BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Przed szczytem UE w Rzymie.

Czy Niemcy przekonay si
do Europy wielu prdkoci?
Jacek Kubera

Berlin przez wiele lat opiera si francuskim propozycjom poli-

tycznej konsolidacji pastw strefy euro i zrnicowanych krgw
integracji w Europie. Wobec kolejnych wyzwa i zagroe dla
funkcjonowania, a nawet i istnienia Unii Europejskiej, Niemcy
w Europie wielu prdkoci zaczy jednak upatrywa szansy
rozwizania najbardziej palcych problemw UE. Zmiana stanowi-
Redakcja:
Radosaw Grodzki ska Niemiec wynika w duej mierze z dziaa Francji, wspiera-
Jacek Kubera nej przez poudniowe pastwa UE.
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski Francja przekonuje partnerw europejskich przy okazji
25-lecia Traktatu z Maastricht i 60-lecia Traktatw Rzymskich
Korekta:
e konieczna jest polityczna konsolidacja pastw strefy euro,
Hanna Ranek
a take urzeczywistnienie integracji w innych dziedzinach,
zwaszcza w kwestii obronnoci i bezpieczestwa. W opinii poli-
tykw rzdzcej Partii Socjalistycznej i bdcych w opozycji cen-
Nr 296/2017 troprawicowych Republikanw, jest to jedyna moliwa odpo-
08.03.17
wied na wyzwania Unii Europejskiej, do ktrych nale: problem
ISSN 2450-5080 zaduenia pastw strefy euro, Brexit i wzrost poparcia partii
eurosceptycznych, zagroenie terroryzmem, konflikty zbrojne
w ssiedztwie UE, polityka Rosji w Syrii i na Ukrainie, deklaracje
prezydenta Donalda Trumpa w sprawie NATO, zarzdzanie napy-
wem imigrantw i uchodcw do pastw UE. Na zorganizowa-
nym 6 marca 2017 r. w Wersalu spotkaniu przywdcw Francji,
Biuletyny dostpne
take dziki: Niemiec, Woch i Hiszpanii prezydent Francji Franois Hollande
NEWSLETTER IZ przekonywa, e obecne elity polityczne w Europie stoj przed
FACEBOOK
SCRIBD wyborem midzy usprawnieniem funkcjonowania UE w dziedzinach
LINKEDIN
TWITTER
objtych kryzysem a zgod na stopniowy rozpad UE. W wywia-
dzie, jakiego F. Hollande udzieli 5 marca 2017 r. szeciu gaze-
tom europejskim, ostrzega on, e brak zdecydowanych dziaa
naprawczych w UE przyczynia si do popularnoci ugrupowa
domagajcych si opuszczenia struktur UE przez poszczeglne

1z5
pastwa czonkowskie. Do takich partii naley rwnie francuski Front Narodowy, kt-
rego przewodniczca Marine Le Pen wedug najnowszych sonday (Elabe, 07.03.2017)
moe uzyska w drugiej turze wyborw prezydenckich w maju 2017 r. 40% gosw
poparcia.
Francuzi od momentu pojawienia si kryzysu w strefie euro w 2008 r. przeko-
nuj, e odpowiedzi na krytyk funkcjonowania UE nie moe by obrona status quo.
W ekspertyzie IFRI ze stycznia 2017 r. (LEurope aprs le Brexit: positions et perspec-
tives allemandes) zarzucano Niemcom zbytnie skupianie si po referendum o Brexicie
na jednoci pastw UE i brak gotowoci do zdecydowanych zmian instytucjonalnych.
Dostrzegano, e kanclerz Angeli Merkel na szczycie w Bratysawie (16.09.2016) zale-
ao na odzyskaniu zaufania w innych stolicach europejskich, utraconego po jedno-
stronnych dziaaniach Niemiec w czasie kryzysu migracyjnego w 2015 r. Niemcy kry-
tykowano za przyjcie roli pastwa dcego do rwnowagi midzy oczekiwaniami
rnych partnerw europejskich, a w konsekwencji skazujcego proces integracji
na niesatysfakcjonujc stron francusk metod maych krokw i umw midzyrz-
dowych.
Cho w Berlinie, cztery dni po referendum o Brexicie (23.06.2016), kanclerz
A. Merkel, prezydent F. Hollande i woski premier Matteo Renzi nawoywali do zacie-
nienia wsppracy w dziedzinie obrony i bezpieczestwa oraz polityki gospodarczej
i monetarnej, to szczyt w Bratysawie nie zaowocowa konkretnymi propozycjami
w tych kwestiach. W reakcji na Brexit powstay te wsplne deklaracje francuskich
i niemieckich ministrw spraw zagranicznych (Silna Europa w niepewnym wiecie,
28.06.2016) oraz ministrw obrony (Oywienie WPBiO. W stron szerokiej, reali-
stycznej i wiarygodnej obronnoci w UE, 12.09.2016). Drugi z wymienionych doku-
mentw skupia si jednak na pragmatycznych rozwizaniach i nie zawiera przeo-
mowych propozycji, natomiast deklaracja podpisana przez ministra Franka-Waltera
Steinmeiera stanowia efekt przedwyborczych dziaa niemieckich socjaldemokratw
i powstaa bez uzgodnienia z kanclerz A. Merkel.
A do koca stycznia 2017 r. kanclerz Niemiec pozostawaa zdecydowanie nie-
chtna daleko idcym przeobraeniom Eurolandu, uwzgldniajc obawy pastw spoza
strefy o powstaniu Europy dwch prdkoci. Po raz pierwszy moliwo zaistnienia
zrnicowanych krgw wsppracy w ramach UE dopucia podczas szczytu UE27
na Malcie (03.02.2017). Dla Francuzw oznaczao to przyznanie przez A. Merkel, e
w obliczu czynnikw dezintegracyjnych i niepewnoci geopolitycznej przyszo UE
nie moe zalee od jakiego opornego pastwa czonkowskiego, e mona czyni
postp [w integracji] z wieloma pastwami, bez oczekiwania na jednomylno
(rdo dyplomatyczne za: Le Monde, 21.02.2017). Prawie miesic pniej, we wspl-
nym komunikacie ministrw spraw zagranicznych Francji i Niemiec na temat piciu
scenariuszy ogoszonych przez Komisj Europejsk (01.03.2017) pojawiy si m.in.
postulaty stymulowania europejskiej gospodarki poprzez sprzyjanie konwergencji
naszych gospodarek krajowych i inwestycjom europejskim, (.) a take poprzez po-
stpy w finalizowaniu europejskiej unii walutowej (mbafrance-pl.org, 01.03.2017).
Z kolei na spotkaniu z przywdcami Francji, Hiszpanii i Woch w Wersalu (06.03.2016)
A. Merkel, jeszcze bardziej zdecydowanie ni na Malcie, opowiedziaa si za Europ
wielu prdkoci, czyli trzecim z piciu scenariuszy zaproponowanych przez Komisj

2z5
Europejsk. Kanclerz Niemiec zgodzia si z prezydentem Hollandeem, lansujcym
pomys rozwijania nowych form wsppracy (zrnicowanych kooperacji) midzy
tymi pastwami, ktre w ramach Europy wielu prdkoci zamierzaj szybciej
podejmowa dziaania na rzecz integracji (w dziedzinie polityki obronnej, w ramach
strefy euro czy w sferze kultury).
Powysze deklaracje potwierdzaj zmian postawy kanclerz Niemiec, dotych-
czas zachowujcej ostrono wobec hasa wicej Europy. Wpyw na to ma z pew-
noci podejcie prezydenta D. Trumpa do Unii Europejskiej, a take zdecydowana
postawa Francji, wspieranej przez koalicj pastw rwnie dcych do zmiany nie-
mieckiej optyki na funkcjonowanie Eurolandu.
Francja wraz z Wochami, Hiszpani, Portugali, Grecj, Cyprem i Malt two-
rz nieformaln grup rdziemnomorskich pastw UE (EUMed, Mediterranean EU
Countries), ktrych gwnym postulatem jest rezygnacja z polityki oszczdnoci promo-
wanej przez Niemcy i inne pnocne pastwa UE. Rnica midzy Pnoc i Poudniem
widoczna jest od pocztku kryzysu zadueniowego w strefie euro. Francja, Wochy
i Hiszpania przekonyway wwczas, e unia walutowa skonstruowana jest w sposb,
ktry zwiksza ekonomiczne dysproporcje midzy pastwami peryferyjnymi i cen-
tralnymi. Podzielay te pogld, e niska inflacja i obowizujca od 2010 r. polityka
oszczdnoci z jednej strony su gospodarce niemieckiej, z drugiej uniemoliwiaj
pobudzanie rozwoju ekonomicznego, walk z bezrobociem i deficytem budetowym
na Poudniu.
Pastwa EUMed, ktrych szefowie od wrzenia 2016 r. spotykaj si regularnie
przed szczytami UE27, stoj na stanowisku, e wzrost gospodarczy w caej UE wymaga
politycznych reform. Polepszenie sytuacji gospodarczej i walki z bezrobociem ma by
odpowiedzi na problemy wszystkich pastw UE, w ktrych coraz popularniejsze
s nastroje eurosceptyczne. Na spotkaniu w Atenach (09.09.2016), przed szczytem
w Bratysawie, przywdcy EUMed domagali si podwojenia wydatkw na inwestycje
zakadane w planie J.-C. Junckera (315 mld euro w latach 2015-2017), walk z dum-
pingiem socjalnym oraz rozmieszczenie uchodcw z Grecji, Woch i Malty w pozosta-
ych pastwach UE. Prezydent F. Hollande i premier A. Tsipras mwili o koniecznoci
przygotowania nowego projektu UE i zwikszenia jednoci UE. Z kolei po dwustron-
nych rozmowach z kanclerz A. Merkel (27.01.2017) i spotkaniu w formacie EUMed
w Lizbonie (28.01.2017), przed szczytem na Malcie, F. Hollande owiadczy, e pastwa
Poudnia chc otwarcia si UE na kolejny etap integracji konwergencji polityk
gospodarczych [pastw czonkowskich], koordynacji polityk gospodarczych wok
wzrostu i zatrudnienia (elysee.fr, 02.02.2017).
Francja, goszca od lat, e Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) jest projektem
zrealizowanym poowicznie, zyskaa wic nowych sojusznikw, eksponujc aspekt
wzrostu ekonomicznego. Na zbliajcym si szczycie UE27 w Rzymie to prawdopo-
dobnie wanie pastwa EUMed bd najbardziej naciska na Niemcy, aby w imi
solidarnoci europejskiej wyraziy zgod na powane zmiany w strefie euro. Przypo-
mnijmy, e propozycje Francji w tym wzgldzie dotycz m.in. powoania unii fiskal-
nej (w konsekwencji, staych transferw z Pnocy do mniej zamonych pastw),
emisji euroobligacji (de facto uznania przez Niemcy odpowiedzialnoci za dugi pastw

3z5
Poudnia), a take powstania rzdu gospodarczego i parlamentu Eurolandu oraz osob-
nego budetu dla strefy euro.
Francuscy dyplomaci, cho dostrzegaj zmian postawy kanclerz A. Merkel
wobec Europy wielu prdkoci, zdaj sobie spraw, e mao prawdopodobne jest, aby
Niemcy zgodziy si na zasadnicze zmiany w UGW. Z uwagi na sprzeczno interesw
z pastwami Poudnia (konwergencja gospodarek krajowych oznaczaaby dla Niemiec
konieczno przekazywania pomocy finansowej pastwom EUMed) i z drugiej strony
wyraon przez A. Merkel ch poprawy funkcjonowania strefy euro, Niemcy bd
wspieray rozwizania stopniowo prowadzce do unii politycznej. W pierwszym wy-
miarze polega by one mogyby na oddaniu kolejnych uprawnie instytucjom unijnym
ministerstwu finansw strefy euro lub komisarzowi ds. strefy o szerokich kompeten-
cjach. Wrd zaproponowanych przez Przewodniczcych Komisji i Rady Europejskiej
oraz premierw Woch i Malty punktw Deklaracji Rzymskiej, ktre maj by dysku-
towane na nieformalnym spotkaniu przywdcw UE27 (10.03.2017), znalazy si take
zapisy o implementacji strukturalnych reform i ukoczeniu UGW oraz konwergencji
gospodarek europejskich, jednak trudno przewidzie, czy nawet tak oglny zapis zyska
poparcie politykw niemieckich.
Najmniej zrnicowane pogldy Niemcy i pastwa EUMed maj w kwestii zwik-
szenia wsppracy w zakresie polityki obronnej, bezpieczestwa, ochrony granic
i zarzdzania kryzysem migracyjnym. Prawdopodobnie t wanie tematyk miaa
na myli kanclerz Niemiec, kiedy mwia o moliwoci pogbiania integracji przez
chcce tego wybrane pastwa czonkowskie. Przykadem takich dziaa jest przyjcie
6 marca 2017 r. przez pastwa UE na Radzie do Spraw Zagranicznych konkluzji
w sprawie globalnej strategii UE w dziedzinie bezpieczestwa i obrony. Podjto ww-
czas decyzj o utworzeniu komrki planowania i prowadzenia operacji wojskowych
bez mandatu wykonawczego (takich jak misje w Republice rodkowoafrykaskiej,
w Mali i Somalii) oraz o kontynuowaniu prac nad inkluzywn sta wspprac struktu-
raln (Permanent Structured Cooperation PESCO). PESCO to zgodna z Traktatem
Lizboskim (art. 42 ust. 6 i art. 46) moliwoci ujednolicania polityki bezpieczestwa
i obrony przez pastwa UE speniajce kryteria i chcce przyj niezbdne wice
zobowizania.
Cho ograniczenie dyskusji do polityki migracyjnej i Wsplnej Polityki Bezpie-
czestwa i Obrony nie do koca odpowiada francuskim ambicjom, to moe by po-
cztkiem procesu zmierzajcego do Europy wielu prdkoci, zakadajcej dowolno
uczestnictwa poszczeglnych pastw w odmiennych mechanizmach integracyjnych.
W przypadku, gdyby na zintensyfikowan wspprac w dziedzinach migracji i bez-
pieczestwa zdecydoway si wycznie pastwa strefy euro, mogoby to stanowi
pierwszy krok ku politycznej konsolidacji Eurolandu i wytworzenia si binarnego
podziau w UE, czyli Europy dwch prdkoci.
Pastwa EUMed przedstawiaj odmienn wizj UE ni pastwa Grupy Wyszeh-
radzkiej (V4) zarwno jeli chodzi o przyszo strefy euro, jak i europejsk polityk
migracyjn i uchodcz. W podejmowaniu decyzji o przyszoci UE kluczowa bdzie
postawa Niemiec, ktre dotychczas staray si rwnoway gosy europejskiej awan-
gardy i pastw niechtnych pogbianiu integracji. Z pastwami V4 czy Niemcy niech
wobec zdecydowanej politycznej konsolidacji pastw strefy euro, rni natomiast

4z5
 podejcie w sprawach uchodczych i migracyjnych. Naley spodziewa si, e Niemcy,
dc do zwikszenia efektywnoci poprzez ustanowienie nowych, fakultatywnych
form wsppracy, bd przekonyway, podobnie jak grupa EUMed, e UE wielu prdkoci
nie przerodzi si w organizacj, w ktrej poza gwnym nurtem spraw europejskich
znalazyby si pastwa nienalece jeszcze do strefy euro.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jacek Kubera dr, socjolog i romanista, autor prac z zakresu socjologii migracji, narodu
i stosunkw etnicznych oraz socjologii miasta, adiunkt w Instytucie Zachodnim.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
5z5