WIAT PODZIELONY

Po pokonaniu Niemcw, pomidzy ZSRR a USA zaczy narasta spory. ZSRR w brutalny sposb
przejmowa wadz w Europie rodkowej. W 1946 Churchill wprowadzi pojcie elaznej kurtyny
granicy dzielcej Europ na kapitalistyczny Zachd i komunistyczny Wschd. Harry S. Truman
prezydent USA, ogosi, e Stany Zjednoczone wespr gospodarczo i militarnie narody walczce
przeciw ekspansji komunizmu (doktryna Trumana). Georg C. Marshall sekretarz stanu USA,
opracowa program pomocy gospodarczej dla zniszczonego kontynentu (plan Marshalla). Moskwa
zmusia swoje pastwa satelickie do odmwienia przyjcia pienidzy. W 1949 postaa Republika
Federalna Niemiec i Niemiecka Republika Demokratyczna. W 1949 zawizano Organizacj Paktu
Pnocnoatlantyckiego (NATO). W 1955 do NATO doczya RFN. W odpowiedzi pastwa bloku
radzieckiego utworzyy Ukad Warszawski. Zimna Wojna stan konfliktu i napicia pomidzy ZSRR a
USA, ale bez bezporednich star zbrojnych.
BUDOWA POLSKI LUDOWEJ
W czasie wojny Polska stracia ok. 6 mln ludzi i ponad 1/3 majtku narodowego. Po wojnie do Polski
przyczono wschodnie obszary III Rzeszy. Akcja Wisa w 1947 akcja wysiedlania ludnoci ukraiskiej
z poudniowo-wschodniej czci kraju. W 1945 w Moskwie powsta nowy rzd Polski Tymczasowy
Rzd Jednoci Narodowej (TRJN). Stanisaw Mikoajczyk by wicepremierem i ministrem reform rolnych
w TRJN. Wadze rozbudoway Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego (MBP) oraz korzystay ze
stacjonujcych w Polsce si sowieckich m.in. NKWD. Zniszczono zbrojne podziemie skadajce si z
dawnych onierzy AK. Komunistom udao si osign poparcie mas dziki reformie rolnej w latach
1944-48, ktra rozdzielaa due majtki ziemskie pomidzy maorolnych i bezrolnych chopw. Aby
odwlec termin wyborw parlamentarnych komunici zorganizowali w 1946 referendum, wyprbowujc
przy okazji nowe metody propagandy i zastraszania. Referendum dotyczyo zniesienia senatu, reformy
rolnej i nowej granicy zachodniej. W 1947 przeprowadzono wybory do sejmu. Wyniki sfaszowano tak,
e sejm zosta cakowicie opanowany przez PPR i jej sojusznikw. Zaraz potem sejm uchwali ma
konstytucj i wybra prezydenta Bolesawa Bieruta. Zagroony aresztowaniem Mikoajczyk zbieg na
Zachd, a PSL zostao rozbite. Ruch ludowy podporzdkowano PPR w postaci Zjednoczonego
Stronnictwa Ludowego (ZSL). Potem PPR zabrao si za sojusznicz PPS. Pod hasem zjednoczenia
ruchu robotniczego PPR wchona PPS, usuwajc z niej 200tys. niewygodnych czonkw. W ten sposb
w 1948 powstaa Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR).
SOWIETYZACJA POLSKI
W 1952 przyjto now konstytucj zatwierdzon przez Stalina, ktra wprowadzia now nazw
pastwa Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL). Fundamentem porzdku w pastwie by strach
zapewniany przez policj polityczn zwan Urzdem Bezpieczestwa (UB lub bezpieka). Zachtami
lub grobami pozyskiwano tajnych wsppracownikw (TW). Przejawem nacjonalizacji byo zdobycie
przez PZPR nieograniczonej wadzy nad organizacjami spoecznymi. Ostatni du niezalen
instytucj pozosta Koci. Wadze pod byle pretekstem przeladoway duchownych, konfiskoway
majtek Kocioa i likwidoway jego instytucje (np. Caritas). W szkoach i rodkach masowego
przekazu prowadzono propagand antyreligijn. W PRL panowaa cenzura, czyli kontrola publikacji,
filmw, itd. w celu usunicia treci sprzecznych z ideologi socjalistyczn. Najwaniejszym rdem
nieocenzurowanych informacji byo Radio Wolna Europa. Socrealizm kierunek w sztuce, ktry mia
by realistyczny w formie i socjalistyczny w treci. Do koca lat 40 komunici cakowicie upastwowili
przemys, grnictwo, transport, banki i inne instytucje finansowe. W 1947 przeprowadzono wojn o
handel, w trakcie ktrej wadze w znacznej mierze przejy lub zniszczyy handel prywatny.
Wprowadzono gospodark centralnie sterowan. W 1950 ruszya realizacja planu szecioletniego
programu przyspieszonej industrializacji. Jego celem bya rozbudowa przemysu cikiego. W 1950
wadze przeprowadziy wymian pienidzy, pozbawiajc obywateli ok. 3mld zotych oszczdnoci. W
1952 wprowadzono kartki na ywno. Rozpoczto kolektywizacj rolnictwa polegajc na tworzeniu
Pastwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). Niechtnych chopw zmuszano przemoc i grobami.
PRL POD RZDAMI WADYSAWA GOMUKI
W 1953 zmar Stalin, jednak destalinizacja w PRL nastpia dopiero po pewnym czasie. W 1953 kryzys
dotkn aparat bezpieczestwa. Aresztowano, a nastpnie zabito szefa sowieckiej bezpieki awrientija
Beria. Wadze w Polsce osabiy MBP i podzieliy na dwa resorty, a w 1956 ogosiy amnesti z
wizie wyszo 36tys. ludzi. Terror zela, strach zacz sabn. Zacza si odwil. Bolesaw Bierut
zmar, na stanowisku I sekretarza zastpi go Edward Ochab. Ludzie zaczli mielej upomina si o
swoje prawa. 28 czerwca 1956 robotnicy z Zakadw im. Stalina w Poznaniu rozpoczli strajk, ktry
przerodzi si w wielk demonstracj pod hasami antykomunistycznymi i antysowieckimi. Po wielu
godzinach walk ulicznych wadze zmiadyy protest przy uycia wojska. Zginy 73 osoby. Jzef
Cyrankiewicz elazny premier, powiedzia, e wadza odrbie rk kademu, kto omieli si t rk
podnie na wadz ludow. Bunt w Poznaniu pogbi rozam w kierownictwie partii, w ktrym o
wadz walczyli puawianie (chccy reform) i natoliczycy (chccy zmian personalnych). Aby
opanowa kryzys wezwano Wadysawa Gomuk. Moskwie nie spodobay si nieuzgodnione zmiany,
ale Gomuce udao si przekona Chruszczowa, e nowe kierownictwo PZPR jest wierne ZSRR.
Zmniejszono liczebno aparatu bezpieczestwa, uwolniono prymasa Wyszyskiego, zakoczono
przymusow kolektywizacj. Pace realne wzrosy o 10%. W polskich domach pojawiy si pralki,
lodwki, motocykle. W 1957 w wyborach do sejmu wzia udzia wikszo wyborcw, oddajc gosy
zgodnie z wezwaniami wadzy, ktra zyskaa faktyczne poparcie spoeczne. Najwaniejsze trwae
zmiany po 1956 to: rezygnacja z polityki terroru i ograniczenie wadzy aparatu bezpieczestwa,
osabienie totalitarnych ambicji powszechnej indoktrynacji i przeksztacania umysw, zelenie
cenzury i nacisku ideologicznego, zaniechanie przymusowej kolektywizacji.
ZMIERZCH RZDW GOMUKI
W latach 60 czsto dochodzio do krtkich strajkw i protestw robotniczych w poszczeglnych
zakadach, przede wszystkim z powodu niskich pac i zych warunkw pracy. Obszarem nieustannego
napicia byy stosunki pastwo-Koci. Wadzy nie podoba si wpyw, jaki Koci mia na
spoeczestwo. Do oskarenia episkopatu o zdrad interesw narodowych wykorzystano list biskupw
polskich do biskupw niemieckich z 1965 wzywajcy do pojednania midzy Polakami a Niemcami. W
1966 wadze zorganizoway obchody Tysiclecia pastwa polskiego konkurencyjne dla Millenium
chrztu Polski, prbowano odcign wiernych od uroczystoci religijnych. W 1968 zdjto ze sceny
warszawskiego teatru dramat Dziady za rzekome akcenty antyradzieckie. Zapocztkowao to
protesty studentw i pisarzy. Wiec na terenie Uniwersytetu Warszawskiego zosta brutalnie
rozpdzony przez Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Podsycio to tylko gniew
modych ludzi. W wielu miastach doszo do demonstracji i star ulicznych, pojawiy si komitety
strajkowe. Aby stumi bunt, wadze poczyy represje z mobilizacj partii, agresywn kampani
propagandow i nagonk na ydw. W 1970 do Warszawy przyby kanclerz RFN Willy Brandt, aby
podpisa ukad PRL-RFN. By to pierwszy krok do uznania przez RFN granicy na Odrze i Nysie. W 1970
fala buntu powrcia. Bezporedni przyczyn bya niespodziewana podwyka cen ywnoci tu przed
Boym Narodzeniem. Strajk rozpoczli 14 grudnia stoczniowcy w Gdasku, pniej protest ogarn
inne zakady Wybrzea. Doszo do star z milicj, potem do ataku na gmach komendy MO w Gdasku.
Polaa si krew, co rozjuszyo tum. PZPR odsuno od wadzy Gomuk i podsuno na jego miejsce
Edwarda Gierka.
DRUGA MODO PRL
20 grudnia 1970 Edward Gierek wystpi przed kamerami telewizji, publicznie uznajc zasadno da
robotnikw i krytykujc bdn polityk gospodarcz poprzedniej ekipy. Obieca popraw w yciu
obywateli. Zamieszki ustay. Istot nowej polityki gospodarczej byo finansowanie rozwoju poyczkami z
Zachodu. W pierwszej poowie dekady pace i konsumpcja rosy szybciej ni kiedykolwiek przedtem.
Poprawa warunkw ycia odwrcia uwag od braku reform systemu gospodarczego. W cigu dekady
polski dug zagraniczny zwikszy si siedmiokrotnie. Podwyka cen ywnoci w czerwcu 1976
doprowadzia do gwatownych protestw w Radomiu, Ursusie i Pocku. Stumiono je si, ale rzd wycofa
si z podwyek.
POD ZNAKIEM SOLIDARNOCI
W poowie lat 70 zaczy wystpowa publicznie rodowiska opozycyjne poprzez seri listw
protestacyjnych przeciw planowanym zmianom w konstytucji. W 1975 wadze planoway wprowadzi do
niej m.in. zapisy o kierowniczej wadzy PZPR w pastwie i nienaruszalnym sojuszu Polski z ZSRR. Protesty
robotnicze w 1976 i brutalne represje wobec ich uczestnikw byy rodkiem zapalnym dla stworzenia
Komitetu Obrony Robotnikw (KOR). Jego wanymi czonkami byli Jacek Kuro i Adam Michnik. W lady
KOR poszy inne rodowiska, np. Ruch Obrony Praw Czowieka i Obywatela (ROPCiO). Wanym
wydarzeniem w yciu spoecznym bya wiadomo o wybraniu Jana Pawa II na papiea 16 padziernika
1978, a potem jego przyjazd do Polski w 1979. Niezliczone tumy na mszach witych pokazay, e
trzydzieci lat komunistycznej indoktrynacji spezy na niczym. Pod koniec lat 70 narastao
niezadowolenie, a kolejne prby podwyki cen ywnoci zadziaay jak zapalnik. Najwaniejszy strajk
rozpocz si w sierpniu w Stoczni Gdaskiej z inicjatywy grupy dziaaczy Wolnych Zwizkw
Zawodowych. Przyczyy si do niego inne zaogi Trjmiasta i wsplnie zawizay Midzyzakadowy
Komitet Strajkowy (MKS), ktry wygosi 21 postulatw strajkowych, dotyczcych m.in. prawa do
stworzenia zwizkw zawodowych niezalenych od wadzy. Dziki zachodnim rozgoniom wieci z
Wybrzea rozchodziy si po caym kraju. Powstay nastpne komitety strajkowe, najwiksze w Szczecinie
i na Grnym lsku. Przywdcy PZPR widzieli ryzyko w daniach MKS, ale nie chcieli popeni bdu
sprzed 10 lat, dlatego zaniechali uycia siy i podjli rozmowy. Po dugich negocjacjach podpisali
porozumienia z trzema najwikszymi MKS. Nastpnie komitety strajkowe przeksztaciy si w Niezaleny
Samorzdny Zwizek Zawodowy (NSZZ) Solidarno. Wstpoway do niego miliony ludzi. Na jego czele
stan Lech Wasa. Korzystajc z sukcesu Solidarnoci zaczy powstawa inne niezalene organizacje,
z cienia wyszy niezalene wydawnictwa, legalnie zacz ukazywa si Tygodnik Solidarno Przywdcy
ZSRR widzieli w Solidarnoci zaraz. Zablokowano obywatelom innych pastw bloku moliwo
kontaktu z Polakami. Pod koniec 1980 wojska ZSRR, Czechosowacji i NRD byy gotowe do akcji. Moskw
powstrzymay ostrzeenia NATO i opr kierownictwa PZPR ze Stanisawem Kani na czele. Postanowiono
zgnie ruch Solidarnoci polskimi siami. Plan ten zrealizowa mia gen. Wojciech Jaruzelski. Wraz z
Czesawem Kiszczakiem w najwyszej tajemnicy przygotowywali stan wojenny.
ZBYT DUGI KONIEC PRL
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 na ulice polskich miast wyjechay czogi. SB i milicja zatrzymay kilka
tysicy dziaaczy zwizkowych i opozycyjnych. Rada Pastwa wydaa dekret o stanie wojennym.
Zakazane zostay wszelkie zgromadzenia i manifestacje, rozpowszechnianie nieocenzurowanych treci
oraz kontynuowanie dziaalnoci zawieszonych zwizkw zawodowych. Wprowadzono godzin milicyjn (od
22 do 6), cenzur korespondencji i zakaz podrowania. Zablokowano poczenia telefoniczne, a gdy je
przywrcono, cenzorzy mogli podsuchiwa kad rozmow. Radio i telewizja cigle powtarzay
przemwienie Jaruzelskiego, ktry wystpi w nowej roli szefa Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego
(WRON). Pomimo groby wysokich kar w wielu zakadach wybuchy strajki, szybko zdawione przez odziay
ZOMO. Najbardziej dramatyczna bya pacyfikacja strajku na lsku. 16 grudnia w Katowicach milicja uya
broni, zabijajc 9 grnikw w kopalni Wujek. Plan Jaruzelskiego si powid. Rozbito struktury
Solidarnoci, partia PZPR utracia kilkaset tys. czonkw, a SB rozbudowaa sie swoich tajnych
wsppracownikw. Buntownicze nastroje spoeczestwa zostay stumione. W latach 1982-83 wadze
stopniowo znosiy ograniczenia stanu wojennego. Gosiy, e pragn porozumienia, powoay Patriotyczny
Ruch Odrodzenia Narodowego (PRON). Stan wojenny zniesiono 22 lipca 1983. W 1984 wadze przywrciy
moliwo dziaania zwizkw zawodowych, ale tylko podlegych PZPR. Przeladowania opozycji trway
nadal. Ruch Solidarnoci zacz si odradza. Wobec wyczerpania si siy czynnego oporu,
postanowiono przyj opr bierny polegajcy na rozwijaniu niezalenych wydawnictw, akcji
wychowawczej i owiatowej. Wanymi momentami byy wizyty papiea w 1983 i 1987 oraz wsparcie
pastw Zachodu, ktre przesyay tysice paczek z darami. Znakiem uznania dla Solidarnoci byo
przyznanie w 1983 pokojowej nagrody Nobla Lechowi Wasie. W latach 80 Polsk opucio na stae ponad
milion ludzi. Szerzya si plaga alkoholizmu, bdca form ucieczki od szarej rzeczywistoci w pastwie.
W 1984 zamordowano ks. Jerzego Popieuszk.
POLSKI ROK 1989
W 1988 po kolejnej podwyce cen zaczy si strajki w Lublinie, Bydgoszczy, Stalowej Woli, Nowej Hucie i
Gdasku. Wadze zdusiy je si lub grob jej uycia, ale kilka miesicy pniej ruszya druga fala. Mode
pokolenie podnioso haso Nie ma wolnoci bez Solidarnoci. Wadze zdecydoway si na ustpstwa. W
zamian za podjcie rozmw, Lech Wasa wygasi strajki. Po kilku miesicach zwoano Okrgy St.
Obrady trway od lutego do kwietnia 1989. Najwaniejsze osignicia obrad to: ponowna legalizacja
Solidarnoci, zakoczenie przeladowa opozycji, przywrcenie senatu i utworzenie urzdu prezydenta.
4 czerwca 1989 przeprowadzono wybory parlamentarne, w ktrych kandydaci Komitetu Obywatelskiego
zdobyli 99 na 100 miejsc w senacie i 35% miejsc w sejmie, co oznaczao cakowit klsk PZPR. W drugiej
poowie 1989 zaczto stopniowo demontowa PRL. Obawiano si, e zbyt szybkie zmiany spowodowuj
gwatown reakcj Moskwy, wic w lipcu wybrano Jaruzelskiego na prezydenta. Nie wiedziano, e system
komunistyczny w Europie rozpada si ostatecznie i te rodki ostronoci nie byy potrzebne. Adam
Michnik sformuowa haso wasz prezydent, nasz premier. Szefem rzdu zosta przedstawiciel Komitetu
Obywatelskiego Tadeusz Mazowiecki. By to pierwszy niekomunistyczny rzd w caym bloku radzieckim.
Leszek Balcerowicz przygotowa program reform gospodarczych, by uratowa gospodark bdc na
skraju cakowitego zaamania. Sejm uchwali te reformy w grudniu 1989, ponadto usun z konstytucji
zapiski o przewodniej roli PZPR i sojuszu z ZSRR. W roku 1990 PRL przestaa istnie. Nasta czas III RP.