Ewangelia Pseudo-Mateusza (PsMt)

(przekad ks. Kazimierz Obrycki, wstp i komentarz ks. Marek Starowieyski)

Ewangelia Pseudo-Mateusza moe by przykadem zmian, jakie zaszy w nauce w ostatnim

wierwieczu a rwnoczenie tego, co nazwaem we wstpie "yciem apokryfu". W Apokryfach
Nowego Testamentu przeoono ten utwr wedle tekstu wydanego przez K. v. Tischendorf, jak to
zreszt czynili wszyscy autorzy wielkich zbiorw przekadw apokryfw. Ot tekst ten oddawa
ostatni faz ewolucji utworu. Waciwy utwr, pochodzcy z VI/VIII w. (prawdopodobnie z
pierwszej wierci VII w.), ktry tu przekadamy wedle wydania J. Gijsela, skada si z dwch czci:

- pierwsza (rozdziay 1-17) opowiada o narodzinach Maryi i Jezusa i zasadniczo opiera si na

aciskiej parafrazie ProtEwJk z tym, e usunito z niej opowiadanie o losie Zachariasza i Elbiety a
dodano do niej dwa epizody zaczerpnite z Ewangelii kanoniczych: o Symeonie i Annie oraz o
przybyciu Magw;

- druga (rozdziay 18-24) opowiada o ucieczce do Egiptu i opiera si na nieznanym utworze, ktry
stanowi rwnie podstaw niektrych epizodw EwDz-Arab. W PsMt mamy wic 3 epizody: o
posuszestwie zwierzt Jezusowi (nie znamy analogii), opis palmy schylajcej si na rozkaz
Jezusa i epizod z Afrodyzjuszem - obydwa znane skdind.

Do tych dwch grup tekstw dodano w XI w. wersj acisk Dziecistwa Pana (EwTmDz), ktr
ostatni wydawca usun, a za nim i my, jako obce ciao.

Utwr ten podlega innym zmianom. Tekst pierwotny nosi prawdopodobnie tytu: Narodziny Maryi
i by uwaany za dzieo Apostoa Jakuba Mniejszego. Gdy ten utwr zosta potpiony, najpierw
listem papiea Innocentego I do Eksuperiusza, bpa Tuluzy (potpiajcego utwory wystpujce pod
imieniem Jakuba Mniejszego)278 a nastpnie przez Dekrety Ps. Gelazjaskie ("Ewangelia Jakuba
Modszego, apokryf") 279, dodano, na miejsce dawnego prologu, nowy: korespondencj w.
Hieronima z Chromacjuszem i Heliodorem, dziki czemu utwr zacz funkcjonowa pod
autorytetem Ewangelisty w. Mateusza oraz w. Hieronima. W samym za utworze zastpiono
teksty biblijne w wersji Itali wersj Wulgaty.

W nowym wydaniu J. Gijsela usunito EwTmDz, przywrcono dawny prolog utrzymujc

rwnoczenie korespondencj w. Hieronima z Chromacjuszem i Heliodorem oraz pierwotny tytu.

Tekst pierwotny naszego apokryfu pochodzi z VI w., co stwierdzamy dziki aluzjom (a nie
cytatom) do Reguy w. Benedykta. Najstarsze rkopisy pochodz z IX w. Z tego czasu pochodz
pierwsze nawizania do niego: Paschazego Radberta ( ok. 860) 280 oraz mniszki, Hroswity z
Gandersheim (X w.); w tym te czasie powstaje utwr Narodzenie Maryi, uwaany za dzieo
wspomnianego ju Paschazego Radberta lub innego uczonego mnicha z IX w. Ewangelia Pseudo-
Mateusza, pisana do prymitywnym jzykiem aciskim, nie bya popularna w redniowieczu:
przedkadano nad ni pisane bardziej eleganckim jzykiem Narodzenie Maryi, ktre jest cytowane
zazwyczaj w literaturze teologicznej, niemniej jednak nawizuj do niej dwa wielkie zbiory
hagiograficzne z XIII wieku: Wincentego z Beauvais i Jakuba de Voragine.

Jeli idzie o autora, rne rkopisy podaj rnych autorw: Jakuba Apostoa, Brata Paskiego
(prolog pierwotny), Mateusza (korespondencja) oraz Apostoa Jana. Ze wzgldu na aluzje do
zwyczajw monastycznych, ktre podkrelono w komentarzu naley, przypuszcza, e PsMt
powstaa w Galii, w krgach rodzcego si monastycyzmu benedyktyskiego.

Charakterystyczn cech PsMt s dublowania - wystpujce zreszt i w innych apokryfach - dwa

razy wspomniano hojno Joachima, dwa razy rozmawia on z anioem - podobnie jak i Anna, dwie
poone, itd. Pierwsza cz utworu oparta na ProtEwJk stanowi nie tylko jej parafraz, ale te
wykazuje jeszcze mniejsz znajomo wiata i realiw biblijnych, ktre albo upraszcza, albo
likwiduje.
 PsMt mimo swojej prostoty zawiera interesujce elementy teologiczne. Stanowi odpowied na
nowe potrzeby mariologii czasw karoliskich a zarazem pokazuje przemiany, jakie zachodziy w
sposobie pojmowania roli Maryi. Jeeli w Prot-EwJk dziewictwo Maryi ma charakter chrystologiczny,
to tu stanowi wyraz duchowoci monastycznej: Maryja wraz z innymi mniszkami skada luby
wiecznego dziewictwa. Maryja jest Matk Bo, jest krlow, ale podkrela si jej ludzkie
macierzystwo. Mimo zaprzecze Ratramnusa z Corbie (IX w.), z ktrym polemizowa Paschazy
Radbert ( ok. 860), prawda o dziewictwie Maryi jest ju wtedy powszechnie przyjta. Wedug
Paschazego Radberta tylko cudowny pord odpowiada godnoci Maryi i Bstwu jej Syna;
dziewictwo Maryi stanowi wic dopenienie Boego macierzystwa 281. Autor PsMt bardzo dba o
ortodoksj i usuwa wszystko, co w jaki sposb mogoby jej przeczy. Autor podkrela rol Maryi w
dziejach zbawienia (rozdz. 2-3) i jej dziewictwo ante, in i post partum (rozdz. 7-13) oraz przedstawia
Maryj jako wzr ycia zakonnego: nie tylko dba ona o wasne udoskonalenie, ale rwnie i innych
towarzyszek (rozdz. 4-6).

Tytu Ewangelia Pseudo-Mateusza pochodzi od Tischendorfa. Poniewa przyj si on

powszechnie w nauce, utrzymujemy go i w naszym wydaniu.

Dawny przekad dokonany na podstawie tekstu Tischendorfa poprawiono na podstawie wydania

Gijsela.

Ksiga o narodzeniu [bogosawionej] Maryi oraz o dziecistwie Zbawiciela 282

PROLOG PIERWOTNY. Ja, Jakub, syn Jzefa rzemielnika 283, yjc w bojani Boej, spisaem
wszystko, co sam na wasne oczy widziaem, a co si wydarzyo przy narodzeniu si witej Maryi,
jak te przy narodzeniu si Zbawiciela; dzikuj przy tym Bogu, ktry da mi mdro, ebym
sporzdzi opis Jego przyjcia i przedstawi wypenienie si [czasw] dwunastu pokoleniom Izraela.

PROLOG PNIEJSZY

KORESPONDENCJA CHROMACJUSZA I HELIODORA

ZE W. HIERONIMEM284

LIST CHROMACJUSZA I HELIODORA. Ukochanemu bratu naszemu, Hieronimowi kapanowi,

Chromacjusz i Heliodor, biskupi, przesyaj pozdrowienie w Panu.

Znalelimy w ksigach apokryficznych opis narodzenia Maryi Dziewicy oraz narodzenia i

dziecistwa Pana naszego, Jezusa Chrystusa. Po dokadnym zapoznaniu si z nimi sdzimy, e
wiele jest w nich treci przeciwnych naszej wierze, i dlatego wszystkie je powinnimy odrzuci, aby
pod pretekstem poznania Chrystusa nie dawa okazji do zadowolenia

Antychrystusowi. Przeciwko naszemu zdaniu wystpili wici mowie, Armeniusz i Wirinus 285,
ktrzy gosz, e ty, witobliwy mu, odnalaze ksig napisan po hebrajsku wasnorcznie
przez w. Mateusza ewangelist, w ktrej zostao opisane dziecistwo Matki Dziewicy i naszego
Zbawiciela286. Dlatego te usilnie ci prosimy przez mio do Pana naszego, Jezusa Chrystusa,
aby przeoy j z hebrajskiego na acin nie tyle dla przekazania wiadectwa o Chrystusie, ile
raczej dla pokonania gupoty heretykw. Oni bowiem, odkd zaczli szerzy faszyw nauk,
bdnie przedstawiaj wite narodzenie Chrystusa, aby przez sodycz ycia zaciemni gorycz
mierci. Powinnoci wic najczystszej mioci jest, aby wysucha prb twoich braci, a take
zadouczyni yczeniom biskupw, speniajc posug mioci, ktr uwaasz za suszn.

egnaj w Panu i mdl si za nas.

 ODPOWIED W. HIERONIMA. Hieronim, uniony suga Chrystusa, witym i bogosawionym
biskupom, Chromacjuszowi i Heliodorowi, pozdrowienie w Panu.

Ten, kto kopie zotonon ziemi, nie chwyta od razu za to, co znajduje si w wykopanym dole,
lecz zanim podniesie ciar szlachetnego metalu, rozgrzebujc i przewalajc dar przez jaki czas
zwleka, zastanawia si i yje nadziej, gdy nie posiada jeszcze skarbu. Wasze Wielebnoci,
postawilicie mi trudne zadanie do wykonania, gdy nakazalicie przeoy dzieo, ktrego sam
wity Mateusz Aposto i Ewangelista nie chcia rozpowszechnia. Gdyby bowiem nie miao by
tajne, zapewne doczyby je Aposto do wydanej przez siebie Ewangelii. Tymczasem on sporzdzi
ksieczk pod zason liter hebrajskich i nie wyda jej, a dzisiaj to wasnorcznie przez niego
napisane dzieo posiadaj bardzo poboni mowie, ktrzy na drodze przekazu otrzymali je od
poprzednich pokole. Poniewa za ksiga ta nigdy nie bya tumaczona, zapewne wic
przekazany tekst uleg pewnym zmianom, jak to miao miejsce w przypadku Leucjusza, ucznia
Manesa287, ktry faszywie spisa Dzieje Apostolskie. Opublikowana przez niego ksika nie
zawieraa treci budujcej, lecz gorszc, i jako taka zostaa uznana przez w synod 288, przed
ktrym susznie uszy Kocioa nie s otwarte.

Niech zoliwi nie rzucaj na nas oszczerstw, albowiem nie doczamy owej ksieczki do pism
kanonicznych, lecz zapiski Apostoa i Ewangelisty tumaczymy po to, aby usun fasz herezji. W
tym zamierzeniu zarwno jestemy posuszni poleceniom biskupw, jak i walczymy z niegodziwymi
heretykami.

Mio Chrystusa, na ktr odpowiadamy, przywieca nam wierzcym, e wspomagaj nas

modlitwami swymi ci, ktrzy przez nasz posug bd mogli pozna wite dziecistwo naszego
Zbawiciela.

JOACHIM M SPRAWIEDLIWY289. 1.290 1. W owych czasach y w Izraelu m imieniem

Joachim, z pokolenia Judy. By on pasterzem swoich owiec i czowiekiem bojcym si Pana w
prostocie swojej. Zajmowa si jedynie swoj trzod, a korzyci, jakie z niej mia, przeznacza dla
wszystkich bojcych si Boga: podwjne dary skada tym, ktrzy yli w bojani i nauce Boej 291,
pojedyncze za dary przeznacza dla posugujcych 292. Wszystkie swe dochody, czy to z baranw,
czy to z owiec, czy to z weny, czy z czegokolwiek innego, dzieli na trzy czci: jedn cz
rozdawa wdowom, sierotom, podrnym [pielgrzymom] i ubogim, drug przeznacza dla sucych
Bogu, trzeci za zachowywa dla siebie i dla swoich domownikw 293. 2. A gdy on tak czyni, Bg
pomnaa jego trzody294, gdy nie byo w Izraelu ma jemu podobnego. Postpowa za on tak od
pitnastego roku ycia. Kiedy mia lat dwadziecia, wzi za on Ann, crk Isachara 295, ktra
pochodzia z tego samego pokolenia, to jest z pokolenia i z rodu Dawida. I y z ni w maestwie
dwadziecia lat, nie majc z niej jednak dzieci.

WYPDZENIE JOACHIMA ZE WITYNI. ALE ANNY. 2.296 1. Stao si, e w czasie dni
witecznych297 Joachim stan wraz z tymi, ktrzy ofiarowali Panu kadzido, i przygotowywa si, by
zoy swoje dary przed otarzem Pana. A pisarz wityni, imieniem Ruben 298, podchodzc do niego
rzek: "Nie godzi si tobie sta pord skadajcych ofiary Bogu, poniewa Pan nie bogosawi ci 299,
albowiem nie da ci potomka w Izraelu". Przeto zawstydzony wobec ludu Joachim opuci z paczem
wityni Pask300 i nie powrci do domu, lecz uda si do swych trzd i poprowadzi ze sob
pasterzy w okolice grskie tak odlege, e przez pi miesicy jego ona Anna nie miaa o nim
adnej wieci. 2. Podczas modlitwy pakaa i mwia:

"O Panie, oto nie dae mi synw, dlaczego i ma mego mi zabrae? Mino bowiem pi
miesicy, a nie widz mego ma. I nie wiem, czy zmar, abym przynajmniej moga mu sprawi
pogrzeb". I kiedy tak pakaa w ogrodzie swego domu wznoszc w modlitwie oczy ku Panu,
zobaczya gniazdo wrbli na drzewie laurowym i zawoaa z jkiem do Pana: "Panie Boe
wszechmogcy, ktry obdarzye potomstwem wszelkie stworzenie, zwierzta dzikie i domowe,
gady, ryby, ptaki i wszystko to cieszy si ze swego potomstwa, dlaczego mnie jedn odsune od
daru Twojej askawoci? Ty wiesz, Panie, e od pocztku maestwa zoyam lub, i jeeli dasz
mi syna lub crk, ofiaruj je Tobie 301 w tym witym przybytku". 3. I kiedy to powiedziaa, nagle
przed jej obliczem ukaza si anio Paski i powiedzia do niej: "Nie bj si, Anno, poniewa w
planach Boych jest twj potomek302, a dziecko, ktre si z ciebie narodzi, wzbudzi podziw po
wszystkie czasy a do koca wiata". Gdy to powiedzia, znik sprzed jej oczu. Ona za drca i
zalkniona, gdy ogldaa tak wizj i syszaa tak mow, udaa si do komnaty i padaa jak
nieywa 303 na oe swoje, i pena bojani przez cay dzie i ca noc trwaa na modlitwie. 4.
Nastpnie zawoaa suc i rzeka do niej: "Widzisz, e jestem wdow i mam tyle zmartwie, a ty
nie chcesz przyj do mnie?" Na to owa gderliwie 304 odpowiedziaa: "Jeeli Bg zamkn twoje
ono305 i zabra ci ma twego, to co ja mog ci pomc?" Syszc to Anna rzewniej pakaa.

POWRT JOACHIMA. 3.306 1. W tym samym czasie w grach Joachimowi, gdy pas stada,
ukaza si pewien modzieniec i zapyta go: "Czemu nie wracasz do swojej ony?" A Joachim
odpowiedzia: "Przez dwadziecia lat yem z ni, teraz za, poniewa Bg nie chcia mi da z niej
synw, ze wstydem i hab opuciem wityni Bo. Jake mog powrci do swojej maonki
raz ju odrzucony i wzgardzony? Tu zostan z moimi owcami, jak dugo Bg zechce, ebym y.
Dobytek mj z pomoc sug moich rozdam ubogim, wdowom, sierotom i czcicielom Boga". 2. A
kiedy to powiedzia, rzek do niego modzieniec: "Jestem anioem Boym 307. Ukazaem si twojej
onie dzisiaj, kiedy pakaa i modlia si, i pocieszyem j. Wiedz, e ona pocza ci crk z nasienia
twego. Ona za bdzie wityni Boga i Duch wity spocznie na niej 308; bdzie bogosawiona
ponad wszystkimi witymi niewiastami, tak e nikt nie bdzie mg powiedzie, i bya taka przed
ni, a i po niej nie pojawi si na tym wiecie adna jej podobna. Zejd wic z gr i wracaj do
maonki twej, a znajdziesz j brzemienn. Wzbudzi bowiem Bg potomstwo z niej i uczyni j
matk wiecznego bogosawiestwa". 3. Joachim odda pokon anioowi i rzek do: "Jeeli
znalazem ask u ciebie309, spocznij nieco w namiocie moim i pobogosaw mnie, twemu sudze".
Anio powiedzia mu: "Nie nazywam ci sug, lecz towarzyszem moim 310. Jestemy bowiem
sugami jedynego Pana311. Albowiem pokarm mj jest niewidzialny 312, a napoju mego nie mog
widzie ludzie miertelni, dlatego nie powiniene mnie prosi, abym wszed do twego namiotu, lecz
to, co mnie zamierzasz da, z na ofiar caopaln Bogu" 313. Wtedy Joachim wzi nieskalanego
baranka i powiedzia anioowi: "Nie omielibym si zoy ofiary caopalnej Bogu, gdyby swoim
rozkazem nie udzieli mi przywileju skada ofiary". Anio odpowiedzia mu: "Nie polecibym tobie
zoy ofiary, gdybym nie zna woli Paskiej". Kiedy za Joachim skada ofiar Bogu, stao si, e
anio wraz z woni ofiary jakby z dymem 314 unis si do nieba.

4. Wtedy Joachim pad na twarz 315 i tak pozosta od szstej godziny dnia a do wieczora. Kiedy
za przybyli sudzy jego i najemnicy, nie wiedzc, co si stao, przerazili si; sdzili bowiem, e
zamierza pozbawi si ycia, i zbliywszy si do niego, z trudem podnieli go z ziemi. Kiedy on
opowiedzia im o tym, co zobaczy, oni peni zdumienia i podziwu zachcali go, aby bezzwocznie
speni rozkaz anioa i rycho powrci do swojej maonki. I gdy Joachim zastanawia si, czy
powinien wrci, ogarn go sen i powtrnie ukaza mu si we nie anio, ktrego widzia ju na
jawie, i rzek do: "Jestem anioem, ktrego Bg wyznaczy ci na stra. Bez obawy zejd z gr i
wracaj do Anny, poniewa uczynki miosierdzia, ktre ty i twoja ona Anna spenialicie, zostay
zaniesione przed oblicze Najwyszego 316. Wam zosta dany taki potomek, jakiego od pocztku ani
prorocy, ani wici nie mieli i nigdy mie nie bd". Joachim obudziwszy si zawoa pasterzy i
opowiedzia im swj sen. Oni za oddali pokon Bogu i rzekli do: "Bacz, aby nie obrazi anioa
Paskiego. Wsta wic i ruszajmy, a idmy powoli pasc po drodze stada".

5. Kiedy trzydzieci dni ju wdrowali i byli blisko, ukaza si Annie podczas modlitwy anio Paski
i rzek jej: "Wyjd do bramy zwanej Zot 317 i wybiegnij na spotkanie twego maonka, gdy dzi
wrci on do ciebie". Ona za popiesznie podya ze suebnicami swymi i modlc si stana w
pobliu owej bramy318. Kiedy tak dugo czekaa i znuya si wyczekiwaniem, podnoszc oczy
zobaczya Joachima kroczcego wrd swoich stad. A podbiegajc rzucia mu si na szyj 319 i
dzikowaa Bogu mwic: "Byam wdow, a oto ju nie jestem, byam niepodn, a oto ju
poczam". I wielka rado ogarna wszystkich ssiadw i znajomych, cay kraj i ssiednie krainy
cieszyy si z tej wieci320.

O NARODZENIU MARYI I O JEJ POBYCIE W WITYNI 321 4.322 1. Po tym za wypeniwszy

dziewi miesicy Anna porodzia crk i nadaa jej imi Maryja. Kiedy w trzecim roku odstawia ju
crk od piersi, Joachim i Anna, jego ona, przybyli razem z ni do wityni Paskiej. Tam po
zoeniu ofiar Panu przekazali Maryj, swoj creczk, do grona dziewic, ktre dniem i noc wielbiy
Boga323. Skoro za Maryja znalaza si przed wityni Pask, wesza popiesznie po pitnastu
stopniach324, nie spogldajc w ty, ani te, jak to dzieci zwyky czyni, nie szukajc rodzicw.
Wprawio to wszystkich obecnych w zdumienie, a nawet sami kapani ze wityni byli peni podziwu.

5. 1. Wtedy Anna napeniona Duchem witym wobec wszystkich zawoaa: "Pan, Bg zastpw,
wspomnia na sowo swoje i nawiedzi 325 lud swj witym swoim nawiedzeniem, aby ukorzy
narody, ktre przeciwko nam powstay 326, i nawrci ku sobie ich serca 327. On wysucha proby
nasze328 i oddali od nas szyderstwa nieprzyjaci naszych 329. Niepodna staa si matk330 i sprawia
rado331 i wesele w Izraelu. Oto teraz bd moga skada Panu ofiary i nie zabroni mi tego
nieprzyjaciele moi. Pan bowiem odwrci 332 ich ode mnie i da mi wieczn rado333.

6.334 1. Cay lud by natomiast peen podziwu dla Maryi. Chocia liczya ona zaledwie trzy lata,
kroki jej byy ju tak pewne, sowa tak mdre, a modlitwa tak doskonaa, e mona byo j wzi za
doros, a nie za dziecko. Modlia si tak dugo, jakby miaa ju trzydzieci lat; twarz jej lnia jak
nieg i z trudem mona byo na ni patrze 335. Pracowaa przy kdzieli i w tak modym wieku
wykonywaa sprawnie wszystkie prace, ktre z trudem speniay starsze kobiety. 2. Przyja sobie
tak regu ycia336, e od rana a do trzeciej godziny modlia si, od godziny trzeciej a do
dziewitej zajmowaa si tkaniem. A od dziewitej ponownie wracaa do modlitwy a do momentu,
kiedy ukazywa si jej anio Paski, z ktrego rk przyjmowaa posiek 337. Tak coraz bardziej
udoskonalaa si w oddawaniu chway Boej. Dla starszych dziewic bya Maryja wzorem w
oddawaniu chway Bogu: ochotna w czuwaniach, biega w prawie Boym, uniona w pokorze,
rozmiowana w Psalmach Dawidowych, wdziczna w mioci, skromna w czystoci, niedocigniona
we wszelkiej cnocie338. Bya bowiem staa, nieporuszona, niezmienna, i kadego dnia zabiegaa o
jeszcze wiksz doskonao. 3. Nikt nie widzia jej zagniewanej, ani zorzeczcej 339. Kade jej
sowo byo tak pene aski 340, e Boga rozpoznawano na jej wargach. Zawsze trwaa na modlitwie
lub rozwaaniu prawa Boego. Troszczya si o swoje towarzyszki, by nie zgrzeszyy ani nawet
jednym sowem, ani te nie podnosiy gosu miejc si 341, by rwnych sobie nie zniewaay ani te
nie pyszniy si wzgldem nich. Bezustannie chwalia Boga i, aby nawet przy pozdrowieniu nie
przerywa wysawiania Boga - gdy kto j pozdrowi - odpowiadaa na pozdrowienie sowami: "Bogu
niech bd dziki"342. Maryja posilaa si jedynie tym pokarmem, ktry otrzymywaa codziennie od
anioa, a poywienie, ktre dawali jej kapani, rozdawaa ubogim. Czsto widziano j, jak
rozmawiaa z anioami, ktrzy usugiwali jej z wielk serdecznoci. A jeli jaki chory dotkn si jej,
natychmiast zdrw wraca do domu swego 343.

7.344 1. Kapan Abiatar345 zoy arcykapanom wielkie dary, aby mg zabra Maryj na on dla
swego syna. Ona za sprzeciwia si im mwic: "Nie jest to moliwe, bym poznaa ma albo m
pozna mnie"346. Arcykapani za i wszyscy jej krewni tumaczyli jej: "Bg w dzieciach jest czczony i
wielbiony jest w potomkach; tak zawsze byo w Izraelu". Odpowiadajc za Maryja rzeka: "Przede
wszystkim Bg uznawany jest i czczony w czystoci 347. 2. Albowiem przed Ablem nie byo nikogo
sprawiedliwego wrd ludzi. On przez swoj ofiar spodoba si Bogu i zosta okrutnie zabity przez
tego, ktry nie by miy Panu 348. Otrzyma jednak dwie korony: jedn za swj dar ofiarny, drug za
swoj dziewiczo, poniewa nigdy nie zhabi ciaa swego. Take Eliasz w ciele zosta uniesiony
do nieba349, gdy zachowa dziewiczo ciaa. Przebywajc w wityni Boej ju w dziecistwie
zrozumiaam, e mona by miym Bogu zachowujc dziewictwo. Dlatego postanowiam w swoim
sercu, e nigdy nie poznam ma"350.

JZEF BIERZE MARYJ POD OPIEK. 8. 351 1. Kiedy Maryja miaa ju czternacie lat,
faryzeusze znaleli pretekst, by ogosi, i wedle zwyczaju kobieta nie moe przebywa w wityni
Paskiej352. Dlatego te wysano herolda do wszystkich pokole Izraela z rozkazem, by na trzeci
dzie wszyscy przyszli do wityni Paskiej. Gdy za cay lud zgromadzi si, arcykapan Isachar 353
wystpi i wszed na podwyszenie, aby przez wszystkich mg by syszany i widziany. Kiedy
nastaa cisza, rzek: "Suchajcie mnie, synowie Izraela, i zwacie na moje sowa. Od czasu
zbudowania tej wityni przez Salomona przebyway w niej dziewice, crki krlw, prorokw oraz
najwyszych kapanw i arcykapanw, cieszce si szacunkiem i podziwem. Jednak po dojciu do
odpowiedniego wieku wychodziy za m, naladujc postpowanie swoich poprzedniczek i
podobay si Bogu354. Tymczasem Maryja lubujc dziewictwo wynalaza nowy sposb
przypodobania si Bogu355. A zatem wydaje mi si, e powinnimy poradzi si Boga i pozna
odpowied Bo, czyjej opiece naley j powierzy". 2. Sowa te podobay si caej synagodze.
Kapani z dwunastu pokole Izraela pocignli losy, a los pad na pokolenie Judy. I kapan z tego
pokolenia przemwi: "Jutro niech przyjdzie kady, kto nie ma ony, i niech przyniesie z sob
rdk"356. Przyszed zatem wraz z modziecami i Jzef, cho starszy wiekiem, i przynis
rdk357. A kiedy oddali swoje rdki najwyszemu arcykapanowi, ten zoy ofiar Bogu i
zapyta Pana. Pan odpowiedzia mu: "Z wszystkie rdki do witego witych, i tam niech one
pozostan. I pole im, by nazajutrz wrcili do ciebie i odebrali swoje rdki. Z koca jednej z nich
wzleci gobica i wzbije si w niebo 358: kto bdzie trzyma ow rdk w rku, temu Maryja
zostanie przekazana pod opiek". 3. Gdy za nastpnego dnia z samego rana zeszli si wszyscy,
arcykapan po zoeniu ofiary kadzielnej wszed do witego witych i wzi rdki. I kiedy rozda
je kademu, a z adnej nie wzleciaa gobica, arcykapan Abiatar ubra si w szat kapask z
dwunastoma dzwoneczkami359 i wszedszy do witego witych wrzuci kadzido do ognia. W
czasie modlitwy ukaza si anio mwic: "Jest tu pominita przez ciebie maa rdka, ktr razem
z innymi pooye. Kiedy wemiesz j i oddasz wacicielowi, ukae si na niej znak, o ktrym ci
mwiem". A bya to rdka Jzefa, ktry bdc starcem uwaa si za odrzuconego i nie szuka
swojej rdki, aby przypadkiem nie musia przyj opieki nad Maryj. I kiedy pokornie sta na
kocu, arcykapan Abiatar gono zawoa do niego mwic: "Podejd i we swoj rdk, bo na
ciebie czekamy". Jzef z obaw zbliy si, gdy najwyszy arcykapan wywoa go wielkim gosem.
Kiedy wycign rk, by wzi swoj rdk, natychmiast z jej koca wyleciaa gobica bielsza
od niegu i bardzo pikna 360. Dugo krya pod sklepieniem wityni, a potem uleciaa do nieba. 4.
Wtedy cay lud gratulowa starcowi mwic: "Szczliwy jeste w swojej staroci, gdy Bg ciebie
uzna za godnego przyjcia opieki nad Maryj". Kapani za rzekli mu: "Przyjmij j, poniewa ty
jeden z caego pokolenia Judy przez Boga zostae wybrany". Jzef za pocz baga 361 i prosi
niemiao zapytujc: "Jestem stary i mam synw; dlaczego wic mnie powierzacie t dzieweczk,
ktra ze wzgldu na wiek mogaby by moj wnuczk, a nawet jest modsza od moich wnuczek?" 362
Wtedy najwyszy arcykapan Abiatar rzek: "Pamitaj, Jzefie, e Datan, Kore i Abiron zginli 363, bo
sprzeciwiali si woli Boej. Tak te i z tob si stanie, jeeli odmwisz spenienia tego, co Bg ci
nakazuje". Jzef odpowiedzia: "Nie sprzeciwiam si woli Boej, lecz dotd bd strzeg dzieweczki,
a poznam, ktry z moich synw zgodnie z wol Bo moe wzi j za maonk. Tymczasem
niech kilka dziewczt z jej otoczenia uda si wraz z ni, by razem przebywa". Arcykapan Abiatar
odpowiedzia: "Dostanie wprawdzie dziewczta dla towarzystwa, ale tylko do dnia, kiedy ty j
pojmiesz; albowiem nikt inny nie moe z ni zawrze maestwa". 5. Wtedy Jzef przyj Maryj
wraz z innymi picioma dziewcztami, ktre razem z ni miay przebywa w jego domu. Dziewczta
te zway si: Rebeka, Sefora, Zuzanna, Abigea i Zahel 364. Arcykapan da im jedwab, hiacynt,
szkarat, bisior, purpur i len 365. Cigny wic losy midzy sob, co ktra z nich ma robi. Maryi
przypado w udziale wykonanie z purpury zasony do wityni Paskiej. Kiedy zabraa si do pracy,
pozostae dziewczta rzeky do niej: "Przypada ci praca nad purpur, chocia jeste najmodsza z
nas". Mwic tak, jakby w artach, nazyway j krlow dziewic 366. Kiedy tak sobie artoway, ukaza
si anio Paski i rzek im: "Sowa te nie s artem, lecz najprawdziwsz przepowiedni".
Dziewczta przeraziy si obecnoci anioa i jego sw, i zaczy prosi Maryj, by im przebaczya i
modlia si za nie.

ZWIASTOWANIE. 9.367 1. Kiedy za nazajutrz Maryja udaa si do rda i napenia dzban wod,
ukaza si jej anio Paski i rzek: "Bogosawiona jeste, Maryjo, gdy przygotowaa w onie swoim
mieszkanie dla Pana. Oto przyjdzie wiato z nieba 368, aby zamieszka w tobie, a przez ciebie
rozbynie caemu wiatu". Trzeciego dnia, kiedy pracowaa nad purpur, rwnie przyszed do niej
modzieniec o niezwykej piknoci. Maryja, widzc go, wielce si przerazia. On za rzek: "Nie
lkaj si, Maryjo, znalaza bowiem ask u Boga. Oto poczniesz w onie i porodzisz 369 krla, ktry
bdzie panowa nie tylko na ziemi, lecz i w niebie, i bdzie rzdzi na wieki wiekw" 370.

POWRT JZEFA. 10.371 1. Gdy to si wydarzyo, Jzef pracowa przy budowie w nadmorskim
miecie, Kafarnaum; by bowiem ciel. Przebywa tam przez dziewi miesicy 372, a wrciwszy do
domu zasta Maryj brzemienn. Przejty i strapiony zawoa: "Panie, Panie, przyjmij ducha mego,
poniewa lepiej jest dla mnie umrze ni y" 373. Dziewczta towarzyszce Maryi 374 rzeky do niego:
"My wiemy, e aden mczyzna nie zbliy si do niej. Wiemy te, e zachowaa ona czysto i
nienaruszon dziewiczo, ktrej stale strzega. Zawsze bya w Bogu, zawsze trwaa na modlitwie.
Codziennie rozmawia z ni anio Paski, codziennie z jego rk przyjmowaa pokarm 375. Czy wic
jest to moliwe, aby dopucia si jakiego grzechu? Jeeli chcesz, abymy wyjawiy ci nasze
zdanie, to staa si ona brzemienn jedynie za spraw anioa Boego". 2. Jzef rzek: "Dlaczego
zwodzicie mnie, bym uwierzy, i za spraw anioa Boego staa si ona brzemienn? By moe
kto przybra posta anioa i zwid j" 376. A mwic to paka i woa: "Jak teraz wejd do wityni
Boej? Jak poka si kapanom Boym? Co mam robi?" Mwic to postanowi ukry si i opuci
Maryj377.

11.378 1. Kiedy pewnej nocy zamierza opuci j i zamieszka w nieznanym miejscu, ukaza mu
si we nie anio Paski mwic: "Jzefie, synu Dawida, nie lkaj si przyj Maryi, maonki twojej,
poniewa to, co si w niej poczo, z Ducha witego jest. Ona porodzi syna, ktry nazwany
zostanie imieniem Jezus. On bowiem zbawi lud swj od grzechw jego" 379. Jzef za powstajc ze
snu podzikowa Bogu i rozmawiajc z Maryj o dziewcztach, ktre byy razem z ni, opowiedzia
jej swoje widzenie. I uzna swj bd wzgldem Maryi, i powiedzia: "Zgrzeszyem, gdy miaem
ciebie w podejrzeniu".

PRBA WODY380. 12.381 1. Rozesza si pogoska o tym, e Maryja jest brzemienna. Suba
wityni pochwyciwszy Jzefa zaprowadzia go

do arcykapana, ktry wraz z kapanami karci go mwic: "Dlaczego naduye zaufania w

maestwie wobec tak szlachetnej dziewicy, ktr anio Boy jak gobk w wityni ywi 382, a
ktra nigdy nie chciaa widzie ma i ktra posiadaa tak doskona znajomo prawa Boego?
Gdyby jej nie zniewoli, do dzi byaby dziewic". Jzef za zaklina si i przysiga, e nigdy jej nie
tkn. Na to arcykapan Abiatar rzek: "Na Boga ywego! 383 Jeeli podam ci do picia wod Pask, to
z pewnoci grzech twj wyjdzie na jaw".

2. Wtedy zebra si wielki tum, ktrego nie mona byo zliczy. I przyprowadzono Maryj do
wityni Paskiej. Kapani, rodzice i jej krewni z paczem mwili do niej: "Ty, ktra jak gobka
przebywaa w wityni Boej i z rki anioa przyjmowaa pokarm 384, wyznaj kapanom twj
grzech". Wezwano te Jzefa do otarza i dano mu do picia wod, ktrej jeli kto kamic
skosztowa i siedmiokrotnie obszed otarz, to Bg pewnym znakiem na twarzy powiadczy jego
kamstwo. Kiedy jednak Jzef ze spokojem napi si wody i obszed otarz, adne znami grzechu
nie pojawio si na jego obliczu. Wtedy wszyscy kapani, sudzy i lud uczcili niewinno jego
mwic: "Szczliwy jeste, bo nie ma w tobie adnej winy".

3. A zawoawszy Maryj rzekli do: "A ty co masz na swoje usprawiedliwienie? Czy mgby
jeszcze ukaza si na tobie inny znak ni to, e jeste brzemienna? Poniewa Jzef jest niewinny,
damy wic od ciebie, aby wyznaa imi tego, ktry ci uwid. Lepiej jest bowiem, eby sama
si przyznaa, ni eby gniew Paski okaza si na oczach ludu przez jaki znak na twoim obliczu".
Wtedy Maryja spokojnie, lecz stanowczo powiedziaa: "Jeeli jest we mnie jaka zmaza lub grzech,
albo te ogarna mnie jaka podliwo lub nieczysto, niechaj Pan napitnuje mnie na oczach
caego ludu, abym dla wszystkich bya przykadem ukarania. I ufnie przystpia do otarza
Paskiego, napia si wody i siedem razy obesza otarz, a adna wina na niej si nie ujawnia. 4.
Wszystek lud widzc jej brzemienno dziwi si. I powstay wrd ludu rne sprzeczne opinie.
Jedni bronili jej witoci, inni za oskarali j o nieprawo. Wtedy Maryja, wyczuwajc
podejrzliwo ludu i posdzenie o grzech, wobec wszystkich gono zawoaa: "Na Boga ywego,
Pana zastpw, przed ktrym stoj! Przysigam, e nigdy nie znaam ma i nie bd zna,
poniewa w dziecistwie tak postanowiam. lubowaam bowiem Bogu, ktry mnie stworzy, e
zachowam czysto, i mam nadziej, e tylko dla Niego yj, i jak dugo y bd, pozostan
czysta". 5. Wtedy wszyscy zaczli caowa j, proszc, by wybaczya im niecne podejrzenia. Cay
lud, kapani i wszystkie dziewice z wielk radoci odprowadzili Maryj a do jej domu woajc:
"Niech bdzie bogosawione imi Paskie. On bowiem okaza swoj wito caemu ludowi
Izraela"385.

DZIEJE JEZUSA386. BOE NARODZENIE. 13.387 1. Po pewnym czasie na podstawie edyktu

cesarza Augusta ogoszono, aby kady zgosi si w swojej ojczynie dla wpisania si na list. Spis
ten sporzdzi Cyrynus, namiestnik Syrii. Tak wic Jzef wraz z Maryj zmuszony by uda si do
Betlejem, poniewa stamtd pochodzi, a Maryja bya z pokolenia Judy, z domu i ojczyzny
Dawida388. Kiedy tak Jzef i Maryja wdrowali drog wiodc do Betlejem, Maryja rzeka do Jzefa:
"Widz przed sob dwa narody389: jeden paczcy, a drugi cieszcy si". Na to odpowiedzia Jzef:
"Sied i dobrze trzymaj si osa, a nie mw zbdnych sw" 390. Wtedy ukaza si im chopiec ubrany
we wspaniae szaty i rzek Jzefowi: "Dlaczego uznae za zbdne sowa o dwch narodach, o
ktrych mwia ci Maryja? Ona widziaa bowiem nard ydowski paczcy, poniewa odszed on od
Boga, a nard pogaski cieszcy si, gdy przyszed do Pana 391 i sta si Mu bliski zgodnie z
obietnic dan ojcom naszym: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi. Nadszed bowiem czas, e z
potomstwa Abrahama spynie bogosawiestwo dla wszystkich narodw" 392. 2. Gdy anio to
oznajmi, rozkaza zatrzyma zwierz juczne - nadszed bowiem czas rozwizania -

i poleci, by Maryja zsiada ze zwierzcia i wesza do podziemnej jaskini, w ktrej nigdy nie byo
wiata, lecz panowaa wieczna ciemno, gdy nie dochodzio tam wiato dnia. Kiedy Maryja
wesza do rodka, grot oblaa jasno, jak gdyby zawiecio w niej soce 393. Boskie wiato tak
rozjaniao grot, jakby to bya szsta godzina dnia. I jak dugo Maryja tam przebywaa, czy w nocy,
czy we dnie, wiato owa zawsze wiecia. I tu porodzia Syna, ktrego, gdy si rodzi, otoczyli
anioowie, a gdy si narodzi i stan na swych nogach 394, natychmiast zaczli Go wielbi mwic:
"Chwaa na wysokoci Bogu, a na ziemi pokj ludziom dobrej woli" 395.

POONE ZAHEL I SALOME. 3. A kiedy Jzef spostrzeg, e Maryja ju porodzia dziecitko,

rzek do niej: "Przyprowadziem tobie poon Zahel 396, ktra stoi przed grot i z powodu owego
przedziwnego blasku obawia si wej do rodka". Maryja za syszc to rozemiaa si. Jzef
powiedzia do niej: "Nie miej si. Bd rozsdna, aby przypadkiem nie potrzebowaa jej pomocy
lekarskiej". Wtedy Maryja kazaa jej przyj do siebie. A kiedy Maryja pozwolia si zbada, poona
na cay gos wykrzykna: "Panie potny, zmiuj si! Nigdy dotd nie syszano, ani nikomu na myl
nie przyszo, eby piersi byy pene mleka i eby narodzony chopiec nie naruszy dziewictwa swej
matki. adnego upywu krwi nie byo przy poogu, aden bl nie pojawi si u rodzcej 397. Dziewica
pocza, dziewica porodzia, dziewica nadal pozostaa" 398. 4. Inna poona, imieniem Salome,
syszc te sowa, powiedziaa: "Nie uwierz w to, co sysz, jeli si sama nie przekonam" 399. A
kiedy Salome zbliya si do Maryi, rzeka do niej: "Pozwl mi, abym zbadaa ciebie i abym
przekonaa si, czy prawd mwi Zahel". Maryja pozwolia jej na to i gdy ona zaraz wycigna
swoj rk, uscha jej rka, i zacza z blu gwatownie paka i woa: "Panie, Ty wiesz, e zawsze
baam si Ciebie i wszystkich ubogich leczyam bez pobierania zapaty. Od wdowy i sieroty nic nie
braam, a potrzebujcego nigdy bez wsparcia nie odesaam. A oto przez moj niewiar staam si
nieszczliwa, gdy odwayam si bada Twoj dziewic, ktra porodzia wiato i po tym
porodzie pozostaa dziewic". 5. Kiedy to powiedziaa, ukaza si przed ni jaki modzieniec
wspaniay i rzek jej: "Podejd do Dziecitka i oddaj Mu pokon. Dotknij Je twoj rk, a Ono
uzdrowi ci, poniewa jest zbawieniem wiata i wszystkich Jemu ufajcych". Salome natychmiast
zbliya si do Dziecitka i oddajc Mu pokon dotkna rbka pieluszek 400, w ktre Dziecitko byo
owinite, a wnet rka jej staa si zdrowa. Wyszedszy za na zewntrz zacza woa i opowiada
o cudownych rzeczach, ktre widziaa, i o tym, co j spotkao, i jak zostaa uzdrowiona. Sowom jej
wielu uwierzyo.

PASTERZE. GWIAZDA. STAJNIA. 6. Rwnie pasterze owiec mwili, i o pnocy wiedzieli

aniow, ktrzy piewali hymn i wychwalali Boga. Anioowie oznajmili im, e narodzi si Zbawiciel
ludzi, Chrystus Pan, przez ktrego przyjdzie zbawienie Izraela 401. 7. A od wieczora a do rana
wiecia gwiazda o wielkoci dotd nie spotykanej. Owa gwiazda zwiastowaa narodzenie
Chrystusa, ktry wypeni obietnice nie tylko wobec Izraela, lecz take wobec wszystkich narodw.

14.402 1. Trzeciego za dnia po narodzeniu Pana Maryja wysza z jaskini i udaa si do stajni. Tam
zoya Dziecitko w obie403, a w i osio przyklkajc oddali Mu pokon. I wypenio si to, co
zostao powiedziane przez proroka Izajasza: "Pozna w Pana swego i osio b Pana swego" 404.
Zwierzta otoczyy Dziecitko i wielbiy Je nieustannie. Wtedy wypeniy si sowa proroka
Habakuka: "Objawisz si w porodku zwierzt" 405. I pozostali tu Jzef i Maryja wraz z Dziecitkiem
przez trzy dni.

OFIAROWANIE W WITYNI. 15.406 1. Szstego dnia Jzef uda si do Betlejem, gdzie spdzi
sidmy dzie407. smego za dnia przynis Dziecitko do wityni Paskiej. Kiedy Dziecitko
zostao obrzezane, zoyli w ofierze za Nie par synogarlic i dwa mode gobki 408. 2. W wityni za
by m Boy, prorok, i czowiek sprawiedliwy, imieniem Symeon, ktry liczy sto dwanacie lat.
Otrzyma on zapowied od Boga, e nie umrze, zanim nie zobaczy Chrystusa, Syna Boego w
ciele. Kiedy wic ujrza Dziecitko, zawoa gosem wielkim mwic: "Bg nawiedzi lud swj i
wypeni obietnic swoj". I spiesznie odda pokon Dziecitku. A biorc Je na rce wielbi Je,
caowa stopy Jego, i mwi: "Teraz uwalniasz sug Twego w pokoju, Panie, wedug Twego sowa,
bo oczy moje oglday zbawienie Twoje, ktre zgotowae wobec wszystkich narodw: wiato
objawienia dla pogan i chwa ludu Twego Izraela" 409. 3 Bya te w wityni Paskiej Anna, crka
Fanuela, ktra z mem swym ya lat siedem od paniestwa swego. A przez osiemdziesit cztery
ju lata bya wdow. Nigdy nie opuszczaa wityni Paskiej, oddajc si postom i modlitwom. I ona
zbliya si i oddaa pokon Dziecitku mwic, ze w Nim jest zbawienie wiata 410.

PRZYBYCIE MAGW. 16.411 1. Po upywie dwch lat412 przybyli do

Jerozolimy Mdrcy413 ze Wschodu, przynoszc wielkie dary. I wypytywali usilnie Judejczykw:

"Gdzie jest krl, ktry si nam narodzi?" Widzielimy bowiem gwiazd jego na Wschodzie i
przybylimy pokoni si Jemu". Ta wie dotara do krla Heroda i tak go zaniepokoia, e wezwa
uczonych w Pimie, faryzeuszy i nauczycieli ludu, aby od nich dowiedzie si, gdzie prorocy
zapowiedzieli narodzenie Chrystusa. Oni za odpowiedzieli: "W Betlejem. Tak bowiem jest
napisane: I ty Betlejem, ziemio judzka, adn miar nie jeste najgorsza midzy ksitami
judzkimi, albowiem z ciebie wyjdzie Wdz, ktry bdzie rzdzi ludem moim izraelskim" 414. Wtedy
Herod wezwa Mdrcw do siebie i dokadnie wypytywa ich o czas ukazania si gwiazdy. I wysa
ich do Betlejem mwic: "Idcie i wywiadujcie si pilnie o Dziecitko. A kiedy Je znajdziecie,
oznajmijcie mi, abym i ja uda si tam i pokoni si Jemu". 2. Gdy byli w drodze, ukazaa si im
gwiazda i jakby prowadzia ich podajc przed nimi, a dosza do miejsca, gdzie byo Dziecitko.
Zobaczywszy za gwiazd uradowali si bardzo, a wszedszy w dom, znaleli Dzieci Jezus,
siedzce na kolanach swej matki. Wtedy otworzyli swoje skarby i obdarowali Maryj i Jzefa
wielkimi podarunkami. Dziecitku za kady z nich zoy w ofierze zot monet. [Nastpnie] jeden
z nich zoy zoto, drugi kadzido, trzeci za mirr 415. Kiedy chcieli wraca do Heroda, zostali we
nie ostrzeeni przed tym, co obmyla Herod. Peni radoci oddali wic pokon Dziecitku i inn
drog powrcili do swojej krainy.

RZE NIEWINITEK. 17.416 1. Krl Herod widzc, e go Mdrcy

oszukali, rozgniewa si bardzo. A pragnc ich pochwyci, wysa swoich ludzi na wszystkie drogi.
Kiedy ci nie odnaleli ich, posa do Betlejem. Rozkaza te pozabija tam wszystkie dzieci poniej
dwch lat, zgodnie z czasem, o ktrym dowiedzia si od Mdrcw. 2. Na dzie przed tymi
wydarzeniami Jzef zosta we nie ostrzeony przez anioa Paskiego, ktry mu powiedzia: "We
Maryj i Dziecitko i przez pustyni udaj si do Egiptu" 417.

JEZUS I DZIKIE ZWIERZTA418. 18.419 1. Kiedy przybyli do pewnej jaskini i chcieli w niej
odpocz, Maryja zesza z osioka i siada, trzymajc na kolanach Jezusa. Bya tam Maryja, a z ni
rwnie trzech chopcw [sug] i jedna dziewczyna 420, ktrzy towarzyszyli im w drodze. Nagle z groty
wyszo wiele smokw, na ktrych widok dzieci zaczy krzycze ze strachu. Wtedy Pan, ktry nie
skoczy jeszcze dwu lat421, zsunwszy si z kolan matki, stan przed smokami, one za odday Mu
hod i odeszy. I wtedy spenio si to, co zostao powiedziane przez proroka psalmist: "Chwalcie
Pana z ziemi, smoki i wszystkie gbiny morskie" 422. 2. Sam za may Jezus szed z nimi423, aby
nikomu nie szkodziy. Lecz Maryja i Jzef mwili midzy sob: "Lepiej byoby dla nas, eby te smoki
nas zabiy, ni Dziecitko zraniy". Jezus za rzek do nich: "Nie mylcie, e jestem dzieckiem; ja
bowiem zawsze byem mem dorosym. Trzeba wic, aby wszystkie dzikie zwierzta zagodniay
wobec mnie"424.

19. 1. Podobnie lwy i lamparty z czci paday przed Jezusem i towarzyszyy Mu na pustyni.
Dokdkolwiek Maryja i Jzef udali si, poprzedzay ich wskazujc drog. Swoj ulego okazyway
pochyleniem gowy, a gotowo usugiwania zaznaczay merdaniem ogonem 425. Kiedy Maryja
pierwszego dnia zobaczya wok siebie lwy, lamparty i rne gatunki dzikich zwierzt, bardzo si
zlka. Dzieci Jezus za z umiechem spogldajc na ni powiedziao: "Nie bj si, matko,
podaj bowiem one z nami nie dla zguby, lecz dla posugi twojej". Sowa te usuny boja z ich
serc. 2. Lwy za kroczyy razem z nimi wraz z woami, osami i bydltami jucznymi, ktre niosy
potrzebne im rzeczy, i nikogo nie atakoway, cho razem przebyway. agodne byy wrd owiec i
baranw, ktre Jzef i Maryja zabrali z Judei i mieli ze sob. Te za szy pord wilkw i nie poszyy
si426. Nikt si nikogo nie ba, nikomu te nie dziaa si krzywda. Wtedy wypenio si to, co Izajasz
powiedzia: "Wilki z baranami pa si bd, lew i w razem je bd plewy" 427. Byy bowiem dwa
woy, ktrym lwy wskazyway drog Pana naszego, Jezusa Chrystusa; one razem cigny wz z
potrzebnymi rzeczami.

JAK PALMA SKONIA SI DO STP MARYI 428. 20.429 1. Po trzech dniach takiego
podrowania Maryja poczua zmczenie od nadmiernego aru

na pustyni. Widzc palm430 powiedziaa do Jzefa: "Odpoczn nieco pod jej cieniem". Jzef z
popiechem zawiz j pod palm i pomg zej z osa. Kiedy Maryja spocza pod drzewem
przygldajc si liciom palmy, dostrzega wiele owocw i powiedziaa do Jzefa: "Chciaabym, jeli
to moliwe, pokosztowa owocw tej palmy". A Jzef rzek do niej: "Dziwi mnie, e tak mwisz.
Widzisz przecie, jak wysoka jest ta palma, a pragniesz je jej owoce. Ja za martwi si brakiem
wody, bo nasze bukaki s puste i nie mamy czym ugasi pragnienia, ani my, ani nasze zwierzta".
2. Wtedy dziecitko Jezus spoczywajc na onie swej matki, dziewicy, zawoao do palmy: "Pochyl
si, drzewo, posil swoimi owocami moj matk". I na te sowa natychmiast palma nachylia swj
wierzchoek a do stp Maryi, i zebrano z niej owoce, ktrymi wszyscy si posilili. Kiedy ju
wszystkie owoce palmy zostay zebrane, pozostaa ona pochylona oczekujc rozkazu powstania od
Tego, na ktrego rozkaz si pochylia. Wtedy Jezus rzek do: "Powsta, palmo, wzmocnij si i
podziel los moich drzew, ktre s w ogrodzie Ojca mego. Odkryj za u swych korzeni rdo, ktre
ukryte jest w ziemi. Niech z niego popyn wody dla ugaszenia naszego pragnienia". I natychmiast
podniosa si palma, z jej korzeni zaczy wypywa rda wd przezroczystych, zimnych i
sodkich. Widzc te rdeka Jzef i Maryja ucieszyli si wielce i ugasili pragnienie wraz z
pozostaymi ludmi i zwierztami i zoyli dziki Bogu.

21. 1. Nastpnego za dnia udali si w dalsz drog. Kiedy opuszczali to miejsce, Jezus
zwracajc si do palmy rzek: "Taki przywilej daj ci, palmo, e jedn z twoich gazek wezm
anioowie moi i posadz w ogrodzie Ojca mego. Udzielam tobie takiego bogosawiestwa, e o
wszystkich, ktrzy w jakiej walce zwyci, bdzie si mwi: Zdobylicie palm zwycistwa".
Gdy On to mwi, ukaza si anio Paski i stojc przed palm wzi jedn z jej gazek i trzymajc
j w rku ulecia do nieba. Widzc to wszyscy upadli na oblicza swoje i tak pozostali niczym
martwi431. Wtedy Jezus rzek do nich: "Dlaczego strach ogarn wasze serca? Czy nie wiecie, e ta
palma, ktr poleciem przenie, bdzie przygotowana w miejscu szczliwoci dla wszystkich
witych, jak bya przygotowana na tej pustyni dla was?"

JAK JEZUS SKRCI ETAPY432. 22. 1. Jzef rzek do Jezusa: "Panie, bardzo dokucza nam upa.
Jeeli si Tobie podoba, pjdziemy nad brzegiem morza; przechodzc bowiem przez miasta
nadmorskie bdziemy mogli nieco odpocz". Jezus mu odpowiedzia: "Nie obawiaj si o to,
Jzefie! Tak skrc wam drog, e w cigu jednego dnia przejdziecie tyle, ile mona przej w
cigu trzydziestu dni"433. Gdy to powiedzia, oto przed ich oczyma ukazay si wzgrza i rwniny
Egiptu. 2. Szczliwi i uradowani dotarli do granic miasta zwanego Sohennen 434, do ktrego weszli.
A poniewa nie znali nikogo, kto mgby ich przyj w gocin, wstpili do wityni, zwanej
kapitolem tego miasta egipskiego. W wityni tej stao trzysta szedziesit pi posgw bstw,
ktrym codziennie w obrzdach bawochwalczych oddawano cze bosk.

JAK ZARZDCA EGIPTU ODDA CZE DZIECITKU JEZUS435. 23.436

1. Gdy Maryja wesza z Dziecitkiem do wityni, stao si tak, i wszystkie posgi pady na
ziemi; wszystkie leay z doszcztnie rozbitymi i strzaskanymi obliczami, by jawnie okazaa si ich
nico437. Wtedy wypenio si to, co powiedzia prorok: "Oto Pan przyjdzie na lekkim koniu i
wkroczy do Egiptu, a porusz si przed Jego obliczem wszystkie dziea rk Egipcjan" 438. 24.439 1.
Skoro doniesiono o tym Afrodyzjuszowi 440, zarzdcy tego miasta, przyby on do wityni z caym
swoim wojskiem, wszystkimi swoimi przyjacimi i towarzyszami. Kapani za wityni spodziewali
 si, e ukarze on tych, ktrzy stali si przyczyn zniszczenia ich bogw. w za, wkroczywszy do
wityni, przekona si, e prawd jest to, o czym sysza. Natychmiast podszed do Maryi, a
Dziecitku, ktre trzymaa na rkach, pokoni si jako Panu. Oddawszy za Jemu cze przemwi
do caego swego wojska i do wszystkich swoich przyjaci mwic: "Jeliby On nie by Panem tych
wszystkich bogw, to oni bynajmniej nie padliby na oblicza swoje przed Nim, ani nie leeliby
powaleni przed Nim, powiadczajc, e On jest ich Panem. Jeeli my wszyscy przezornie nie
uczynimy tak, jak bogowie nasi uczynili, moemy wzbudzi Jego gniew i wszyscy zginiemy, jak to
przydarzyo si Faraonowi, krlowi Egipcjan, ktry panowa w tych dniach, kiedy Bg dokona
wielkich cudw441 w Egipcie i wyprowadzi z niewoli swj lud potn rk" 442.
278
PL 20, 502.
279
ANT 57.
280
CCContMed 56, 169.
281
L. Scheffczyk, Die Mariengeheimnis in Frmigkeit und Lehre der Karolingerzeit, Leipzig 1959.
282
Jest to jeden z tytuw utworu. Inny tytu: O narodzeniu [witej] Maryi [Dziewicy]. Niektre rkopisy
nie posiadaj tytuu. Przyjty powszechnie tytu Ewangelii Pseudo-Mateusza pochodzi od jego
wydawcy, K. von Tischendorf. Tytu pierwotny brzmia prawdopodobnie: Narodziny Maryi.
283
Por. Mk 6, 3; Mt 13, 55. O dyskusji na temat braci Jezusa por. ProEwJk 9, 2, objan.
284
Heliodor, bp Altinum (ok. 335-407), bra udzia w synodzie w Akwilei (381 r.). Chromacjusz, bp
Akwilei (ok. 387-ok. 408). Zachoway si napisane przez niego Komentarz do Ewangelii w.
Mateusza i homilie. Por. SWP 104n. Obydwaj biskupi byli przyjacimi w. Hieronima, ktrym
dedykowa swoje dziea.
285
Armeniusz [Parmenius] i Wirinus (rne formy w rkp). Postaci nieznane. By moe idzie tu
o Armeniusza, pryscylianina, ktry zgin ze swym mistrzem w Trewirze w 384 r. Pryscylianie
szczeglnie interesowali si apokryfami.
286
Topos literatury apokryficznej: odnalezienie tekstu hebr., por. Ps. Abdiasz, 6, 20, O 11, 373, ApPw
1, ANT 3, 245. w. Hieronim kilka razy wspomina o tym, e mia w rku hebrajski tekst Ewangelii
Mateusza, por. EwHbr 14nn.
287
Por. EwNik 17, 3, objan.
288
Synod nieznany. By moe idzie o Dekret Ps. Gelazjaski z V/VI w., gdzie w n. 5 potpiony jest
Leucius i jego pisma, por. ANT 58.
289
Na pocztku utworu wystpuje krtki fragment, zwany Potrjne maestwo Anny (Trinubium
Annae). Przekadu dokonano na podstawie wydania J. Gijsel:

i Emeria byy siostrami. Emeria urodzia Elbiet, matk Jana Chrzciciela, Anna natomiast miaa
trzech mw: Joachima, Kleofasa i Salome. Z Joachima Anna zrodzia Maryj, Matk Chrystusa.
Po mierci Joachima polubia Kleofasa, z ktrego miaa crk imieniem Maria nazywan
Kleofasow; Kleofas za jako ojciec, odda swemu bratu, Jzefowi, Maryj, Matk Chrystusa, ktra
bya jego pasierbic (filiastra); swoj za crk, ktr zrodzi z Anny, da za on Alfeuszowi, z ktrej
narodzi si Jakub i drugi syn Jzef, std nazwany Jakubem Alfeuszowym. Gdy za umar Kleofas,
Anna po raz trzeci polubia ma imieniem Salome, ktremu zrodzia trzeci crk, take nazwan
Maria. Ta za polubia Zebedeusza. Z niej narodzili si Jakub Wikszy i Jan Ewangelista.

za w kazaniu O dniu Paschy mwi to samo, piszc: Czytamy, e w Ewangelii byy cztery Marie:
jedna Matka Zbawiciela, druga Jego ciotka (matertera) nazywana Mari Kleofasow, trzecia
 Maria matka Jakuba i Jzefa, czwarta Maria Magdalena, cho inni twierdz, e bya to matka
Jakuba i Jzefa, a bya tylko jej ciotk].
290
Por. ProtEwJk 1, 1.
291
1 Tm 5, 17.
292
Tb 1, 7 (Itala).
293
Por. Tb 1, 7-8; Pwt 26, 12.
294
Por. Oz 10, 12; 2, 14-15 (= 16-17). Typowa dla ST idea, e mnogo dbr stanowi
o bogosawiestwie Boym.
295
Liczne wersje tego imienia w rkopisach.
296
Por. ProtEwJk kolejno 1, 2-4; 2, 1. 3; 2, 2n.; 4, 1; EwDzOrm I.
297
W niektrych rkopisach idzie o wito Paschy lub Dedykacji wityni (festum Encaeniorum).
298
Posta bliej nieznana; w niektrych rkp jest on kapanem; w NarM jest to arcykapan Isachar.
299
Por. 1 Sm 1, 6; Ps 44[45], 3; Iz 61, 9. Bezpodno jest znakiem przeklestwa, podno
bogosawiestwa. Idea ta wystpuje rwnie w literaturze patrystycznej.
300
W niektrych rkopisach oraz w niektrych przedstawieniach obydwoje, Joachim i Anna zostali
wyrzuceni ze wityni.
301
Por. 1 Sm 1, 11.
302
Por. Prz 8, 22.
303
Por. Sdz 13, 22.
304
In murmure zwrot uywany w reguach zakonnych; za szemranie karano mnichw.
305
Por. Rdz 16, 2; 20, 18.
306
Por. ProtEwJk 4, 2n.; NarM 3n.; EwDzOr I.
307
Tb 12, 15; Sdz 13.
308
Por. k 1, 35. Kontrast: wprawdzie Maryja jest zrodzona naturalnie przeciwko pogldom
o cudownym narodzeniu Maryi protestowa Epifaniusz z Salaminy, PG 42, 709n., 747n. ale
otrzyma nadzwyczajn godno. Maryja jako witynia Boa, por. Hieronim, List 107, 5; 23, 23. Por.
ProtEwJk 4, 2, nota.
309
Por. Rdz 33, 10; Sdz 6, 17.
310
Por. Ap 19, 10; 22, 9.
311
Por. Benedykt, Regua 61, 10.
312
Por. Tb 12, 19.
313
Por. Sdz 13, 16.
314
Por. Sdz 13, 20.
315
Por. Tb 12, 16. 22.
316
Por. Tb 4, 7-11; Dz 10, 4.
317
Pierwsze wiadectwo popularnego pniej w ikonografii motywu Bramy Zotej. Anachronizmem jest
jednak uwaa, e pasterz z trzodami mg wchodzi przez ozdobn bram wityni.
318
Por. Mt 6, 5.
319
Por. k 15, 20 (Itala).
320
Por. k 1, 58.
321
Podtytu z rkopisu oksfordzkiego.
322
Por. ProtEwJk 5, 2; 7, 2n.; NarM 5; EwDzOrm III. Pikny opis Maryi jako wzoru mniszek
zbudowany na podstawie wspczesnych autorowi tekstu traktatw o dziewictwie.
323
Jest to obraz klasztoru, do ktrego przyjmowano dzieci, chopcw i dziewczta (oblati et oblatae).
Teoretycznie wolno byo przyjmowa dzieci od lat szeciu, ale przepisu tego nie przestrzegano. Nie
wiadomo natomiast, by w klasztorach czasw merowiskich bya sprawowana laus perennis.
324
Nawizanie do 15 Psalmw Wejcia (Gradualnych): 120[119]-134[133]. Por. NarM 6, 2. Scena
czsto przedstawiana w malarstwie.
325
Por. 1 Sm 2, 21.
326
Por. Jdt 8, 20; Ps 53[54], 5; 85[86], 14.
327
Por. k 1, 17; Syr 48, 10; Ml 4, 6 (= 3, 24).
328
Por. Ps 9, 8 (= 10, 17) i nastpne.
329
Por. Tb 8, 18.
330
Por. 1 Sm 2, 5.
331
Por. k 1, 14.
332
Por. So 3, 15.
333
Por. Iz 61, 7.
334
Por. ProtEwJk 8, 1; JzCie 3; NarM 7, 1.
335
Por. Wj 33, 20. 23; Mt 17, 2; 28, 3.
336
Utwr powsta by moe w krgach monastycznych. Brak seksty, jak w porzdku zimowym Reguy
w. Benedykta. Por. Regua 48.
337
Por. 1 Krl 19, 5-7.
338
Fragment przedstawia rymowany zestaw doskonaoci, czsty w literaturze monastycznej, ale
bardzo trudny do oddania w przekadzie.
339
Por. Benedykt, Regua 4, 23.
340
Por. k 1, 28.
341
Por. Syr 21, 20; Benedykt, Regua 7, 59. J. M. Resnick, Risus monasticus, RBen 97(1987) 90-100.
342
Por. Regula Magistri 23, 2; 54, 5; Benedykt, Regua 66; Augustyn, In Ps 132, 6, CCL 40, 1930.
343
Por. Mk 5, 25-34, par. cud Jezusa przypisywany Maryi.
344
Por. NarM 7, 2.
345
Rkopisy podaj rne imiona. Abiatar imi czste w ST, por. Mk 2, 26.
346
Rozwinicie teologiczne k 1, 34.
347
Por. 1 Kor 7, 32-40. Myl ta rozwinita jest w literaturze monastycznej, np. Hieronim, List 48[49]
pierwsze rozdziay.
348
Por. Rdz 4, 1-9. Abel jako pierwszy sprawiedliwy np. Augustyn, De civitate Dei 18, 51; przykad
dziewictwa Augustyn, C. Iulianum opus imperf. 6, 27, PL 45, 1575, anonim irlandzki (VII w.), PL
35, 2154, CCCM 47, 22. PsMt prawdopodobnie jako pierwszy przedstawia go jako przykad
sprawiedliwoci a rwnoczenie dziewictwa.
349
Por. 2 Krl 2, 11n. Eliasz czsto przedstawiany jako przykad czystoci, np. Epifaniusz, Haer. 79, 5,
GCS 37, 479n.; Hieronim, Epist. 22 (Ad Eustoch.), 21, PL 22, 408; Adversus Iovinianum, PL 23,
244; Kasjan, De institut. monast. 1, 2; Sozomen HE 1, 12. Zestaw tekstw o Eliaszu w: Le Sanit
prophte Elie d'aprs les Pres de l'Eglise, Bellefontaine 1992.
350
Rozwinicie teologiczne k 1, 34.
351
Por. ProtEwJk 8, 2-9, 3; 10, 2; NarM 7n.; EwDzOrm IV; JzCie 4.
352
Por. Kp 15, 19-23.
353
W rkp. rwnie Abiatar, por. 7, 1; w ProtEwJk 8, 3 Zachariasz.
354
Dwa sposoby przedstawienia pobytu Maryi w wityni: ProtEwJk uwaa to za zupenie
nadzwyczajne wydarzenie, a Maryja jest ywiona z rki anioa; tu natomiast autor uwaa oddanie
modej dziewicy na wychowanie do wityni-klasztoru za rzecz zupenie normaln
355
Poniewa w ST spotykamy mczyzn, o ktrych onach nie ma wzmianki, pisarze monastyczni
zrobili z nich prekursorw ycia monastycznego (Abel, Eliasz, Elizeusz, itd.). Natomiast ST nie
wspomina o kobietach, ktre by wybray bezestwo. O lubie czystoci Maryi por. Grzegorz
z Nyssy, In diem natalis Christi, PG 46, 1140n.; Augustyn, De sancta virginitate 4, CSEL 41, 238;
Sermo 291, 5, PL 38, 1318n.; Beda, In Lc 1, CCL 120, 1960, 33; Hom. 1, 3, CCL 122, 1955, 17
i autorzy karoliscy.
356
Por. Lb 17, 16-28; Iz 11, 1n.
357
Podkrelenie pochodzenia z pokolenia Judy. O wieku Jzefa por. ProtEwJk 9, 2, objan.
358
Por. Mk 1, 9. Opis nawizuje do chrztu Chrystusa.
359
Jeden dzwonek dla kadego pokolenia, jednak w Pimie witym nie ma mowy o dzwoneczkach.
Por. Wj 28, 33-35.
360
Jest to nawizanie zarwno do opisu chrztu Chrystusa (por. Mk 1, 9, par.), jak i rdki Aarona
(por. Lb 17, 16-28) i proroctwa Izajasza (por. Iz 17, 16-28).
361
Por. Tb 3, 1.
362
O synach Jzefa z pierwszego maestwa czsto wspominaj apokryfy, por. Prot-
EwJk 9, 2 nota.
363
Por. Lb 26, 9.
364
Te same imiona co w TransJzAr 5. Maryja w domu Jzefa prowadzi take ycie monastyczne.
W 10, 1 odegraj one wan rol apologetyczn.
365
Materiay wspomniane w Wj 21, 31-36; 35, 25; 37, 6.
366
Regina virginum prawdopodobnie najstarsze uycie terminu.
367
Por. ProtEwJk 11; NarM 9; EwDzOrm V; EwGruz 1. Wystpujce tu dwie sceny zwiastowania byy
rwnie popularne w staroytnoci chrzecijaskiej, co potwierdzaj zabytki archeologiczne. By
jednak do dwch doda wit liczb, autor dorzuca trzy dni pomidzy obydwoma zwiastowaniami.
368
Por. Dz 22, 6.
369
Por. k 1, 28-33. 30; Sdz 13, 3. 7.
370
Por. Tb 9, 11; Ps 9, 37.
371
Por. ProtEwJk 13, 1; NarM 10; EwGruz 5.
372
Troska autora, by uchroni Maryj przed jakimkolwiek podejrzeniem.
373
Por. Tb 3, 6; Jon 4, 3.
374
W stosunku do opisu z ProtEwJk pojawiaj si nowe postacie potwierdzajce dziewiczo Maryi
dziewczta, jej towarzyszki, ktre powiadczaj jej niewinno.
375
Por. 6, 3; 12, 1n.
376
Por. ProtEwJk 13, 2.
377
Por. Mt 1, 19. 21 (Itala).
378
Por. ProtEwJk 14; NarM 10; JzCie 5n.; EwDzOrm VI; EwGruz 5.
379
Mt 1, 20n.
380
Opis tu zawarty przypomina bardziej zachodnie ordalia ni opis z Lb 5, 11-31, wedle ktrego
wydarzenie opowiada ProtEwJk, jak zauwaa w swoim komentarzu J. Gijsel.
381
Por. ProtEwJk 15n.; EwDzOrm VII; EwGruz 7.
382
Por. 6, 3; 10, 1; 12, 1.
383
Por. Sdz 8, 19; i dalsze.
384
Por. 6, 3; 10, 1; 12, 2.
385
Por. Mt 21, 9; Tb 3, 23. Antyfona na Niedziel Palmow.
386
Podtytu z rkopisu oksfordzkiego.
387
Por. ProtEwJk 17-20; EwDzArab 2-4; JzCie 7; EwDzOrm VIII-X; EwGruz 8. 12.
388
Kolejne podkrelenie pochodzenia dawidowego Maryi.
389
Por. Rdz 25, 23; k 2, 34.
390
Nawizanie do regu monastycznych, ktre omawiaj czsto problem sermo otiosus.
391
Por. Hbr 7, 25.
392
Por. Rdz 12, 3; 18, 18; 22, 18; 26, 4; Dz 3, 25; Ga 3, 8. EwGruz 12 podaje inne wyjanienie.
393
Narodzenie Jezusa w jaskini powiadcza w. Justyn oraz ProtEwJk 18, 10, objan. oraz uwagi
w ANT 199; tu na dodatek powiadczona jest grota wietlista, element typowy dla kultu
judeochrzecijan, por. E. Testa, Le grotte dei misteri, Liber annuus 14(1963-1964) 65-144;
Euzebiusz z Cezarei, De vita Constantini 1, 43, PG 20, 958. Brak blu i wielkie wiato
charakteryzuj narodziny patriarchw w literaturze ydowskiej (por. art. C. Perrot, w bibliografii
oglnej do Ewangelii dziecistwa).
394
Por. 2 Krl 13, 21 oznak cudu jest to, e stan na nogi jak w ywotach sawnych ludzi.
395
k 2, 14. Jednak to pojawienie si aniow ma w Ewangelii miejsce przy objawieniu si pasterzom.
396
To samo imi w 8, 5.
397
Brak blu w czasie porodu: WniebIz 11, 14; Ody Salomona 19, 7; ZapB 4, 61, ale rwnie J.
Flawiusz, Antiquitates 11, 11, 4 (matka Mojesza). TransR 11 mwi natomiast o zrodzeniu w blach.
Krew bya znakiem nieczystoci (Kp 12, 2). Por. take Tertulian, De carne Christi 4 i 23, CCL 2,
878. 914.
398
Por. okrelenie dziewictwa Maryi Synodu Lateraneskiego 649: ante partum, in partu, post partum,
Denz 502(503) i Synodu Toledaskiego XVI, 693: Virgo concepit, virgo peperit, et post partum
incorruptelae pudorem sine interceptione obtinuit, Denz. 571, wystpujce u Zenona z Werony, VIII,
2, CCL 22, 129; Augustyna, Sermo 51, 11, PL. 38, 343, por. EwDzac.
399
Epizod zbudowany na scenie z udziaem niewiernego Tomasza (J 20, 24-29) i jest przykadem
teologii narracyjnej potwierdzenie dziewictwa in partu wobec tez Helwidiusza (IV w.)
i Ratramnusa z Corbie (IX w.). Hieronim zalicza mwienie o poonej do deliramenta apocryphorum
(C. Helvidium 8).
400
Por. Mk 6, 56, Mt 9, 20.
401
Por. k 2, 8-20.
402
Por. ProtEwJk 18, 1; 22, 1.
403
Por. k 2, 7.
404
Iz 1, 3.
405
Por. Ha 3, 2 (Itala). W i osio por. Hieronim, Epist. 108 (Epitaphium S. Paulae), 10, PL 22, 884; J.
Ziegler, Ochs und Esel an der Krippe, MnchnTheolZt 3(1952) 385-402.
406
EwDzArab 5n.; EwJArab 12; EwDzOrm 12.
407
Prba poczenia rnych opowiada o grocie, o stajni i o Betlejem: Maryja przebywa trzy dni
w grocie i trzy dni w stajni i w kocu udaje si do Betlejem. Wg autora obrzezanie ma miejsce
w wityni, a nie w domu.
408
Por. k 2, 21-24.
409
Por. k 2, 25-35.
410
Por. k 2, 36-38.
411
Por. ProtEwJk 21; EwDzArab 7n.; EwDzOrm XI; EwGruz 10n.; EwHbr 51.
412
O Magach por. r. IV s. 342.
413
Por. Mt 2, 1-12. Dopiero Tertulian wie, e to krlowie, por. Adversus Marcionem 3, 13, PSP 58, 120.
414
Mi 5, 1.
415
Autor zna ju liczb trzech Magw, ale nie podaje ich imion.
416
Por. ProtEwJk 12; EwDzArab 9; EwDzOrm XV, 1.
417
Por. Mt 2, 13-18.
418
Typowy przykad egzegezy apokryficznej: w szeregu obrazw autor pokazuje, jak na Jezusie
wypeniaj si proroctwa o czasach mesjaskich, w ktrych zostanie przywrcona harmonia wiata
taka, jaka panowaa w raju.
419
Por. JzCie 8.
420
Identyfikowan z Salome, por. JzCie 8, 1.
421
Sprzeczne z 16, 1.
422
Ps 148, 7.
423
Por. Iz 11, 6. Jezus jest pord zwierzt jak Adam w raju.
424
Por. Mk 1, 13.
425
Por. Tb 11, 9.
426
Por. Iz 11, 6.
427
Por. Iz 65, 25.
428
Podtytu z rkopisu oksfordzkiego. Jeli w poprzednim rozdziale pokazano, e Pan Jezus jest
panem wiata zwierzcego, o tyle tu autor przedstawia go jako pana wiata rolinnego i przyrody
nieoywionej (rdo). Rozdzia ten przynosi nam may traktat o symbolice palmy. O palmie por.
TransR 2nn., gdzie przedstawiona jest jako drzewo ycia, co jest kolejnym nawizaniem do
symboliki Ksigi Rodzaju. Do tego epizodu nawizuje Koran 19, 23-26, 366, por. r. II s. 170.
429
R. 20 i 21, por. Liber requiei 5-9.
430
Palma ma bardzo bogat symbolik: zwizek z rajem, znak zwycistwa, przed uniciem Anio
wrcza Maryi palm. W koldzie angielskiej palma przemienia si w wini, por. Zowczak 267.
431
Por. Mt 28, 4.
432
Podtytu z rkopisu oksfordzkiego.
433
Por. J 6, 21; Dz 8, 39. Cud czsto spotykany w apokryfach, np. EwDzArab 10; Trans
Apostoowie przybywaj do Maryi z dalekich krajw na chmurach.
434
Miasto nieznane w Egipcie. W niektrych rkopisach: Hermopolis, ktr to wersj potwierdza
Sozomen, HE 5, 21, oraz niektrzy pisarze kocielni od niego zaleni, np. Kasjodor.
435
Podtytu z rkopisu oksfordzkiego.
436
Por. EwDzArab 10; EwDzOrm 15, 16; 16, 4; 17, 1.
137
Typowy przykad obrazowej egzegezy: gdy Bg wkracza do Egiptu, Zadr przed Nim boki
egipskie (Iz 19, 1) oraz wszystkie jego posgi strzaskane na ziemi (Iz 21, 9): to drugie zdanie
jednak odnosi si do Babilonu i wie t przynosz jedcy. Upadek bogw podobny do upadku
Dagona, 1 Sm 5, 1-5. 13; por. take Pwt 7, 5; 2 Krn 34, 4-7; DzJ 42; EwDzArab 10; Logia arabskie
18, PO 13, 3, 360. Tabar 99 mwi o potrzaskaniu posgw, ale w chwili narodzenia Chrystusa. Czy
te opisy nie maj zwizku z burzeniem wity pogaskich przez chrzecijan w IV i w V w.?
438
Por. Iz 19, 1.
439
Por. EwDzArab 10.
440
Rne formy mienia w rkps, np. Frondosius. Imi znane z powieci chrzecijaskiej Spotkanie na
dworze Sassanidw majce za temat sprawy religijne (TU n. s. 4, 2), por. R. Aigrain, DHGE 2, 945n.
Czy te dwie postaci jednak maj z sob co wsplnego? Scena z Afrodyzjuszem przedstawiona jest
na mozaikach z S. Maria Maggiore z poowy V w.
441
Por. Ps 135[136], 4.
442
Por. Wj 13, 3. Utwr koczy si nagle. W wydaniu Tischendorfa mamy tu teksty z EwTmDz.