Tomasz T.

Koncewicz
Van Gend en Loos i 50 lat integracji
przez prawo (cz. 1)
Palestra 58/5-6(665-666), 226-233

2013
 ZZ wokandy
Luksemburga

Tomasz Tadeusz Koncewicz

Van Gend en Loos i50 lat integracji

przez prawo (cz. 1)

W 2013r. obchodzimy 50. rocznic wydania przez Trybuna Sprawiedliwoci (dalej:

Trybuna) wyroku wsprawie Van Gend en Loos. Wyrok ten powszechnie uwaany jest
za konstytucyjny ifundamentalny dla prawa europejskiego. Zperspektywy czasu
nie ma adnej wtpliwoci, e tym wyrokiem Trybuna nie tylko rozpocz proces
transformacji prawa europejskiego, ale przede wszystkim zaproponowa konstytu-
cyjny jzyk mwienia otym prawie jako o elemencie nowego porzdku prawnego,
ktrego podmiotami s nie tylko pastwa, ale take ich obywatele. Po 50 latach od
wydania wyrok nadal zachowuje swoj ywotno iaktualno, stanowic nieoce-
nione rdo inspiracji dla kolejnych generacji sdziw. Dowodzi to, e sdziowie,
ktrzy wydawali wyrok Van Gend, byli wizjonerami iwietnie rozumieli etos sdziego
ponadnarodowego.
Wiele analiz powiconych temu rozstrzygniciu jest niestety dotknite bdem
uproszczenia. Poprzestaje na jego odczytywaniu wycznie zperspektywy systemu
prawa europejskiego (argument znowego porzdku prawnego). Takie ujcie, cho
istotne, naley wycznie do pierwszego, zewntrznego poziomu. Ten pierwszy poziom
powinien stanowi dopiero wstp do rekonstrukcji dalszych poziomw. Tylko analiza
wertykalna (w gb) ikonstytucyjna pozwala wykaza fundamentaln transformacj
ikonstytucjonalizacj systemu prawa europejskiego, ktr mona nazwa filozofi Van
Gend en Loos.


Cz 2 ukae si wPalestrze 2013, nr 78, acz 3 wPalestrze 2013, nr 910.

Sprawa 26/62, [1963] ECR 1. Wyrok zosta wydany 5 lutego 1963r.

Literatura powicona tej sprawie jest nie do ogarnicia. Zostatnich interesujcych opracowa ana-
lizujcych konstytucyjny przewrt zainicjowany przez Van Gend en Loos zob. M. Everson, J. Eisner, The
Making of aEuropean Constitution. Judges and Law Beyond Constitutive Power, Routledge Cavendish 2007,
s.51 in.

226
56/2013 Van Gend en Loos...

1. Wyrok Van Gend en Loos

iwielopoziomowa rekonstrukcja

1.1. Poziom konstytucyjnego odczytania wyroku

Czytajc uzasadnienie wyroku, mona zidentyfikowa kilka kluczowych ustpw,
zktrych kady stanowi inspiracj dla kolejnego, wten sposb wzmacniajc tempo
rozumowania idoprowadzajc je do konkluzji. Na samym pocztku Trybuna iden-
tyfikuje problem: czy art. 12 Traktatu moe by bezporednio stosowany wprawie
krajowym wtym sensie, e obywatele pastw czonkowskich mog na jego podstawie do-
chodzi praw, ktrych ochrona jest obowizkiem sdw krajowych (podkr. T.T.K.).
Prawdziwe znaczenie cytowanego ustpu polega na podaniu klasycznej definicji bezpo-
redniego skutku, ktra staa si podstaw odniesienia dla kolejnego orzecznictwa: ,,oby-
watele pastw czonkowskich mog na jego podstawie (art. 12 Traktatu dopisek T.T.K.)
dochodzi praw, ktrych ochrona jest obowizkiem sdw krajowych. Dla dokonania
oceny, czy przepisy Traktatu wywouj taki skutek, naley rozway ducha (ang. spirit,
fr. lesprit), oglny system (ang. general scheme, fr. leconomie) ibrzmienie tych przepisw.
Godna podkrelenia jest kolejno, wjakiej Trybuna wymienia kryteria, ktrymi si
kieruje, udzielajc odpowiedzi na pytanie oistnienie bezporedniego skutku. Jest ona
nieprzypadkowa ijasno wskazuje preferencje Trybunau wprocesie interpretacji, skoro
brzmienie (ang. wording, fr. les termes) znajduje si na kocu listy. Fakt ten nie powinien
dziwi, skoro przepisy Traktatu nie wspominay sowem obezporednim skutku prawa
unijnego. Wten sposb mielimy do czynienia zsytuacj, oktrej kiedy pisa T.Koop
mans, byy sdzia Trybunau, e w ostatecznoci to sdziowie musz zadecydowa
iudzieli odpowiedzi na zadane pytania. Ten akapit moe by wrzeczywistoci po-
traktowany jako sztandarowe ujcie dominujcej metody interpretacji prawa europej-
skiego przez Trybuna teleologicznej. Trybuna wskazuje cel (utworzenie wsplnego
rynku, ktrego funkcjonowanie dotyczy bezporednio zainteresowanych stron), ktry
nastpnie prowadzi do interpretacji szczegowego przepisu ideterminuje kierunek
tej interpretacji. Trybuna przygotowuje podstawy dla ogoszenia nowej doktryny, gdy
stwierdza, e Traktat to co wicej ni tylko umowa midzynarodowa. Opiera si wtym
zakresie na preambule Traktatu (odnosi si ona nie tylko do rzdw, ale rwnie do na-


Zob. te D. Edward, Judicial Activism Myth or Reality? Van Gend en Loos, Costa v. Enel and the Van Duyn
family revisited, (w:) A. Campbell, M. Voyatzi (red.), Legal Reasoning and Judicial Interpretation of European Law.
Essays in honour of Lord Mackenzie-Stuart, Trenton Publishing 1996, wszczeglnoci s.4349.

Celowo zachowuj oryginaln numeracj artykuw Traktatu rzymskiego o(wwczas) Europejskiej
Wsplnocie Gospodarczej. Gdy posuguj si terminem Traktat mam na myli Traktat oEWG.

T. Winter, Direct Applicability and Direct Effects, (1972) 9 Common Market Law Review 425 iJ. A. Usher,
EC institutions and legislation, Longman 1998. Naley jednak wtym miejscu zauway, e Trybuna zdaje si nie
rozrnia konsekwentnie ,,bezporedniego stosowania od ,,bezporedniego skutku. Wcytowanym ustpie
fragment nastpujcy po sowach w tym sensie, e () stanowi wrzeczywistoci klasyczn definicj bez-
poredniego skutku, anie bezporedniej stosowalnoci art. 12 Traktatu, co mogoby sugerowa pocztkowe
brzmienie tego akapitu wyroku.

Judicial Decision-making, (w:) A. Campbell, M. Voyatzi (red.), Legal Reasoning and Judicial Interpretation of
European Law. Essays in honour of Lord Mackenzie-Stuart, Trenton Publishing 1996.

O tym A. Kalisz-Prakopik, Wykadnia istosowanie prawa wsplnotowego, Warszawa 2008 imj tekst Kilka
uwag ointerpretacji prawa wsplnotowego, Palestra 2004, nr 34.

227
Tomasz Tadeusz Koncewicz PALESTRA

rodw), fakcie powoania do ycia instytucji wyposaonych wsuwerenne kompetencje,

ktrych wykonywanie dotyczy zarwno pastw czonkowskich, jak iich obywateli, oraz
na okolicznoci, e od obywateli pastw tworzcych Wsplnoty wymagana jest wsp-
praca za porednictwem Parlamentu Europejskiego. Istnienie Parlamentu Europejskiego
stanowi dla Trybunau kolejny argument potwierdzajcy wyjtkowo prawa unijnego
oraz dowodzi, e take podmioty prywatne maj wnim do odegrania okrelon rol.
Wkocu Trybuna przechodzi do argumentu stricte jurysdykcyjnego, skoro powierzenie
na podstawie art. 234 Traktatu zadania zapewnienia jednolitej interpretacji Traktatu
przez sdy itrybunay krajowe stanowi potwierdzenie, e pastwa czonkowskie uzna-
y, i podmioty prywatne mog powoywa si na prawo wsplnotowe wswoich sdach
krajowych. Przedstawione racje iargumenty uzasadniaj zdaniem Trybunau nastpu-
jcy wniosek: Wsplnota stanowi nowy porzdek prawny prawa midzynarodowego
(ang. new legal order, fr. un nouvel ordre juridique), na rzecz ktrego pastwa ograniczyy,
aczkolwiek wniektrych tylko materiach, swoj suwerenno, iktrego podmiotami s
nie tylko pastwa czonkowskie, ale rwnie ich obywatele. Wzwizku ztym prawo
wsplnotowe, wsposb niezaleny od prawa krajowego, nie tylko nakada na jednostki
obowizki, ale rwnie dy do przydania jednostkom praw podmiotowych bdcych
czci ich [jednostek dopisek T.T.K.] statusu (dziedzictwa) prawnego (ang. part of
their legal heritage, fr. leur patrimoine juridique). Prawa te powstaj nie tylko wwczas, gdy
wynika to wsposb wyrany zTraktatu, ale rwnie zracji zobowiza naoonych
wsposb jednoznaczny na podmioty prywatne, na pastwa czonkowskie, jak rwnie
na instytucje Wsplnot.

1.2. Poziom aplikacji wyroku

Ograniczenie suwerennych praw zostao wsprawie Van Gend opisane jako majce
miejsce woznaczonych sferach (ang. within limited fields, fr. dans des domaines restreints).
Waga przytoczonego akapitu polega na tym, e Trybuna uznaje, co do zasady, ist-
nienie bezporedniego skutku prawa unijnego. Rozstrzygnwszy kwesti zasadnicz
(czy bezporedni skutek wogle istnieje?), Trybuna przechodzi nastpnie do zbadania,
czy jeden zartykuw Traktatu (art. 12) moe by uznany za bezporednio skuteczny
wwietle wskazanych wczeniej kryteriw. Jeeli chodzi osystem Traktatu, argumenta-
cja przebiega nastpujco. Trybuna podkrela, e zgodnie zart. 23 Traktatu (ten artyku
znajduje si wczci Traktatu okrelajcej Podstawy Wsplnot) Wsplnoty oparte s
na unii celnej. Artyku ten zawiera podstawowy zakaz wprowadzania opat celnych lub
opat majcych rwnowany skutek. Jest on rozwinity wart. 25, ktry zawiera jasny
ibezwarunkowy zakaz, majcy charakter zobowizania negatywnego. Zobowizanie
to nie jest ograniczone adnym zastrzeeniem, ktre uzaleniaoby jego implementacj
przez pastwa czonkowskie od wydania pozytywnego aktu prawa krajowego. Charak-
ter tego przepisu powoduje, e idealnie nadaje si on do wywoywania bezporedniego
skutku wstosunkach prawnych nawizywanych midzy pastwami czonkowskimi
aich obywatelami [...] sam fakt, e podmiotem negatywnego zobowizania zart. 12
s pastwa czonkowskie, nie moe oznacza, e obywatele tych pastw nie mog ko-
rzysta ztego zobowizania. Wten sposb na podstawie poczenia celu oraz oglne-


Tumaczenie ustpw wyroku pochodzi od Autora, chyba e inaczej zastrzeono.

228
56/2013 Van Gend en Loos...

go systemu Trybuna konstatuje, e art. 25 musi by interpretowany jako wywoujcy

bezporedni skutek itworzcy indywidualne prawa, ktre musz by chronione przez
sdy krajowe. Wten sposb aplikacja wynika zdokonanej uprzednio konstytucyjnej
rekonstrukcji inastpuje na jej podstawie.

1.3. Poziom implikacji wyroku

Aby wpeni doceni przesanie Van Gend en Loos, musimy dokona poczenia trzech
poziomw analizy rekonstrukcji konstytucyjnej aplikacji implikacji. Wcentrum analizy
Trybunau znajduj si podmioty prywatne, ktre staj si gwnymi stranikami prze-
strzegania prawa europejskiego. Jednostka musi zachowywa szczegln perspektyw
patrzenia na to prawo iswoj wnim rol. Dynamika elementw skadowych procesu
konstytucjonalizacji decyduje oewolucji samego procesu. Poszukujc podstaw bezpo-
redniego skutku, przypomnie trzeba, e pastwa czonkowskie irzecznik generalny
podkrelali, poprzez odwoanie si do intencji stron, i brzmienie art. 25 Traktatu jasno
wskazuje, e artyku ten dotyczy obowizku wicego tylko pastwa czonkowskie.
Argumenty tekstualne byy take obecne wsamym wyroku, jednak nie przyznano im
znaczenia decydujcego10. Trybuna by wiadom koniecznoci poszerzenia kontekstu,
wktrym dokonuje interpretacji art. 25 Traktatu, ocel, system oraz brzmienie przepi-
su. Kolejno nie jest przypadkowa, skoro Trybuna koncentruje si na celach Traktatu
zawartych wpreambule oraz jego systemie instytucjonalnym. Wyroku nie mona wic
rozumie wycznie przez pryzmat analizy jzykowej. Pozytywne rozstrzygnicie Try-
bunau na korzy bezporedniego skutku jest bezwarunkowym zwycistwem interpre-
tacji teleologicznej nad tekstualn imanifestem sdziowskiej idei Europy.
Specyfika prawa europejskiego nie polega jedynie na istnieniu bezporedniego skut-
ku, ale na uznaniu, e stanowi on podstawow charakterystyk tego prawa, jest regu,
anie wyjtkiem. Trybuna wrzeczywistoci dokonuje odwrcenia domniemania po-
wszechnie obowizujcego wprawie midzynarodowym, zgodnie zktrym obowizki
wtym prawie mog obcia tylko pastwa, aewentualne zmiany wsferze prawnej
podmiotw prywatnych (w postaci powstania uprawnie/przydania obowizkw) s
uzalenione od krajowej regulacji prawnej. Tym samym wsposb diametralny rozsze-
rzeniu ulega, wporwnaniu zklasycznym prawem midzynarodowym, zasig podmio-
towy Traktatu, skoro siga on, co do zasady, take do podmiotw prywatnych.
W tym sensie uznanie bezporedniego skutku jest pierwszym krokiem na drodze
konstytucjonalizacji Traktatu iuczynienia go dostpnym, na wzr krajowych konsty-
tucji, anie klasycznych umw midzynarodowych, take dla podmiotw prywatnych
wpostpowaniu przed sdami krajowymi. Obok ducha isystemu Traktatu Trybuna
rekonstruuje bezporedni skutek jako konieczny instrument dla zapewnienia efektyw-
noci prawa europejskiego. Van Gend stanowi element procesu, ktry mona nazwa
wzmacnianiem jurysdykcji Trybunau poprzez konstytucjonalizacj. Znamienne jest,
e Trybuna opar swj wniosek obezporednim skutku prawa europejskiego m.in. na
art. 234 (dzisiaj art. 267) Traktatu, ktry przewiduje zwracanie si przez sdy krajowe
do Trybunau zpytaniami ointerpretacj i/lub wano prawa europejskiego. Wopinii
Trybunau znaczenie praktyczne tego artykuu byoby minimalne, gdyby przyj, e

10
P. Craig, G. de Burca, EU Law. Text, cases and materials, Oxford University Press 1998, s.165.

229
Tomasz Tadeusz Koncewicz PALESTRA

przepisy prawa europejskiego nie znajdowayby zastosowania wpostpowaniu przed

sdami krajowymi. Uznajc bezporedni skuteczno prawa europejskiego, Trybuna
wzmacnia tym samym (aczkolwiek zasig tego procesu by wchwili wydawania wyroku
trudny do oszacowania take dla samych sdziw) swoj jurysdykcj, skoro wproces
stosowania prawa europejskiego wcza sdy krajowe iprzewiduje dla nich kluczow
rol sdw pierwszego kontaktu. Wten sposb Trybuna zmierza wkierunku eman-
cypacji od Komisji Europejskiej ijej aktywnoci wzakresie skadania skarg przeciwko
pastwom11.
Dziki bezporedniemu skutkowi prawa unijnego, aw konsekwencji jego internalizacji
wkrajowych porzdkach prawnych, nastpuje nowe rozoenie akcentw. Prawo europej-
skie penetruje wsposb bezporedni inatychmiastowy prawo krajowe, aTrybuna mwi
wprost do sdw krajowych ipodkrela, e jakiekolwiek porednictwo prawa krajowego
jest niekonieczne12. Obowizki pastw przestaj mie jedynie wymiar publicznoprawny,
ale nabieraj charakteru prywatnoprawnego, prowadzc do powstania indywidualnych
praw po stronie jednostek, dziki ktrym jednostka egzekwuje swj status, aporednio
przyczynia si do postpujcej integracji, skoro sama jest ywotnie zainteresowana nie-
stosowaniem prawa krajowego ingerujcego wjej status godnociowy na poziomie unij-
nym. Pomidzy jednostk asiami prointegracyjnymi doszo do zawarcia szczeglnego
sojuszu13. Jednostka braa udzia wprocesie negatywnej integracji iwystpowaa jako
katalizator wobec pozytywnej integracji, poniewa jej dziaania wymuszay na pastwach
zmian wprawie isposobie mylenia. Bezporedni skutek, jako instrument niezaleny
od pastw, podkrela, e jednostka jest wstanie egzekwowa swoje prawa wbrew pa-
stwom. Na dusz met winteresie pastw byo raczej dziaanie dostosowujce si, anie
obstrukcyjne. Wobec uprawnionej jednostki obstrukcja nie moga osiga swoich celw,
poniewa sfera prawa zostaa wyjta zrk pastw.

2. Filozofia Van gend en Loos. Wicej ni metafora?

Jest oczywiste, e wraz zupywem czasu iwymian pokoleniow wTrybunale

rozkad akcentw ulega staej zmianie idynamice wewntrznej. Zawsze jednak przy-
wizanie do filozofii Van Gend, eksponujcej jednostk, jej prawa podmiotowe, rol
sdw ispecyfik argumentacji wobrbie nowego porzdku prawnego, jest obecne
zwikszym lub mniejszym nateniem. Dla sdziw idea Europy jest powizana
zkoncepcj systemu prawnego obowizujcego wUnii. Jest ona oparta na rzdach
prawa ispajana powag prawa, ktrego przestrzeganie zapewnia Trybuna14. Prawo
wrozumieniu art. 220 TWE15 to co wicej ni tylko prawo pisane, ale ponad nim jest

11
Na tym etapie analizy ten aspekt wyroku jest jedynie sygnalizowany. Wracam do tej kwestii wczci II
tekstu w: Palestra 2013, nr 78.
12
D. Halberstam, Constitutionalism and Pluralism in Marbury and Van Gend en Loos, Michigan Law School
Public Law and Legal Theory Working Paper Series nr 104/2008, s.5.
13
R. Dehousse, The European Court of Justice, MacMillan Press 1998, s.41, 47.
14
H. Schepel, E. Blankenburg, Mobilizing the European Court of Justice, (w:) G. de Burca, J.H.H. Weiler, The
European Court of Justice, Collected Courses of the Academy of European Law, Oxford University Press 2001, s.10.
15
Dzisiaj to art. 19 nowego Traktatu oUnii Europejskiej.

230
56/2013 Van Gend en Loos...

take Prawo przez due P, prawo niepisane, idea prawa izapewnienie przestrzegania
tego prawa jest obowizkiem Trybunau, jego ultymatywnym telos, ktry winien wska-
zywa drog Trybunaowi16. Keeling17, komentujc orzecznictwo Trybunau wsprawie
locus standi Parlamentu, susznie zauwaa: (...) umieszczenie art. 220 przypuszczalnie
nastpio wjakim celu (...) zamiarem [twrcw Traktatu dopisek T.T.K.] mogo by
nadanie pewnego znaczenia przepisom tej czci Traktatu, wktrej znajduje si artyku
220. Wtym sensie filozofia Van Gend en Loos ijej wizja Europy oraz systemu prawnego
Wsplnot waya na wyborach dokonywanych przez sdziw, ilekro wgr wchodzia
konieczno wydania rozstrzygnicia pryncypialnego. Artyku 220 Traktatu (dzisiaj art.
19 TUE) dostarcza racjonalizacji aksjologicznej isystemowej dla wyborw argumenta-
cyjnych. Tak byo na samym pocztku wVan Gend en Loos (argumentacja podkrelajca
rzeczywisty iautonomiczny charakter prawa europejskiego, zmieniajcego na korzy
sytuacj prawn jednostek tu iteraz), nastpnie wLes Verts (efektywna kontrola s-
dowa wramach karty konstytucyjnej), wsprawie Chernobyl (przestrzeganie zasady
rwnowagi instytucjonalnej)18, Zwartveld (efektywno dostpu sdw krajowych do
Trybunau)19, orzecznictwie Francovich-Brasserie (odpowiedzialno odszkodowaw-
cza pastwa za naruszenie prawa unijnego), aostatnio wsprawach dotyczcych za-
groe terroryzmem. Te ostatnie najpeniej realizuj pierwotn obietnic imarzenie
Trybunau oautonomicznym porzdku prawnym20. Ten nowy porzdek prawny
to szczeglny alians sdw, prawa ijednostek, afilozofia Van Gend to potna racja
legitymizujca prawo europejskie, poniewa tworzy model jednostki walczcej oprawa
podmiotowe. Jednostka nie czeka na to, co zrobi wadza publiczna, ale walczy oswj
status uprawniony, nie tylko biernie akceptuje, ale wsposb aktywny kontestuje rzeczy-
wisto.
Nowy porzdek prawny to nie tylko wydumany koncept proeuropejsko nasta-
wionych sdziw sdu opisywanego kiedy jako ulokowany wbajkowym ksistwie
Luksemburg21, ale warto sama wsobie, ktra stanowi szans na lepsze zrozumienie
szczegowych procesw zachodzcych wobrbie prawa europejskiego, ktre zawsze
musz by analizowane jako element wikszej caoci. Argument znowego porzdku
prawnego to rezerwuar argumentacyjny iinterpretacyjny, dziki ktremu jestemy

16
C.N. Kakouris, La Cour de justice des Communauts europennes comme Cour Constitutionnelle: Trois observa-
tions, (w:) O. Due, M. Lutter, J. Schwarze, Festschrift fr Ulrich Everling, Nomos 1995, s.629, 634. Zob. te uwagi
sdziego C. N. Kakourisa wLa mission de la Cour de justice des Communauts europennes et lethos du juge, (1994)
4 Revue des affaires Europennes 35, zwaszcza s.3637.
17
D. T. Keeling, In praise of judicial activism. But what does it mean? And has the European Court of Justice ever
practised it?, (w:) C. Gialdino, Scritti in Onore di G. Federico Mancini, Giuffre 1998, s.521.
18
Sprawa C-70/88, European Parliament v Council, [1990] ECR 2041. Okonstytucyjnym znaczeniu orzecz-
nictwa Les Verts/Chernobyl pisaem w: Rwnowaga instytucjonalna iParlament Europejski. Wsplnotowy hard case,
Palestra 2007, nr 34.
19
Sprawa C-2/88, [1990] ECR I-3365.
20
Zob. D. Halberstam, E. Stein, The United Nations, The European Union, and The King of Sweden: Economic
Sanctions and individual rights in aPlural World Order, (2009) 46 Common Market Law Review 13, s.47. Ozna-
czeniu orzecznictwa wkontekcie zagroe terroryzmem dla systemu prawa europejskiego zob. te T.T. Kon-
cewicz, Sd wsplnotowy wobec terroryzmu, Palestra 2009, nr 1112.
21
Synna metafora E. Steina, Lawyers, Judges and the Making of aTransnational Constitution, (1981) 75 Ameri-
cal Journal of International Law 1.

231
Tomasz Tadeusz Koncewicz PALESTRA

wstanie zebra, uporzdkowa, racjonalizowa dyrektywy interpretacyjne oraz wy-

biera argumenty, ktre bd stanowi o sporu iprzekonywania do swoich racji. Zgo-
szone uwagi nabieraj szczeglnego znaczenia wwietle wypowiedzi samych sdziw
Trybunau, zktrych wyaniaj si ich preferencje argumentacyjne. Wwypowiedziach
sdziw przewija si jeden wsplny wtek: podkrelaj swj obowizek wobec inte-
grujcej si Europy, aswoj funkcj widz jako efektywne przyczynianie si do realiza-
cji idei Europy pokojowej, wktrej to prawo korzysta zwasnej dynamiki iautonomii
wobec dominujcego (z katastrofalnymi czasami skutkami) wiata polityki22. Wtym
procesie Traktat spenia dla sdziego rol kierunkow: kade orzeczenie musi bezpo-
rednio (co oczywiste) lub porednio (bardziej niejednoznaczne imniej pewne) zosta
poczone zTraktatem. WTraktacie sdzia odnajduje wskazwki, ktre pozwalaj mu
zachowa orientacj. Najwaniejszym celem jest jak najcilejsza unia pomidzy na-
rodami Europy23. Wydane orzeczenia nie mog by jedynie hermetycznym przeka-
zem. Maj mie charakter funkcjonalny: nadawa si do stosowania irealizowa pew-
ne cele24. Dziki orzecznictwu system ma zachowywa operatywno25, aprawo si
rozwija26.
Wyrok wsprawie Van Gend en Loos jest aksjologicznym uzasadnieniem takiego roz-
oenia akcentw iargumentw. Analizujc prawo europejskie, zawsze (porednio lub
bezporednio, wsposb zamierzony czy intuicyjny) wracamy do wyroku wsprawie Van
Gend en Loos ikrymy wok niego. Dziki temu rozstrzygniciu prawo europejskie
zachowuje relewancj ijest czym wicej ni tylko kartk papieru27. Aby rozumie dzi-
siejsze problemy ichwilowe zwtpienia wsens ikierunek integracji, naley nauczy si

22
C. N. Kakouris pisa m.in. Egalement evident est le devoir du juge communautaire, dans lexercice de sa
fonction, envers ses deux patries, son pays et lEurope La mission de la Cour de justice des Communauts europennes
et lethos du juge, (1994) 4 Revue des affaires europennes 35.
23
U. Everling, On the judge-made law of the European Communitys Courts, (w:) D. OKeeffe, Judicial Review in
European Law. Liber Amicorum in Honour of Lord Slynn of Hadley, Kluwer Law International 2000. Jego stanowisko
warto zacytowa in extenso: The Court must derive its orientations from the Treaties. The most important
aim is that of an ever closer union among the peoples of Europe. General principles of law must be taken into
consideration to ensure that the law and not only the rules of the Treaty is observed. From these elements
the Court gains its telos if it transgresses the frontiers of interpretation in making law by jurisprudence not
judicial activism (wszystkie podkrel. T.T.K.).
24
Sdzia K. Lenaerts pisze wkontekcie orzecze wstpnych: In answering those requests [o wydanie
orzecze wstpnych], the Court was bound to come up with ajudicially workable interpretation of the dire-
ctly effective Community law provision; Some Thoughts About the Interaction Between Judges and Politicians in the
European Community, (1992) Yearbook of European Law 1, s.12 (podkr. idopisek T.T.K.).
25
Jeden znajbardziej wpywowych sdziw Trybunau P. Pescatore szczegln wag przywizywa
do tego, e sdziowie maj utrzymywa funkcjonalno systemu: La grande inspiration de la Cour at de
maintenir le systme communautaire en tat de fonctionnement et de supler dans cet esprit la carence du
lgislateur en y ajoutant le peu de rgles quil fallait pour faire fonctionner (wszystkie podkr. T.T.K.). Tak
w: Une revolution juridique, Le role de la Cour de justice europenne, Commentaire 1992, nr 59, s.572.
26
Byy Prezes Trybunau Gil Carlos Rodriguez Iglesias podkrela, e Every judge in asupreme or aconsti-
tutional court is sometimes confronted with jurisprudential options that do not simply offer an opportunity, but
impose an obligation, to choose. The Choice among such options can contribute to the development of the law.
And such choices often have important social and, hence, political consequences (wszystkie podkr. T.T.K.). Tak
w: S. Breyer, R. Badinter (red.), Judges In Contemporary Democracy, New York University Press 2004, s.277.
27
Bez wyroku Van Gend inercja pastw czonkowskich skazaaby integracj europejsk na parali
iwzmiank co najwyej wprzypisie historii. Tak dosadnie M. Everson, J. Eisner, The Making, s.45.

232
56/2013 Van Gend en Loos...

odkrywa stare precedensy konstytucyjne, rekonstruujce Traktat jako konstytucyjny

pakt pomidzy pastwami inarodami Europy28 ido tych precedensw wraca.
To wnich jest ukryta prawdziwa idea Europy. Van Gend en Loos dowodzi, e wpro-
cesie integracyjnym sdziowie id wasn drog idokonuj wasnych wyborw. Oile
dla pastw podpisanie nowego Traktatu jest kocem ich podry, otyle dla sdziw
oznacza dopiero jej pocztek. Wswoj podr sdziowie ruszaj bez bliszych wska-
zwek idrogowskazw. Odkrywaj je dopiero wczasie trasy istaj si stranikami
swoich obietnic. Wtym sensie najwiksz si iniezmiennie aktualnym przesaniem
filozofii Van Gend jest to, e prawo europejskie nie jest tylko rzemiosem wyznaczo-
nym kazuistyczn znajomoci prawa podatkowego, zamwie publicznych etc. Dzi-
siaj to przede wszystkim wyzwanie refleksji nad aksjologicznym wymiarem integracji
i,cigle niedocenianym wPolsce, myleniem wkategoriach prawa rozwijanego przez
orzecznictwo; myleniem, wktrym sd irozumnie interpretowane prawo mog by
alternatyw dla nieracjonalnego ioportunistycznego procesu politycznego.

28
Zob. M. Poiares Maduro, L. Azoulai, Introduction. The Past and Future of EU Law, Oxford 2008, s.XVIII oraz
J. Baquero Cruz, The Legacy of the Maastricht Urteil and the Pluralist Movement, (2008) 14 European Law Journal
389, s.409.

233