Frisch H., Roex J. - Terapia Manualna. Poradnik Wykonywania Ćwiczeń

Herbert Frisch, Jacques Roex
Terapia
manualna
Poradnik wykonywania wicze
Tumaczenie z jzyka niemieckiego:
dr hab. med. Wanda Strya
Warszawa
Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Przedmowa
Od czasu, gdy medycyna manualna w ostatnich latach znalaza szerokie zastosowanie za-
rwno w badaniu, jak i leczeniu narzdu ruchu, w wielu podrcznikach i monografiach, kt-
re si ukazay, zagadnienia terapii manualnej przedstawiane s czciowo w odmienny spo-
sb. Z tych wzgldw konieczne jest wprowadzenie, obejmujce w formie przegldowej
podstawy teoretyczne i podstawowe techniki terapii manualnej celem uatwienia pierwszego
kontaktu z t form leczenia.
Konieczne jest wic omwienie nastpujcych zagadnie:
nazewnictwa medycyny manualnej (pojcia i definicje);
badania palpacyjnego staww:
badanie palpacyjne stawu suy jednorazowo do ustalenia rodzaju zmian i bolesnoci, jest
ono przede wszystkim przesank do dokadnego wykrycia pooenia szczelin stawowych
i ograniczajcych je elementw stawu; bez powyszego badania topograficznego nie jest
moliwy poprawny chwyt obu elementw (partnerw stawowych) celem oceny oglnej
ruchomoci i ruchu przesunicia stawu;
gry stawowej (joint play):
gra stawowa powinna by oceniana w dwch kierunkach przez rwnoczesne oddalanie
powierzchni stawowych i ich rwnolegy polizg wzdu podunej osi ruchu (p. Mecha-
nika stawu str. 25); w przypadkach ogranicze ruchw zostay zbiorczo omwione pod-
stawowe techniki manualne z uwzgldnieniem takich testw, ktre s atwe do nauczenia;
rwnoczenie mog one mie zastosowanie jako rczne chwyty terapeutyczne.
Przedstawiono rwnie kilka przykadw innych testw i sposobw badania skrce mi-
ni, ktre mog by wykorzystane w gimnastyce leczniczej. W ksice tej zwrcono szcze-
gln uwag na specyficzne testy, podane w postaci tabelarycznej zgodnie z programem ba-
dania dla kadego stawu i odcinka krgosupa. Zagadnienia funkcjonalnej anatomii
i biomechaniki stawu ze wzgldw praktycznych zostay ograniczone i odniesione do odpo-
wiednich podrcznikw fachowych.
Opisy dotyczce techniki wykonania rcznych chwytw zostay przedstawione na ryci-
nach z uwzgldnieniem funkcjonalnych symboli. Dziki temu wykonanie testu lub ruchu te-
rapeutycznego jest atwe do zrozumienia (str. 46). Przedstawione wyej wskazwki tech-
niczne mog by pomocne do nauczania podstawowych technik i podanej sprawnoci
palcw w terapii manualnej. Nie wystpuj one w oglnie dostpnych podrcznikach, wy-
mienionych w wykazie pimiennictwa na kocu ksiki, a take w skryptach seminariw do-
skonalcych. Zagadnienia omwione w tej ksice powinny suy jako podstawowe infor-
macje w ramach dalszego szkolenia. Lista dostpnych seminariw z zakresu terapii
manualnej znajduje si na kocu ksiki.
Przedstawione wprowadzenie byo pomylane jako wsplna paszczyzna informacji dla
dalszego kierunku szkolenia w zakresie terapii manualnej.
Jestemy wdziczni za propozycje i poprawki, ktre zostay wykorzystane w tym opraco-
waniu.
Wydawnictwo i autorzy maj nadziej, e ksika przyczyni si do dalszego szerzenia te-
rapii manualnej i wprowadzania zmian, a w konsekwencji do dalszego jej rozwoju.
Przedmowa
Chcielibymy podzikowa wydawnictwu Springer Verlag z Heidelbergu, szczeglnie

Panu V. Oehmowi, za udostpnienie wielu rycin z ksiki Programmierte Untersuchung des
Bewegungsapparates" Frischa. Szczeglne podzikowanie kierujemy rwnie do Pana
Kraemera z Ferdinand Enke, ktrego zaangaowanie i krytyczne uwagi podczas wydawania
ksiki pozwoliy na ukazanie si jej w adnej szacie graficznej.
H. Frisch, J. Roex
Spis treci
1. Pojcia podstawowe 11
1.1. Oglne pojcie ruchomoci 11
1.2. Ustawienia w stawach 12
1.3. Specyficzne okrelenia ruchomoci 13
1.4. Ruchomo patologiczna 15
1.5. Minie 16
1.6. Techniki leczenia 17
2. Co to jest medycyna manualna? 19

Medycyna manualna a terapia manualna 19
Terapia manualna (chiroterapia) 19
Diagnostyka manualna (chirodiagnostyka) 19
3. Biomechanika i neurofizjologia stawu 23

3.1. Mechanika stawu 23
3.2. Podstawy neurofizjologiczne 28
4. Manualna diagnostyka i terapia staww obwodowych 32

4.1. Badanie staww i mini 32
4.2. Leczenie staww i mini 33
4.3. Dokumentacja badania ukadu ruchu z symbolami stwierdzanych objaww
(wgH. Frischa) 39
4.4. Techniczne wskazwki do interpretacji wyniku badania koczyn 46
5. Badanie staww rki i palcw 47

Program badania 47
5.1. Badanie palpacyjne rki 48
5.2. Badanie gry stawowej staww palcw 51
5.3. Badanie gry stawowej w stawie nadgarstkowo-rdrcznym kciuka 53
5.4. Badanie gry stawowej staww rdrczno-paliczkowych II-V 55
5.5. Badanie gry stawowej stawu promieniowo-nadgarstkowego 59
5.6. Badanie gry stawowej staww nadgarstka 61
6. Badanie stawu okciowego i przedramienia 66

Program badania 66
6.1. Krtki zarys badania stawu okciowego 67
6.2. Badanie palpacyjne okolicy okciowej 68
6.3. Badanie gry stawowej stawu okciowego i staww przedramienia 70
7. Badanie stawu ramiennego 75

Program badania 75
7.1. Krtki zarys badania barku i staww obrczy koczyny grnej 76
7.2. Badanie palpacyjne okolicy barku 78
7.3. Badanie gry stawowej stawu ramiennego 82
8 Spis treci
8. Badanie obrczy koczyny grnej 84

Program badania 84
8.1.. Badanie palpacyjne obrczy koczyny grnej w spoczynku 85
8.2. Badanie palpacyjne staww obrczy koczyny grnej w ruchu 87
8.3. Badanie gry stawowej w stawie mostkowo-obojczykowym 90
8.4. Badanie gry stawowej stawu barkowo-obojczykowego . . 91
8.5. Ruch lizgowy opatki 92
9. Badanie stopy i staww palcw stopy 93

Program badania . 93
9.1. Badanie palpacyjne stopy 94
Przegld gry stawowej stopy 97
9.2. Badanie gry stawowej staww palcw stopy 98
9.3. Badanie gry stawowej staww rdstopia 100
9.4. Badanie gry stawowej staww stepu 103
9.5. Badanie gry stawowej w dolnym stawie strzakowo-piszczelowym (wideki kostek) . 109
10. Badanie stawu kolanowego 110

Program badania 110
10.1. Krtki zarys badania stawu kolanowego 111
10.2. Badanie palpacyjne stawu kolanowego 112
10.3. Badanie gry stawowej rzepki 115
10.4. Badanie gry stawowej w stawie kolanowym 116
10.5. Ruch lizgowy strzaki w grnym stawie piszczelowo-strzakowym 119
11. Badanie stawu biodrowego (w okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej) . . 120

11.1. Krtki zarys badania stawu biodrowego 121
11.2. Badanie gry stawowej w stawie biodrowym 123
11.3. Najwaniejsze testy skrcenia mini 124
12. Diagnostyka manualna i leczenie krgosupa 125

12.2. Konsekwencje dla leczenia 128
13. Oglne badanie krgosupa i koczyn w pozycji stojcej 130

Program badania 130
13.1. Obrysy ciaa i rzeba mini 131
13.2. Proporcje i krzywizny krgosupa . 132
13.3. Orientacyjna ocena poziomu segmentw krgosupa 132
14. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji stojcej . . . . 134

Program badania 134
14.1. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji stojcej . 135
14.2. Badanie gry stawowej czci ldwiowej krgosupa w pozycji stojcej 137
15. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji siedzcej . . . 138

Program badania 138
15.1. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji siedzcej . 139
15.2. Badanie gry stawowej czci ldwiowej i piersiowej krgosupa w pozycji siedzcej 140
16. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na brzuchu . . 141

Program badania 141
16.1. Diagnostyka rnicowa staww okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej . . . . 142
16.2. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-krzyowej w uoeniu na brzuchu . . . . 143
16.3. Badanie gry stawowej staww krzyowo-biodrowych w uoeniu na brzuchu . . . 145
Spis treci 9
16.4. Badanie palpacyjne czci ldwiowej krgosupa w uoeniu na brzuchu . . . . 148

16.5. Badanie gry stawowej staww czci ldwiowej krgosupa w uoeniu na brzuchu 151
17. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na boku . . . 152

Program badania 152
17.1. Badanie palpacyjne krgosupa ldwiowego w uoeniu na boku 152
18. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na plecach . . 154

Program badania 154
18.1. Ustalenie strony zaburzenia ruchu 155
18.2. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na plecach 156
18.3. Badanie gry stawowej w czci ldwiowej krgosupa w uoeniu na plecach . . 157
19. Badanie klatki piersiowej w pozycji siedzcej 158

Program badania 158
19.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej w pozycji siedzcej 159
20. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na brzuchu i w uoeniu na boku . . . 162

Program badania 162
20.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej w uoeniu na brzuchu i na boku,
w spoczynku i w ruchu 163
20.2. Badanie gry stawowej w czci piersiowej krgosupa w uoeniu na brzuchu . . . 167
21. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na plecach 168

Program badania 168
21.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej w uoeniu na plecach 169
22. Badanie krgosupa szyjnego w pozycji siedzcej 171

Program badania 171
22.1. Biomechanika staww gowy 172
22.2. Badanie palpacyjne i badanie ruchomoci w segmencie C0/Cl w pozycji siedzcej . 173
22.3. Ocena ruchomoci w segmencie C 1 /C 2 w pozycji siedzcej 175
22.5. Badanie ruchomoci na przejciu szyjno-piersiowym krgosupa w pozycji siedzcej 178
22.6. Badanie gry stawowej w czci szyjnej krgosupa w pozycji siedzcej 180
22.7. Testy oporowe mini szyi 182
23. Badanie krgosupa szyjnego w uoeniu na plecach 183

Program badania 183
23.1. Sposoby segmentowej oceny ruchomoci w czci szyjnej krgosupa w uoeniu
na plecach 184
23.2. Badanie gry stawowej w czci szyjnej krgosupa w uoeniu na plecach . . . . 185
24. Pimiennictwo do doskonalenia zawodowego 186
25. Adresy seminariw doskonalcych 187
Skorowidz 189
1. Pojcia podstawowe
Definicje z ich zmianami i uzupenieniami s zaczerpnite z ksiki Pojcia podstawowe

medycyny manualnej", opracowanej przez grup robocz Projektu Medycyny Manualnej
zaoon przez Bertelsmanna, wydanej w 1992 roku przez Springer Verlag z Heidelbergu.
1.1. Oglne pojcie ruchomoci

1. Prawidowa ruchomo
Prawidowa, fizjologiczna ruchomo zalena od budowy ciaa, pci i wieku.
2. Zmniejszona ruchomo
Ograniczona ruchomo spowodowana przez strukturalne i/lub funkcjonalne zmiany w sta-
wach albo w tkankach mikkich.
3. Nadmierna ruchomo
Zwikszona ruchomo spowodowana przez wrodzone, konstytucjonalne, nabyte struktural-
ne albo czynnociowe zmiany w stawach lub w tkankach mikkich. Mog one by miejsco-
we, regionalne lub uoglnione.
4. Niestabilno stawu
Mechaniczna: patologicznie zwikszona gra stawowa na skutek niewydolnoci systemu
stabilizujcego narzdu ruchu (torebki stawowe, wizada i minie).
Funkcjonalna: zaburzenia koordynacji jako nastpstwo niewydolnoci systemu sterowa-
nia orodkowego, powodujcego patologiczne pooenie osi ruchu.
5. Segment ruchowy
Najmniejsza funkcjonalna jednostka ruchowa krgosupa (Junghanns, 1954). Skada si
z ukadu ruchowego (krek midzykrgowy i stawy ukw krgosupa) i z ukadu podporo-
wego (aparat wizadowy i minie).
12 1. Pojcia podstawowe
1.2. Ustawienia w stawach

1. Ustawienie zerowe
Wyjciowe ustawienie do pomiaru zakresu ruchu w stawie wg neutralnej metody zerowej
(p. podrozdzia 4.3).
2. Ustawienie spoczynkowe
Porednie ustawienie w fizjologicznych lub patologicznie zmieniajcych si (aktualne usta-
wienie spoczynkowe) drogach ruchu stawowego z moliwoci zwikszenia rozlunienia
tkanek mikkich, przy minimalnej aktywnoci receptorw i przy zwikszeniu pojemnoci
stawowej. W ustawieniu spoczynkowym wystpuje najwiksza gra stawowa przy najmniej-
szej aktywnoci nocyreceptorw.
3. Ustawienie terapeutyczne
Uoenie wyjciowe do manualnego leczenia staww (ustawienie kocowe jeszcze moliwe
do uzyskania przy ograniczonym ruchu).
4. Ustawienie zaryglowane
Ustawienie stawu, w ktrym na skutek moliwie duego kontaktu powierzchni stawowych
i/lub napicia tkanek mikkich ruchomo stawu w kierunku terapeutycznym jest maksy-
malnie ograniczona.
Dziki temu uniemoliwia si niekorzystne ruchy towarzyszce leczeniu innych staww.
Ustawienie spoczynkowe Ustawienie zaryglowane
Ryc. 1.1. Odstp i przyleganie w pozycji spoczynkowej i w ustawieniu zaryglowanym

(z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer,
Berlin-Heidelberg 1995).
5. Zaryglowanie
Ustawienia w stawach, prowadzce do zaryglowania w celu zapobiegania niekorzystnym ru-
chom towarzyszcym w stawach nie leczonych.
1.3. Specyficzne okrelenia ruchomoci 13
1.3. Specyficzne okrelenia ruchomoci

1. Gra stawowa (joint play)
Ruchomo stawu oceniana przez palpacj
Trakcja (odrywanie powierzchni stawowych jedna od drugiej).
Polizg (rwnolege przesuwanie jednego elementu stawowego wzgldem drugiego, usta-
bilizowanego elementu stawowego wzdu jednej z moliwych osi ruchu).
Ocena granicy ruchomoci (ograniczenia lub palpacyjne zmiany ruchomoci w jej ko-
cowym zakresie, przed zahamowaniem ruchu przez torebk stawow).
2. Ruchy gry stawowej

Zbiorczy opis trakcji i ruchu lizgowego. Ruchy gry stawowej przebiegaj wzdu jednej
z osi stawu i s one czciami skadowymi prawidowych, czynnych i biernych ruchw
w stawie (ruchy funkcjonalne). Nie mog by one wykonane czynnie wybirczo. Do
cakowitej rejestracji zakresu ruchu gry stawowej przy tecie ruchowym wymagana jest sta-
bilizacja jednego z dwch elementw stawowych.
3. Ruchy czynnociowe (funkcjonalne)

Ktowe ruchy dwch elementw kostnych stawu. Moliwo wykonywania ruchw czynno-
ciowych uwarunkowana jest zdolnoci lizgow powierzchni stawowych, woln gr sta-
wow, rozcigliwoci torebki stawowej i wizade oraz koordynacj napicia mini.
4. Konwergencja - dywergencja ruchw (w stawach ukw krgowych)

Konwergencja: wzrastajcy kontakt powierzchni stawowych w wyniku zbliania jednej
powierzchni stawowej do drugiej podczas ruchu lizgowego.
Dywergencja: zmniejszenie kontaktu powierzchni stawowych przez rozchodzenie si ich
podczas ruchu lizgowego.
5. Ruchy sprzone (coupled pattern)

W segmentach ruchowych krgosupa s to jednoczenie poczone: pochylenie boczne
i osiowa rotacja, boczne zgicie i przodozgicie/wyprost (str. 126). Ruchy te s swoiste dla
danego stawu.
6. Ruchy poczone
Trjpaszczyznowe (przebiegajce w wielu paszczyznach) ruchy segmentu ruchowego kr-
gosupa lub czci krgosupa.
7. Kierunek ruchu
Ruchy dwch krgw wzgldem siebie w jednym segmencie ruchowym. Jest to zawsze opi-
sywany ruch krgu od strony czaszkowej w odniesieniu do krgu niej pooonego (od stro-
ny ogonowej).
Ruch w segmencie ruchowym jest zdefiniowany wzgldem powierzchni czaszkowej krgu
(przy skonie bocznym, przodozgiciu/wyprocie) lub brzusznej (przy rotacji).
8. Nutacja - przeciwna nutacja koci krzyowej

Nutacja: ruch podstawy koci krzyowej w kierunku brzusznym i ogonowym (przodozgi-
cie).
Przeciwna nutacja: ruch podstawy koci krzyowej w kierunku grzbietowym i czaszkowym
(wyprost).
9. Ruch skinicia
Ruch pomidzy podstaw czaszki i krgiem szczytowym w znaczeniu przodozgicia (przy-
jty take dla nutacji koci krzyowej).
10. Opr kocowy

Uczucie przy palpacji, zalene od struktur tkankowych, w kocowej fazie ruchw biernych.
Opr kocowy moe by:
mikki - elastyczny = opr mini, opr cigien,
silny - elastyczny = opr wizade,
twardy - elastyczny = opr chrzstny,
twardy - nieelastyczny = opr koci.
1.4. Ruchomo patologiczna 15
1.4. Ruchomo patologiczna

1. Dysfunkcja stawowa
Dysfunkcja stawu jest to odchylenie od prawidowej czynnoci stawowej w znaczeniu hipo-
lub hipermobilnoci. Przedmiotem medycyny manualnej jest odwracalna krgosupowa
(segmentowa) lub obwodowa dysfunkcja stawowa.
Zablokowanie
- dotychczas uywano tego okrelenia wobec odwracalnej, o zmniejszonej ruchomoci,
dysfunkcji stawowej w obrbie zakresu ruchu z ograniczon lub nieprawidow gr
stawow (joint play)
- zablokowanie moe dotyczy jednego kierunku lub wikszej liczby kierunkw ruchu
(np. konwergencja lub dywergencja w obrbie krgosupa).
Bdne okrelenia dysfunkcji stawowych to:
- podwichnicie krgu (wczeniej okrelane tak przez chiropraktykw)
- zwichnicie krgu
- zelizg krgu
- nieprawidowe ustawienie krgu.
2. Zjawiska odruchowe przy dysfunkcji stawowej

Mog to by objawy o rnym nasileniu, dotyczce stawu, mini, czynnoci wegetatyw-
nych i wraliwoci skry.
Synonimy dysfunkcji stawowych i/lub ich odruchowych nastpstw:
- somatomotoryczny efekt zablokowania (Brugger)
- spondylogenny zesp odruchowy (Sutter)
- midzykrgowy zesp uszkodze (Maigne)
- dysfunkcja somatyczna
- reflektoryczno-blowe objawy choroby (Sachse)
- reakcja nocyceptywna.
1.5. Minie
1. Zwikszone napicie spoczynkowe (napicie mini, hypertonus, spazm) z draliwoci
uciskow lub bez niej
zlokalizowane; jego synonimy:
- triggerpunkt (punkt miniowo-powiziowy), punkt spustowy
- miniowy punkt maksymalny
- segmentowy punkt draliwoci
- miogeloza,
podwyszone napicie caego minia lub grupy miniowej,
uoglnione wzmoenie napicia mini, np. przy fibromialgii.
2. Skrcenie mini
skrcenie odruchowe,
odwracalne skrcenie strukturalne (duej trwajce skrcenie odruchowe),
nieodwracalne skrcenie strukturalne = przykurcz.
3. Zmniejszone napicie spoczynkowe (hypotonus)

odruchowo zmniejszone napicie (zahamowanie),
niedowad obwodowy.
4. Zaburzenia aktywnoci minia

zaburzony stereotyp (wzorzec ruchu),
niedowad.
5. Zmniejszenie siy miniowej

odruchowe (hamowanie),
zalene od rozcignicia,
pochodzenia neurogennego,
pochodzenia miniowego,
zaburzony stereotyp.
6. Zaburzenie rwnowagi miniowej (pojcie zdefiniowane niejednolicie)

Zaburzenia wspdziaania rnych mini, dotyczce ich napicia, aktywnoci i wzrostu
siy miniowej.
7. Aktywno miniowa
izometryczna: napicie minia bez zmiany jego dugoci,
izotoniczna: jednostajne napicie minia przy jego skrceniu,
auksotoniczna: rwnoczesna zmiana dugoci i napicia minia,
izokinetyczna: aktywacja przy zadanych staych prdkociach ktowych,
izolityczna: utrzymujce si napicie minia przy jego wydueniu.
1.6. Techniki leczenia 17
1.6. Techniki leczenia

1. Osiowa trakcja krgosupa
Trakcje wzdu osi dugiej krgosupa w celu odbarczenia segmentw ruchowych.
2. Trakcja stawu obwodowego

Trakcja jednego elementu stawu prostopadle do drugiej powierzchni stawowej.
Stopie 1. Rozlunienie: neutralizacja ucisku wewntrznych struktur stawu przez minimaln
trakcj w celu wyranego zmniejszenia ucisku w stawie.
Stopie 2. Napicie: torebka stawowa w penym rozcigniciu, do granicy fizjologicznego
zakresu ruchu.
Stopie 3. Rozcignicie: do koca elastycznoci torebki stawowej i pocztku przeciwna-
picia.
1 = Rozlunienie
Wstpne napicie przy grze
2 = Napicie
stawowej stawu (take up the slack")
3 = Rozcignicie
Ryc. 1.2. Stopnie rozcignicia torebki stawowej przy ruchach przesunicia stawu (z:
Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
lin-Heidelberg 1995).
3. Mobilizacja (uruchamianie)
Bierne, wielokrotnie powtarzane ruchy trakcyjne lub/i lizgowe, z niewielk prdkoci i ze
wzrastajc amplitud, w celu zwikszenia ograniczonego zakresu ruchu.
Ustawienie wyjciowe jest ustawieniem terapeutycznym (p. podrozdzia 1.2.3) przy rwno-
czesnym ustawieniu zaryglowanym ssiednich staww, ktre nie powinny by uruchamiane
(p. podrozdzia 1.2.5).
4. Manipulacja
Technika leczenia staww, ktra przy zastosowaniu niewielkiej siy impulsu wykorzystuje
du prdko i ma amplitud.
5. Wolny kierunek (dla manipulacji dany wolny kierunek)

Kierunek, w ktrym odruchowe napicie mini, take w punkcie pobudzenia, wyranie si
zmniejsza.
6. Zablokowany kierunek (dla manipulacji nie jest to odpowiedni wolny kierunek)

To okrelenie jest stosowane dla kierunku, w ktrym nocyreaktywne napicie mini, take
w miejscu pobudzenia, wyranie wzrasta.
7. Terapie nerwowo-miniowe (TNM; synonimy: muscle energy technique - MET lub

relaksacja poizometryczna - RPI)
Su one do usuwania zaburze czynnoci mini i staww.
Leczenie mini
- wiadome rozlunienie: po lekkim napiciu izometrycznym pacjent wiadomie roz-
lunia dany misie (relaksacja poizometryczna, RPI)
- technika biernego rozlunienia: po minimalnym napiciu izometrycznym minia
nastpuje jego rozcignicie z niewielk sil (terapeuty) przy wzmoeniu napicia
mini pacjenta
- leczenie rozciganiem mini: po maksymalnym skurczu izometrycznym nastpuje
silne rozcignicie przez terapeut (stretching) przy skrceniu minia
- zwrotne rozlunienie mini przez aktywowanie antagonistw.
Leczenie dysfunkcji staww, bdcych skutkiem wzmoonego napicia mini
- mobilizacja przy wykorzystaniu bezporedniej siy napitych mini (TNM 1)
- mobilizacja po relaksacji poizometrycznej napitych mini (TNM 2)
- mobilizacja przez wykorzystanie hamowania zwrotnego napitych mini (TNM 3V
Technika wykorzystania energii mini (Mitchell)
Rne osteopatyczne miniowe techniki leczenia. Jedna z nich wykorzystuje poizome-
tryczne rozlunienie mini w celu poprawy ruchomoci stawu.
8. Techniki tkanek mikkich

- technika hamowania za pomoc jednominutowej kompresji (uciskania) kciukiem
maksymalnego punktu miniowego
- tarcie: gbokie, rytmiczne pocieranie zaburzonych struktur (np. poprzeczne pociera-
nie na przejciu cigien w minie = deep friction")
- impulsy rozcigajce, poprzeczne do przebiegu wkien miniowych, bez tarcia na
powierzchni skry.
2. Co to jest medycyna manualna?
Medycyna manualna a terapia manualna

Medycyna manualna zajmuje si w ramach oglnie przyjtego postpowania diagnostycz-
nego i terapeutycznego leczeniem odwracalnych zaburze funkcjonalnych postawy ciaa
i ukadu ruchu, ktre wywodz si z zaburze strukturalnych i towarzysz im lub s ich na-
stpstwem. Dolegliwoci chorych s z reguy spowodowane zaburzeniami czynnociowymi,
ktrych wczesne leczenie moe zapobiega pniejszym dalszym patologicznym zmianom
strukturalnym. Medycyna manualna obejmuje wszystkie manualne techniki diagnostyczne
i terapeutyczne w obrbie krgosupa oraz staww koczyn, suce do wykrywania i lecze-
nia tych zaburze.
W Niemczech pojcie chiroterapia" jest synonimem midzynarodowego okrelenia
medycyny manualnej". Okrelenie chiroterapia" jest przyjte w programie ksztacenia po-
dyplomowego lekarzy.
Odpowiednio wyszkoleni fizjoterapeuci mog wykonywa cz zada medycyny manu-
alnej w zakresie terapii manualnej.
Medycyna manualna skada si z:
diagnostyki manualnej (chirodiagnostyki) (funkcjonalnej analizy strukturalnej),
terapii manualnej (chiroterapii) (mobilizacji, manipulacji, stabilizacji).
Terapia manualna (chiroterapia)

Manualna terapia obejmuje:
- techniki tkanek mikkich
- mobilizacje
- manipulacje
- terapi nerwowo-miniow (TNM)
- terapi nerwowo-miniow stabilizujc.
Diagnostyka manualna (chirodiagnostyka)

Diagnostyka manualna (chirodiagnostyka) zajmuje si rozpoznawaniem odwracalnych za-
burze czynnoci ukadu ruchu, ktre mog by leczone w ramach medycyny manualnej,
takich jak dysfunkcje segmentowe (krgosupa) lub obwodowe dysfunkcje stawowe (sta-
ww koczyn). Mog by one spowodowane mechanicznie (przez zmiany strukturalne) i/lub
na drodze odruchowej i s wykrywane za pomoc funkcjonalnej analizy strukturalnej.
20 2. Co to jest medycyna manualna?
Skargi pacjenta rodek diagnostyczny

Schemat
Bl
Rodzaj zaburze
Zaburzenia
czynnoci Testy neurologiczne
naczyniowe
Techniczne badania Czynno nerwowa

dodatkowe naczyniowa
Ryc. 2.1. Funkcjonalna analiza strukturalna: dolegliwoci i zaburzenia w obrbie ukadu ru-
chu mog by wyjanione za pomoc bada aparaturowych (technicznych) i nieaparaturo-
wych (klinicznych i manualnych) w standardowym programie badania kompleksowego (z:
Frisch H:. Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
Diagnostyka manualna (chirodiagnostyka) 21
Funkcjonalna analiza strukturalna

Funkcjonalna analiza strukturalna jest metod badania, za pomoc ktrej okrelane s zabu-
rzenia od ruchw zoonych, towarzyszcych czynnociom ycia codziennego, do ruchu ze-
rowego testw oporowych mini. Dziki temu zaburzenia funkcjonalne mog by przypisa-
ne okrelonym strukturom.
Badanie to moe by uzupenione dodatkowymi badaniami neurologicznymi, naczynio-
wymi i aparaturowymi (programowe badanie narzdu ruchu wg Frischa - ryc. 2.1).
Badanie ruchw
Czci funkcjonalnej analizy strukturalnej jest stopniowa analiza zajtych struktur stawu
lub mini przy wystpowaniu zaburze czynnociowych. Obejmuje ona pi etapw ba-
dania, za pomoc ktrych mog by testowane okrelone struktury.
B1 Ruchy czynne (ruchy funkcjonalne)
Wszystkie struktury jednostki stawowej (artronu) (struktury kurczliwe i niekurczli-
we): anatomicznie pojmowany staw, aparat miniowo-ciegnisty, oysko lizgu,
ukad nerwowy z uwzgldnieniem psychiki.
B2 Ruchy bierne (ruchomo)
Wszystkie struktury z wyjtkiem ruchowych drg nerwowych.
B3 Trakcja i kompresja stawu
Rozcignicie (przy opisach testu okrelone krtko jako trakcja).
Kompresja elementu stawu bez aktywnoci miniowej (badanie gry stawowej, doty-
czce powierzchni stawowych, struktur wewntrznych, torebki stawowej i wizade).
B4 Ruch lizgowy w stawie
Rwnolegy ruch lizgowy elementu stawu bez aktywnoci mini (joint play).
B5 Testy oporowe mini
Badanie blu i siy mini bez ruchu w stawie.
22 2. Co to jest medycyna manualna?
Ruchy czynne Ruchy bierne Badanie gry stawowej Testy miniowe

(B 1 ) (B 2 ) ( B 3 + B4) przeciw oporowi (B 5 )
Staw: Ruch Minie

lizgowy
(B 4 )
1 Powierzchnie 1 Powierzchnie 1 Powierzchnie

lizgowe stawu lizgowe stawu lizgowe stawu
Staw: Trakcja
(B 3 )
2 Torebka + wizada 2 Torebka + wizada 2 Torebka + wizada

Minie Minie
Drogi nerwowe
uch
Mzg
Ryc. 2.2. Przedstawienie, w jaki sposb maleje liczba badanych struktur od pierwszego (B1)
do pitego (B5) etapu badania. Tematem tej ksiki jest przede wszystkim pokazanie specy-
ficznych dla terapii manualnej elementw: dystrakcji i kompresji (B3), jak rwnie ruchw
lizgowych (B4) stawu (z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsappara-
tes. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
3. Biomechanika i neurofizjologia stawu
3.1. Mechanika stawu

Do terapii manualnej konieczna jest dokadna znajomo mechaniki stawu. Prawidowe ru-
chy czynne i bierne w stawie wymagaj ktowego ruchu lizgowego. Mog one by opisa-
ne jako ruchy toczco-lizgowe, ktre s poczeniem ruchw toczenia i lizgowego poru-
szajcego si elementu stawu, ze sta osi obrotu (ryc. 3.1).
Ruch toczenia bez rwnoczesnego polizgu mgby spowodowa w stawie tendencj do
zwichnicia (ryc. 3.2). Moe on doprowadzi do jednostronnego zwikszenia napicia toreb-
ki stawowej, powodujc nierwnomierny odstp powierzchni stawowych z nierwnomier-
nym ich obcieniem (ryc. 3.3).
Ruchy toczco-lizgowe zapewniaj prawidowy odstp oraz przyleganie powierzchni
stawowych i przez to rwnolegy polizg powierzchni stawowych z niewielkim tarciem
i niewielk utrat energii (ryc. 3.4).
Rwnolegy ruch lizgowy (ruch przesunicia) jest nieodzown czci kadego niezabu-
rzonego ruchu stawu i najwaniejszym testem przy badaniu zaburze ruchowych w sta-
wie (ryc. 3.5).
Ruch lizgowy odbywa si wzdu paszczyzny stycznej (paszczyzna terapeutyczna

stawu). Zmienia si ona podczas ruchu elementu o powierzchni stawowej wklsej przy
zmianach kta jednego elementu stawu wzgldem drugiego. Powierzchnia wypuka stawu,
ktra zaley od jego ustawienia ktowego, pozostaje staa wzgldem poruszajcego si ele-
mentu stawu. Kierunek trakcji, ktra ma na celu rozdzielenie powierzchni stawowych, rw-
nie zmienia si przy ustawieniach ktowych stawu dla elementu z wkls powierzchni
stawow, podczas gdy wypuka powierzchnia stawowa elementu pozostaje niezmieniona
(ryc. 3.6). Kierunek ruchu lizgowego dla powierzchni lizgowych wklsych jest taki
sam jak ktowych ruchw lizgowych. Przy wypukych powierzchniach kierunek ten
jest przeciwny: wklso-wypuka regua wg Kaltenborna (ryc. 3.7).
24 3. Biomechanika i neurofizjologia stawu
Przemieszczenie osi
(przesunicie)
Ruch lizgowy Toczenie
O staa
Ruch koci przy trakcji
Ruch koci w przestrzeni
Trakcja
Ruch lizgowy
Kompresja
Ruch toczco-lizgowy Gra stawowa

(rotacyjny ruch lizgowy) (joint play)
Ryc. 3.1. Czyste ruchy lizgowe lub toczenia poruszajcych si powierzchni stawu prze-
mieszczaj o ruchu w kierunku ruchu. Przy poczeniu obu tych komponentw podczas to-
czco-lizgowych czynnych i biernych ruchw funkcjonalnych o ruchu pozostaje niezmie-
niona. Przy badaniu gry stawowej wystpuj trakcja/kompresja i ruch lizgowy wzdu
badanych osi stawu (z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates.
6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
Ryc. 3.2. Tendencja do zwichnicia podczas (ktowego) ruchu toczenia bez polizgu na
przykadzie staww kolanowego i ramiennego (z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung
des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
Ryc. 3.3. Niejednakowe odstpy i przyleganie w stawie przy ktowym toczeniu bez lizgu
prowadz do kompresji (z: Frisch H:. Programmierte Untersuchung des Bewegungsappara-
tes. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
Ryc. 3.4. Rwnomierne odstpy i przyleganie podczas (ktowego) ruchu toczco-lizgo-

wego (rotacyjny ruch lizgowy) zapobiegaj kompresji w stawie podczas ruchw czynnych
i biernych (z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
Ryc. 3.5. Rwnomierne odstpy i przyleganie przy biernym ruchu przesunicia, lizgowym
(prostoliniowym). Za pomoc linii przerywanych oznaczono odcinki ruchu elementu stawu
przy maych ruchach przemieszczajcych, ktre s czci czynnego ruchu toczco-lizgo-
wego. Ruchy te s specyficznym testem ruchowym w medycynie manualnej (z: Frisch H:.
Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg
1995).
3 . 1 . Mechanika stawu 27
Ustabilizowany element stawu Ustabilizowany element stawu
Trakcja
Poruszajcy si
Ruch lizgowy
element stawu Poruszajcy si
Ruch lizgowy
element stawu
Trakcja
Trakcja
Ruch lizgowy Ruch lizgowy
Trakcja
Trakcja
Ruch lizgowy Ruch lizgowy
Zmieniajce si paszczyzny styczne Stae paszczyzny styczne

(paszczyzny terapeutyczne) (paszczyzny terapeutyczne)
Ryc. 3.6. Zmiany kierunku przy trakcji i ruchu lizgowym w paszczyznach stycznych (tera-
peutycznych). Jeeli poruszajcy si element stawu ma wkls powierzchni, wtedy pasz-
czyzna zmienia si dla rwnolegego ruchu lizgowego zgodnie z ktem koci. Jeeli poru-
szajcy si element stawu ma wypuk powierzchni, wtedy paszczyzna ruchu lizgowego
nie zmienia si i pozostaje rwnolega do powierzchni wklsej. To samo dotyczy kierunku
trakcji stawu (z: Frisch H.\ Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
Ruch lizgowy Ruch koci

przemieszczenia w przestrzeni
Ruch lizgowy
przemieszczenia
Ryc. 3.7. Regua wklso-wypuka (wg Kaltenborna) (z: Frisch H.\ Programmierte Untersu-
chung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
3.2. Podstawy neurofizjologiczne

3.2.1. Propriocepcja
Suy do odczuwania wasnego ciaa i jego orientacji w przestrzeni oraz istnieje dziki do-
pywowi bodcw nerwowych (aferentacji) z mechanoreceptorw. Przekazuje informacje na
temat uoenia i zmian napicia w ukadzie ruchu oraz zmian postawy ciaa; pochodz one
z czuciowych narzdw kocowych systemu sterowania orodkowego.
Informacje te su utrzymaniu rodka cikoci w obrbie powierzchni podparcia (staty-
ka) i zapewniaj wykonywanie skoordynowanych ruchw (dynamika). Proprioceptywna
aferentacja pochodzi z mechanoreceptorw caej jednostki czynnociowej: staw-mi-
sie i powoki ciaa (skra i tkanka podskrna).
Receptory znajduj si w stawie i w torebce stawowej (typ I i II wg Wykego) oraz w to-
rebkowym aparacie cignistym (typ III wg Wykego). Wszystkie trzy rodzaje maj odrucho-
wy (toniczny i fazowy) wpyw na neurony ruchowe w obrbie krgosupa i koczyn oraz na
sterowanie orodkowe, dotyczce ustawienia staww i ruchw w stawach: torebka stawowa
i wizada otaczajce staw s w zalenoci od kierunku ruchu napite lub rozlunione.
Informacje biegnce z receptorw przy zmieniajcych si napiciach torebki stawowej
pochodz z mechanoreceptorw odpowiedzialnych za ustawienie stawu (typ I), za
zmiany napicia podczas ruchu (typ II), za zagroenie nadmiernym napiciem (typ
III) i za nastpstwa zwikszonego napicia (nocycepcja, typ IV). Informacje te pochodz
z mechanoreceptorw i s dalej przewodzone przez nerwy czuciowe do tylnych rogw
rdzenia, a tam ulegaj podziaowi. Na poziomie rdzenia powstaj odruchy motoryczne ko-
nieczne do koordynacji stabilnoci i ruchu albo tzw. reakcja nocyceptywna. Poza tym na in-
terneurony oddziauj wolne endorfiny, ktre zmniejszaj bl. Drogi rdzeniowo-wzgrzo-
we informuj, na jakiej wysokoci powstaje reakcja ze strony rdzeniowego ukadu
nerwowego i ewentualnie wystpuje wiadomo odczuwania blu. Mechaniczne wzmoc-
nienie torebki i wizade spenia take biern funkcj mechaniczn oraz stabilizujc, za-
pewnia oprcz tego, eby osie obrotu pozostay niezmienione w okrelonych granicach ru-
chu.
Dalsze aferentacje pochodz z tzw. wrzecion miniowych i powstaj przy zmianach
dugoci minia. Poniewa wrzeciona miniowe przebiegaj rwnolegle do wkien mi-
ni, reaguj na niewielkie rozcignicie minia - w zalenoci od progu pobudliwoci
- skurczem mini (neurony ruchowe alfa). Rwnoczenie wystpuje dostosowanie wrzecio-
na miniowego do skurczu mini sterowanych przez wolniej przewodzce neurony rucho-
we gamma. Ta adaptacja moe odbywa si take przez wpyw orodkowego ukadu nerwo-
wego. Aferentacje z wrzecion miniowych aktywuj wasny misie i minie
synergistyczne, a hamuj grup antagonistw.
Ciaka Golgiego w cignach rejestruj napicie minia. Jeeli jest ono za wysokie,
nastpuje hamowanie mini pracujcych i synergistw oraz aktywowanie grupy antagoni-
stw.
Receptory skry powoduj podwyszenie napicia zginaczy i hamuj napicie antago-
nistw.
Podsumujmy praktyczne znaczenie rnych rodzajw informacji proprioceptywnych:
1. Skra
Kady kontakt ze skr, przede wszystkim rk i stp, przez ucisk przekazuje nam informa-
cje dotyczce ustawienia i obcienia koczyn oraz tuowia. Wykorzystujemy te informa-
cje rwnie wtedy, gdy polecamy naszym pacjentom uywanie laski do chodzenia lub zaka-
danie elastycznej opaski na staw. Inne przykady to: gorsety, konierze szyjne, plastry.
2. Minie i cigna
Te struktury rejestruj napicie i stan rozcignicia mini. Te wartoci (napicie i roz-
cignicie) musz by stale kontrolowane i zmieniane, eby zapewni stabilno w stawach,
przyleganie powierzchni stawowych, jak rwnie rwnowag (statyk) i okrelony przebieg
ruchu (dynamik).
3. Torebka stawowa i wizada
Mechanoreceptory w torebkach stawowych i wizadach informuj o ustawieniu elemen-
tw i o ruchu w stawach. Ruch toczco-lizgowy moe by kontynuowany przez zmienia-
jce si (dopasowujce si) zmiany napicia minia. Te napicia s sterowane odruchowo
z mechanoreceptorw w torebkach i wizadach.
Pozostae informacje pochodz z:
oczu i one odpowiadaj midzy innymi za ustawienie czaszki w stosunku do horyzontu,
ukadu uszno-przedsionkowego, odpowiedzialnego za ustawienie czaszki wzgldem
kierunku grawitacji i rejestrujcego ruch przyspieszenia czaszki w trzech paszczyznach.
System proprioceptorw jest odpowiedzialny za stabilno staww, za koordynacj ru-
chw i za utrzymanie rwnowagi.
3.2.2. Stabilno
Stabilno stawu, pochodzca z mini i aparatu torebkowo-wizadowego, zapewnia za-
wsze optymalny ucisk obu powierzchni stawowych. Ucisk tych powierzchni powinien pozo-
sta moliwie niewielki, eby nie przyczynia si do uszkodze powierzchni lizgowych.
Osie obrotu podczas ruchu stawu powinny lee tak, eby w punkcie stycznym obu po-
wierzchni lizgowych wystpowa tylko rwnolegy ruch lizgowy.
Stabilno jest czynnikiem aktywnym, dynamicznym i jest zapewniana przez napicie
mini - przede wszystkim maych, przylegych do stawu - utrzymujce si przy ruchu,
przy obcieniu. Napicie mini powinno by dopasowane do celu ruchu, eby zapewni
optymalny ruch toczco-lizgowy w stawie. Wizada stawu s przy tym z jednej strony na-
rzdami biernej stabilnoci mechanicznej, ktra ogranicza niekontrolowane ruchy, np. po
urazach (bierne), i ogranicza zwichnicia; z drugiej strony propriocepcyjne sterowanie
mini stabilizujcych jest najwaniejszym zadaniem neurofizjologicznym wizade i to-
rebki stawowej. Dowodem na to jest stabilno stawu po operacjach, w czasie ktrych za-
stosowano elementy zastpujce okrelone wizada stawowe. Nie mog one peni roli pro-
tezy dla propriocepcji wanych mechanoreceptorw. Tylko za pomoc waciwych wicze
terapeutycznych mona osign okrelon kompensacj.
3.2.3. Koordynacja
Koordynacja w tym kontekcie oznacza okrelon wzajemn gr rnych mini, ktra za-
pewnia stabilno staww, konieczn do osignicia okrelonego harmonijnego przebiegu
ruchu.
Istniej rne poziomy koordynacji.
Na poziomie stawu napicie maych, przylegych do stawu mini powinno by tak
rozoone, eby przy kadym ruchu i przy kadym obcieniu oba elementy stawu byy
utrzymywane razem, co umoliwia ruch lizgowy bez kompresji. W nieco wikszej odle-
goci od stawu napicie mini agonistw i antagonistw powinno by tak sterowane, eby
zarwno obcianie stawu, jak i ruch byy optymalne. Przy jeszcze wikszym oddaleniu
od stawu rwnie minie, ktre omijaj stawy, powinny zapewni harmoni ruchu
i wspdziaanie rnych staww. Na koniec ruchy powinny by tak skoordynowane
w caym ciele, eby utrzyma rwnowag i osign harmonijn gr ruchow oraz zmniej-
szenie blu. Powysza koordynacja odbywa si gwnie w mzgowiu i w grnych segmen-
tach czci szyjnej.
Stabilno miniowa stawu wymaga zatem niezaburzonej aktywnoci odruchowej
i miniowej. Rehabilitacja w przypadkach nadmiernej ruchomoci czy niestabilnoci po-
winna zapewnia przede wszystkim propriocepcj i szybkie reakcje miniowe, a w mniej-
szym stopniu powinna by ukierunkowana na si i wytrzymao.
3.2.4. Nocycepcja
Dziki opisanym mechanizmom sensomotorycznym moliwe s skoordynowane ruchy
w stawach. W warunkach patologicznych moe jednak doj do cikich zaburze przebiegu
ruchu. Uwolnione informacje o kierunkach ruchu pochodz wic z nocyreceptorw (typ IV
wg Wykego). Znajduj si one we wszystkich czciach ukadu ruchu, tzn. w:
stawach,
miniach (take w miniach gadkich narzdw wewntrznych),
cignach (pochewkach cignistych),
bonie maziowej,
nerwach,
naczyniach,
skrze i tkance podskrnej.
Kade zarejestrowane zaburzenie prowadzi do odruchowych zmian przebiegu ru-
chu. Dlatego wszystkie minie, ktrych czynno moe prowadzi do nasilenia tych zabu-
rze, staj si hipotoniczne, czyli hamowane a do poraenia. Minie, ktre mog uchroni
przed zaostrzeniem zaburzenia (przez unieruchomienie), staj si hipertoniczne (odruchowe
napicie mini); przyczyna zaburze jest tu nieistotna. rdem tych zaburze mog by
przyczyny mechaniczne (myszki stawowe, zaklinowanie wizade, wypadnicie dysku) lub
procesy zapalne (zapalenie stawu, kaletek, pochewek, cigien, otrzewnej). Brugger nazywa
te neurowegetatywne mechanizmy odruchowe, chronice ognisko schorzenia, nocyceptyw-
nym somatomotorycznym efektem zablokowania" (1962). Te czynnociowe zmiany mi-
ni nazywa si tendomiozami. Minie hipotoniczne powoduj uczucie bolesnego zmcze-
nia i rwnie bolesne skurcze mini. Minie hipertoniczne wywouj blow sztywno
mini (stenie) i s bolesne przy rozcigniciu. Obie grupy miniowe szybko si mcz.
W miniach hipertonicznych znajduj si czsto miogelozy, ktre s rdem reakcji no-
cyceptywnych. Aferentacje nocyceptywne z miogeloz mog nasila patologicznie wzmoo-
ne napicie mini. W ten sposb tworzy si bdne koo.
Nocyceptywnie wzmoone lub obnione napicie mini ogranicza si nie tylko do anta-
gonistycznych grup mini, ale take moe pochodzi wg Bruggera z jednego i tego samego
minia, ktry jest ogniskiem poraenia. Poza tym wymienione objawy podranienia sta-
wowo-miniowego mog towarzyszy zmianom wegetatywnym, wazomotorycznym
i dystroficznym (np. atrofia Sudecka).
Ble i ograniczenie ruchw s objawami wieloznacznymi. Mog to by reakcje nocycep-
tywne, wywodzce si z rnych czci artronu (waciwego stawu): powierzchni stawo-
wych, torebki, wizade, mini i nerww. Czsto rol odgrywaj tu liczne czynniki etiolo-
giczne. Dlatego sztuk jest okrelenie, na podstawie systematycznego badania wszystkich
struktur (funkcjonalna analiza strukturalna), dokadnego wywiadu i technicznych bada
dodatkowych - odchylenia od stanu prawidowego i podanie moliwoci leczenia wstpne-

go.
Przyczyny i odmiany blw oraz zaburze czynnociowych mog poza tym mie zu-
penie rne pochodzenie. Jest bardzo wane, aby pozna przede wszystkim przeciwwskaza-
nia do leczenia manualnego, fizykalnego i gimnastyki leczniczej, eby unikn ewentualnej
szkodliwoci leczenia.
4. Manualna diagnostyka i terapia
staww obwodowych
4.1. Badanie staww i mini

Podczas badania mona wyrni:
ruchy ktowe stawu (ruchy czynnociowe): prawidowe czynne i bierne ruchy lizgo-
we, ktre powstaj przez ruch toczco-lizgowy jednego z elementw stawu,
ruchy gry stawowej: trakcja i ruch lizgowy przesunicia; s to ruchy bierne i mog by
wykonywane tylko przez osob badajc.
Paszcz tkanek mikkich stawu (torebka stawowa, wzmacniajce wizada, minie
przynalene do danego stawu) powinien by rwnie badany przy zaburzeniach stawowych.
Na temat jego stanu informacji dostarcza przede wszystkim opr kocowy podczas bier-
nych ruchw ktowych i podczas ruchw przesunicia (badanie podstawowe str. 14) Stan
mini, ktry powinien by oceniany podczas badania, zosta omwiony w rozdziale doty-
czcym badania podstawowego na str. 16.
Wskazwki dla terapeutw dotyczce leczenia stawu

1. Ustawienie pacjenta
Rozluniona, moliwie wolna od blu pozycja, odpowiednia do badania lub lecze-
nia stawu.
2. Ustawienie terapeuty
Stabilne, w pobliu pacjenta, ergonomiczne ustawienie wyjciowe do przeprowa-
dzenia badania lub terapii.
3. Rka stabilizujca
Obejmuje, celem ustabilizowania, element stawu pasko i bez blu, bezporednio
blisko szczeliny stawowej (przesunicie skry w kierunku mobilizacji, wraliwe
tkanki mikkie odsunite na bok). W obrbie krgosupa fiksacja nastpuje take
przez zaryglowanie i/lub przez uoenie.
4. Rka mobilizujca
Obejmuje poruszany element stawu w taki sam sposb.
5. Wykonanie
Okrelenie pooenia spoczynkowego lub ustawienia terapeutycznego (aktualne
ustawienie spoczynkowe).
Okrelenie paszczyzny lizgowej i kierunku ruchu przesunicia (dla trakcji, kom-
presji i ruchu lizgowego) = paszczyzna terapeutyczna.
Okrelenie impulsu ruchu (sia i czas trwania).
Wskazwki dotyczce mini

Podczas badania naley oceni synergi mini i pojedynczego minia:
Dugo wkien miniowych
Tonus (wyczuwalny opr mini przy palpacji prostopadle do kierunku wkien)
Napicie mini (opr przy rozciganiu wkien miniowych)
Koordynacja
Sia
Bl
Wytrzymaoci mini nie mona przetestowa w ramach prawidowego badania jed-
nostki funkcjonalnej stawowo-miniowej.
Testowanie mini w badaniu kompleksowym:
Ruchy czynne: koordynacja/sia
Ruchy bierne: dugo mini (opr kocowy)
bl (przy ustawieniu w rozcigniciu)
Palpacja: napicie/bl przy palpacji minia
pocztek, przyczep, brzusiec minia (przede wszystkim w rozcigni-
ciu)
Testy oporowe: sia (w ustawieniu porednim)
bl (przede wszystkim w rozcigniciu)
Badanie kliniczne odbywa si przez kompleksowe badanie i ewentualnie konieczne
badania dodatkowe (ryc. 2.1, str. 20), cznie z leczeniem prbnym.
4.2. Leczenie staww i mini

Techniki leczenia staww (trakcje, mobilizacje, manipulacje) i mini (terapia neuromi-
niowa, techniki na tkankach mikkich) przedstawiono cznie z omwieniem podstaw tera-
pii na str. 17.
Techniki badania staww w wikszoci mog by take wykorzystane do mobilizacji sta-

ww (test = terapia).
Naley zwrci uwag na ustawienie wyjciowe do mobilizacji, ktre jest ustawieniem

terapeutycznym (str. 12) i ewentualnie na rwnoczenie wystpujce ustawienie zaryglowa-
ne (str. 12) ssiednich staww, ktre nie powinny by mobilizowane.
Leczenie mini odgrywa pewn rol ze wzgldu na zdolnoci ruchowe (a take w celu
przywrcenia rwnowagi miniowej) i zasadniczo powinno by podjte w programie lecze-
nia.
34 4. Manualna diagnostyka i terapia staww obwodowych
4.2.1. Zmiany patologiczne poszczeglnych struktur stawowych

i ich leczenie
Powierzchnie stawowe
Zmiany zdolnoci polizgowej wystpuj czsto przy zwyrodnieniach, urazach i przewle-
kych zapaleniach stawu. Ruchomo stawu mona poprawi przez bierne ruchy lizgowe
rwnolegle do wklsej powierzchni stawu, unikajc kompresji. Przy wystpowaniu blu
trakcja powinna by prowadzona prostopadle do wklsej powierzchni stawu.
Pacjenta mona wyuczy samodzielnego postpowania w formie automobilizacji stawu.
Torebka stawowa
Zmniejszona ruchomo (np. przy ustawieniu spoczynkowym lub procesie zapalnym)
z obkurczeniem torebki stawowej moe by leczona przez ruchy lizgowe (torebka roz-
ciga si przez mobilizacj). Przy blach i dodatkowych zaburzeniach powierzchni stawo-
wych moe by zalecana tylko trakcja. Wskazane s rwnie automobilizacje (podrozdzia
4.2.2).
Przy nadmiernej ruchomoci (np. po urazach lub przy przewlekym, nieprawidowym
obcieniu) w fazie przewlekej bierna ruchomo stawu moe niewiele si poprawi, tzn.
zmniejszy. Czynn stabilizacj mona natomiast zadowalajco poprawi przez wiczenia
stabilizujce i rozwijajce koordynacj ruchu (podrozdzia 4.2.3).
Wizada, cigna i kaletki maziowe

Przy blach i sklejeniach tych struktur powinny by prowadzone mobilizacje staww oraz
gboki masa poprzeczny wizade i przyczepw miniowych
Misie
Nadmierne napicie minia leczy si za pomoc poizometrycznych technik rozlunia-
jcych. Przywrcenie ograniczonej przez napicie mini ruchomoci mona prbowa
rwnie osign na drodze odruchowej.
Skrcenia mini, np. z powodu przykurczw, powinny by leczone przez rozciganie.
Rozciganie musi by odpowiednio prowadzone przy zwikszeniu siy i przez duszy czas.
Wyduenie tkanki wkien elastycznych wymaga bardziej bezporedniego dziaania siy.
Naley jednak przy tym unika kompresji ssiedniego stawu. W ramach uzupenienia terapii
mona nauczy pacjenta rozcigania mini. Miejscowe podranienia i sklejenia mog by
leczone przez gboki masa poprzeczny (ewentualnie moe go wykona take sam pa-
cjent).
M. levator scapulae
M. trapezius
M. pectoralis
major
M. erector spinae
M. quadratus Zginacze rki

lumborum i palcw
M. iliopsoas
Grupa kulszowo- Grupa przywodzi-

-udowa cieli
M. semitendinosus M. rectus
femoris
M. biceps femoris
M. gastrocnemius
M. soleus
Ryc. 4.1. Najczciej wystpujce skrcenie mini tonicznych: a) strona grzbietowa,

b) strona brzuszna (wg Jandy, z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungs-
apparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
4.2.2. Zmniejszona ruchomo

Powstawanie zmniejszonej ruchomoci
Czynniki, ktre mog wywoa zaburzenie czynnoci w postaci zmniejszonej ruchomo-
ci, s nastpujce:
minie o wzmoonym napiciu lub skrcone, przykurcz miniowe,
obkurczenia torebki stawowej,
uszkodzenia chrzstki stawu.
Minie skrcone
a
Kompresja
Obkurczenie torebki stawowej
b
Kompresja
Uszkodzenie chrzstki
Kompresja
Ryc. 4.2. (Z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
Springer, Berlin-Heidelberg 1995.)
Plan leczenia zmniejszonej ruchomoci stawu

Techniki leczenia tkanek mikkich
Masae:
Masae mini > poprawa przepywu krwi/przemiany materii, dziaaj tonizu-
jco na minie.
Masae poprzeczne > rozlunienie mini przez system gamma, uwolnienie skleje.
Masae tkanki cznej>miejscowe i odruchowe zmiany przepywu krwi, wydzielania
i motoryki.
Masae Okostnowe > zagodzenie blu przez wywoanie wtrnego blu okostnej.
Rozlunienie poizometryczne przy wzmoonym napiciu mini (delikatne, krtko-
trwae napicie w celu uniknicia skurczu agonistw i antagonistw).
Rozcignicie mini - skrconych tkanek miniowych przy prawidowej grze stawo-
wej w fazie rozlunienia poizometrycznego (po duej trwajcym silnym napiciu roz-
cignitych mini).
Czynne rozlunienie mini przez niewielkie aktywowanie izometryczne antagonistw.
Techniki stawowe
Mobilizacje (gra stawowa) trakcje (wyciganie) > redukcja blu i poprawa ruchomo-
ci
mobilizacje lizgowe > poprawa ruchomoci,
Manipulacje odruchowe rozlunienie mini
wiczenia
W celu poprawy i utrzymania ruchomoci stawu (automobilizacj).
W celu poprawy koordynacji (np. PNF, odpowiedni trening).
W celu poprawienia i utrzymania elastycznoci: rozciganie (przez pacjenta).
W celu wzmocnienia mini.
Model zablokowania stawu przez skrcone minie, obkurczon torebk stawow i uszko-
dzenie chrzstki stawowej przedstawia ryc. 4.2. W wyniku zmiany struktur w paszczu
tkanek mikkich lub na powierzchniach stawu dochodzi do wyduenia prawidowej osi
ruchu (1, 2), a do patologicznych zmian struktury i zaburze ruchu lizgowego dochodzi
przez wzajemny ucisk powierzchni stawowych(3). Przy wzrastajcej kompresji rwnole-
gy ruch lizgowy jest coraz bardziej ograniczony i w kocu zupenie niemoliwy. O ruchu
jest przerwana w obszarze ucisku powierzchni stawowych(o 3). Ruch stawu, okrelany
jako centralny wzorzec ruchu, moe teraz przebiega tylko wzgldem nowej patologicznej
osi ruchu w obrbie kompresji. To prowadzi do nasilenia bodcw nocyceptywnych z roz-
cignitej torebki stawowej po stronie przeciwnej do kierunku ruchu ( >< = napicie
mini; \ = bl).
Reakcje nocyceptywne powstaj w wyniku bolesnego napicia mini po stronie prze-
ciwnej do kierunku ruchu, a po stronie zgodnej z kierunkiem ruchu wystpuje poraenie
mini. Powstaje tzw. nocyceptywny somatomotoryczny efekt zablokowania wg
Bruggera (podrozdzia 3.2.4, str. 30).
4.2.3. Nadmierna ruchomo

Nadmierna ruchomo powstaje w przypadku zwikszenia czynnej i biernej ruchomoci sta-
wu przez wyduenie (rozciganie) wizade, pofadowanie torebki stawowej, osabienie
i/lub zaburzenie koordynacji mini stabilizujcych staw.
Podzia na stopnie:
kilkustopniowa (niewielka) nadmierna ruchomo (czsto bez blw),
nadmierna ruchomo z blami,
niestabilno (z blami lub bez).
Przyczyny nadmiernej ruchomoci

Oglna nadmierna ruchomo (konstytucjonalna)
u dzieci, u osb szczupych, u otyych.
Zaplanowana, nabyta nadmierna ruchomo
szczupli ludzie"/szczupa linia" (nieprawidowy tryb ycia, np. dieta zamiast treningu
sportowego)
przy uprawianiu okrelonych rodzajw sportu, takich jak: gimnastyka artystyczna,
jazda na nartach,
skoki z trampoliny,
rzut oszczepem,
zapasy
czsto po zakoczeniu aktywnoci sportowej.
Niezaplanowana, nabyta nadmierna ruchomo:
urazy: np. na skutek uderzenia,
przyczyny hormonalne: cia, pokwitanie, klimakterium,
nieprawidowa postawa: postawa blowa, za postawa",
pogorszenie konstytucjonalne lub morfologiczne uwarunkowanie nadmiernej ruchomoci,
a take przy niewskazanych lub technicznie nieprawidowych technikach mobilizacji,
zaburzony wzorzec ruchowy,
schorzenia neuroortopedyczne (poraenia).
Miejscowa (segmentowa) nadmierna ruchomo
kompensacyjna przy wrodzonych i nabytych zmianach morfologicznych (zrost kostny,
blok krgowy) ssiednich staww,
zmiany nabyte w nastpstwie zablokowania staww lub skrcenia mini w ich otocze-
niu,
odcinki usposabiajce w okolicy przej krgosupa:
C1/C2 (reumatycy),
C 4 /C 5 (zaczynajca si osteochondroza),
przejcie piersiowo-ldwiowe,
przejcie ldwiowo-krzyowe.
4.3. Dokumentacja badania ukadu ruchu z symbolami objaww 39
Plan leczenia przy nadmiernej ruchomoci

rodki czynne
Stabilizacja przez trenowanie mini (sia i wytrzymao).
Poprawienie koordynacji (wzorca ruchu).
Mobilizacja staww o zmniejszonej ruchomoci w celu usunicia nadmiernej ruchomo-
ci kompensacyjnej.
rodki bierne
Opaski elastyczne.
Plastry.
Bandae.
Gorsety, aparaty ortopedyczne.
Opaski gipsowe.
Lecznicze wzmacnianie wizade.
4.3. Dokumentacja badania ukadu ruchu z symbolami

stwierdzanych objaww (wg H. Frischa)
Dokumentowanie badania za pomoc symboli umoliwia nie tylko racjonalne wskazwki
dla osoby badajcej, ale take pozwala na szybk orientacj na temat wczeniej przeprowa-
dzonego badania.
Przez kombinacje nastpujcych 10 standardowych symboli mona oznaczy (opisa)

80-90% bada ukadu ruchu.
Oznaczenia wystpujce na schemacie strony grzbietowej szkieletu, a dotyczce strony

brzusznej lub doniowej, bd opisywane w badaniu jako ventralis lub volaris i ozna-
czane V.
Symbole standardowe bd oznaczane kolorem niebieskim dla staww, nerww i skry,
a kolorem czerwonym dla mini i cigien.
Wszystkie inne nie ujte wyej elementy badania mog by okrelone sownie lub za po-
moc odpowiedniej symboliki. Przykad znajduje si na ryc. 4.4 na str. 45.
Lewa Prawa
Imi i nazwisko Data badania
Data urodzenia
12
Strona Strona
grzbietowa grzbietowa
Ryc. 4.3. Schemat szkieletu z dokumen-

tacj badania (z: Frisch H.: Program-
mierte Untersuchung des Bewegungsap-
parates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidel-
berg 1995).
Znaki oglne
Forma lub czynno zwikszona

2- Forma lub czynno zmniejszona
3! Forma lub czynno bolesna
40 Brak czynnoci
Sp. = Stan prawidowy

Ogldanie
5 () Zakres zmian stosunkw fizjologicznych
Przykad: R= Rubor (zaczerwienienie)

C = Calor (ucieplenie)
! =Dolor (bl)
+ = Tumor (obrzk)
- = Atrofia
D = Deformacje
(Kostne deformacje mona take przedstawi przez zakrelenie
konturw na schemacie)
6 Uszkodzenie lub zmiany zapalne skry albo gbszych warstw tkanek
Przykad: V = Rana
A = Ropie
Ph = Ropowica
F = Przetoka
Ci = Blizna
7 Przerwanie cigoci tkanek
Przykad: Fr = Zamanie
Amp = Amputacja (z okreleniem dugoci kikuta) 20 cm
Palpacja
8 Punkt uciskowy: opr tkankowy
(niebieski) = Opr blowy (trigger point)

= Niepewny punkt uciskowy, niepewny opr
(czerwony) = Misie, przyczep cigna, miogeloza mini (trigger points)
9 Niebieski: Zaburzenia czucia (z podaniem odpowiedniego segmentu lub nerwu)
Czerwony: Ble mini
Przykad: L5 = Parestezja (w segmencie L5)
+ = Hiperestezja (przeczulica)
- = Hipoestezja (niedoczulica)
! = Nadmierny bl
0 = Znieczulenie
Badanie ruchu
10 Kierunek ruchu
Paszczyzna strzakowa
(grzbietowo-brzuszna):
= Przodozgicie (zgicie brzuszne)
= Wyprost (zgicie grzbietowe)
Paszczyzna czoowa
(przy rodkowo-boczna):
= Przywodzenie (strzaka do ciaa)
= Odwodzenie (strzaka od ciaa)
Paszczyzna poprzeczna:
= Rotacja wewntrzna, pronacj (strzaka do ciaa)
= Rotacja zewntrzna (strzaka od ciaa)

Pomiary w stawach obwodowych

Odmienne moliwoci pomiaru ruchomoci w stawach s nastpujce:
1. Od 1 do 3 razy - lub +:
ograniczony lub zwikszony: umiarkowanie, znacznie, bardzo znacznie.
2. Podanie ograniczenia zakresu ruchu, np. - 1/3
3. Podanie wielkoci ktowych wg neutralnej metody zerowej.
Neutraln metod zerow (Cave i Roberts, cyt. wg Debrunnera) mierzy si ruchomo
staww w anatomicznym ustawieniu: wyprostowana postawa z rwnolegle ustawionymi sto-
pami, zwisajcymi ramionami, kciuki skierowane do przodu, wzrok skierowany prosto przed
siebie. Pomiarw dokonuje si z ustawienia zerowego w paszczyznach:
strzakowej (zgicie/wyprost),
czoowej (odwodzenie/przywodzenie),
poprzecznej (rotacja wewntrzna i zewntrzna),
w nastpujcej kolejnoci:
1) ruchy prowadzone od ciaa (zgicie, odwodzenie, rotacja zewntrzna),
2) prowadzenie ruchu z powrotem do ustawienia zerowego,
3) dalsze prowadzenie ruchu poza ustawienie zerowe i w przeciwnym kierunku.
Przykad: Prawidowe wartoci w stawie ramiennym:
zgicie/wyprost 180 o -0-45
odwodzenie/przywodzenie 180- 0- 45,
rotacja zewntrzna/wewntrzna 60- 0- 90.
Jeeli ustawienie zerowe jest przesunite przy ograniczeniu ruchu, wtedy ustala si zero
albo z przodu, albo z tyu wyraonego w stopniach kta zmienionego stawu.
Przykad: Ograniczenie zakresu ruchw w stawie biodrowym:
zgicie/wyprost 100-10-0,
odwodzenie/przywodzenie 20- 0- 20,
rotacja zewntrzna/wewntrzna 15- 0-10.
Pomiary ruchomoci krgosupa

Ustawienie krgosupa mona oznaczy sownie.
= Zgicie brzuszne = Zgicie grzbietowe
= Lewo- lub prawostronne pochylenie

= Rotacja lewostronna = Rotacja prawostronna
Ruch okrelony: 0 = Ruch zniesiony

1 = Silnie ograniczony
2 = Lekko ograniczony
3 = Prawidowy
4 - Nadmierna ruchomo
Minie
Oznaczenie mini przez ich pocztkowe litery, np.: Bi = M. biceps
Ext.dig. = M. extensor digitorum.
Ruch przeciw oporowi =
Oznaczenia zmian stanw fizjologicznych

Misie skrcony oznacza si przez krzyyk w strzace, np.:
Ps = Skrcony M. psoas
K = Przykurcz
S = Spastyczno
Pomiary siy mini (wg Kendall i Kendall)
5 = Prawidowa (peen zakres ruchu wzgldem silnego oporu)
4 = Dobra (peen zakres ruchu wzgldem umiarkowanego oporu)
3 = Saba (peen zakres ruchu przeciw sile cikoci bez oporu)
2 = Bardzo saba (czynny ruch przy odcieniu)
1 = ladowa (wyczuwalne napicie mini bez efektw ruchowych)
0 = Zerowa (adnego skurczu)
Ryc. 4.4. Przykad opisu badania. Opisy badania mini w kolorze czerwonym s tutaj
przedstawione jako szare.
Diagnoza: Skrzywienie krgosupa/zesp szyjny prawostronny.
1
Badanie: Przednie i tylne zginanie gowy o /2 ograniczone, bolesne.
1
Obrt w prawo o /3 ograniczony, bolesny.
Skon w prawo ograniczony o 2 / 3 , bardzo bolesny.
Bl uciskowy ponad prawym wyrostkiem poprzecznym C 2 .
Bl uciskowy ponad obydwoma wyrostkami poprzecznymi C 6 .
Bl uciskowy powyej wyrostka kolczystego C 7 .
C2 zablokowany przy rotacji w prawo i skonie lewostronnym.
C6 zablokowany przy pochyleniu do tyu.
Prawy bark, okie, staw rki bez zmian.
Przeczulica w segmencie C5.
Niedowad mini odpowiednich dla segmentu C6 (biceps i brachioradialis).
Miniobl lewego brzegu minia czworobocznego.
Potrjna skolioza w odcinku szyjnym w stron praw, lewostronna w obrbie
Th 4 -Th 1 2 z garbem ebrowym lewostronnym drugiego stopnia.
Zwikszona lordoza w odcinku ldwiowym.
Bl uciskowy ponad wyrostkami poprzecznymi od L5 obustronnie.
Nisze ustawienie miednicy o 1 cm po stronie prawej.
Ruch zgicia w odcinku krgosupa ldwiowego nieco ograniczony.
Lewa Prawa
Imi i nazwisko Data badania
Data urodzenia
Strona grzbietowa Strona grzbietowa

4.4. Techniczne wskazwki do interpretacji

wyniku badania koczyn
W rozdziaach 5-11 i 14-23 ksiki zastosowano nastpujce symbole okrelajce czynno-
ci:
= Punkt fiksacji (stabilizacji)
= Strzaka oznacza kierunek czynnego ruchu osoby badajcej lub pacjenta
= Zgicie = Wyprost
= Zgicie boczne = Rotacja
= Ruch przeciw oporowi

= Podwjne strzaki oznaczaj, e ruch testowany powinien by badany w obu przeciw-
nych, ustalonych kierunkach.
Po wszystkich trakcjach zmniejszajcych ucisk zawsze powinno si wykona ucisk (kom-
presj) jako test prowokacji blu.
= Ustawienie testowe przy palpacji
Symbole dotyczce rk terapeuty oznaczaj odpowiedni czynno, symbole doty-

czce badanych czci ciaa pacjenta oznaczaj odpowiednie czynne ruchy (np. przy
testach oporowych).
Ruch lizgowy po stronie wklsej/wypukej okrela kierunek, w ktrym poruszaj si

trzony krgowe przy bocznych skonach, wraz z towarzyszc rotacj (ruch sprzony).
Wszystkie sposoby testowania koczyn mogyby take by wykorzystane do terapii:

test = terapia.
5. Badanie staww rki i palcw
Program badania
Opisy poszczeglnych bada podano w odpowiednich partiach kolejnych rozdziaw
ksiki.
1. Ogldanie
- rodzaj i zmiany ustawienia
- zmiany obrysw
- zmiany skrne i paznokci
2. Czynne i bierne ruchy staww rki i palcw

- ruchy w stawach rki w 2 paszczyznach
- ruchy palcw w 2 paszczyznach
- ruchy kciuka
3. Badanie palpacyjne rki (ryc. 5.1-5.3)
4. Badanie gry stawowej

- stawy palcw (ryc. 5.4, 5.5)
- stawy kciuka (ryc. 5.6, 5.7)
- stawy rdrcza IIIV (ryc. 5.8-5.11)
- staw promieniowo-nadgarstkowy (ryc. 5.12)
- stawy nadgarstka (ryc. 5.13-5.24)
5. Testy oporowe mini rki i mini palcw

- mini staww rki
- mini palcw
- mini kciuka
48 5. Badanie staww rki i palcw
5.1. Badanie palpacyjne rki
Badanie palpacyjne od strony promieniowej (ryc. 5.1)
Tabakierka" (snuff-box) po stronie promieniowego brzegu rki i badanie palpacyjne

I koci rdrcza (kciuka).
Przedstawienie cigien tabakierki" przy odwiedzeniu kciuka w paszczynie po-
wierzchni rki. Punkty palpacji od strony bliszej do dalszej s nastpujce:
processus styloideus radii
os scaphoideum
os trapezium
os metacarpale I
Granice tabakierki" (cigna tabakierki"):
m. ext. poll. longus
m. ext. poll. brevis
m. abd. poll. longus
5.1. Badanie palpacyjne rki 49
Badanie palpacyjne od strony okciowej (ryc. 5.2)
M. flexor carpi ulnaris
A. et N. ulnaris
Processus
styloideus ulnae
Loge de Guyon
Lig. collaterale ulnare
Os triquetrum
Lig. Transversum
Gwiazda grochowata"
Lig. pisohamatum
Lig. pisometacarpeum
M. abductor digiti minimi
Gwiazda grochowata" na brzegu okciowym rki.

Bada si:
proc. styloideus ulnae jako punkt orientacyjny
ko grochowata - wizada (gwiazda g r o c h o w a t a " ) b r z u s z n i e od proc. sty-
loideus ulnae
- lig. collaterale ulnare
- lig. transversum
- lig. pisohamatum
- lig. pisometacarpeum
Stabilizacja miniowa nastpuje przez:
m. flexor carpi ulnaris
- m. abductor digiti minimi
Porwnanie ruchomoci koci grochowatej przy zgiciu zwisajcej rki z ustabilizowaniem
przy odwiedzeniu i zgiciu maego palca.
Loge de Guyon bocznie od gwiazdy grochowatej" z ttnic i nerwem okciowym
(moliwy przejciowy zesp poraenie rowerzysty").
Badanie palpacyjne od strony grzbietowej (ryc. 5.3)
M. extensor digitorum communis

et M. extensor indicis proprius Przedzia 1
M. extensor digiti quinti M. abductor pollicis longus
M. extensor pollicis brevis
M. extensor carpi ulnaris
Processus styloideus ulnae Staw promieniowo-okciowy
Guzek grzbietowy koci promieniowej
Przedzia 4 Processus styloideus radii
M. extensor digitorum
communis Przedzia 2
M. extensor indicis M. extensor carpi radialis
proprius longus
M. extensor carpi radialis
Przedzia 5 brevis
M. extensor digiti quinti
Przedzia 6 Przedzia 3
M. extensor carpi M. extensor pollicis
ulnaris longus
Testowane s minie w 6 przedziaach przy wyprostowaniu i odwiedzeniu rki, po-

dobnie jak przy wyprostowaniu palcw i kciuka.
Mona testowa:
ruchomo,
sil mini przy badaniu oporowym,
bl przy ruchu w pochewce cigna (tendovaginitis),
bl przy oporze (tendopatia przyczepw).
5.2. Badanie gry stawowej staww palcw 51
5.2. Badanie gry stawowej staww palcw

Test 1: Trakcja i kompresja
Test 2/3: Ruch lizgowy doniowy i grzbietowy
Test 4/5: Ruch lizgowy okciowy i promieniowy
Za pomoc opisanych testw mog by badane stawy podstawne blisze lub dalsze palcw.
Test 1: Trakcja i kompresja stawu palca (ryc. 5.4 a, b)
Ryc. 5.4 a Ryc. 5.4 b
Ustawienie wyjciowe: Zgicie stawu.

Rka stabilizujca: na gwkach koci rdrcza.
Rka mobilizujca: obejmuje podstaw paliczka.
Wykonanie sposobem stopniowej trakcji:
rozsunicie elementw stawu,
napicie torebki stawowej,
rozciganie torebki stawowej.
Test 2-5: Ruchy lizgowe doniowe i grzbietowe oraz promieniowo-okciowe w sta-

wach palcw (ryc. 5.5 a-c)
Ryc. 5.5 a Ryc. 5.5 b
Ryc. 5.5 c
Ustawienie wyjciowe jak przy tecie 1.

Wykonanie:
rozsunicie elementw stawu,
kolejno po sobie nastpujce ruchy lizgowe od strony doniowej do grzbietowej (ryc.
5.5 a) i promieniowo-okciowe (ryc. 5.5 b).
Wynik badania porwnuje si z badaniem drugiej rki. Wystpowanie blu i/lub ograni-
czenia ruchu.
5.3. Badanie gry stawowej w stawie nadgarstkowo-rodrcznym kciuka 53
5.3. Badanie gry stawowej w stawie nadgarstkowo-

-rdrcznym kciuka
Test 1: Trakcja i kompresja w stawie
Test 2/3: Ruch lizgowy doniowy i grzbietowy
Test 4/5: Ruch lizgowy po stronie promieniowej i okciowej
Test 1: Trakcja i kompresja w stawie nadgarstkowo-rdrcznym kciuka (ryc. 5.6

a-c)
Ryc. 5.6 a
Ryc. 5.6 b Ryc. 5.6 c
Ustawienie wyjciowe:
Rka stabilizujca chwyta ko czworoboczn wiksz,
Rka mobilizujca obejmuje podstaw koci rdrcza.
Wykonanie: Stopniowa trakcja obwodowa (uwalnianie, napicie, rozciganie).
Test 2-5: Ruchy lizgowe: grzbietowy, doniowy, promieniowy i okciowy, w stawie

nadgarstkowo-rdrcznym kciuka (ryc. 5.7 a-d)
Ryc. 5.7 a Ryc. 5.7 b
Ryc. 5.7 c Ryc. 5.7 d
Ustawienie wyjciowe jak przy tecie 1.

Wykonanie: Po rozsuniciu powierzchni stawowych przez trakcj i ruch lizgowy w kie-
runku grzbietowym, doniowym, promieniowym i okciowym.
Uwaga: Podstawowy ruch czynnociowy (obrotowy kciuka). Przy ruchu lizgowym
w kierunku grzbietowym i doniowym ustabilizowana cz koci czworobocznej wikszej
(siodo") jest uformowana wklso, a poruszajca si cz (podstawa koci rdrcza I -
jedziec") jest wypuka.
Przy ruchu lizgowym w kierunku promieniowym i okciowym ustabilizowana cz ko-
ci czworobocznej wikszej (siodo") jest uformowana wklso, a poruszajca si cz,
podstawa koci rdrcza I (jedziec"), jest wypuka.
Celowy powrotny ruch lizgowy od strony wypukej do wklsej prowadzi do ogra-
niczenia ruchu i uwidacznia nieprawidow rnic w ruchomoci przy fizjologicznym
i niefizjologicznym ruchu lizgowym.
5.4. Badanie gry stawowej staww rdrczno-paliczkowych IIV 55
5.4. Badanie gry stawowej staww rdrczno-

-paliczkowych IIV
Test 1: Trakcja i kompresja stawu nadgarstkowo-rdrcznego
Test 2: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy w stawach nadgarstkowo-rdrcznych
Test 3: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy w stawach gwek koci rdrcza
Test 4: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy wizozrostami gwek koci
rdrcza
Test 1: Trakcja i kompresja stawu nadgarstkowo-rdrcznego (ryc. 5.8 a, b)
Ryc. 5.8 a Ryc. 5.8 b
Ustawienie wyjciowe: Niewielkie zgicie grzbietowe rki.

Rka stabilizujca przytrzymuje badan rk od strony okciowej na tuowiu terapeuty
i ustala poza tym przy trakcji:
II ko rdrcza - ko czworoboczn mniejsz,
III ko rdrcza - ko gwkowat (ryc. 5.8 a, b),
IV + V koci rdrcza - ko haczykowat.
Wykonanie:
Rka mobilizujca obejmuje kadorazowo przynalene gwki koci rdrcza II, III, IV
lub V i prowadzi trakcj dystalnie lub kompresj - proksymalnie.
Test 2: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy w stawach nadgarstkowo-rdrcz-

nych II-V (ryc. 5.9 a, b) '
Ryc. 5.9 a Ryc. 5.9 b
Ruchy lizgowe grzbietowo-doniowe kolejnych podstawnych czci koci rdrcza

bd oceniane przy podobnym ustawieniu wyjciowym i stabilizacji jak w tecie 1.
Uwaga:
Bardzo niewielka ruchomo przy napiciu wizade.
5.4. Badanie gry stawowej staww rdrczno-paliczkowych IIV 57
Test 3: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy w stawach midzy czciami podstaw-

nymi koci rdrcza II-V (ryc. 5.10 a, b)
Ryc. 5.10 a Ryc. 5.10 b
Rka badana w niewielkim zgiciu grzbietowym. Terapeuta chwyta od strony proksymalnej
lub dystalnej dwie ssiednie podstawy koci rdrcza.
Wykonanie:
Jedna ko jest stabilizowana, ssiadujce podstawy koci rdrcza poruszaj si w kierun-
ku grzbietowym i doniowym.
Uwaga:
Stawy rdrczno-nadgarstkowe proksymalne s tylko minimalnie ruchome.
Test 4: Ruch lizgowy grzbietowo-doniowy w wizozrostach gwek koci rdr-

cza II-V (ryc. 5.11 a-c)
Ryc. 5.11 a Ryc. 5.11 b
Ryc. 5.11 c
Rka badana w niewielkim zgiciu grzbietowym. Terapeuta chwyta od strony proksymalnej
(a) lub dystalnej (b) dwie ssiednie podstawy gwek koci rdrcza.
Wykonanie:
Jak w tecie 3: jedna ko jest stabilizowana, a leca obok porusza si w kierunku grzbie-
towym lub doniowym.
Uwaga:
Wizozrosty rdrczno-nadgarstkowe w dystalnym czciach koci rdrcza s w znacz-
nym stopniu ruchome. Mona przy okazji testowa wizado poprzeczne nadgarstka.
5.5. Badanie gry stawowej stawu promieniowo-nadgarstkowego 59
5.5. Badanie gry stawowej stawu promieniowo-

-nadgarstkowego
Test 1: Trakcja i kompresja
Test 2/3: Ruch lizgowy grzbietowy i doniowy
Test 4/5: Ruch lizgowy okciowy i promieniowy
Test 1-5: Trakcja/kompresja i ruchy lizgowe nadgarstka w stawie promieniowo-

-nadgarstkowym (ryc. 5.12 a-f)
Ryc. 5.12 a/Test 1 Ryc. 5.12 b
Ryc. 5.12 c/Test 2/3 Ryc. 5.12 d

Ryc. 5.12 e/Test 4/5 Ryc. 5.12 f
Badana rka ustawiona jest w lekkim zgiciu grzbietowym i jest jednoczenie stabilizo-
wana na ciele terapeuty. Rka stabilizujca obejmuje poza tym ko promieniow i ok-
ciow na wysokoci wyrostka rylcowatego.
Wykonanie:
Rka mobilizujca porusza badan rk:
a test 1: w kierunku dystalnym > poprawienie ruchomoci?/ zagodzenie blu?
c test 2: w kierunku doniowym > do badania zgicia grzbietowego
test 3: w kierunku grzbietowym > do badania zgicia doniowego
e test 4: w kierunku okciowym > do badania odwiedzenia koci promieniowej
test 5: w kierunku promieniowym > do badania odwiedzenia koci okciowej
Uwaga:
Ruchy funkcjonalne w kierunkach: doniowym, grzbietowym, okciowym i promienio-
wym, s testowane przez ruchy lizgowe w przeciwstawnych kierunkach (ruch lizgowy
na powierzchni wypukej!).
5.6. Badanie gry stawowej staww nadgarstka

W stawach nadgarstka ruchomo i wraliwo blowa powinny by testowane jednocze-
nie, poczwszy od niewielkich ruchw grzbietowo-doniowych koci nadgarstka.
Badanie przeprowadza si w 3 grupach. W przedstawionych niej testach pierwszy
wymieniony element stawu jest ustabilizowany, a drugi porusza si.
uk koa wok ustabilizowanej koci gwkowatej:

Test 1: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gwkowat i czworo-
boczn wiksz
Test 2: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gwkowat i deczkowat
Test 3: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gwkowat i ksiycowat
Test 4: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gwkowat i haczykowat
Brzeg promieniowy rki:
Test 5: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi deczkowat i czworo-
boczn wiksz
Test 6: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi promieniow i deczko-
wat
Test 7: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi promieniow i ksiyco-
wat
Brzeg okciowy rki:
Test 8: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi okciow i trjgraniast
Test 9: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi haczykowat i trjgraniast
Test 10:Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi trjgraniast i grochowat
P = Os pisiforme
T1 = Os triquetrum
L = Os lunatum
S = Os scaphoideum
H = Os hamatum.
C = Os capitatum
T 2 = Os trapezoideum
T3 = Os trapezium
= Ustabilizowany element
stawu
= Poruszajcy si element
stawu
O duga
Ryc. 5.13. Badanie gry stawowej staww nadgarstka (test dziesitny) (wg Kaltenborna) (z:
Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
Ryc. 5.14 a Ryc. 5.14 b
Ryc. 5.14 c Ryc. 5.14 d

Stabilizacja moe nastpowa od strony proksymalnej lub dystalnej, przy czym roz-
rnia si uchwyt rki w celach diagnostycznych lub terapeutycznych (ryc. 5.14 a-d).
Podczas terapii rwnoczenie wykonuje si naprzemiennie ruch lizgowy pomidzy kciu-
kiem i wskazicielem, a przy mobilizacji stosuje si stabilizacj z okrelon si.
a, b: Uchwyt rki w celu przeprowadzenia testu
c, d: Uchwyt rki w celu przeprowadzenia terapii (stabilizacja blisza lub dalsza)
Test 1: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gwkowat i czwo-

roboczn wiksz (ryc. 5.15 a, b)
Ryc. 5.15 a Ryc. 5.15 b

Test 2: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gowkowat i decz-

kowat (ryc. 5.16 a, b)
Ryc. 5.16 a Ryc. 5.16 b
Test 3: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi deczkowat

i ksiycowat (ryc. 5.17 a, b)
Ryc. 5.17 b
Test 4: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi gowkowat i haczy-

kowat (ryc. 5.18 a, b)
Ryc. 5.18 a Ryc. 5.18 b

Test 5: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi deczkowat i czwo-

roboczn wiksz (ryc. 5.19 a, b)
Ryc. 5.19 a Ryc. 5.19 b
Test 6: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi promieniow i -

deczkowat (ryc. 5.20 a, b)
Ryc. 5.20 a Ryc. 5.20 b
Test 7: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi promieniow

i ksiycowat (ryc. 5.21 a, b)
Ryc. 5.21 a Ryc. 5.21 b

Test 8: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi okciow i trjgra-

niast (ryc. 5.22 a, b)
Ryc. 5.22 a Ryc. 5.22 b
Test 9: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi haczykowat i trj-

graniast (ryc. 5.23 a, b)
Ryc. 5.23 a Ryc. 5.23 b
Test 10: Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy pomidzy komi trjgraniast i gro-

chowat (ryc. 5.24 a, b)
Ryc. 5.24 a Ryc. 5.24 b

6. Badanie stawu okciowego
i przedramienia
Program badania
1. Ogldanie
- ustawienie stawu
- obrysy stawu
- ksztat ramienia i przedramienia
2. Czynne i bierne ruchy w stawie okciowym

- zginanie-wyprost
- pronacja i supinacja
- odwiedzenie i przywiedzenie (testy stabilizacji i wizade pobocznych)
3. Badanie palpacyjne stawu okciowego (ryc. 6.2-6.4)

- staw ramienno-promieniowy (ryc. 6.5)
- staw promieniowo-okciowy (ryc. 6.6)
- staw ramienno-okciowy (ryc. 6.7, 6.8)
5. Testy oporowe mini stawu okciowego

- zginacze i prostowniki
- pronatory i supinatory
6.1. Krtki zarys badania stawu okciowego 67
6.1. Krtki zarys badania stawu okciowego
Ryc. 6.1. 10 najwaniejszych testw ruchowych (z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung
des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
1. Zgicie: ktowy ruch lizgowy, opr kocowy, stabilno stawu.

2. Wyprost (interpretacja jak przy zgiciu).
3. Pronacja i supinacja: zakres ruchu, opr kocowy.
4. Oporowe testy rki i zginaczy palcw rki.
5. Oporowe testy rki i prostownikw palcw.
Badanie gry stawowej:
6. Przemieszczanie koci okciowej: ruch lizgowy koci okciowej na bloczku, testy
wizade pobocznych.
7. Trakcja w stawie ramienno-promieniowym.
8. Trakcja w stawie ramienno-okciowym.
9. Test ruchu lizgowego w grnym stawie promieniowo-okciowym.
10. Test ruchu lizgowego w dolnym stawie promieniowo-okciowym.
68 6. Badanie stawu okciowego i przedramienia
6.2. Badanie palpacyjne okolicy okciowej
N. ulnaris
Najwaniejsze okolice badane palpacyjnie:

Nadkykie boczny (ryc. 6.2)
- szczelina stawowa stawu ramienno-promieniowego
- przyczep wizada piercieniowatego koci promieniowej
- przyczep mini prostownikw
- przyczepy wizade pobocznych promieniowych
Nadkykie przyrodkowy (ryc. 6.2)
- rowek przyrodkowy wyrostka okciowego
- przyczep wizade pobocznych okciowych
- przyczepy misni zginaczy
6.2. Badanie palpacyjne okolicy okciowej 69
Staw okciowy (ryc. 6.3) - ttnica ramienna
- cigno m. biceps brachii - nerw porodkowy
- kaletka dwugowo-promieniowa - nerw skrny przedramienia boczny
Badanie palpacyjne stawu ramienno-promieniowego (ryc. 6.4 a, b)
Ryc. 6.4 a Ryc. 6.4 b

Badanie palpacyjne stawu ramienno-promieniowego przeprowadza si rwnoczenie
na obu ramionach ustawionych w zgiciu i wyprocie (porwnywalne badanie palpacyjne
ktowego ruchu toczco-lizgowego).
6.3. Badanie gry stawowej stawu okciowego

i staww przedramienia
Test 1: Trakcja i kompresja stawu ramienno-promieniowego (ryc. 6.5)
Test 2: Ruch lizgowy grzbietowo-doniowy w stawie ramienno-okciowym bliszym
i dalszym (ryc. 6.6)
Test 3: Trakcja i kompresja stawu ramienno-okciowego (ryc. 6.7)
Test 4: Ruch lizgowy przyrodkowo-boczny (gapping) w stawie ramienno-okcio-
wym (ryc. 6.8)
Test 1: Trakcja i kompresja stawu ramienno-promieniowego (ryc. 6.5 a-c)
Ryc. 6.5 a
Ryc. 6.5 b
Ryc. 6.5 c
Trakcja koci promieniowej obwodowo przy rozlunieniu paszcza tkanek mikkich

w zgiciu 30-40 (a, b).
Kompresja w zgiciu okoo 60 jako test prowokacji blu (c).
Test 2: Ruch lizgowy grzbietowo-doniowy w stawie promieniowo-okciowym

bliszym i dalszym (ryc. 6.6 a-g)
Ryc. 6.6 a
Ryc. 6.6 c
Ryc. 6.6 b
Ustawienie wyjciowe: Staw promieniowo-nadgarstkowy w niewielkim zgiciu grzbieto-

wym.
Wykonanie:
Ruch lizgowy grzbietowo-doniowy koci promieniowej w grnym stawie promienio-
wo-okciowym przy zgiciu 30-40 w stawie okciowym (a-c).
Ryc. 6.6 d Ryc. 6.6 e
Ryc. 6.6 f Ryc. 6.6 g
Grzbietowo-doniowy ruch lizgowy koci promieniowej (d, e) i grzbietowo-doniowy

ruch lizgowy koci okciowej (= ko promieniowa - grzbietowo) (f, g) w dolnym sta-
wie promieniowo-okciowym.
Test 3: Trakcja i kompresja w stawie ramienno-okciowym (ryc. 6.7 a-c)
Ryc. 6.7 a Ryc. 6.7 b
Ryc. 6.7 c
Ustawienie wyjciowe: Staw okciowy w zgiciu 90.

Wykonanie:
Trakcja zgitego przedramienia w kierunku grzbietowym (a, b).
Kompresja jako test prowokacji blu (w ustawieniach pod rnymi ktami: od 120
do 160) (c).
Test 4: Ruch lizgowy przyrodkowo-boczny (gapping) w stawie ramienno-okcio-

wym (ryc. 6.8 a-c)
Ryc. 6.8 a Ryc. 6.8 b
Ryc. 6.8 c
Ustawienie wyjciowe: Niewielkie zgicie w stawie okciowym, przedrami w supinacji.

Wykonanie: (a, b): Stabilizacja rki na tuowiu terapeuty. Rka mobilizujca wyko-
nuje pchnicie (przesunicie) od strony bocznej do przyrodkowej, ktre doprowadza do
rozwarcia (gapping) czci okciowej stawu (test wizadowy dotyczcy wizade pobocz-
nych).
Sposb odmienny: Przy technice krtkich dwigni (c) terapeuta obejmuje rk stabi-
lizujc przedrami porodku, w dolnej przestrzeni stawowej. Ustawieniem wyjciowym
jest lekkie zgicie - ok. 20 (w ten sposb wyrostek okciowy znajduje si w zewntrznej
poowie dou wyrostka okciowego). Przedrami i rka s ustabilizowane na tuowiu. Rka
mobilizujca prowadzi ruch lizgowy od strony bocznej (promieniowej) w stron przyrod-
kow (okciow).
Uwaga:
Ograniczenia ruchw w stawie ramienno-okciowym wystpuj przy ograniczeniach zgicia
i wyprostu w stawie okciowym.
Ograniczenia ruchw pronacji i supinacji wystpuj na skutek zmian w stawach ramien-
no-promieniowym i/lub ramienno-okciowym.
7. Badanie stawu ramiennego
Program badania
1. Ogldanie
- ustawienie barku
- obrysy barku
2. Czynne i bierne ruchy stawu ramiennego (ryc. 7.1 a)

- paszczyzna czoowa: unoszenie boczne i rotacja ramienia
- paszczyzna strzakowa: przednie i tylne unoszenie ramienia
3. Badanie palpacyjne barku (ryc. 7.2-7.9)
4. Badanie gry stawowej:

- gowa koci ramiennej (ryc. 7.10-7.13)
5. Testy oporowe mini obrczy barkowej

- wspdziaanie mini w moliwych kierunkach ruchu (ryc. 7.1 b)
- testy rnicowe do identyfikacji pojedynczego minia
76 7. Badanie stawu ramiennego
7.1. Krtki zarys badania barku i staww obrczy

koczyny grnej
Ryc. 7.1 a. (Z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
10 najwaniejszych testw ruchowych

1. uk blowy" (painful arc): oglny test ruchowy barku i staww obrczy koczyny
grnej w odwiedzeniu.
2. Nadmierne odwiedzenie i nadmierne zgicie: stabilno stawu.
3. Rotacja w odwiedzeniu 90: ruchy lizgowe stawu, napicie torebki stawowej, opr
kocowy, testowanie piercienia rotatorw.
4. Rotacja w ustawieniu zerowym: ruchy lizgowe stawu, napicie torebki stawowej,
opr kocowy, piercienie rotatorw w maksymalnym napiciu.
5. Gra stawowa w stawie ramiennym: gowa przesuwana w stron ogonow, ewentualnie
bocznie, brzusznie, grzbietowo.
7.1. Krtki zarys badania barku i staww obrczy koczyny grnej 77
Ryc. 7.1 b. (Z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
6. Testy oporowe przy zwisajcym ramieniu: testowanie pojedynczych mini

(m. supraspinatus, m. biceps caput longum, m. latissimus dorsi, m. teres major).
7. 4 testy oporowe w stawie okciowym: wspdziaanie: odwodzicieli, przywodzicieli,
zginaczy barku, prostownikw.
8. 4 testy oporowe w stawie promieniowo-nadgarstkowym: wspdziaanie: rotatorw
zewntrznych i wewntrznych ramienia, zginaczy i prostownikw stawu okciowego.
9. Badanie gry stawowej staww obojczyka i opatki: testy lizgowe opatki powinny
by wykonane w uoeniu bocznym.
10. Badanie krgosupa szyjnego: ruchomo segmentowa, test mini obrczy koczyny
grnej. Testy oporowe mini dzwigaczy obrczy koczyny grnej (p. str. 171).
7.2. Badanie palpacyjne okolicy barku
Punkty kostne na gowie koci ramiennej testowane s nastpujco (ryc. 7.2):

- guzek mniejszy - przyczep minia podopatkowego
- rowek midzyguzkowy : przebieg cigna gowy dugiej minia dwugowego ramienia
- guzek wikszy - przyczep rotatorw zewntrznych: nadgrzebieniowego
podgrzebieniowego
obego mniejszego
- sklepienie ramienia - przestrze pod wyrostkiem kruczym (staw ssiedni) stawu ra-
miennego; przebieg cigna minia nadgrzebieniowego i kaletki krtszej - moliwy jest
zesp cieni przy wysokim ustawieniu gowy koci ramiennej lub przy nieprawidowym
ustawieniu opatki
- guzowato naramienna - przyczep minia naramiennego, ktry bierze udzia we
wszystkich ruchach barku - moliwa jest tendopatia przyczepu.
Rnicowanie testowanych struktur (ryc. 7.3 a-b, 7.4)
Ryc. 7.3 a Ryc. 7.3 b
Palce testujce ustawione s na guzku wikszym, mniejszym i w brudzie midzyguz-

kowej w rotacji przedramienia i w odwiedzeniu 70 przy zgitym stawie okciowym.
W podobny sposb mona rnicowa testem rotacyjnym nieruchomy wyrostek kruczy.
Ryc. 7.4. (Z: Frisch H:. Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
Przy rotacji przedramienia podczas badania palpacyjnego mona wyrni w dolnej

czci gowy koci ramiennej guzek mniejszy, bruzd midzyguzkow i guzek wikszy.
Przyrodkowo od nich, przy ruchach rotacyjnych poruszajcych si struktur, testuje si po
stronie przyrodkowej wyrostek kruczy, ktry jest nieruchomy.
Badanie palpacyjne guzka mniejszego (ryc. 7.5)
Ryc. 7.5
Przyczep minia podopatkowego. Wraliwo blowa przyczepu wystpuje przy roz-

ciganiu cigna (przy tendopatii cigna) albo przy czynnej rotacji wewntrznej przedra-
mienia przeciw oporowi (ryc. 7.5) lub przy maksymalnej, biernej rotacji zewntrznej.
Badanie palpacyjne bruzdy midzyguzkowej (ryc. 7.6 a, b)
Ryc. 7.6 a Ryc. 7.6 b
Ruch lizgowy w brudzie cigna gowy dugiej minia dwugowego ramienia bada si
przy biernym zgiciu przedramienia w lekkiej rotacji zewntrznej od strony brzuszno-bocz-
nej w stron grzbietowo-przyrodkow. Palpacyjnie mona bada ograniczenia ruchu lizgo-
wego, ktre mog doprowadzi do mechanicznego uszkodzenia cigna minia dwugowe-
go ramienia.
Badanie palpacyjne guzka wikszego (ryc. 7.7 a, b)
Ryc. 7.7 a Ryc. 7.7 b
Przyczep rotatorw zewntrznych. Wideki kciuka i wskaziciela pozostaj, jak na ryc.

7.7 a i b, niezmienione. Przyczep minia nadgrzebieniowego jest testowany przy rotacji we-
wntrznej i wyprocie ramienia pod przednim brzegiem wyrostka barkowego opatki (a).
Minie podgrzebieniowy i oby mniejszy s testowane przy rotacji zewntrznej i przywie-
dzeniu poniej tylnego brzegu wyrostka barkowego (b).
Badanie palpacyjne sklepienia ramienia (ryc. 7.8)

Badanie palpacyjne guzowatoci naramiennej (ryc. 7.9)
Ryc. 7.8 Ryc. 7.9
Sklepienie ramienia (ryc. 7.8) jest wyczuwalne podczas badania palpacyjnego przy od-
wiedzeniu ramienia okoo 60 jako rynienka pomidzy gow koci ramiennej i dolnym
brzegiem wyrostka barkowego opatki. Tutaj ocenia si palpacyjnie kaletk podbarkow
i poniej cigno minia nadgrzebieniowego.
Przyczep minia naramiennego na guzowatoci naramiennej (ryc. 7.9) jest testowany
przeciw oporowi w grnej 1/3 ramienia przy jego odwiedzeniu. Jest on bolesny przy ten-
dopatii.
7.3. Badanie gry stawowej stawu ramiennego

Test 1: Ruch lizgowy gowy koci ramiennej w kierunku ogonowym
Test 2: Trakcja gowy koci ramiennej w kierunku bocznym
Test 3: Ruch lizgowy brzuszny gowy koci ramiennej
Test 4: Ruch lizgowy grzbietowy gowy koci ramiennej
Przy wszystkich ruchach gowa koci ramiennej przesuwa si w paskiej panewce.

Pooenie wyjciowe: Rami w odwiedzeniu 30-70.
Wykonanie:
Uchwyt rki stabilizujcej w zagbieniu panewkowym (panewka stawu ramiennego) wo-
bec rki mobilizacyjnej poruszajcej gow koci ramiennej w kierunku ogonowym bocznie
w stron brzuszn i grzbietow.
Test 1: Ruch lizgowy gowy koci ramiennej w stron ogonow (ryc. 7.10 a, b)
Ryc. 7.10 b
Ryc. 7.10 a
Ruch lizgowy w stron wypuk gowy koci ramiennej w kierunku ogonowym jest
osigalny przy ruchu odwiedzenia ramienia. Poza ruchomoci gowy koci ramiennej bada-
na jest zdolno do rozcigania torebki stawowej (test 2).
7.3. Badanie gry stawowej stawu ramiennego 83
Test 2: Trakcja gowy koci ramiennej w kierunku bocznym (ryc. 7.11 a, b)
Ryc. 7.11 a Ryc. 7.11 b
Testowanie zdolnoci rozcigania torebki stawowej przy stabilizacji panewki stawowej

(fossa glenoidalis). Oglny test przy kostnych ograniczeniach ruchw i/lub przy bolesnoci.
Chwyt rki moe by wykorzystany do leczenia obkurcze torebki stawowej.
Test 3: Ruch lizgowy brzuszny gowy koci ramiennej (ryc. 7.12)

Test 4: Ruch lizgowy grzbietowy gowy koci ramiennej (ryc. 7.13)
Ryc. 7.12 Ryc. 7.13
Ruch lizgowy brzuszny (ryc. 7.12): utrzymanie panewki stawowej od strony grzbieto-
wej. Test lizgowy przy ograniczonej rotacji zewntrznej.
Ruch lizgowy grzbietowy (ryc. 7.13): utrzymanie panewki stawu od strony brzusznej.
Test lizgowy przy ograniczonej rotacji wewntrznej.
8. Badanie obrczy koczyny grnej
Program badania
1. Ogldanie barku
2. Czynne i bierne ruchy obrczy koczyny grnej

- unoszenie i opuszczanie obrczy koczyny grnej
- przednie i tylne ruchy obrczy koczyny grnej
3. Ocena palpacyjna obrczy koczyny grnej (w spoczynku i w ruchu) (ryc.

8.1-8.8)

- staw mostkowo-obojczykowy (ryc. 8.9)
- staw barkowo-obojczykowy (ryc. 8.10)
- ruchomo opatki na klatce piersiowej (ryc. 8.11)
5. Testy oporowe mini obrczy koczyny grnej

- synergie
- rotatory opatki
6. Badanie krgosupa szyjnego

8.1. Badanie palpacyjne obrczy koczyny grnej w spoczynku 85
8.1. Badanie palpacyjne obrczy koczyny grnej

w spoczynku
Badanie palpacyjne obrczy koczyny grnej pozwala na ocen ruchomoci jej staww
(ryc. 8.1):
stawu mostkowo-obojczykowego
stawu barkowo-obojczykowego
oraz przyczepw mini obrczy koczyny grnej na opatce i obojczyku
dwigacza opatki,
czworobocznego,
pochyych,
mostkowo-obojczykowo-sutkowego,
podobojczykowego.
Nastpnie testuje si:
wyrostek kruczy opatki
1. ebro
Piercie utworzony obustronnie z pierwszych eber stanowi biomechaniczn podstaw
dla zmiennego, otwartego piercienia obrczy koczyny grnej.
86 8. Badanie obrczy koczyny grnej
Testy oporowe dwigaczy obrczy koczyny grnej (ryc. 8.2)
Ryc. 8.2
Test sprynowania pierwszego ebra (ryc. 8.3)
Ryc. 8.3
Strona promieniowa wskaziciela wchodzi w kontakt z ebrem. Minie s rozlunione

przez obrt gowy w stron testowan. Test ruchowy sprynowania nastpuje w kierun-
ku przeciwlegego biodra.
8.2. Badanie palpacyjne staww obrczy koczyny

grnej w ruchu
Staw mostkowo-obojczykowy - ruch czaszkowo-ogonowy (ryc. 8.4 a, b)
Ryc. 8.4 a Ryc. 8.4 b
Testuje si ruch wypukej powierzchni stawowej obojczyka w kierunku czaszkowym

(a) i ogonowym (b), najlepiej z grnego lub przedniego brzegu szczeliny stawu.
Staw mostkowo-obojczykowy - protrakcja i retrakcja (ryc. 8.5 a, b)
Ryc. 8.5 a Ryc. 8.5 b
Powierzchnia stawowa obojczyka jest wklsa w tej paszczynie lizgu. Ruch lizgo-
wy odbywa si w stron brzuszn (protrakcja) i grzbietow (retrakcja), na wypukej po-
wierzchni stawowej mostka, gdzie znajduje si o ruchu.
Staw mostkowo-obojczykowy - rotacja zewntrzna i wewntrzna (ryc. 8.6 a, b)
Ryc. 8.6 a Ryc. 8.6 b
Testowany ruch rotacji obojczyka wyzwala si przez rotacj ramienia (1). Ruch ten za-
czyna si najpierw towarzyszcym ruchem obojczyka w stawie barkowo-obojczykowym.
Uskok pomidzy wyrostkiem barkowym opatki i obojczykiem zmienia si (2). W ten spo-
sb testuje si ruch obojczyka jako zewntrzn (a) lub wewntrzn (b) rotacj w stawie
mostkowo-obojczykowym (3).
Staw barkowo-obojczykowy - ruch czaszkowo-ogonowy (ryc. 8.7 a, b)
Ryc. 8.7 a Ryc. 8.7 b
Ruch obojczyka w kierunku czaszkowym (a) i ogonowym (b) rejestruje si przy zmia-
nach uskoku pomidzy wyrostkiem barkowym opatki i obojczykiem.
Staw barkowo-obojczykowy - rotacja zewntrzna i wewntrzna (ryc. 8.8 a, b)
Ryc. 8.8 a Ryc. 8.8 b
Rotacje zewntrzna i wewntrzna ramienia (1) wyzwalaj ruch towarzyszcy w stawie

barkowo-obojczykowym (2).
8.3. Badanie gry stawowej w stawie

mostkowo-obojczykowym
Ruch lizgowy obojczyka w kierunku czaszkowym i ogonowym (ryc. 8.9 a-e)
Ryc. 8.9 a Ryc. 8.9 b
Ryc. 8.9 c Ryc. 8.9 d
W pozycji siedzcej (a) lub lecej (b-d).
Wykonanie:
Przesunicie testowe obojczyka w kierun-
ku czaszkowym odbywa si albo w pozycji
siedzcej za pomoc kciuka i wskaziciela
(a), albo w pozycji lecej za pomoc wy-
prostnej czci wskaziciela (c) lub opuszki
kciuka (b).
Ruch w kierunku czaszkowym jest rozpo-
znawalny na podstawie zmiany szczeliny
stawowej. Ruch w kierunku ogonowym (d)
jest zablokowany przez pierwsze ebro (e). Ryc. 8.9 e
8.4. Badanie gry stawowej stawu barkowo-obojczykowego 91
Druga rka stabilizuje jednoczenie staw barkowo-obojczykowy. Jeeli przy porwnaniu

obu stron rejestruje si zmniejszenie zdolnoci lizgowej, wtedy powtrzenie chwytu testo-
wego moe by wykorzystane jako terapeutyczne w celu uzyskania prawidowego ruchu
lizgowego.
8.4. Badanie gry stawowej stawu

barkowo-obojczykowego
Ruch lizgowy brzuszny obojczyka (ryc. 8.10 a, b)
Ryc. 8.10 a Ryc. 8.10 b
Badanie i leczenie mog by przeprowadzone w pozycji siedzcej (a) lub lecej (b).
Ruch testowy odbywa si w kierunku brzusznym. Ruch w kierunku grzbietowym jest zablo-
kowany przez wyrostek barkowy opatki.
8.5. Ruch lizgowy opatki

Swobodna ruchomo opatki jest moliwa przy wszystkich ruchach obrczy koczyny gr-
nej. Nierwnowaga mini przylegajcych do opatki moe prowadzi do znacznych zabu-
rze ruchowych barku.
Ruchy lizgowe opatki na klatce piersiowej (ryc. 8.11 a-d)
Ryc. 8.11 a Ryc. 8.11 b
Ryc. 8.11 c Ryc. 8.11 d
Badanie odbywa si w uoeniu na boku; opatka poruszana jest w kierunku czaszko-

wym i ogonowym (a), nastpnie przyrodkowo i bocznie (b) z rwnoczesn rotacj we-
wntrzn i zewntrzn (c). Schemat moliwoci ruchowych opatki i ramienia pokazano na
rycinie d.
9. Badanie stopy i staww palcw stopy
Program badania
1. Ogldanie
- ocena chodu
- ksztat i ustawienie stopy
- zmiany obrysw stopy
- zmiany skrne
2. Badanie ruchw czynnych i biernych, stawy stopy

- ruchy czynne
- ruchy bierne
3. Badanie palpacyjne stopy (ryc. 9.1-9.3)

- stawy palcw (ryc. 9.5)
- stawy rdstopia (ryc. 9.6-9.8)
- stawy stpu (ryc. 9.9-9.18)
- dolny staw piszczelowo-strzakowy (ryc. 9.19)
5. Testy oporowe mini stopy i palcw

- minie stopy
- minie palcw
94 9. Badanie stopy i staww palcw stopy
9.1. Badanie palpacyjne stopy
Badanie palpacyjne przyrodkowego brzegu stopy (ryc. 9.1)
5 wydatnych punktw kostnych na przyrodkowym brzegu stopy:

kostka przyrodkowa
trzeszczk skokowo-pitowa
ko dkowata
ko rdstopia I
staw podstawny palucha
Najczciej testuje si:
pomidzy kostk przyrodkow i trzeszczk skokowo-pitow : ko skokow
z grnym i dolnym stawem skokowym,
pomidzy koci pitow i dkowat : przedni staw skokowy,
pomidzy koci dkowat i koci rdstopia I : ko klinowat przyrodkow ze
szczelin stawow przylegajc od strony bliszej do koci dkowatej; obwodowo do
koci rdstopia I.
9.1. Badanie palpacyjne stopy 95
Badanie palpacyjne bocznego brzegu stopy (ryc. 9.2)
5 wydatnych punktw kostnych na bocznym brzegu stopy:

kostka boczna
poniej i nieco dalej obwodowo:
bloczek strzakowy (oysko dla cigien mini strzakowych)
obwodowo od niego:
ko szecienna
poniej:
guzowato koci rdstopia V
obwodowo od niej na kocu koci rdstopia V:
staw rdstopno-paliczkowy maego palca
Badanie palpacyjne grzbietu stopy (ryc. 9.3)
5 najwaniejszych punktw palpacji na grzbiecie stopy:

szczelina stawu skokowego grnego
przednia powierzchnia szyjki koci skokowej (collum tali)
zatoka stpu, wypuko kostna po stronie przyrodkowej od zewntrznej kostki w stawie
pitowo-szeciennym
cigna prostownikw palcw (nie pokazane)
ttnica grzbietowa stopy (wyczuwalna palpacyjnie przy zaburzeniach krenia)
Przegld gry stawowej stopy 97
Przegld gry stawowej stopy
Stawy stpu
(test dziesitny)
Pita
Staw skokowy
Stawy stpu
(1) boczny przyrodkowy (2)
(3) obwodowe
Stawy rdstopia
Stawy palcw
Przegld ruchw gry stawowej staww stopy podano na ryc. 9.4.

= Ustabilizowany element stawu.
= Poruszajcy si element stawu.
1 = Trakcja.
2/3 = Ruch lizgowy grzbietowo-podeszwowy.
4/5 = Ruch lizgowy przyrodkowo-boczny (tylko w stawach palcw).
Liczby w obrbie stpu podaj kolejno ruchw testu dziesitnego: 3 obwodowe testy
pomidzy koci klinowat i szecienn, 2 testy (4, 5) na przyrodkowym brzegu stopy,
1 test (6) na bocznym brzegu stopy i w stawach skokowych (7-10). W obrbie rdstopia
wykonuje si test 3 i 4 ruchw lizgowych grzbietowo-podeszwowych pomidzy komi
rdstopia. Test 5 to poprzeczna kompresja rdstopia (test Gaenslena).
9.2. Badanie gry stawowej staww palcw stopy

Test 1: Trakcja i kompresja (ryc. 9.5 a, b)
Test 2/3: Ruch lizgowy grzbietowy i podeszwowy (ryc. 9.5 c, d)
Test 4/5: Ruch lizgowy przyrodkowy i boczny (ryc. 9.5 e, f)
Ryc. 9.5 b
Ryc. 9.5 c Ryc. 9.5 d

9.2. Badanie gry stawowej staww palcw stopy 99
Ryc. 9.5 e Ryc. 9.5 f
Technika chwytu jest analogiczna do wczeniej opisanych testw staww palcw rki:
Ustawienie wyjciowe: Okoo 10 zgicia grzbietowego stawu (ustawienie spoczynko-
we).
Wykonanie na przykadzie stawu rdstopno-paliczkowego palucha:
stabilizacja gwki koci rdstopia,
mobilizacja paliczka bliszego odbywa si
- przy tecie 1 obwodowo (trakcja) (a, b)
- przy tecie 2 i 3 grzbietowo-podeszwowo (c, d)
- przy tecie 4 i 5 przyrodkowo-bocznie (e, f).
Test 1: Trakcja i kompresja staww stpowo-rdstopnych (ryc. 9.6 a-d)
Ryc. 9.6 a Ryc. 9.6 b
Ryc. 9.6 c Ryc. 9.6 d
Ustawienie wyjciowe: Przy trakcji przyrodkowo pooonego stawu stpowo-rdstop-

nego I (a, b) i II (c, d) wykonuje si chwyt od strony przyrodkowej, a boczny brzeg stopy
opiera si na tuowiu terapeuty. Przy stawach 3.-5. wykonuje si chwyt od strony bocznej,
a przyrodkowy brzeg stopy opiera si na tuowiu terapeuty.
Wykonanie: Stabilizacj wykonuje si w obwodowych czciach koci stpu: klinowatej
1-3 dla pierwszych trzech koci rdstopia i na szeciennej dla koci rdstopia 4 + 5.
Rka mobilizujca rwnoczenie chwyta odlegy staw przynaleny do gwki koci rd-
stopia i prowadzi ruch w kierunku obwodowym (trakcja).
9.3. Badanie gry stawowej staww rdstopia 101
Test 2: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy w stawie skokowo-rdstopnym

(ryc. 9.7 a-d)
Ryc. 9.7 a Ryc. 9.7 b
Ryc. 9.7 c Ryc. 9.7 d
Ustawienie wyjciowe i wykonanie: Uchwyt rki stabilizujcej na obwodowych ko-

ciach stepu podobny jak przy trakcji.
Rka mobilizujca chwyta teraz blisk stawu podstaw koci rdstopia i przeprowadza
rwnolegle ruch lizgowy w kierunku grzbietowo-podeszwowym: (a, b) w stawie skokowo-
-rdstopnym I, (c, d) skokowo-rdstopnym IV.
Test 3/4: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy w stawach rdstopnych pomi-

dzy gwkami koci rdstopia (ryc. 9.8 a-d)
Ryc. 9.8 a Ryc. 9.8 b
Ryc. 9.8 c Ryc. 9.8 d
Stawy rdstopia s odpowiedzialne za sprysto sklepienia poprzecznego przy ob-

cianiu. Badany jest grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy przy spaszczeniu sklepienia
poprzecznego podczas obciania:
od strony bliszej (a, b): w stawach rdstopia (niewielka ruchomo),
obwodowo (c, d): pomidzy gwkami koci rdstopia (znaczna ruchomo; stosuje si
tu test wizadowy; bada si wizado poprzeczne gbokie rdstopia).
9.4. Badanie gry stawowej staww stepu 103
9.4. Badanie gry stawowej staww stpu

Badanie stpu dzieli si systematycznie na 4 grupy.
Trzy obwodowe stawy stpu s badane obwodowo, a dwa stawy przyrodkowego brzegu
stopy bada si na sklepieniu podunym stopy od strony przyrodkowej. Jeden staw boczne-
go brzegu stopy bada si od strony bocznej, a dwa stawy skokowe od strony podeszwowej.
W wyej wymienionych stawach jednoczenie pierwszy element danego stawu jest sta-
bilizowany, a drugi si porusza.
3 obwodowe stawy stpu

Test 1: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi klinowat III lub d-
kowat a szecienn (ryc. 9.9)
Test 2: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi klinowat II i klino-
wat III (ryc. 9.10)
Test 3: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi klinowat II i klino-
wat I (ryc. 9.11)
2 stawy przyrodkowego brzegu stopy (sklepienie podune)
Test 4: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi dkowat i klinowat
od I do III (ryc. 9.12)
Test 5: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi pitow i dkowat
(ryc. 9.13)
1 staw na brzegu bocznym stopy
Test 6: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi pitow i szecienn
(ryc. 9.14)
2 stawy skokowe:
Staw skokowy dolny
Test 7: Trakcja koci pitowej w stron podeszwow (ryc. 9.15)
Test 8: Przyrodkowo-boczny ruch lizgowy koci pitowej (ryc. 9.16)
Staw skokowy grny
Test 9: Trakcja koci skokowej w stron podeszwow (ryc. 9.17)
Test 10: Grzbietowo-brzuszny ruch lizgowy pomidzy koci skokow i widekami
kostek (ryc. 9.18)
Schemat do rycin 9 . 9 - 9 . 1 8
Trzy obwodowe stawy stpu
Test 1: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi klinowat III lub

dkowat a szecienn (ryc. 9.9 a-c)
Ryc. 9.9 a Ryc. 9.9 b
Ryc. 9.9 c
Badanie od strony obwodowej. Stabilizuje si ko klinowat III i dkowat, mobilizuje

si ko szecienn. Widok od strony bliszej (a, b) i z boku (c).
9.4. Badanie gry stawowej staww stpu 105
Test 2: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi klinowat II i kli-

nowat III (ryc. 9.10 a, b)
Ryc. 9.10 a Ryc. 9.10 b
Badanie od strony obwodowej. Stabilizowana jest ko klinowata II, a mobilizowana

klinowata III.
Test 3: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi klinowat II i kli-

nowat I (ryc. 9.11 a, b)
Ryc. 9.11 a Ryc. 9.11 b
Badanie od strony obwodowej. Stabilizuje si koci klinowat II i dkowat, mobilizo-

wana jest ko klinowata I.
Dwa stawy na przyrodkowym brzegu stopy
Test 4: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi dkowat i kli-

nowatymi od I do III (ryc. 9.12 a, b)
Ryc. 9.12 a Ryc. 9.12 b
Badanie od strony przyrodkowej. Boczny brzeg stopy jest oparty na tuowiu terapeuty.
Ustabilizowana jest przy tym ko dkowat, a mobilizowane s koci klinowate od I do
III.
Test 5: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi skokow i dko-

wat (ryc. 9.13 a, b)
Ryc. 9.13 a Ryc. 9.13 b
Badanie od strony przyrodkowej. Stabilizuje si ko skokow, a mobilizuje ko d-

kowat.
9.4. Badanie gry stawowej staww stpu 107
Staw na bocznym brzegu stopy
Test 6: Grzbietowo-podeszwowy ruch lizgowy pomidzy komi pitow i sze-

cienn (ryc. 9.14 a, b)
Ryc. 9.14 a Ryc. 9.14 b
Badanie od strony bocznej lub podeszwowej. Ustabilizowana jest ko pitowa, a mobi-

lizowana ko szecienna.
Dwa stawy skokowe

Dolny staw skokowy
Test 7: Trakcja koci pitowej (ryc. 9.15 a, b)
Ryc. 9.15 a Ryc. 9.15 b
Badanie od strony podeszwowej. Ustabilizowane s wideki kostek i ko skokowa,

a mobilizowana w stron podeszwow jest ko pitowa.
Test 8: Przyrodkowo-boczny ruch lizgowy koci pitowej (ryc. 9.16 a, b)
Ryc. 9.16 a Ryc. 9.16 b
Badanie od strony podeszwowej. Wideki kostek i ko skokowa s ustabilizowane jak

poprzednio, ko pitowa jest mobilizowana w stron przyrodkow i boczn.
Grny staw skokowy
Test 9: Trakcja koci skokowej (ryc. 9.17 a, b)
Ryc. 9.17 a Ryc. 9.17 b
Badanie od strony podeszwowej. Gole i wideki kostek s ustabilizowane, a ko sko-

kowa jest mobilizowana w stron podeszwow.
9.5. Badanie gry stawowej w dolnym stawie strzakowo-piszczelowym (wideki kostek) 109
Test 10: Grzbietowo-brzuszny ruch lizgowy pomidzy komi skokow i goleni

(wideki kostek) (ryc. 9.18 a, b)
Ryc. 9.18 a Ryc. 9.18 b
Badanie od strony obwodowej. Caa stopa i ko skokowa s ustabilizowane. Gole

i wideki kostek s mobilizowane w stron brzuszn i grzbietow. Rka stabilizujca po-
zwala na nieznaczny ruch towarzyszcy.
9.5. Badanie gry stawowej w dolnym stawie

strzakowo-piszczelowym (wideki kostek)
Brzuszno-grzbietowy ruch lizgowy w dolnym stawie piszczelowo-strzakowym

(wizozrost) (ryc. 9.19 a, b)
Ryc. 9.19 a Ryc. 9.19 b
Uwaga:
Stopa jest ustabilizowana na stole zabiegowym, a ko piszczelowa - za pomoc rki.
Kostka zewntrzna mobilizowana jest w stron grzbietow i brzusznie.
Przy zmianach patologicznych koniecznie powinien by badany grny staw piszczelowo-
-strzakowy (p. ryc. 10.12 a, b).
10. Badanie stawu kolanowego
Program badania
1. Ogldanie
Rodzaje i zmiany ustawienia uda i podudzia:
- strona brzuszna
- widok z boku
- strona grzbietowa
2. Ocena zakresw ruchw czynnych i biernych w stawie kolanowym i rzepko-

wo-udowym
- staw kolanowy
- ruch lizgowy rzepki w stawie rzepkowo-udowym
3. Badanie palpacyjne stawu kolanowego (ryc. 10.2-10.4)

- stawu rzepkowo-udowego (ryc. 10.5, 10.6)
- stawu udowo-piszczelowego (ryc. 10.7-10.11)
- grnego stawu piszczelowo-strzakowego (ryc. 10.12)
5. Testy kotkowe i wizadowe

- paszczyzna strzakowa
- paszczyzna czoowa
- paszczyzna poprzeczna
- testowanie tylnego rogu kotki
- testy rotacyjne stabilnoci przednio-bocznej
10.1. Krtki zarys badania stawu kolanowego 111
10.1. Krtki zarys badania stawu kolanowego
Ryc. 10.1. Dziesi najwaniejszych testw ruchowych (z: Frisch H.: Programmierte Unter-
suchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
1. Staw rzepkowo-udowy: ruch lizgowy rzepki/test aparatu wizadowego (troczki)/test

skrcenia minia czworogowego uda.
2. Maksymalne zgicie kolana: ktowy ruch lizgowy w stawie/test aparatu wyprostnego/
/ucisk tylnego rogu kotki.
3. Test Payera: test zoony: torebka-aparat wizadowy-rg tylny kotki.
4. Rotacja: gole: ruch lizgowy koci piszczelowej/test przyrodkowej i bocznej czci
torebki i aparatu wizadowego.
5. Zgicie/wyprost stawu kolanowego w rotacji: testy kotkowe: McMurreya i Bragar-
da.
6. Odwiedzenie i przywiedzenie w ustawieniu wyprostnym: stabilno grzbietowej cz-
ci torebki stawowej/kompresja przyrodkowej lub bocznej kotki/stabilno wizade
pobocznych.
7. Odwiedzenie i przywiedzenie w zgiciu: zgicie 30 + wewntrzna lub zewntrzna ro-
tacja = test dla bocznej lub przyrodkowej czci aparatu torebkowo-wizadowego.
8. Przeprost: stabilno grzbietowej warstwy torebki/kompresja przedniego rogu kotki.
9. Test szufladkowy: w rotacji wewntrznej lub zewntrznej = test wizade krzyowych
i bocznych, test lizgowy przemieszczenia koci piszczelowej.
10. Staw piszczelowo-strzakowy: testy lizgowe grnego i dolnego stawu piszczelo-
wo-strzakowego.
112 10. Badanie stawu kolanowego
10.2. Badanie palpacyjne stawu kolanowego
Badanie palpacyjne okolicy rzepki (ryc. 10.2)
M. tibialis anterior
Palpacyjnie bada si rzepk i aparat wizadowy rzepki:

uoenie rzepki na miniu czworogowym uda
- przyczepy misni na grnym brzegu rzepki
- przyczepy wizade na dolnym brzegu rzepki: wizado rzepki
kaletki nadrzepkowe, przedrzepkowa i podrzepkowe,
ciao tuszczowe podrzepkowe
guzowato piszczeli jako przyczep wizada rzepki
szczelina stawowa stawu rzepkowo-udowego
10.2. Badanie palpacyjne stawu kolanowego 113
Badanie palpacyjne przyrodkowej powierzchni kolana (ryc. 10.3)
Tuberculum
adductorium M. semimembranosus
Grupa gsiej stopy

M. vastus medialis
M. gracilis
- M. sartorius
Retinaculum
patellae mediale
Epicondylus me-
Lig. collaterale mediale
dialis femoris et
pod nim:
Condylus tibiae wizado torebkowe
przyrodkowe
Szczelina stawowa M. semitendinosus

+ Meniscus medialis
M. sartorius
M. gracilis
M. semitendinosus M. gastrocnemius
(Caput mediale)
Bada si palpacyjnie:
szczelin stawu (przyrodkowa kotka) z przyrodkowym wizadem pobocznym
koci ograniczajce:
nadkykie przyrodkowy uda i kykie koci piszczelowej
guzek przywodziciela z przyczepem minia przywodziciela wielkiego
gsi stop jako miejsce przyczepu stabilizatorw przyrodkowych stawu kolanowego
- minia krawieckiego
- minia smukego
- minia pcignistego.
Ocena palpacyjna zewntrznej powierzchni kolana (ryc. 10.4)
Retinaculum patellae
laterale
Epicondylus lateralis
femoris
Lig. collaterale laterale
Wizada
torebkowe boczne Szczelina
stawu
Lig. arcuatum
Tuberculum
tractus
iliotibialis
Lig. collaterale laterale
Lig. capitis fibulae anterius
N. peronaeus communis
Caput fibulae
Pocztek
M. tibialis anterior
Przyczep
M. biceps femoris
Bada si palpacyjnie:
szczelin stawow z bocznym aparatem wizadowym
nadkykie boczny uda z przyczepami wizade '
gwk strzaki z przyczepami wizade i przyczepem minia dwugowego uda oraz
(grzbietowo od niego) nerw strzakowy wsplny
guzek pasma biodrowo-piszczelowego
10.3. Badanie gry stawowej rzepki 115
10.3. Badanie gry stawowej rzepki
Przyrodkowo-boczny ruch lizgowy rzepki (ryc. 10.5 a, b)
Ryc. 10.5 a Ryc. 10.5 b

Ustawienie wyjciowe: Kolano w wyprocie.
Badajcy stoi z boku lecego pacjenta i obejmuje rzepk obustronnie kciukiem oraz pal-
cem wskazujcym.
Wykonanie: Rzepka zmienia pooenie przez przesunicie w stron przyrodkow
i boczn w celu oceny gadkiej powierzchni stawu, torebki stawowej oraz stabilnoci bocz-
nej aparatu wizadowego (troczki).
Ruch lizgowy rzepki w kierunku ogonowym (ryc. 10.6 a, b)
Ryc. 10.6 a Ryc. 10.6 b

Pooenie wyjciowe: Kolano w wyprocie. Badajcy stoi z boku lecego pacjenta
i obejmuje z obu stron kciukiem oraz palcem wskazujcym grny brzeg rzepki od strony
czaszkowej.
Wykonanie: Przesunicie rzepki w kierunku ogonowym z uciskiem lub bez ucisku. Wy-
konanie bez ucisku prowadzi do rozcignicia minia prostego uda, ktry ma tendencj do
skrcenia. Wykonanie z kompresj suy do badania gadkich powierzchni stawu na kyk-
ciach koci udowej w przypadku wystpujcych zmian zwyrodnieniowych (chondropa-
tie/zmiany znieksztacajce).
10.4. Badanie gry stawowej w stawie kolanowym

Test 1: Trakcja stawu kolanowego (ryc. 10.7)
Test 2: Przyrodkowo-boczny ruch lizgowy koci piszczelowej (ryc. 10.8)
Test 3:Gapping" stawu kolanowego (ryc. 10.9)
Test 4: Grzbietowo-boczny ruch lizgowy koci piszczelowej w zgiciu 10 (ryc.
10.10)
Test 5: Grzbietowo-brzuszny ruch lizgowy koci piszczelowej w zgiciu 90 przy
rwnoczesnej rotacji wewntrznej i zewntrznej (test szufladkowy) (ryc.
10.11)
Test 1: Trakcja stawu kolanowego (ryc. 10.7 a, b)
Ryc. 10.7 a Ryc. 10.7 b
Ustawienie wyjciowe pacjenta w uoeniu na brzuchu.

Badajcy obejmuje gole pacjenta i stabilizuje j na swoim tuowiu jak pokazano na
ryc. 10.7 a; rwnoczenie stabilizuje drug rk doln cz uda.
Wykonanie: Impuls trakcji na goleni nastpuje przez may obrt tuowia terapeuty
z ustabilizowan na nim koczyn.
10.4. Badanie gry stawowej w stawie kolanowym 117
Test 2: Przyrodkowo-boczny ruch lizgowy w stawie kolanowym (ryc. 10.8 a, b)
Ryc. 10.8 a Ryc. 10.8 b
Uoenie wyjciowe: Pacjent ley na plecach.

Wykonanie: Badajcy stabilizuje udo na zmian przyrodkowo lub bocznie. Druga rka
na goleni przesuwa j przeciwnie do strony ustabilizowanej celem oceny zdolnoci li-
zgu gadkich powierzchni stawowych oraz oceny stabilnoci aparatu torebkowo-wizado-
wego. Ruchy lizgowe przyrodkowy i boczny wystpuj przy lekkiej trakcji przede
wszystkim pomidzy koci piszczelow i doln powierzchni kotek, ktre swymi grny-
mi powierzchniami wypeniaj panewk stawow dla kykci koci udowej, a przy ruchach
lizgowych s biernie przesuwane przez te kykcie.
Test 3: Gapping" (test wizadowy) w stawie kolanowym (ryc. 10.9 a, b)
Ryc. 10.9 a Ryc. 10.9 b
Ustawienie wyjciowe: jak do przyrodkowo-bocznego ruchu lizgowego; gole w lek-

kim rozcigniciu i zgiciu.
Wykonanie: otwieranie szczeliny stawu kolanowego po stronie bocznej i przyrodkowej
jest czciow trakcj stawu przy ustawieniu w odwiedzeniu, jak rwnie w przywiedzeniu
goleni i rwnoczenie jest testem stabilnoci wizade.
Test 4: Grzbietowo-boczny ruch lizgowy w stawie kolanowym w zgiciu 10 (ryc.

10.10)
Ryc. 10.10
Uoenie wyjciowe: Pacjent ley na plecach z koczyn lekko zgit w stawie kolano-
wym (10).
Wykonanie: Rka stabilizujca obejmuje udo, rka mobilizujca na rodku goleni,
blisko szczeliny stawu, celem przeprowadzenia ruchu lizgowego od strony grzbietowej do
brzusznej. Test suy do badania stabilnoci wizade krzyowych.
Test 5: Brzuszno-grzbietowy ruch lizgowy koci piszczelowej przy zgiciu 90 oraz

rotacji wewntrznej lub zewntrznej (ryc. 10.11 a, b)
Ryc. 10.11 a Ryc. 10.11 b

Ustawienie wyjciowe: Pacjent ley na plecach, z kolanem badanej koczyny zgitym
pod ktem prostym i stop ustawion na kozetce.
Wykonanie: Badajcy oburcz obejmuje gole pacjenta, bezporednio poniej szczeliny
stawowej, i porusza ni w kierunku brzuszno-grzbietowym raz przy rotacji wewntrz-
nej, a raz przy rotacji zewntrznej. Badanie stosuje si jako poczony test oceniajcy
zdolno lizgow stawu oraz stabilno przyrodkowego aparatu wizadowego i przednie-
go wizada krzyowego przy rotacji zewntrznej. Tylne wizado krzyowe i boczny aparat
wizadowy s badane przy rotacji wewntrznej.
10.5. Ruch lizgowy strzaki w grnym stawie piszczelowo-strzakowym 119
10.5. Ruch lizgowy strzaki w grnym stawie

piszczelowo-strzakowym
Brzuszno-grzbietowy ruch lizgowy w grnym stawie piszczelowo-strzakowym

(ryc. 10.12 a, b)
Ryc. 10.12 a Ryc. 10.12 b
Badanie od strony brzusznej. Staw kolanowy w zgiciu 90, stopa oparta na kozetce.
Ko piszczelowa od strony przyrodkowej jest ustabilizowana; gwka strzaki, ujta
kciukiem i wskazicielem, porusza si od strony brzusznej do grzbietowej.
11. Badanie stawu biodrowego
(w okolicy ldwiowo-miedniczno-
-biodrowej)
Badanie stawu biodrowego wykonuje si z powodu rnorodnej symptomatyki, przy zabu-

rzeniach w stawach krzyowo-biodrowych i w czci ldwiowej krgosupa, w ramach ba-
dania okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej. Dlatego w tym rozdziale bd opisane
tylko: trakcja stawu biodrowego i najwaniejsze testy skrcenia mini zginaczy biodra.
Wskazania do badania stawu biodrowego s nastpujce:
- dane z wywiadu, takie jak ble biodra i ble towarzyszce
- ograniczenie funkcji przy rotacji wewntrznej i odwiedzeniu biodra (wzorzec torebko-
wy), bl uciskowy w okolicy krtarzy
- objawy w obrbie krgosupa ldwiowego.
Ogldanie
- oglna ocena w pozycji stojcej (postawa ciaa/ustawienie miednicy/obrcz koczy-
ny grnej/krzywizny krgosupa/obrysy ciaa)
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa
w uoeniu na brzuchu (ustawienie miednicy/rnica
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa dugoci koczyn/krgosup)
w uoeniu na plecach
Badanie ruchw czynnych i biernych w okolicy ldwiowo-miedniczno-biod-

rowej
koczyny dolne w pozycji stojcej
okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na brzuchu (przeprost, rotacje
w stawie biodrowym)
okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na plecach (biodra i stawy ko-
lanowe)
Ocena palpacyjna okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej

w uoeniu na brzuchu (rozdz. 16)
w uoeniu na plecach (rozdz. 18)
Badanie gry stawowej stawu biodrowego

trakcja stawu biodrowego (ryc. 11.2)
okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na brzuchu (rozdz. 16)
okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na plecach (rozdz. 18)
Testy miniowe stawu biodrowego
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w pozycji stojcej (testy skrcenia minia
biodrowo-ldwiowego, trjgowego ydki)
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w pozycji siedzcej (testy oporowe mini
biodra)
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na brzuchu (prostowniki biodra
i rotatory/zginacze kolan/minie grzbietu)
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na boku (przywodziciele i od-
wodziciele biodra)
- okolica ldwiowo-miedniczno-biodrowa w uoeniu na plecach (minie bioder
i brzucha), a take testy skrcenia zginaczy biodra (ryc. 11.3)
11.1. Krtki zarys badania stawu biodrowego
Ryc. 11.1. Dziesi naj-

waniejszych testw ru-
chowych (z: Frisch H.: Pro-
grammierte Untersuchung
des Bewegungsapparates. 6.
Aufl. Springer, Berlin-Hei-
delberg 1995).
1. Unoszenie wyprostowanej koczyny dolnej: test Lasegue/test przy skrceniu mini

kulszowo-goleniowych lub przy przepuklinie krka midzykrgowego.
2. Maksymalne zgicie biodra i stawu kolanowego: test nutacji stawu krzyowo-
-biodrowego/test wizada krzyowo-guzowego/segmenty ldwiowe: ruch roz-
bieny/zniesienie lordozy ldwiowej = test na skrcenie minia prostownika grzbietu.
3. Zgicie i przywiedzenie uda w kierunku przeciwnego barku: test wizada krzyo-
wo-kolcowego.
122 11. Badanie stawu biodrowego (w okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej)
4. Przywiedzenie uda: test wizade biodrowo-krzyowych; przywiedzenie z rotacj we-

wntrzn: test minia gruszkowatego/przywiedzenie z wyprostem: misie napinajcy
powi szerok.
5. Rotacja wewntrzna i zewntrzna w stawie biodrowym: wzorzec torebkowy/ruch li-
zgowy stawu w kocowych stopniach ruchu, rozcignicie rotatorw.
6. Odwiedzenie przy zgitym stawie biodrowym: test zwikszonego odwiedzenia wg Pa-
trick-Kubis/rnicowanie: skrcenia przywodzicieli i rotatorw wewntrznych/test od-
wiedzenia w stawie biodrowym i w stawie krzyowo-biodrowym.
7. Trakcja stawu biodrowego: gra stawowa.
8. Ustawienie wyprostne obu koczyn dolnych: zwikszona lordoza ldwiowa przy
skrceniu zginaczy stawu biodrowego/ustawienie kostek = rnica dugoci koczyn
dolnych.
9. Odwiedzenie koczyny w ustawieniu zerowym: test rnicujcy skrcenie przywodzi-
cieli i/lub mini kulszowo-goleniowych (1. stopie).
10. Dalsze odwiedzenie przy zgitym stawie kolanowym (2. stopie): rnicowanie skr-
conych mini kulszowo-goleniowych, jak rwnie przywodzicieli: dalsze odwiedzenie
jest moliwe = skrcenie mini kulszowo-goleniowych; dalszy ruch jest niemoli-
wy = skrcenie mini przywodzicieli.
11.2. Badanie gry stawowej w stawie biodrowym 123
11.2. Badanie gry stawowej w stawie biodrowym
Trakcja stawu biodrowego (ryc. 11.2 a-d)
Ryc. 11.2 a Ryc. 11.2 b
Ryc. 11.2 c Ryc. 11.2 d
Pozycja wyjciowa: Pacjent ley na plecach. Koczyna badana jest wyprostowana.

Badajcy stoi w wykroku. Obejmuje oburcz staw skokowy, tak e obie kostki s wolne od
ucisku i spoczywaj wewntrz doni. Stopa jest oparta na tuowiu badajcego (take przy
kompresji) (a) albo podtrzymywana wyprostowanymi rkami (b).
Wykonanie: Trakcja odbywa si albo przez odchylenie tuowia terapeuty (mobilizacja)
(a), albo przez krtkie pocignicia wyprostowanymi rkami (manipulacja) (b). Jeeli staw
kolanowy nie pozwala na peny wyprost albo na pocignicie, wtedy mona zastosowa
trakcj uda na wysokoci pachwiny zgitego stawu biodrowego (c). Schemat obrazuje
tekst (d).
124 11. Badanie stawu biodrowego (w okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej)
11.3. Najwaniejsze testy skrcenia mini
Ryc. 11.3 a Ryc. 11.3 b
Ryc. 11.3 c
Najwaniejsze s testy skrcenia nastpujcych mini w obrbie stawu biodrowego:

m. iliopsoas (biodrowo-ldwiowy),
m. rectus femoris (prosty uda),
m. tensor fasciae latae (napinajcy powi szerok)
przy zaoeniu, e skrcenie tych mini powoduje ograniczenie ruchomoci stawu biodro-
wego, ktre moe sugerowa zaburzenie funkcji samego stawu.
Ustawienie wyjciowe: Pacjent ley na plecach, miednica znajduje si na brzegu stou
(kozetki); koczyna niebadana jest zgita maksymalnie w stawie biodrowym i kolano-
wym oraz jest ustabilizowana przez pacjenta i badajcego. Badana koczyna dolna zwisa
swobodnie.
Wykonanie i ocena (wg Jandy):
wyprostowane udo jest uciskane w d, a do uzyskania odchylenia ok. 20; przy skrce-
niu minia ldwiowego jest to niemoliwe; wyprostny ruch odchylenia goleni jest pa-
tologiczny i wiadczy o skrceniu minia prostego uda (ryc. 11.3 a);
gole jest uciskana w celu zwikszenia ustawienia zgiciowego; ruch odchylenia uda przez
skrcony misie prosty uda w kierunku czaszkowym jest patologiczny (ryc. 11.3 b);
ruch przywodzenia uda, ktry wyzwala bl lub daje obraz pofadowania w okolicy pasma
biodrowo-piszczelowego i powoduje odchylenie rzepki w kierunku bocznym, wiadczy
o skrceniu minia napinacza powizi szerokiej (ryc 11.3 c).
12. Diagnostyka manualna
i leczenie krgosupa
12.1. Mechanika stawu

Trzon krgowy w segmencie krgowym mgby si porusza we wszystkich kierunkach ze
wzgldu na moliwo zmiany ksztatu krka midzykrgowego, jednak stawy midzykr-
gowe ograniczaj t ruchomo do okrelonych kierunkw.
12.1.1. Ruchy czynnociowe i ruchy gry stawowej

Wszystkie ruchy czynnociowe ciaa czowieka s ruchami ktowymi w stawach, odbywa-
jcymi si w trzech paszczyznach prostopadych do siebie w pozycji stojcej (strzakowa,
czoowa i poprzeczna), kadorazowo wok osi, ktra na nowo ustawia si prostopadle do
paszczyzny ruchu.
Ruchy krgosupa wywodz si z odpowiednich ruchw jego segmentw.
Ruchy gry stawowej wywodz si z dwch podstawowych ruchw krgosupa:
rwnolegego ruchu lizgowego i
trakcji (rozdzielenia) powierzchni stawowych (p. str. 26).
Oba te ruchy zostay poza tym wczeniej zdefiniowane jako kilkustopniowe linijne ruchy
lizgowe lub ruchy rozdzielenia powierzchni stawowych wzdu osi ruchu. Nie mog one
by wykonywane czynnie wybirczo. W pasko wysklepionych stawach midzykrgowych
ruchy te s prawie identyczne z ktowymi ruchami lizgowymi.
12.1.2. Paszczyzny ruchu

Paszczyzna strzakowa
Zgicie i wyprost odbywaj si w paszczynie strzakowej wok osi czoowej. Ruchy te
wyzwalaj symetryczne ruchy lizgowe w obu stawach midzykrgowych odpowiednich
segmentw, a mianowicie przy:
zgiciu: ruch lizgowy rozdzielajcy powierzchnie stawowe - ruch lizgowy dywer-
gencji ze zmniejszeniem kontaktu paskich powierzchni stawowych - i przy
wyprocie (zgiciu grzbietowym): ruch lizgowy zbliajcy powierzchnie stawowe
- ruch lizgowy konwergencji z osigniciem kontaktu powierzchni stawowych.
W kocowej fazie ruchu lizgowego dochodzi czsto do asymetrycznej trakcji po-
wierzchni stawowych (klinowo uformowana szczelina stawu), jak np. w czci szyjnej
krgosupa, ale take przy nadmiernie ruchomych stawach. W ten sposb czsto zaamuje
si harmonijny uk fizjologicznych krzywizn krgosupa przez tworzenie si schodkowe-
go rzdu trzonw krgowych (widocznego w funkcjonalnym obrazie rentgenowskim).
126 12. Diagnostyka manualna i leczenie krgosupa
Paszczyzna czoowa
Skony boczne w paszczynie czoowej wok osi strzakowej powstaj z asymetrycznych
ruchw lizgowych, a mianowicie z ruchu lizgowego zbliajcego po stronie skonu
(strona wklsa) i z ruchu lizgowego oddalajcego po stronie przeciwnej do skonu
(strona wypuka), ktre wynikaj ze zgicia bocznego. Ruchy skonw bocznych s we
wszystkich segmentach krgosupa sprzone z ruchem lizgowym rotacyjnym (coupled pat-
tern).
Paszczyzna poprzeczna
Ruchy rotacyjne wystpuj w paszczynie poprzecznej wok osi podunej.
Tak nazwane towarzyszce ruchy rotacyjne przy skonie bocznym s nierozdzieln cz-
ci ruchw zgicia bocznego. W stawach midzykrgowych po stronie rotacji powierzchnie
staww oddalaj si jedna od drugiej, a po stronie przeciwnej ulegaj zblieniu i wzajemnie
si dociskaj.
12.1.3. Towarzyszce ruchy rotacyjne (coupled pattern)

Jak dochodzi do stanu osiowej rotacji przy bocznym zgiciu
w segmencie?
Kierunek rotacji towarzyszcej jednego krgu krgosupa piersiowego lub ldwiowego
przy okrelonym skonie bocznym zaley od tego, czy zginajcy si bocznie krg segmentu
w paszczynie powierzchni stawowej zgina si brzusznie czy grzbietowo w stosunku do
paszczyzny czoowej (neutralna paszczyzna ruchu). Rotacja towarzyszca odbywa si za-
wsze w stron brzuszn w stosunku do paszczyzny czoowej powierzchni staww biorcych
udzia w skonie, przez co w obrbie przodozgicia wystpuje rotacja zgodna
z kierunkiem zgicia bocznego.
Przykad: Skon prawostronny w przodozgiciu jest powizany zawsze z rotacj prawo-
stronn. Jeeli powierzchnie stawowe ukw krgowych w segmencie ustawione s w stron
grzbietow wzgldem paszczyzny czoowej, to w obszarze wyprostu (zgicia grzbietowe-
go) wystpuje rotacja towarzyszca w kierunku przeciwnym do skonu bocznego
Przykad: Skon boczny w prawo w obszarze wyprostu jest powizany z rotacj lewo-
stronn. W czci szyjnej krgosupa zawsze wystpuje rwnoczenie rotacja towarzy-
szca przy skonach bocznych (oprcz segmentu krg szczytowy - krg obrotowy), gdy
powierzchnie stawowe w paszczynie strzakowej wykazuj nie zmieniajce si przodo-
zgicie 20-70 w stron brzuszn Ruchy dywergencji po stronie skonu w segmencie s
z koniecznoci zwizane z ruchem w stron brzuszn; ruch konwergencji po stronie skonu
zwizany jest z ruchem w kierunku grzbietowym, co cznie umoliwia ruch rotacji.
W jaki sposb wystpuj zgicia boczne i rotacje towarzyszce

w segmencie?
Zgicie boczne powstaje przez przeniesienie ciaru na stron zgicia Przestrze krka
midzykrgowego staje si w ten sposb asymetryczna. Punkt obrotowy podczas ruchu zgi-
cia bocznego ley wg Panjabi przypuszczalnie w stawie uku krgowego drugiej strony (od-
chylonej od zgicia). Powierzchnie stawowe po stronie zgicia nasuwaj si wzajemnie

przez przeniesienie ciaru; w ten sposb zbliaj si (konwergencja).
Rotacja towarzyszca przebiega przy tym automatycznie tak dugo, jak dugo utrzy-
muje Si zgicie boczne z przynalenym ruchem zbliajcym powierzchnie stawowe (kon-
wergencja w paszczynie lizgowej stawu w stron brzuszn lub grzbietow. Na kocu
ruchu konwergencji staw jest nieruchomy. Przy dalszym zgiciu bocznym, a do punktu
obrotu, podczas dalej prowadzonego czynnego zgicia bocznego w segmencie, moliwa
jest rotacja w stron brzuszn lub grzbietow (ruch trjwymiarowy). Te dalsze ruchy te-
rapeutyczne odbywaj si w stron boczn w stawie uku krgowego przeciwnym do strony
odchylonej przy skonie albo w stron brzuszn podczas ruchu lizgowego oddalajcego
(dywergencja) w ramach rotacji prawostronnej krgu przy zgiciu, albo w stron grzbieto-
w przy rotacji lewostronnej krgu z nieznaczn trakcj w stawie podczas wyprostu.
Przy ruchach w stron brzuszn punkt obrotu przesuwa si nieco do przodu wzdu brze-
gu trzonu krgowego po stronie zgicia.
12.1.4. Trakcja w stawach krgosupa

Wszystkie ruchy skierowane w stron grzbietow w paszczynie poprzecznej prowa-
dz do trakcji w stawach ukw krgowych, gdy powierzchnie stawowe ustawione s
czoowo w stosunku do kierunku ruchu.
Przesunicie strzakowe w paszczynie poprzecznej prowadzi do trakcji dwu staww
ukw krgowych wobec krgu lecego po stronie ogonowej.
Ruchy rotacyjne, prowadzce do trakcji powierzchni stawowych przez jednostronne
przesunicie grzbietowe, zawsze odbywaj si w stawie po stronie rotacji. Ta jednostronna
trakcja stawu moe prowadzi przez oddzielenie powierzchni stawowych do zmniejszenia
ucisku wewntrzstawowego. Powoduje to zmniejszenie przylegania pomidzy powierzch-
niami lizgowymi, uatwiajc ruchy lizgowe w stawie, przede wszystkim gdy naley po-
prawi ruch konwergencji w stawie.
Czsto powstaj morfologiczne asymetrie przebiegu powierzchni stawowych obu sta-
ww ukw krgowych segmentu na skutek ktowych ustawie obu paszczyzn lizgowych
w stosunku do paszczyzny strzakowej (krgosup ldwiowy) lub czoowej (krgosup
szyjny/piersiowy). Ogranicza to nie tylko ruch lizgowy przy zgiciu i wyprocie, ale take
waciwe ustawienie paszczyzny lizgu przy zoonym ruchu trjwymiarowym. Przede
wszystkim ruch lizgowy konwergencji jest utrudniony w przypadku ucisku powierzchni
stawowych przy zwikszonym ich kontakcie i doprowadza do przecienia powierzchni sta-
wowych, np. przy zmianach zwyrodnieniowych. Wtedy mobilizacja przez trakcj w sta-
wach uku krgowego jest bardziej efektywna ni mobilizacja przez ruch lizgowy.
Dotyczy to take staww z ograniczeniem ruchomoci w wyniku naprenia aparatu wi-
zadowo-torebkowego, np. w segmencie C 0 /C 1 lub w stawie krzyowo-biodrowym z od-
miennym uformowaniem odpowiednio wklsych i wypukych jego powierzchni. Taka kon-
strukcja wprawdzie stabilizuje ko krzyow w obrczy miedniczej, co poprawia tolerancj
obcienia tuowia, ale znacznie ogranicza moliwo zwikszenia ruchomoci lizgowej
pomidzy koci biodrow i krzyow. Fizjologiczne ruchy w stawach krzyowo-biodro-
wych podczas obustronnego lub jednostronnego obcienia, okrelane jako nutacja, odby-
waj si przez ruch podstawy koci krzyowej w stron brzuszn i grzbietow. Przy
przebiegu powierzchni stawowych od strony grzbietowo-przyrodkowej do brzuszno-bocz-
nej ten ruch zapewnia take w stawie waciwy efekt trakcji, ktry ma szczeglne znaczenie
przy uszkodzeniach albo niewydolnoci aparatu wizadowego stawu krzyowo-biodrowego
lub spojenia onowego.
128 12. Diagnostyka manualna i leczenie krgosupa
Te mechaniczne czci skadowe przebiegu paskich powierzchni staww krzyowo-bio-

drowych powinny by uwzgldnione w celu uzyskania efektywnoci technik mobilizacji
w tych stawach.
Wszystkie manipulacje na stawach ukw krgowych, cznie ze stawami kulistymi,

polegaj na mechanicznej trakcji stawu.
Spord trakcji stawowych w segmencie krgowym wyrnia si przede wszystkim

osiow trakcj segmentu krgowego. Suy ona odbarczeniu krkw midzykrgowych;
z reguy wywouje w stawach ukw krgowych ruch lizgowy rozdzielajcy (dywergencji)
z powikszeniem czaszkowo-ogonowego wymiaru otworu midzykrgowego.
12.2. Konsekwencje dla leczenia

Wyrnia si okrelone mechaniczne czci skadowe, ktre umoliwiaj zoone ruchy po-
midzy 2 krgami. Jeeli jeden z tych elementw zmienia si, ruch w segmencie moe by
ograniczony lub niemoliwy.
Przy kadym ruchu segmentowym (ruch testowy lub mobilizacja) jeden element stawu
jest ustabilizowany, a drugi moe by mobilizowany. Wyej opisane zmiany mog by
wykorzystane do oceny prawidowej mechaniki stawu: z jednej strony do uatwienia
stabilizacji krgu, ktry nie powinien si porusza, a z drugiej strony do zwikszenia
mobilizacji krgu.
12.2.1. Stabilizacja (fiksacja)

We wszystkich czciach krgosupa, na ktrych kocu osadzony jest stabilizowany krg,
fiksacja moe odbywa si przez zmian opisanych biomechanicznych skadowych ruchu
w stawie. Czsto wykorzystuje si do tego zgicie lub wyprost przy zmianach kifozy lub
lordozy, tak e s one poprawnie ustawione podczas badania palpacyjnego ruchw wyrost-
kw kolczystych.
Przykad: Przy zgiciu bocznym segmentu w stron lew w kifozie wystpuje fizjolo-
giczna towarzyszca rotacja krgu w stron lew, okrela si wic, e rotacja prawostronna
krgu jest niemoliwa.
Gdyby ustawienie wyjciowe byo w zgiciu bocznym na prawo, wtedy rotacja towarzy-
szca byaby rotacj prawostronn. Dlatego rotacja lewostronna byaby w tym samym odcin-
ku ograniczona. W ten sposb przy mobilizacji mona przez ustawienie wyjciowe ograni-
cza niekontrolowane (niepodane) ruchy towarzyszce.
Podobny efekt mona take uzyska przez zmiany zgicia bocznego, ale technicznie
jest to trudniejsze. Mona stwierdzi, e mobilizowany segment z reguy jest ustawiony
w zgiciu bocznym w punkcie szczytowym. W ten sposb powstaje rozcigajce napicie
aparatu torebkowo-wizadowego, wykorzystywane do mobilizacji stawu. Mona doprowa-
dzi do duego zgicia bocznego z maksymalnym napiciem torebki, ktre nie pozwala
ani na dalszy ruch lizgowy dywergencyjny (rozbieny), ani na trakcj.
W ustabilizowanych (ufiksowanych) odcinkach mog wystpowa ustawienia niefi-
zjologiczne, zasadniczo przy zmianach warunkw jednego z elementw ruchu. Powoduj
one, e efekt ruchowy przy ruchu mobilizacji na ufiksowanym krgu jest niemoliwy.
To zjawisko opisywane jest jako ufiksowanie lub zaryglowanie.
12.2. Konsekwencje dla leczenia 129
12.2.2. Mobilizacja i manipulacja

W mobilizacji wykorzystywane jest fizjologiczne" sprzenie 3 czci skadowych ruchu
(kifoza lub lordoza, zgicia boczne, rotacja), a te trjwymiarowe ruchy krgu s okrelane
jako ruch czony".
Te 3 jednakowo wane skadowe ruchu le take u podstaw przeciwblowych ustawie
odciajcych, uwzgldniajc zmiany patologiczne segmentu ruchowego.
Leczenie mobilizacyjne, jak kady ruch, wymaga impulsu ruchowego. Niektrzy auto-
rzy wol uywa sowa impuls" tylko w odniesieniu do manipulacji. Manipulacj opisuj
jako mobilizacj z impulsem, a mobilizacj jako mobilizacj bez impulsu. Zarwno mani-
pulacja, jak i mobilizacja potrzebuj impulsu ruchowego. Rnica pomidzy tymi impulsa-
mi dotyczy jedynie amplitudy i szybkoci.
Definicja manipulacji jest nastpujca: jednorazowy impuls ruchowy z niewielk si,
ma amplitud ruchu i duym przyspieszeniem (low amplitude, high velocity), prosto-
pady do paszczyzny powierzchni stawu, stosowany w celu wzajemnego uwolnienia po-
wierzchni stawu (trakcja stawu).
Mobilizacja polega na powtarzajcych si ruchach (trakcja lub ruch lizgowy) z nie-
wielkim przyspieszeniem i wzrastajc amplitud w celu zwikszenia zakresu ruchu.
Mobilizacja przez ruch lizgowy konwergencji (zbieny) lub dywergencji (rozbieny) po-
prawia jednoczenie ruch lizgowy w wymienionych kierunkach. Mobilizacja przez trakcj
lub manipulacja poprawiaj wzajemne rozdzielenie powierzchni stawowych. Nie istniej do-
td adne obowizujce opinie na temat terapeutycznego dziaania trakcji lub ruchu lizgo-
wego w stawie. Wydaje si prawdopodobne, e trakcje przede wszystkim agodz bl i roz-
luniaj napicie mini, a ruchy lizgowe bardziej uatwiaj ruch.
Obecnie przyjmuje si, e mobilizacja i manipulacja s bodcami (input) proprioceptyw-
nymi i w ten sposb poprawiaj sterowanie napiciem miniowym. Normalizacja napicia
mini poprawia poza tym koordynacj ruchow i w ten sposb zmniejsza take ble mi-
niowe.
13. Oglne badanie krgosupa i koczyn
w pozycji stojcej
Program badania
Ruchy ycia codziennego

- chd
- pozostae ruchy ycia codziennego
Postawa (ryc. 13.1 i 13.2)
Budowa ciaa (ryc. 13.1 i 13.2)
Skra
Badanie z zastosowaniem rodkw pomocniczych

13.1. Obrysy ciaa i rzeba mini 131
13.1. Obrysy ciaa i rzeba mini

Gowa:
ksztat czaszki
symetryczny
Brzusznie: symetryczne Szyja:

ustawienie obojczykw dugo, rzeba mini
Wysoko barkw Wysoko barkw

i zaokrglenie symetryczne
Ustawienie opatek
Fady pachowe Fady pachowe na rwnej
wysokoci
Rami:
rwne uksztatowa- Trjkty taliowe
nie i dugo symetryczne
Grzebienie biodrowe
na rwnej wysokoci
Szczelina odbytu Kolce biodrowe przednie grne
na rwnej wysokoci
Guzy kulszowe Kolce biodrowe tylne grne
w linii rodkowej na rwnej wysokoci
Fady poladkowe
Rzeba mini na rwnej wysokoci
symetryczna
Osie koczyn symetryczne
Zgicia kolan na rwnej

Rzeba mini
symetryczna wysokoci
Kostki obu koczyn dolnych

symetryczne, na rwnej
wysokoci
Piony gowy i podstawy

w jednej linii
Ryc. 13.1. Oglne badanie od strony grzbietowej: stan prawidowy. Obrysy ciaa i rzeba
mini s podzielone porwnawczo na dwie strony (z: Frisch H.: Programmierte Unter-
suchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
132 13. Oglne badanie krgosupa i koczyn w pozycji stojcej
13.2. Proporcje i krzywizny krgosupa

Proporcje
Szczyt czaszki
adnej
Harmonijne krzywizny asymetrii 2/5
krgosupa twarzy
Wcicie szyjne
Lordoza szyjna
Mostek
Ksztat
Kifoza piersiowa eber 2/5
Rzeba mi-
ni ramion
Lordoza ldwiowa Ppek
Powoki
Ustawienie miednicy brzuszne - 1
/5 grna dugo
wysklepie-
nie Spojenie
onowe
dolna dugo
Ryc. 13.2. Proporcje

i krzywizny krgosupa
najlepiej si ocenia przy
badaniu oglnym od stro-
ny bocznej i grzbietowej
(z: Frisch H.: Program-
mierte Untersuchung des
Bewegungsapparates.
6. Aufl. Springer, Berlin-
Podeszwy stp -Heidelberg 1995).
13.3. Orientacyjna ocena poziomu segmentw

krgosupa
Do wstpnej orientacji su nastpujce punkty odniesienia:
C7: Krg wystajcy, ktrego wyrostek kolczysty jest wyczuwalny przy zgiciu krgo-
supa szyjnego,
Th 1 : skierowany ogonowo koniec wyrostka kolczystego jest ustawiony na wysokoci
stawu mostkowo-obojczykowego,
Th 3 : znajduje si na wysokoci kolca opatki przy ramieniu zwisajcym w d,
Th 7 : znajduje si na wysokoci dolnego kta opatki,
Th 1 1 : jest ustawiony w przedueniu osi dolnej pary eber po stronie przyrodkowej,
L 4 : znajduje si mniej wicej na wysokoci grzebieni biodrowych (w zalenoci od
stopnia lordozy),
L 5 : na wysokoci linii przeduenia obu tylnych kolcw biodrowych (doeczki je-
dzieckie).
13.3. Orientacyjna ocena poziomu segmentw krgosupa 133
Ryc. 13.3. Orientacja dotyczca pooenia Ryc. 13.4. (Wg Forte, z: Neumann H.-D.:
krgw wg Sella (schemat dokumentacji) (z: Manuelle Medizin. 4. Aufl. Springer, Berlin-
Neumann H.-D.: Manuelle Medizin. 4. Aufl. -Heidelberg 1995.)
W celu dokadnej orientacji Sell opisuje szereg punktw, ktre nazwa ze wzgldw dy-
daktycznych dworcami" (ryc. 13.3).
Pocztkowo wyszukuje si wyrostek kolczysty C7 (vertebra prominens). Poniewa wy-
rostki kolczyste C 6 i C 7 czsto maj rwne dugoci, identyfikacja C 7 moe by trudna.
Rnicowanie nastpuje przez zgicie do tyu krgosupa szyjnego. Przy zgiciu do tyu
krg C6 znika gboko i przy palpacji odsuwa si. Wyrostek C7 pozostaje wyczuwalny pal-
pacyjnie take przy zgiciu do tyu. Przez odliczanie wyrostkw kolczystych mona okre-
li Th 5 , Th 1 0 , T h 1 2 oraz oznaczy punkt najbardziej oddalony ogonowo. Najbardziej odda-
lony w stron ogonow punkt wyrostka L5 mona okreli za pomoc linii czcej
rodki obu kolcw biodrowych tylnych grnych i mona go rwnie oznaczy. Od ozna-
czonych wyrostkw kolczystych C 7 Th 5 , Th 1 0 , T h 1 2 i L 5 badajcy liczy kolejne segmenty.
Szczeglne znaczenie dla diagnozy i terapii ma pomiar odstpu pomidzy skierowanymi
ogonowo kocami wyrostkw kolczystych odpowiedniego stawu krgowego lub wyrost-
ka poprzecznego (ryc. 13.4). Sell zaleca pomiar ustawionymi poprzecznie palcami: odstp
wynosi 3 palce w obrbie Th 6 _ 9 , 2 palce w obrbie Th 1 _ 5 i T h 1 0 - 1 2 a w krgosupie szyj-
nym i ldwiowym 11/2 palca poprzecznego.
14. Badanie okolicy ldwiowo-
-miedniczno-biodrowej w pozycji
stojcej
Program badania
1. Ogldanie (p. Badanie oglne, ryc. 13.1, str. 131, 132)
2. Czynne i bierne ruchy tuowia w trzech paszczyznach (diagnostyka stopniowa)

- paszczyzna strzakowa: zgicie brzuszne i grzbietowe
- paszczyzna czoowa: zgicie boczne
- paszczyzna poprzeczna: rotacja
3. Ocena palpacyjna ustawienia miednicy i stawu krzyowo-biodrowego

- ustawienie miednicy (ryc. 14.1)
- objaw wyprzedzania (ryc. 14.2)
- obnienie miednicy (test opadania biodra) (ryc. 14.3)

- trakcja krgosupa ldwiowo-krzyowego (ryc. 14.4)
5. Testy miniowe
- objaw Trendelenburga (odwodziciele stawu biodrowego)
- maksymalne zgicie w stawie biodrowym i kolanowym (minie stawu biodrowego
i kolanowego)
14.1. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji stojcej 135
14.1. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-

-miedniczno-biodrowej w pozycji stojcej
Badanie palpacyjne ustawienia miednicy (ryc. 14.1 a-c)
Ryc. 14.1 a Ryc. 14.1 b Ryc. 14.1 c
Stan prawidowy: Przy rwnej dugoci koczyn dolnych kolce biodrowe tylne (a)
i przednie (b), a take krtarze (c) s ustawione po obu stronach na rwnej wysokoci.
Objawy patologiczne:
Kolce biodrowe przednie i tylne oraz krtarz wikszy s z jednej strony ustawione niej
ni po stronie drugiej (na rycinie lewej) = anatomicznie krtsza koczyna po tej stronie.
Przedni kolec biodrowy z jednej strony (np. prawej) i przeciwlegy (tylny) kolec biodro-
wy z drugiej strony (lewej) s ustawione wyej (lub niej) ni odpowiadajce im, porw-
nywalne punkty strony przeciwnej = podejrzenie skrcenia miednicy z funkcjonalnie
skrcon koczyn po stronie wyej ustawionego kolca biodrowego przedniego gr-
nego.
136 14. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji stojcej
Objaw wyprzedzania w pozycji stojcej (ryc. 14.2 a, b)
Ryc. 14.2 a Ryc. 14.2 b

Take przy rwnym ustawieniu kolcw biodrowych, w pozycji pionowej - stanie na
obu koczynach - przy zgiciu tuowia do przodu mona zauway z jednej strony wysze
ustawienie kolca biodrowego tylnego w porwnaniu do strony przeciwnej (objaw wyprze-
dzania). Poniewa moe wystpowa skrcenie miednicy lub zablokowanie stawu
krzyowo-biodrowego, powinno to by wyjanione przez dalsze badanie.
Obnienie miednicy przy porwnaniu obu stron (ryc. 14.3 a, b)
Ryc. 14.3 a Ryc. 14.3 b

Przy zgiciu stawu kolanowego z jednej strony (a - lewe kolano, b - prawe kolano) na-
stpuje ukone ustawienie miednicy przy funkcjonalnie niezmienionej czci ldwiowej
krgosupa, co prowadzi do funkcjonalnej skoliozy. Przy utrzymywaniu si tego stanu
moe zaistnie zaburzenie mechaniki dolnych segmentw ldwiowych lub staww
krzyowo-biodrowych.
14.2. Badanie gry stawowej czci ldwiowej krgosupa w pozycji stojcej 137
14.2. Badanie gry stawowej czci ldwiowej

krgosupa w pozycji stojcej
Trakcja krgosupa ldwiowego (ryc. 14.4)
Ryc. 14.4
Ustawienie wyjciowe: Badajcy stoi, najlepiej w wykroku, z tyu pacjenta i obejmuje

oburcz jego tuw w dolnej poowie wzdu ukw ebrowych. Krgosup pacjenta jest
w lekkiej kifozie.
Wykonanie: Badajcy przenosi ciar ciaa na tyln koczyn doln. Trakcja czci l-
dwiowej krgosupa ma na celu zagodzenie blu i poprawienie funkcji w segmentach
ldwiowych. Jeeli tak nie jest, to w kadym przypadku konieczne jest segmentowe bada-
nie ruchu (p. podrozdzia 15.1).
-miedniczno-biodrowej w pozycji
siedzcej
Program badania
1. Ogldanie
- ustawienie spoczynkowe i poprawna postawa siedzca
- ustawienie miednicy - porwnanie z badaniem w pozycji stojcej
2. Czynne i bierne ruchy tuowia w trzech paszczyznach

(diagnostyka stopniowa)
3. Ocena palpacyjna stawu krzyowo-biodrowego i krgosupa ldwiowego

(diagnostyka segmentowa)
- ustawienie miednicy - porwnanie ze stanem w pozycji stojcej (p. rozdz.14)
- objaw wyprzedzania - porwnanie ze stanem w pozycji stojcej (p. rozdz.14)
- sposoby segmentowego badania ruchu czci ldwiowej krgosupa (ryc. 15.1)

- trakcje oraz kompresja krgosupa piersiowego i ldwiowego (ryc. 15.2)
5. Testy miniowe
- testy oporowe mini bioder
15.1. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji siedzcej 139
15.1. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-

-miedniczno-biodrowej w pozycji siedzcej
Sposoby segmentowego badania ruchu krgosupa ldwiowego (ryc. 15.1 a-d)
Ryc. 15.1 a Ryc. 15.1 b
Ryc. 15.1 c Ryc. 15.1 d
Ustawienie wyjciowe: Badany zakada rce na kark. Siedzi na brzegu kozetki na obu
guzach kulszowych (tubera ossis ischii). Terapeuta stoi bokiem do niego i obejmuje tuw
pacjenta oraz jego rami.
Wykonanie: Badajcy ocenia ruchomo staww midzykrgowych na podstawie ru-
chw dwch ssiadujcych wyrostkw kolczystych:
przy przodozgiciu ich rozdzielenie (ruch lizgowy rozbieny - dywergencja) (a),
przy przeprocie ruch lizgowy jednego wyrostka na drugi (ruch lizgowy zbieny -
konwergencja) (b),
140 15. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji siedzcej
rotacja: trzony krgw rotuj w stron rotacji tuowia, wyrostki kolczyste w stron prze-
ciwn (c),
przy zgiciu bocznym rotacja towarzyszca wyrostkw kolczystych w stron zgicia
tuowia przy lordozie czci ldwiowej krgosupa (d), a przy kifozie - w drug stron;
trzony krgowe rotuj w stron przeciwn.
Aby nie wystpoway niezamierzone ruchy towarzyszce w niebadanych czciach kr-
gosupa, wykonuje si opisan niej stabilizacj:
przy badaniu zgicia czci ldwiowej krgosupa (a) cz piersiowa krgosupa jest
ustabilizowana w maksymalnym przodozgiciu (1), pniej stabilizuje si klatk piersio-
w przez przesunicie grzbietowe (2); miednica rotuje na guzach koci kulszowej w stron
grzbietow (2), a wyrostki kolczyste czci ldwiowej rozdzielaj si (dywergencja);
przy badaniu przeprostu (b) cz piersiowa krgosupa jest ustabilizowana w maksy-
malnym wyprocie (1), nastpnie stabilizuje si tuw przez pociganie w stron brzuszn
(2); miednica rotuje w stron brzuszn (2), a wyrostki kolczyste przybliaj si do siebie
(konwergencja).
15.2. Badanie gry stawowej czci ldwiowej

i piersiowej krgosupa w pozycji siedzcej
Trakcja i kompresja czci ldwiowej i piersiowej krgosupa (ryc. 15.2 a, b)
Ryc. 15.2 a Ryc. 15.2 b
Trakcja (a) jest przeprowadzana w taki sposb jak trakcja czci ldwiowej krgosupa
w pozycji stojcej (p. podrozdzia 14.4); kompresja (b) odbywa si przez stosowanie ucisku
na oba ramiona. Przy trakcji wystpuje lekkie zmniejszenie blu oraz poprawa funkcji
w czci krgosupa piersiowego i ldwiowego w wyniku odcienia jdra miadystego.
Kompresja prowokuje bl krka midzykrgowego i/lub staww ukw krgowych.
-miedniczno-biodrowej w uoeniu
na brzuchu
Program badania
1. Ogldanie
- ustawienie miednicy i obrysy poladkw
- kt miednica-koczyna dolna
- rnica dugoci koczyn dolnych
- asymetrie rzeby mini
- ksztat krgosupa
2. Czynne i bierne ruchy w stawach biodrowym i kolanowym

- przeprost stawu biodrowego (pierwszy stopie testu trjfazowego, ryc. 16.1)
- rotacja stawu biodrowego
- zgicie, wyprost, rotacja stawu kolanowego
3. Ocena palpacyjna okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej

- ocena palpacyjna okolicy krzyowo-biodrowej (ryc. 16.2)
- ocena palpacyjna segmentowa odcinka ldwiowego krgosupa (ryc. 16.9)
- test sprynowania okolicy ldwiowej krgosupa (ryc. 16.10)
- fad skrny Kiblera (ryc. 16.11)

- stawy krzyowo-biodrowe (ryc. 16.4-16.8)
- cz ldwiowa krgosupa (L 4 i L5) (ryc. 16.12)
5. Testy miniowe
- testy oporowe mini stawu biodrowego
(prostowniki i rotatory)
- minie stawu kolanowego
- prostowniki grzbietu
142 16. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na brzuchu
16.1. Diagnostyka rnicowa staww okolicy

ldwiowo-miedniczno-biodrowej
Test trjfazowy (ryc. 16.1 a-c)
Ryc. 16.1 a 1 Ryc. 16.1 b
Przy tecie trjfazowym bada si kolejno:

staw biodrowy (1),
staw krzyowo-biodrowy (2),
Ryc. 16.1 c 3 cz doln krgosupa ldwiowego (3).
Stan prawidowy
staw biodrowy: przeprost 15-20 przy ustabilizowanej miednicy,
staw krzyowo-biodrowy: niewielka sprynujca ruchomo w tym stawie przy usta-
bilizowaniu koci krzyowej,
przejcie ldwiowo-krzyowe: niewielka ruchomo zbiena (nasuwanie jednej po-
wierzchni stawowej na drug w dolnych segmentach ldwiowych) przy stabilizacji gr-
nej czci krgosupa ldwiowego.
Rejestruje si ograniczenie ruchw, ewentualnie wystpujce ble.
16.2. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-krzyowej w uoeniu na brzuchu 143
16.2. Badanie palpacyjne okolicy ldwiowo-krzyowej

w uoeniu na brzuchu
Badanie palpacyjne strony grzbietowej okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej

(ryc. 16.2)
Staw krzyowo-biodrowy
Minie tylnej M. erector spinae IP = punkty podranienia grnego (S 1)

grupy biodra i dolnego (S 3 ) bieguna stawu
M. latissimus dorsi
Strefy podranienia
krgosupa ldwiowego
Minie grzebienia biodrowego
Minie tylnej grupy biodra
Bruzda krzyowo-biodrowa
M. glutaeus medius
Staw krzyowo-biodrowy
M. glutaeus maximus
Strefy podranienia S 1 - S 3
M. tensor fasciae latae
Trochanter major
Tuber ossis ischii
M. biceps femoris
M. semitendinosus
. M. adductor magnus
M. semimembranosus
Dolny obrys koci krzyowej

Trochanter major (dolny kt boczny/ko ogonowa)
Tuber ossis ischii

W uoeniu na brzuchu bada si palpacyjnie:

2 przyczepy mini do miednicy
- guz kulszowy (minie kulszowo-goleniowe [m. semitendinosus, m. semimembra-
nosus, m. biceps femoris)
- krtarz wikszy (m. gluteus maximus/rotatory zewntrzne)
i na koci krzyowej
- tyln grup mini biodra (poladkowe, m. tensor fasciae latae) oraz
- stawy krzyowo-biodrowe z dolnymi bocznymi ktami w uoeniu na boku.
Ruchy staww w okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej

Zgicie Rotacja
Zgicie
Lig. iliolumbale koci Lig. iliolumbale Osie skone
krzyowej
Osie zgicia
1 Ruchy koci krzyowej

i biodrowej przy skr-
ceniu koci krzyowej
2 Ruch przeciwny L 5
3 Ruchy koci krzyowej
i biodrowej przy zgi-
ciu koci krzyowej
Dolny kt
boczny
Ryc. 16.3. U podstawy bardzo zoonych ruchw koci krzyowej i biodrowej podczas ob-
cienia, np. przy chodzeniu, le rnorodne osie ruchu (z: Frisch H.: Programmierte Un-
tersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
16.3. Badanie gry stawowej staww krzyowo-biodrowych w uoeniu na brzuchu 145
Ryc. 16.4. Ruchy bierne i gra stawowa w okolicy przejcia ldwiowo-krzyowego (z:
Frisch H:. Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
16.3. Badanie gry stawowej staww

krzyowo-biodrowych w uoeniu na brzuchu
Test sprynowania koci krzyowej (ryc. 16.5 a, b)
Test sprynowania koci biodrowej (ryc. 16.6 a, b)
Nutacja przeciwna koci krzyowej podczas przesunicia czaszkowego (ryc. 16.7 a, b)
Nutacja koci krzyowej podczas przesunicia w stron ogonow (ryc. 16.8 a, b)
Test sprynowania koci krzyowej (ryc. 16.5 a, b)
Ryc. 16.5 a Ryc. 16.5 b
Na ryc. 16.5 a - ustawienie do testowania, na ryc. 16.5 b - palpacja dolnego bieguna sta-
wu na modelu szkieletu. Ucisk na koniec koci krzyowej wywouje ruch przeciwnej nu-
tacji koci krzyowej w obrbie obrczy miednicy w stron czaszkow i grzbietow. W ten
sposb mona testowa ruchy w stawach krzyowo-biodrowych, szczeglnie w obrbie dol-
nego bieguna stawu.
Test sprynowania koci biodrowej (ryc. 16.6 a, b)
Ryc. 16.6 a Ryc. 16.6 b
Na ryc. 16.6 a - ustawienie do testowania, na ryc. 16.6 b - palpacja grnego bieguna sta-
wu na modelu szkieletu.
Sprynujce unoszenie talerza miednicy w stron grzbietow wyzwala wzgldny
ruch nutacji koci krzyowej w stron brzuszn i ogonow. Przy pogbieniu rowka (ry-
nienka pomidzy koci krzyow i biodrow) moe by testowana nutacja w obrbie gr-
nego bieguna stawu.
16.3. Badanie gry stawowej staww krzyowo-biodrowych w uoeniu na brzuchu 147
Nutacja przeciwna koci krzyowej podczas przesunicia w stron czaszkow (ryc.

16.7 a, b)
Ryc. 16.7 a Ryc. 16.7 b
Talerz koci biodrowej jest stabilizowany od strony czaszkowej, a druga rka ley od
strony ogonowej na dolnym bocznym kcie koci krzyowej.
Nutacja koci krzyowej podczas przesunicia w stron ogonow (ryc. 16.8 a, b)
Ryc. 16.8 a Ryc. 16.8 b
Ruch testowy nutacji. Talerz koci biodrowej jest stabilizowany od strony ogonowej na
guzie kulszowym (tuber ischiale). Druga rka uoona jest na podstawie koci krzyowej od
strony czaszkowej i wykonuje ruch jej sprynowania w stron brzuszn i ogonow (ruch
nutacji).
Oba powysze testy powinny by wykonane jeden po drugim. Przy zahamowaniu ruchu
powinny by rejestrowane: kierunek i wraliwo blowa. Ruch mobilizacji powinien wic
odbywa si w kierunku wolnym od blu.
16.4. Badanie palpacyjne czci ldwiowej krgosupa

w uoeniu na brzuchu
Odcinkowe badanie palpacyjne i test sprynowania w czci ldwiowej krgosu-

pa (ryc. 16.9 a-f)
Celem tych testw jest diagnostyka stopniowa i odcinkowa stosowana do wyszukania

zablokowanych segmentw (wraliwo blowa przy ucisku) i badania elastycznoci w te-
cie sprynowania.
Ryc. 16.9 a Ryc. 16.9 b
Ryc. 16.9 c Ryc. 16.9 d
Ustawienie wyjciowe: Uoenie na brzuchu, na stabilnym podou.

Wykonanie: Ucisk sprynujcy przeprowadzany jest przez kb rki (a, b) lub opusz-
ki kciuka, wskaziciela i palca rodkowego (c) ze zwikszeniem ucisku przez kbik drugiej
rki (d) od strony brzusznej. Ucisk sprynujcy powinien by wywierany na odcinki (a, b)
lub na segmenty (c, d), a nie na wyrostki poprzeczne albo na wyrostki stawowe. Rejestruje
si ruchomo sprynowania lub bl (test sprynowania).
Obraz kliniczny: Sprynowanie bez blu = stan prawidowy.
Brak sprynowania (z blem lub bez blu) = zablokowanie.
Nadmierne sprynowanie = podejrzenie o niestabilno segmentow.
16.4. Badanie palpacyjne czci ldwiowej krgosupa w uoeniu na brzuchu 149
Ryc. 16.9 e Ryc. 16.9 f
Na modelach szkieletu pokazano dziaanie stosowanych impulsw: ruchu rozbienego

w segmencie L 3 /L 4 (e) i trakcji w segmencie L 2 /L 3 oraz kompresji ssiedniego dolnego seg-
mentu L3/L4 (f) przez kompresj wyrostkw kolczystych L3 podczas pchnicia palpacyj-
nego. Zaznaczona stabilizacja, ktra zawsze dotyczy krgu doogonowego, nie jest wykony-
wana przez terapeut, lecz jest uwarunkowana anatomicznie.
Test sprynowania czci ldwiowej krgosupa w segmencie L 5 /S 1 (ryc. 16.10

a-c)
Ryc. 16.10 a
Ryc. 16.10 b Ryc. 16.10 c

Test moe uzupenia dwustopniowy test sprynowania (powierzchowna i gboka pal-

pacja przy ucisku) i suy do lokalizacji zablokowania.
Ustawienie wyjciowe: Rozwarte palce le na wyrostkach stawowych (a).
Wykonanie: Niewielkie sprynowanie, a przede wszystkim kompresja powierzchni
stawowych (b, c).
Fad skrny Kiblera (ryc. 16.11)
Ryc. 16.11
Zrolowany fad skrny pozwala oceni strefy zwikszonej wraliwoci blowej. Pod-
czas rolowania fadu skrnego rejestruje si jego grubo, opr i bolesno (diagnostyka der-
matomw).
16.5. Badanie gry stawowej krgosupa ldwiowego w uoeniu na brzuchu 151
16.5. Badanie gry stawowej staww czci ldwiowej

krgosupa w uoeniu na brzuchu
Rotacja segmentw ldwiowych (ryc. 16.12 a-d)
Ryc. 16.12 a Ryc. 16.12 b
Ryc. 16.12 c Ryc. 16.12 d
Po ustabilizowaniu jednego z dwch krgw tworzcych segment ruchowy mona, po

wykonaniu rotacji ssiedniego krgu grnego (a, c) lub dolnego (b, d), ustali, czy zabloko-
wanie dotyczy krgu grnego czy dolnego. Ustabilizowany krg ustawia si w pozycji ro-
tacji. Nastpnie wykonuje si w kierunku przeciwnym rotacj ssiedniego krgu: naj-
pierw dolnego (a, c), potem grnego (b, d), i obserwuje si, w ktrym kierunku
i segmencie rotacja jest bolenie ograniczona. Oprcz stwierdzenia poziomu zablokowa-
nia test ten pomaga w ustaleniu, z ktrej strony wystpuje bolesna dysfuzja krgosupa.
Zwykle jest to staw uku krgowego ciskany podczas rotacji.
na boku
Program badania
3. Ocena palpacyjna krgosupa ldwiowego
(diagnostyka segmentowa) (ryc. 17.3)
5. Testy miniowe
- testy oporowe mini obrczy miednicznej
- odwodziciele
- przywodziciele
17.1. Badanie palpacyjne krgosupa ldwiowego

w uoeniu na boku
Biomechanika ruchw w czci ldwiowej krgosupa
Ryc. 17.1. Ktowy ruch lizgowy przy roz- Ryc. 17.2. Gra stawowa podczas rotacji (z:
ciganiu, zgiciu brzusznym i grzbietowym; Frisch H:. Programmierte Untersuchung des
gra stawowa (z: Frisch H:. Programmierte Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. lin-Heidelberg 1995).
Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
17.1. Badanie palpacyjne krgosupa ldwiowego w uoeniu na boku 153
Sposoby badania segmentowego czci ldwiowej krgosupa (ryc. 17.3 a-e)
Ryc. 17.3 a Ryc. 17.3 b
Ryc. 17.3 c Ryc. 17.3 d
Ryc. 17.3 e
Ruchomo segmentow ocenia si palpacyjnie, podobnie jak przy badaniu rucho-

moci segmentowej w pozycji siedzcej: ruch lizgowy rozbieny (dywergencje) (a) i ruch
lizgowy zbieny (konwergencj) (b) przy zgiciu brzusznym i grzbietowym, a take rotacj
przy zgiciu bocznym (c, d). Prowadzenie ruchu nastpuje z miednicy, przy czym koczyny
lub miednica s wykorzystywane jako dwignie. Rycina 17.3 e przedstawia ruchy na modelu
kostnym.
na plecach
Program badania
1. Ogldanie
- koczyny dolne
- ustawienie miednicy
- krgosup
- powoki brzuszne
2. Badanie ruchw czynnych i biernych okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej

- zgicie stawu biodrowego
- rotacja stawu biodrowego
- odwodzenie w stawie biodrowym
- testy orientacyjne stawu kolanowego (zgicie, wyprost, rotacja)
- testy rnicowe dla stawu krzyowo-biodrowego, krgosupa ldwiowego i mini
(ryc. 18.1)
3. Badanie palpacyjne przedniej czci miednicy (ryc. 18.2)

- trakcja krgosupa ldwiowego (ryc. 18.3)
5. Testy miniowe
- test oporowy mini bioder i brzucha
- testy skrcenia (ryc. 11.3, str. 124)
18.1. Ustalenie strony zaburzenia ruchu 155
18.1. Ustalenie strony zaburzenia ruchu
Objaw wyprzedzania w pozycji lecej (ryc. 18.1 a-d)
Ryc. 18.1 a Ryc. 18.1 b
Ryc. 18.1 c Ryc. 18.1 d
Ustawienie wyjciowe: Uoenie na plecach w rozlunieniu, bez bocznych odchyle

koczyn dolnych, ktre mogyby powodowa funkcjonaln rnice wysokoci kostek (a).
Ustalenie ustawienia kostek (c).
Naley pozwoli badanemu usi, przy czym terapeuta, w celu uniknicia ograniczenia
ruchu lizgowego, unosi koczyny dolne nieco powyej kozetki (b). Ponowne ustalenie
ustawienia kostek, ktre prawidowo powinny znajdowa si na tej samej wysokoci.
Przy niszym ustawieniu jednej kostki mona myle o zaburzeniach ruchu (d).
156 18. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na plecach
Badanie palpacyjne strony brzusznej okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej

(ryc. 18.2)
W uoeniu na plecach bada si palpacyjnie:

kolec biodrowy przedni grny jako przyczep mini:
- napinacza powizi szerokiej {tensor fasciae latae)
- krawieckiego {sartorius),
staw biodrowy
krtarz mniejszy jako przyczep minia
- biodrowo-ldwiowego (iliopsoas),
spojenie koci onowych jako punkt przyczepu mini:
- smukego (gracilis)
- grzebieniowego (pectineus)
- przywodziciela dugiego (adductor longus),
kana pachwinowy
18.3. Badanie gry stawowej w czci ldwiowej krgosupa w uoeniu na plecach 157
18.3. Badanie gry stawowej w czci ldwiowej

krgosupa w uoeniu na plecach
Trakcja krgosupa ldwiowego (ryc. 18.3 a-c)
Ryc. 18.3 a Ryc. 18.3 b
Ryc. 18.3 c
Ustawienie wyjciowe: Swobodne uoenie pacjenta na plecach. Trakcja za koczyny

dolne nie powinna by przeprowadzona tylko przy pomocy koczyn grnych, ale rwnie
przy wspudziale tuowia terapeuty. Najlepiej, jeeli terapeuta stoi podczas leczenia w wy-
kroku, eby odciy wasny krgosup.
Wykonanie:
Koczyny dolne cignie si w kierunku ogonowym. Stopy pacjenta opieraj si o uda te-
rapeuty (a).
Jeeli przesunicie tuowia na kozetce jest ograniczone, koczyny dolne mog by unie-
sione i ustabilizowane na ciele terapeuty (b).
Gdy uzyskuje si uoenie bezblowe, wtedy moe nastpi trakcja w odchyleniu
bocznym (c).
Uwaga: Powinno by utrzymane uoenie bezblowe!
Trakcja nastpuje w wyniku przemieszczenia do tyu ciaa terapeuty, ktry stoi w wykroku.
19. Badanie klatki piersiowej
w pozycji siedzcej
Program badania
1. Ogldanie
- budowa klatki piersiowej (asymetria, ustawienie obojczyka, ksztat mostka, krgo-
sup, ebra)
- ruchy oddechowe
2. Czynne i bierne ruchy tuowia w trzech paszczyznach

(diagnostyka stopniowa; oddychanie prawidowe i oddychanie gbokie)
3. Badanie palpacyjne staww klatki piersiowej

- sposoby segmentowego badania ruchw krgosupa piersiowego (ryc. 19.1)
- chrzstkozrosty mostkowe i ebrowe (p. rozdz. 21)
- stawy ebrowo-poprzeczne (p. rozdz. 20)
- sposoby segmentowego badania ruchw eber (p. rozdz. 20, 21)

- oburczna kompresja klatki piersiowej w paszczynie czoowej
- oburczna kompresja klatki piersiowej w paszczynie strzakowej
19.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej

w pozycji siedzcej
Sposoby segmentowego badania ruchomoci czci piersiowej krgosupa (ryc.

19.1 a-f)
Ryc. 19.1 c Ryc. 19.1 d

160 19. Badanie klatki piersiowej w pozycji siedzcej
Niebadany krgosup ldwiowy powinien by ustawiony do badania ruchw w moli-
wie najwikszym wygiciu w przeciwnym kierunku, tzn.:
przy badaniu przodozgicia (a) w lordozie, z pochyleniem miednicy i przesuniciem
tuowia w stron brzuszn,
przy badaniu wyprostu (b) w kifozie przez odchylenie miednicy na guzach kulszowych
w stron grzbietow i przesunicie klatki piersiowej w stron grzbietow (1),
przy zgiciach bocznych (c) osiga si ustawienie skrzywienia krgosupa przebiega-
jce w stron przeciwn przez zastosowanie podkadki (1),
przy rotacji (d) w podobnym ustawieniu czci ldwiowej krgosupa - take przez za-
stosowanie podkadki, podobnie jak przy skonie bocznym (1).
Wykonanie:
Terapeuta prowadzi ruch tuowia z barkw pacjenta, ktrego ramiona albo s skrzyowa-
ne na klatce piersiowej, albo s przywiedzione na jej przedniej czci.
Utrzymywanie splecionych rk na karku chroni przed niepodanymi towarzyszcymi ru-
chami czci szyjnej krgosupa (2). Ruch jest testowany podczas rozchylania si (a) lub
podczas zbliania wyrostkw kolczystych (b) albo przy zgiciach bocznych przez ich rotacj
w stron wypuk krzywizny. Podczas rotacji wyrostki kolczyste poruszaj si w jej kierun-
ku (d).
Ryc. 19.1 e Ryc. 19.1 f
czone s np. ruchy:

Zgicie boczne lewostronne w przodozgiciu (ryc. e): ustabilizowanie czci ldwio-
wej przez zastosowanie podkadki (1) oraz ruch tuowia do zgicia bocznego i przodo-
zgicia.
Zgicie lewostronne w wyprocie (ryc. f): podobne ustabilizowanie czci ldwiowej
przez zastosowanie podkadki (1) i wykonanie zgicia bocznego tuowia oraz wyprostu
(2).
Biomechanika ruchw krgosupa piersiowego
Ryc. 19.2. Ruchy lizgowe podczas zgicia grzbietowego i brzusznego. 1 - ruch trzonu
krgowego, 2 - ruch lizgowy w stawie ebrowo-poprzecznym, 3 - ruch lizgowy w stawie
uku krgowego, 4 - trakcja stawu uku krgowego (z: Frisch H.: Programmierte Untersu-
chung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
Ryc. 19.3. Ruchy lizgowe przy zgiciu bocznym i rotacji (z: Frisch H.: Programmierte Un-
20. Badanie klatki piersiowej w uoeniu
na brzuchu i w uoeniu na boku
Program badania
1. Ogldanie (p. rozdz. 13)
2. Ruchy czynne:
Ruchy oddechowe (gbokie oddychanie)
3. Badanie palpacyjne staww klatki piersiowej

- badanie palpacyjne klatki piersiowej od strony grzbietowej (ryc. 20.1)
- uciskowe badanie palpacyjne wyrostkw kolczystych i poprzecznych (ryc. 20.2, 20.3)
- ruchy eber i przestrzeni midzyebrowych (ryc. 20.6)
- sposoby oceny segmentowej ruchomoci eber dolnych (ryc. 20.7)

- segmentw piersiowych (ryc. 20.8)
- ruchy opatki (p. rozdz. 8)
5. Testy miniowe
- stabilizatory opatki (m. czworoboczny/m.m. rwnolegoboczne)
20.1. Palpacja grzbietu i boku klatki piersiowej, w spoczynku i w ruchu 163
20.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej w uoeniu

na brzuchu i na boku, w spoczynku i w ruchu
Badanie palpacyjne klatki piersiowej od strony grzbietowej (ryc. 20.1)
1 Wyrostki kolczyste (rozeta blowa")

2 Stawy ukw krgowych, wyrostki po-
przeczne
3 Stawy ebrowo-poprzeczne
4 Minie segmentowe (punkty spusto-
we)
M. multifidus 5 Punkty podranienia segmentowego
wg Sella
M. levator costae
longus
Ucisk na wyrostek poprzeczny w stron brzuszn powoduje niewielki impuls trak-

cyjny w ssiednich stawach od strony czaszki, a take impuls kompresyjny w ssiednich sta-
wach od strony ogonowej (test sprynowania), ruch lizgowy rozbieny przy przesuwie
w stron czaszkow.
Bocznie od wyrostkw poprzecznych znajduj si:
stawy ukw krgowych po stronie przyrodkowej minia prostownika grzbietu, kt-
re przy zablokowaniach czsto s silnie bolesne podczas ucisku (strefy podranienia),
stawy ebrowo-poprzeczne i wyrostki poprzeczne na bocznym brzegu minia pro-
stownika grzbietu, s oddalone 3-5 cm od szeregu wyrostkw kolczystych,
punkty spustowe (trigger points) w miniach segmentu
164 20. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na brzuchu i w uoeniu na boku
Segmentowe badanie palpacyjne wyrostkw kolczystych uciskiem w stron brzusz-

n i czaszkow (rozeta blowa") (ryc. 20.2 a, b)
Ryc. 20.2 a Ryc. 20.2 b
Ucisk w kierunku brzusznym (a) pozwala sprawdzi wraliwo blow; ucisk w stro-
n czaszkow (b) pozwala oceni zbien ruchomo staww ukw krgowych (dywer-
gencja).
Segmentowe badanie palpacyjne przez ucisk na wyrostki poprzeczne w stron

brzuszn i czaszkow (test sprynowania) (ryc. 20.3 a) oraz badanie palpacyjne
staww ebrowo-poprzecznych (ryc. 20.3 b)
Ryc. 20.3 a Ryc. 20.3 b
Znaczenie podobne jak przy palpacji uciskowej na wyrostki kolczyste.

20.1. Palpacja grzbietu i boku klatki piersiowej, w spoczynku i w ruchu 165
Biomechanika ruchomoci eber
Ryc. 20.4. Ruchomo eber w stawach ebrowo-krgowych (z: Frisch H.\ Programmierte
Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
Ryc. 20.5. Ruchy kabka wiadra od 6. do 11. ebra w stawach ebrowo-poprzecznych

(z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
Podczas wdechu ebra unosz si, przy czym w bocznych stawach ebrowo-poprzecz-
nych przesuwaj si ruchem lizgowym w stron czaszkow. Przestrzenie midzyebrowe
rozszerzaj si. Grne czci staww ebrowo-krgowych znajduj si pod nieco zwikszo-
nym cinieniem, a w dolnych czciach staww wystpuje lekka trakcja.
Przy wydechu ruch przebiega w sposb odwrotny.
166 20. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na brzuchu i w uoeniu na boku
Badanie palpacyjne ruchw eber w uoeniu na brzuchu (ryc. 20.6 a, b)
Ryc. 20.6 a Ryc. 20.6 b
Ocena palpacyjna przestrzeni midzyebrowych i ruchw eber obejmuje testowanie od-

dechowej synchronizacji ruchw eber i rozszerzania przestrzeni midzyebrowych pod-
czas wdechu.
Ocena segmentowa ruchw dolnych eber w uoeniu na boku (ryc. 20.7 a, b)
Ryc. 20.7 a Ryc. 20.7 b
Punkty do oceny dolnych eber le w rodkowej linii pachowej. Natomiast grne ebra
(2.-6. ebro) s oceniane w uoeniu na plecach wzdu przedniej linii pachowej (p. rozdz.
21). Testowanie ruchomoci dolnych eber i rozszerzenia przestrzeni midzyebrowych
odbywa si po uoeniu bocznych partii eber na podkadce (ruch kabka wiadra). Rycina
20.7 a przedstawia test, rycina 20.7 b przedstawia stabilizacj dolnego ebra przy rozszerze-
niu terapeutycznym lecej nad nim przestrzeni midzyebrowej.
20.2. Badanie gry stawowej w czci piersiowej krgosupa w uoeniu na brzuchu 167
20.2. Badanie gry stawowej w czci piersiowej

krgosupa w uoeniu na brzuchu
Badanie gry stawowej segmentw krgosupa piersiowego (ryc. 20.8 a-c)
Ryc. 20.8 b Ryc. 20.8 c
Testowanie ruchu lizgowego przy przesuwie poruszajcych si wyrostkw kolczystych

krgosupa w stron boczn wzgldem ustabilizowanego krgu ssiedniego.
Test suy do umiejscowienia zablokowanych blowo segmentw. Przy tym, podobnie
jak w czci ldwiowej krgosupa, wyrostek kolczysty jest ustabilizowany; kolejno po so-
bie rotuj ssiednie krgi od strony czaszkowej i ogonowej wzgldem ustabilizowanego
krgu.
21. Badanie klatki piersiowej w uoeniu
na plecach
Program badania
1. Ogldanie (p. rozdz. 19)
2. Ruchy czynne
Ruchy oddechowe (oddychanie gbokie)
(diagnostyka odcinkowa)
3. Ocena palpacyjna eber (diagnostyka segmentowa)

- badanie palpacyjne klatki piersiowej od strony brzusznej (ryc. 21.1)
- sposoby oceny segmentowej ruchomoci grnych eber (ryc. 21.2)

- test sprynowania 1. ebra (p. rozdz. 8)
- stawy mostkowo-obojczykowy i barkowo-obojczykowy (p. rozdz. 8)
5. Testy miniowe
- test skrcenia minia piersiowego wikszego
21.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej w uoeniu na plecach 169
21.1. Badanie palpacyjne klatki piersiowej w uoeniu

na plecach
Ocena palpacyjna klatki piersiowej od strony brzusznej (ryc. 21.1)
1 Stawy obojczyka
2 Chrzstkozrosty eber,
stawy ebrowe
3 Wyrostek mieczykowaty
4 ebra wolne
5 Przyczepy mini
M. pectoralis
minor
M. pectoralis
major
M. serratus
anterior
Punkty oceny palpacyjnej po stronie brzusznej s nastpujce:

Stawy obojczyka (patrz badania obrczy barkowej).
Chrzstkozrosty eber i stawy ebrowe Bolesno uciskowa moe wskazywa na
zaburzenia ruchomoci przyczepionego tam ebra.
Wyrostek mieczykowaty . Przy bolesnoci powinien by badany segment Th 7 - pod
ktem zaburze czynnoci (ebra i stawy krgosupa).
ebra wolne mog prowadzi do bolesnych zaburze oddychania. Konieczne jest
ustawienie spoczynkowe, adnej mobilizacji.
Tendopatia przyczepw duych wachlarzowatych mini piersiowych mniejszego
i wikszego oraz zbatego przedniego
170 21. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na plecach
Segmentowa ocena grnych eber (ryc. 21.2 a, b)
Ryc. 21.2 a Ryc. 21.2 b
Unoszenie i opadanie eber przy wdechu i wydechu jest dobrze wyczuwalne w przedniej
linii pachowej.
w pozycji siedzcej
Jeeli podczas badania czci szyjnej krgosupa, szczeglnie przy trakcji, ostronej kom-
presji (!) albo przy testach opukiwania lub potrzsania za wyrostki kolczyste, wystpuj
bl, zawroty gowy i inne dolegliwoci, badanie powinno wyjani przyczyny tych obja-
ww!
Program badania
1. Ogldanie (ksztat szyi, ustawienie gowy, ksztat czaszki, symetria twarzy)
2. Czynne i bierne ruchy czci szyjnej krgosupa i gowy w trzech paszczyznach

- paszczyzna strzakowa: zgicia grzbietowe i brzuszne
- paszczyzna czoowa: zgicia boczne
- paszczyzna poprzeczna: rotacje
3. Ocena palpacyjna czci szyjnej krgosupa (diagnostyka segmentowa)

- badanie palpacyjne klatki piersiowej od strony brzusznej (p. rozdz. 21)
- badanie palpacyjne i ocena ruchomoci podstawy czaszki/krgu szczytowego (C0/C1)
(ryc. 22.4, 22.5)
- ocena ruchomoci segmentu krgu szczytowego/obrotowego (C1/C2) (ryc. 22.6, 22.7)
- ocena ruchomoci C2/C3 (ryc. 22.8, 22.9)
- ocena ruchomoci C 5 -Th 3 (ryc. 22.10-22.12) (przejcie szyjno-piersiowe)

- trakcja i kompresja (ryc. 22.13-22.15)
- ruchy lizgowe staww ukw krgowych
5. Testy miniowe
- testy oporowe mini szyi (ryc. 22.16-22.19)
172 22. Badanie krgosupa szyjnego w pozycji siedzcej
22.1. Biomechanika staww gowy
Ryc. 22.1 a, b. Ruchy lizgowe i miejsca badania palpacyjnego w stawach gowy (C 0 , C1,
C 2 ). Rotacja C1 i C2 od strony czaszkowej (a) i bocznej (b) (z: Frisch H.: Programmierte Un-
Ryc. 22.2 a, b. Zakresy ruchw w segmentach C0/C1 (a) i C1/C2 (b) (wg Kapandji 1970)
(z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl. Springer, Ber-
22.2. Badanie palpacyjne i badanie ruchomoci w segmencie C 0 /C 1 w pozycji siedzcej 173
Ryc. 22.3. Punkty orientacyjne w czci szyjnej

krgosupa (z: Neumann H.-D.: Manuelle Medizin.
4. Aufl. Springer, Berlin-Heidelberg 1995).
22.2. Badanie palpacyjne i badanie ruchomoci

w segmencie C 0 / C 1 W pozycji siedzcej
Diagnostyka ustawienia krgu szczytowego (ryc. 22.4 a-c)
Ryc. 22.4 a Ryc. 22.4 b
Wyrostki poprzeczne krgu szczytowego

s badane w kcie pomidzy wstpujc
gazi uchwy i wyrostkiem sutkowatym
(ryc. 22.4 a). Wysokie ustawienie wyrost-
kw poprzecznych odpowiada za wgniece-
Ryc. 22.4 c nie podstawy czaszki.
Zgicie boczne (ryc. 22.5 a-d)
Ryc. 22.5 a Ryc. 22.5 b
Ryc. 22.5 c Ryc. 22.5 d
Wahania gowy przy zgiciu bocznym odbywaj si wok osi obrotu w dolnej 1/3 ob-
wodu czaszki na wysokoci otworw nosowych. Przy tym wyrostek poprzeczny po stronie
zgicia jest lepiej wyczuwalny (p. ryc. 22.5 b i d).
Wykonanie: Badajcy prowadzi gow pacjenta z obu stron przy poprawnie uoonych
palcach wskazujcych i serdecznych jak rwnie kciukach z tyu gowy. Duszy palec rod-
kowy ocenia obustronnie ruchomo krgu szczytowego w kcie pomidzy uchw i wy-
rostkiem sutkowatym.
22.3. Ocena ruchomoci w segmencie C-1/C2 w pozycji

siedzcej
Zgicie boczne C 1 /C 2 (ryc. 22.6 a, b)
Ryc. 22.6 b
Boczne zgicie w segmencie C1/C2 pozwala oceni ruchomo ukw krgowych w cz-
ci tylnej minia mostkowo-obojczykowo-sutkowatego.
Rotacja (ryc. 22.7 a-d)
Ryc. 22.7 b
Ryc. 22.7 a
Obrt gowy i krgu szczytowego jest moliwy w obie strony w granicach 20, zanim na-
stpi wsprotacja wyrostka kolczystego krgu obrotowego (a).
Ustawienie w kocowej rotacji (b) moe by rozpoznane na podstawie zmiany ustawie-
nia wyrostka poprzecznego w kcie pomidzy gazi uchwy i wyrostkiem sutkowa-
tym. Odstp pomidzy gazi uchwy i wyrostkiem poprzecznym jest wikszy po stronie
przeciwnej do rotacji. W ten sposb przy rotacji lewostronnej po stronie prawej jest on wik-
szy, a mniejszy po stronie wyrostka sutkowatego.
Ryc. 22.7 c Ryc. 22.7 d
Odmienny chwyt rk podczas terapii w segmencie C 1 /C 2 to chwyt za kark.
22.4. Ocena ruchomoci w segmencie C2/C3 w pozycji

siedzcej
Przodozgicie i wyprost C 2 /C 3 (ryc. 22.8 a-c)
Ryc. 22.8 a Ryc. 22.8 b Ryc. 22.8 c
Przodozgicie (dywergencja) (a) i wyprost (konwergencja) (c) w stawach ukw krgo-

wych po stronie prawej. Model kostny (b) przedstawia ocen palpacyjn na lewych wyrost-
kach stawowych.
Zgicie boczne C2/C3 (ryc. 22.9 a-f)
Ryc. 22.9 a Ryc. 22.9 b
Ryc. 22.9 c Ryc. 22.9 d
Punkty testowe na
powierzchni stawowej
C2/C3 przy lewostron-
nym zgiciu bocznym wi-
doczne z boku (a). Zgicie
boczne podczas testowa-
nia towarzyszcej rotacji
wyrostka kolczystego C 2 .
Rotacja powinna by
zgodna ze zgiciem bocz-
nym (b). Ruch testowy
w lewo i w prawo, od stro-
ny grzbietowej (c, d). Ru-
chy poczone dywergen-
Ryc. 22.9 e Ryc. 22.9 f cji (e) i konwergencji (f).
22.5. Badanie ruchomoci na przejciu

szyjno-piersiowym krgosupa w pozycji siedzcej
Biomechanika ruchw krgw szyjnych
Ryc. 22.10 a, b. Ruchy lizgowe w stawach krgosupa C6/C7 od strony czaszkowej (a) i
bocznej (b) (z: Frisch H.: Programmierte Untersuchung des Bewegungsapparates. 6. Aufl.
Czynna rotacja na przejciu szyjno-piersiowym krgosupa (ryc. 22.11 a, b)
Ryc. 22.11 a Ryc. 22.11 b
Zgicie w czci szyjnej krgosupa odbywa si przez ruch lizgowy rozbieny (dywer-
gencj) w stawach ukw krgowych, a wyprost (zgicie grzbietowe) przez ruch lizgowy
zbieny (konwergencj). Przy zgiciu bocznym podczas ruchu lizgowego powierzchnie
stawowe zachodz jedna na drug (konwergencja), a po stronie przeciwnej oddalaj si (dy-
wergencja). Przy rotacji powierzchnie stawowe lizgaj si razem (np. przy rotacji w lewo
- na stron lew). Testowany wyrostek kolczysty ley z tyu osi ruchu i porusza si w stron
przeciwn (na prawo) (ryc. 22.12 a, b, str. 179)
22.5. Badanie ruchomoci na przejciu szyjno-piersiowym krgosupa 179
Sposoby badania segmentowego na przejciu krgosupa szyjno-piersiowego

(ryc. 22.12 a-d)
Ryc. 22.12 a Ryc. 22.12 b
Ryc. 22.12 c Ryc. 22.12 d
Badanie obejmuje zgicie brzuszne (a), zgicie grzbietowe (b), zgicie boczne (c)
i rotacj (d).
Ruchy lizgowe w stawach ukw krgowych s testowane ponownie przy rozchodze-
niu si wyrostkw kolczystych podczas zgicia (a) i przy ruchu lizgowym zbienym pod-
czas wyprostu (b). Wyrostki kolczyste ulegaj rotacji w stron wypuk powstajcej krzywi-
zny przy bocznym zgiciu (c) i przy rotacji (d), np. przy skonie w prawo - na stron lew
(c), a przy rotacji w lewo (d) - na stron praw.
22.6. Badanie gry stawowej w czci szyjnej krgosupa

w pozycji siedzcej
Trakcja i kompresja
Ocena segmentowa: trakcja w stron czaszkow
Ocena segmentowa: trakcja przez przesunicie grzbietowe grnego krgu
Trakcja i kompresja czci szyjnej krgosupa (ryc. 22.13 a, b)
Ryc. 22.13 a Ryc. 22.13 b
Trakcja w stron czaszkow (a) powiksza przestrze krka midzykrgowego

i wywouje ruch rozchodzenia si (dywergencj) w stawach ukw krgowych. Ruch kom-
presji (agodny!) (b) jest testem prowokujcym bl.
Ocena trakcji segmentowej w stron czaszkow (ryc. 22.14)
Ryc. 22.14
W ten sposb moe by badana rozcigliwo segmentowa krka midzykrgowego

i ruch rozbieny staww ukw krgowych. Miejsca wyj nerww rozszerzaj si.
22.6. Badanie gry stawowej w czci szyjnej krgosupa w pozycji siedzcej 181
Ocena trakcji segmentowej przez przesunicie grzbietowe grnego krgu (ryc.

22.15)
Ryc. 22.15
Ruch trakcji w stron grzbietow rozdziela powierzchnie stawowe staww ukw

krgowych. Wywouje to zmniejszenie blu, popraw ruchomoci. Przesunicie odbywa si
przez ko jarzmow na dolne segmenty czci szyjnej krgosupa lub przez ga uchwy
na grne krgi szyjne.
22.7. Testy oporowe mini szyi
Powierzchowne zginacze brzuszne Gbokie zginacze brzuszne

(ryc. 22.16) (ryc. 22.17)
Ryc. 22.16 Ryc. 22.17
Gbokie prostowniki grzbietowe (ryc. 22.18) Zginacze boczne (ryc. 22.19)
Ryc. 22.18
Wykonanie testw miniowych jest konieczne do rnicowania zaburze minio-

wych i stawowych w obrbie szyi i obrczy koczyny grnej.
w uoeniu na plecach
Program badania
1. Ogldanie (rnica pomidzy nieprawidowym ustawieniem gowy w pozycji sie-

dzcej i lecej)
2. Czynne i bierne ruchy czci szyjnej krgosupa w trzech paszczyznach

- zgicie brzuszne, grzbietowe, boczne i rotacja
- boczne przesunicie gowy
- test prowokacji ttnicy krgowej (prba zwisania gowy wg De Kleyna)
3. Badanie palpacyjne czci szyjnej krgosupa (diagnostyka segmentowa)

- zgicie brzuszne (ryc. 23.1 a)
- zgicie grzbietowe (ryc. 23.1 b)
- zgicie boczne (ryc. 23.1 c)
- rotacja (ryc. 23.1 d)

- trjwymiarowa trakcja wszystkich segmentw szyjnych (ryc. 23.2)
- segment C0/C1: ruch lizgowy grzbietowy i brzuszny kykci potylicznych na krgu

szczytowym
- segment C0/C1/C2: ruchy zoone w stawach szyjno-gowowych
- segment C1/C2: trakcja krgu szczytowego
- segment C1/C2. ruch boczny lizgowy krgu szczytowego wzdu osi krgu obrotowe-
go
- segmenty C 2 -C 7 : ruch lizgowy dywergencji-konwergencji w stawach ukw krgo-
wych
5. Testy miniowe
- testy oporowe mini szyi (zginacze i prostowniki)
184 23. Badanie krgosupa szyjnego w uoeniu na plecach
23.1. Sposoby segmentowej oceny ruchomoci

w czci szyjnej krgosupa w uoeniu
na plecach
Ustawienie wyjciowe i wykonanie:
Uoenie na plecach. Gowa pacjenta wystaje poza kozetk i ley na rkach badajcego.
Podczas badania palpacyjnego powierzchni stawowych ocenianych segmentw krgo-
wych gowa jest kolejno wprowadzana w:
zgicie brzuszne (ryc. 23.1 a),

zgicie grzbietowe (ryc. 23.1 b),
zgicie boczne (ryc. 23.1 c),
rotacj (ryc. 23.1 d).
Ryc. 23.1 a Ryc. 23.1 b
Zgicie brzuszne: Ruch lizgowy dywergencji obu staww ukw krgowych (a).
Zgicie grzbietowe: Ruch lizgowy konwergencji obu staww ukw krgowych (b).
Ryc. 23.1 c Ryc. 23.1 d
Zgicie boczne: Konwergencja po stronie zgicia, dywergencja po stronie przeciwnej (c).

Rotacja: Ruch lizgowy dywergencji po stronie przeciwnej do rotacji (d).
23.2. Badanie gry stawowej czci szyjnej krgosupa w uoeniu na plecach 185
23.2. Badanie gry stawowej czci szyjnej krgosupa

w uoeniu na plecach
Trjwymiarowa trakcja czci szyjnej krgosupa (ryc. 23.2 a-e)
Ryc. 23.2 a Ryc. 23.2 b
Ryc. 23.2 c Ryc. 23.2 d
Uoenie na plecach. Terapeuta obejmuje
gow pacjenta oburcz za potylic i od dou
za uchw.
Wykonanie:
Po trakcji osiowej (a) wykonuje si lek-
ki wzduny cig przy przodozgiciu (b),
wyprocie (c), zgiciu bocznym (d) i rota-
cji (e) w obie strony. Przy tym bada si, czy
wczeniej wystpujce blowe ogranicze-
nie ruchu poprawia si we waciwej po-
Ryc. 23.2 e zycji (obcienie).
Trakcja przez zmniejszenie ucisku uatwia ruchy w segmentach = ruchy s wtedy znowu
niebolesne.
25. Adresy seminariw doskonalcych
Orodki polskie
Dr med. Z. Arkuszewski & PAKT*
40-064 Katowice, ul. Kopernika 8/2
Tel./fax: (0-32) 251-22-64, 0-601/42-32-43
Wydawnictwo ZL Natura"*
Dr med. Jerzy Stodolny, Prezes PTLMM
25-026 Kielce, ul. Spacerowa 6
Tel./fax: (0-41)36-18-04
Orodki niemieckie
Deutsche Gesellschaft fiir manuelle Medizin
Arzteseminar Berlin (AMM) e.V.
Ausbildungsleitung
MR Dr. med. Jochen Sachse
Markgrafenstrasse 14, 12623 Berlin
Sekretariat: Markgrafenstrasse 14, 12623 Berlin
Telefon: 030/5 13 16 86 (8.00-10.00 Uhr werktags)
Fax: 030/5 13 16 87
Arzteseminar Hamm-Boppard (FAC) e.V.

Leitung Dr. med. M. Pscolla
Krankenhaus St. Goar, Grundelbach 38
Sekretariat: Heerstrasse 162, 56154 Boppard
Telefon: 06742/8001-0
Fax: 06742/8 20 17
Geschaftsleitung: Prof. Dr. med. T. Graf-Baumann
Schillerstrasse 14, 79331 Teningen
Telefon: 07641/9224-0
Fax: 07641/9224-10
Dr. Karl-Sell-Arzteseminar Neutrauchburg (MWE) e.V.

Ausbildungsleitung: Dr. H.P. Bischoff, Argental-Klinik, Isny-Neutrauchburg
Zentralsekretariat Isny-Neutrauchburg, Riedstrasse 5
Telefon: 07562/9718-0
Orodek reprezentujcy Polskie Towarzystwo Lekarskie Medycyny Manualnej

188 25. Adresy seminariw doskonalcych
Osterreichische Arztegesellschaft fiir Manuelle Medizin

Leitung Prim. Univ. Prof. Dr. Hans Tilscher
Sekretariat: A 1134 Wien, Speisingerstr. 109
Telefon: 0043/01/80182-533
Fax: 0043/01/80182-538
Arbeitsgemeinschaft Manuelle Therapie im

Deutscher Verband fiir Physiotherapie
Zentralverband der Physiotherapeuten/Krankengymnasten ZVK e.V.
Leitung Heiko Dahl
Wurster Landstrasse 156
D-27638 Wremen
Telefon: 04705/950050
Fax: 04705/950051
Bundesverband selbstandiger Physiotherapeutinnen - IFK e.V.

Ausbildungsleitung A.A. Brokmeier
Konigsallee 178a
44799 Bochum
Telefon: (0234) 7 20 26
Fax: (0234) 7 26 39
Das Fortbildungszentrum Mainz

Weberstrasse 8, D-55130 Mainz
Fax: 06131/9 82 82-28
Techniczne wskazwki do interpretacji obrazu badania
= Punkt stabilizacji
= Strzaka kierunku ruchu czynnego osoby badajcej lub pacjenta
= Zgicie = Wyprost
= Zgicie boczne = Rotacja
= Ruch przeciw oporowi

= Podwjna strzaka oznacza, e testowany ruch powinien by badany w obu przeciw-
nych kierunkach.
Przy wszystkich trakcjach odbarczajcych ucisk powinna zawsze by wykonana kompre-
sja jako test prowokacji blu
= Ustawienie testowe przy palpacji
Symbole dotyczce rk terapeuty oznaczaj ich czynno, a symbole dotyczce cz-

ci ciaa pacjenta oznaczaj ich czynne ruchy (np. przy testach oporowych).

Frisch H., Roex J. - Terapia Manualna. Poradnik Wykonywania Ćwiczeń

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Frisch H., Roex J. - Terapia Manualna. Poradnik Wykonywania Ćwiczeń

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Herbert Frisch, Jacques Roex

Tumaczenie z jzyka niemieckiego:

dr hab. med. Wanda Strya

Chcielibymy podzikowa wydawnictwu Springer Verlag z Heidelbergu, szczeglnie

2. Co to jest medycyna manualna? 19

3. Biomechanika i neurofizjologia stawu 23

4. Manualna diagnostyka i terapia staww obwodowych 32

5. Badanie staww rki i palcw 47

6. Badanie stawu okciowego i przedramienia 66

7. Badanie stawu ramiennego 75

8. Badanie obrczy koczyny grnej 84

9. Badanie stopy i staww palcw stopy 93

10. Badanie stawu kolanowego 110

11. Badanie stawu biodrowego (w okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej) . . 120

12. Diagnostyka manualna i leczenie krgosupa 125

13. Oglne badanie krgosupa i koczyn w pozycji stojcej 130

14. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji stojcej . . . . 134

15. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w pozycji siedzcej . . . 138

16. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na brzuchu . . 141

16.4. Badanie palpacyjne czci ldwiowej krgosupa w uoeniu na brzuchu . . . . 148

17. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na boku . . . 152

18. Badanie okolicy ldwiowo-miedniczno-biodrowej w uoeniu na plecach . . 154

19. Badanie klatki piersiowej w pozycji siedzcej 158

20. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na brzuchu i w uoeniu na boku . . . 162

21. Badanie klatki piersiowej w uoeniu na plecach 168

22. Badanie krgosupa szyjnego w pozycji siedzcej 171

23. Badanie krgosupa szyjnego w uoeniu na plecach 183

24. Pimiennictwo do doskonalenia zawodowego 186

25. Adresy seminariw doskonalcych 187

Definicje z ich zmianami i uzupenieniami s zaczerpnite z ksiki Pojcia podstawowe

1.1. Oglne pojcie ruchomoci

1.2. Ustawienia w stawach

Ustawienie spoczynkowe Ustawienie zaryglowane

Ryc. 1.1. Odstp i przyleganie w pozycji spoczynkowej i w ustawieniu zaryglowanym

1.3. Specyficzne okrelenia ruchomoci

2. Ruchy gry stawowej

3. Ruchy czynnociowe (funkcjonalne)

4. Konwergencja - dywergencja ruchw (w stawach ukw krgowych)

5. Ruchy sprzone (coupled pattern)

8. Nutacja - przeciwna nutacja koci krzyowej

10. Opr kocowy

1.4. Ruchomo patologiczna

2. Zjawiska odruchowe przy dysfunkcji stawowej

3. Zmniejszone napicie spoczynkowe (hypotonus)

4. Zaburzenia aktywnoci minia

5. Zmniejszenie siy miniowej

6. Zaburzenie rwnowagi miniowej (pojcie zdefiniowane niejednolicie)

1.6. Techniki leczenia

2. Trakcja stawu obwodowego

5. Wolny kierunek (dla manipulacji dany wolny kierunek)

6. Zablokowany kierunek (dla manipulacji nie jest to odpowiedni wolny kierunek)

7. Terapie nerwowo-miniowe (TNM; synonimy: muscle energy technique - MET lub

8. Techniki tkanek mikkich

Medycyna manualna a terapia manualna

Terapia manualna (chiroterapia)

Diagnostyka manualna (chirodiagnostyka)

Skargi pacjenta rodek diagnostyczny

Techniczne badania Czynno nerwowa

Funkcjonalna analiza strukturalna

Ruchy czynne Ruchy bierne Badanie gry stawowej Testy miniowe

Staw: Ruch Minie

1 Powierzchnie 1 Powierzchnie 1 Powierzchnie

2 Torebka + wizada 2 Torebka + wizada 2 Torebka + wizada

3.1. Mechanika stawu