowa.
Zadanie 16.
Kolagen jest zbudowany z trzech acuchw polipeptydowych. Kady acuch skada si
z powtarzajcego si tripeptydu, majcego sekwencj Gly-X-Y, w ktrym Gly to glicyna, a X i Y
mog by jakimikolwiek aminokwasami, ale najczciej: X jest prolin, a Y hydroksyprolin.
Kady acuch, zbudowany z ok. tysica aminokwasw, ma struktur -helisy. Trzy acuchy
polipeptydowe (-helisy), owijajc si wok siebie, tworz trjniciow helis wyszego
rzdu, ktra jest utrzymywana gwnie dziki wizaniom wodorowym powstajcym midzy
grupami aminowymi glicyn jednej helisy i grupami hydroksylowymi jednej z pozostaych
helis. W stabilizowaniu struktury trjniciowej helisy bior rwnie udzia grupy OH
hydroksyproliny. Na rysunku schematycznie przedstawiono biosyntez kolagenu.
1. Zadania 15
Na podstawie: Pod redakcj T. Le, K. Krause, First Aid for the Basic Sciences General Principles,
New York 2009, s. 127; B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia. Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 5556.
a) Korzystajc z rysunku i swojej wiedzy, przedstaw etapy biosyntezy kolagenu. W tym

celu uzupenij tabel, wpisujc w odpowiednich rubrykach nazw organellum, cyfr
oznaczajc proces (15) oraz rodzaj procesu, jaki w nim zachodzi.
Nazwa organellum Cyfra oznaczajca proces Rodzaj procesu
b) Na podstawie informacji zawartych w tekcie przedstaw struktur pierwszorzdow

kolagenu, zapisujc fragment acucha zoonego z dziewiciu aminokwasw.
c) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Przedstawiony na rysunku proces biosyntezy kolagenu zachodzi w komrkach
A. tkanki cznej pynnej limfocytach.
B. tkanki cznej staej fibroblastach.
C. tkanki miniowej miocytach.
D. wtroby hepatocytach.
d) Wiedzc, e podczas biosyntezy kolagenu (w procesie przyczania grup OH
do proliny) jest niezbdny kwas askorbinowy, wyjanij, dlaczego niedobr
witaminy C (kwasu askorbinowego) moe powodowa zmniejszenie szczelnoci
naczy krwiononych.
Zadanie 17.
Gwn cech niemal wszystkich komrek prokariotycznych jest obecno ciany
komrkowej. Rni si ona budow i skadem czsteczkowym od cian komrek
eukariotycznych, ktre zawieraj zwykle celuloz lub chityn. Wikszo cian
komrkowych bakterii zawiera peptydoglikan (zwizek chemiczny zoony z dwch
acuchw polisacharydw poczonych krtkimi acuchami polipeptydowymi).
Skuteczno antybiotyku penicyliny wynika z tego, e blokuje ona aktywno enzymw
bakteryjnych biorcych udzia w syntezie peptydoglikanu. Na podstawie rnic w budowie
ciany komrkowej i wynikajcych z tego rnic w barwieniu tej ciany technik nazywan
barwieniem Grama, podzielono bakterie na Gram-dodatnie i Gram-ujemne.
Na schematach przedstawiono budow ciany komrkowej bakterii Gram-dodatnich
i Gram-ujemnych.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman, P.V. Minorsky,
R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 557558.
a) Na podstawie schematw podaj rnic w budowie ciany komrkowej bakterii

Gram-dodatnich i Gram-ujemnych oraz wyjanij, jakie ma ona znaczenie
dla bakterii chorobotwrczych.
b) Uzasadnij, dlaczego penicylina dziaa szkodliwie na komrki bakterii, a nie wpywa
na komrki czowieka.
c) Zaznacz wrd niej wymienionych grup protistw (AE) te dwie grupy, ktre
charakteryzuj si obecnoci ciany komrkowej.
A. ameby B. orzski C. okrzemki D. sporowce E. lgniowce.

1. Zadania 17
1.3. Metabolizm
Zadanie 18.
Na wykresie przedstawiono wyniki uzyskane w pewnym dowiadczeniu dotyczcym fotosyntezy.
Na podstawie: http://www.klimatazdrowie.pl/index.php?strona=zagadnienia&artykul=22 [dostp: 28.11.2014].
a) Na podstawie analizy wykresu sformuuj hipotez, ktrej suszno potwierdzaj

wyniki tego dowiadczenia.
b) Wyjanij, dlaczego nie mona zbada wycznie wpywu natenia wiata lub wycznie
wpywu stenia CO2 na intensywno fotosyntezy, bez obecnoci drugiego z czynnikw.
Zadanie 19.
Amylaza jest enzymem, ktry hydrolizuje skrobi do cukrw niskoczsteczkowych.
Przeprowadzono dowiadczenie, w ktrym badano wpyw temperatury na aktywno
amylazy. W tym celu dokonywano pomiarw szybkoci wytwarzania cukru redukujcego
(niskoczsteczkowego) powstajcego w wyniku enzymatycznej hydrolizy skrobi. Otrzymane
wyniki przedstawiono w tabeli.
Szybko wytwarzania cukru redukujcego (niskoczsteczkowego)

Temperatura (C)
(g/min)
0 0,0
10 0,5
20 0,7
30 0,9
40 1,1
50 0,4
70 0,0
Na podstawie: http://www.pharmainfo.net/articles/production-%CE%B1-amylase-agricultural-byproducts humicola-
lanuginosa-solid-state-fermentation; www.pg.gda.pl/chem/.../Instrukcja_amylaza.doc [dostp: 09.12.2014].
a) Na podstawie danych w tabeli narysuj wykres liniowy ilustrujcy zaleno aktywnoci

amylazy od temperatury, mierzon jako szybko wytwarzania cukru redukujcego
w reakcji enzymatycznej hydrolizy skrobi.
b) Na podstawie danych z tabeli podaj optymaln temperatur dla reakcji enzymatycznej
hydrolizy skrobi. Uzasadnij odpowied.
c) Wyjanij, dlaczego w temperaturze 70C nie zachodzi reakcja enzymatycznej hydrolizy

skrobi.
Zadanie 20.
W tkankach rolin zwykle odbywa si oddychanie tlenowe, w warunkach braku lub niedoboru
tlenu wystpuje te fermentacja mlekowa. Podczas beztlenowego rozkadu 1 mola glukozy
do 2 moli pirogronianu, powstaj 2 mole NADH oraz 2 mole ATP w procesie fosforylacji
substratowej. W tlenowych etapach rozkadu 2 moli pirogronianu wytwarzane s 2 mole ATP
w procesie fosforylacji substratowej oraz 8 moli NADH i 2 mole FADH2. Z utleniania tych
czsteczek NADH i FADH2 oraz NADH powstaego w czasie glikolizy powstaj 32 mole
ATP (dane teoretyczne). Ilo energii niezbdna do syntezy 1 mola ATP wynosi 12 kcal.
Spalanie 1 mola glukozy w bombie kalorymetrycznej wyzwala 687 kcal energii.
Na podstawie: J. Kopcewicz, Podstawy biologii rolin, Warszawa 2012, s. 193195.
a) Porwnaj losy NADH powstaego podczas fermentacji mlekowej z losami NADH

powstaego podczas tlenowego rozkadu glukozy. W tym celu wypenij ponisz tabel.
Rodzaj Proces, w ktrym NADH bierze udzia Lokalizacja procesu, w ktrym NADH
oddychania jako substrat bierze udzia jako substrat
fermentacja
mlekowa
oddychanie
tlenowe
b) Oblicz teoretyczn wydajno energetyczn oddychania tlenowego oraz wydajno

energetyczn fermentacji mlekowej dla 1 mola glukozy. Przedstaw swoje obliczenia
wyniki podaj w procentach.
Zadanie 21.
Ureaza to enzym nalecy do hydrolaz. Katalizuje on reakcj hydrolitycznego rozkadu
mocznika. Wystpuje w bakteriach, drodach i niektrych rolinach wyszych.
Do dowiadczenia badajcego wpyw stenia ureazy na szybko reakcji uyto
0,1-molowego roztworu kwasu octowego, 1% roztworu mocznika, roztworu ureazy
i uniwersalnego wskanika pH, ktry zmienia barw w zalenoci od rodowiska (zasadowe
niebieska, kwasowe czerwona). Na pocztku dowiadczenia roztwory we wszystkich
probwkach miay barw czerwon. Podczas dowiadczenia w niektrych probwkach
zaobserwowano zmian barwy roztworw.
Na rysunku przedstawiono sposb przygotowania dowiadczenia.
Na podstawie: http://www.biology-resources.com/biology-experiments2.html [dostp: 09.11.2014].

1. Zadania 19
a) Podaj nazwy produktw katalitycznej hydrolizy mocznika i podkrel ten, ktry

spowodowa zaobserwowan zmian pH w niektrych prbkach.
b) Podaj numer prbki, w ktrej czerwona barwa roztworu najszybciej zmienia si
na niebiesk i uzasadnij odpowied.
c) Podaj numer probwki, ktra stanowi prb kontroln w dowiadczeniu i uzasadnij
odpowied.
d) Okrel, czy wzrost stenia enzymu, przy staym pocztkowym steniu substratu,
bdzie proporcjonalnie zwiksza natenie zachodzenia reakcji. Uzasadnij odpowied.
e) Wyjanij, na czym polega udzia bakterii i grzybw produkujcych ureaz
w udostpnianiu rolinom zwizkw azotowych.
Zadanie 22.
Kropidlak czarny (Aspergillus niger) wydziela zewntrzkomrkowo enzymy, m.in.
glukoamylaz, ktra hydrolizuje skrobi do glukozy. Glukoamylazy nie wystpuj ani
u zwierzt, ani u rolin. Pozyskany z grzyba enzym wykorzystuje si w piekarnictwie,
przemyle cukierniczym, owocowo-warzywnym, mleczarskim, farmaceutycznym
i fermentacyjnym. Obecnie glukoamylaz pozyskuje si gwnie z transgenicznych szczepw
Aspergillus niger. Otrzymany z nich enzym cechuje si du odpornoci na zmiany pH
i temperatury.
Na wykresach przedstawiono wpyw temperatury (I) i wartoci pH (II) na aktywno
glukoamylazy zawartej w jednym z preparatw stosowanych w przemyle fermentacyjnym.
I II
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Aspergillus, http://www.krolsan.com.pl/index4.php?page=glucamyl;

http://agrobiol.sggw.waw.pl/biochemia/media/Enzymologia/Enzymologia%20p%20dzik/
Glukoamylaza_06_11_2012.pdf [dostp: 11.11.2014].
a) Wyjanij, jakie znaczenie adaptacyjne dla kropidlaka ma zdolno wydzielania

enzymu poza komrk w naturalnym rodowisku ycia tego grzyba.
b) Wypenij tabel podaj nazwy dwch enzymw, nalecych do amylaz,
wytwarzanych przez czowieka oraz nazwy narzdw, w wietle ktrych te enzymy
dziaaj i nazwy produktw reakcji katalizowanych przez te enzymy.
Nazwa enzymu Miejsce dziaania (narzd) Produkt reakcji
c) Na podstawie obu wykresw okrel warunki, w jakich preparat z glukoamylaz jest

najbardziej wydajny.
d) Podaj po jednym przykadzie (innym ni opisane w tekcie) wykorzystywania
grzybw w biotechnologii tradycyjnej i nowoczesnej.
Zadanie 23.
Bakterie to organizmy cudzoywne lub samoywne. Wrd bakterii samoywnych
wyrniamy fotoautotrofy i chemoautotrofy.
W tabeli przedstawiono niezbdne warunki rozwoju oraz skadniki pokarmowe trzech
gatunkw bakterii: A, B, C.
Warunki rozwoju i skadniki pokarmowe A B C

wiato +
woda i sole mineralne + + +
tlenek wgla(IV) CO2 + +
siarkowodr H2S +
amoniak NH3 +
glukoza C6H12O6 +
tiamina (witamina B1) +
a) Korzystajc z informacji w tabeli, przyporzdkuj do kadego z gatunkw bakterii A,

B i C waciwy sposb odywiania wybierz go spord podanych poniej.
Sposoby odywiania: heterotrofia, fotoautotrofia, chemoautotrofia.
b) Podaj, ktry z wymienionych gatunkw bakterii (A, B, czy C) jest bezwzgldnym
anaerobem. Odpowied uzasadnij.
1. Zadania 21
Zadanie 24.
Synteza kwasw tuszczowych w komrkach rolinnych odbywa si w chloroplastach
i proplastydach. Na schemacie przedstawiono cykl Calvina i jego zwizek z innymi
przemianami metabolicznymi.
Na podstawie: Encyklopedia biologiczna, red. W. Sawicki, Krakw 2002, t. X, s. 230.
a) Wyka zwizek cyklu Calvina z syntez kwasw tuszczowych w chloroplastach.

b) Podaj nazw struktury komrki zwierzcej oraz nazw zachodzcego w niej procesu,
dostarczajcego substratu do syntezy kwasw tuszczowych w takich komrkach.
Zadanie 25.
Na schemacie przedstawiono wpyw enzymu na przebieg katalizowanej reakcji.
a) Okrel funkcj enzymu w katalizowanej reakcji, ktr zilustrowano na powyszym

schemacie.
b) Podaj, czy zilustrowana schematem reakcja jest przemian anaboliczn,
czy kataboliczn. Odpowied uzasadnij.
c) Wyjanij, czy na schemacie przedstawiono swoisto substratow enzymu.
Zadanie 26.
Na schemacie przedstawiono przebieg fazy fotosyntezy zalenej od wiata.
Na podstawie: http://www.forum.biolog.pl/kilka-pyta-dot-fotosyntezy-vt30939.htm [dostp: 28.11.2014];

Fizjologia rolin, red. J. Kopcewicz, S. Lewak, Warszawa 2005, s. 284291.
a) Na podstawie informacji uzyskanych z analizy schematu oce prawdziwo zapisanych

w tabeli stwierdze dotyczcych przebiegu fazy fotosyntezy zalenej od wiata. Wpisz
znak X w odpowiednie komrki tabeli.

U rolin prowadzcych oksygeniczny typ fotosyntezy istot fazy zalenej
1.
od wiata jest przepyw elektronw od wody do PS I i nastpnie do NADP +.
W transporcie elektronw od wody do NADP + uczestnicz oba fotosystemy
2.
oraz przenoniki elektronw niezwizane z fotosystemami.
Transportowi elektronw od czsteczki wody do NADP + towarzyszy
3. wytworzenie w poprzek bony tylakoidu gradientu stenia protonw, ktry
jest si napdow fosforylacji ADP.
b) Na podstawie analizy schematu podaj, czy przedstawiony proces fosforylacji

fotosyntetycznej przebiega cyklicznie, czy niecyklicznie. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 27.
Wykonano eksperyment, w ktrym owietlano komrki skrtnicy (Spirogyra) sodkowodnego
nitkowatego glonu nalecego do zielenic wiatem przepuszczanym przez pryzmat, eksponujc
rne odcinki nitkowatej plechy na wiato o rnej dugoci fali. W kadej komrce skrtnicy
znajduje si jeden dugi, spiralnie zwinity chloroplast, zawierajcy chlorofile. Bakterie tlenowe
z rodzaju Pseudomonas, wprowadzone do wody akwariowej, w ktrej hodowano skrtnic,
wybirczo gromadziy si wok niektrych odcinkw nitkowatej plechy owietlanych wiatem
o rnej barwie. Wynik eksperymentu zilustrowano na rysunku.
1. Zadania 23
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 197.
a) Pamitajc, e tlen jest produktem fotosyntezy, sformuuj problem badawczy tego

dowiadczenia.
b) Wyjanij, dlaczego bakterie gromadziy si najliczniej wok odcinkw nitkowatej
plechy owietlanych wiatem o barwach czerwonej i niebieskiej.
c) Sformuuj wniosek potwierdzony wynikami eksperymentu.
d) Podaj, w jaki sposb zmieni si wynik dowiadczenia, jeli na drodze wiata
pomidzy pryzmatem i plech wstawiony zostanie czerwony filtr. Uzasadnij
odpowied.
Zadanie 28.
W procesie fotosyntezy ATP jest wytwarzany w fazie zalenej od wiata. Na rysunku
zilustrowano przebieg dowiadczenia, przeprowadzonego w cakowitej ciemnoci, w ktrym
wyizolowane z komrki chloroplasty zakwaszano przez zanurzenie ich w fizjologicznym
roztworze o wartoci pH rwnej 4. Gdy pH wntrza tylakoidu chloroplastu osigno warto
pH rwn 4, chloroplasty przenoszono do roztworu zasadowego o wartoci pH rwnej 8,
zawierajcego ADP i Pi. W tych warunkach warto pH stromy chloroplastu wzrastaa szybko
do 8, natomiast pH wntrza tylakoidw przez pewien czas pozostawao na poziomie wartoci
pH rwnej 4. Po takim potraktowaniu chloroplastw wzrastao w nich stenie ATP.
Na podstawie: http://www.wiley.com/college/karp/0471389137/ep/experimental_pathways.pdf;
L. Stryer, Biochemia, Warszawa 1999, s. 709.
a) Dorysuj grot strzaki ilustrujcej transport protonw (H+) pomidzy wntrzem
tylakoidu a strom chloroplastu w tym dowiadczeniu i wyjanij, dlaczego chloroplasty
byy zdolne do syntezy ATP w ciemnoci.
b) Wyjanij rol wiata w produkcji ATP w procesie fotosyntezy.

Zadanie 29.
Toksycznym produktem ubocznym metabolizmu komrkowego jest nadtlenek wodoru
(H2O2). Katalaza, enzym zlokalizowany w peroksysomach, przyspiesza rozkad H2O2
do produktw nieszkodliwych dla komrki. Enzym ten wystpuje w komrkach organizmw
oddychajcych tlenowo, znaczne jego iloci wystpuj w wtrobie.
W celu zbadania aktywnoci katalazy przeprowadzono dowiadczenie. W modzierzu
roztarto 10 g surowej wtroby i dodano 100 ml wody destylowanej, otrzymujc w ten sposb
homogenat z wtroby. W dwch probwkach (A i B) umieszczono po 10 ml homogenatu.
Probwk A ogrzano a do zagotowania zawartoci, a nastpnie ostudzono. Do obu probwek
dodano po 5 cm3 wody utlenionej (3% roztwr H2O2), a nastpnie woono arzce si
uczywko. W probwce B zaobserwowano wydzielanie si pcherzykw gazu oraz rozpalenie
si uczywka. W probwce A pcherzyki gazu nie powstay, uczywko nie rozpalio si.
Na podstawie: A.M. Adamska, Z. Adamski, M. uszczek-Paweczak, H. Skrzypczak,
Biologia. Zbir wicze i dowiadcze, Warszawa 2006, s. 89.
a) Sformuuj problem badawczy do przeprowadzonego dowiadczenia.
b) Wyjanij, dlaczego uczywko rozpalio si po woeniu do probwki B.
c) Podaj, ktra probwka (A czy B) stanowia prb kontroln w tym dowiadczeniu.
Odpowied uzasadnij.
d) Zapisz wniosek potwierdzony wynikami tego dowiadczenia.
e) Okrel funkcj, jak w funkcjonowaniu wtroby czowieka peni peroksysomy.
Zadanie 30.
Na wykresie przedstawiono optymalne wartoci pH dla dwch enzymw ukadu
pokarmowego czowieka.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman,
P.V. Minorsky, R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 155.
Ustal, ktry wykres (A czy B) przedstawia optymalne pH dla trypsyny. Odpowied uzasadnij.
1. Zadania 25
Zadanie 31.
W organizmach oligosacharydy i polisacharydy pod wpywem dziaania enzymw mog
ulega hydrolizie. Na rysunku przedstawiono katalizowan przez enzym hydroliz sacharozy,
ktrej etapy oznaczono literami (AD), oraz obok wykres zalenoci szybkoci reakcji
enzymatycznej od stenia substratu.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman,

P.V. Minorsky, R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2012, s. 78;
B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia, Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 83, 9699;
M. Barbor, M. Boyle, M. Cassidy, K. Senior, Biology, London 1999, s. 73.
a) Do kadego etapu hydrolizy (AD) przyporzdkuj jego prawidowy opis wybrany

spord podanych (15).
1. Odczenie produktw od enzymu.
2. Przeksztacanie substratu w produkty.
3. Przyczenie czsteczki wody do wolnego substratu.
4. Enzym z centrum aktywnym gotowy do przyczenia substratu.
5. Przyczenie substratu do enzymu, powstanie kompleksu enzym-substrat (ES).
b) Korzystajc z wykresu wyjanij, dlaczego przy wysokim steniu substratu jego
dalszy wzrost nie wpywa ju na zwikszenie szybkoci reakcji enzymatycznej.
c) Wiedzc, e w przedstawionym enzymie centrum aktywne jest miejscem, do ktrego
moe przycza si inhibitor, okrel jaki typ inhibicji enzymu moe zachodzi
w przypadku tej reakcji i wyjanij, na czym ona polega.
d) Wiedzc, e sacharoza jest w organizmach rolinnych gwn form transportu
wglowodanw, przedstaw drog jej przemieszczania (od miejsca powstania do miejsca
rozadunku) oraz podaj nazw tkanki, w ktrej ten transport odbywa si.
e) Podaj nazw enzymu katalizujcego reakcj hydrolizy sacharozy w przewodzie
pokarmowym czowieka oraz miejsce jego wytwarzania i dziaania.
Zadanie 32.
Na schemacie przedstawiono pewien proces metaboliczny.
Na podstawie: E. Bakowski, Biochemia, Wrocaw 2006, s. 196200.
a) Na podstawie schematu wyka, e przedstawiony proces jest cyklem przemian

metabolicznych.
b) Okrel, czy przedstawiony proces jest procesem anabolicznym, czy katabolicznym.
Odpowied uzasadnij jednym argumentem.
c) Wyjanij, na czym polega znaczenie adaptacyjne przedstawionego procesu
dla zwierzt ldowych.
d) Podaj nazw narzdu czowieka, w ktrym zachodzi przedstawiony proces.
e) Podaj, jaki rodzaj diety naley zastosowa w przypadku pacjenta, u ktrego stwierdzono
wrodzony niedobr jednego z enzymw uczestniczcych w opisanym procesie,
co skutkuje podwyszonym steniem amoniaku w jego organizmie. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 33.
Na rysunkach przedstawiono dwie prby dowiadczenia, w ktrym do dwch probwek wlano tak
sam objto wodnego roztworu ludzkiej pepsyny o takim samym steniu oraz tak sam ilo
citego (ugotowanego) biaka jaja kurzego. W prbie 1. do probwki dodano kwasu solnego.
Po 20 min porwnano zawarto obu probwek. Pocztek dowiadczenia i jego wynik w kadej
z prb (prba 1. i prba 2.) pokazano na rysunkach.
Prba 1. Prba 2.
a) Sformuuj problem badawczy przedstawionego dowiadczenia.

b) Okrel warunek zewntrzny, ktry powinien zosta speniony dla uzyskania optymalnego
przebiegu reakcji, a ktrego nie podano w opisie dowiadczenia, i zaproponuj sposb
jego spenienia.
1. Zadania 27
c) Podaj, jaki bdzie wynik prby 1. w sytuacji, gdy zamiast pepsyny wprowadzi si ludzk
trypsyn. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 34.
Na rysunku przedstawiono prb badawcz dowiadczenia, ktrego celem byo sprawdzenie,
czy rolina moe y w zamknitym obiegu tlenu i dwutlenku wgla. W duym szklanym soju
umieszczono rolin w doniczce, gleb doniczkow podlano wod wodocigow, szczelnie
dokrcono zakrtk. Zestaw pozostawiono przez 5 dni w pokoju, w ktrym utrzymywano
temperatur 20C oraz normalne warunki dziennego owietlenia. Codziennie obserwowano
wygld roliny. Po 5 dniach rolina nadal rosa i miaa normalny wygld. Zauwaono rwnie,
e okresowo na wewntrznej cianie soja pojawiay si kropelki bezbarwnej cieczy.
a) Opisz prb kontroln tego dowiadczenia.
b) Uzupenij opis tego dowiadczenia, wypeniajc ponisz tabel.

Proces metaboliczny Proces metaboliczny
przeprowadzany przez rolin i dostarczajcy przeprowadzany przez rolin i dostarczajcy
do ukadu badawczego tlenu do ukadu badawczego dwutlenku wgla
Nazwa procesu: Nazwa procesu:
.
Zapis procesu (rwnanie reakcji): Zapis procesu (rwnanie reakcji):
.
rda substratw dla tego procesu rda substratw dla tego procesu
w warunkach dowiadczenia: w warunkach dowiadczenia:

c) Podaj nazw cieczy, ktrej kropelki pojawiay si na cianach soja i nazw procesu
fizjologicznego, w wyniku ktrego ta ciecz pojawia si w zestawie badawczym. Wyjanij
przyczyn zachodzenia tego procesu u roliny w tym zestawie.
d) Zaznacz odpowied A, B albo C i jej uzasadnienie spord 13 tak, aby powstao
poprawne dokoczenie poniszego zdania.
W trakcie trwania dowiadczenia pobieranie wody przez badan rolin

A zwiksza si, 1. zwiksza si.
poniewa niedosyt wilgotnoci w powietrzu j
B zmniejsza si, 2. zmniejsza si.
otaczajcym
C nie zmienia si, 3. nie zmienia si.
1.4. Przegld rnorodnoci organizmw

Zadanie 35.
Na rysunkach AE, bez zachowania prawidowej kolejnoci, przedstawiono przekroje
poprzeczne strefy granicznej midzy korzeniem i odyg w rolinie okrytonasiennej,
z uwzgldnieniem rozmieszczenia tkanek przewodzcych w rnych warstwach tej strefy.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1., Warszawa 2011, s. 184.
Uporzdkuj rysunki AE w takiej kolejnoci, aby poprawnie przedstawiay proces

przejcia tkanek przewodzcych z korzenia do odygi.
Zadanie 36.
Na rysunkach 17 przedstawiono (bez zachowania proporcji wielkoci) zwierzta nalece
do rnych gromad w krlestwie zwierzt.
1. Zadania 29
rdo: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 313, 317, 321323, 326, 328.
a) Podaj nazw gromady, do ktrej naley zwierz oznaczone cyfr 1 oraz widoczn
na rysunku jedn cech budowy zewntrznej, charakterystyczn wycznie
dla tej gromady i wystpujc u wszystkich jej przedstawicieli.
b) Dopisz prawidowe dokoczenie zdania, wpisujc oznaczenia cyfrowe zwierzt
spord 17.
Powoka ciaa, zapobiegajca przenikaniu wody do wntrza ciaa dziki martwym
wytworom nabonka oraz tuszczowej wydzielinie komrek gruczoowych nabonka,
wystpuje u zwierzt oznaczonych cyframi .
c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidowe elementy aparatu ruchu zwierzt oznaczonych

cyframi 1 i 4.
Zwierz Ukad miniowy Szkielet

minie wora powokowego pyn jamy ciaa
1.
wyspecjalizowane wizki mini oskrkowy szkielet zewntrzny
minie wora powokowego pyn jamy ciaa
4.
wyspecjalizowane wizki mini oskrkowy szkielet zewntrzny
d) Zaznacz odpowied A, B, C albo D i jej uzasadnienie spord IIV tak, aby powstao
poprawne dokoczenie poniszego zdania.
Krew pynie w zamknitym systemie naczy krwiononych u
A wszystkich wymienionych zwierzt I wszystkich wymienionych zwierzt.

wszystkich wymienionych i jest wszystkich wymienionych
B II
zwierzt z wyjtkiem 1. wykorzystana zwierzt z wyjtkiem 1.
wszystkich wymienionych do transportu wszystkich wymienionych
C III
zwierzt z wyjtkiem 4. tlenu u zwierzt z wyjtkiem 4.
wszystkich wymienionych u wszystkich wymienionych
D IV
zwierzt z wyjtkiem 1. i 4. zwierzt z wyjtkiem 1. i 4.
e) Przedstaw znaczenie fizjologiczne wydalania kwasu moczowego przez zwierzta

oznaczone cyframi 1 i 7.
Zadanie 37.
Wrd wspczenie yjcych zwierzt zdolnoci lotu charakteryzuj si owady, ptaki oraz
nalece do ssakw nietoperze. Mechanizm lotu u wymienionych grup zwierzt rni si,
wszystkie jednak do poruszania skrzydami wykorzystuj prac mini. U wikszoci
owadw minie poruszajce skrzydami s przymocowane do pytek szkieletu zewntrznego,
a u ptakw i nietoperzy do okrelonych koci szkieletu wewntrznego. U owadw skurcz
mini powoduje przemieszczanie si pytek szkieletu, co wprawia skrzyda w ruch.
Na rysunkach przedstawiono: ruch skrzyde owada w gr (I) i w d (II) oraz szkielet ptaka
(III) z zaznaczonymi elementami majcymi znaczenie podczas lotu.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 482483;
U. Sedlag, Wunderbare Welt der Insekten, Lepzig 1978, s. 32;
Zoologia, red. Z. Grodziski, Warszawa 1969, s. 275.
a) Na podstawie analizy rysunkw I i II uzupenij ponisze zdania wpisz rodzaj

pracujcych mini oraz kierunek przemieszczania si pytki szkieletu i skrzyde tak,
aby powsta opis mechanizmu poruszania skrzydami u owadw.
Podczas skurczu mini .. nastpuje .. pytki
grzbietowej, co powoduje skrzyde. Natomiast podczas skurczu
mini ... nastpuje pytki grzbietowej,
co powoduje .. skrzyde.
b) Do opisanych na rysunku III elementw pasa barkowego i klatki piersiowej szkieletu
ptaka (AE), przyporzdkuj ich nazwy, wybierajc spord wymienionych (16).
1. obojczyk
2. ebro
3. mostek
4. opatka
5. grzebie
6. ko krucza
c) Okrel miejsce w szkielecie ptaka, do ktrego przymocowane s minie poruszajce
skrzydami.
1. Zadania 31
Zadanie 38.
W wikszoci komrek prokariotycznych oprcz DNA w postaci chromosomu bakteryjnego
(genoforu) znajduj si te koliste, dwuniciowe czsteczki DNA, czyli plazmidy. Plazmidy
zawieraj informacj o cechach, ktrych zazwyczaj nie ma w chromosomowym (genoforowym)
DNA, np. takich, jak oporno na antybiotyki.
Na schemacie przedstawiono przebieg koniugacji bakterii (pilus = mostek cytoplazmatyczny).
Na podstawie: http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/transformacja-bakterii [dostp: 17.11.2014].
a) Opisz trzy etapy koniugacji bakterii przedstawione na rysunkach BD.

b) Oce prawdziwo zapisanych w tabeli stwierdze dotyczcych koniugacji bakterii.
Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Po koniugacji komrka dawcy nie zmienia swoich waciwoci, a komrka biorcy
1.
nabywa nowe.
Po koniugacji midzy komrkami dawcy i biorcy nie zachodzi rekombinacja
2.
materiau genetycznego.
Koniugacja moe prowadzi do rozprzestrzeniania si antybiotykoopornoci
3.
bakterii.
c) Wyjanij, dlaczego koniugacji, zaliczanej do procesw pciowych u bakterii, nie

mona nazwa sposobem rozmnaania.
Zadanie 39.
Pantofelek i euglena wykorzystywane s czsto jako materia badawczy w rnych
dowiadczeniach. Na wykresach przedstawiono wyniki dowiadczenia przeprowadzonego
na dwch gatunkach pantofelkw (Paramecium aurelia i Paramecium caudatum).
Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 883;

http://www.zuzel.kwasior.com/?title=Plik:Competition_Gause1934.svg [dostp: 03.12.2014].
a) Na podstawie analizy wykresw wyjanij, dlaczego krzywe ilustrujce zmiany

zagszczenia populacji dwch gatunkw pantofelkw (P. aurelia i P. caudatum) maj
inny przebieg, kiedy gatunki te hodowane s kady oddzielnie (krzywe I),
w warunkach jednakowego dostpu do zasobw pokarmowych, i kiedy hodowane s
razem (krzywe II), w takich samych warunkach.
b) Wyjanij, dlaczego w maym naczyniu, w ktrym w ciemnoci s hodowane pantofelki
wraz euglenami, woda musi by dotleniana, natomiast w dobrze owietlonym maym
naczyniu dotlenianie wody jest niepotrzebne. W odpowiedzi uwzgldnij budow
i funkcjonowanie hodowanych organizmw.
c) Sformuuj wniosek, jaki wynika z innego dowiadczenia, w ktrym wykazano,
e w kropli czystej wody pantofelki poruszaj si w rnych kierunkach,
a po dodaniu glukozy skupiaj si wok niej.
d) Podaj i uzasadnij, w ktrej czci pola widzenia (prawej czy lewej) w mikroskopie
optycznym bdzie mona obserwowa zmiany w ruchu pantofelkw
po wprowadzeniu roztworu glukozy z prawej strony szkieka nakrywkowego oraz
okrel powikszenie obrazu pantofelkw, jeeli okular mikroskopu powiksza obraz
20 razy, a obiektyw powiksza go 10 razy.
1. Zadania 33
Zadanie 40.
Na rysunkach przedstawiono wybrane roliny ldowe.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Systematyka, t. 2., Warszawa 2004, s. 204, 225, 256.
a) Podaj, na czym polega rozmnaanie bezpciowe przedstawionych rolin.

b) Okrel funkcj biologiczn kadego z rodzajw pdw skrzypu polnego (I) i podaj ich
cechy budowy, ktre umoliwiaj penienie tych funkcji.
c) Podaj nazw podziau komrkowego, ktry zachodzi w strukturze A roliny
przedstawionej na rysunku II oraz okrel jego rol w cyklu rozwojowym rolin IIII.
Zadanie 41.
Na rysunkach 14 przedstawiono fragmenty rodzimych rolin nalecych do nagonasiennych.
1 2 3 4
Na podstawie: http://pldocs.org/docs/index-43433.html [dostp: 14.11.2014].
a) Podaj nazwy rodzajowe rolin przedstawionych na rysunkach (14).

b) Podaj nazwy dwch, widocznych na rysunkach organw i cechy tych organw,
wiadczce o przynalenoci przedstawionych rolin do nagonasiennych.
Zadanie 42.
Na rysunku przedstawiono przekrj poprzeczny licia roliny okrytonasiennej.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1., Warszawa 2011, s. 206.
a) Ustal, czy przedstawiony na rysunku li jest charakterystyczny dla roliny

jednoliciennej, czy dwuliciennej. Odpowied uzasadnij, wskazujc cech budowy
licia potwierdzajc wybr.
b) Wymie dwie funkcje licia i korzystajc z rysunku, podaj, na czym polega
przystosowanie w jego budowie anatomicznej do penienia kadej z nich.
Zadanie 43.
Na rysunkach IIII przedstawiono budow anatomiczn lici rolin nalecych do rnych
grup ekologicznych pod wzgldem wymaga w stosunku do wody.
I II
III
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1, Warszawa 2011, s. 184.

1. Zadania 35
a) Przyporzdkuj liciom, przedstawionym na rysunkach IIII, nazwy grup

ekologicznych rolin, majcych licie o takiej budowie. W odpowiedzi posu si ich
symbolami literowymi (AD).
A. mezofity
B. hydrofity
C. sukulenty
D. sklerofity
b) Podaj dwie rnice w budowie skrki licia rolin I i II, i na przykadzie jednej z nich
przedstaw zwizek budowy licia tej roliny ze rodowiskiem, w ktrym wystpuje.
c) Wyka na przykadzie jednej cechy budowy licia roliny III jej przystosowanie
do rodowiska, w ktrym wystpuje.
Zadanie 44.
Rzsa (Lemna L.) rodzaj drobnych rolin wodnych, liczcy trzynacie gatunkw,
wystpujcych niemal na caym wiecie, z czego w Polsce wystpuje pi gatunkw (w tym
dwa introdukowane). S to roliny o budowie uproszczonej do poziomu organizacji rolin
plechowatych, a ich jedynymi wyrnialnymi organami s zredukowane kwiaty oraz korze,
co zilustrowano poniszymi rysunkami.
Roliny te osigny niezwyk skuteczno rozmnaania wegetatywnego w sprzyjajcych

warunkach potrafi podwoi swoj liczebno nawet w cigu 48 godzin. Charakteryzuje je
wysoka zawarto biaka mona pozyska wicej biaka z rzsy ni z soi rosncej na takiej
samej powierzchni.
W tabeli przedstawiono wyniki badania skadu chemicznego rzsy pobranej ze stawu i rzsy
pobranej ze zbiornika w oczyszczalni ciekw.
Zawarto skadnikw mineralnych w suchej masie (%)

Skadniki
rzsa ze stawu rzsa z oczyszczalni ciekw
azot (oglny) 0,7 4,7
fosfor (oglny) 0,3 2,1
wap 0,3 1,2
potas 0,3 1,4
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzsa; http://wr.utp.edu.pl/npk/rzesa.htm;

http://pl.wikipedia.org/wiki/Fitoremediacja [dostp: 08.11.2014];
A. Szweykowska, J. Szweykowski: Botanika, t. 2., Warszawa 2007, s. 454.
a) Podaj nazw zalenoci (oraz czynnik stanowicy jej podoe), ktra moe zaistnie
midzy rzs pokrywajc powierzchni stawu i rolinami yjcymi pod
powierzchni wody. Okrel skutki tej zalenoci dla rolin w stawie.
b) Na podstawie tekstu wymie dwie cechy rzsy, ktre sprawiaj, e uprawia si j
na skal przemysow jako pasz dla zwierzt. Odpowied uzasadnij.
c) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram supkowy (w jednym ukadzie
wsprzdnych), ilustrujcy zawarto dwch pierwiastkw biogennych w suchej
masie rzsy ze stawu i rzsy z oczyszczalni ciekw.
d) Na podstawie informacji o skadzie chemicznym rzsy ze stawu i z oczyszczalni

ciekw, sformuuj wniosek dotyczcy waciwoci rzsy przydatnych w oczyszczaniu
ciekw.
Zadanie 45.
Na rysunkach AH przedstawiono cechy budowy organw rolin jednoliciennych
i dwuliciennych.
Na podstawie: http://slideplayer.pl/krlestwo rolin [dostp: 17.10.2014].

a) Zapisz wszystkie oznaczenia literowe rysunkw, ktre ilustruj cechy budowy
organw rolin jednoliciennych.
b) Podaj, w ktrym z organw B czy G zachodzi przyrost wtrny. Uzasadnij odpowied.
1. Zadania 37
Zadanie 46.
Na schematach przedstawiono w uproszczeniu budow anatomiczn korzenia i odygi roliny
okrytonasiennej.
Na podstawie: K. Grykiel, G. Halastra-Petryna, E. Mazurek, B. Potulska-Klein, Tablice biologiczne,

Gdask 2007, s. 150, 132.
a) Podaj nazwy tkanek oznaczonych na schematach cyframi 14 i okrel funkcj tkanki

oznaczonej cyfr 4.
b) Okrel, czy rolina okrytonasienna, ktrej organy przedstawiono na schematach,
naley do rolin dwu-, czy jednoliciennych. Uzasadnij odpowied.
c) Okrel, ktra z tkanek korzenia zaznaczonych na schemacie zabarwi si na czerwono,
jeeli korze roliny, na kilka godzin przed wykonaniem preparatu, zostanie
zanurzony w wodzie zawierajcej czerwony barwnik.
d) Podaj nazw strefy korzenia, z ktrej pochodzi przedstawiony na schemacie przekrj
poprzeczny. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 47.
Spord pierwiastkw naturalnie wystpujcych w przyrodzie tylko kilkanacie uwaa si
za niezbdne dla prawidowego wzrostu i rozwoju rolin. Roliny pobieraj przez korzenie
skadniki mineralne z podoa, na ktrym rosn. W tym procesie du rol odgrywa wymiana
jonowa, w przypadku ktrej za kady pobrany kation rolina wydziela do podoa jon
wodorowy (H+), a za kady pobrany anion jon wodorowglanowy (HCO3). Na proces
pobierania jonw wpywaj warunki zewntrzne, w tym odczyn rodowiska.
Na schemacie przedstawiono wpyw odczynu gleby na dostpno wybranych skadnikw
mineralnych w podou.
Na podstawie: Fizjologia rolin, red. J. Kopcewicz, S. Lewak, Warszawa 2002, s. 268.

a) Na podstawie schematu wska pierwiastek, ktrego pobieranie jest najbardziej

wraliwe na zmiany odczynu gleby.
b) Podaj zakres wartoci pH odczynu gleby, ktry jest optymalny dla wzrostu i rozwoju
rolin z punktu widzenia pobierania przez nie skadnikw mineralnych. Uzasadnij
odpowied.
c) Korzystajc z doczonych do zadania informacji, wyka, e KCl jest sol
zakwaszajc gleb, skoro wiadomo, e z glebowego chlorku potasu rolina wybirczo
pobiera kationy potasu w wikszych ilociach, ni aniony chloru.
d) Okrel, w jaki sposb zakwaszenie gleby wpywa na pobieranie przez roliny azotu
z podoa oraz wyjanij, jaki ma to wpyw na intensywno procesu fotosyntezy.
Zadanie 48.
Na schemacie przedstawiono dwa wodne roztwory sacharozy (A i B) o takiej samej objtoci,
oddzielone od siebie bon pprzepuszczaln. Potencja wody () roztworu A = 2000 kPa,
a roztworu B = 1000 kPa.
A B
w -=2000
- 2000 kPa
kPa w- 1000
= - 1000
kPakPa
Okrel kierunek przemieszczania si wody midzy tymi roztworami. Uzasadnij

odpowied, odnoszc si do stenia sacharozy w obu roztworach.
Zadanie 49.
Na rysunku przedstawiono wynik pewnego dowiadczenia (prowadzonego w trzech
powtrzeniach) po kilku dniach jego trwania. Pozostae warunki dowiadczenia, nieujawnione
na rysunku, byy takie same.
a) Sformuuj problem badawczy do tego dowiadczenia.

b) Oce, czy przedstawione dowiadczenie zaplanowano zgodnie z metodologi bada
biologicznych. Odpowied uzasadnij trzema argumentami.
c) Wyjanij, jakie funkcje w dowiadczeniu peni oliwa i naczynie z wod bez roliny.
1. Zadania 39
Zadanie 50.
W pierwszym etapie kiekowania nasion kukurydzy w zarodku powstaje giberelina, ktra
indukuje syntez enzymu -amylazy w warstwie aleuronowej i transport tego biaka
do bielma.
Przeprowadzono dowiadczenie, aby zweryfikowa hipotez: Owoce kukurydzy (ziarniaki)
zawieraj -amylaz. W tym celu przygotowano dwie szalki z jaowym elem zawierajcym
skrobi. Kilka ziarniakw kukurydzy moczono w wodzie przez 12 dni, a napczniay,
a nastpnie kady z nich przecito. Jedn powk kadego przecitego ziarniaka gotowano
przez 10 minut. Wszystkie czci ziarniakw zdezynfekowano podchlorynem sodu. Powki
ziarniakw uoono na szalkach przecit powierzchni w stron elu. Po upywie 3 dni
na szalki wylano cienk warstw roztworu pynu Lugola. Obserwowano zabarwienie elu
na obu szalkach. Sposb przygotowania dowiadczenia przedstawia poniszy rysunek.
Na podstawie: http://www.biology-resources.com/biology-experiments2.html [dostp: 10.11.2014.].
a) Okrel rol pynu Lugola w dowiadczeniu.

b) Podaj, w jaki sposb uniemoliwiono rozwj bakterii i grzybw, ktre mogyby
rozkada skrobi w elu.
c) Wyjanij, dlaczego jedn powk kadego z ziarniakw ugotowano i w jakim celu
wykonano prb I.
d) Opisz i wyjanij wynik dowiadczenia w obu prbach przyjmujc, e hipoteza jest
prawdziwa.
e) Podaj, jakiego wyniku dowiadczenia mona by si spodziewa, gdyby uyto do niego
ziarniakw kukurydzy, z ktrych przed namoczeniem usunito zarodki. Uzasadnij
odpowied.
f) Wyjanij, jak funkcj w procesie normalnego kiekowania peni -amylaza
w ziarniaku kukurydzy.
Zadanie 51.
Na rysunkach przedstawiono przebieg dowiadczenia, w ktrym siewki roliny w kulturach
hydroponicznych w przezroczystych szklanych naczyniach poddano jednostronnemu dziaaniu
wiata przez kilka dni. Pod wpywem wiata w rosncych czciach roliny przemieszczaj
si auksyny, powodujc charakterystyczn jej reakcj, widoczn na rysunku.
pocztek dowiadczenia po kilku dniach dziaania wiata
a) Sformuuj problem badawczy do przedstawionego dowiadczenia.

b) Sformuuj wniosek dotyczcy reakcji pdu i korzenia na wiato.
c) Wyjanij, uwzgldniajc funkcj auksyny, mechanizm reakcji roliny podczas
przebiegu dowiadczenia.
Zadanie 52.
Tkanka mikiszowa, stanowica gwn mas ciaa rolin, jest zbudowana z ywych komrek
o regularnych ksztatach, ktrych wntrze wypenia centralnie pooona wakuola i otacza
cienka, celulozowa ciana komrkowa. Wkna celulozowe ciany komrkowej zanurzone s
w bezpostaciowej macierzy, skadajcej si z hemiceluloz, pektyn oraz wielocukrowcowego
luzu. Pomidzy skadniki macierzy mog wnika wiksze iloci wody. W zalenoci
od penionej funkcji wyodrbnia si kilka rodzajw tkanki mikiszowej, ktre mog
wystpowa w rnych organach roliny. Czasami rodzaj mikiszu danej roliny zaley od jej
rodowiska ycia. Na rysunku przedstawiono rne rodzaje tkanki mikiszowej, oznaczone
literami (AE).
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika, t. 1., Warszawa 1997, s. 125;

E. Malinowski, Anatomia rolin, Warszawa 1983, s. 132;
Encyklopedia szkolna. Biologia, praca zbiorowa, Warszawa 1999, s. 531532.
a) Wiedzc, e komrki mikiszu oznaczonego liter E, zawieraj substancje luzowe

zarwno w duych wakuolach, jak i w cianie komrkowej (wzbogaconej rwnie
pektynami), okrel, jak funkcj peni ten rodzaj mikiszu w rolinie. Odpowied
uzasadnij.
1. Zadania 41
b) Podaj, jakie rodzaje tkanki mikiszowej (AE) wystpuj u wymienionych typw

ekologicznych rolin 13. Uzasadnij swj wybr, odnoszc si do kadego z nich.
1. hydrofity 2. kserofity (sukulenty) 3. mezofity
Zadanie 53.
System korzeniowy rolin znajduje si w warunkach naturalnych w rodowisku uwodnionym
i przewietrzanym. Stae pobieranie jonw z podoa przez korzenie powoduje niedobr
skadnikw mineralnych dostpnych dla rolin, ktry moe by uzupeniany przez nawoenie.
Sole wprowadzone do podoa, z ktrych kation jest pobierany w innym stopniu ni anion,
powoduj zmian pH rodowiska. Mona je wobec tego podzieli na sole fizjologicznie
kwane, zasadowe lub obojtne. Skadniki mineralne mog by pobierane nie tylko przez
korzenie, lecz rwnie w bardzo ograniczonym stopniu przez licie, gwnie przez otwarte szparki.
Na wykresie przedstawiono wpyw pH gleby na dostpno makroelementw w podou.
Rna grubo zamalowanego obszaru oznacza rn dostpno pierwiastkw.
Na podstawie: Fizjologia rolin, red. J. Kopcewicz, S. Lewak, Warszawa 2002, s. 264268.
a) Na podstawie powyszych informacji podaj, jaki rodzaj soli naley zastosowa,

aby przy sabo zasadowym pH gleby spowodowa dobr przyswajalno wszystkich
makroelementw. Odpowied uzasadnij.
b) Na podstawie analizy wykresu wyjanij, dlaczego kwane opady (o pH niszym
od 5,2) stanowi zagroenie dla rolin.
c) Zaznacz, ktry ze zwizkw chemicznych moe by najatwiej pobieranym,
bezporednio przez licie, rdem makroelementu dla roliny.
A. SO2 B. (NH4)2SO4 C. NaNO3 D. KCl

d) Wymie cech budowy licia, ktra utrudnia pobieranie skadnikw mineralnych
przez blaszk liciow. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 54.
Siewk kukurydzy (I) wyrwano z podoa i pooono poziomo na podou (II) w ciemnym
i wilgotnym pomieszczeniu. Po kilku godzinach zaobserwowano zmian ksztatu siewki (III).
rdo: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 804.
Podaj, jaki rodzaj reakcji roliny badano przy pomocy tego dowiadczenia. Odpowied
uzasadnij.
Zadanie 55.
Na rysunku pokazano zestaw dowiadczalny: w otwartym szklanym soju, z kilkucentymetrow
warstw wody na dnie, umieszczono skiekowane nasienie fasoli (nasienie narysowano
w powikszeniu). Przymocowano je delikatnie do wewntrznej powierzchni kawaka czarnej
bibuy, ktrym wyoono cz wewntrznej powierzchni soja. Przez cay czas trwania
dowiadczenia zestaw ten by umiarkowanie owietlany w sposb pokazany na rysunku
i pozostawiony w pomieszczeniu, w ktrym panowaa temperatura 20C. Przez 5 dni uzupeniano
wod oraz obserwowano kierunek wzrostu pdu oraz korzenia. Moliwe kierunki wzrostu tych
organw podano w tabeli.
Organ roliny Pd Korze
1. przeciwnie do kierunku wiata 1. przeciwnie do kierunku wiata
Kierunek 2. w kierunku wiata 2. w kierunku wiata
wzrostu 3. prosto do gry 3. prosto do gry
4. prosto w d 4. prosto w d
a) Sformuuj problem badawczy do przedstawionego dowiadczenia.

b) Korzystajc z tabeli, podaj oznaczenia cyfrowe opisw reakcji pdu i reakcji korzenia,
ktre potwierdzaj hipotez badawcz, postawion w opisanym dowiadczeniu.
c) Opisz prb kontroln do przedstawionego dowiadczenia, i korzystajc z tabeli, podaj
wyniki tej prby.
d) Korzystajc z tabeli, podaj prawidowy wynik dowiadczenia, w ktrym taki sam zestaw,
jak w prbie badawczej, pozostawiony przez 5 dni w takich samych warunkach wiata
i temperatury, obracany by w osi pionowej co godzin o 45.
1. Zadania 43
Zadanie 56.
Grzyby stanowi bardzo zrnicowan pod wzgldem budowy i czynnoci yciowych grup
organizmw. Wszystkie grzyby s heterotroficzne. Stosujc kryterium, dotyczce sposobu
pozyskiwania przez grzyba przyswajalnych substancji organicznych, wrd organizmw tych
wyrnia si grzyby: saprobiontyczne, pasoytnicze, symbiotyczne oraz drapiene.
Charakterystyczne dla rnych grup grzybw s ich cykle rozwojowe.
Na schematach przedstawiono cykl rozwojowy pieczarki (A) i przekrj poprzeczny przez
rne typy plech porostw (B).
Na podstawie: http://ekpol.cba.pl; http://www.wigry.win.pl/stowcip/porosty_spk3.htm [dostp: 24.10.2014];

Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 643.
a) Podaj, na czym polega rnica w sposobie pozyskiwania przyswajalnych substancji

organicznych midzy grzybem saprobiontycznym a grzybem symbiotycznym.
b) Do oznacze cyfrowych 13 ze schematu cyklu rozwojowego pieczarki przyporzdkuj
okrelenia: dikariofaza, diplofaza i haplofaza oraz podaj, ktra z tych faz jest dominujca.
c) Na podstawie rysunku przedstawiajcego przekrj poprzeczny przez rne typy plech

porostw, wyka na przykadzie dwch cech (po jednej dotyczcej glonw i grzybw)
zrnicowanie budowy plechy porostw.
d) Wyjanij, jak naleaoby zmieni dotychczasowe okrelenie wzajemnych zalenoci
midzy grzybami i glonami tworzcymi porosty, jeeli zostan potwierdzone ostatnie
badania wskazujce na dominacj grzybw w plesze porostw. Dotyczy ona
na przykad kontroli wzrostu, kontroli aktywnoci fotosyntetycznej glonw, a nawet
w pewnych warunkach na trawieniu przez grzybni ich komrek.
Zadanie 57.
Na schematach przedstawiono cykle rozwojowe bruzdogowca szerokiego (A) i tasiemca
uzbrojonego (B).
A B
zapodnione jaja
dojrzay czon
rodowisko wodne wypeniony jajami
plerocerkoid zainfekowane miso
onkosfera wgier onkosfera

procerkoid
wolno pywajce
koracidium
oczlik
a) Zaznacz w tabeli wiersz, w ktrym waciwie przyporzdkowano ywicieli w cyklu

rozwojowym bruzdogowca szerokiego.
ywiciel poredni ywiciel ostateczny

A czowiek ryba
B oczlik ryba
C czowiek oczlik
D ryba czowiek
b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Larwa majca posta wypenionego pynem pcherzyka, z wpuklon do rodka gwk, to
A. onkosfera. B. wgier. C. koracidium. D. procerkoid.
c) Podaj dwie rnice midzy cyklem rozwojowym bruzdogowca szerokiego i tasiemca

uzbrojonego, uwzgldniajc liczb ywicieli porednich oraz rodowisko, w ktrym
przebiega rozwj pasoyta.
1. Zadania 45
d) Okrel warunek niezbdny do przeksztacenia si procerkoidu w nastpne stadium

larwalne plerocerkoid.
e) Na podstawie analizy schematu podaj sposb postpowania, dziki ktremu zostaje
zmniejszone ryzyko zaraenia si czowieka tasiemcem uzbrojonym.
Zadanie 58.
Na rysunku przedstawiono budow morfologiczn jednego z bezkrgowcw.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/ [dostp: 27.12.2014].
a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Bezkrgowiec ten jest przedstawicielem
A. skposzczetw. B. wieloszczetw. C. skorupiakw. D. wijw.
b) Podaj nazw typu zwierzt, do ktrego naley przedstawiony na rysunku
bezkrgowiec i jedn widoczn cech jego budowy morfologicznej, charakterystyczn
dla tego typu.
Zadanie 59.
Na rysunku przedstawiono budow lancetnika.
a) Korzystajc z rysunku, wypisz dwie cechy budowy lancetnika (poza obecnoci
struny grzbietowej), charakterystyczne wycznie dla strunowcw i wystpujce
w ktrym stadium yciowym u kadego strunowca.
b) Uzasadnij przynaleno czowieka do strunowcw, uwzgldniajc budow jego
szkieletu osiowego.
Zadanie 60.
Na rysunku przedstawiono budow zewntrzn aby.
rdo: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 322.
a) Podaj dwie widoczne na rysunku cechy budowy zewntrznej aby, ktre powstay
u pazw jako przystosowania do ycia na ldzie. Uzasadnij odpowied.
b) Opisz, jakie zachowanie aby chroni j jednoczenie przed przegrzaniem oraz
odwodnieniem.
c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidowy kierunek przenikania przez skr aby obu
wymienionych substancji (1 i 2) w stosunku do ciaa aby, ktra zanurzona jest
w stawie.
Substancja Kierunek przenikania w stosunku do ciaa aby
1. woda na zewntrz / do wntrza
2. dwutlenek wgla na zewntrz / do wntrza
Zadanie 61.
Na rysunkach A i B przedstawiono w uproszczeniu zasad funkcjonowania ukadu
wydalniczego zwierzt nalecych do dwch gromad krgowcw ldowych.
Na podstawie: W. Lewiski, Anatomia i fizjologia czowieka (z elementami fizjologii zwierzt), Reda 1996, s. 115.
a) Podaj, na ktrym rysunku A czy B przedstawiono funkcjonowanie ukadu

wydalniczego gadw. Odpowied uzasadnij.
b) Okrel, na czym polega proces zachodzcy w nefronie w miejscu oznaczonym
na rysunku liter X.
c) Uzasadnij na podstawie powyszych informacji, e oba krgowce s przystosowane
do ldowego trybu ycia.
1. Zadania 47
Zadanie 62.
Myliczki to drapiene chrzszcze nalece do rodziny kusakw. Maj pkoliste, olbrzymie,
zbudowane z tysica ommatidiw oczy, ktre s wraliwe na zmiany w otoczeniu i pozwalaj
szybko reagowa na ruch. Ich aparat gbowy zbudowany jest z wargi grnej, uwaczek, szczk
oraz wargi dolnej, przeksztaconej w dugi lepki jzyk, byskawicznie wyrzucany w kierunku
ofiary, ktra przykleja si do lepkiej wydzieliny i trafia midzy silne uwaczki. Gruczoy
umiejscowione w gowie myliczka produkuj substancje tuszczowe i biaka wchodzce
w skad wydzieliny, dziki czemu jzyk przylepia si do kadej powierzchni hydrofilowej
i hydrofobowej.
Jzyk kameleona to narzd miniowy pooony w jamie gbowej. Jest bardzo dugi, na kocu
szeroki, pokryty lepkim luzem. Kameleon strzela w ofiar jzykiem dwa razy duszym
od siebie samego, co pozwala pochwyci pokarm w uamku sekundy z duej odlegoci.
Na podstawie: P. Jaoszyski, Odrzutowy kameleon, Wiedza i ycie, 2014 nr 9, s. 30.
a) Na podstawie analizy tekstu wymie trzy cechy budowy myliczka przystosowujce

go do drapienictwa.
b) Okrel, ktry skadnik lepkiej wydzieliny gruczow myliczka uatwia przylepienie
si jzyka do powierzchni hydrofobowej.
c) Okrel, czy oczy myliczka s proste, czy zoone i podaj jedn ich cech, ktra o tym
wiadczy.
d) Zaznacz odpowied A lub B i jej uzasadnienie, wybierajc spord 13 tak,
aby powstao poprawne dokoczenie zdania.
Jzyk myliczka i kameleona to narzdy
1. maj wsplne pochodzenie ewolucyjne i podobn budow.

A analogiczne,
poniewa 2. peni podobne funkcje, chocia maj rne pochodzenie ewolucyjne.
B homologiczne,
3. nale do zwierzt blisko ze sob spokrewnionych.
Zadanie 63.
Na rysunku A przedstawiono aksolotla (zaliczanego do pazw ogoniastych) w pewnym
stadium rozwojowym, a na rysunku B cykl rozwojowy paza bezogonowego (bez
zachowania proporcji wielkoci przedstawionych form).
A
Na podstawie: http://mailgrupowy.pl/files/html/5063,embriologia - wyklad5_html_mbb5468e.png;

http://www.lizzieharper.co.uk/gallery/amphibia_and_ reptiles/ [dostp: 20.11.2014].
a) Podaj nazwy etapw cyklu rozwojowego paza bezogonowego oznaczonych

na rysunku cyframi I, II, III.
b) Podaj oznaczenie cyfrowe etapu rozwoju pazw, w ktrym wyksztacaj si listki
zarodkowe i wymie ich nazwy.
c) Podaj nazw stadium rozwojowego, w jakim znajduje si przedstawiony na rysunku
aksolotl. Odpowied uzasadnij.
d) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Charakteryzujc dorose pazy na podstawie zamieszczonych rysunkw, naley uy okrele:
A. pucodyszne, uchwowce, owodniowce.
B. owodniowce, skrzelodyszne, bezuchwowce.
C. bezowodniowce, pucodyszne, rozdzielnopciowe.
D. bezuchwowce, bezowodniowce, rozdzielnopciowe.
1. Zadania 49
1.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka

Zadanie 64.
Tuszcze, pochodzce z ukadu pokarmowego, docieraj wosowatymi naczyniami
krwiononymi do komrek tkanki tuszczowej, w ktrych s gromadzone. Podczas deficytu
energii w organizmie ulegaj w nich hydrolizie (do kwasw tuszczowych i glicerolu),
a produkty hydrolizy transportowane s przez krew do wtroby lub innych narzdw.
a) Korzystajc z podanych informacji i wasnej wiedzy, podaj przystosowania tkanki

tuszczowej do przeprowadzania zachodzcych w tej tkance trzech procesw
opisanych w tekcie .
b) Uzupenij schemat ilustrujcy metabolizm tuszczw w komrkach tuszczowych,
a nastpnie w komrkach wtroby, wpisujc w pustych miejscach odpowiednie
nazwy produktw reakcji lub procesw. Wybierz je spord wymienionych poniej.
Nazwy produktw reakcji lub procesw: glikoliza, hydroliza, -oksydacja, pirogronian,
cholesterol, kwasy tuszczowe, glicerol, acetylo-CoA.
Zadanie 65.
Na schemacie przedstawiono cinienie parcjalne gazw oddechowych w powietrzu
atmosferycznym i pcherzykowym oraz we krwi ylnej i ttniczej w naczyniach wosowatych
puc czowieka.
Powietrze atmosferyczne
PCO2 cinienie parcjalne dwutlenku
PO2 - 160
wgla (mmHg)
PCO2 - 0,3
PO2 cinienie parcjalne tlenu (mmHg)
Powietrze
pcherzykowe krew dopywajca
PO2 - 102 naczyniami oskrzelowymi
PCO2 - 40
ttnica pucna
ya pucna
2-3 m
PO2 - 40 PO2 - 95
PCO2 - 46 PCO2 - 40
erytrocyt
Na podstawie: D. McLaughlin, J. Stamford, D. White, Fizjologia czowieka, Krtkie wykady, Warszawa 2008, s. 151.
a) Na podstawie analizy schematu narysuj i uzupenij tabel, w ktrej przedstawisz

cinienie parcjalne tlenu i dwutlenku wgla w powietrzu atmosferycznym
i pcherzykowym oraz w naczyniach doprowadzajcych krew do puc
i odprowadzajcych krew z puc.
b) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych dyfuzji gazw w pcherzykach
pucnych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Dyfuzja tlenu i dwutlenku wgla midzy powietrzem pcherzykowym a krwi
1.
odbywa si zgodnie z gradientem cinie parcjalnych tych gazw.
Czsteczki tlenu dyfunduj z pcherzykw pucnych do krwi, poniewa
2. w powietrzu pcherzykowym cinienie parcjalne tlenu jest wiksze ni we krwi
dopywajcej do puc.
Czsteczki dwutlenku wgla dyfunduj z krwi do pcherzykw pucnych,
3. poniewa w powietrzu pcherzykowym cinienie parcjalne tego gazu jest wiksze
ni w powietrzu atmosferycznym.
c) Okrel dwa warunki niezbdne do zapewnienia sprawnej dyfuzji tlenu z pcherzykw
pucnych do krwi.
d) Podaj nazw naczy krwiononych, ktre doprowadzaj krew z puc do serca
i okrel, jaka krew w nich pynie natlenowana czy odtlenowana.
1. Zadania 51
Zadanie 66.
Na wykresach przedstawiono wyniki pomiarw stenia glukozy (wykres A) i insuliny
(wykres B) w osoczu krwi zdrowego czowieka rejestrowane w cigu 9 godzin.
Po 2 godzinach od rozpoczcia pomiarw badana osoba spoya 50 g glukozy. Ostatni posiek
badana osoba spoya 12 godzin przed rozpoczciem badania.
spoycie
50 g glukozy
spoycie
50 g glukozy
Na podstawie: www.biology-resources.com/.../exercises-03j-co-ordination [dostp: 09.12.2014].
B
a) Odczytaj z wykresu i zapisz warto prawidowego (mieszczcego si w przyjtej
normie) zakresu waha stenia glukozy na czczo w osoczu krwi u badanej osoby.
Okrel, w cigu ilu godzin po spoyciu glukozy jej stenie w osoczu wraca do wartoci
z tego zakresu.
b) Podaj nazw narzdu produkujcego insulin oraz okrel, w jaki sposb na zmiany
stenia insuliny w osoczu wpywa spoycie glukozy.
c) Podaj przykad mechanizmu, w jaki insulina obnia stenie glukozy w osoczu krwi.
d) Podaj, po jakim czasie od chwili spoycia glukozy wykryto maksymalne jej stenie
w osoczu krwi oraz okrel, ile razy w tym czasie wzrasta warto stenia tego cukru
u badanej osoby.
Zadanie 67.
Na rysunku przedstawiono fragmenty wybranych tkanek czowieka (14).
Na podstawie: http://pldocs.docdat.com/docs/index-42565.html [dostp: 18.11.2014];

M. i Z. Podbielkowscy, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1998, s. 59, 61, 63.
Poniej podano przykady lokalizacji tych tkanek w organizmie (AE).

Lokalizacja tkanek:
A. wntrze nasad koci dugich
B. trzony koci dugich
C. powierzchnie stawowe
D. krki midzykrgowe
E. cigna
Spord podanych przykadw tkanek (14) wybierz dwie nalece do tkanek cznych
i wypenij tabel podaj nazwy tych tkanek, oznaczenia cyfrowe rysunkw, ktre je
ilustruj, oraz oznaczenia literowe ich lokalizacji w organizmie.
Nazwa tkanki Oznaczenie cyfrowe rysunku Oznaczenie literowe lokalizacji
Zadanie 68.
W organizmie czowieka wystpuje tkanka tuszczowa ta i brunatna, przy czym brunatna
jest obecna tylko u noworodkw i maych dzieci.
W tabeli porwnano tkank tuszczow t i brunatn.
1. Zadania 53
Cecha Tkanka tuszczowa ta Tkanka tuszczowa brunatna

Liczba mitochondriw w komrce dua bardzo dua
Sprzenia midzy oddychaniem
cise lune
komrkowym a syntez ATP
Gwna forma energii
ATP ciepo
wytwarzanej w komrkach
Wystpowanie zakocze
nerwowych na powierzchni nie tak
komrek
Na podstawie: H. Mizgajska-Wiktor, W. Jarosz, R. Fogt-Wyrwas, Podstawy biologii czowieka,
Warszawa 2013, s. 89.
a) Na podstawie informacji zamieszczonych w tabeli podaj po jednej funkcji tkanki

tuszczowej tej i brunatnej w organizmie czowieka.
b) Wyka zwizek midzy wystpowaniem zakocze nerwowych na powierzchni
komrek w tkance brunatnej a wytwarzaniem przez ni ciepa.
c) Wyjanij, uwzgldniajc funkcj tkanki tuszczowej brunatnej, dlaczego ta tkanka
wystpuje tylko u noworodkw i maych dzieci.
Syntez tuszczw w tkance tuszczowej tej moe wzmaga podwyszone stenie
w organizmie
A. insuliny.
B. glukagonu.
C. adrenaliny.
D. kalcytoniny.
Zadanie 69.
W hali sportowej, w ktrej panowao normalne cinienie atmosferyczne, a temperatura
powietrza wynosia 20C, przeprowadzono pomiar: na ciele zdrowego mczyzny
uprawiajcego sport umocowano miernik wilgotnoci, przy pomocy ktrego przez 120 minut,
w odstpach 10-minutowych, mierzono ilo wydzielanego przez niego potu. Podczas
pierwszej czci pomiaru (60 minut) mczyzna nie wykonywa adnych wicze i nie poci
si. Podczas drugiej czci pomiaru (kolejne 60 minut) bieg bez przerwy, bez adnego
obcienia, z tak sam prdkoci. Wyniki uzyskane w drugiej czci pomiaru posuyy
do obliczenia objtoci potu wytworzonego w cigu 1 minuty w kadym 10-minutowym
przedziale czasowym, czyli do obliczenia intensywnoci pocenia si. Dane te zamieszczono
w tabeli.
Czas biegu (min) 0 10 20 30 40 50 60

Intensywno pocenia (cm3 potu / min) 0 5 8 9 10 11 12
Na podstawie: T. Greenwood, K. Pryor, R. Allan, Senior Biology 1, Burton upon Trent 2011, s. 21.
a) Wykorzystujc dane zamieszczone w tabeli, sporzd wykres liniowy, ilustrujcy

zaleno intensywnoci pocenia si od czasu trwania biegu.
b) Podaj warunek, ktry powinien by taki sam w pierwszej i drugiej czci
przeprowadzonego pomiaru, a nie zosta przedstawiony w opisie obserwacji.
c) Wyjanij, dlaczego podczas biegu w przeciwiestwie do okresu braku aktywnoci
fizycznej u obserwowanego mczyzny wystpi proces pocenia si.
d) Zaznacz odpowied A lub B i jej uzasadnienie 1 lub 2 tak, aby powstao poprawne
dokoczenie zdania.
Im duej biegacz biegnie, tym stenie hormonu antydiuretycznego w jego krwi jest
A wysze, 1. wzrost potencjau wody w osoczu krwi.
gdy podwzgrze reaguje na
B nisze, 2. spadek potencjau wody w osoczu krwi.
Zadanie 70.
W ukadzie pokarmowym odbywa si pobieranie pokarmu, jego stopniowe rozdrabnianie,
rozkad (trawienie) skadnikw pokarmowych oraz wchanianie produktw trawienia. Skadniki
pokarmowe s rozkadane przez enzymy zwykle w kilku odcinkach przewodu pokarmowego.
W zalenoci od rodzaju wizania chemicznego, na ktre dziaaj enzymy w trawionych
zwizkach organicznych, wyrnia si enzymy: proteazy, glikozydazy, esterazy i nukleazy.
Na rysunku przedstawiono schematycznie elementy ukadu pokarmowego w powiazaniu
z obiegiem ustrojowym ukadu krwiononego.
Na podstawie: A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia czowieka, Warszawa 1994, s. 145.

a) Oce prawdziwo stwierdze dotyczcych ukadu pokarmowego czowieka. Wpisz
znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Ukad pokarmowy dostarcza organizmowi czowieka materiay do budowy
1.
i odnowy tkanek oraz substancje energetyczne.
W przewodzie pokarmowym czowieka zachodzi trawienie wewntrzkomrkowe
2.
i zewntrzkomrkowe.
Energia zawarta w pokarmach spoywanych przez czowieka pochodzi w poredni
3.
sposb z energii sonecznej.
b) Okrel, jakie zwizki organiczne s rozkadane przez glikozydazy (enzymy

amylolityczne) oraz podaj oznaczenia literowe (AF) i nazwy narzdw, w ktrych
zachodzi ich trawienie.
c) Podaj nazwy naczy krwiononych oznaczonych na rysunku cyframi 1 i 2. Okrel,
ktre z nich charakteryzuje si wyszym steniem mocznika. Odpowied uzasadnij.
1. Zadania 55
d) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Po posiku zoonym z warzyw w komrkach wtroby, biorcej udzia w utrzymywaniu
staego stenia glukozy we krwi, zachodzi
A. glikoliza pobudzana przez glukagon.
B. glikogeneza pobudzana przez insulin.
C. glikogenoliza pobudzana przez glukagon.
D. glukoneogeneza pobudzana przez insulin.
Zadanie 71.
Utrzymanie rwnowagi cieplnej organizmu czowieka jest moliwe dziki procesom
o charakterze metabolicznym (np. utlenianie biologiczne), fizjologicznym, np. drenie mini,
oraz fizycznym promieniowanie, przewodzenie, parowanie i konwekcja. Procesy te
prowadz do pozyskiwania ciepa lub strat ciepa, w zalenoci od warunkw otoczenia
organizmu i jego aktywnoci.
Na podstawie: K. Birch, D. MacLaren, K. George, Fizjologia sportu. Krtkie wykady, Warszawa 2012, s. 169.
a) Spord wymienionych w tekcie, podaj przykad procesu (1), ktry prowadzi

wycznie do strat ciepa z organizmu oraz przykad procesu (2), ktry prowadzi
wycznie do pozyskania ciepa przez organizm.
b) Podaj przykad narzdu, ktry uczestniczy w termoregulacji zachodzcej w wyniku
parowania.
c) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Czowiek zanurzony w zimnej, pyncej wodzie traci ciepo wskutek
A. konwekcji. B. parowania. C. przewodzenia. D. promieniowania.
d) Oce poprawno zda dotyczcych mechanizmw termoregulacji oraz ich skutkw
w organizmie czowieka. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Silniejsze pocenie przyczynia si do utraty wody z organizmu, poniewa wzmaga
1.
wydzielanie wazopresyny.
W reakcji na nisk temperatur otoczenia zwaj si powierzchniowe naczynia
2.
krwionone skry, ograniczajc w ten sposb straty ciepa z organizmu.
Wydzielanie tyroksyny zwiksza si w wyszej temperaturze otoczenia
3.
pod wpywem sygnau z podwzgrza.
Zadanie 72.
Warunkiem prawidowego funkcjonowania organizmu jest utrzymanie homeostazy, w tym
utrzymanie staej temperatury ciaa w rnych warunkach otoczenia i przy okrelonej
aktywnoci czowieka, np. podczas treningu, w czasie ktrego w pracujcych miniach
powstaj due iloci ciepa.
Na wykresie przedstawiono zmiany masy ciaa czowieka podczas 3godzinnego treningu
o tej samej intensywnoci, wykonywanego w niskiej i wysokiej temperaturze otoczenia w hali
treningowej, w kontrolowanych warunkach.
Na podstawie: K. Birch, D. MacLaren, K. George, Fizjologia sportu. Krtkie wykady, Warszawa 2012, s. 177.
a) Okrel na podstawie wykresu tendencj zmian masy ciaa podczas treningu.
Wyjanij, dlaczego tak si dzieje.
b) Podaj, ktra krzywa (I czy II) ilustruje zmiany masy ciaa podczas treningu
w wyszej temperaturze otoczenia. Odpowied uzasadnij.
c) Podaj czynnik rodowiska, ktrego warto powinna by jednakowa w obu prbach
badawczych, aby wyniki pomiaru byy wiarygodne.
d) Wyjanij, dlaczego w pracujcych miniach ciepo wydzielane jest w duych ilociach.
e) Wyka, e intensywnie pracujce minie wymagaj wzmoonej pracy ukadw
krwiononego i oddechowego.
Zadanie 73.
Czynnoci ukadu pokarmowego s regulowane na drodze nerwowej i hormonalnej. Komrki
gruczoowe bony luzowej odka wydzielaj skadniki soku odkowego; jedne kwas
solny (HCl) i wod, drugie pepsynogen, jeszcze inne luz. W czci odwiernikowej
odka znajduj si wewntrzwydzielnicze komrki W, wytwarzajce i gromadzce
gastryn. Na rysunku przedstawiono wydzielanie rnych substancji przez komrki odka.
Na podstawie: Fizjologia czowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej,

red. W. Traczyk, A. Trzebski, Warszawa 2001, s. 756.
a) Na podstawie analizy rysunku podaj dwa czynniki, pod wpywem ktrych komrki
oznaczone jako W (3) wydzielaj gastryn.
b) Korzystajc z podanych informacji, okrel wpyw gastryny i acetylocholiny
na komrki gwne i okadzinowe bony luzowej odka.
1. Zadania 57
c) Wyjanij, dlaczego gastryna dociera do komrek gruczoowych odka inn drog

ni acetylocholina.
Zadanie 74.
Droga szerzenia chorb zakanych, inaczej droga zakaenia to sposb i mechanizm
przenoszenia zarazkw do organizmu ze rodowiska zewntrznego.
Moliwe jest przeniesienie zarazkw przez kontakt seksualny, drog pokarmow, oddechow,
przez krew i przez wektory (stawonogi, gryzonie).
Jednym z najbardziej skutecznych sposobw profilaktyki chorb zakanych, obok
przestrzegania zasad higieny osobistej i ywienia, s szczepienia.
Na podstawie: W. Irving, T. Boswell, D. Ala'Aldeen, Mikrobiologia medyczna. Krtkie wykady,
Warszawa 2012, s. 6.
a) Wrd wymienionych poniej chorb bakteryjnych podkrel wszystkie te,
w przypadku ktrych czowiek chory nie stanowi bezporedniego rda zakaenia.
Choroby: borelioza, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, grulica, tec, wglik.
b) Podaj, inny ni szczepienie, sposb zapobiegania zachorowaniu na choler.

c) Uzasadnij, e szczepionka zapewnia organizmowi odporno swoist czynn.
W odpowiedzi uwzgldnij mechanizm jej dziaania.
Zadanie 75.
Gwnymi antygenami transplantacyjnymi czowieka s antygeny grupowe AB0 wystpujce
na erytrocytach oraz antygeny gwnego ukadu zgodnoci tkankowej HLA, ktre wystpuj
na powierzchni wszystkich komrek jdrzastych. Jeeli wystpuje niezgodno antygenw,
to zostaje zainicjowana reakcja odpornociowa, ktra jest przyczyn odrzucenia przeszczepu.
Liczne geny ukadu HLA znajduj si w 6. chromosomie, ale midzy nimi rzadko dochodzi
do crossing-over, dlatego zwykle geny te dziedzicz si razem, co jest wane dla przeszczepw
rodzinnych. Zestaw alleli genw znajdujcy si w tym samym chromosomie i razem
dziedziczony zwany jest haplotypem. Kada komrka w organizmie potomka posiada
na swojej powierzchni czsteczki HLA zarwno typu matczynego, jak i ojcowskiego.
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie genw HLA.
Na podstawie: P.M. Lydyard, A. Whelan, M.W. Fanger, Immunologia. Krtkie wykady, Warszawa 2009, s. 277.
a) Korzystajc ze schematu, uzupenij ponisze zdania, wybierajc warto liczbow

spord: 25, 50, 75, 100.
Przeszczepy narzdw od rodzica do dziecka i odwrotnie wykazuj % zgodnych alelli
HLA. Prawdopodobiestwo urodzenia si dziecka z jednym z przedstawionych moliwych
zestaww alleli HLA wynosi %.
b) Okrel, w ktrym przypadku moe by wiksza szansa przyjcia si przeszczepu
przez chorego gdy dawc narzdu jest jedno z rodzestwa, czy gdy dawc
narzdu jest rodzic. Odpowied uzasadnij.
c) Okrel, czy geny HLA dziedzicz si zgodnie z II prawem Mendla. Uzasadnij odpowied.
W sposobie ekspresji genw HLA wystpuje
A. kodominacja. B. dominacja zupena. C. dominacja niezupena.
e) Wyjanij, dlaczego w przypadku powtrnego przeszczepu narzdu z podobnymi
antygenami transplantacyjnymi jego odrzucenie nastpuje wczeniej ni za pierwszym
razem.
f) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Powtrne odrzucenie przeszczepu to gwnie przejaw mechanizmu odpornoci
A. nabytej. B. wrodzonej. C. nieswoistej humoralnej. D. nieswoistej komrkowej.
Zadanie 76.
Czynnoci ukadu pokarmowego s regulowane midzy innymi przez autonomiczny ukad
nerwowy. Na rysunku przedstawiono wydzielanie substancji przez komrki odka
pod wpywem dziaania impulsu nerwowego.
1. Zadania 59
Na podstawie: Fizjologia czowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej,

red. W. Traczyk, A. Trzebski, Warszawa 2001, s. 756.
a) Korzystajc z rysunku i wasnej wiedzy, wykrel w zdaniach, spord zapisanych

kursyw, niewaciwe wyraenia w taki sposb, aby powstaa informacja prawdziwa.
Uzasadnij swj wybr.
Nerwy bdne nale do nerww rdzeniowych/czaszkowych. S to nerwy, w ktrych
przebiegaj wkna wspczulne/przywspczulne autonomicznego ukadu nerwowego.
b) Opisz widoczn na rysunku drog odrodkow uku odruchowego autonomicznego,
korzystajc z oznacze IIII, i pamitajc, e skada si ona z dwch neuronw.
c) Oce prawdziwo podanych stwierdze na temat pokarmowych odruchw

bezwarunkowych i warunkowych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Smak pokarmu jest bodcem bezwarunkowym, a widok pokarmu bodcem
1.
warunkowym odruchu wydzielania soku odkowego.
Pokarmowy odruch warunkowy ksztatuje si wtedy, gdy orodek godu
2.
w podwzgrzu jest pobudzony, a orodek sytoci zahamowany.
Odruchy bezwarunkowe i warunkowe podlegaj w yciu osobniczym niewielkim
3.
zmianom.
Zadanie 77.
Na schemacie przedstawiono budow ucha czowieka.
Na podstawie: K. Grykiel, G. Halastra-Petryna, E. Mazurek, B. Potulska-Klein, Tablice biologiczne,

Gdask 2007, s. 172.
a) Podaj, ktre z elementw budowy ucha wskazanych na schemacie znajduj si

w uchu rodkowym oraz okrel rol trbki suchowej w funkcjonowaniu ucha.
b) Okrel kolejno przedstawionych etapw procesu syszenia wpisz w kolumnie tabeli
numery 15.
Nr
Etapy procesu syszenia
etapu
Drgania bony bbenkowej wprawiaj w drgania kostki suchowe, ktre wzmacniaj je i poprzez
strzemiczko przekazuj na bon okienka owalnego.
Fala dwikowa zewntrznym przewodem suchowym dociera do bony bbenkowej, wprawiajc
j w drgania.
Komrki suchowe ulegaj wzbudzeniu, a impulsy nerwowe przewodzone s do mzgu
za porednictwem nerwu limakowego.
Fale cinienia wprawiaj w drgania bon podstawn, na ktrej spoczywaj komrki suchowe
w narzdzie Cortiego.
Drgania bony okienka owalnego przenoszone s, jako fale cinienia, przez pyn wypeniajcy
bdnik.
Zadanie 78.
Na wykresie przedstawiono powierzchni syszalnoci, ktr wyznaczaj granice syszalnoci,
czyli skrajne czstotliwoci fal dwikowych (grna i dolna) oraz dolna i grna warto
cinienia akustycznego dwikw, ktre s syszalne przez ucho ludzkie. Granice syszalnoci
s pojciem umownym i zostay urednione (byy wielokrotnie wyznaczane empirycznie
przez rnych badaczy). Gos to zjawisko akustyczne, ktre posiada kilka specyficznych
waciwoci, midzy innymi: wysoko, ktra wie si z czstotliwoci wydobywanego
dwiku mierzon w hercach (Hz) i natenie gosu, mierzone w decybelach (dB).
Na podstawie: http://archiwum.ciop.pl/26006.html; http://livesound.pl/tutoriale/artykuly/

4629-zrozumialosc-mowy [dostp: 29.01.2015]; K. Barrett, H. Brooks, S. Boitano, S. Barman,
Ganongs Review of Medical Physiology, New York-[]-Toronto 2010, s. 209211.
a) Podaj, o ile decybeli wyszy jest poziom cinienia akustycznego, przy ktrym syszymy
ton o czstotliwoci 100 Hz, od tego, przy ktrym syszymy ton o czstotliwoci 1000 Hz.
1. Zadania 61

Czstotliwo tonu, dla ktrego ucho ludzkie jest najbardziej czue, wynosi okoo
A. 20 Hz. B. 100 Hz. C. 4000 Hz. D. 10000 Hz.
c) Wrd opisw gosw (AD) zaznacz dwa, ktre mieszcz si w obszarze (zasigu)
ludzkiej rozmowy.
A. Gono mwica osoba (70 dB), majca niski gos (150 Hz).
B. Krzyczca osoba (78 dB), majca do wysoki gos (500 Hz).
C. Cicho mwica osoba (50 dB), majca wysoki gos (2000 Hz).
D. Normalnie mwica osoba (58 dB), majca do wysoki gos (1000 Hz).
Zadanie 79.
Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji wydzielania hormonu tarczycy.
a) Do oznacze cyfrowych (14) na schemacie przyporzdkuj odpowiednie nazwy

wybrane spord AF.
A. tyroksyna
B. kora mzgowa
C. podwzgrze
D. kalcytonina
E. przysadka mzgowa
F. liberyna
b) Oce prawdziwo poniszych stwierdze dotyczcych potencjalnych przyczyn
znacznego obnienia stenia TSH we krwi pacjenta i skutkw tej zmiany dla jego
organizmu. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
1. Nieprawidowa dieta, ktra prowadzi do niedoboru jodu.
2. Nadczynnoci tarczycy, ktrej skutkiem s zaburzenia metaboliczne.

Uszkodzenie przedniego (gruczoowego) pata przysadki mzgowej, ktre
3.
prowadzi midzy innymi do niedoczynnoci tarczycy.
Zadanie 80.
Na wykresie przedstawiono zmiany intensywnoci wydzielania do krwi badanego pacjenta
dwch hormonw trzustkowych (1 i 2), w zalenoci od stenia glukozy w osoczu krwi tego
pacjenta. Prawidowy poziom glukozy we krwi zdrowego czowieka na czczo wynosi
od 70 do 99 mg/dl.
mU jednostka
midzynarodowa
Na podstawie: K. Barrett, H. Brooks, S. Boitano, S. Barman, Ganongs Review of Medical Physiology, New
York-[]-Toronto, 2010, s. 325.
a) Na podstawie analizy wykresu podaj nazwy hormonw 1 i 2. Uzasadnij odpowied.

b) Podaj, ktry z hormonw (1 czy 2) warunkuje powrt stenia glukozy we krwi
do wartoci stenia prawidowego, kiedy stenie tego cukru w osoczu wynosi
140 mg/dl. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 81.
Uzupenij poniszy schemat, wpisujc w wykropkowane miejsca brakujce nazwy
hormonw i wyjanij, na czym polega ich antagonistyczne dziaanie w utrzymaniu
prawidowego stenia glukozy we krwi.
1. Zadania 63
Zadanie 82.
Komrka jajowa ssakw koczy podzia komrkowy dopiero po wniknicia do niej jednego
z plemnikw podczas zapodnienia.
Na rysunkach AE przedstawiono kolejne etapy procesu zapodnienia.
Na podstawie: W. Lewiski, Anatomia i fizjologia czowieka (z elementami fizjologii zwierzt),

Reda 1996, s. 126.
a) Korzystajc z rysunku, podaj nazw etapu podziau komrkowego, na ktrym

znajduje si proces oogenezy w momencie owulacji.
b) Podaj, jak funkcj speniaj ciaka kierunkowe w procesie powstawania komrki
jajowej.
c) Uszereguj wymienione poniej etapy procesu zapodnienia wedug kolejnoci
ich zachodzenia. W odpowiedzi posu si ich numerami.
1. Usunicie ciaka kierunkowego.
2. Wniknicie plemnika.
3. Reakcja akrosomalna.
4. Blok przeciwko polispermii.
1.6. Genetyka i biotechnologia

Zadanie 83.
W tabeli przedstawiono czsto rekombinacji (procent (%) crossing-over) pomidzy
czterema genami (k, m, o, p) znajdujcymi si w jednym z autosomw badanego gatunku.
Geny k m o p
k - 25 11 5
m 25 - 36 20
o 11 36 - 16
p 5 20 16 -
Wrd AD zaznacz odpowied, w ktrej podano prawidow kolejno wystpowania

(uoenia) badanych genw w chromosomie.
A. k, o, p, m B. m, p, k, o C. p, k, m, o D. m, k, p, o
Zadanie 84.
Poniej zilustrowano mutacj, ktra jest przyczyn mukowiscydozy choroby genetycznej
autosomalnej recesywnej, upoledzajcej funkcjonowanie puc, trzustki i innych narzdw.
Ocenia si, e w populacji europejskiej choruje 1 na 2500 osb.
ALLEL PRAWIDOWY
Numer kodonu 506 507 508 509 510
acuch DNA ATC ATC TTT GGT GTT
Aminokwasy Ile Ile Phe Gly Val
ALLEL ZMUTOWANY
Numer kodonu 506 507 508 509 510
acuch DNA ATC AT- - -T GGT GTT
Aminokwasy Ile Ile Gly Val
Na podstawie: K.M. Charon, M. witoski, Genetyka zwierzt, Warszawa 2000, s. 121.
a) Korzystajc z tabeli kodu genetycznego okrel, czy przedstawiony fragment acucha
DNA jest nici kodujc, czy matrycow. Uzasadnij odpowied.
b) Uzasadnij na podstawie podanej informacji, e kod genetyczny jest zdegenerowany.
c) Podaj nazw przedstawionego rodzaju mutacji genowej i okrel skutek tej mutacji
dla struktury I-rzdowej powstajcego biaka.
d) Oblicz, korzystajc z rwna Hardyego-Weinberga, czsto wystpowania nosicieli
allelu mukowiscydozy w populacji europejskiej.
Zadanie 85.
Muszka owocowa (Drosophila melanogaster) ma cztery pary chromosomw. Gen
warunkujcy barw oczu znajduje si u tego owada w chromosomie X, przy czym allel
warunkujcy barw bia (a) jest recesywny, za allel warunkujcy barw czerwon (A) jest
dominujcy. Niesprzony z pci jest natomiast gen warunkujcy cech skrzyde: allel
dominujcy (S) warunkuje skrzyda dugie, a recesywny (s) warunkuje skrzyda krtkie
(zredukowane). Dziedziczenie pci u muszki owocowej odbywa si wedug podobnych zasad
jak u czowieka. Samica posiada dwa chromosomy pci XX, a samiec chromosomy pci XY.
Cykl rozwojowy muszki owocowej w temperaturze 25C trwa od 8 do 9 dni. Gatunek ten,
ze wzgldu na swoje cechy, wykorzystywany jest w badaniach genetycznych jako organizm
modelowy.
1. Zadania 65
Na poniszych rysunkach przedstawiono zestawy chromosomw czterech osobnikw muszki

owocowej (AD). W chromosomach pci zaznaczono lokalizacj genu warunkujcego barw
oczu.
Na podstawie http://www.nature.com/scitable/topicpage/developing-the-chromosome-theory-164 [dostp: 21.01.2015].
a) Spord rysunkw AD zaznacz te, ktre przedstawiaj zestawy chromosomw

osobnikw mskich i okrel barw oczu kadego z tych osobnikw.
b) Spord krzywek muszki owocowej (14) zaznacz t, w wyniku ktrej w potomstwie
mskim prawdopodobiestwo wystpienia osobnikw o oczach czerwonych, jak te
biaych wynosi 0,5 (50%). Uzasadnij odpowied, przedstawiajc wynik tej krzywki
w postaci szachownicy Punnetta. Podkrel genotypy osobnikw mskich o oczach
czerwonych. Uzasadnienie:

1. XAXa XaY
2. XAXA XaY
3. XaXa XAY
4. XAXA XAY
c) Stosujc oznaczenia literowe alleli genw podane w informacji do zadania, zapisz

wszystkie moliwe genotypy:
1. samicy o czerwonych oczach i dugich skrzydach
2. samca o czerwonych oczach i krtkich skrzydach.
d) Na poniszym schemacie, przedstawiajcym cykl rozwojowy muszki owocowej, wpisz
nazwy stadiw rozwojowych oznaczonych cyframi 1 i 2 oraz podaj nazw typu
przeobraenia wystpujcego u tego owada.
Na podstawie: http://www.easternct.edu/~adams/Drosophilalifecycle.html [dostp: 24.01.2015].

e) Na podstawie podanych informacji oce prawdziwo stwierdze dotyczcych

trafnoci wyboru muszki owocowej jako organizmu modelowego w badaniach
genetycznych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Samice i samce muszki owocowej wyranie rni si kolorem i rozmiarem,
1.
co uatwia obserwacj.
Maa liczba potomstwa pozwala na wiarygodn analiz statystyczn wzorw
2.
dziedziczenia.
Krtki cykl yciowy umoliwia obserwacj wzorw dziedziczenia w kolejnych
3.
pokoleniach w krtkim czasie.
Poniewa muszka owocowa ma may genom, wic maa ilo DNA, ktry trzeba
4.
podda analizie, uatwia lokalizacj genw badanych cech.
Zadanie 86.
Choroba Huntingtona to schorzenie powodowane mutacj w genie HD. Zmutowany allel tego
genu koduje biako, ktre gromadzc si w neuronach uszkadza je, doprowadzajc do ich
mierci. U chorych dochodzi do zaburze ruchowych, psychicznych i postpujcego
otpienia. Pierwsze objawy pojawiaj si zwykle ok. 45. roku ycia i stopniowo si
wzmagaj.
Schemat przedstawia rodowd pewnej rodziny, w ktrej wystpia genetycznie warunkowana
choroba Huntingtona. Kwadratami oznaczono mczyzn, koami kobiety, czarne figury
oznaczaj osoby chore, u ktrych wystpi zmutowany allel genu HD, biae figury to osoby
zdrowe, nieposiadajce zmutowanego allelu.
Na podstawie: http://www.poradnikmedyczny.pl/;
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pl%C4%85sawica_Huntingtona [dostp: 20.11.2014].
a) Na podstawie analizy tekstu i rodowodu okrel sposb dziedziczenia choroby

Huntingtona podkrel waciwe wyraenie spord zaproponowanych. Uzasadnij
kad wybran odpowied.
Choroba Huntingtona jest
1. autosomalna / sprzona z pci, poniewa . .
2. recesywna / dominujca, poniewa ... .
b) Okrel prawdopodobiestwo wystpienia choroby Huntingtona u dzieci

heterozygotycznych rodzicw. Uzasadnij odpowied zapisem odpowiedniej krzywki
genetycznej.
1. Zadania 67
c) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Allel odpowiedzialny za chorob Huntingtona utrzymuje si w populacji ludzkiej, poniewa
A. mutacje tego allelu s letalne.
B. objawy choroby wystpuj zwykle w pniejszym wieku.
C. allel przenoszony jest przez nosicieli, ktrzy nie choruj.
D. dobr naturalny eliminuje osobniki w sposb losowy.
Zadanie 87.
Na schemacie przedstawiono etapy jednego cyklu acuchowej reakcji polimerazy PCR,
ktry zachodzi w termocyklerach w zmiennej temperaturze od 40C do 95C. W tej
metodzie wykorzystuje si polimeraz Taq wyizolowan z bakterii Thermus aquaticus, ktra
yje w gorcych rdach.
Na podstawie: K. Charon, M. witoski, Genetyka zwierzt, Warszawa 2000, s. 79.
a) Zaznacz wrd AD czsteczk DNA z poprawnie oznaczonymi kocami obu

macierzystych nici.
b) Podaj, ile czsteczek DNA znajdzie si w mieszaninie reakcyjnej po 5. cyklach PCR,

jeeli matryc stanowi 1 czsteczka DNA.
c) Wyjanij, dlaczego polimeraza DNA zastosowana w metodzie PCR nie ulega
inaktywacji w warunkach termicznych tej metody.
d) Okrel, czy metoda PCR jest przydatna:
1. w diagnostyce zespou Turnera,
2. w testach wykrywajcych obecno HIV w organizmie czowieka.
Odpowied uzasadnij w kadym przypadku.
e) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Jednym z substratw w acuchowej reakcji polimerazy jest
A. replikaza.
B. cytydynotrifosforan (CTP).
C. adenozynodifosforan (ADP).
D. deoksyguanidynotrifosforan (dGTP).
Zadanie 88.
Cykl komrkowy eukariontw jest to uporzdkowana sekwencja zdarze w yciu komrki
od jej powstania, w wyniku podziau komrki rodzicielskiej, do jej podziau na komrki
potomne. W czasie podziau komrki zmienia si poziom zoonoci organizacji DNA,
co prowadzi do uformowania si kariotypu. Regulacja cyklu komrkowego obejmuje midzy
innymi wykrywanie uszkodze materiau genetycznego i ich napraw, apoptoz komrek oraz
zapobieganie niekontrolowanym podziaom komrkowym. To s gwne mechanizmy
chronice materia genetyczny komrek przed mutacjami i transformacj nowotworow.
Na podstawie: http://bioinfo.mol.uj.edu.pl/articles/Musial05 [dostp: 27.08.2014].
a) Uszereguj wymienione struktury (AD) w kolejnoci obrazujcej wzrost zoonoci

organizacji jdrowego DNA.
A. nukleosom B. chromosom C. podwjna helisa D. chromatyda
b) Wpisz nazwy elementw chromosomu metafazowego oznaczonych na schemacie

cyframi 14.
Na podstawie: http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/chromosomy [dostp: 20.08.2014].
c) Oce prawdziwo poniszych stwierdze, dotyczcych kariotypu w komrkach

somatycznych czowieka. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Kady z 44 autosomw w niezmutowanej komrce somatycznej czowieka zawiera
1.
1 allel okrelonego genu.
Morfologiczny obraz chromosomw jest taki sam w komrkach somatycznych
2.
czowieka, niezalenie od jego pci.
Niezmutowane komrki somatyczne rnych ludzi mog zawiera rne zestawy
3.
alleli poszczeglnych genw.

Jeeli nowotwr charakteryzuje si nadmiern proliferacj komrkow (namnaaniem si
komrek) i amplifikacj genw (zwikszeniem liczby kopii genw), to zahamowanie
nowotworowej transformacji komrek moe nastpi przez
1. Zadania 69
A. zatrzymanie cyklu komrkowego.

B. inaktywacj mechanizmw indukujcych apoptoz.
C. uzyskanie zdolnoci do nielimitowanej liczby podziaw.
D. uniezalenienie si komrek od czynnikw regulujcych proliferacj.
Zadanie 89.
Biotechnologia obejmuje dziaania z wykorzystaniem organizmw ywych lub ich
skadnikw, prowadzce do wytworzenia uytecznych produktw. Biotechnologia tradycyjna
stosuje naturalne enzymy lub organizmy niezawierajce obcego materiau genetycznego,
a nowoczesna organizmy zmodyfikowane genetycznie oraz wytwarzane przez nie biaka,
w tym enzymatyczne. Rozszerzenie zakresu potencjalnych zastosowa biotechnologii
nowoczesnej umoliwi rozwj inynierii genetycznej, czyli kierunkowe manipulacje genami
prowadzce do uzyskania okrelonych celw. W tworzeniu zrekombinowanego DNA wykorzystuje
si gwnie bakteryjne enzymy restrykcyjne, a take inne enzymy, np. ligazy, polimerazy.
Na poniszych schematach przedstawiono dwa przykady szecionukleotydowych sekwencji
palindromowych w DNA, rozpoznawanych i przecinanych przez dwa enzymy restrykcyjne
(strzakami wskazano miejsce dziaania enzymu).
lepkie koce
5...GAATTC...3 restryktaza EcoRI 5...G AATTC...3

3...CTTAAG...5 3...CTTAA G...5
tpe koce
5...GTTAAC...3 restryktaza Hhal 5...GTT AAC 3

3...CAATTG...5 3...CAA TTG 5
a) Na podstawie schematu podaj, czym charakteryzuje si sekwencja palindromowa

nukleotydw w DNA.
b) Na podstawie analizy schematw oce prawdziwo poniszych stwierdze, dotyczcych
dziaania enzymw restrykcyjnych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Okrelony enzym restrykcyjny rozpoznaje specyficzn sekwencj nukleotydow
1.
i tnie j rwnie w specyficzny dla siebie sposb (symetryczny lub asymetryczny).
Jeeli restryktazy tn czsteczki DNA symetrycznie, wtedy produkt ma wystajce,
2.
jednoniciowe lepkie koce, jeli tn DNA asymetrycznie wtedy koce s tpe.
Lepkie koce umoliwiaj przyczanie do nich (tak samo wytworzonych)
3.
komplementarnych fragmentw DNA pochodzcych z innych rde.
c) Korzystajc z przedstawionych schematw, zapisz dwuniciow sekwencj nukleotydow

DNA przed ciciem przez enzym i po ciciu, jeeli restryktaza (KpnI) rozpoznaje
sekwencj 5...GGTACC...3 z miejscem cicia pomidzy czsteczkami cytozyny.
Sekwencja nukleotydowa DNA przed ciciem Sekwencja nukleotydowa DNA po ciciu

.... ..
restryktaza (KpnI) ..
d) Uzupenij tabel wpisz odpowiednie informacje dotyczce uzyskiwania wymienionych
produktw spoywczych metod biotechnologii tradycyjnej.
Lp. Produkty Stosowane mikroorganizmy Zachodzce procesy
1. jogurt, kiszone ogrki
2. chleb, piwo
Zadanie 90.
Przeprowadzono badanie, w ktrym skrzyowano homozygotyczne muszki owocowe, majce
allele dominujce (K) warunkujce skrzyda proste (krzywka A) oraz homozygotyczne
muszki owocowe, majce allele recesywne (k) warunkujce skrzyda odgite (krzywka
B). Na rysunku przedstawiono fenotypy potomstwa tych muszek, hodowanego w rnej
temperaturze (15C i 25C).
15C (I) 25C (II) 15C (III) 25C (IV)
a) Uzupenij tabel wpisz genotypy i fenotypy osobnikw pokolenia F1 ustalone

na podstawie przedstawionych wynikw.
Dane Krzywka A Krzywka B

osobniki pokolenia F1 I (15C) II (25C) III (15C) IV (25C)
genotypy osobnikw F1
ksztat skrzyde osobnikw pokolenia F1
b) Wrd AD zaznacz wniosek wynikajcy z przedstawionych wynikw bada.

A. Wiele charakterystycznych cech muszki owocowej nie jest dziedziczonych.
B. Ksztat skrzyde muszki owocowej warunkowany jest jedynie przez genotyp.
C. Mutacje wystpuj tylko wtedy, gdy muszki owocowe hodowane s w niskiej temperaturze.
D. Ksztat skrzyde moe by warunkowany przez wspdziaanie genotypu i warunkw
rodowiska.
Zadanie 91.
Grupa krwi czowieka w ukadzie AB0 zaley od dziedziczenia jednego z trzech alleli (IA, IB
lub i). Allele IA oraz IB s kodominujce w stosunku do siebie oraz dominujce w stosunku
do allelu i. Innym wanym ukadem antygenowym jest czynnik Rh. Na powierzchni
1. Zadania 71
erytrocytw ludzi z grup krwi Rh+ wystpuje antygen D, a u osb z grup Rh brak jest tego
antygenu. Allel warunkujcy obecno antygenu D jest dominujcy, cecha ta dziedziczy si
zgodnie z I prawem Mendla.
Matka, ma grup krwi AB Rh+, za ojciec ma grup krwi 0 Rh.
a) Oce, czy u dziecka tej pary moe wystpi grupa krwi A Rh. Zapisz genotypy
rodzicw oraz uzupenij szachownic Punnetta.
b) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych dziedziczenia czynnika Rh.
1. Osoby posiadajce allel dominujcy (D) zawsze maj grup krwi Rh+.
Kobieta o genotypie DD i mczyzna o genotypie Dd mog mie dziecko z grup
2.
krwi Rh.
Prawdopodobiestwo, e dziecko pary o genotypach Dd bdzie miao grup krwi
3.
Rh, jest rwne 50%.
c) Okrel, czy podczas ciy u opisanej kobiety moe wystpi konflikt serologiczny.
Odpowied uzasadnij.
Zadnie 92.
Daltonizm uwarunkowany jest recesywnym allelem (d), lecym w chromosomie X.
Prawidowy allel dominujcy jest oznaczany jako (D).
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.
a) Zapisz genotyp mczyzny oznaczonego na schemacie cyfr 1 i okrel, czy jest on

daltonist. Odpowied uzasadnij.
b) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych dziedziczenia daltonizmu.

Mczyzna daltonista przekazuje allel d tylko crkom, a kobieta nosicielka tylko
1.
synom.
Jeli kobieta jest nosicielk daltonizmu, to kady jej syn bdzie daltonist,
2.
niezalenie od genotypu ojca.
Moliwo wystpienia choroby u crki kobiety bdcej nosicielk daltonizmu
3.
zaley od tego, czy jej ojciec jest daltonist.
Zadanie 93.
Nukleozydy s zwizkami, ktre powstaj przez poczenie zasady azotowej purynowej lub
pirymidynowej z cukrem. Natomiast nukleozydy, do ktrych zostaje doczona reszta kwasu
fosforowego, to nukleotydy. W kwasach nukleinowych, ktrych monomerami s nukleotydy,
cukrem jest ryboza lub deoksyryboza.
Na schemacie przedstawiono nukleozydy z zasadami pirymidynowymi.
Na podstawie: B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia. Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 168, 189.
a) Podaj oznaczenie literowe nukleozydu, ktry w przedstawionej tu postaci

nie wystpuje w kwasach nukleinowych organizmw ywych. Uzasadnij swj wybr.
b) Korzystajc ze wzoru, w ktrym ponumerowano atomy wgla w czsteczce cukru,
okrel, w ktrym miejscu i jakim wizaniem moe przyczy si do tej czsteczki
reszta kwasu fosforowego i utworzy nukleotyd.
Zadanie 94.
Rodowd przedstawia dziedziczenie choroby genetycznej krzywicy opornej na dziaanie
witaminy D. Jest to choroba sprzona z pci.
Na podstawie: M. Barbor, M. Boyle, M. Cassidy. K. Senior, Biology, London, 1999, s. 519.
a) Na podstawie analizy rodowodu okrel, czy jest to choroba uwarunkowana allelem

dominujcym, czy recesywnym. Odpowied uzasadnij.
b) Okrel, jakie jest prawdopodobiestwo, e kolejna crka matki oznaczonej cyfr 1
urodzi si zdrowa. Przyjmujc H jako oznaczenie allelu dominujcego, przedstaw
krzywk, stosujc szachownic Punnetta. Podkrel genotyp zdrowej dziewczynki.
1. Zadania 73
Zadanie 95.
W komrkach E. coli operon laktozowy (lac) zawiera geny struktury kodujce enzymy
niezbdne do rozkadu laktozy i jej pobierania ze rodowiska zewntrznego. Transkrypcja
tych genw zaley od warunkw rodowiska. Jeeli w rodowisku bakterii nie ma laktozy,
to represor lac specjalne (allosteryczne) biako wie si z operatorem, uniemoliwiajc
przyczenie do promotora polimerazy RNA i rozpoczcie transkrypcji genw struktury.
Na rysunku przedstawiono operon laktozowy (I) oraz wpyw laktozy (induktora)
na aktywno represora (II).
Na podstawie: Podstawy genetyki dla studentw i lekarzy, red. G. Drewa,T. Ferenc, Wrocaw 2005, s. 94.
Korzystajc z rysunku, opisz sposb, w jaki laktoza pobrana przez komrk z podoa
wpywa na represor lac. Okrel konsekwencje tego wpywu dla komrki i jej procesu
oddychania.
Zadanie 96.
Na schematach przedstawiono ten sam etap dwch typw podziaw komrkowych,
oznaczonych cyframi I i II.
Na podstawie: W. Czechowski, W. Gajewski, G. Garbaczewska, E. Nowakowski, Z. Starck,

K. Skwaro-Sota, P. Trojan, Biologia, Warszawa 1991, s. 25.
a) Podaj numer schematu, na ktrym przedstawiono podzia somatycznej komrki
zwierzcej oraz nazw tego etapu podziau.
b) Uzasadnij, e na schematach przedstawiono podziay dwch komrek, ktre mog
pochodzi z jednego organizmu.
c) Podaj przykad choroby genetycznej czowieka, ktra moe by spowodowana
nieprawidowym rozejciem si chromosomw podczas podziau redukcyjnego.
Zadanie 97.
Albinizm jest chorob genetyczn, warunkowan obecnoci recesywnego allelu
powodujcego brak enzymu tyrozynazy, ktry przeksztaca prekursor melaniny w barwnik
melanin. Albinizm moe wystpowa u ludzi oraz zwierzt. Czstotliwo wystpowania tej
choroby u ludzi wynosi od 1 : 5000 do 1 : 15000, ale w niektrych populacjach moe by
znaczco wysza, np. w Tanzanii wynosi rednio 1 : 1400. Pojcie albinizmu stosuje si take
w przypadku rolin, u ktrych zasza mutacja zaburzajca syntez chlorofilu.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Albinizm [dostp: 23.01.2015].
a) Wyjanij, dlaczego albinizm jest chorob szczeglnie niebezpieczn dla ludzi yjcych
w strefie klimatw rwnikowych.
b) Skrzyowano albinotyczn samic myszy z normalnie ubarwionym samcem. Zaznacz,
jakie jest prawdopodobiestwo, e potomstwo tej pary bdzie albinotyczne.
A. 0% B. 0% lub 50% C. 100% D. 50% lub 100%
c) Wyjanij, dlaczego cakowicie albinotyczne roliny nie maj szans przeycia.
Zadanie 98.
Epidermolysis bullosa (EB) to rzadka choroba genetyczna, charakteryzujca si
powstawaniem pcherzy na skrze. Stwierdzono, e chorob t warunkuj mutacje dotyczce
kilku genw zlokalizowanych w rnych chromosomach. Mog one odpowiada
za recesywny lub dominujcy typ dziedziczenia choroby.
Na schemacie przedstawiono drzewo rodowe pewnej rodziny, u ktrej doszo do mutacji
pojedynczego genu.
Na podstawie: http://ebpolska.pl/epidermolysis-bullosa-2/ [dostp: 23.01.2015].
Uzasadnij, e dziedziczenie tej choroby nie jest sprzone z pci i e w tym przypadku
allel choroby jest recesywny.
Zadanie 99.
Na rysunku przedstawiono gwne etapy ekspresji informacji genetycznej.
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 279.
1. Zadania 75
a) Korzystajc z informacji podanych na rysunku i wasnej wiedzy, oce prawdziwo

poniszych stwierdze. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Kada z nici DNA oraz ni mRNA zbudowane s z podobnych podjednostek
1. chemicznych poczonych ze sob za pomoc takich samych wiza
kowalencyjnych.
Dwuniciowy DNA oraz mRNA zbudowane s z nukleotydw
2. purynowych i pirymidynowych, a stosunek ilociowy tych nukleotydw w obu
kwasach wynosi 1 : 1.
Struktur przestrzenn DNA i mRNA stabilizuj wizania wodorowe pomidzy
3.
komplementarnymi zasadami azotowymi nukleotydw.
b) Stosujc oznaczenia literowe zasad azotowych, podaj kodon 2 i kodon 3 w mRNA

oraz w nici matrycowej DNA.
Na podstawie przedstawionego schematu ekspresji informacji genetycznej mona
stwierdzi, e
A. podczas transkrypcji trjkowy kod genetyczny ulega rozszyfrowaniu.
B. podczas translacji dany kodon znajdujcy si w DNA zostaje odczytany dwa razy.
C. podczas transkrypcji mimo zmiany zapisu informacji genetycznej nie zmienia si jej
sens.
D. zmiana nukleotydu w danym kodonie powoduje zmian jednego aminokwasu w biaku.
Zadanie 100.
Na rysunku przedstawiono fragment genu oraz fragment powstaego na jego podstawie
mRNA, a nastpnie fragment zsyntetyzowanego polipeptydu przed mutacj oraz po mutacji.
Na podstawie: L.B. Jorde, J.C. Carey, M.J. Bamshad, Genetyka medyczna, Wrocaw 2014, s. 27.
a) Wyjanij, na czym polega przedstawiony rodzaj mutacji, uwzgldniajc najpierw

sekwencj nukleotydw w genie, a nastpnie przebieg i wynik procesu ekspresji
informacji genetycznej zawartej w tym genie.
b) Przyjmujc, e na DNA nie dziaay czynniki mutagenne, podaj typow przyczyn
powstawania takich mutacji, jak zilustrowana na schemacie.
c) Korzystajc z tabeli kodu genetycznego (zamieszczonego w zestawie Wybranych wzorw
i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki), odczytaj,
ktre trzy aminokwasy zostan wbudowane do polipeptydu po zajciu tej mutacji
i wpisz w wykropkowane miejsca skrty ich nazw.
d) Spord wymienionych niej chorb czowieka wybierz i podkrel t, ktrej
przyczyn moe by przedstawiony typ mutacji.
Nazwy chorb: miadyca, mukowiscydoza, anemia zoliwa, zesp Klinefeltera, cukrzyca,
zesp Turnera.
Zadanie 101.
Na rysunku przedstawiono dwie krzywki u pewnej rasy drobiu. Krzywki te ilustruj
dziedziczenie u tej rasy typu upierzenia cechy sprzonej z pci. Upierzenie pasiaste (biae
poprzeczne pasy na pirach) uwarunkowane jest przez allel dominujcy B, a jednolite (czarne)
przez allel recesywny b. Pe eska u drobiu determinowana jest przez chromosomy pci X i Y,
mska przez dwa chromosomy X.
Na podstawie: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 123.
1. Zadania 77
a) Wyjanij, dlaczego wszystkie kury powstae w wyniku krzywki nr 1 s pasiaste,

a w wyniku krzywki nr 2 wszystkie s jednolite.
b) Podaj genotyp koguta z pokolenia P w krzywce nr 1. Uzasadnij odpowied.
c) Podaj, ktry rodzaj zmiennoci cechy: ciga czy nieciga, wystpuje w przypadku
typu ubarwienia upierzenia u drobiu. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 102.
Ponisze drzewo rodowe ilustruje dziedziczenie pewnej choroby w danej rodzinie. Choroba
ta uwarunkowana jest przez allel recesywny (a) genu pooonego w chromosomie X.
a) Na podstawie analizy drzewa rodowego rodziny pastwa Nowakw wypisz genotypy

pani Nowak i pana Nowaka.
b) Zaznacz zdanie, w ktrym podano nieprawidow informacj o jednym z dzieci
pastwa Nowakw.
A. Jan jest chory odziedziczy allel recesywny po matce.
B. Kuba jest zdrowy odziedziczy allel dominujcy po matce.
C. Anna jest nosicielk odziedziczya allel dominujcy od ojca.
D. Julia jest chora odziedziczya allele recesywne od ojca i od matki.
c) Wiedzc, e Anna jest heterozygot pod wzgldem grupy krwi A, za Piotr jest
heterozygot pod wzgldem grupy krwi B, oblicz prawdopodobiestwo urodzenia si
w ich maestwie Bartosza jako zdrowego syna, ktry ma grup krwi 0. W tym celu
podaj genotypy Anny oraz Piotra, narysuj szachownic Punnetta i podkrel w niej
genotyp Bartosza.
Zadanie 103.
Poniej przedstawiono graficzny obraz chromosomw (kariotyp) pewnej osoby.
Na podstawie: D.J. Taylor, N.P.O. Green, G.W. Stout, Biological science 2, Cambridge 2006, s. 864.
a) Zaznacz prawdziw informacj spord AD oraz napisz jej uzasadnienie tak, aby
powstao prawidowe dokoczenie zdania.
Przedstawiony kariotyp jest charakterystyczny dla osoby, u ktrej wystpuje
A triploidia,
B zesp Downa,
poniewa
C zesp Turnera,
D zesp Klinefeltera,
b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania odnoszcego si do przebiegu mejozy

podczas powstawania gamet u rodzicw osoby, ktrej kariotyp przedstawiono wyej.
Podczas mejozy
A. u jednego rodzica rozdzieliy si wszystkie pary chromosomw, a u drugiego nie
rozdzieliy si wszystkie pary chromosomw.
B. u jednego rodzica rozdzieliy si wszystkie pary chromosomw, a u drugiego nie
rozdzielia si jedna para autosomw.
C. u jednego rodzica nie rozdzielia si para autosomw, a u drugiego rozdzielia si tylko
para chromosomw pci.
D. u jednego rodzica nie rozdzielia si para autosomw, a u drugiego nie rozdzielia si para
chromosomw pci.
c) W poniszych zdaniach podkrel odpowiednie wyraenie spord zaproponowanych
tak, aby powstay prawdziwe informacje.
1. Liczba chromosomw w podanym kariotypie wiadczy o tym, e komrka ta moe /
nie moe odby mitoz/y.
2. Liczba chromosomw w podanym kariotypie wiadczy o tym, e komrka ta moe /
nie moe odby mejoz/y.
1. Zadania 79
d) Podaj nazw procesu, w wyniku ktrego kady chromosom skada si z dwch

chromatyd i dokadn nazw etapu cyklu komrkowego, w ktrym proces ten si
odbywa.
Zadanie 104.
Na rysunku przedstawiono jedno z najczciej stosowanych przedsiwzi inynierii
genetycznej rolin otrzymywanie odmian odpornych na erowanie larw owadw. Dawc
genu uywanego do wzbogacenia genomu rolinnego w sekwencj kodujc toksyczne
dla owadw biako jest najczciej bakteria glebowa Bacillus thuringiensis. Cyframi
oznaczono kolejne etapy otrzymywania odmiany ziemniaka odpornej na zgryzanie
przez gsienice.
Na podstawie: J. Buchowicz, Biotechnologia molekularna, Warszawa 2012, s. 5163, 7577, 8183.
a) Do kadego opisu etapu, podanego w tabeli w przypadkowej kolejnoci,

przyporzdkuj oznaczenie jego oznaczenie cyfrowe zaznaczone na rysunku (17).
Opis etapu Oznaczenie cyfrowe etapu
Fragmentacja czsteczki DNA.
Wyizolowanie czsteczki DNA.
Wzrost i rozwj roliny transgenicznej.
Klonowanie transformowanych komrek.
Rnicowanie si komrek i organogeneza.
Wprowadzenie genu do DNA komrek biorcy genu.
Identyfikacja fragmentu DNA zawierajcego gen dawcy.
b) Okrel, czy w opisanej procedurze znajduje zastosowanie metoda PCR (acuchowa

reakcja polimerazy). Odpowied uzasadnij.
c) Podaj nazw czsteczek opisanych w poniszym tekcie oraz oznaczenie cyfrowe

etapu, w ktrym zostay one zastosowane.
Biaka te charakteryzuj si wysokim stopniem specyficznoci substratowej katalizuj
hydroliz tylko niektrych, cile okrelonych wiza estrowych i tylko w dwuniciowym
DNA. Wybr wiza zaley od wystpowania specyficznej, niewielkiej sekwencji zasad
azotowych w makroczsteczce DNA.
d) Zaznacz zdanie, w ktrym podano niewaciwy cel otrzymywania transgenicznych

odmian ziemniakw. Odpowied uzasadnij.
A. Uzyskanie odpornoci bulw na mrz.
B. Zwikszenie zawartoci skrobi w bulwach.
C. Terapia genowa komrek somatycznych czowieka.
D. Wytwarzanie skadnikw szczepionek antygenw lub przeciwcia.
1. Zadania 81
1.7. Ekologia i rnorodno biologiczna Ziemi

Zadanie 105.
W ekosystemach nieustannie zachodzi produkcja biomasy i jej rozkad (dekompozycja),
umoliwiajcy ponowne wykorzystanie pierwiastkw przez producentw.
W tabeli przedstawiono redni zawarto wgla w biomasie i w glebie, w piciu typach
ekosystemw.
rednia zawarto C organicznego rednia zawarto C organicznego

Typ ekosystemu w biomasie w glebie
(kg m2) (kg m2)
1. Las rwnikowy 18 10
2. Las strefy umiarkowanej 3 12
3. Tajga 8 15
4. Sawanna 2 4
5. Tundra 0,2 22
Na podstawie: J. Weiner, ycie i ewolucja biosfery. Podrcznik ekologii oglnej, Warszawa 2003, s. 139.
a) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram supkowy ilustrujcy redni

zawarto wgla organicznego w biomasie i w glebie podanych typw ekosystemw.
b) Wyjanij, dlaczego w tundrze synteza biomasy jest niewielka, za akumulacja
martwej materii organicznej wysoka.
Zadanie 106.
W ekosystemie autotroficznym pierwotnym rdem energii jest soce jego energi
wykorzystuj producenci, a nastpnie wraz z pokarmem konsumenci. Podczas przepywu
energii przez kolejne poziomy troficzne wystpuj jej straty. Na schemacie przedstawiono
przepyw energii przez ekosystem.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 70.
a) Korzystajc z wasnej wiedzy i przedstawionych na schemacie informacji, opisz dwie

widoczne drogi utraty energii podczas jej przepywu przez ekosystem, oznaczone
jako R i W.
b) Przyjmujc, e:
C to energia chemiczna zawarta w pokarmie zjedzonym przez organizm z poziomu II,
A to energia przyswojona przez organizm z poziomu II,
R to energia utracona,
W to energia utracona inn drog ni energia R,
i pamitajc, e suma wydatkw energetycznych na wszystkie czynnoci yciowe
zwierzcia z poziomu II musi by rwna energii zawartej w zjedzonym pokarmie,
zapisz (posugujc si podanymi symbolami) drug stron rwnania:
A =
c) Podaj nazw grupy organizmw oznaczonych na schemacie liter D oraz okrel ich
rol w funkcjonowaniu ekosystemu.
Zadanie 107.
Na podstawie obserwacji przeprowadzonych w lasach dbowych w pnocno-wschodniej
czci Stanw Zjednoczonych pod koniec lat 90. XX w. stwierdzono, e istnieje zwizek
midzy wystpujcym co 34 lata wysypem odzi a gwatownym wzrostem liczebnoci
populacji myszakw lenych, ywicych si chtnie odziami, a take poczwarkami
brudnicy nieparki erujcej na liciach dbu, jak rwnie wzrostem liczby jeleni i kleszczy.
Zaobserwowano rwnie, dwa lata po wysypie odzi, zwikszon zachorowalno
na borelioz wrd mieszkajcych w okolicy ludzi.
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 1175.
a) Opisz, w jaki sposb myszaki lene wpywaj na wzrost plonu odzi.
b) Wyjanij zwizek midzy wysypem odzi a zwikszon zachorowalnoci ludzi
na borelioz.
c) Przedstaw na schemacie sie zalenoci pokarmowych uwzgldniajc wszystkie
wymienione w tekcie organizmy eukariotyczne ekosystemu lenego.
Zadanie 108.
Na wykresach przedstawiono struktur wiekow trzech populacji ssakw yjcych w parku
narodowym. Kady z prostoktw tworzcych piramid przedstawia jedn grup wiekow.
Na podstawie: http://pawelkar.republika.pl/BIO/eko/Populacja%20i%20jej%20cechy [dostp: 28.11.2014].
a) Na podstawie analizy danych postanowiono obj ochron populacj B. Uzasadnij

suszno tej decyzji.
b) Pracownicy parku przewiduj w najbliszej przyszoci znaczny przyrost osobnikw
populacji C. Wyjanij, czy przewidywania te s uzasadnione.
1. Zadania 83
Zadanie 109.
W lasach deszczowych Ekwadoru i Kostaryki wystpuj roliny z rodzaju Axinaea, ktre
wytwarzaj zmodyfikowane, rozdte prciki, z rurkowato wyduonym zakoczeniem.
Rozdte prciki, dziki kontrastowemu zabarwieniu, rzucaj si w oczy i przypominaj
ptakom jagody. Roliny wydatkuj duo energii na wyprodukowanie zjadanych przez ptaki,
sodkich i poywnych prcikw, ktrych 100 g ma warto 360 kcal. 40% objtoci prcikw
stanowi powietrze, wic gdy zostan nacinite, wypchnity gaz gwatownie wyrzuca pyek
z wyduonej czci prcika na zewntrz, obsypujc nim ptaka.
Na podstawie: O. Orzyowska-liwiska, Ptaki-zapylacze, Wiedza i ycie, 2014 nr 9, s. 11.
a) Wyka zwizek midzy budow prcikw rolin z rodzaju Axinaea a sposobem ich
zapylania, podajc dwie cechy budowy prcikw i znaczenie adaptacyjne kadej z nich.
b) Okrel, czy relacje midzy ptakami i rolinami s dla obu stron korzystne. Uzasadnij
odpowied.
c) Opisane zjawisko jest przykadem koewolucji. Wyjanij, na czym polega to zjawisko.
Zadanie 110.
W zalenoci od zakresu tolerancji organizmw w stosunku do rnych czynnikw
zewntrznych wyrnia si eurybionty i stenobionty. Przedrostki eury- i steno-, w poczeniu
z czci nazwy odpowiedniego czynnika rodowiskowego, okrelaj zakres tolerancji
danego gatunku na ten czynnik. Na przykad w odniesieniu do temperatury wyrniamy
gatunki eurytermiczne i stenotermiczne.
Na wykresie przedstawiono grupy organizmw wyrnione na podstawie ich wymaga
i tolerancji na dziaanie czynnikw rodowiskowych.
stenobionty
Reakcja organizmw
oligobionty polibionty
eurybionty
Natenie czynnika ekologicznego

a) Okrel, do ktrej grupy stenobiontw czy eurybiontw zaliczamy gatunki

wskanikowe. Odpowied uzasadnij.
b) Na podstawie analizy wykresu podane przykady organizmw (14) przyporzdkuj
do odpowiedniej grupy (AC).
A. oligotermiczne 1. wrbel domowy

B. politermiczne 2. palma kokosowa
C. eurytermiczne 3. zajc bielak
4. so afrykaski
Zadanie 111.
Wydra morska jest drapienikiem polujcym na jeowce, ryby, miczaki i skorupiaki
w pnocnym Pacyfiku. Jej przysmakiem s jeowce odywiajce si plechami brunatnic,
zwaszcza listownicy, ktra tworzy podwodne zarola, bdce schronieniem oraz miejscem
tara wielu gatunkw ryb. W XIX w. na zachodnim wybrzeu Stanw Zjednoczonych wydry
morskie zostay prawie cakowicie wytpione przez owcw futer, co wpyno
na zmniejszenie liczebnoci ryb przybrzenych. Midzynarodowe przepisy ochrony tego
gatunku umoliwiy odrodzenie si populacji wydry morskiej, ktra pod koniec XX w. bya
ju znowu znaczcym elementem ekosystemu. Zaobserwowano wwczas take znaczny
wzrost liczebnoci przybrzenych stad ryb pnocnego Pacyfiku.
Na podstawie: T. Umiski, Ekologia, rodowisko, przyroda. Podrcznik dla szk rednich, Warszawa 1996, s. 85.
a) Na podstawie tekstu przedstaw w formie zapisu acuch pokarmowy spasania,
uwzgldniajcy wydry i jeowce.
b) Wyjanij, w jaki sposb dziaalno czowieka przyczynia si do zmniejszenia
liczebnoci ryb przybrzenych w pnocnym Pacyfiku w XIX w. W odpowiedzi
uwzgldnij odpowiednie zalenoci pokarmowe.
Zadanie 112.
Na poletkach dowiadczalnych o rnej wilgotnoci gleby uprawiano trzy gatunki traw
z rodzajw stokosa, rajgras i wyczyniec. Uprawiano je wszystkie razem oraz kady gatunek
oddzielnie. Na wykresach przedstawiono przyrost dla kadego gatunku trawy uprawianej
oddzielnie (wykres A) oraz wynik konkurencji midzy tymi gatunkami, gdy s uprawiane
razem (wykres B) na poletkach o rnej wilgotnoci gleby.
A kada z traw uprawiana oddzielnie

Przyrost trawy
Wilgotno gleby
B trawy uprawiane razem
Przyrost trawy
rajgras wyczyniec
stokosa
Wilgotno gleby
Na podstawie: T. Umiski, Ekologia, rodowisko, przyroda. Podrcznik dla szk rednich, Warszawa 1996, s. 99.
a) Sformuuj problem badawczy do przeprowadzonego dowiadczenia.

b) Podaj wniosek wynikajcy z porwnania optimum wilgotnoci badanych gatunkw
traw, gdy uprawiane s razem oraz oddzielnie.
1. Zadania 85
Zadanie 113.
Na stepach poudniowo-wschodniej Mongolii obok traw wystpuj rwnie niskie, cierniste
krzewy karagany i gatunki rolin zielnych o silnym zapachu lub ostrym smaku, np. pioun
czy czosnek.
Deszcze padaj tu przez kilka dni w roku, a sezon wegetacyjny trwa zaledwie cztery miesice.
Na tych stepach yj liczne owady, np. szaracza, oraz asice, lisy, gryzonie (kopice systemy
nor i korytarzy), ptaki ziarnojady, np. wrble ziemne, zajmujce opuszczone przez gryzonie
nory, ptaki drapiene.
Na rysunku przedstawiono schemat niektrych zalenoci panujcych na stepie.
Na podstawie: J. Weiner, ycie i ewolucja biosfery. Podrcznik ekologii oglnej, Warszawa 2003, s. 239.
a) Do umieszczonych na schemacie pustych kratek wpisz odpowiednie litery (AE)

w taki sposb, aby mona byo odczyta obieg pierwiastkw w ekosystemie.
A. Odchody i szcztki gryzoni.
B. Pobieranie pierwiastkw odywczych przez roliny.
C. Zjadanie rolin przez gryzonie.
D. Destruenci.
E. Szcztki rolinne.
b) Okrel rodzaj zalenoci wystpujcej midzy gryzoniami a:
trawami,
lisami,
wrblami ziemnymi.
Przedstaw rol gryzoni w tych zalenociach.
c) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych znaczenia rolinoernoci
w przyrodzie. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.

Zgryzanie rolin przez rolinoercw powoduje ubytek masy rolin, zakca ich
1.
wzrost i rozwoj, a nawet wywouje obumieranie caych rolin.
Zgryzanie rolin przez rolinoercw moe by czynnikiem selekcyjnym,
2.
eliminujcym ze rodowiska gatunki rolin szczeglnie wraliwe na ten czynnik.
Eliminacja ze rodowiska gatunkw nieodpornych na zgryzanie jest przykadem
3.
dziaania doboru naturalnego rozrywajcego.
Zadanie 114.
W Wielkiej Brytanii wzdu wybrzey morskich gnied si dwa gatunki kormoranw:
kormoran zwyczajny i kormoran czubaty. ywi si na tym samym obszarze organizmami
morskimi i gnied si na skalistych pkach klifu.
Na diagramach przedstawiono sposb odywiania si tych gatunkw, dla obu dostpne s
wszystkie cztery kategorie ofiar.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 65.
a) Okrel zaleno ekologiczn, ktra wystpuje midzy dwoma gatunkami

kormoranw oraz przedstaw jej skutek widoczny na diagramie.
b) Analizujc diagram i wiedzc, e dobijaki (ryby) ywi si drobnymi, planktonowymi
skorupiakami, ktre chwytaj w obszarze, gdzie znajduj si liczne inne organizmy
planktonowe (np. okrzemki), zapisz acuch pokarmowy, ktrego ostatnim ogniwem
bdzie jeden z przedstawionych gatunkw kormoranw. Podpisz poziomy troficzne
tego acucha.
Zadanie 115.
Przeprowadzono dowiadczenie, do ktrego uyto 100 g gleby ogrodowej (prbka I) i 100 g
suchego piasku (prbka II). Do kadej z prbek woono szkieko zegarkowe, i na kade
wkropiono 5 cm3 10% roztworu Ca(OH)2 (ktrego zmtnienie wskazuje na obecno
w prbie CO2). Po dwch godzinach przeprowadzono obserwacj roztworu Ca(OH)2
i stwierdzono jego zmtnienie w prbce I oraz brak zmtnienia w prbce II.
Na rysunku przedstawiono przebieg dowiadczenia.
Na podstawie: J. Mller, W. Stawiski, Obserwacje i dowiadczenie w nauczaniu biologii.

Ekologia i ochrona rodowiska, Warszawa 1993, s. 82.
1. Zadania 87
a) Sformuuj hipotez badawcz tego dowiadczenia.

b) Wyjanij, dlaczego w II prbce uyto piasku.
Zadanie 116.
U podstaw powstania koncepcji ekologicznej sieci obszarw chronionych leg jeden
z wymogw skutecznej ochrony zasobw przyrodniczych, jakim jest zapewnienie cigoci
ekosystemw. Sie ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarw
wzowych i korytarzy ekologicznych rangi midzynarodowej i krajowej. Obszary wzowe,
najlepiej zachowane pod wzgldem przyrodniczym i reprezentatywne dla rnych regionw
przyrodniczych kraju, s ze sob wzajemnie powizane korytarzami ekologicznymi, ktre
zapewniaj cigo wizi przyrodniczych w obrbie tego systemu. Sie zawiera w sobie
rwnie obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty) i ostoje
przyrody. Jesieni 2012 r. przyrodnicy zaobserwowali w Karkonoszach watah wilkw, liczc
pi osobnikw. Obecno tych drapienikw bya prawdziw sensacj. Zwierzta pojawiy si
bowiem w Karkonoszach po 170 latach nieobecnoci. Od kilku lat wrciy tu te rysie.
W Karkonoszach jest duo jeleni i saren, ktre niszcz ogromn liczb modych drzew,
sadzonych przez lenikw. Karkonoski Park Narodowy zleca nawet odstrzay redukcyjne.
Zdaniem przyrodnikw powrt duych ssakw drapienych jest szans na przywrcenie
rwnowagi ekologicznej w lasach tego Parku.
Na mapie przedstawiono krajow sie ekologiczn ECONET-POLSKA.
Na podstawie: http://jeleniagora.naszemiasto.pl/artykul/wilki-w-karkonoszach,1557347,art,t,id,tm.html;
http://www.ios.edu.pl/biodiversity/9/mapa.htm [dostp: 23.10.2014].
a) Korzystajc z mapy, podaj znaczenie korytarzy ekologicznych dla rnorodnoci

biologicznej na poziomie genetycznym i gatunkowym.
b) Na podstawie przedstawionych informacji uzasadnij konieczno wsppracy
midzynarodowej w celu zapobiegania zagroeniom przyrody.
c) Wyjanij, dlaczego powrt duych ssakw drapienych w Karkonosze jest szans
na przywrcenie rwnowagi ekologicznej w tamtejszych lasach.
Zadanie 117
Na wykresie przedstawiono sum opadw i redni temperatur w cigu roku w trzech
biomach lenych.
rednia
temperatura
o
( C)
wilgotny las
tropikalny
20
las strefy
umiarkowanej
borealny
las iglasty
rednie opady (cm)
Na podstawie: A. Mackenzie, A.S. Ball, S.R. Virdee, Krtkie wykady. Ekologia, Warszawa 2002, s. 270.
a) Wszystkie ponisze informacje (AE) przyporzdkuj do waciwych biomw, ktrych

dotycz. Wpisz ich oznaczenia literowe przy waciwej nazwie biomu.
A. Gleby bielicowe, ubogie w skadniki mineralne ze wzgldu na ograniczon aktywno
mikroorganizmw.
B. Gleby bogate w skadniki mineralne dziki duej aktywnoci destruentw i wysokiej
produkcji rolinnej.
C. Wyranie wyodrbniona warstwa podszytu oraz bogata warstwa runa lenego, mchw
i porostw.
D. Drzewostan jednowarstwowy, o wyksztaconych cechach adaptacyjnych ograniczajcych
utrat wody.
E. Drzewostan wielowarstwowy, bogaty w liany i epifity, z ubog warstw podszytu.
Borealny las iglasty: Las strefy umiarkowanej: Wilgotny las tropikalny:
b) Okrel, ktry z przedstawionych biomw charakteryzuje si najwiksz

rnorodnoci biologiczn. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc czynniki
przedstawione na wykresie.
1. Zadania 89
Zadanie 118.
W latach 6080. XX w. bezlene obszary zalewowe w dolinach rzecznych zostay uznane
za nieuytki, ktre naley przywrci gospodarce. Podjto dziaania zmierzajce do osuszania
bagien. Osuszano zarwno rdlene torfowiska, bagna, jak i nieuytki rolne oraz
prowadzono inwestycje melioracyjne podmokych dolin rzecznych, np. Narwi, Biebrzy
i Warty. Zmiany gospodarcze w Polsce w latach 19801990 sprawiy, e zaprzestano
ekstensywnej gospodarki kowej oraz koszenia i wypasu byda na podmokych kach.
Spowodowao to rozprzestrzenianie si trzcinowisk i zaroli wierzbowych, ktre wypieraj
wystpujce tu niegdy szuwary turzycowe.
Na podstawie: Polskie Ostoje ptakw. Ochrona ptakw wodnych i botnych w piciu
parkach narodowych odtwarzanie siedlisk i ograniczanie wpywu inwazyjnych gatunkw,
red. M. Domagaa, W. Jankowa, Drawno 2014, s. 6.
Na podstawie analizy tekstu wymie dwa zagroenia dla rnorodnoci biologicznej
podmokych k i torfowisk oraz podaj przykad dziaania (zabiegu) ochrony czynnej,
stosowanego w celu zapobiegania tym zagroeniom.
Zadanie 119.
Gwatowny spadek liczebnoci ubra w Puszczy Biaowieskiej nastpi podczas I wojny
wiatowej wskutek masowego zabijania tych zwierzt przez onierzy i kusownikw.
W 1919 r. w Puszczy Biaowieskiej nie znaleziono ju ywych ubrw. Proces restytucji
ubra przebiega w dwch etapach: pierwszy polega na rozmnaaniu ubra w ogrodach
zoologicznych i rezerwatach lenych. W drugim etapie restytucji ubry wypuszczono
na wolno. Obecnie w Polsce yje 1170 ubrw, z czego 991 na wolnoci i 179
w hodowlach zamknitych (stan z 2009 r.). Na terenie Polski istnieje 5 wolno yjcych
populacji tych zwierzt. Wrd wspczesnych ubrw wyrnia si dwie linie genetyczne:
nizinn, zwan biaowiesk, i nizinno-kaukask. Pierwsza wywodzi si od 7 zaoycieli
i obejmuje zwierzta czystego podgatunku Bison bonasus bonasus. Linia nizinno-kaukaska
powstaa w wyniku skrzyowania jednego byka podgatunku Bison bonasus caucasicus
z samicami podgatunku nizinnego. Wspczesna populacja ubra biaowieskiego wykazuje mae
zrnicowanie genetyczne, kady ubr ma ok. 50% par genw w postaci homozygotycznej.
W tabeli przedstawiono wykaz zaoycieli linii biaowieskiej ubra oraz udzia ich genw
w populacji zamknitej i wolno yjcej w momencie ich utworzenia.
Udzia genw zaoyciela (%)

Lp. Pe i imi zaoyciela
populacja zamknita populacja wolno yjca
1. F - Planta 29,4 36,3
2. F - Bilma 2,6 5,1
3. F Plavia 5,5 4,6
4. M - Plebejer 54,5 44,8
5. M Bill 2,6 5,2
6. M - Bismarc 2,7 2,4
7. M - Bergrunder 2,7 2,6
F samice, M samce
Na podstawie: R. Kowalczyk, D. awreszuk, J.M. Wjcik, Ochrona ubra w Puszczy Biaowieskiej.
Zagroenia i perspektywy rozwoju populacji, Biaowiea, 2010, s. 35, 7578.
a) Na podstawie danych przedstawionych w tabeli sformuuj wniosek dotyczcy wpywu

poszczeglnych zaoycieli na skad puli genowej populacji wolno yjcej ubra
biaowieskiego.
b) Na podstawie podanych informacji podaj przyczyn niskiej zmiennoci genetycznej
wspczesnej populacji ubra biaowieskiego oraz przykad zagroenia wynikajcego
z maego zrnicowania genetycznego tej populacji.
c) Na przykadzie populacji ubra zaznacz odpowied, ktra prawidowo opisuje proces

restytucji gatunku.
A. Wprowadzenie do danego ekosystemu gatunku, ktry w warunkach naturalnych w nim
nie wystpowa.
B. Og zabiegw majcych na celu przywrcenie (odnowienie) w ekosystemie gatunku
zagroonego wyginiciem.
C. Zabiegi majce na celu rozmnaanie w hodowlach zamknitych gatunku zagroonego
wyginiciem.
D. Dziaania ochronne majce na celu zapewnienie przetrwania dziko wystpujcych
gatunkw oraz ich siedlisk.
d) Na podstawie tekstu oce, czy restytucja ubra biaowieskiego w Polsce
zakoczya si sukcesem. Odpowied uzasadnij, podajc dwa argumenty.
Zadanie 120.
W plejstocenie, podczas zlodowace nastpio silne obnienie temperatury atmosfery oraz
zmianie ulegy ilo i sezonowo opadw. Wystpoway wwczas okresy zimne i suche
(glacjay) oraz cieplejsze i wilgotne (interglacjay). W efekcie tych zmian nastpowao
przesuwanie si stref klimatycznych i zwizanych z nimi stref rolinnoci. Na schemacie
przedstawiono teoretyczny model glacjalno-interglacjalnych cykli zmian zasigu rolinnoci
w niszych szerokociach geograficznych Ziemi.
Na podstawie: J. Korna, A. Medwecka-Korna, Geografia rolin, Warszawa 1986, s. 292.
a) Korzystajc z przedstawionych informacji, opisz, w jaki sposb glacja, w stosunku

do interglacjau, zmienia rozmieszczenie i szeroko stref rolinnoci na Ziemi.
b) Korzystajc ze schematu i wasnej wiedzy, oce prawdziwo podanych stwierdze

dotyczcych wpywu zlodowace na rolinno Ziemi. Wpisz znak X w odpowiednie
komrki tabeli.
1. Zadania 91

Jednym ze skutkw wystpowania zlodowace bya migracja rolin arktycznych
1.
w nisze szerokoci geograficzne.
W interglacjale pewne gatunki rolin arktycznych, ktre po ustpieniu glacjau
znalazy si w miejscach szczeglnie zimnych (pnocne stoki, torfowiska),
2.
tzw. ostojach, przetrway w niszych szerokociach geograficznych do czasw
wspczesnych.
Gatunki, ktre nie przetrway zmian klimatycznych w ostojach, a ich kopalne
3. szcztki s dowodem panujcych kiedy warunkw klimatycznych, nazywane s
reliktami.
1.8. Ewolucja
Zadanie 121.
Anemia sierpowata jest to rodzaj wrodzonej niedokrwistoci, polegajcej na nieprawidowej
budowie acucha hemoglobiny. Zmienion hemoglobin okrela si jako hemoglobin S (HbS)
w przeciwiestwie do normalnej, wystpujcej u dorosych, hemoglobiny A (HbA). Anemia
sierpowata jest chorob mierteln, rozpowszechnion w populacjach ludzi zamieszkujcych
tropikalny obszar Afryki i cz Bliskiego Wschodu. Przyczyn tej choroby jest mutacja. Allel
anemii sierpowatej (HbS lub S), ktrego czsto w puli genowej siga 30%, jest
wspdominujcy (wykazuje kodominacj) wzgldem allelu niezmutowanego (HbA lub A).
Oba allele bior taki sam udzia (jednoczenie i niezalenie) w tworzeniu fenotypu. Okazuje
si, e osoby heterozygotyczne s odporne na najbardziej mierteln form malarii.
Na rysunku przedstawiono fragmenty czsteczek acucha HbA i HbS.
Na podstawie: W. Gajewski, Genetyka oglna i molekularna, Warszawa 1980, s. 356359;

A. Jerzmanowski, K. Staro, C.W. Korczak, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1993, s. 214, 216;
https: sites.google.com [dostp: 25.11.2014].
a) Na podstawie analizy porwnawczej przedstawionych fragmentw czsteczek acucha

HbA i HbS ustal i podaj, skutkiem ktrego rodzaju mutacji (genowej czy
chromosomowej) jest HbS. Odpowied uzasadnij.
b) Uzupenij tabel, zapisujc genotypy trzech osb, ktre maj we krwi podan
zawarto hemoglobiny S (HbS). Przyjmij podane w tekcie oznaczenie alleli.
Osoba Zawarto HbS Genotyp

1. 100%
2. 50%
3. 0%
c) Zastosuj rwnanie Hardyego-Weinberga do obliczenia czstoci heterozygot

w opisanych w tekcie populacjach, przy zaoeniu, e populacje s w stanie rwnowagi
genetycznej, a czsto allelu anemii sierpowatej w puli genowej wynosi 30%.
d) Wyjanij, uwzgldniajc dziaanie doboru naturalnego, dlaczego w populacjach
afrykaskich i bliskowschodnich utrzymuje si allel anemii sierpowatej.
Zadanie 122.
Ziby w pewnej populacji miay dzioby o rnym ksztacie i wielkoci. Ograniczone zasoby
poywienia podczas suszy spowodoway, e jedynym dostpnym pokarmem dla tych ptakw
stay si owady yjce pod kor drzew i nasiona w owocach kaktusa. Wskutek tego susz
przeyy tylko ziby o najduszych dziobach, ktrymi mogy otwiera owoce kaktusa oraz
ziby o najszerszych dziobach, ktrymi mogy odupywa kor drzew.
Na podstawie: E.P. Solomon, D.W. Martin, L.R. Berg, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 422.
1. Zadania 93
Okrel rodzaj doboru naturalnego (AC) dziaajcego na opisane w tekcie ziby oraz
wybierz schemat (13), ktry ilustruje ten rodzaj doboru.
A. stabilizujcy.
B. kierunkowy.
C.rnicujcy.
1 2 3
Zadanie 123.
Cechy charakterystyczne dla budowy wspczesnego czowieka pojawiay si stopniowo
u naszych przodkw przez miliony lat. Wydaje si, e wiele z tych cech sprzyjao umacnianiu
si dwch najistotniejszych tendencji w naszej ewolucji: utrzymania pionowej postawy
i stosowania narzdzi. Niektrzy naukowcy uwaaj, e nasi przodkowie przyjli dwunon
postaw, gdy z powodu zmian klimatycznych zostali zmuszeni do ycia na sawannie.
Wybrane cechy budowy czowieka:

1. duy mzg, 4. brdka,
2. krtka i szeroka miednica, 5. dugi, przeciwstawny kciuk,
3. zredukowane owosienie, 6. przesunity ku przodowi otwr dla rdzenia krgowego w czaszce.
Na podstawie: F. de Waal, G. Stix, Dlaczego jestemy wyjtkowi, wiat Nauki, 2014 nr 10, s. 45.
a) Spord wymienionych cech wybierz dwie takie, ktre maj bezporedni zwizek
z utrzymaniem pionowej postawy ciaa i dwie takie, ktre wi si ze stosowaniem
narzdzi przez przedstawicieli rodzaju Homo. Wpisz ich oznaczenia cyfrowe
w odpowiednie miejsca tabeli.
Oznaczenia cyfrowe cech zwizanych z:

pionow postaw stosowaniem narzdzi
b) Podajc dwa argumenty, uzasadnij, e pionowa postawa hominidw yjcych

na sawannie miaa pewne zalety w porwnaniu z sytuacj zwierzt czworononych.
Zadanie 124.
Wystpujcy u ludzi gen DARC odpowiada za produkcj czsteczek DARC, wystpujcych
na powierzchni erytrocytw. Czsteczki te wi nadmiar krcych we krwi biaek ukadu
odpornociowego zwanych chemokinami. Okoo 45 tys. lat temu zasza mutacja genu DARC,
ktra przyczynia si do powstania odpornoci na jednego z zarodcw malarii (Plasmodium
vivax). Zarodce te wnikaj do erytrocytw za porednictwem czsteczek kodowanych przez
gen DARC, wic zmniejszenie ekspresji tego genu zakca cykl yciowy zarodca.
Jednoczenie mniejsza liczba czsteczek DARC zwiksza stenie krcych we krwi
chemokin, wywoujcych zapalenia, co z kolei moe si wiza ze wzrostem czstoci raka
prostaty obserwowanym u Afroamerykanw. Dzi mutacj genu DARC notuje si u 95%
ludzi mieszkajcych w rodkowej i poudniowej Afryce, ale tylko u 5% Europejczykw.
Na podstawie: J. Hawks, Ewolucja trwa, wiat Nauki, 2014 nr 10, s. 68.
a) Uzupenij schemat tak, aby przedstawia opisan w tekcie zaleno midzy mutacj
genu DARC a rakiem prostaty.
Mutacja
genu DARC
b) Wyjanij, dlaczego Afroamerykanie czciej choruj na raka prostaty ni Europejczycy.

c) Wyjanij, dlaczego mutacja genu DARC utrwalia si w populacji mieszkacw
Afryki, a wrd Europejczykw wystpuje rzadko.
d) Zaznacz odpowied A, B, C lub D i jej uzasadnienie 1, 2 lub 3 tak, aby powstao
poprawne dokoczenie zdania.
Opisane zjawisko wystpowania odpornoci na malari i podatnoci na raka prostaty
u mczyzn majcych zmutowany gen DARC to
A plejotropia, 1. wystpio tylko u 5% Europejczykw.

B sprzenie genw, choroba sprzona jest z inn, korzystn cech
poniewa 2.
C crossing-over, fenotypow.
D dominacja niezupena, 3. jeden gen wpywa na wicej ni jedn cech fenotypow.
Zadanie 125.
Laktaza jest enzymem wytwarzanym w rbku szczoteczkowym nabonka jelita cienkiego
czowieka. Niedobr tego enzymu powoduje zesp objaww okrelanych jako nietolerancja
laktozy, ktra objawia si nudnociami, blem, wzdciami oraz biegunk. Wikszo dorosej
populacji na wiecie nie jet zdolna do tolerancji laktozy. W ciagu ostatnich 10 000 lat
w rnych populacjach zaszy jednak co najmniej 5 razy mutacje, ktre wyduyy okres
produkcji laktazy a do wieku dojrzaego. Jedna z mutacji pojawia si wrd hodowcw
byda w Europie, inne na Bliskim Wschodzie i w pnocnej Afryce wrd hodowcw owiec,
kz i wielbdw. Badacze sugeruj, e tolerancja laktozy u dorosych ludzi wyewoluowaa
niezalenie w rnych populacjach.
W tabeli podano odsetek osb z nietolerancj laktozy w wybranych populacjach.
Populacje Udzia osb z nietolerancj laktozy (%)

Szwedzi 2
Szwajcarzy 10
Finowie 18
Aborygeni 85
Chiczycy 95
Indianie 70
Na podstawie: J. Hawks, Ewolucja trwa wiat Nauki, 2014 nr 10, s. 68;
http://pl.wikipedia.org/wiki/Nietolerancja_laktozy [dostp: 24.11.2014].
a) Oce prawdziwo poniszych stwierdze dotyczcych przyczyn utrwalenia si
mutacji uatwiajcej trawienie laktozy. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
1. Zadania 95

Dobr naturalny faworyzowa osobniki posiadajce allel odpowiedzialny
1.
za wytwarzanie laktazy, poniewa byy one lepiej dostosowane do dostpnej diety.
Doroli hodowcy byda przystosowali si do trawienia laktozy, gdy mleko jest
2. wartociowym poywieniem zawierajcym witaminy rozpuszczalne w tuszczach,
wap i przyswajalne biaka.
Czsto alleli odpowiedzialnych za tolerancj laktozy wzrastaa u hodowcw
3. byda, gdy osoby tolerujce laktoz nie choroway przy mlecznej diecie i czsto
przekazyway potomstwu allel tolerancji laktozy.

Pojawienie si tolerancji na laktoz w rnych populacjach ludzkich na wiecie jest przykadem
A. konwergencji. B. dywergencji. C. radiacji adaptacyjnej. D. dryfu genetycznego.
c) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram supkowy przedstawiajcy procentowy
udzia osb z nietolerancj laktozy w czterech wybranych populacjach, z ktrych
kada pochodzi z innego kontynentu.
d) Podaj nazwy produktw reakcji katalizowanej przez laktaz.
e) Uzasadnij, dlaczego tuszcz zawarty w mleku moe by trawiony w odku
(przez lipaz odkow), a tuszcz ze soniny nie moe.
Zadanie 126.
Naukowcy, badajcy gupiki dziko yjce w dorzeczu Aripo na karaibskiej wyspie Trynidad,
przemiecili 200 gupikw ze zbiornikw wodnych, w ktrych wystpoway intensywnie
polujce na nie pielgnice szczupakowate, do zbiornikw wodnych, w ktrych yy
strumieniaki, polujce na gupiki mniej aktywnie. Pielgnice szczupakowate poluj gwnie
na gupiki dorose, preferujc osobniki jaskrawo ubarwione, a strumieniaki na mode gupiki,
o niepenej ekspresji ubarwienia. W kolejnych pokoleniach rejestrowano liczb jaskrawo
ubarwionych plamek na ciele dorosych samcw gupikw i okrelano ich czn powierzchni.
Uzyskane po 22 miesicach obserwacji wyniki porwnano w tabeli z tymi uzyskanymi
w populacji rdowej.
Samce gupikw z populacji

Badana cecha
rdowej przemieszczonej
1. liczba barwnych plamek na jednego osobnika 5 11
2. powierzchnia barwnych plamek na jednego osobnika
8 12
(jednostki umowne)
Na podstawie: J.A. Endler, Natural Selection on Color Poecilia reticulata,
Evolution, 1980 vol. 34, issue 1, s. 7691.
a) Porwnaj liczb barwnych plamek przypadajc na jednego osobnika w obu

populacjach gupikw, przedstawiajc dane zawarte w tabeli na diagramie supkowym.
b) Okrel, jaki czynnik oddziaujcy na populacj spowodowa zmiany ubarwienia
gupikw w populacji przemieszczonej i wyjanij dziaanie mechanizmu, dziki ktremu
allel warunkujcy jaskrawy wzr ubarwienia uleg upowszechnieniu w tej populacji.
Mechanizmem ewolucji, ktry spowodowa zauwaaln zmian ubarwienia w przemieszczonej
populacji gupikw, by
A. dobr sztuczny. B. dobr naturalny. C. dryf genetyczny. D. efekt zaoyciela.
d) Okrel, jak zapewne mogoby zmieni si ubarwienie ryb, gdyby po zakoczeniu

prowadzonej obserwacji gupiki z populacji przemieszczonej zostay przeniesione
do zbiornika, z ktrego pochodziy, i w ktrym nie zmieniy si warunki ycia.
Zadanie 127.
Gatunki biologiczne trwaj, gdy s rozrodczo izolowane od populacji innych gatunkw.
Mechanizmy izolujce zapobiegaj krzyowaniu si lub wymianie materiau genetycznego
pomidzy osobnikami rnych gatunkw nawet wtedy, gdy wystpuj na tym samym terenie.
Mechanizmy izolacji prezygotycznej zapobiegaj zapodnieniu, natomiast mechanizmy
izolacji postzygotycznej dziaaj wtedy, gdy dojdzie do zapodnienia midzy osobnikami blisko
spokrewnionych gatunkw. Mieszaniec powstay w wyniku skrzyowania si osobnikw
dwch rnych gatunkw wykazuje czsto wiele niekorzystnych cech i zaburze rozwojowych.
W tabeli przedstawiono jeden z przykadw klasyfikacji mechanizmw izolacji rozrodczej.
Mechanizmy izolacji rozrodczej

prezygotycznej postzygotycznej
(przed powstaniem zygoty) (po powstaniu zygoty)
izolacja siedliskowa brak przeywalnoci mieszacw
izolacja sezonowa zmniejszona ywotno mieszacw
izolacja mechaniczna bezpodno mieszacw
izolacja behawioralna
izolacja gametyczna
Na podstawie: P.C. Winter, G.I. Hickey, H.L. Fletcher, Krtkie wykady. Genetyka, Warszawa 2005, s. 278279;
E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 430.
a) Okrel, ktre mechanizmy izolacji rozrodczej, prezygotyczne czy postzygotyczne,

s biologicznie korzystniejsze. Odpowied uzasadnij.
b) Przy kadym przykadzie izolacji prezygotycznej (13) podaj nazw jej rodzaju
wybran z powyszej tabeli.
1. Dwa gatunki szawii, Salvia mellifera i Salvia apiana, rni
izolacja
si budow i wielkoci kwiatw.
2. Samice owadw prostoskrzydych z rodzaju Ephippiger reaguj
tylko na dwiki wydawane przez samce wasnego gatunku. izolacja
3. Okres pylenia dwch gatunkw sosny wystpujcych w Kalifornii,
Pinus radiata i Pinus muricata, przypada w innym terminie. izolacja
Zadanie 128.
Na poniszych rysunkach przedstawiono budow krgosupa dwch przedstawicieli naczelnych.
krgosup goryla krgosup czowieka
1. Zadania 97
a) Korzystajc z obu rysunkw, porwnaj ksztat krgosupa goryla i czowieka.

b) Okrel, z jak ewolucyjnie wyksztacon cech czowieka ma zwizek ksztat jego krgosupa.
Zadanie 129.
rdem zmiennoci genetycznej, a w zwizku z tym zmian ewolucyjnych, s mutacje:
genowe oraz chromosomowe strukturalne i liczbowe. Mutacje s spontaniczne, ale rodki
mutagenne zwikszaj prawdopodobiestwo ich zajcia. Wan cech mutacji jest ich
losowo, co oznacza, e s bezkierunkowe. Najczciej termin mutacja odnosi si
do powstawania nowych alleli genw, a przyczyn tych zmian s pomyki w dziaaniu
polimerazy podczas syntezy komplementarnych nici DNA. Nastpuj wwczas drobne
stosunkowo rnice w zapisie informacji genetycznej. Cz z nich prowadzi do powstania
nowych genotypw u osobnikw danego gatunku. Wyonienie si nowych genotypw oraz
nowych fenotypw dostarcza materiau do zmian ewolucyjnych.
Na podstawie: Zarys mechanizmw ewolucji, red. H. Krzanowska, A. omnicki, Warszawa 1997, s. 3438.
Okrel kolejno przedstawionych etapw prowadzcych do powstania nowego

gatunku wpisz w pierwszej kolumnie tabeli cyfry 15. Nastpnie podkrel zdanie,
ktre poprawnie wyjania pojcie doboru naturalnego.
Nr Opis etapu
Mutacje zwikszaj rnorodno cech osobnikw danego gatunku i powoduj, e osobniki nie s tak
samo przystosowane do warunkw rodowiska.
Bdy w replikacji DNA prowadz do mutacji, a ich czsto zwikszaj mutageny promieniowanie
ultrafioletowe i wysokoenergetyczne oraz liczne zwizki chemiczne.
Zmiany warunkw ycia, np. wyczerpywanie si zasobw pokarmowych, jest przyczyn
wspzawodnictwa midzy osobnikami tym wikszego, im trudniejsze s warunki ycia.
Stopniowo, przez wiele pokole, korzystne cechy kumuluj si i wystpuj u coraz wikszej liczby
osobnikw po pewnym czasie osobniki te staj si odmienne od wyjciowej formy fenotypu
i krzyuj si tylko ze sob.
W warunkach konkurencji osobniki lepiej przystosowane maj wiksz szans przeycia i rozmnaania
si, a ich potomstwo dziedziczy nowe, korzystne cechy, natomiast osobniki nieprzystosowane do zmian
rodowiska gin.
Zadanie 130.
Na rysunkach przedstawiono szkielety dorosych osobnikw: wspczesnego czowieka
oraz wspczesnej mapy czekoksztatnej goryla (nie zachowano proporcji wielkoci).
szkielet czowieka szkielet goryla
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 477.
a) Na podstawie analizy rysunkw wymie dwie cechy budowy szkieletu osiowego

czowieka, ktre rni go od szkieletu osiowego goryla, a zwizane s z dwunonoci
oraz pionizacj ciaa.
b) Wrd wymienionych poniej cech budowy szkieletu (19) dorosego czowieka oraz
dorosego goryla zaznacz te, ktre s dla nich wsplne.
1. maa trzewioczaszka 4. skrcona miednica 7. silnie rozwinita opatka
2. przeciwstawny kciuk 5. zaokrglona potylica 8. zwykle dwanacie par eber
3. przeciwstawny paluch 6. siedem krgw szyjnych 9. podwjnie wysklepiona stopa
c) Przyporzdkuj wybrane cechy budowy szkieletu wymienione w podpunkcie b)

zadania (19) do kategorii podanych w tabeli. Oznaczenia cyfrowe cech wpisz
do odpowiednich rubryk tabeli.
Cechy goryla bezporednio zwizane Cechy czowieka bezporednio zwizane

z poruszaniem si na drzewach z dwunonoci
1. Zadania 99
Zadanie 131.
Na rysunku przedstawiono szkielety koczyn przednich rnych krgowcw pucodysznych
(nie zachowano proporcji wielkoci).
Na podstawie: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 166.
a) Przedstaw rol, jak odgrywaj koci zaznaczone na rysunkach szkieletw koczyn

szarym kolorem, w funkcjonowaniu tych koczyn u wszystkich wymienionych
krgowcw.
b) Wyjanij, na czym polega rnica w budowie doni wieloryba i doni jaszczurki,
uwzgldniajc rodzaj ruchu, w ktrym uczestniczy u tych krgowcw ta cz
koczyny.
c) Podaj nazw zjawiska ewolucyjnego, ktre ilustruj powysze rysunki i wyjanij,
na czym ono polega.

Z

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Z

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

1.1. Budowa chemiczna organizmw

Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].

Na podstawie analizy rysunkw i posiadanej wiedzy porwnaj budow czsteczek oraz

a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

b) Podaj nazw pierwszego aminokwasu (od koca aminowego NH2) przedstawionego

c) Zakadajc, e przedstawiony dipeptyd jest kocowym fragmentem powstajcego

d) Korzystajc z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin z biologii,

a) Na wzorze strukturalnym cysteiny otocz kkiem dwie grupy funkcyjne,

a) Uzupenij schemat wpisz w puste ramki po jednym waciwym oznaczeniu

b) Z listy zwizkw organicznych oraz ze schematu wybierz i zapisz nazwy dwch

Na podstawie: Biologia, red. A. Czubaj, Warszawa 1999, s. 349.

a) Podaj oznaczenia literowe rysunkw w takim porzdku, eby odzwierciedlay kolejno

Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].

Korzystajc z rysunku, wyka zwizek midzy struktur kolagenu a jego funkcj

a) Okrel, w ktrym zdaniu A czy B prawidowo opisano rol si kohezji

a) Podpisz powysze wzory disacharydw w miejscach oznaczonych literami AC. Ich

b) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Prba Barwa odczynnika Benedicta

Na podstawie analizy przedstawionych wynikw sformuuj wniosek

Lp. Informacja Prawda Fasz

1. Czsteczka monosacharydu zbudowana jest z co najmniej 3 atomw wgla.

W czsteczce monosacharydu kady atom wgla poczony jest z grup

b) Podaj przykad, innej ni przedstawiona powyej, pentozy i okrel jej biologiczne

1.2. Budowa i funkcjonowanie komrki

a) Rozpoznaj rodzaje komrek eukariotycznych przedstawione na rysunku. Podpisz

b) Do kadego z elementw budowy oznaczonych cyframi 1 i 2 przyporzdkuj po dwa

c) Uzupenij tabel przedstawiajc procesy zachodzce w organellach komrek A oraz B.

Oznaczenie Biosynteza biaek Synteza ATP

Na podstawie: J. Duszyski, K. Grykiel, L. Hryniewiecka, A. Jarmoowski, Biologia, t. 1, Warszawa 2003, s. 108;

a) Podaj, ktry rodzaj komrek (rolinne, zwierzce, czy grzybowe) przedstawiono

Na podstawie: http://timvandevall.com/animal-cell-diagram/ [dostp: 27.05.2015].

a) Podaj nazwy i oznaczenia cyfrowe struktur komrkowych, w ktrych:

b) Uzupenij zdania wpisz w miejsce kropek okrelenia wybrane spord podanych

c) Podaj nazwy i funkcje tych plastydw, ktre wystpuj w mikiszu:

mikrofilamenty filamenty porednie mikrotubule

Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 102105.

a) Przyporzdkuj kad z podanych funkcji do waciwego elementu cytoszkieletu

Funkcja Mikrofilamenty Filamenty porednie Mikrotubule

b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Filamenty tworzce cytoszkielet komrki zbudowane s z

0,4 M Komrka wyjciowa czysta woda

a) Na obu rysunkach narysuj strzaki ilustrujce kierunek przepywu wody midzy

a) Korzystajc z rysunku i swojej wiedzy, przedstaw etapy biosyntezy kolagenu. W tym

Nazwa organellum Cyfra oznaczajca proces Rodzaj procesu

b) Na podstawie informacji zawartych w tekcie przedstaw struktur pierwszorzdow

c) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

a) Na podstawie schematw podaj rnic w budowie ciany komrkowej bakterii

A. ameby B. orzski C. okrzemki D. sporowce E. lgniowce.

Na podstawie: http://www.klimatazdrowie.pl/index.php?strona=zagadnienia&artykul=22 [dostp: 28.11.2014].

a) Na podstawie analizy wykresu sformuuj hipotez, ktrej suszno potwierdzaj

Szybko wytwarzania cukru redukujcego (niskoczsteczkowego)

a) Na podstawie danych w tabeli narysuj wykres liniowy ilustrujcy zaleno aktywnoci

c) Wyjanij, dlaczego w temperaturze 70C nie zachodzi reakcja enzymatycznej hydrolizy

a) Porwnaj losy NADH powstaego podczas fermentacji mlekowej z losami NADH

b) Oblicz teoretyczn wydajno energetyczn oddychania tlenowego oraz wydajno

Na podstawie: http://www.biology-resources.com/biology-experiments2.html [dostp: 09.11.2014].

a) Podaj nazwy produktw katalitycznej hydrolizy mocznika i podkrel ten, ktry

Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Aspergillus, http://www.krolsan.com.pl/index4.php?page=glucamyl;

a) Wyjanij, jakie znaczenie adaptacyjne dla kropidlaka ma zdolno wydzielania

Nazwa enzymu Miejsce dziaania (narzd) Produkt reakcji

c) Na podstawie obu wykresw okrel warunki, w jakich preparat z glukoamylaz jest

Warunki rozwoju i skadniki pokarmowe A B C