Professional Documents
Culture Documents
_-
7 ki. |- Ov. ^ 5
v*f ' _* 4
Pow* VvibB^SKi
dala- .,
W ilno 1918.
N akadem k sig arn i Ju rk ie w ic z a i Szalkiew icza.
i
D ruk. Znicz".
B iblioteka N arodow a
W arszaw a
30001001506908
559 Ji)
Co hodowa.
Cikie czasy, ja k ie nam w ojna przyniosa, nieprdko
przem in. N ie bdziem y m ogli y i gospodarzy, ta k ja k
przedtem , a cko w ojna skoczy si, to droyzna trw a b
dzie jeszcze dugo. Aby mdz przey i doczeka lepszych
czasw, trze b a s i zastanow i, co nam da moe obecnie
n ajp r d szy zarobek i ja k a p raca n a jle p ie j nam si opaci.
A w ic tu chcemy poradzi 1) co trzeba hodowa,
2) co uprawia, i 3) co zbiera, aby m aem i rodkam i i prac
n ie tru d n , byt niezam ony popraw i, i uchroni si od
ndzy.
Hodowla k z .
Nie podajem y ra d hodow li byda rogatego i koni
chocia to s n ajgw niejsze podpory gospodarstw a n a
ro li. Chcem y tu ta j tylko poradzi, co m ona hodowa t a
nim kosztem , n a m aych gospodarstw ach, n a dzieraw ach
niew ielk ich kaw akw ziem i lub ogrodw w blizkoci
m iast, a czsto w sam ych m iasteczkach.
N ajlepszem zastpstw em krow yj e s t koza. M leko jej
je s t zdrow sze od krow iego, gdy kozy nigdy u n as na su
choty nie choruj, a krow om to si czsto zdarza, i przez
ta k ie m leko ludzie z a ra a j si suchotam i.
Mleko kozie je s t tu ste , poywne i zdrowe dla cho
rych i dzieci, k t ry m za st p u je wszelkie pokarm y. U trzy
m anie kozy j e s t tan ie: ywi si ona w szelkiem i domowemi
odpadkam i, upinam i kartofli i jarz y n , i dziennie p o trz e
buje tylko sze funtw siana. Kozy po okoceniu si d aj
wicej trzech k w art m leka, potem dw ie, je d n kw art,
a ledwo n a m iesic przed okoceniem si z a ry w aj zupenie.
W iele osb nie lubi zapachu m leka koziego, ale
zapach ten ma tylko m leko kz prostych, k t re chodzc
n a pasz, k arm i si bylic, piounem , lim i chrzanu i k o r
drzbw iglastych, a w domu zjadaj brukiew , licie kapusty
i rz e p . P rzed ew szystkiem mleko ich pachnie kozem ",
4
Hodowla swi.
T rzeba hodowa w inie dobrej rasy, bo m iso wi
p ro sty ch je s t niesm aczne i niedrogo za nie p lc. N ajle
piej chowa w inie krzyow ane czyli m ieszane, b iorc m a
cior z naszych zwykych wi, a knura z gatunku biaej
an g ielsk iej rasy o k r tk im k ark u i ry ju i nizkich nogach.
Nie m ona bra do chowu pary p ro si t z jed n eg o gniazda,
b o w tedy dzieci ich bd chorow ite i m arne. P rze d sko
czeniem roku, a najm niej 10 m iesicy, nie bra wi do
ro zp o d u , a czy je najlepiej w listopadzie i grudniu, bo
w tedy p ro sita urodz si w m arcu, a pow trnie czy
trzeb a w k w ietn iu lub m aju, oby drugie p ro sita przybyy
nie pniej ja k w padzierniku. C iarno m aciory trw a
16 tygodni, w ic zapisaw szy dzie poczenia trzeba pilno
wa w dniu oprosienia, aby m aych nie podusia. Naley
m acior dobrze ywi traw , koniczyn, w yk zielon,
a w zim ie daw a je j burak i, k arto fle i otrby.
T rz eb a dawa k arto fle tylko gotow ane i m ieszane
z otrbam i i karm em zielonym. M aciora pow inna m ie r u
chu duo n a pastw isku i by czysto utrzym yw an.
N aley obchodzi si z m acior uw anie, nie szczu
je j psam i i nie uderza silnie, gdy moe zrzuci. Z rzuc-
5
Hodowla krlikw.
*
16
III
Co uprawia.
H odowla nasion.
si 4 alb o 5 s tr c z k w , k w i tn c y w ie r z c h o e k n a l e y
uci. Gdy s t r k i z c z e r n ie j , albo si j e z b i e r a albo c i
n a r a z e m z o d y g a m i, i tr z y m a a pki nie z e s c h n ,
a w t e d y m c i si lub uszczy r k a m i. Bb k ie k u je w 1 0
12 dni, i s i k ie k o w a n ia w z ia r n ie p r z e c h o w u je p rz e z
l a t pi.
J e s t to b a rd z o z d r o w e i p o y w n e z ia r n o i n a l e y
j e h o d o w a w w i k s z e j ilo c i, p a m i ta j c o tern, e bb,
g r o c h i f a s o la m o g w poyw noci z a s t p i m i so .
N asiona grochu. Groch w y m a g a ziem i le k k ie j, p u lc h n e j,
u r o d z a jn e j, n a r o k p r z e d p o s ia n ie m n a w o o n e j, i w poo
e n iu s o n e c zn e m z n a jd u j c e j si. Aby g ro c h d ob rze si
u d a , z ie m ia m u s i z a w ie ra duo w a p n a ; g d z ie go n ie m a ,
t r z e b a sy p a g ip s , albo m c z k k o s tn fosforow. Od t e
go z a le y p le n n o gro chu . N a s ie n ie pow inno by 2 3 - l e t -
n ie . w ie e n a s i e n i e , i w ie y nawz, d a je ty lk o b u jn e
li c ie , o d y g i i k w ia ty , a mao s tr c z y . Sia t r z e b a g r o c h
w p ie r w s z e j poow ie k w ie tn ia , aby si z a k o r z e n i p rz e d
g o r c p o r . O d le g o d la g r o c h w z g a t u n k w w y so
k ic h p o w in n a w y no si 3 m e t r y m i d z y rz d a m i; d la n i
szych 20 i 15 c e n t y m e t r w ty lko Z g a t u n k w w y so k ic h
w d o e k k a d y t r z e b a k a po 3 z ia r n k a ; d la gro ch w
n i sz y c h po 5 z ia r n e k . Z a s i e w n a le y d o b r z e z a k ry i za-
w a k o w a , a b y n a s io n n ie p o n is z c z y y w r o n y i g o b ie .
P o 5 i 6 d n ia c h g r o c h k ie k u je , ale e b y n a w ie e
l i s t k i n ie n a p a d y owady, tr z e b a p o s y p a z ie m i i r o l i n
ki p o p io e m d rz e w n y m , albo d ro b n e m m i a k i e m w a p n e m
g a s z o n e m . K i e d y g r o c h y r o z w in t r z e c i i c z w a r ty li ,
t r z e b a j e p o s y p a z ie m i , i o t y c z y g a m i, m oc no wbi-
te m i w ziem i.
D o g ro c h u l e p i e j uyw a g a z ie su ch e i m ocne, ni
ty c z k i, g d y g r o c h n a g a z ia c h ro z w id z o n y c h d o sk o n a le
si o b w ija , le p ie j r o n ie , w icej k w itn ie , d a je w ic e j
s t r k w i o d w ilg o c i n ie g n ije . G ro c h w y u s z c z o n y z s u
c h y c h odyg, p o w in ie n b y p r z e b r a n y z z i a r n e k zrob a cz a-
y c h i n d zn y c h , a po z u p e n e m w y s c h n i c iu p r z e c h o w y
w a n y w w o r k a c h r a c z e j n a m ro z ie , ale n i g d y w cieple.
Groch k i e k u j e w 4 6 dn i, a s i w sc h o d z e n ia p r z e c h o
w u je p rz e z 4 la ta .
Nasiona fa so li. F a s o l a b y w a w y so k o p ie n n a ty c z k o w a ,
i k a r o w a t a , czy li p ie c h o ta . O ba g a tu n k i p o tr z e b u j c ie p e
go, s o n e c z n e g o g r u n t u , o so n io n e g o od w ia tr w , gdy fa
so la b a r d z o j e s t w r a l i w a n a p r z y m r o z k i w iosenn e. Z i e
m i lubi o n a l e k k , p u lc h n , s u c h a w , n a r o k p r z e d t e m
n a w o o n . Ze sztucznych naw ozw , p o tr z e b u je on a gipsu
mm
23
i k o c i m ie lo n e j. F a s o l u n a s sa d z i m o n a t y l k o po
15 m a ja . S a d z i si w t r z e c h l i n j a c h n a g r z d z ie s z e r o
k ie j 114 c e n t y m e t r w . W d o e k , z ro b io n y k o k ie m , k a
dzie s i 4 5 z ia rn i p r z y k r y w a z ie m i n a 5 c e n ty m e t r w
g b o k o c i. F a s o l ty c z k o w sa d z im y co 50 c e n ty m e tr w
p ie c h o t co 40. T y czk ow a d o jr z e w a p niej od p ie c ho
ty. Gdy j u w y p u c i po k i l k a lici pow in n a b y oko
p a n a i o ty c z k o w an a . T y k i p ow in ny b y m ocno w ziem i
w b ite , ab y si od w i a t r u n i e w y w ra c a y .
N a n a s io n a fa so li ty c z k o w e j z b ie ra s i ty lk o p ie r w
s z e s tr c z e d o ln e ; a g rn e id do u y tk u . F a s o l u szczy
si r c z n ie , bo m con a m a duo z ia rn p rz e p o o w io n y c h .
F a s o l a p o s ia d a z d o ln o w ie lk do k rz y o w a n ia , z a te m
o d d z ie ln e g a tu n k i p o w in n y by s a d z o n e d a le k o od siebie,
b o in a c z e j p s u j s i i k a r o w a c ie j .
Nasiona s a a ty . S a a ta p o tr z e b u je b a rd z o y znej z ie
m i, w i lg o t n e j ; n a su c h y m g r u n c ie tw o r z y w icej od yg,
n i l i c i a s t e gow y. N aw z w ie y n ie szkodzi, a le nie
p o w in ie n d o ty k a k o rz e n i, bo j e w te d y j e d z owady.
N a n a s ie n ie , s ie je si s a a t od poow y m a r c a , do
p o o w y k w i e t n i a albo w in s p e k c ie , a lb o w s k rz y n c e
o s o n i te j od w ia tr u . K ie k u je o n a w dzie si dn i. u t
n a s i e n i a z a w ie r a 16 t y s i c y z ia rn e k , z k t r y c h w do b re m
n a s i e n iu w s c h o d z i w i k s z a po o w a. S i k i e k o w a n i a s a
a t a z a c h o w u je p rz e z l a t 5. Gdy ju do jd zie do c z w a r te g o
lic ia , n a le y j p r z e r w a i to ro b i k i l k a r a z y ab y
o d le g o m id zy p o j e d y c z e m i k r z a k a m i b y a n ie m n ie j
25 lu b 30 c e n ty m e tr w . M o n a j te ro z s a d z i w te j e
o d le g o c i ty lk o n ie z a g in a j c k o r z e n i g d y w t e d y
n ie b d zie r o z w i ja a si w g w k i. Na n a s io n a , tr z e b a s a
a t sadzi w k a d y m g a tu n k u d a le k o o d sie b ie , bo p su je
si k a d y g a tu n e k .
N ie u r o d z a j n a s i e n i a b yw a wtedy, g d y k w itn i c ie s a
a ty p rz y p a d a n a p o r deszczow . D o jr z e w a o n a w lip cu
i sie rp n iu : k w i t n i e i p o k r y w a s i p uszk iem , a g d y z ia r n k a
z a c z n tw a r d n ie , w te d y c in a m y odygi r a n o p r z e d o p a d
n i c ie m ro sy , g dy in a c z e j z ia r n o si w y s y p u je . N a le y
j e do susz y w p c z k a c h n a d p r z e c ie r a d e m . Z a le n ie od
g a tu n k u n a s io n k a b y w a j b ia e , te , s z a r e , i czarn e,
z a w s z e g ru b e , c i k ie i byszczce.
Nasiona rzodkiewki, czyli redyski. Z a sie w a si w k w i e t
n iu r z a d k o sia tr z e b a . Z ie m ia m u s i by na s t a r y m
naw ozie. W p oow ie m a ja j u b d r z e p k i. W y b ie r a si
w te d y t a k i e , co m a j a d n y k o r z e d ob ry k o lo r i t w a r
d o . Z ie m ia pod w y s a d k i p o w in n a b y p u lc h n a i w ilgot-
24
na, ale n ie t u s ta . P r z e s a d z a si r e d y s k rz d a m i w 30 c e n
t y m e t r w , o b c i s k a z ie m i i m o c n o p o le w a . K a d y g a t u
n e k n a le y o d d z ie ln ie sadzi, albo p r z e g r a d z a d u p r z e
s t r z e n i ogrkw , m a r c h w i i t. p. T r z e b a j e p o te m o k o
pywa, opiela, p o d le w a , i o c h ra n ia o d y g z n a s i o n a m i
od p ta k w . Gdy j u po k nie o d y g a , w y r y w a si, d o s u
sz a w p cz k a c h i m ci. R z o d k ie w k a z a c h o w u je s i k i e
k o w a n ia p rz e z l a t pi.
Nasiona rzodkwi. S r z o d k w ie le tn ie , j e s i e n n e , z i m o
we. L e t n i e s i e j s i w p oow ie s ie r p n ia , je s i e n n e i z im o
we w lipcu od 10 a do s ie r p n ia , n a ziem i w r o k po n a
wozie, p o y w n ej i w ilg o tn e j. S ia rz d a m i o 25 c e n ty m e tr w ,
po 2 3 z ia r n k a w 15 c e n ty m e tr w . W scho dzi w 5 8 dni.
W te d y w yrw a sa b sz e ro lin k i. P r z e z la to p le i p o r u
sz a z iem i. P r z e d p r z y m r o z k a m i w y j rz o d k ie w , obci
licie n a 2 3 c e n t y m e t r y od o b sady , i p r z e s y p u j c w a r
s tw p ia sk u , uoy w s k le p ie . L e t n i a rz o d k ie w m u s i by
p rz e c h o w a n a sucho. K a d a p o t r z e b u j e o tw o r w w p r z e
c h o w a n iu dla w e n ty la c ji. W poow ie k w ie tn ia w y s a d k i
w sadzi w g r u n t , p r z y k r y w a j c z ie m i . L a t e m o b ry w a
w ie rz c h o k i n a s ie n n ik w . P o d k o n ie c s i e r p n i a c in a si
d o jr z a e o d y g i i d o su sz a n a socu.
Nasienie pietruszki. U p ra w ia si n a s ta r y m n a w o z ie
i n a z ie m i p ia s c z y s te j . D ob rze j e s t moczy n a s i o n a przez
12 g o d z in , albo m ie s z a z m o k r y m p ia sk ie m , p r z e t r z y
m u j c t a k p r z e z ty dz ie , a p o t e m p o sia i p o d le w a . S ia
n a le y w poow ie m a ja rz d a m i o 30 c e n ty m e tr w o d le g e -
mi, a g d y w e jd z ie , p rz e r w a , a b y n ie b y a za g s t .
W p n e j j e s i e n i w ykopa, o b e rw a z w i k s z y c h li c i, z o
s t a w ia j c r o d e k , i p rz e z im o w a , p r z e s y p u j c ziem i. N a
w io s n w s a d z i w z ie m i p u lc h n , ale ju nie naw oon,
i w y r y w a sa b e r o lin k i. W k o c u s i e r p n i a n a s i o n a d o j
r z e w a j , w t e d y tr z e b a c i r o l i n y i dosu szy n a so cu
lub w m ie js c u p rz e w ie w n e m . N a s ie n ie z a c h o w u je si k i e
k o w a n ia p r z e z l a t trz y .
Nasienie ogrkw. T r z e b a p ro w a d z i o so bn o h o d o w l
o g rk w n a n a s io n a , a nie z a b ie ra z o g ln y c h g r z d n a j
w i k sz e n a s i e n n i k i . N aley u r y w a n ie p o t r z e b n e k w ia ty
i m n ie js z e zaw iz k i, a b y n a s i e n n i k i ro z w ija y s i p o y
te c z n ie . S ia o g rk i n a n a s ie n ie tr z e b a j a k n a jw c z e n ie j,
a n a s ie n n ik i m o g by i z p ie rw s z y c h i z p n ie js z y c h
ow ocw d o b r e . Sia j e t r z e b a w ziem i yzn, pulch n,
ciep, w p o o e n iu s o n e c z n e m i z a c is z n e m . J e e li z ie m ia
j e s t such a, to d a je si o b o r n ik p r z e t r a w i o n y , a j e l i w il
g o t n a to n aw z k o s k i, p r z e g n iy popi d rze w n y do-
25
Roliny lekarskie.
U p raw ian ie ro lin le k a r sk ic h przynosi w ik sze zyski
z z ie m i a n ieli zboe, m ia ow icie w oddaleniu od w ie l
k ich m ia st, gdzie j e s t ta szy robotnik. N a le y tylk o m ie
dobry, czysty, pik nie w ysuszony tow ar. Aby m ie zbyt
a tw y , n a ley upraw ia je d e n lub dwa gatunki, ale w y
produkow a zapas duy. K ilk u se t lub k ilk u d z iesic io pu
dow e p a rtje droej sprzeda m ona, n i kilkunasto lub
k ilkufuntow e. T ylko trzeb a postara s i o o g o szen ie
w g a ze c ie w w ielk iem m ie c ie , a p rzesy k a zaw sze opaci
si d osk on ale.
N a ley zachow a tylko dokadnie w arunki zbierania
i su szen ia , bo tow ar n ied b a le przygotow any w handlu m a
z cen, albo w cale n ie idzie.
1) Zbir kw iatw pow inien by rob ion y zaraz p o
rozkw itn iciu aby n ie zg in zapach. K w iat ma by
uryw any krtko.
Zbir o d y g i korzen i m usi by staranny, bez m ieci
i p rz y m ie sz e k , bez grubych badyli, k orzen ie pow inny by
rozgatu n k ow an e na cie sze i grub sze, k rajan e drobno
i rwno, jed n o sta jn ie.
- 30
%i ~ 3 8
II. Co uprawia.
1) N asiona warzyw: bb, groch, fasola, sa ata, redyska, rzod
kiew, pietruszka, ogrki, m archew , cykorja, cebula,
buraki wikowe.
2) Roliny lekarskie: gorczyca, rum ianek, m ita pieprzow a,
tym ianek czyli czber, lukrecja.
3) O upraw ie lnu i konopi (wzmianki).
U WA G A : K si k i w a sn e g o n a k a d u i k o m iso w e n ie m a j o z n ac z o n y c h c en
w k a ta lo g u , g d y ta k o w e z p o w odu w a ru n k w w o je n n y ch u le g a j c z sty m zm ianom .
U W A G A : D z iea k o m iso w e, z n a jd u j c e s i n a s k a d z ie w wikszej iloci,
o z n ac z o n e s g w ia z d k (*)
**) Z a w ie ra n a b o e stw o n a c a y ro k k o c ie ln y i n a u k i w r n y c h p o trz e
b a c h o ra z p ie n i n a b o n e d la p c i o b o jg a,
%
onms!
1578537
Biblioteka N arodow a
W a rsza w a
30001001506908