NR. 4. WARSZAWA, 21 LUTEGO 1934 R. TOM LXXIII.

CZASOPISMO POWICONE SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSU

W Y D A W N I C T W A R O K S Z E D Z I E S I T Y

kotowy
DAJ Cl E FABRYKA APARATW
ELEKTRYCZNYCH

TRBHSFORnaTORRdW K. Kfl

WARSZAWA
24-W0LT0WYCH
K a u s z y s k a Nr. 4 .
12O/24 V lub 22O/24 V T e l e f o n 10-02-43.

Patenty na wynalazki
r e j e s t r a c j e wzorw uytkowych i zdobniczych,
znakw towarowych, sprawy sporne i odwoania zaatwiaj w kraju i zagranic
RZECZNICY PATENTOWI:
In. Maurycy B r o k m a n Warszawa, ul. Senatorska 36 tel. 618-62
Dr. In. Marjan Kryzan Pozna, ul. Krasiskiego 9 tel. 62-21
In. Stanisaw Pawlikowski Warszawa, ul. Marszakowska 113 tel. 217-92
In. Czesaw Raczyski Warszawa, ul. Pikna 64 tel. 8-35-29
In. Jzef Waliszewski Warszawa, ul. Twarda 55 a tel. 541-76
In. Feliks Winnicki Pozna, ul. Konopnickiej 7 tel. 72-22
In. Janusz Wyganowski Warszawa, ul. Ordynacka 6, m. 4 tel. 261-50
In. Mieczysaw Zmigryder Warszawa, ul. Wilcza 47 49 tel. 8-85-39 20

W. BUDZISKI INYNIER - DORADCA

PORADY W ZAKRESIE:
kotw parowych i urzqdze kotowych,
budowy kominw, obmurowa kotw,
WARSZAWA, Smolna 25. Tel. 639-32. Od 21/, do 41/. popoudniu. budowy piecw przemysowych.
 t 9 M
22 - P82ELAP ?ICHNICZNY

Wionli
Metal Monel jest to zarejestrowana nazwa handlowa na stop rodzimy
kupro-niklu, zawierajcy okoo dwu trzecich niklu i jednej trzeciej miedzi.
Wytrzymao Metalu Monel, podobna do wytrzymaoci sali, w pocze-
niu z jej ciqgliwociq, naprowadzia na myl zastosowania go do wyrobu
czci, ktre podlegaj wysokim napreniom, a szczeglnie tam, gdzie
wchodzq w gr skadniki wpywajce na korozj-
Metal Monel jest wysoce odporny na korozj dla warunkw o duej roz-
pitoci i znalaz zastosowanie do wszystkich prawie moliwoci, za wy-
jtkiem paru kwasw i soli.
Metal Monel posiada szerokie zastosowanie w elektrowniach, nadaje si
na wyrb opatek w turbinach, zaworw, gamczkw kondensacyjnych itd.
W zakadach chemicznych Metal Monel uiywa si na siatki dla filtrw,
zwojnice dla ogrzewania, toczyska pomp, wirniki itd.

D A L S Z Y C H I N F O R M A C Y J U D Z I E L I

In. WALERJAN WINIEWSKI Woraw..W.reek.15

P r z e d s t a w i c i e l n a P o l s k i r m V H. W I G G I N & Co. Ud. LONDYN

PASTWOWE
ZAKADY INYNIERJI
WYKONYWUJ:

W FABRYCE SILNIKW I ARMATUR

U R S U S"
Warszawa, ul. Skierniewicka Nr. 27/29

ARMATURY
do p a r y , wody i gazu ga^
oraz ^J
specjalne dla cukrownictwa, gorzel-
nictwa i przemysu chemicznego.

BIURO SPRZEDAY
W A R S Z A W A , TERESPOLSKA Nr. 34$
51
TEL CENTRALA 548-10.)
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
23

WARSZAWSKA SPKA AKC.

BUDOWY PAROWOZW
Warszawa, ul. Kolejowa Nr. 57
Telefony 268-60; 511-61. Adres elegr. Lokomot, Warszaw.

Kocio Normanda o powierzchni ogrzew. 320 m2

Buduje: .
Koty parowe wszelkich systemw i wielkoci.
Zbiorniki pod cinieniem dla pary, wody i po-
wietrza.
Zbiorniki i aparaiy kwasoodporne dla przemysu
chemicznego,

55 Zbiornik o pojemnoci 50 JTV' dla sfac|i hydroforowe! P. K. P.

PIONIER
FABRYKA OBRABIAREK
Sp. z o. o.
Warszawa, ul. Krochmalna 71
tel. 698-83 i 695-86

TOKARKI,
REWOLWERWKI,
SHAPIKG1,
FREZARKI,
WIERTARKI,
POMPY
DO SMARU i WODY

Oferty, prospekty i katalogi na danie

24 1934 - PRZEGLD

Poczwrnie dziaajce (niebieskie) uniwersalne

skrzydekowe
do benzyny, nafty,
wody i p. pynw
dostarcza

WIEPOFANA WIELKOPOLSKA ODLEWNIA

FABRYKA NARZDZI I MASZYN
Sp. Akc.
w POZNANIU, ul. Dbrowskiego 81, Telefon 61-56

BIUR A T E C H N I C Z N E

AD OL F RICHTER PRZETARG
WARSZAWA, RYMARSKA 8. D, P R Z E J A Z D 20.
Telefon i 1 10.81 1 1186-79 biuro. Telefon 03-80 X 179-80. Wojskowe Warsztaty Balonowe w Legjonowie oga-
Telefon 11 36-30 sklep. szaj przetarg nieograniczony na dostaw:
fg 1 Armatura parowa J E N K I N S A", a) 40115 m. b. pfecionki jedwabnej 0 5 m/m,
# Wodomierze SlRmensa", 4000 ,, tamy jedwabnej szer. 25 m/m,
We metalowe do wszelkich celw b) 5500 tam lnianych rnych
jE l 2000
u w% m t a s z e i t r w a l s z e od gumowych tamy lniano-bawen, szer, 45 tn|m

^ruJCJi w Gumowe artykuy techniczne.

Pasy transmisyjne. 4000
4500
R-1265 kg.
,, tam bawenianych rnych
pasw parcianych c. G i H.
A 1 |j|';Mma Szczeliwa azbestowe i inne.

Sit W
w Manganexit, Tygle Morgana",
Kfingerit" oryginalnyi Szka, Wodowskazy
Warunki techniczne i warunki przetargu mona
otrzyma w biurze zakupw Warsztatw w Legjono-
i zawory oryginalne Klingera. wie budynek Nr. 9.
Oferty w zalakowanej kopercie oraz wadjum w wy-
27
w D O S T A W A WPROST ZE SKADU.
sokoci 3% od sumy oferowanej naley skada w
Wojskowych Warsztatach Balonowych w Legjonowie
do dnia 8 marca 1934 r.
W dniu 8 marca 1934 r. o godzinie 11-tej odbdzie

Przetarg na roboty drogowe si rozprawa ofertowa.

KIEROWNIK WOJSKOWYCH
Fastwowy Fundusz Drogowy ogasza na WARSZTATW BALONOWYCH
dzie 8 marca r. b. o godz. 12-ej publiczny prze- Ini. S. Mazank
targ ofertowy na budow 142 km. trwaych na- mjr. pilot bal. wol,
wierzchni, w tem brukw z kostki nieregularnej
57 kra, betonowych lub bitumicznych cikiego
typu 35 km, klinkierowych 17 km, maka-
damu cementowego 10 km, i makadamu bi-
tumicznego pcikiego typu 23 km. ha wa-
runkach kredytowych przy czciowej wypacie
Liczniki elektryczne
nalenoci gotwk. prdu staego i zmiennego
Termin ukoczenia robt 30 listopada 1934 r. ZAKAD ELEKTR0MIERNIC2V
Szczegy przetargu w Nr. 36 Monitora Polskiego JULJAN SZWEDE
z 14.11 r. b.
Warszawa, Dobra 56, lei. 250.03
50

CENTRALNE BIURO SPRZEDAY PRZEWODW

CENTROPRZEWD"
MummmmmmsMmmmumammmHacBaBmmmmmmmmmmmmBmmmmmBmmMmmm SPKA Z OGRANICZ, ODPOWIEDZ.
Warszawa, ul. Marszakowska 87, telefony: 942-85,942-86, 942-87.

PRZEWODY IZOLOWANE
Z FABRYK KRAJOWYCH W WYKONANIU PRZEPISOWEM,
I:>;,' :.,}:' i OZNACZONE T NITK S. E. P.
 PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
STOWARZYSZENIE TECHNIKW POLSKICH W WARSZAWIE
POSIEDZENIA TECHNICZNE,
W pitek, dnia 23 lutego r. b. o godz. 8-ej
wiecz. w Wielkiej Sali gmachu Stowarzyszenia
Technikw Polskich w Warszawie, ul. Czackie-
go 3/5, odbdzie si posiedzenie techniczne, na
ktrem pp. in. A. O k o o-K u a k, in. B. P o-
w i e r z i in. H. O r l e a s k i wygosz refe-
raty na temat:
Stan odwodnienia kracw Warszawy",
Nastpne posiedzenie: dnia 2 marca r. b. p, in.
Franciszek B k o w s k i wygosi odczyt p. t.:
Wytwarzanie klimatu sztucznego",
KOMUNIKATY K I WYDZIAW,
Koo Odlewnikw zawiadamia swych czonkw,
e dnia 28 lutego r. b, o godz. 20 odbdzie si
w lokalu Stowarzyszenia Technikw Polskich w
Warszawie przy ul. Czackiego Nr. 3/5 w sali Nr. 3
Walne Zebranie Sprawozdawczo-Budetowe z na-
stpujcym porzdkiem dziennym:
1. Zagajenie Zebrania i wybr prezydjum,
2. Sprawozdanie z dziaalnoci Koa za rok
1933,
3. Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej za rok
1933,
4. Rozpatrzenie i zatwierdzenie budetu na
r. 1934,
5. Wybory Wadz,
6. Wolne wnioski.
Konstruktora z praktyk konstrukcyjn w biurze
i ruchow w cukrowniach (wikszych rafinerjach naf-
ty) lub wikszych Eabrykach chemicznych, poszukuje
powane przedsibiorstwo grnolskie. Zgoszenia do
Towarzystwa Reklamy Midzynarodowej, Krakw,
Jana 2, pod Konstruktor".
INSTYTUT NAUKOWO-BADAWCZY
poszukuje konstruktora, inyniera dyplomowanego
mechanika; pierwszestwo maj oficerowie re-
zerwy, posiadajcy dusz praktyk w przemyle
obronnym.
Oferty wraz z yciorysem, odpisami wiadectw i re-
ferencjami naley przesya do Redakcji Przegldu
Technicznego" pod Nr. 39.
Przedpat kwartaln 15 z.
przyjmuje Administracja i Poczlowa Kasa Oszczd-
noci na konto Nr. 515.
Przedpata zagranic . 75 z. rocznic
u 20 z, kwart.
Cena zeszytu z. 2.50
(Ceny zeszytw specjalnych s ustalone kadorazowo)
Z zmian adresu (znaczkami poczt.) . . . . 1 z.
Biuro Redakcji i Administracji: Warszawa, ul. Czackiego Nr. 3 (Gmach Stowarzyszenia Technikw), Telelon Nr, 657-04,
Redakcja otwarta we wtorki, czwartki i pitki od godz, 8 do 8 i p wieczorem. Administracja otwarta codziennie od godz. 9 runo do 7 wiecz
i Wejcie do Redakcji i do dziau prenumerat Administracji: przez sie gwn budynku.
25
KONTO P. K. O. 128.
Zarzd Kola b. Suchaczw Charkowskiego In-
stytutu Technologicznego komunikuje, e w dniu
25 lutego 1934 r. o godz. 17 min. 30 w lokalu
Zwizku Polskich Inynierw Kolejowych (Kru-
cza 14) odbdzie si Oglne Zebranie Czonkw
Koa Sprawozdawczo-Budetowe i Likwidacyjne.
Porzdek obrad: 1) Zagajenie, 2) Wybory prze-
wodniczcego zebrania, asesorw i sekretarza,
3) Odczytanie protoku oglnego zebrania z dnia
14 lutego 1932 r., 4) Sprawozdanie Zarzdu z dzia-
alnoci, 5) Sprawozdanie kasowe, 6} Sprawozda-
nie Komisji Rewizyjnej, 7) Dyskusja, 8) Sprawa
jednomylnie przez Zarzd i Zebranie Kolee-
skie akceptowanego rozwizania Koa w zwizku
z zalegalizowaniem Stowarzyszenia p. n. Koo
Koleeskie byych suchaczw Wyszych Uczel-
ni w Charkowie", tudzie sprawa zdecydowania
na jaki cel przeznaczone by winny fundusze li-
kwidowanego Koa.
POSZUKUJ PRACY:
5Architekt Dyplomowany z 20-letni praktyk zawodow,
z praktyk w administracji pastwowej, w sile wieku
poszukuje stanowiska w samorzdzie miejskim, kierow-
nictwa budow, lub innego odpowiedniego. askawe ofer-
ty prosz kierowa do adm. pisma pod Nr. 5.
Konstruktora z praktyk w biurze i na warsztacie
w dziale budowy maszyn, obeznanego z robotami kot-
larskiemi, ze znajomoci kalkulacji robocizny, poszu-
kuje powane przedsibiorstwo grnolskie. Zgosze-
nia do Towarzystwa Reklamy Midzynarodowej, Kra-
kw, Jana 2, pod Konstruktor".
46
Mody inynier jako asystent odlewni
poszukiwany przez fabryk
w Zagbiu. Znajomo analizy chemicznej w za-
kresie fabrycznym nieodzowna.
Zgoszenia pisemne pod szyfr ,,WK 319" naley skie-
rowa do Towarzystwa Reklamy Midzynarodowej.
Sp. z o, o., Katowice, ul. 3-go Maja 10.
Ceny ogosze:
Jednorazowych: j Ceny ogosze w leszytach specjalnych
ustalane s kadorazowo.
Za jedn stronic . . 300.- ' Dopaty: za I str. okadki 100 p r o c , za
,, p strony . . 165. j IV str. ok, 50 p r o c , za zamwione
,, wier strony . 90. miejsce na innych stronach 20 proc.
,, jedn sm , . 45. Ogoszenia dla poszukujcych pracy, nada-
jedn szesnast 25. na w Administracji, z. S za 1/16 str.
26 __ 1934 - PRZEGLD

wieo si ukazaa ksiqka

Dr. In. I. FESZCZENKO-CZOPIWSKIEGO

METALOZNAWSTWO
o m II.
STALE SPECJALNE
o objtoci ok. 357 str. druku z 284 rys. w tekcie.

Do nabycia w

KSIGARNI TECHNICZNEJ
W A R S Z A W A , U L I C A C Z A C K I E G 0 3.
C e n a z. 18.-
w opr. p. 20.'

Znika cen!
KSIGARNIA TECHNICZNA
PRZEGLDU TECHNICZNEGO"
obniya ceny nastpujqcych wydawnictw wasnych:

1. Dr. In-1. Feszczenko-Czopiwski Metaloznawstwo", t. !

... dawn. z. 32.- obecnie lAr

2. In. W. Moszyski Pasowania w przemyle na le

ukadu polskiego"
dawn. z. 4. obecnie 3.'
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934

NAPRAWY KOTW
parowych mona wykonywa
z petnem zaufaniem

ELEKTRODAMI FORFLEX 251

wyrobu krajowego

PASY
Wytrzymao na rozerwanie

45- 5 0 kg/mm2
Wyduenie
Na podstawie prb wykonanych przez
20-27% PDNE
Midzynarodowe Towarzystwo
LLOYD REGISTER OF SHIPPING GUMOWANE
Elektrody FORFLEX 251 TRWALE, EKONOMICZNE
20staly uznane za odpowiednie do ro- NIEZAWODNE W DZIA-
bt na objektach ubezp. w tem Tow
bez kadorazowego b a d a n i a . ANIU (nie lizgo|q si 1 nie
wyduaj), ODPORNE NA
KRAJOWY w WILGO, PAR, KWASY
DRUT MIEDZIANY i ZMIANY TEMPERATURY
E F K A D E
WSZELKIE WYROBY GUMOWE TECHNICZNE
do spawania skrzy ogniowych oraz WSZELKIE WYROBY Z GUMY
przewysza jakoci najlepsze STOSOWANE W PRZEMYLE
druty zagraniczne dotyeh-,
czas w Polsce stosowane. Z A K A D Y K A U C Z U K O W E

SP. Akc. PERUN" PIASTW. Sp. Akc.

WARSZAWA, ZOTA 35, TEL. 5.33-49

STOWARZYSZENIE MECHANIKW POLSKICH Z AMERYKI

SP. AKC.
w WARSZAWIE, ul. MARSZAKOWSKA 46
Telefony: 8 06-29, 886-06, 8 68-11, 8 06-99, 8 06-13.
Wytwrni w PRUSZKOWIE i Zakady Przemysowe PORBA".

Polecamy wasnego wyrobu:

Obrabia'rki do metali: tokarki, N a r z d z i a do obrbki metali:
wiertarki, strugarki poprzeczne i po- wierta, rozwiertaki, frezy, gwin-
dune, frezarki pionowe i poziome, towniki i t. p.
dutownice, szlifierki, ryflarki, obra-
biarki dla cikiego przemysu Przyrzdy fabrykacyjne: wiertar-
kolejowego i hutniczego wagi, si- ki, uchwyty, przymiary i t, p.
gajcej powyej 50 000 kg,, obra- Odlewy eliwne: maszynowe, wlew-
biarki do drzewa.1 nice, cylindry parowozowe, rury
Przyrzdy do: frezowania, szlifo- wodocigowe, kanalizacyjne i cie-
wania, gwintowania na tokarkach, kowe oraz ksztatki do nich, odle-
Przyrzdy podziaowe i do piono- wy sanitarne i naczynia kuchenne
wego frezowania na frezarkach, surowe i emaljowane, odlewy dla
Imada: maszynowe i warsztatowe. centralnego ogrzewania.
Tokarka precyzyjna szybkobiena
typu 2. T, X E".
 1934- PRZEGLD-TECHNlCTkiy

FABRYKA PALENISK MECHANICZNYCH T O W.

ZO.P.
(DAWNIEJ WANDERROST-WERKE G. M. B. H.) w MIKOOWIE G. LSK
Wyqcinle uprawnieni do wyrobu
kow i urzdze kotowych sys. I & Q T CI N M U LI F R A w Police
Generalny Przedstawiciel: I n . W . B U D Z l S K I *$$*
Wykonanie Dysza zdmuchiwacza
cakowicie krajowe Czoowego "nie
okoo 19 5 0 0 ulega spaleniu,
czynnych zdmuchiwaczy poniewa stale oso-
nita jest obmurzeni
c z o o w y c h" kota i wysuwa si
i A w a u" Seinmiillera z obmurzg j e d y n i *
okoo 9 0 0 0 w c h w i l i dziaania.
czynnych zdmgchiwaczy Zdmuchiwacz
czoowych" Steinmullera
CZOOWY"
Zdmuchiwacz C z o o w y " zapewnia
najwyszq sprawno koa Steinmullera

C U K R O W N I A i R fi F I N E RJfl
:
; DOBRZELIN"
DOBRZELIN Dyrekcja w Dobrzelinie, poczta ychlin.st. ychlin, z. Warszawska
KABUN
-ANUJTA

MODEL, Dobrzelin, d.J. ..19 55

OSTROWY
SANNIK1 Do
TOttW.JN
Fabryki Palenisk Mechanicznych Sp. z o. o.
w Mikoowie, Q. lsk
na rce Generalnego Przedstawiciela
Inyniera W. BUDZISKIEGO
S W WARSZAWIE, ul. Smolna Nr. 25
JQ
e W maju 1932 r. zamwilimy u WPanw zdmuchiwacze sy-
a
stemu L. i C. STEINMOLLERA" CZOOWE i AVAU", do 2-ch na-
szych kotw opomkowych systemu Pitzner i 0-amper, po
o 2 5 2 m a p . o . , na 15 Atm. pracy, z przegrzewa czarni pary, Cu-
krowni i Rafinerji DOBRZELIN".
u Wobec tego, e zamwione zdmuchiwacze pracoway ku
c zupenemu naszemu zadowoleniu i koty, zaopatrzone vi te
zdmuchiwacze, miay opomki zupenie czyste, w kwietniu
1933 r. zamwilimy u WPanw zdmuchiwacze, jak wyej, do
pozostaych 3-ch podobnych kotw, lecz po 225 m2 p .o., na
9i 4Atm. pracy, Cukrowni i Raf inerji DOBRZELIN" , i do ko-
ta opomkowego systemu Fitz . Gamp . , 252m2p.o. , na 15 Atm.,
pracy, z przegrzewaczem pary, Cukrowni ,,IZABELIN".
Jak dostarczone przez WPanw 1932 r . zdmuchiwacze, tai
i zdmuchiwacze, dostarczone w 1933 r., podczas ubiegej
kampanji cukrowniczej rwnie pracoway bez zarzutu i
opomki kotw, odmuchiwane temi zdmuchiwaczami, byy
stale zupenie czyste.
Stwierdziwszy powysze, mniemamy, e kady spczesny
kocio opomkowy powinien by zaopatrzony w zdmuchiwa^
mechaniczne, dziaajce tak sprawnie, jak zdmuchiwacze
dostarczone nam przez WPanw.
Z powaaniem
Warszawskie Towarzystwa
FABRYK CUKRU
-... Spka Akcyjna
Przedruk wzbroniony. 81

PRZEGLD TECHNICZNY
CZASO Pl SMO POSWI CONE SP RAWOM T EC H NI Kl I P RZ EMYSU
Nr. 4 WARSZAWA , 21 LUTEGO 1934 R. Tom LXXIII

Od Redakcji
Zagadnienia energetyczne, ktrych donioso z punktu widzenia ycia gospodarczego nie
ulega adnej wtpliwoci i ktre traktowane s przeto jako jeden z problematw o skali ogl-
no-pastwowej, maj w okresie kryzysu ekonomicznego nie mniej wane znaczenie, ile e
wzmaga si wwczas wpyw czynnika kosztw kadego z elementw produkcji. Jeeli za we-
miemy pod uwag spraw zaopatrzenia kraju w energj w okresie dziaa wojennych, to rola
ych zagadnie wznosi si do jeszcze wyszej skali. Std te, majc na wzgldzie potrzeb in-
forrnacyj o postpie tej dziedziny techniki, jak rwnie wymian dowiadczenia, uzyskanego
z praktyki krajowej i zagranicznej w tym zakresie, wydajemy w zeszycie niniejszym szereg
artykuw, napisanych w rnym czasie, a omawiajcych poszczeglne tematy, zwizane z budo-
w i ruchem kotw parowych. Nie wyczerpujc oczywicie caoksztatu tego obszernego
zagadnienia, dadz one przegld waniejszych czynnikw nowoczesnej techniki kotowej. Rw-
noczenie zamieszczamy 3 referaty z zakresu wyzyskania torfu w przemyle, opracowane na
Konferencj powicon temu zagadnieniu, a organizowan przez Stowarzyszenie Inynierw
Mechanikw Polskich.

Prof. In. B. TOOCZKO

Drogi rozwoju wspczesnej budowy kow

ozwj budowy kotw parowych dy w kie- stalacyj kotowych sprawnoci sigajcej do 85%.
R runku: a) zwikszenia sprawnoci, b) zwik-
szenia bezpieczestwa, c) zmniejszenia
kosztw budowy, d) zmniejszenia zapotrzebowania
W pewnych wypadkach, zreszt wyjtkowych, no-
towanych w prasie technicznej, spotykamy spraw-
noci dochodzce, a nawet przekraczajce nieco
miejsca, wzgl. przestrzeni. 90%.
Dno do zwikszenia sprawnoci silnikw da- Denie do powikszenia bezpieczestwa, ktry
a impuls do stosowania coraz to wyszych pr- to warunek wysun si bardzo silnie przy zwik-
noci. Dla kotw wzrost prnoci nie daje sam szaniu prnoci, znajduje mocny wyraz w nowym
przez si powikszenia sprawnoci, odwrotnie kierunku konstrukcyjnym budowy kotw wysoko-
sprawno samego kota maleje wskutek wzrostu prnych. S c h m i d t , Loffler, Benson
temperatury spalin odlotowych. Niemniej przeto B l o m u i s t i S u l z e r w rnorodnych kon-
powikszenie prnoci stao si porednio przy- strukcjach swoich kotw, odbiegajcych od daw-
czyn powikszenia sprawnoci instalacyj koto- nych wzorw kotw opomkowych, szukali na r-
wej. Chcc wyzyska zwikszon ilo spalin od- nych drogach rozwiza, ktre midzy innemi wa-
lotowych, zaczto stosowa powszechnie podgrze- ciwociami miay da take i wiksze bezpiecze-
wacze wody, a gdy ten rodek nie wystarczy do stwo. S c h m i d t - H a r t m a n n osiga to przez
dostatecznego, obnienia ich temperatury, take i zastosowanie ogrzewania poredniego. Par uyt-
podgrzewacze powietrza. Te ostatnie sprowadziy kow otrzymujemy ogrzewajc wod zapomoc
dalsze korzyci: wskutek podniesienia temperatu- wownic systemu grzejnego, tworzcego obieg
ry w palenisku polepszy si proces spalania i in- zamknity dla zawartej w nim wody i pary, Dzia-
tensywno przenoszenia si ciepa, t. j . powik- aniu gorcych spalin poddany jest tylko system
szya si sprawno tak paleniska, jak te i pow. grzejny. Poniewa skada si on z rur o maej red-
ogrzewanej. Wbudowanie podgrzewaczy wody i po- nicy, zawierajcych mao wody, niekomunikuj-
wietrza spowodowao duy wzrost oporw prze- cej si bezporednio z wod, z ktrej wytwarza si
pywu spalin i skierowao konstruktorw w kie- para uytkowa, daje on zatem zwikszenie bezpie-
runku stosowania cigu wentylatorowego, co dao czestwa w porwnaniu z kotami opomkowemi.
znowu mono dalszego obnienia temperatury L o f f l e r idzie rwnie drog ogrzewania po-
spalin odlotowych, szczeglnie przy zastosowaniu redniego, realizuje to jednak w odmienny sposb.
podgrzewaczy powietrza. Notowane byy wypad- Dziaaniu ciepa, wytworzonego w palenisku, pod-
ki, kiedy temperatura ta wynosia poniej 100 C daje tylko przegrzewacz i podgrzewacz, natomiast
granicy nieosigalnej przy cigu kominowym. produkcj pary dokonywa zapomoc ogrzewania
To wydatne obnienie straty kominowej, przy rw- wody przez przegrzan par, ktr wpuszcza bez-
noczesnem daleko idcem udoskonaleniu palenisk, porednio do wody. Do obiegu pary stosuje pomp
tak pyowych, jak i rusztowych z regulacj strefo- obiegow. W razie pknicia rurki przegrzewacza
w, daje mono wymagania od nowoczesnych in- zostaje on odcity od kota, gdzie znajduje si wo-
82
da, z jednej strony zapomoc zaworu zwrotnego,
pozwalajcego parze na przepyw z przegrzewacza
do kota, a nie odwrotnie, w drugiej za gazi
przewodu przez pomp obiegow. Nadmieni wy-
pada, e konstrukcja tego kota nadaje si tylko
do najwyszych prnoci, a to ze wzgldu na prze-
grzewacz i pomp obiegow. Przegrzewacz moe
by ogrzewany wprost z paleniska tylko przy wy-
sokich prnociach, przy niskich szybko ulega
zniszczeniu. Rozchd energji na napd pompy
obiegowej bardzo wzrasta ze zmniejszaniem si
prnoci.
B e n s o n wytwarza par przy prnoci (224
at) i temperaturze (374 C) krytycznej, przy kt-
rych woda zamienia si w caej swojej masie bez
wrzenia i bez zmiany gstoci na par. Odpada
wic potrzeba stosowania walczakw z przestrze-
niami wodnemi i parowemi, majcemi za zadanie
oddzielenie pary od wody. Cay kocio moe by wy-
konany z rur, a maa ich rednica i pojemno
zwikszaj bezpieczestwo kota. Prno robo- mieniowanej przez palenisko powierzchni ogrzew.
cz otrzymuje si przez dawienie pary o prno-
ci krytycznej.
Kocio S u l z e r a, najnowszy kocio wysoko-
prny, realizuje warunek powikszenia bezpie-
czestwa take przez usunicie walczaka i wyko-
nanie go ze zwojw jednej rury. Zasady jego pracy
podane s poniej.
Odmienn drog poszed B l o m u i s t w kon-
strukcji swego kota pod nazw Atmos. Zastoso-
wawszy zamiast nieruchomej powierzchni ogrzew,,
jak spotykamy we wszystkich innych systemach
kotw, elementy obracajce si (wirniki), osign W kotach opromieniowanych D 60 -f 80
pomimo2
bardzo wielkiego natenia 250 -f- 350
kg/m /godz. (wskutek jego rwnomiernego rozo-
enia na caej powierzchni) nisz temperatur
cianek, anieli to ma miejsce na stronie doognio-
wej najbardziej ogrzewanych opomek. Do tego
czynnika zwikszajcego bezpieczestwo docza
si take usunicie walczaka i maa pojemno
wodna.
Dno do zmniejszenia kosztw budowy pozo-
staje w cisym zwizku ze zmniejszeniem wymia-
rw kota. Wprawdzie zmniejszenie kosztw moe
by osignite take wycznie drog zastosowania
taszego sposobu wykonania, ale zmniejszenie wy-
miarw rwnie prowadzi do tego celu.
Odrni przytem naley zmniejszenie wymia-
rw jednostki kotowej od zmniejszenia wymiarw
caej instalacji kotowej. Budujc instalacj koto-
w, zoon np, z kotw opomkowych, gdy za-
projektujemy ma ilo kotw, lecz duych, wy-
miary kotowni wypadn mniejsze i caa instalacja
bdzie tasza, anieli gdybymy rozoyli t sam pomoc paliwa pynnego (moliwe take gazowej
pow. ogrzew, na wiksz ilo jednostek. To te
nowoczesna technika dy do budowania coraz to
wikszych kotw. W przodujcej pod tym wzgl-
dem Ameryce wielko kotw opomkowych do-
chodzi dzi do kilku tysicy m2 pow. ogrzewanej.
Zmniejszenie wymiarw moe jednak by celem
samym w sobie, bez wzgldu na koszta, gdy insta-
lacja kotowa ma zmieci si w przestrzeni jaknaj-
mniejszej, np. na statkach, w pojazdach lub jak
ostatnie wiadomoci podaj na samolotach.
Zmniejszenie wymiarw jednostki kotowej przy
zachowaniu tej samej wydajnoci otrzymuje si
przez powikszenie natenia pow. ogrzewanej.
1934 - PRZEGLD
W tym kierunku kroczy te nowoczesna budowa
kotw. Zwikszenie natenia pow. ogrzew. osig
si przez: a) zwikszenie temperatury pocztkowi
(paleniska), b) zwikszenie iloci ciepa pobiera-
nego przez promieniowanie, c) zwikszenie inten-
sywnoci wymiany ciepa midzy spalinami a
wntrznem kota.
Znaczenie zwikszenia temperatury paleniska
osigane przez powikszenie sprawnoci paleniska'
umoliwiajcego spalanie z jaknajmniejszym nad-
miarem powietrza, i przez podgrzanie tego po-
wietrza, wynika gwnie ze zwikszenia si rnicy
temperatur czynnikw oddajcego i pobierajcego
ciepo,
Dno do zwikszenia iloci ciepa pobieranego
przez promieniowanie, uzasadniona faktem, e przy
tej samej rnicy temperatur przez promieniowanie
przenosi si znacznie wicej ciepa ni za pored-
nictwem spalin, wyraa si powikszeniem opro-
Najdalej posunit realizacj tej myli jest kocio
Atmos, w ktrym wskutek obrotu wirnikw caa
pow. ogrzewana pobiera ciepo z paleniska zapo-
moc promieniowania. To te dla tego kota=
= 250 -^ 350 kg/nr/godz.
H
W kotach opomkowych powikszanie pow.
opromieniowanej znalazo swj ostateczny wyraz
w konstrukcji kotw opromieniowanych, w ktrych
palenisko otoczone zostao ze wszystkich stron
opomkami, a powierzchnia pobierajca ciepo za
porednictwem spalin wydatnie zmniejszona.
kg/m2/godz. (przecitnie). adne rozwizanie kon-
strukcyjne takiego kota przedstawia kocio firmy
Kohlenscheidungs Gesellschaft, wzorowany na ams-
rykaskim kotle Wooda.
Zagadnieniu zwikszenia intensywnoci wymia-
ny ciepa midzy spalinami omywajcemi pow.
ogrzew. a wntrzem kota powicano dotychczas
mao uwagi. W ostatnim dopiero czasie zostao w
podniesione w caej peni przez konstruktora kota
pod nazw V e 1 o x" fabryki Brown & Boveri
ktry tak wielkie obudzi zainteresowanie w wie-
cie technicznym. (Patrz Przegld Techn., 1933 Nr.
16, Brown Boveri Mitteilungen 1933, Nr, 1, Tech-
nique Modern 1933, Nr. 21., V. D. I. 1932, Nr.g
Odsyajc czytelnikw, chccych zapozna si? bli-
ej z tym kotem, do wymienionych rde, H 1 '
my tu jedynie gwne cechy, charakteryzujce ty-
ko jego budow i waciwoci. Pow. ogrzew. kot
,,Velox" jest utworzona przez opomki i umieszczo-
ne w nich pomieniwki. Opalanie odbywa si
ktre wtryskuje si do zamknitej przestrzeni j"'
leniskowej, otoczonej ze wszystkich stron oplopO'
mi. Powietrze potrzebne do spalania wdymane j
przez sprark, wywoujc w palenisku lj
atn cinienia. Z komory paleniskowej spaliny H1
n przez pomieniwki, umieszczone w to1?
nych poprzednio opomkach, z ogromn
ok. 200 m/sek. Woda w kotle posiada
krenie, wywoane pomp obiegow.
krenia nie jest dokadnie podana, sprawoz
tylko wymienia, i wydajno pompy obiep_
przekracza wielokrotnie odparowanie, Z PoWjf
go opisu ustali moemy nastpujce hraOT
PRZEGLD TECHNICZNY - 1 934
styczne cechy kota: 1) wykonany on jest jako ko-
cio opromieniowany; 2) spalanie odbywa si pod
cinieniem; 3) prdko spalin jest okoo 20 razy
wiksza, ni stosowano dotychczas; 4) przymusowe
krenie wody z du prdkoci. O ile znaczenie
waciwoci wymienionej pod 1) jest ju dostatecz-
nie znane i stwierdzone w licznych konstrukcjach,
to punkty 2 do 4 s nowoci i wymagaj blisze-
go rozwaenia. Spalanie pod cinieniem wiemy
ju o tem oddawna polepsza samo przez si pro-
ces spalania, lecz tutaj posiada ono inne, waniej-
sze znaczenie: zwikszenie spczynnika przeno-
szenia si ciepa wskutek zwikszenia prnoci
spalin. Do tego samego celu zmierza ogromne
zwikszenie prdkoci spalin i wody w kotle. Aby
to uzasadni, napiszmy wzr na spczynnik prze-
noszenia si ciepa ze spalin na pow. ogrzewan,
Z licznych wzorw, ktre spotykamy w literaturze,
wemy wzr Nusselta (Merkel-Grundlagen der
Warmeiibertragung, str. 47), gdy on do danych
wywodw najlepiej si nadaje:
0 05 79
, = 2 1 , 5 1 " ' x <f-." (w . p f x X x fri c P ) ' ,
gdzie as spczynnik przenoszenia si ciepa ze spalin
na pow. ogrzewan,
L dugo rury,
d rednica rury,
w prdko spalin,
p prno spalin,
X spczynnik przewodnoci spalin,
fi ciar waciwy spalin przy prnoci 1 ata,
cp ciepo waciwe spalin.
Nie mogc obliczy dokadnie a.s ze wzgldu na
brak potrzebnych danych, postarajmy si przynaj-
mniej oceni wzrost przy danych wielkociach
p i w, gdyby inne wartoci pozostay te same. Po-
niewa w budowanych dotychczas kotach p ~ 1
ata, w ~ 10 m/sek, a w kotle Velox p = 2 -4- 3 ata,
w = 200 m/sek, otrzymamy w kotle Velox as okoo
25 -7- 35 razy wiksze ni w innych kotach,
Przymusowe krenie wody, zwikszajce jej
prdko, zwikszy take spczynnik ttw przeno-
szenia si ciepa ze cianek kotowych na wod.
Nie znajc wielkoci prdkoci wody, nie moemy
rwnie obliczy aw, Pozostaje nam tylko stwier-
dzi, e ta warto take wzronie. Poniewa sp-
czynnik sumaryczny przenoszenia si ciepa od
spalin na wod zaleny jest od a, i aw, jak wska-
zuje rwnanie
k= i cinienia w wownicy wynosi 30 atm. Poniewa
l A ,
1 __
a, ' X a:w
gdzie
k spczynnik sumaryczny przenoszenia si ciepa ze
a
spalin na wod,
j spczynnik przenoszenia si ciepa ze spalin na
pow. ogrzew.,
a
w spczynnik przenoszenia si ciepa z pow, ogrzew.
na wod,
8 grubo cianki kota,
X spczynnik przewodnoci cianki kota.
zatem ze wzrostem a, i aw wzronie take k.
Podkreli tu naley, e a s i obliczone z tej war-
toci k odnosi si tylko do przenoszenia si ciepa
zapomoc zetknicia si spalin z pow. ogrzewan.
Nie obejmuje ono promieniowania, ktrego wiel-
ko bdzie taka sama, jak w innych kotach opro-
mieniowanych.
83
Wzrost spczynnika k, czyli intensywnoci prze-
noszenia si ciepa, powoduje wzrost natenia
pow. ogrzewanej i sprawnoci kota. Wyniki ba-
da, ogoszone w V. D. I. 1933 r., str. 1218, podaj
-~ 500 kg/m2godz. i sprawno, przekraczajc
H
nieco 90%.
Wielkie natenie pow. ogrzew. daje mae wy-
miary kota Velox, wielokrotnie mniejsze od kota
opomkowego. W Die Warme" 1933, str. 538, po-
dany jest ciekawy rysunek uwidoczniajcy, e in-
stalacja zoona z kota Velox" i turbiny parowej
zajmuje znacznie mniej miejsca ni instalacja sil-
nikw Diesela tej samej mocy.
Kocio ,,Velox" budowany jest na cinienia red-
nie. W dziedzinie kotw wysokoprnych (ok, 100
atm) mamy do zanotowania wspomniany ju wyej
nowy kocio Sulzera (Die Warme 1932, str. 794),
ktrego badania regulacji, wykonane przez prof.
Stodo, podaje V. D. I. 1933 r., str. 1225. Kocio
0 79 ten zbudowany jest z jednej rury, rednicy 30 do
50 mm. Jak z informacji o budowie wynika, prze-
widuje si mono budowania kotw zoonych z
1 do 4 rur rwnolegych. W kotle badanym przez
prof. Stodo, o wydajnoci normalnej 7,28 t/godz.,
rura posiada dugo 1 300 m, w innym kotle o wy-
dajnoci 10 t/godz. 2 400 mm. Dugoci te otrzy-
muje si przez czenie zapomoc spawania poje-
dynczych rur o dugoci handlowej. Woda po wej-
ciu do rury ogrzewa si, w dalszym przepywie od-
parowuje, a w kocu para przegrzewa si. Zwoje
zatem tej samej rury tworz kolejno podgrzewacz,
waciwy kocio i przegrzewacz bez wyranych
zmian form konstrukcyjnych, a jedynie zalenie od
miejsca pooenia ich w stosunku do paleniska.
Kocio jest uksztatowany jako kocio opromienio-
wany, w ktrym przestrze paleniskow otaczaj
ze wszystkich stron wownice, tworzce pow.
ogrzew. kota i przegrzewacza. Jakichkolwiek wal-
czakw kocio nie posiada. Obieg wody jest przy-
musowy. Pompa dostarczajca wod jest nietylko
pomp zasilajc, ale i obiegow, dajc wodzie
na pocztku podgrzewacza 1,5-4-3 m/sek, parze
przegrzanej u wylotu 25 m/sek. Poniewa pompa
ta ma pokona nietylko cinienie robocze, ale i opo-
ry przepywu, musi ona dawa cinienie znacznie
wiksze od prnoci pary wychodzcej z kota.
W omwionym przez prof. Stodo kotle spadek
prno pary, ktr kocio dostarcza, wynosia
100 atm, przeto pompa pracowaa przy cinieniu
130 atm. Mamy zatem tutaj podobny wypadek jak
w kotle Bensona, e pompa zasilajca pracuje
przy wyszem cinieniu. Z porwnania jednak wi-
da, e rnica na korzy kota Sulzera jest zna-
cznie mniejsza, przytem nadwyka zuytej energji
idzie na wywoanie prdkoci przymusowej kr-
enia wody, korzystnego dla sprawnoci i trwa-
oci kota.
Temperatur przegrzania reguluje si zapomo-
c wtryskiwania wody do strumienia pary. Ilo
wtryskiwanej wody, a tem samem i temperatur
pary reguluje si samoczynnie. Wprawdzie po-
mys regulowania temperatury przegrzania zapo-
moc wtryskiwania by ju poprzednio znany, jest
on jednak zastosowany w sposb nowy: wod wtry-
84
skuje si nie poza obrbem, lecz w samym prze-
grzewaczu, co nie pozwala temperaturze pary,
a tem samem i cianek podnie si nadmiernie i
dlatego chroni je przed uszkodzeniem.
Jak z poprzedniego opisu wynika, postulat
zwikszenia bezpieczestwa jest speniony przez
a) usunicie walczakw i wykonanie caej instala-
cji z jednej rury (wzgl. 1 -f- 4}; bj bardzo du
prdko wody i pary, chronic cianki rury od
nadmiernego rozgrzania si; c) wtryskiwanie wody
do przegrzewacza, co rwnie chroni go od nad-
miernego wzrostu temperatury.
Obnienie kosztw budowy jest dokonane w ko-
tle Sulzera przez usunicie walczakw i utworze-
nie jego pow. ogrzewanej wycznie z rtir, czo-
nych przez spawanie, bez elementw poredni-
czcych.
Szczegowych danych o sprawnoci kota Sul-
zera nie posiadamy. W sprawozdaniach o nim
znajdujemy tylko krtk wzmiank, i nie jest ona
nisza ni w innych kotach. Regulacja ruchu ko-
ta w zwizku ze zmiennem obcieniem, jak wy-
nika z wymienionych powyej bada prof. Stodoli,
jest zadowalajca. Szczegy patrz V. D. I. 1933 r.,
str. 1225,
Przy konstrukcji nowoczesnych kotw, nie opar-
tych na dawnych wzorach, wysuna si take
sprawa odmiennego uksztatowania osprztu i sa-
moczynnej regulacji. Dawny typowy osprzt nie
moe tu czciowo albo cakowicie znale zasto-
sowania. Jego miejsce zajmuj inne przyrzdy,
dostosowane do zasady konstrukcyjnej danego ko-
ta, jak to wskazuje np. osprzt kota Atmos lub
Sulzera. Z powodu bardzo maej pojemnoci wod-
nej, zasilanie musi by samoczynne. Z tej samej
przyczyny coraz wiksze zastosowanie zdobywa
take i regulacja paleniska. O ile w budowie ko-
tw wedug starych wzorw regulacj samoczyn-
n spotykamy rzadko i jest ona stosowana tylko
w celu podwyszenia sprawnoci kota, to w no-
wych kotach staje si coraz bardziej niezbdn,
ni. Z. FICKI, Sw. Dozoru Kotw Parowych w Katowicach
Automatyzacja obsugi
oty wysokiej wydajnoci s nieporwnanie
K wraliwsze na ze prowadzenie ni koty
starych systemw, dlatego bez pomocy apa-
ratw pomiarowych i najniezbdniejszych automa-
tw, regulujcych zasilanie, a niekiedy jeszcze tem-
peratur przegrzania, ruch nowoczesnej kotowni
jest trudny do pomylenia, albo nawet niemoliwy.
Rwnolegle z udoskonaleniem i rozpowszechnie-
niem aparatw pomiarowych postpowaa budowa
automatw, regulujcych ilociowo i jakociowo
przebieg spalania w kotle w zalenoci od jego ob-
cienia. Potrzeba i korzy automatyzacji spala-
nia jest dotd kwestj sporn, poniewa koszta za-
kadowe aparatury s wysokie w stosunku do osi-
ganych korzyci, jednake liczba zainstalowanych
aparatw stale wzrasta; przyczynia si do tego
ch zwikszenia bezpieczestwa i pewnoci ruchu
kotw. Automaty regulujce spalanie instalowane
s najczciej dla duych jednostek, poniewa
*) Referat wygoszony na VI Zjedzie In. Mech. Polskich,
i 9 3 4 - PRZEGLD TECHN|7KJV
oprcz powyszych wzgldw, take z uwagi na
bezpieczestwo i uniknicie zbyt duych waha
cinienia i temperaury pary przegrzanej.
Na zakoczenie kilka sw o kotach dla pojaz-
dw. W roku 1929 amerykanin D o b i e zbudowa
samochd parowy, wyposaony w kocio o 100
atm, ktrego opis znajdujemy w Przegldzie
Techn. 1933, str. 42. W Niemczech kupia licencje
na ten samochd fabryka Henschel i syn w Kas-
sel. W roczniku 1934 V. D. I., str. 42, znajduje-
my sprawozdanie z budowy jego w chwili obecnej.
Kocio jest tu, podobnie jak i u Sulzera, zoony
z jednej rury, otaczajcej przestrze paleniskow,
a dalsze jej zwoje pooone s w kanale spalino-
wym. Woda wchodzca do rury w swoim przepy-
wie przez ni ogrzewa si, odparowuje i przegrze-
wa. Oprcz podgrzewacza spalinowego, jest tu
take podgrzewacz parowy. Regulacj przegrze-
wania uskutecznia si zapomoc wtryskiwania wo-
dy. Zasada wic pracy kota jest podobna, jak
u Sulzera.
Z dziedziny lotnictwa dochodz take wiadomo-
ci o stosowaniu na samolotach silnikw paro-
wych z kotem wysokoprnym,
R E S U M E
L'auteur etudie les tendences actuelles dans la construc-
tion des chaudieres a vapeur et les examine sous le point
de vue: 1) de l'augmentation du rendement, 2) de 1'augmen-
tation de la securite, 3) de la diminution des frais de con-
struction, 4) de la diminution de 1'encombrement. Analysac.
ensuite les progres realises dernierement relatifs a ces
uatre facteurs, ii cite Tauslmentation de la pression, 1'intro-
duction des rechauffeurs d'.air, le perfectionnement te
foyers .a grilles et a. charbon pulyerise eta, ainsi quc la
construction de nouveaux systemes de chaudieres comw
ceux de Llfler, Benson, Sulzer et aulres. Ces constructiots
sont ensuite decrites d'une manier plus detaillec. Passai
au probleme de 1'encombrement, l'auteur examine la cos-
struction de la chaudiere ,,Velox" et montre la superior*
de ses ualites en comparaison des autres types de CMII-
dieres connus.
kotw*)
koszt ich prawie nie zaley od wielkoci kota,*
ponadto czciowo zostaje pokryty przez to, e5
pada instalacja, centralizujca na pomocie W
cza sterowanie wszystkich mechanizmw *'
wych, ktra stanowi skadow cz automat
spalania, a ktra przy duych jednostkach jest*
zbdna, ze wzgldu na odlegoci i kilka poziomo*
obsugi.
Regulatory zasilania.
Zadaniem regulatora zasilania jest
w kotle staego poziomu wody. Regulator
suy bezpieczestwu kota i turbiny, bo obnia
si poziomu poniej linji ognia grozi przepale11^
kota, a nadmierne podniesienie wyrzucany
wody do parocigu (pluciem). Regulatory
nia s w uyciu ju oddawna, a miay na celu*1
zalenienie bezpieczestwa kota od sumie1"35;
i uwagi obsugi. Dla kotw wysokiej wydai^
szczeglnie wysokoprnych, w nastpstwie i
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
85
lej pojemnoci wodnej, regulatory zasilania stay bardziej rozpowszechnione, dlatego zostay tu
si niezbdne, bo palacz nie byby ju w stanie na- przytoczone; oprcz nich istniej inne.
dy za zmianami poziomu wody w kotle. Dziaanie regulatorw zasilania jest niezawod-
Wahania poziomu w kotle zachodz nietylko z ne, przynajmniej nie syszaem ani czytaem o ja-
przyczyny niezgodnoci iloci wody odparowywa- kichkolwiek trudnociach w ich ruchu. Zakres ich
nej a doprowadzonej do kota, powoduj je take zastosowania jest ograniczony przez waciwoci
zmiany obcienia: zwikszenie odparowania po- pompy zasilajcej. Najatwiejsza jest wsppraca
pomp odrodkow; z tokow pomp Simplex
albo Duplex poczenie jest moliwe, jeli pompa
posiada regulacj cinienia toczenia, dziaajc
na dopyw wieej pary do silnika, natomiast za-
stosowanie regulatora zasilania przy zwykej pom-
pie tokowej, nie posiadajcej regulatora cinienia
toczenia, albo nie ruszajcej samoczynnie przy
kadem pooeniu toka jest niemoliwe.
Regulator zasilania nie wystarcza sam do uzys-
kania rwnomiernego i cigego dopywu wody do
kota, w tym celu potrzebny jest jeszcze regulator
cinienia wody, ktryby utrzymywa na staej wy-
sokoci rnic cinie za pomp i w kotle. Przy
nadmiarze wody w kotle regulator zasilania mocno
dawi pomp, wzgldnie nawet zupenie zamyka,
dlatego pompy odrodkowe powinny by zabez-
pieczone przelewem, otwieranym przy nadmier-
nym wzrocie cinienia za pomp.
Dla dalszego zwikszenia bezpieczestwa ruchu
dziaanie regulatora poziomu wody w kotle jest
Rys. 1. Regulator zasilania ustr. Hannemann'a. czstokro uzupeniane przez syreny alarmowe,
sygnalizujce zblienie si poziomu do granicz-
woduje kadorazowo podniesienie si poziomu tem nych wysokoci. W instalacjach, wymagajcych
gwatowniejsze, im wiksza bya zmiana obcie- specjalnej ostronoci, jak np. koty wysokopr-
nia, i odwrotnie spadkowi obcienia towa- ne, ktrych pojemno wodna wystarcza zaledwie
rzyszy obnienie si poziomu. na kilka minut (ok. 5) ruchu bez zasilania, stoso-
W regulatorach zasilania organem wykonawczym wane s jeszcze automaty, ktre przy spadku ci-
jest zawsze wentyl w rurocigu zasilajcym, nienia w zbiorczym rurocigu zasilajcym wcza-
umieszczony w bezporedniej bliskoci kota, ktry
dawi przepyw wody, a w wyjtkowych wypad-
kach odcina go; organ nadawczy aparatu jest rze-
cz pomysowoci konstruktora, wic te moe by
wykonany b, rnie. Podaj tu dwie rozpowszech-
nione konstrukcje.
R e g u l a t o r H a n n e m a n n a podany jest
na rys. 1. Organem nadawczym jest pywak,
umieszczony w kotle, ktry obraca dwigni A na
osi B i w ten sposb przez stalow tam i ukad
dwigien przestawia grzybek C wentyla dawi-
cego.
R e g u l a t o r C o p e s'a pokazany jest schema-
tycznie na rys. 2. Organem nadawczym jest tu ter-
mostat T, zoony ze stalowej rury midzy dwoma
korytkami, zwizanej z niemi sztywno w punkcie N
i przegubowo w punkcie H. Stalowa rura skomu-
nikowana jest dolnym kocem z wodn przestrze-
ni kota, a grnym z parow; umiejscowienie jej
na kotle jest takie, e punkt N znajduje si do-
kadnie na wysokoci obranego najniszego pozio-
mu wody w kotle, a punkt H na wysokoci naj-
wyszego. W ruchu rura termostatu wypeniona
jest w dolnej czci wod, w grnej par, mniej Rys. 2. Regulator zasilania syst. Copes'a.
albo wicej, zalenie od poziomu wody w kotle,
i odpowiednio mniej albo wicej rozgrzana. Wy- j samoczynnie rezerwow pomp z napdem pa-
duenia i kurczenia si rury pod wpywem zmian rowym. W razie jakiego zaburzenia w ruchu elek-
temperatury obracaj dwigni P, ktra za pored- trowni, np. wypadnicia wycznika prdu przy
nictwem przekadni nastawia wentyl R. silniku, spalenia silnika pompy i t. p., obsuga mo-
O g l n e u w a g i o a u t o m a t y c z n e m z a - gaby nie zdy uruchomi na czas pomp rezer-
s i l a n i u . Dwie opisane konstrukcje s u nas naj- wow, dlatego potrzebny jest automat.
86 1934 - PRZEGLD TECHNICZNY

Regulatory przegrzania. rwnie podzia przegrzewacza na dwie szeregowo

Temperatura przegrzania pary nie jest staa, poczone czci i wtrysk wody do parocigu mie-
zmienia si z obcieniem, jakoci paliwa, prze- dzy niemi, regulowany przez impulsy, nadawane
biegiem spalania i t. d. Dla kadego kota zale- przez
taki
termostat w parocigu za przegrzewaczem;
ukad jest jednoczenie skutecznem zabezpie-
no przegrzania od obcienia ma inny przebieg, czeniem przegrzewacza od nastpstw zbyt wyso-
przytem, zalenie od konstrukcji, przegrzanie spa- kiej temperatury.
da ze wzrostem obcienia, albo odwrotnie. Nad-
mierny wzrost temperatury w nowoczesnych si- Regulatory spalania,
owniach, ktre stosuj graniczne przegrzanie
obecnych stali konstrukcyjnych (450 475 C), Zadaniem regulatora spalania jest przystosowa-
jest niebezpieczny dla przegrzewacza kotowego i nie odparowania kota do chwilowego obcienia
turbiny. Najpewniejszym rodkiem zapobiegaw- przy utrzymaniu staej prnoci pary i najekono-
czym jest automatyczna regulacja temperatury pa- miczniejszego przebiegu procesu spalania, Pierw-
ry, odrczna regulacja byaby bowiem spniona. sze regulatory spalania byy zbudowane w Stanach
Zjednoczonych A, P.; w rozpowszechnionych obec-
Czsto stosowanym sposobem regulacji prze- nie systemach powtrzone zostay zasady dziaa-
grzania jest natrysk wody do rurocigu pary prze- nia pierwszych aparatw, natomiast konstrukcyj-
grzanej. Na rys, 3 pokazany jest natrysk systemu ne rozwizania problematu s bardzo rne.
Spuhr". Ilo natryskiwanej wody regulowana
Okrelenie zada regulatora wyznacza jego funk-
cje. Dla uzgodnienia produkcji pary z zapotrzebo-
waniem trzeba dostosowa ilo ciepa, wywiza-
Natrysk nego w palenisku, do obcienia, czyli ilociowo na-
stawi dopyw wgla i powietrza do kota, przytem,
jak nakazuje warunek ekonomicznoci procesu
spalania, we waciwym stosunku. Np. w wypadku
kota, spalajcego wgiel na ruszcie bez poddmu-
chu, regulator musi oddziaywa na szybko posu-
wu rusztu i na otwarcie zasuwy kominowej, prze-
stawiajc je zgodnie z chwilow potrzeb. Warun-
filtr kiem utrzymania staej prnoci, albo raczej wy-
starczajcego ograniczenia odchyle od nominal-
nego cinienia, jest czuo aparatu, kontrolujce-
go zmiany zasze w kotle, szybkie przeniesienie im-
pulsw regulacyjnych, szybko reakcji ukadu na
impulsy i wreszcie, jak przy kadej regulacji, -
jej statyczno. Dla nadania impulsw regulacyj-
Wentyl nych trzeba, oczywicie, wykorzysta te zmiany*
dawicy
ruchu kota, ktre powoduje zmiana obcienia, a
ktre nadaj si do atwego zmierzenia; w istniej-
cych systemach wyzyskane zostay trzy z nich:
zmiana prnoci w rurocigu pary prze-
grzanej,
zmiana iloci pary pobieranej z kota, czyli
Odpyw wody z przekanika zmiana wskaza przepywowego ilocio-
mierza i
Rys. 3, Regulacja przegrzania. Natrysk syst, Spuhr". zmiana prnoci pary w samym kotle, a
jest przez wentyl dawicy w rurocigu dopywo- waciwie szybko tej zmiany, t. j. j "
wym, nastawiany w zalenoci od temperatury pa- (Bayley).
ry. Organem nadawczym jest tu termostat, osadzo-
ny w parocigu, ktry pod wpywem zmian tempe- R e g u l a t o r s p a l a n i a s y s t . A s kania
ratury wydua si albo kurczy; organem wyko- W tym ukadzie organem, wyczuwajcym zmian?
nawczym jest wentyl w rurocigu natryskiwanej obcienia kota, jest czuy manometr, przylKf
wody, utrzymywany w zawieszeniu przez membra- ny do rurocigu pary przegrzanej. Przy zmian*
a
n, obcion zdou pync wod, a zgry spr- obcienia, np. wzrocie, zwiksza si przepyw P '
yn. Cinienie wody pod membran jest zmienne, ry przez przegrzewacz, a zatem wzrasta w nim spa-
nastawia je przekanik membranowy, poczony z dek prnoci pary w stosunku kwadratowym ^
termostatem, a dawicy odpyw wody w sposb zmiany obcienia. Pod wpywem zmiany pr?ti'
zrozumiay ze schematu. Bezporedni natrysk ci przekanik nadaje impuls regulacyjny, W
zwizany jest z niebezpieczestwem zego wymie- hydraulicznie zostaje przeniesiony do serwon*
szania wody z par i dojcia czsteczek wody a do rw oliwnych, przestawiajcych mechanizmy W
turbiny. Dlatego aparat na rys. 3 posiada specjaln towe.
przestrze, wczon do parocigu, w ktrej zacho- Dla zrozumienia dziaania ukadu regulacyjny
dzi wymieszanie, wzgldnie odwodnienie pary, Dla trzeba wpierw pozna budow przekanika, kto
zupenego bezpieczestwa turbiny stosowany jest wyjaniaj rys. 4, 5 i 6.
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
Rys. 4 podaje przekrj przekanika. Jego zasad-
nicz czci jest stalpwa pozioma rura 1, osadzona
na pionowej osi, obracajca si z b. maem tarciem.
Ujcie rury w rodkowem pooeniu (rwnowagi)
ustawione jest symetrycznie wzgldem dwch wier-
ce, pochylonych do siebie pod ostrym ktem, a
Rys. 4. Przekanik regulatora spalania Askania".
skomunikowanych kade z jedn stron cylindra
serwomotoru. Przez grn nawiercon cz osi do
rury dopywa oliwa pod cinieniem, ktra przy wy-
trysku powoduje, jeli rura ustawiona jest asyme-
trycznie wzgldem wierce komunikacyjnych, r-
nic cinie w cylindrze serwomotoru, poruszajc
jego tok. Przepyw oliwy przez rur jest stay,
cyrkulacj nadaje jej specjalna pompa; zwiksze-
nie cinienia po tej stronie serwomotoru, na ktr
przechylia si rura, jest nastpstwem zamiany dy-
namicznego cinienia oliwy na statyczne. Due ser-
womotory poczone s z przekanikiem za po-
rednictwem suwaka, sterujcego dopyw oliwy,
pokazanego na rys. 5.
Poprzednie dwa rysunki wyjaniay mechanizm
przekanika, nastpny, t. j . rys. 6, tomaczy sposb
powstawania w nim impulsw regulacyjnych.
Z lewej strony przekanika znajduje si mano-
metr membranowy 1, naciskajcy na dwigni, kt-
rej drugie rami obcione jest ciarem. Dopki
prno w rurocigu pary przegrzanej nie od-
biegnie od obranej w,ysokoci, wyznaczonej przez
nastawienie ciaru 2, ukad jest nieruchomy; od-
chylenie cinienia w jedn albo drug stron wy-
trca dwigni z rwnowagi, obraca j wzgldem
punktu zawieszenia, co przez bezporedni nacisk
zmienia pooenie rury przepywowej przekanika
i uruchamia serwomotor.
Ze schematu wida, e przekanik, po nastawie-
niu go przez manometr, pozostaby w nadanem po-
oeniu, a serwomotor doprowadziby napdzany
przez siebie mechanizm do kracowego nastawie-
nia. Po osigniciu potrzebnego efektu regulacji
trzeba przerwa dziaanie serwomotoru, a przeka-
nik musi wrci do pooenia pocztkowego. Jest
to zatem regulacja z odwodzeniem, Na schemacie
87
organem odwodzcym jest membrana 4; dziaanie
jej bdzie omwione dalej.
Na rys. 7 podany jest schemat regulacji dwch
kotw, spalajcych wgiel na rusztach z poddmu-
chem. Dla monoci regulowania dopywu wgla
konieczna jest cigo posuwu rusztw, dlatego
napdzaj je silniki prdu staego, zasilane przez
zesp Leonarda. Wysoko warstwy wgla na
ruszcie jest staa.
Pocztkowy impuls regulacyjny nadaje zmiana
prnoci w kolektorze / za porednictwem ma-
nometru 2. Serwomotor 4 wcza opr regulacyj-
ny prdnicy 5, zmiana napicia przypiesza albo
zwalnia silnik 7, napdzajcy ruszt. Odwodzenie
przekanika uskutecznia membrana 9, pod wpy-
wem rnicy cinienia atmosferycznego, dziaaj-
cego na ni z prawej strony, i podcinienia, wywo-
anego z lewej strony przez wentylator pomoc-
niczy 8, napdzany przez silnik prdu staego.
Jest oczywiste, e nacisk odwodzenia na przepy-
wow rur przekanika musi zmienia si w tym
samym stosunku, co nacisk pierwotny, w prze-
ciwnym bowiem razie przekanik, wyregulowany
do jednego jakiego obcienia kota i odpowia-
dajcego mu nacisku pierwotnego, nie speniaby
swego zadania przy wszystkich pozostaych obci-
eniach.
W omawianym przekaniku pierwotny nacisk
wzrasta proporcjonalnie do kwadratu obcienia
(spadek prnoci w przegrzewaczu), ale i na-
cisk odwodzenia podlega temu samemu prawu, bo
depresja, wywoywana przez wentylator, jest pro-
porcjonalna do kwadratu liczby obrotw. Z po-
wyszych przesanek wypywa wniosek, e prze-
kanik zmienia posuw rusztu, wic i ilo wgla,
proporcjonalnie do obcienia kota. Np. obci-
enie wzroso dwukrotnie, zatem spadek prno-
ci w przegrzewaczu i nacisk manometru na mem-
bran wzrosy czterokrotnie; przepywowa rura
przekanika dopty nie wrci do pooenia rw-
Rys. 5, Suwak sterujcy Rys. 6, Schemat wyjania-
dopyw oliwy do serwo- jcy powstawanie impul-
motoru, sw regulacyjnych w prze-
kaniku.
nowagi, dopki nacisk na ni odwodzenia nie
wzronie czterokrotnie w stosunku do istniejcego
przed zmian obcienia. Jeliby czterokrotne
zwikszenie depresji z lewej strony membrany na-
stpio ju przy zmianie szybkoci posuwu rusztu
w stosunku 1,8, to ukad byby niedoregulowany,
a prno w przegrzewaczu musiaaby spa
88 1934 - PRZEGLD TECHNICZNY

nego powietrza. T funkcj spe-

Rys. 7, Schemat regulacji dwch kotw o paleniskach rusztowych z poddmuchera,
jeszcze niej, eby nacisk manometru mg dosta-
tecznie zwikszy szybko rusztu. Do ostateczne-
go nastawienia przekanika suy wysuwany dr-
ek 6 na rys. 6, ktry pozwala na zmian ramie-
nia dziaania nacisku membrany na przepywow
rur.
Fotografj przekanika podaje rys. 8.
Jednoczenie ze zmian iloci doprowadzonego CO
nia regulator podcinienia w pa-
lenisku.
W miar zwikszenia podci-
nienia za kotem ronie podci-
nienie w palenisku, membrana
16 zostaje odksztacona, a rura
przypywowa przekanika uru-
chamia serwomotor 18, obraca-
13 i jcy zasuw 17 w ; komunikacji
$T-{- midzy wentylatorem poddmu-
chu a kotem. W ten sposb do-
pyw powietrza zostaje zwik-
szony albo zmniejszony/W chwi-
li, kiedy dopyw powietrza ju
jest dostateczny, a podcinienie
za kotem przestaje si zwik-
sza, podcinienie w palenisku w
nastpstwie zwikszonego przez
regulacj dopywu powietrza
obnia si, zyskuje przewag na-
cisk spryny z lewej strony
membrany, ktra tu jest odwo-
dzeniem, przekanik stopniowo
wraca do pooenia rwnowagi,
a w palenisku ustala si depre-
sja, wyznaczona przez wstpne
natenie spryny odwodzcej.
W opisanem dziaaniu regula-
tora pozostaa jedna luka. Ilo
paliwa i ilo powietrza zostay
ju nastawione, odpowiednio do obcienia, i przez
to zapewniona stao cinienia w parocigu zbior-
czym, ale jaki jest ich stosunek ilociowy, ktry
decyduje o ekonomicznoci procesu spalania? Je-
liby przekaniki zmieniay iloci wprowadzonego
wgla i powietrza cile proporcjonalnie do obci-
enia, to nadmiar po-
wietrza (zawarto
w spalinach)
t

wgla powinna postpowa zmiana iloci powie- byby przy wszyst-2

trza, doprowadzanego do paleniska. Z dokadno- kich obcieniach ko-

ci, wystarczajc do celw regulacji kota, mo- ta jednakowy. W
na przyj, e ilo powietrza, potrzebnego do rzeczywistoci tak nie
spalenia wgla kamiennego, jest proporcjonalna jest; skadaj'si na
do iloci ciepa, wywizanego ze spalania, i dalej, to niedokadnoci sa-
e objto wywizanych spalin jest w staym i mych aparatw, zmia-;
prostym stosunku do objtoci wprowadzonego po- ny jakoci paliwa, od-
wietrza. Dla zwikszenia iloci powietrza trzeba stpstwa od tych ide-
zwikszy podcinienie za kotem, t. j . otworzy alnych zalenoci, na
zasuw tak, eby zwikszona objto spalin mo- ktrych oparte zosta-
ga przez kocio przepyn. Na schemacie 7 spe- o odwodzenie, zmia-
nia t funkcj serwomotor 18, nastawiany przez na wielkoci straty
przekanik. Pierwotny impuls nadaje membrana 12 w ulu, przesunicie
pod wpywem podcinienia, wywoanego przez temperatur spalin w
pomocniczy wentylator 11, biegncy z liczb obro- kotle, zalenie od ob-
tw rusztu, wic proporcjonaln do zmiany obci- cienia i t. d, W re-
enia kota. Sia nacisku membrany 12 jest pro- zultacie nadmiar po-
porcjonalna do kwadratu liczby obrotw wenty- wietrza trzeba kory-
latora, wic i do kwadratu objtoci spalin. Na- gowa. W regulato-
cisk odwodzenia nadaje membrana 14 pod wpy- rach syst. Askania t
wem zmiany cigu rnicowego w kotle, ktry jest czynno wykonywa
rwnie w kwadratowej zalenoci od objtoci analizator spalin Ra-
spalin. narex.
Omwione dotd dziaanie regulatora utorowa- Odchylenie strza-
o dopiero drog dla przepywu zwikszonej iloci ki analizatora od nor- Rys. 8.
spalin, trzeba jeszcze nastawi ilo doprowadzo- malnego pooenia Przekanik syst.
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
przestawia przekanik, ktry za porednictwem
serwomotoru przesuwa drek regulacyjny w
przekaniku, regulujcym podcinienie za ko-
tem: t drog zostaje zmieniony nacisk odwo-
dzenia na rur przepywow przekanika, wic
i ilo powietrza, wprowadzanego do kota.
10
Rys. 9. Korygowanie nadmiaru powietrza zapomoc
analizatora spalin Ranarex.
Koty pokazane na rys. 7 pracuj rwnolegle,
a nastawiane s przez jeden przekanik gwny.
Oczywicie, konieczna jest moliwo dowolnego
podziau obcienia midzy niemi; uskuteczniane
jest to odrcznie zapomoc opornikw 19 w obwo-
dach wzbudzania silnikw, ktre pozwalaj na do-
wolne zmniejszenie albo zwikszenie liczby obro-
tw kadego silnika. Cinienie w parocigu zbior-
czym moe by nastawiane przez przesunicie ci-
aru 3 manometru gwnego przekanika.
Oglne uwagi o r e g u l a c j i s p a l a n i a
na r u s z c i e .
Dla monoci zastosowania regulacji ruszt musi
posiada cigo zmian szybkoci posuwu. W opi- i nieskuteczno regulacji.
sanej konstrukcji ruszt by napdzany przez sil-
nik prdu staego, zasilany przez zesp Leonar-
da, w innych wykonaniach ruszt napdzany jest
przez kolektorowy silnik trjfazowy, albo przez
zwyky silnik trjfazowy, sprzony z mechaniz-
mem rusztu przez przesuwn przekadni tarczo-
w i t. d.
W kotach, posiadajcych ruszt o stopniowa-
nej szybkoci posuwu, albo zasilanych rcznie,
cakowite zautomatyzowanie spalania jest niemo-
liwe/ ilo wgla musi by nastawiana przez pa-
lacza, natomiast moe by zastosowna regulacja
dopywu powietrza. W tym ukadzie przekanik
gwny dziaa bezporednio na zasuw kominow.
..Przy maych obcieniach kota automatyczna
regulacja moe.by niebezpieczna dla rusztu, po-
niewa nastawienie maego przepywu powietrza
grozi nadmiernem rozgrzaniem rusztu i jego uszko-
dzeniem, wzgldnie przepaleniem; eby temu za-
pobiec, stosowany jest czstokro natrysk wody
pod ruszt, otwierany automatycznie przy maych
obcieniach.
Przebieg regulacji nie jest tak prosty i atwy,
jak to podane byo w poprzednim opisie. Kompli-
kacje wynikaj z waciwoci samego procesu spa-
lania i mechanizmw kota oraz z opnie reak-
cji ukadu na impulsy regulacyjne.
Zaburzenia regulacji kota wyjani na kilku
przykadach, bo wyczerpujca analiza zachodz-
cych zjawisk byaby b. duga,
89
Szybki wzrost obcienia kota w omwionym
poprzednio regulatorze musi doprowadzi do spad-
ku prnoci pary w rurocigu zbiorczym i do prze-
regulowania. Spadek prnoci w przegrzewaczu,
odpowiadajcy zwikszonemu obcieniu kota,
nastawia w przecigu kilkunastu sekund odpo-
wiedni dopyw powietrza i wgla. Zwikszenie
dopywu powietrza przyczynia si niezwocznie
do podniesienia iloci ciepa wywizanego przez
spalanie, ale do osignicia rwnowagi upywa
np, ok. 1 min. W przecigu tego czasu cinienie
cigle spada, chocia coraz wolniej, bo chwilowy
deficyt kota pokrywany jest przez zapas ciepa,
zakumulowanego w przestrzeni wodnej; nastp-
stwem tego jest spadek cinienia za przegrzewa-
czem, wikszy niby to odpowiadao faktycznej
zmianie obcienia, i jak std wynika prze-
regulowanie iloci wgla i powietrza. Po jakim
czasie cinienie musi nadmiernie wzrosn, co
spowoduje doregulowanie. Zwikszenie iloci
wywizywanego ciepa odbywa si kosztem za-
pasu wgla na ruszcie, bo efekt zmiany szybko-
ci rusztu, t. j . ustalenia si rwnowagi w dopro-
wadzonej i spalonej iloci wgla spnia si o
ok. 10 min. Przez ten czas mog wypala si
dziury w warstwie wgla, wzgldnie moe nawet
wgla zabrakn.
Z przytoczonego przykadu wynika, e kon-
struktor regulatorw spalania, oprcz niedokad-
noci i opnie aparatw regulacyjnych, musi
jeszcze uwzgldni bezwadno przebiegu pro-
cesu spalania, pojemno wodn kota i bezwad-
no rusztu. Pominicie tych waciwoci kota,
albo niedostateczne skoordynowanie aparatw
regulacji moe pocign za sob niestatyczno
Potrzeb skoordynowania dziaania poszcze-
glnych aparatw wyjania taki przykad: w ko-
tach, opalanych pyem wglowym, ze skoordy-
nowanie regulatorw iloci pyu i powietrza SPIS-
Rys. 10. Schemat elektrycznej regulacji spalania,
wioby, e przy wzrocie obcienia zwikszenie
iloci pyu byoby szybsze ni przyrost iloci po-
wietrza, Nastpstwem takiej regulacji byaby
obecno w spalinach tlenku wgla, albo nawet
wglowodorw, w przecigu kadego okresu re-
gulacji.
90
Koczc omwienie przebiegu regulacji, nale-
y si jeszcze zastanowi, jak czue powinny by
przekaniki, Rozpatrzmy dla przykadu regulacj
cigu, Cig rnicowy kota przy normalnem ob-
cieniu wynosi okoo 10 mm s. w,, a zatem przy
1/4 obc. wyniesie I / = 1,58 mm s. w. Przeka-
niki musz reagowa przynajmniej na 5% zmian
obcienia, t. j, na 0,08 mm s. w.
R e g u l a t o r s p a l a n i a syst, Siemen-
s a. Podaj tu opis tego systemu, jako prizykad
zastosowania elektrycznych przekanikw i elek-
trycznego przeniesienia impulsw regulacyjnych.
r
Zaczynam od opisu przekanika. Jest to mo-
lek Wheatstone'a, pokazany schematycznie na
rys, 10.
Gazie mostku D i E s. staemi oporami, ga-
A jest oporem, nastawianym przez pierwotny
impuls, ga B przez wtrny (odwodzenie).
Opr N suy do odrcznej zmiany stosunku A i B,
t. j , do regulacji przekanika, podobnie jak wy-
suwany drek w konstrukcji f-my Askania. Gal-
wanometr mostku pod wpywem zmiany stosun-
ku oporw A i N wychyla si z pooenia rwno-
wagi, zwierajc grny albo dolny kontakt.
Na rys. 11 schemat mostku zosta powtrzony
w sposb, wyjaniajcy konstrukcj oporw
A i B.
Z rysunku wida, e s to rurki, zwinite w
piercienie, z umocowanym wewntrz zwojem
oporu, wypenione do poowy rtci.. Przy obro-
cie piercienia drut wynurza si mniej albo wi-
cej z rtci i w ten sposb zmienia si jego opr.
Obok oporu A na schemacie pokazany jest opr
Alt ktry mona wczy do mostku, wyczajc
jednoczenie A. Opr At jest pokrcany odrcz-
nie, w ten sposb obsuga moe w kadej chwili
zastpi automatyczn regulacj przez odrczn,
posiujc si nadal elektrycznym przekanikiem,
wic nie odchodzc od tablicy, na ktrej zcentra-
lizowane s wszystkie aparaty pomiarowe i re-
gulacyjne.
Rys. 11. Schemat elektrycznej regulacji spalania.
Konstrukcja oporw A. i B.
Dla nadania pierwotnego impulsu regulacyjne-
go w ukadzie Siemensa, tak samo, jak i w sy-
stemie Askanji, wykorzystany jest spadek cinie-
nia pary w przegrzewaczu.
1934 - PRZEGLD TECHNICZNY
Fotografja manometru nadawczego podana
jest na rys. 12. W dolnej czci skrzynki widocz-
ny jest manometr toczkowy, obciony ciara-
mi i sprynami. Ruchy toczka manometru za
porednictwem mechanicznego przeniesienia ob-
Rys. 12, Ma-
nometr nada-
jcy pierwot-
ne impulsy
regulacyjne.
racaj osiem oporowych piercieni, umieszczo-
nych w grnej czci skrzynki. Kady regulowa-
ny kocio musi posiada dwa mostki Wheatsto-
ne'a, jeden do nastawiania dopywu paliwa, dru-
gi powietrza, wic manometr na rys. 12 moe
obsuy cztery koty. a skrzynce manometru
osadzony jest silnik pomocniczy, ktry obraca
toczek manometru, celem zwikszenia jego czu-
oci, a jednoczenie okresowo spina wyczniki
w omiu obwodach regulacyjnych, dziki czemu
silniki napdowe mechanizmw kotowych otrzy-
muj impulsy przerywane o dowolnie nastawia-
nym okresie trwania. W ten sposb w kadym
z 8 obwodw mona, niezalenie od pozostaych
7, dowolnie nastawia szybko regulowania.
Schemat regulatora syst, Siemensa podany jest
na rys. 13. Regulowany kocio opalany jest py-
em wglowym, doprowadzanym ze zbiornika za-
pomoc limakw, napdzanych kady przez was-
ny silnik prdu staego. Regulator nastawia ilo
paliwa, cig za kotem, ilo powietrza, dopywa-
jcego do komory paleniskowej, i koryguje iw-
ciowy stosunek paliwa i powietrza.
Przekanik gwny pokrca jednoczenie opo-
ry piercieniowe w mostku paliwowym i w most-
ku zasuwy kominowej. Pod wpywem zmiany
oporu w mostkach przekaniki zaczynaj dzia-
a, wprawiajc w ruch silnik pomocniczy, prze'
stawiajcy opr w boczniku silnika, napdzajce-
go limak paliwowy, i silnik, obracajcy utf?
kominow.
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
91
W mostku paliwowym opr odwodzcy obra- R e g u l a t o r s p a l a n i a syst. R o u k a .
cany jest przez tachometr, dziaajcy za pored- W regulatorze Rouka ilo powietrza nastawia-
nictwem krzywki, wczonej midzy tachome- na jest w zalenoci od spadku cinienia pary w
trem a piercieniem oporowym, tak uksztatowa- przegrzewaczu, wic jak w poprzednich dwch
nej, eby ktowe odchylenia byy proporcjonalne konstrukcjach, natomiast ilo wgla regulowana
Odrczne prowa-
jest w zalenoci od iloci pobiera-
dzenie kort a nej pary. Rys, 14 podaje t drug
cz regulatora, jako przykad
Mostek Mostek zasuwy kominowej wykorzystania do celw regulacji
Tachometr Paliwa
przepywowych miernikw iloci.
C/gomierz rnicowy Kocio, podany na rysunku, spa-
la wgiel na ruszcie, napdzanym
przez silnik trjfazowy 8. Serwo-
motor 22, sterowany przez regula-
tor za porednictwem suwaka 24,
przesuwa tarcz 12 przekadni tar-
ciowej 10/12 i w ten sposb zmienia
szybko posuwu rusztu.
Organem nadawczym regulatora
jest miernik iloci spalin, przepy-
wajcych przez kocio, 34 i mier-
Analizator spalin
nik iloci pary 36. Paromierz jest
tak skonstruowany, e wychylenia
drka 41 s wprost proporcjonal-
ne do przepywu pary; tak samo
miernik powietrza przesuwa drek
proporcjonalnie do objtoci spalin',
przepywajcych przez kocio. Ru-
Rys. 13. Schemat regulatora syst. Siemensa. chy drkw s skierowane prze-
ciw sobie, np. przy wzrocie obci-
do kwadratu liczby obrotw silnika. W mostku enia drek paromierza przesuwa si w d, a dr-
zasuwy kominowej impuls odwodzcy nadaje ci- ek miernika powietrza w gr,
gomierz rnicowy. Pierwotne opory w most- Dla wyjanienia dziaania regulatora bd om-
kach mog zosta wyczone i zastpione przez wione dwa przebiegi regulacji;
opory, pokrcane odrcznie, co pozwala na na-
stawienie kota na stae obcienie, albo prowa-
dzenie kota przez palacza.
Regulacja depresji w palenisku i iloci wtrne-
go powietrza, dostarczanego przez wentylator,
zrozumiaa jest z rysunku. Dla korekty stosunku
paliwa i powietrza suy zwyky analizator spa-
lin, posiadajcy dwa kontakty graniczne; po doj-
ciu do jednego z kracowych pooe, wskanik
analizatora zamyka obwd pomocniczego prze-
kanika, ktry elektromagnetycznie przesuwa
dodatkowy opr w mostku zasuwy kominowej
i w ten sposb zmienia wpyw odwodzenia.
Oglne uwagi o regulacji
s p a l a n i a pyu.
Zaburzenia przebiegu regulacji, wynikajce z
cieplnej bezwadnoci ukadu, podane przy oma-
wianiu spalania na ruszcie, maj zastosowanie
do regulacji spalania pyu z t zmian, e tutaj
odpada bezwadno rusztu. Przy spalaniu pyu
mogoby nawet zaj opnienie nastawienia ilo-
ci powietrza w stosunku do paliwa, dlatego dzia-
anie przekanikw musi by skoordynowane
pod tym ktem widzenia,
W kotach z indywidualnemi mynami, ktre
obecnie s najczciej stosowane, regulacja musi
dziaa na nastawienie talerza podawczego.
Przebieg regulacji jest utrudniony, jeli myny
posiadaj du pojemno i wolno reaguj na
zmian iloci doprowadzanego wgla. Naog re-
gulacja spalania pyu jest atwiejsza ni spalania Rys. 14. Regulator spalania syst, Rouka.
wgla na ruszcie, Schemat czci regulujcej ilo wgla.
92 1934 - PRZEGLD TECHNICZNY

1, Obcienie kota zwikszyo si, dopyw po- nieliczny, ze wzgldw bezpieczestwa nie mo-
wietrza i tem samem przepyw spalin przez kocio na go bardziej jeszcze zmniejszy.
zostay nastawione przez zmian cigu za kotem Korzyci polepszenia przecitnej sprawnoci
i wyregulowanie cigu w palenisku, pozostaje jesz-kotw zale, oczywicie, od jakoci prowadze-
cze nastawi ilo wgla. nia -kotw przed zautomatyzowaniem. Naorf
2. Kocio pracuje przy staem obcieniu, ale trzeba uwaa, e utrzymanie wysokiej sprawno-
zmienia si jako wgla albo przebiegu spalania,ci spalania jest w nowoczesnym kotle atwe
ruszt trzeba doregulowa. i wymaga minimalnej uwagi i starannoci pala-
1. Zwikszenie obcienia przesuwa w gr dr-cza. Jeli wyniki, uzyskane przez automatyzacj
ek 38 i jednoczenie w d drek 41. W wyniku ruchu kotowego, porwnywa z tem, co mona-
tych dwch, ruchw punkt 54, dwiga 56 i punkt 60 by i powinno si uzyska, to oszczdnoci na pa-
pozostaj nieruchome. Ruch drka 38 w gr po- liwie nie przekrocz 23%. W wypadku zego
ciga za sob czop 74 i obraca dwigni 72 okoo prowadzenia kotw przed automatyzacj oszczd-
rolki 76. Obrt dwgini 72 przez drek 68 i dwig-
noci te mog doj do 10 i 15%, jak podaj
ni 62 pociga suwak 24 i wprawia w ruch serwo- prospekty regulatorw spalania, ale lwia cz
motor 22. W ten sposb zostaje zwikszona szyb- tej oszczdnoci daaby si osign przez samo
ko posuwu rusztu. Po zwikszeniu iloci wprowa-polepszenie dozoru kotowni.
dzonego wgla w stopniu, odpowiadajcym zmia-
Automatyczna regulacja polepsza konserwacj
nie obcienia, naley zatrzyma serwomotor, a su-
wak 24 wrci do pooenia rwnowagi. T funk- kotw, bo warunki pracy staj si spokojniejsze,
cj spenia mechaniczne odwodzenie. Ruch drka dziki zagodzeniu okresw forsowania, w kt-
serwomotoru (waciwie ciaru 31} pokrca tar- rych palacz z opnieniem i tem wikszym po-
cz 30 i zaklinowan na jednym z ni waku krzyw-piechem stara si nadrobi spadek prnoci
pary, nie zwracajc uwagi na wzrost temperatu-
k 32, ktra, naciskajc na rolk 76, obraca dwig-
ni 72 w kierunku przeciwnym do pocztkowego ry w palenisku, lokalne spitrzenie temperatur
ruchu i nastawia cay system dwigien, poczynajcna skutek braku powietrza, moliwo plucia ko-
od 68, i suwak serwomotoru w pooenie pocztko-ta i t, d. Oszczdno na rozchodzie pary w tur-
we (rwnowagi). Ksztat krzywki 32 musi by do- binie zostaje uzyskana dziki staej prnoci
brany, odpowiednio do warunkw ruchu kota. pary. Wysoko tej oszczdnoci zaley od wa-
runkw ruchu zakadu i systemu regulacji tur-
2. Obcienie nie zmienio si, ale ukad straci
biny.
rwnowag ciepln, bo np. obniya si warto W kraju regulatory spalania, o ile wiem, zain-
opaowa wgla. Nastpstwem tego musi by zmniej- stalowane s w czterech kotowniach, W jednej
szenie odparowania kota i ruch w gr drka 41 z tych kotowni, posiadajcej trzy opomkowe
przy nieruchomym drku 38. Zmiana wzgldnego koty po 20 t/h, spalajce wgiel na rusztach z
pooenia drkw obraca kolejno: dwigni 52 poddmuchem, zainstalowane s regulatory cigu
wzgldem czopa 48, dwigni 56 wzgldem czopa
kominowego f-my Gentrup et Petrie. Zasuwa ko-
58 i dwigni 62 wzgldem czopa 66. W rezultacie
zostaje przesunity suwak 24, a serwomotor wpra- minowa przestawiana jest przez serwomotor
wiony w ruch. Odwiedzenie ukadu wykonywa wodny, sterowany przez przekanik, otrzymuj-
krzywka 32 w sposb ju poprzednio opisany. cy pierwotne impulsy od manometru, przyczo-
nego do parocigu zbiorczego, a odwodzony
Konstrukcja regulatora Rouka jest znacznie przez cig rnicowy. Posuw rusztu i nadcinie-
bardziej skomplikowana, niby to wynikao ze nie poddmuchu regulowane s odrcznie. Regu-
schematu, bo na tym brak paromierza i miernika lacja jest w ruchu od czterech lat, pracuje przez
iloci spalin oraz elektromagnetycznej przekadni,
ten czas bez uszkodze, bez postojw i bez wy-
ustalajcej pooenie drkw odpowiednio do
wskaza miernikw iloci. Drki wykonywaj miany czci ruchu.
stale jednakowe skoki w gr i zpowrotem, a Pautomatyczna regulacja spalania syst, As-
mierniki iloci zatrzymuj je tylko we waciwem kania, regulujca cig kominowy i podcinienie
pooeniu na czas dziaania regulatora, wic po- w palenisku, zainstalowana jest w kotowni, po-
nadto potrzebny jest jeszcze mechanizm do nap- siadajcej cztery koty po 44 t/h, opalane pyle"
du drkw, synchronizujcych ich ruchy z pooe-wglowym. Ilo pyu wglowego regulowana
niem miernikw. jest odrcznie, odpowiednio do wskaza mano-
metru, dopyw powietrza do kota i przeply*'
Rentowno regulatorw spalania spalin nastawiane s automatycznie, stosunek
i dowiadczenia z ich ruchu. paliwa i powietrza koryguje analizator spalin.
Koszt regulatora spalania nie zaley zupenie Regulator cigu kominowego i sposb korygo-
od wielkoci i odparowania kota, std wynika, e wania skadu spalin niczem nie rni si od po-
rentowno ich zastosowania do duych jednostek danego poprzednio opisu, natomiast dziaanie
jest lepsza ni do maych; dlatego te dotd sto- gwnego przekanika jest odmienne. Kocio P0'
sowano regulatory przewanie przy duych kot- siada 10 palnikw pyowych, napdzanych prz"
ach. Koszt aparatw regulacyjnych jest duy. dwa silniki prdu staego z regulacj liczby obro-
Korzyci samoczynnej regulacji polegaj na tw. Obok kadego silnika osadzony jest wenty-
uatwieniu obsugi kotowni, podniesieniu prze- lator pomocniczy, ktry zmienia swj wydatek
citnej sprawnoci kotw, lepszej konserwacji proporcjonalnie do liczby obrotw. Powietn*
kota i zmniejszeniu rozchodu pary w turbinie. wytoczone przez wentylator pynie przez pOf
Koszt obsugi waciwie nie zmniejsza si, bo wd z osadzon w nim kryz, w ktrej powsta*
personel w nowoczesnej kotowni jest bardzo spitrzenie proporcjonalne do kwadratu liw
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
obrotw wentylatora, wic i do kwadratu dopro-
wadzonej iloci wgla. Cinienie przed i za kryz
dziaa obustronnie na membran gwnego prze-
kanika, nadajc pierwotny impuls; odwodze-
niem jest, jak zawsze, rnicowy cig kota. Re-
gulatory s w ruchu ju przeszo 4 lata. W prze-
cigu tego czasu jeden raz byy wymieniane wir-
niki pomp oliwy, ktre si wytary; zuycie pozo-
staych czci ruchomych jest nieznaczne. Konser-
wacja aparatw jest atwa, bo wymaga jedynie
czyszczenia mechanizmw co pewien czas i pil-
nowania absolutnej czystoci oliwy cyrkuacyj-
nej. Dziaanie regulacji jest dobre, jeli w ruchu
s conajmniej cztery palniki, przy mniejszych ob-
cieniach kota powietrze musi by doregulo-
wywane odrcznie. Korygowanie spalin przez
Ranarex uznano za zbdne i niepewne i dlatego
wyczono je.
Obsuga kotowni (bez mynowni i pompowni),
bez wzgldu na liczb czynnych kotw, skada
si z 3 ludzi, z ktrych jeden jest palaczem, a
dwch lusarzami, dozorujcymi mechanizmy koto-
we i silniki elektryczne.
Trzeci ze znanych mi instalacyj regulatorw
spalania jest kotownia, posiadajca trzy koty
opomkowe po 10 t/h, opalane gazem. Regulator
spalania nastawia tylko dopyw gazu; ilo po-
wietrza i cig kominowy nastawiane s odrcz-
nie. Przekanik gwny dziaa na serwomotor,
przestawiajcy zasuw w gazocigu; pierwotny
impuls nadaje manometr, przyczony do paro-
cigu za kotem, odwodzenie przekanika usku-
tecznia membrana, na ktr dziaa spitrzenie
In. P. OROWSKI, Pozna
Sprawno nowoczesnych kotw parowych*)
prowadzenie racjonalnej gospodarki ciepl-
W nej w przemyle wykazao straty cieplne
w poszczeglnych urzdzeniach. Spraw-
no maszyn parowych i turbin osigna swe ma-
ximum wczeniej, ni sprawno kotw. Dopiero
w ostatniem dziesicioleciu konstrukcja kotw po-
suna si tak dalece naprzd, e mona powie-
dzie, i obecna sprawno maksymalna kota
9093,^ jest szczytem, ktry nie bdzie i w przy-
szoci przekraczany, ze wzgldu na koszty, zwi-
zane z dalszem, nieznacznem ju podniesieniem
sprawnoci. Wikszo atoli istniejcych kotw
parowych pracuje ze sprawnoci 5060'^, nie-
jednokrotnie nawet z jeszcze mniejsz. Na wiel-
ko sprawnoci kota wywiera wpyw szereg
czynnikw, przy ktrych omawianiu bdziemy
zwracali gwn uwag na koty sekcyjne.
Nowoczesne paleniska wykazuj nietylko mo-
no osigania wielkich obcie, lecz rwnie wy-
kazuj mae straty wskutek niezupenego spala-
nia i strat popielnikowych, przytem daj mono
spalania taszych gatunkw wgla, jak np. mia-
u. Dotyczy to nietylko instaacyj wielkich, ale
i maych, mianowicie obecnie do kotw pomie-
nicowych i pomieniwkowych stosuje si coraz
czciej, zamiast rusztu paskiego, ruszty rnych
*) Referat wygoszony na VII Zjedzie In. Mech. Polskich.
93
w kryzie pomiarowej, zaoonej do rurocigu,
doprowadzajcego gaz do palnikw.
Mona przypuszcza, e przy takim ukadzie
regulacji spalanie gazu jest zle. Palacz, widzc
stae wskazania manometru, jest zdezorjento-
wany co do obcienia kota i iloci spalanego
gazu, wic te nie wie, jak nastawi cig. Jedy-
n wskazwk daje mu analizator spalin, jednak-
e opnienie wskaza aparatu jest zbyt due,
eby wedug niego mona byo regulowa prze-
bieg spalania, a ponadto przy obecnoci w spali-
nach tlenku wgla i wodoru, jak to czsto zdarza
si przy spalaniu gazu, wskazania fizycznych
analizatorw s bdne.
Regulatory s w ruchu od 45 lat bez uszko-
dze, stao cinienia pary jest bez zarzutu.
Wreszcie w ub. roku zainstalowano regulato-
ry spalania syst. ,,Arca" w jednej z elektrowni
okrgowych, jednake szczegw tej instalacji
nie znam.
R E S U M E
Apres avoir indiu 1'imporlance cle 1'application du
rglage automatiue aux chaudieres modernes qui sont
beaucoup plus sensibles aux mauvais service que les chau-
dieres de type ancien, l'auteur pass a Sa description des
diverses categories d'appareils de reglage automatique, sa-
voir: des regulateurs d'alimentation en eau, des regulateurs
de la surchauffe, des regulateurs de la combustion. II donn,
d'ailleurs, non seulement de renseignements sur leur con-
struction et leur fonctionnement, mais caracterise aussi leur
role et leurs ualites. Ensuite ii examine la rentabilite des
regulateurs de la combustion et cite les donnees relatives
ii 3 installations de reglage automatique existant en Pologne.
typw, np. ruszt korytkowy z podmuchem, pozwa-
lajcy spala mia i wykazujcy mae straty po-
pielnikowe. Ruszty paskie daj strat popielni-
kow przy spalaniu wgla grubego okoo 1%,
a ruszt rczny korytkowy na mia wykaza strat
popielnikow zaledwie 1,075% a ).
Nowoczesny ruszt mechaniczny budowany jest
do pracy bez podmuchu lub z podmuchem. Dla
obu wypadkw daje si strefow regulacj powie-
trza, wpywajc dodatnio na powikszenie spraw-
noci paleniska. Ruszty obecne posiadaj ruszto-
winy tak skonstruowane, e mimo spalania mia-
u strata popielnikow jest maa.
Ruszty acuchowe dawnego typu daj strat
popielnikow przy spalaniu miau 16 18"j '),
a nowoczesny ruszt podsuwowy wykazuje strat
34 %, przy spalaniu za grysiku spada strata
popielnikow do 1 %. W paleniskach na py w-
glowy strata popielnikow wyraa si maym
uamkiem jednego procenta.
Cyfry podane powyej mog zreszt iilega zna-
cznym odchyleniom, zalenie od konstrukcji
i utrzymania rusztu, gatunku wgla i obsugi,
Dziki zastosowaniu s t r e f o w e j regula-
c j i d o p y w u p o w i e t r z a , uzyskano wielk
*] T e c h n i k a C i e p l n a 1930, str. 118.
l
) Sprawozdanie Stw. Doz. Kotw w Katowicach, r. 1929,
str. 61.
94 1934 - PRZEGLD

ne do kanaw kota, gdzie przy

ni-
skiej temperaturze nie mogo by mo-
wy o ich spaleniu si. Aby ograniczy
te straty, wyduano sklepienie.
Jak ju wspomniaem, cikie gazy
wglowodorw maj nisk temperatu-
r zaponu, lecz potrzebuj znacznie
duszego okresu czasu na spalanie,
wskutek tego potrzebuj duszej dro-
gi, co zmusio do budowania wysokich
komr o duej objtoci, aby szybko
przepywu spalin nie bya wielka,
Dobrym warunkom spalania odpo-
wiada nowoczesna komora palenisko-
wa (rys. 2). Wysoko jej wynosi 3-
6 m, Amerykanie przy rusztach pod-
suwowych dochodz do 10 m. Wyso-
ko jest zalena od gatunku wgla.
Jak z rys, 2 widzimy, nowoczesna ko-
mora ma krtkie sklepienie, w niekt-
rych konstrukcjach sklepienia niema
prawie zupenie, mimo to spalanie jest
dobre, gdy w komorach tych panuj
temperatury nawet wysze, anieli w
komorach niskich. Wysoka tempera-
tura komory gwarantuje, e lekkie w-
glowodory zapal si, za jej wysoko
daje pewno, e wglowodory cikie
bd miay dosy czasu na spalenie
si. Lekkie wglowodory wywizuj
si na pocztku rusztu, aby wic za-
pewni im dostarczenie odpowiedniej
iloci powietrza, wdmuchuje si czasa-
Rys, 1. Dawniejsza konstrukcja kota, z nisk komor paleniskow. mi z przodu komory powietrze wtrne,
sprawno rusztu, tak przy normalnem, jak i przy ktre miesza si z gazami i z powietrzem istniej-
zmiennem obcieniu kota. W starych rusztach, cem w nadmiernej iloci z tyu rusztu.
przy maem obcieniu, wobec niepokrycia rusztu Dowiadczenie zagranic i u nas w Polsce wy-
wglem w tylnej czci, dostaje si do paleniska kazao, e koty o wysokich komorach odznaczaj
zbdne powietrze, nie biorce udziau w spalaniu, si wysok sprawnoci; wyniki bada podane s
a obciajce sprawno kota; zjawiska tego nie- w tabeli 1.
ma przy strefowej regulacji, gdy przy pomocy
klap odcinamy dopyw powietrza do czci niepo- Nowoczesny kocio waciwy (t, zn, opomki i
krytej rusztu, ewentualnie zmniejszamy ilo po- walczaki) wyzyskuj mniej ciepa, oglnie dopro-
wietrza w czciach rusztu sabo przykrytych. wadzonego do paleniska, w porwnaniu z dawnemi
Nastpnym czynnikiem, wpywajcym na spraw- kotami, Spczynnik przewodnoci cieplnej wzra-
no kota, jest k o m o r a p a l e n i s k o w a . Mu- sta wraz z szybkoci przepywu spalin i ze wzro-
si ona by tak zbudowana, aby wszelkie gazy, ja- stem szybkoci krenia wody w kotle. Oba te
kie powstan z procesu palenia si wgla na rusz- czynniki uwzgldnia si w budowie kotw nowo-
cie, spaliy si cakowicie przed zetkniciem si czesnych, pracujcych z wielk wydajnoci. Dla
z opomkami kota, Stare koty budowano z niskie- osignicia wielkiej wydajnoci musi by tempe-
mi komorami, odlego rusztu od opomek wyno- ratura spalin przy wejciu do kota i przy wyj-
sia 1,5 m (rys. 1), eby umoliwi spalanie si ciu do wysoka- Temperatura spalin w chwili
wgla na ruszcie, budowano sklepienie zapalne wyjcia z kota pomienicowego wynosi 200250",
o znacznej dugoci. dochodzc wyjtkowo do 300"C, tymczasem tempe-
Wgiel doprowadzony na ruszt ogrzewa si ratura spalin, po oddaniu ciepa w przegrzewaczu,
przez odpromieniowanie ciepa z gry od sklepie- na wyjciu z nowoczesnego kota, wynosi 300
nia, odgazowujc powoli. Cikie pary wglowo- 400, a w kotach opromieniowanych dochodzi do
dorw o niskiej temperaturze zaponu (250 500C. Mimo tak wysokiej straty wylotowej, no-
400C) zapalay si najpierw, tymczasem lekkie woczesny kocio wykazuje w bilansie cieplnym, w
gazy, jak H 2 , CH 4 , CoHa i t, d., ktre wytworzyy rubryce ciepo uzyskane w kotle", sprawno co-
si wczeniej, ni cikie wglowodory, nie znaj- najmniej rwn dawnym kotom pomienicowyffli
doway pod sklepieniem odpowiednich warunkw lub wodnorurkowym, a czciej znacznie wysz.
do spalania, gdy po pierwsze gazy te maj wy- Zasuga samego kota jest w tem niewielka i P0'
sok temperatur zaponu (580700C), a po dru- lega ona w porwnaniu do dawnych kotw jedy-
gie pod sklepieniem i przy przedniej cianie byo nie na polepszeniu sprawnoci przenoszenia ciepa
najmniej potrzebnego powietrza do spalania, wsku- na cianki przez utrzymywanie ich w stanie czy-
tek czego gazy mogy swobodnie ucieka niespalo- stym. Wysok sprawno kota nowoczesnego przy
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934 95
duej stracie wylotowej osigamy
dziki rusztowi, komorze palenisko-
wej i obmurowaniu.
Na polepszenie oglnej sprawnoci
instalacji kotowej ma duy wpyw
p r z e g r z e w a z. Budowa przegrze-
waczy do temperatur 425 a nawet 450"
nie napotyka wielkich przeszkd, przy
wyszych temperaturach trzeba sto-
sowa stale specjalne, dosy drogie,
wobec czego dotychczas niewiele zbu-
dowano instalacyj na temperatur
przegrzania wysz od 450 C. Daw-
niejsze przegrzewacze, o maej po-
wierzchni, do niskich temperatur prze-
grzania, polepszay sprawno kota o
48%, obecnie za, przy stosowaniu
wyszych temperatur, sprawno
zwiksza si o 1014%,
Jak powiedziano wyej, spaliny wy-
chodz z nowoczesnych kotw o tem-
peraturze wysokiej. Dla zmniejszenia
straty wylotowej stawia si p o d -
g r z e w a c z e wody i pod-
g r z e w a c z e p o w i e t r z a , o ile
w danem przedsibiorstwie niema in-
nych widokw wyzyskania gorcych
gazw.
Wielko dodatkowych powierzchni
ogrzewanych, ustawianych za kotem,
zaley od szeregu czynnikw, z kt-
rych gwne s: wielko cigu, jak Rys. 2. Ustrj nowoczesnego kota, z wysok komor paleniskow.
mamy do dyspozycji, oraz sprawno,
jak chcemy osign, uwzgldniajc rentowno kiem siarki, zawartym w spalinach, powoduje wy-
inwestowanego kapitau. Przy sztucznym cigu tem- arcia w krtkim czasie blach przewodw do sztucz-
peratura gazw wylotowych jest ograniczona gatun- nego cigu, a w razie ustawienia podgrzewacza po-
kiem wgla. Temperatury spalin nie powinny si wietrza ulega i on zniszczeniu.
obnia poniej 130" C, ze wzgldu na zawarto Przy temperaturze gazw wylotowych 130
siarki w wglu; przy niskiej temperaturze spalin 140"C mona osign sprawno ogln 90%,
para wodna skrapla si i, czc si z dwutlen- a strata kominowa wynosi bdzie, zalenie od za-
T A B E L A 1.
Bilanse cieplne.
System kota Sekcyjno- Sekcyjno- Sekcyjno- Stromorurkowy
opomkowy opomkowy opomkowy z paleniskiem
na py wglowy
Cinienie robocze atn2 21 14 27 15
Powierzchnia ogrzew. kota m 200 300 700 1200
Pow. ogrzew. przegrzewacza . . . . m a2 74,5 110 280 475
p. podgrzewacza wody . . m 2 200 350 1200 1600
" ., n powietrza m2 1 000
,, rusztu mechanicznego m 8 10,2 ' 25,4
Wysoko komory m 4,1 4,7 3,6
Cig mm a. w, naturalny sztuczny sztuczny sztuczny
Paliwo (sortyment) grysik orzech III mia py
Sprawno kota % 61,5 68,2 67,0 72
Zwikszenie sprawnoci przez prze-
grzewacz % 12,56 10,2 11,2 10,5
Zwikszenie sprawnoci przez pod-
grzewacz wody % 8,96 7,0 8,0 5,8
Sprawno caego urzdzenia . . . . % 83,02 85,4 86,2 88,3
Strata wylotowa % 11,65 7,78 7,6 7,3
Strata popielnikowa % 1,34 0,94 3,5 0,2
Strata wsk. niezupenego spalania . % 1,1 0,3 0,6
Reszta strat % 2,89 5,88 2,4 3,6
Instytucja przeprowadzajca badanie . . St. D, K. w Warszawie St. D. K. St. D. K.
w Poznaniu w Katowicach
Szczegowe wyniki opublikowano . . . Techn. Cieplna 1932, str. 99 Przegld Techn,
1930, str. 872
96
wartoci CO2 w spalinach, 67 %. W starych ko-
tach spotykamy si przewanie ze strat komino-
w 2030%.
Nie zawsze mona wyzyska spalmy do tak ni-
skiej temperatury, gdy po pierwsze, aby to mo-
go mie miejsce, kocio musi pracowa ze sztucz-
nym cigiem, gdy kominy dla tak niskich tem-
peratur wypadaj za wysokie, a po drugie tem-
peratura podgrzania wody lub powietrza moe by
ograniczona.
W nowoczesnych elektrowniach coraz czciej
jest stosowane midzystopniowe pobieranie pary
do podgrzewania wody; w takim wypadku podgrze-
wacz wody moe wyzyska stosunkowo niewiele
ciepa gazw wylotowych.
Stosujc podgrzewacz powietrza, rwnie nie
zawsze mona wyzyska ciepo gazw wylotowych
do dowolnych granic. W paleniskach na py w-
glowy spotyka si czasem temperatur podgrzane-
go powietrza 300400C; w paleniskach ruszto-
wych tak wysoka temperatura jest niedopuszczal-
na (wyjanimy to niej). Wskutek tego spotyka
si obecnie do czsto ustawianie przy kotle jed-
noczenie podgrzewacza wody i podgrzewacza po-
wietrza, jeli chcemy osign bardzo wysok
sprawno.
Podgrzewacze powietrza przyjy si bardzo
dobrze w zastosowaniu do kotw z paleniskami na
py wglowy, przy paleniskach za z rusztami me-
chanicznemi s budowane, ale sprawiaj wiele ko-
potw.
Podgrzane powietrze podnosi temperatur w pa-
lenisku, co jest bardzo pomylne dla procesu spa-
lania i przenoszenia si ciepa na cianki opomek,
ale bardzo szkodliwe dla obmurza komory, W no-
woczesnych komorach mamy ju i tak wysokie
temperatury (12001380"C), bez stosowania pod-
grzanego powietrza. Umieszczenie nir chodzcych
komor paleniskow w palenisku na py wglowy
jest atwe, natomiast przy ruszcie, wymagajcym
z natury swej dostpu dla obsugi, mona zasto-
sowa chodzenie cian tylko czciowe, co nie
zawsze obnia temperatur w palenisku do odpo-
wiedniej wysokoci, pozwalajcej na zastosowanie
podgrzanego powietrza. Poza kopotami z komo-
r, s wiksze jeszcze kopoty z rusztem.
Chocia podgrzane powietrze chodzi rusztowi-
ny, dziki duej szybkoci przepywu, wywoanej
wiksz objtoci podgrzanego powietrza, to jed-
nak trwao rusztowin, wskutek pracy w wyso-
kich temperaturach, obnia si znacznie, ruszto-
winy wymagaj uycia specjalnego eliwa, co zno-
wu podraa ruszt, pozatem ruszty na podgrzane
powietrze wymagaj wgla niekoksujcego, ubo-
giego w czci lotne.
Powysze przyczyny wpyny na to, e przy
uyciu rusztw obniono obecnie temperatur pod-
grzanego powietrza z 300"C na 200"C, a spotyka
si te zdanie, e nie powinno si przekracza
150"C. Mamy wic znaczne ograniczenie zastoso-
wania podgrzewacza powietrza dla podniesienia
sprawnoci kota.
Okrelana w bilansie cieplnym strata, jako re-
s z t a do 100%, wykrywa straty na promieniowa-
nie, nieszczelnoci obmurza i lotny koksik plus
reszta strat, nieuchwyconych w obliczeniu. W no-
woczesnych kotach obmurowanie jest wyknywa-
1934 - PRZEGLD TCHmr? H Y
ne bardzo starannie, coraz czciej spotyka s'
przy wikszych jednostkach opancerzenie kota
z blachy. Midzy blach i murem daje si we ne
ulow, mas azbestow i t, p, materjay izola-
cyjne. Przy kotach opancerzonych niema obawy
0 nieszczelnoci obmurza i z tem zwizane straty
Przy kotach wielkiej wydajnoci, pracujcych ze
sztucznym cigiem, o sile cigu, sigajcej cz-
stokro do 100150 mm supa wody, obmurowa-
nie powinno by wykonane z opancerzeniem, gdy
wwczas mae nawet nieszczelnoci mog spowo-
dowa due straty cieplne. Do mniejszych jedno-
stek opancerzenia nie daje si, lecz naley dawa
materja izolacyjny midzy murem szamotowym
1 ceglanym.
Straty na p r o m i e n i o w a n i e w kotach
starszej konstrukcji, wahajce si przy normalnem
obcieniu od 5 do 10%, s zredukowane w no-
wych kotach do 23%, a nieraz nawet do \%.
Maa strata na promieniowanie ma ogromne zna-
czenie dla kotw pracujcych przy obcieniu,
wahajcem si w duych granicach.
Dawne koty wykazyway krzywe sprawnoci
w funkcji obcienia o do ostrym przebiegu: opa-
day bardzo szybko na d od maximum przy
zmniejszaniu si obcienia; koty nowoczesne po-
siadaj krzyw sprawnoci o przebiegu znacznie
agodniejszym,
Gwnemi czynnikami s w tym wypadku no-
woczesny ruszt i dobre obmurowanie. O wpywie
rusztu mwilimy wyej.
Bezwzgldna ilo ciepa, stracona przez pro-
mieniowanie obmurza, niewiele zaley od obci-
enia. Przy badaniu kota opomkowego okazao
si, e przy poowie obcienia strata ciepa jest
mniejsza o 6%, a przy 1/4 obcienia o 16%, ni
strata przy penem obcieniu 1 ).
Jeli rozpatrzymy ciepo stracone przez pro-
mieniowanie w odniesieniu do ciepa doprowadzo-
nego do paleniska, to okae si, e strata na pro-
p
mieniowanie przy maem obcieniu jest tem wik-
sza, im wiksza jest strata na promieniowanie przy
penem obcieniu. Z przeprowadzonych bada
otrzymano, e kocio majcy strat promieniowa-
nia 5% przy penem obcieniu, wykaza przy
1/4 obcienia strat na promieniowanie 16,f>>
a kocio pracujcy ze strat 2,8% przy penem
obcieniu mia przy 1/4 obcienia straty 9,2',.
O ile wic w pierwszym wypadku sprawno ko-
ta, przy przejciu z penego obcienia na wier,
obniya si wskutek strat na promieniowanie o
10,6%, to w drugim wypadku tylko o 6,4^.
Powysze wyjania, jak wane jest dobre obmu-
rowanie kota, pracujcego przy zmiennem obci-
eniu.
Reasumujc powysze, stwierdzamy, e kou)
nowoczesne odznaczaj si wysok sprawnoci
poniewa maj:
a) mae straty popielnikowe (rusztowiny odpo-
wiednio dobrane),
b) mae straty na niezupene spalanie (ruszt &
strefowej regulacji i odpowiednia komora),
c) due wyzyskanie ciepa w przegrzewaczu,
d) wyzyskanie do moliwych granic ciepa *
podgrzewaczu wody i w podgrzewaczu powietrz*-
Arch. f. War. 1932, str. 157.
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934

e) mae straty promieniowania (staranne obmu- W tabeli 2 zestawione s wyniki pracy kota
rowanie) , 1200 nr, otrzymane przez firm H. Cegielski z Od-
f) mae straty wylotowe. dziau Gospodarki Cieplnej w Hucie Falva. Jeli
Na pytanie, czy w Polsce podamy za nowemi uwzgldnimy, e kocio ten pracuje przy zmien-
prdami w budowie kotw parowych, najlepsz nem obcieniu, to trzeba stwierdzi, e otrzyma-
odpowiedzi bdzie rozpatrzenie wynikw bada, ne wyniki, a mianowicie roczna rednia spraw-
przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Dozoru no 81,5, 82,1, 81,8%, s nader pochlebne zarw-
Kotw nad 4-ma kotami rnej wielkoci, wy- no dla kota, jak i dla kierownictwa ruchu.
konanemi przez firm H. Cegielski w Poznaniu TABELA 2.
(tabela 1). Roczne dane ruchowe k o t a 1 200
w Hucie Falva.
Rok 1930 1931 1932
Kocio w ruchu . godz, 7 546 7 594 6 624
w reperacji 1214 1 166 1248
,, odstawiony 888
Roczna ilo godzin - . . 8 760 8 760 8 760
Roczna produkcja pary tonn 284 430 328 140 272 050
rednia roczna pro-
dukcja pary . . t/godz 37,8 43,3 41,1
rednie natenie pow.
ogrzew. . . kg/m godz 31,5 36,1 34,2
Rocznie spalono wgla . t 38 750 j 44 300 36 800
Wielokrotno odpa-
r o w a n i a . . . . kg/kg 7,35 7.40J 7,38
rednia roczna s p r a w n o % 81,5 82,1 i 81,8
Na rys. 4 pokazana jest krzywa sprawnoci w
funkcji obcienia kota 700 n r ; przebieg jej jest
agodny.
Rozpatrujc bilanse, zestawione w tabeli, wi-
dzimy, e sprawno kota od 200 do 1200 nr pow.
ogrzew, wynosi 83 do 88,3%, straty popielnicowe
s mae, zwaszcza charakterystycznie maa jest
strata popielnikowa kota z paleniskiem na py
Rys. 3. Kocio o powierzchni ogrzewanej 1 200 m3, wglowy, wynoszca 0,2%. Rwnie straty na pro-
najwikszy ze zbudowanych w Polsce. mieniowanie s niewielkie, co mona wnioskowa
W kolumnie pierwszej podane s wyniki bada- na podstawie rubryk, podanych jako reszta strat.
nia kota sekcyjnego 200 rrr pow. ogrzew., pracu- Jedynie wiksza strata jest w kotle 300 nr. Przy-
jcego przy pomocy cigu naturalnego, a wic czyn tej straty wyjaniem powyej. Przytoczo-
z wysok temperatur spalin wylotowych za pod- ne bilanse upowaniaj do wycignicia wniosku,
grzewaczem wody. Podczas pomiaru stwierdzono e Polska nie pozostaje w tyle w budowie kotw
temperatur gazw za ekonomizerem 217, mimo o wysokiej sprawnoci.
to kocio wykaza sprawno 83%. Obmurowanie Utrzymanie wysokiej sprawnoci w ruchu uat-
wykonane jest bez opancerzenia. wiaj instalowane coraz czciej specjalne prze-
W drugiej kolumnie mamy wyniki bada kota dmuchiwacze sadzy. Poniewa caa praca przy
300 nr o sprawnoci 85,4 %, o obmurowaniu wy-
konanem rwnie bez opancerzenia. Kocio o 700
m2, o sprawnoci 86,2%, i kocio o 1200 m2 i spraw-
noci 88,3%, maj obmurowania wykonane z opan- 90
2
cerzeniem. Reszta strat kota 300 m wynosi 5,88,
co jest duo w porwnaniu ze strat 2,89% kota
200 nr; zostao to wywoane gwnie przez usta- t 70
wienie kota 300 n r tu przy bramie, przez kt- 3
r wjedaj do kotowni szerokotorowe wagony
z wglem. Naley nadmieni, e pomiar by doko- i
nany w zimie.
Koty 200, 300 i 700 m2 maj ruszty mecha-
niczne, kocio 1200 nr, najwikszy w Polsce (rys- 40 50 10 70 &> ao IDO no no
3) pracuje z paleniskiem na py wglowy. Szcze- obcienie u %
gy budowy tego kota omwiem w referacie na
III Zjedzie Inynierw Mechanikw w Warsza- Rys. 4. Krzywa sprawnoci, jako funkcja obcienia kota
o pow. ogrzewanej 700 m-.
wie 1 ), wyniki bada podane byy przez p. in.
Fickiego w referacie p. t. Koty opalane pyem obsudze tych przedmuchiwaczy sprowadza si do
wglowym", wygoszonym na IV Zjedzie Iny- otwarcia wentyla i obracania rury zapomoc k-
nierw Mechanikw 2 ) . ka lub acucha, wic palacze pamitaj o prze-
*) Przegld Techniczny 1929 r str, 672. dmuchiwaniu kota, gdy tymczasem przy rcznej
2
) Przegld Techniczny 1930 r., str. 871. obsudze trzeba pilnowa ludzi, ktrzy niechtnie
98
przedmuchuj kocio, bo to jest zwizane z atwem
poparzeniem si przez przewanie nieszczelne w-
e i gorce rury.
Rwnie korzystne s dla utrzymania wysokiej
sprawnoci aparaty, automatycznie regulujce
ruch kotw, oraz aparaty miernicze, jak: paro-
mierze, analizatory, cigomierze. Im wicej ko-
cio posiada zainstalowanych aparatw, tem a-
twiej obsudze prowadzi naleycie ruch kota.
Obraz czynnikw, wpywajcych na sprawno
kota, nie byby zupeny, gdybym nie wspomnia
krtko o utrzymaniu kotw i ich obsudze.
O ile ruszty bd zniszczone, obmurowanie nie-
szczelne, powierzchnie opomek nieczyste, to i
sprawno bdzie niska. Gdy wskutek braku kon-
serwacji wystpuj te zjawiska w nowoczesnym
kotle, to straty pienine s due, gdy koty no-
woczesne pracuj z wielk wydajnoci i z wik-
szym cigiem ni dawne.
Jak wiele zego zrobi moe niedbaa lub nie-
fachowa obsuga, najlepszym dowodem bdzie, je-
eli przytocz wypadek, stwierdzony przez Sto-
warzyszenie Dozoru Kotw w Katowicach. Pod-
czas pomiaru stwierdzono sprawno kota 55,7%,
W "kilka dni pniej w tym samym zakadzie by
zrobiony pomiar cakowitego rozchodu pary i pa-
lacz prowadzi kocio po swojemu; po obliczeniu
okazao si, e rednia sprawno dobowa wyno-
si 35%.
Z powyszego widzimy, jak wiele uwagi nale-
y zwrci na dobr i wyszkolenie palaczy.
Na zakoczenie musz poruszy, choby ogl-
nie, bodaj czy nie najwaniejsz spraw w obec-
nym okresie kryzysu, a mianowicie spraw kosz-
tw, zwizanych z wysok sprawnoci. Jeliby-
my postawili sobie za zadanie zbudowanie kota
o sprawnoci 95 %, to taki kocio zbudowalibymy,
ale byby on tak drogi, e nikt nie chciaby go
naby.
'W kadym poszczeglnym wypadku powinna
by przeprowadzona kalkulacja rentownoci pro-
jektowanego kota, uwzgldniajc jego sprawno.
O ile kocio ma pracowa przy zmiennem obci-
eniu, to naley rozpatrzy, jak ma ten kocio
krzyw sprawnoci. Przedsibiorstwa, prowadzce
wykazy rozchodu, czy to mocy, czy pary, czy w-
gla, na ktrych podstawie mona si zorjentowa,
ile godzin w cigu roku i przy jakiem obcieniu
kocio bdzie pracowa, mog atwo przeprowadzi
kalkulacj rentownoci kota, zalenie od jego
In. T. WRBLEWSKI
Elastyczno kotw a pokrywanie obciqe szczytowych
zybki i duy, cho stosunkowo krtkotrway
S wzrost obcienia siowni ponad rednie ob-
cienie normalne, stanowicy t. z w, obci-
enie szczytowe, jest czynnikiem, z ktrym kady
zakad energetyczny musi si w swej pracy liczy.
Poniej zajmiemy si tylko zakadami parowemi,
a w nich urzdzeniami kotowemi i rozpatrzymy
moliwe sposoby pokrywania owych szczytw
parowych". Zaznaczymy mimochodem, e wiel-
Referat wygoszony na VII Zjedzie In, Mech. Polskich.
1934 - PRZEGLD
sprawnoci i wydajnoci, bo miarodajna do kal
kulacji jest wydajno kota, a nie metry kwadra
towe powierzchni ogrzewanej. Kocio nowoczesny
o tej samej powierzchni ogrzewanej, co i starei
konstrukcji, bdzie droszy, ale kocio nowoczes-
ny o tej samej wydajnoci wytrzyma konkurencje
co do ceny, przytem da znacznie lepsz spraw-
no maksymaln i wysok sprawno w duych
granicach zmiany obcienia.
Kocio nowoczesny o wielkiej wydajnoci i wy-
sokiej sprawnoci jest rentowny, lecz jeli kto
musi kocio postawi, a nie ma odpowiedniego ka-
pitau, lub kredytu, to wwczas trzeba zrezygno-
wa z wysokiej sprawnoci, ustawiajc mniejszy
ekonomizer, lub mniejszy podgrzewacz powietrza,
lub te trzeba wogle zrezygnowa z dodatkowycli
powierzchni, uwzgldniajc jednake w projekcie
ustawienie powierzchni dodatkowych w przyszo-
ci. Najlepszym dowodem, e ustawienie dodatko-
wych powierzchni dla zmniejszenia straty komi-
nowej szybko si amortyzuje, jest szereg zam-
wie, udzielonych w ostatnich 2-ch latach przesi-
lenia gospodarczego firmie H. Cegielski na eko-
nomizery ebrowe do starych kotw, przyczem
w kilku wypadkach zapata nastpia z oszczd-
noci, osignitych na wglu. W tych warunkach
patnoci spata nastpuje w cigu \Vt2 lat.
Moemy wic miao wyrazi zdanie, e obec-
ny brak funduszw nie skieruje nas do powrotu
do starych konstrukcyj mao sprawnych, ale zmusi
nas do jeszcze dalszego ulepszania kotw o wy-
sokiej wydajnoci, czasami pozornie droszych,
lecz w istocie taszych.
R E S U M E
L'auteur soccupe de la question du rendement des chat
dieres a vapeur modernes, soulignant d'abord le haut niwia
de rendement qu'on p.eut atteindre maintenant (90. l
meme plus) grace aux progres considerables de la techniki
de combustion et de la construction des generateurs a
vapeur. Rappelant qu'il Jaut toutef ois tenir compte du pm
de 1'augmentation du rendement, 1'auteur examine les iac-
teurs permettant d'obtenir un haut rendement de la CM*
diere a vapeur: regulation de la uantite d'air entrant pf
zones, hauteur de la chambre de combustion, mouvcuB'-
de la chaleur par les parois de la chaudiere, surchaiu'
rechauffage d'eau et d'air, pertes par radiation etc.
En terminaat, l'auteur decrit les nouvelles chaudi
vapeur construites en Pologne et constate qu'elles ne
pas aux constructions les plus modernes, comme el*
atteignent un rendement de 8588,3%.
ko i czas obcie szczytowych s naog zna&
bd z dowiadczenia w siowni istniejcej, W
z obliczenia odbioru mocy w siowni projektu*
nej.
1
Wrd sposobw pokrywania szczytw
c
prostszym byoby p o s i a d a n i e w i kj*
iloci k o t w , Jest on istotnie prak')'';
wany w instalacjach, wyposaonych w kotty >
szej daty, ma jednak wiele stron ujemnych Fj
czas rozpalania kotw zimnych 6 1"
wyjtkowo, w nowoczesnych konstrukcjach
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
godz.; utrzymywanie w rezerwie kotw gorcych
pod maem cinieniem nieekonomiczne; woe-
nie znacznego kapitau inwestycyjnego, wic wik-
sze koszty stae; mniejsza sprawno i w. in,).
Innym, najstarszym sposobem pokrywania krt-
kotrwaych szczytw, zwaszcza w siowniach za-
kadw przemysowych, zuywajcych duo pary
do procesw fabrykacyjnych, jest stosowanie k o-
t w o d u e j o b j t o c i w o d n e j , da-
jcych mono uzyskania wikszych iloci pary,
przy pewnym spadku cinienia, dziki duym ilo-
ciom ciepa zawartego w wodzie. Sposb te nadaje
si tylko do szczytw krtkich, a zdolno pokrycia
szczytu zaley od cinienia pocztkowego i ko-
cowego. Poza tem czas podniesienia cinienia
trwa do dugo: 20 30 min, za szybkie zwik-
szanie intensywnoci pracy paleniska wymaga
wprowadzenia do paleniska wikszych iloci zim-
nego paliwa i powietrza (wystudzanie komr pale-
niskowych). Wprowadzenie rusztw ruchomych,
a wic bardziej rwnomierne zasilanie kota w pa-
liwo, polepszyo t sytuacj, jednak jeszcze w spo-
sb niedostateczny, ale w dalszym cigu panowa-
a opinja, e do zmiennych obcie nadaj si
jedynie koty o duych objtociach wodnych,
wbrew wynikom obserwacji codziennych zjawisk,
e najlepsze dostosowanie si do zmiennych obci-
e nastpuje tam, gdzie wchodz w gr najmniej-
sze masy, a wic, jak w kotach: wgla, wody
i obmurza.
Jak silnie bya zakorzeniona ta opinja, podkre-
la fakt, e przedewszystkiem szukano rozwiza-
nia obcie szczytowych na drodze wprowadze-
nia do obiegu dodatkowych objtoci wodnych, na-
grzanych do pewnej temperatury, ktre gromadz
swe ciepo w chwilach mniejszego obcienia, od-
daj za w czasie obcienia wikszego, Jest to
analogja do kotw o duej pojemnoci wodnej.
Pierwszy patent w tej dziedzinie wydano w 1873
r, w Ameryce M a c M a h o n'owi na akumulo-
wanie pary w wodzie; urzdzenie dziaao jako
dodatkowa objto kota. Patent niemiecki w
1880 r, dotyczy rwnie akumulowania pary, jed-
nak nie zosta wykorzystany w sposb praktycz-
ny. Pierwsze praktyczne rozwizanie oparte jest
na patencie prof. R a t e a u z 1900 r. i doty-
czy akumulowania pary odlotowej o cinieniu
max. 2 at. Technicznie jednak wykorzystanie za-
sobnikw zaczo si od 1913 r., kiedy to dr.
R u t h s zgosi pierwszy patent na pokrywanie
obcie szczytowych elektrycznych przy pomo-
cy zasobnika o zmiennem cinieniu, za C h r i-
s t i a n s otrzyma patent na nadajcy si do ce-
lw praktycznych zasobnik o staem cinieniu.
Zasug Ruths'a jest wprowadzenie regulatora
przepywu, uniezaleniajcego cinienie zasobnika
i kota od siebie.
Zasobniki o staem cinieniu
polegaj na tem, e woda w zbiorniku podgrzewa-
na jest ciepem zbdnem w czasie obcienia
mniejszego. Natomiast kocio zasilany jest wod
zimn. W czasie szczytu dopyw wody zimnej si
przerywa, a kocio zasila si wod gorc. Ew.
drugie rozwizanie par zbdn ogrzewa si
wod w zbiorniku, z ktrego zasila si kocio; w
czasie szczytu dopyw pary do zbiornika zostaje
przerwany, za para uyta dla pokrycia szczytu.
99
Wysoko przecienia przy tych rozwizaniach
jest jednakowa, zaley od temperatury wrzenia
i temperatury wody zasilajcej; im wysza jest ta
rnica, tem wysza przecialno; wynosi ona
od 10 do 25%. Ukad takiej instalacji podaje
rys. 1,
A AA
"V-
T
Rys. 1. Schemat instalacji z zasobnikiem o staem cinieniu.
Zasobniki o zmiennem cinieniu,
znane pod nazw R u t h s'a, s to zbiorniki wod-
ne, do ktrych w czasie maego obcienia dopy-
wa para zbdna, kondensuje si i oddaje wodzie
ciepo; cinienie w zbiornikach wzrasta. W czasie
wzrostu obcienia parowego obnia si cinienie
w przewodach i nastpuje parowanie wody w
zbiornikach, przy jednoczesnem obnieniu cinienia.
Rozwizanie to moe by uyte w instalacji
grzejnej lub siownianej; jedynie w tym ostatnim
wypadku musz by uyte turbiny specjalnego u-
kadu. Zalet tego ukadu jest dua przecial-
no, wad dua wilgotno pary. Rys. 2 po-
daje oglny ukad instalacji.
Porwnanie tych dwch rodzajw zasobnikw
daje si uj nastpujco:
Zasobniki o cinieniu staem nadaj si do po-
krywania szczytw niskich a dugich, zasobniki o
cinieniu zmiennem do szczytw wysokich, lecz
krtkotrwaych. Zalet wszystkich zasobnikw
jest dua ich trwao, wobec braku czci wysta-
wionych na dziaanie ognia, mae straty cieplne,
brak kosztw obsugi i utrzymania; jedynie od cza-
su do czasu trzeba sprawdzi regulacj i stan izo-
lacji. Pomieszcze specjalnych nie wymagaj.
Rys. 2. Schemat instalacji z zasobnikiem o zmiennem
cinieniu (Ruths'a).
W miar postpu i rozwoju budowy kotw pa-
rowych, a gwnie po wybudowaniu instalacji za-
sobnikowej w Charlottenburgu, zwrcono uwag,
e nowoczesne koty maj rwnie zdolno do-
stosowywania si do zmian obcie; zdolno t
nazwano e l a s t y c z n o c i k o t a ; rozu-
100.
mierny pod ni szybko, z jak kocio dostosowu-
je si do zmian obcienia.
Pojcie elastycznoci naley odrni od poj-
cia regulacji ruchu kota; regulacja ruchu oznacza
mono nastawienia ruchu kota tak, by przy da-
nem obcieniu kocio pracowa z moliwie mae-
mi stratami dodatkowemi, z moliwie maemi wa-
haniami i szarpaniami rusztu; dotyczy to zwasz-
cza zakresu midzy najwikszem i najmniejszem
obcieniem paleniska.
Ujcie pojcia elastycznoci w cyfry, celem u-
moliwienia porwnania elastycznoci rnych
kotw, napotkao na trudioci, Zwizek In.
Niemieckich zaproponowa, by wyrazi j stosun-
kiem ( 1 przyrostu produkcji pary do czasu
\ &t j
n a t o zuytego. Schulte i P r e s s e r przyjli w swo-
ich b a d a n i a c h , jako cyfr p o r w n a w c z , czas w
s e k u n d a c h , p o t r z e b n y do podwojenia produkcji
pary, p r z y c z e m z a p u n k t wyjcia wzito 5 0 % pro-
dukcji normalnej danego k o t a . Przy pomiarach
40
U 100%
30
\
- -50%
l trza bez wyzibiania komory oraz dobrego spale-
10
o to T5 min 20
Rys, 3. Kocio opromieiriowany z paleniskiem pyowem
potrzebowa 28 sek na podwojenie produkcji pary (regulacja
samoczynna),
elastycznoci kotw zwracano uwag, by cinie-
nie pary nasyconej nie ulegao zmianie oraz by
zawarto wody w kotle w czasie pomiaru pozo-
stawaa ta sama.
Pomiary przeprowadzono dwqma sposobami.
Przy pierwszym regulowano odrcznie dopyw wo-
dy w/g iloci odbieranej pary, do czego suyy
wbudowane w rurocigi kryzy; w/g drugiej meto-
0 10 15 min
Rys. 4, Kocio wodnorurkowy z rusztem z regulacj strefo-
w z podmuchem potrzebowa 68 sek na podwojenie pro-
dukcji (regulacja samoczynna).
dy stosowano samoczynne regulatory zasilania
syst. Hannemann'a. Wykresy 3, 4, 5, 6 ilustruj
wyniki pomiarw,
Z pomiarw tych wida, e koty w bardzo
krtkim czasie dostosowuj si do obcie; naj-
1934 - PRZEGLD TECHNlC7Mv
prdzej dostosowuje si kocio z paleniskiem p v
owem (28 sek), najwolniej wodnorurkowy z cia
giem naturalnym (190 sek), "
40 19QS*J/A \_y*
2
kgjm h -100%
1
30
?0
a
10 29
27
0 to 15 min 20
Rys. 5. Kocio wodnorurkowy z rusztem zwykym z ci-
giem naturalnym potrzebowa 190 sek na podwojenie pro-
dukcji pary (regulacja samoczynna).
Zastanowimy si, co wpyno na zwikszenie
elastycznoci kotw w porwnaniu z kotami da-
wniejszego typu i jakie wymagania naley im sta-
wia, jeli maj by uyte do celw pokrywania
szczytw obcie.
Podstawowym warunkiem elastycznoci kota
jest mono szybkiego doprowadzenia wikszych
iloci ciepa do paleniska kotowego, ew. szybkie-
go zmniejszenia obcienia cieplnego komory.
Rozpada si to na zagadnienie doprowadzenia
paliwa, doprowadzenie odpowiedniej iloci powie-
nia paliwa i wytworzonych gazw,
0 5 W 15 min 20
Rys. 6. Rnica elastycznoci kotw przy zasilaniu odrcz-
nem i samoczynnem.
Najprociej i najatwiej daj si te zagadnienia
rozwiza przy paleniskach na gaz, na paliwo
pynne, na py; w naszych jednak warunkach pa-
leniska te prawie wcale nie wchodz dotychczas
w gr, przeto je pomijamy. Podkrelimy tu jedy-
nie, e, dziki swej atwej regulacji, palniki pyto'
we, na paliwo pynne i gazowe nadaj si specjal-
nie jako urzdzenia dodatkowe, uruchomiane
chwili nadejcia szczytu, W paleniskach ruszto-
wych doprowadzenie zwikszonej iloci paliwa zo-
stao rozwizane przez udoskonalenie napdu; za-
kres regulacji wynosi obecnie 1 : 8 ~j- zmienna n*
ba obrotw silnika.
Zastosowanie regulacji strefowej dopywu Pf
wietrz pozwala na doprowadzenie odpowiedni*
iloci powietrza dla kadego obcienia.
Warunki za dobrego spalania paliwa i *
a2
uzyskano przez wprowadzenie budowy dostae
PRZEGLD TECHNICZNY - 1 934 101
nie wysokich komr i wyzyskanie promieniowa- Koty opromieniowane s bardziej elastyczne,
nia gazw do nagrzewania paliwa. ni koty nieopromieniowane; zwizane to jest
Jakie znaczenie dla ruchu kota ma regulacja z wiksz mas obmurza, ktra przy wzrocie ob-
strefowa i wysoko komory, uwidoczniaj rys. 7 cienia pochania pewne iloci ciepa, przy od-
cieniu oddaje.
Koty nieopromieniowane
ulegaj wskutek zmian wa-
runkw cieplnych obmurza
uszkodzeniom wyprawy pa-
leniska, czego niema w ko-
tach opromieniowanych, w
ktrych opomki pochaniaj
dodatkowe iloci wyproduko-
wanego ciepa.
Zmiany obcienia starych
kotw wywoyway i wywo-
uj plucie i pienienie si;
wskutek spadku cinienia i
doprowadzenia w tym okre-
sie do paleniska nowych ilo-
Varstv i* lOn im ci ciepa, nastpuje gwa-
3 i ti m ISZl i towne parowanie, zmniejsze-
Mi 1
Warstwa 95mm
-
1
3& bieg rusztu nie objtoci parowej i plucie
::
:44t kota; przy zagszczeniu za
20 ta soli w przestrzeni wodnej
i A \
pienienie si. W kotach nowo-
15 fL \
z Cfl4 czesnych, a zwaszcza przezna-
10 -

c 0> A
'X l czonych do obcie zmien-
5 -t-- nych, aby zabezpieczy si
I /1 \- przed temi objawnmi, stoso-
i I
/ii t IV
wane s: dobry obieg wody,
B dua objlo parowa, dosta-
Rys. 7 AD. Znaczenie regulacji strefowej i wysokoci komory dla ruchu kota.
teczne rednice rur cyrkulacyj-
i 8. Rys. 7 A, odnoszcy si do zwykego rusztu, nych, czysto wody zasilajcej.
wskazuje, e przez cz rusztu przepywa po- Kocio wic przeznaczony do pokrywania szczy-
wietrze w niedostatecznej iloci, przez cz w tw musi odpowiada nastpujcym warunkom:
wielkim nadmiarze (linja O2 rys, 7A), zibic ko-
mor (rys. 8). Rys. 7A i B oraz rys, 7C i D wska- 1) odznacza si przecialnoci, a wic mie
zuj, e dziki wzrostowi komory zmiana obci- dostatecznie due palenisko, ruszt i wentylatory
enia przy komorze wyszej przesuwa bardzo nie- podmuchowe oraz wycigowe, atwo regulacji
znacznie stref spalania, czyli e zwikszony do-
pyw paliwa nie zakca spalania w tym stopniu, Warstwa W mm y~~Jjg przed podgrzewaczem
co w komorze poprzedniej, i spalanie odbywa si Bieg II I
rwnie szybko, jak przy mniejszem obcieniu. Spalono 95Okg/hwgl{ 4 01270z
Powysze stanowi zasadnicze warunki elastycz- 1PSOP
noci; warunki ponisze s drugorzdne, lecz po- _ 8051
dane. 7 O 4552
950p
Ze wzgldu na atwo zmian ruchu kota, po- 765t
?9Qz
dana jest przy kotach, przeznaczonych do po- 950p
krywania obcie szczytowych, automatyka re-
gulacji; w przeciwnym wypadku konieczna jest
wiksza ilo personelu i przewiczenie obsugi 1 2 3 4 5 e 7 Z.ft
w sposobie regulacji. W kadym razie, czy jest C02 10,9 8,7 10,5 41 0,4 0.2 0,3 10,78,0
automatyka, czy nie, nieodzowne jest zainstalowa- c*c 0,1 0,3 - - - - - 8,6 - -
nie paromierza do okrelania kadorazowego ob- o? 0,3 0,3 5.5 16,3 20,4 ?0fi 20.5 12.0
cienia kota. co 11,7 18,9 4~,4 0,5 - -
-
0.7 -
Koty obecne s tak budowane i ze wzgldu H2W4 4,8 2,2 0,2 - - - : -
na dobre warunki pracy przy zmiennem obcie- "przed przegrze waczem ** za przegrzewaczem.
niu powinny by budowane, by krzywa spraw- Rys. 8.
noci kota bya moliwie paska. Koty starego
typu maj krzyw sprawnoci strom; zwizane to cigu i dopywu powietrza, a wic mie regulacj
jest z chodzeniem komory paleniskowej przy ma- strefow dopywu powietrza;
ych obcieniach. Regulacja strefowa wpywa
korzystnie w tym kierunku. Zarazem gra tu rol 2) wykazywa atwo regulacji;
wielko pow, podgrzewaczy, gdy przy forsowa- 3) mie pask krzyw sprawnoci wie si
niu mog powstawa straty cieplne. to z regulacj strefow i z du powierzchni
102 1934 - PRZEGLD TECHNICZNY

podgrzewaczy, by unikn strat przy przecieniu ew. wikszej iloci kotw czynnych lub urucho-
lub odcieniu; mianych dodatkowo na okres szczytu,
4) nie powinien plu. Niemono stosowania najkorzystniejszego
Stwierdzi naley, e na koty przecialne, tym wypadku rozwizania czy si z krajo-
a wic elastyczne, nadaj si szczeglnie koty wemi warunkami przemysowemi. Przemys nasz
opromieniowane. potrzebuje jednostek mniejszych, ni przewanie
Wypenienie tych warunkw stwarza elastycz- spotykany typ kota przemysowego; przecitna
no kotw, nie ustpujc elastycznoci silni- wielko kota przemysowego wynosi u nas 100
kw, a nawet mogc j przewysza. 200 m2 pow. ogrzewanej. Dopiero wiksze zaka-
dy przemysowe i elektrownie uywaj kotw
Czas, potrzebny na uruchomienie silnikw, po- o pow, ogrz, 300 m2, t, zn, o wielkoci przecit-
daje zestawienie I. nego kota przemysowego, spotykanego np, w
. ZESTAWIENIE I. Niemczech. Jednostki 500 m2 spotyka si u nas
C z a s p o t r z e b n y n a u r u c h o m i e n i e i o b c i e - rzadko, 2 za tylko jeden kocio w Polsce ma pow
nie silnikw. 1200 m .
Turbina parowa ze stanu nagrzanego przynajmniej 300' sek W zwizku z tem nie ma u nas zastosowania
Turbina Ljungstroma ze stanu zimnego . . . , . 300 ,, kocio opromieniowany; uywany jest typ kota
Turbina zasobnikowa (tylko przeczy i obciy) 60 ,.,
Silnik Diesela 180 dawniejszy, jedynie z t rnic, e wysoko ko-
mory paleniskowej ulega zwikszeniu; ukad rusz-
Z porwnania tych danych z wykresami rys, tu i sklepie pozosta dawny. Normalne obcie-
3-7-5 wida, e elastyczno kotw wcale nie jest 2
nie tych kotw wynosi 2528 kg/m godzM nor-
gorsza. Poniewa za wskutek ulepszenia materja- malne przecienie wynosi okoo 25%, Specjal-
u i konstrukcji wzrosa pewno ruchu kota, nych bada elastycznoci i przecialnoci tych
przeto odpada konieczno przewidywania wik- kotw nie przeprowadzano, z wyjtkiem dwch,
szej rezerwy kotowej ni turbinowej, ktre mi s znane.
Siownia, wyposaona w nowoczesne koty pa- W jednym wypadku obcienie kota z produk-
rowe o wysokiej wydajnoci, stanowi nietylko re- cji 0 podniesiono w cigu 7 minut do obcienia
zerw chwilow, ale i sta; natomiast zasobniki 25 kg/m2godz.; kocio oczywicie by w stanie
nie stanowi rezerwy dla kotw, tak jak turbiny gorcym; pomiar ten daje pojcie w pewnym stop-
zasobnikowe nie stanowi rezerwy dla turbin nor- niu o elastycznoci kota i sprawnoci obsugi,
malnych. Zasobniki stanowi rezerw jedynie
w tym wypadku, gdy s naadowane; w stanie nie- W drugim wypadku dostawca chcia udowod-
naadowanym rezerw nie s. ni wysoko przecialnoci kota. I, rzeczywi-
cie, kocio w cigu 1 godziny pokrywa obcie-
Biorc pod uwag koszty zakadowe rnych in- nie okoo 49 kg/m2 zamiast 25 kg; wynikiem tego
stalacyj do pokrywania szczytw (zestawienie II), byo spalenie sklepie.
dochodzimy do wniosku, e najwaciwszem roz-
wizaniem jest pokrywanie obcienia przez siow- Dwa te przykady wskazuj, e koty tego ro-
nie wysoko przecialne, przez co powstaj nie- dzaju elastyczne s, lecz nie s przecialne, a to
znaczne koszty dodatkowe; osiga si przez to re- wobec maej odpornoci obmurza, a zwaszcza
zerw chwilow i sta. sklepie, na wysok temperatur.
Elastyczno kotw obecnie u nas stosowanych
ZESTAWIENIE II. mona zwikszy jeszcze przez zastosowanie re-
Koszty z a k a d o w e siowni. gulacji strefowej i podmuchu; zarazem poprawi!'
mk. niem/kW krzyw sprawnoci (przypominam tu rys. 8 z tu-
Zasobnik Ruthsa . 194 kadem temperatur w komorze).
Zasobnik o staem cinieniu . 80
Silnik Diesel'a . 225 Odnonie za przecialnoci kotw, krajw
Siownia parowa 234 wytwrnie kotw miayby wdziczne zadanie zna-
Przecialna parowa siownia szczytowa (nadwyka le takie rozwizanie, by jednostki o 300 nr po*
kosztw w stosunku do zwyczajnej siowai parowej) 40 ogrz. mona byo przecia o okoo 5060:
Siownia o zdolnoci 70%-go pokrycia 110
bez szkody dla konstrukcji. Konstrukcja powan
Wreszcie naley podkreli, e najlepsz rezer- by tego rodzaju, by koszt jej nie by zbyt T
w energji jest paliwo. Zestawienie III podaje ilo- soki i by nadawaa si wanie dla jednosta
ci wgla, pary i wody, potrzebne do zakumulo- 300500 m .
2

wania 100 000 kWh, Uczc 3860 Kal/kWh.

ZESTAWIENIE III.
Akumulacja 10O 000 k W h.
Wgiel (3860 K a l / k W h ) . . .
Para
Woda
Przechodzc do warunkw krajowych, stwier-
dzi naley, e pokrywanie szczytw zapomoc
kotw wysokoprnych nie ma u nas miejsca i nie
mona przewidywa, by w najbliszym czasie zna-
lazo zastosowanie, W naszych warunkach wcho-
dzi w gr krycie szczytw zapomoc zasobnikw,
R S U M
L'auteur s'occupe du probleme de 1'elasticit des ms'-
tions des chaudieres a vapeur. II analyse d'abora_l("J[
Ilo Stosunek rents moyens de production de vapeur pour les pe""^
52 t 1 1'augmentation de la puissance, Apres avoir t&omti
837 16 avantages et les inconvenients de ces divers moyens '
280 000 5384 serve de chau'dieres, chaudieres a grand vohnne rIS o '
accumulateur de vapeur a pression constante et aP *
variable), 1'auteur souligne que les chaudieres modern ^
caracterisent par une elasticit considrable et c '
resultats des essais executes en Allemagne P c ,ha\#\
oar e
cette qualite. Ces essais ont montre que pour la , ..
modern a charbon pulverise, le temps ncessairejr
augmenter la production de vapeur du 50% de la '
norraale au 100% s'eleve a peine a 28 sec, tandis q'
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
chaudiere a tubes a eau, grille mechaniue, et tirage naturel
exige 190 sec, ce qui prouve que les chaudieres ont une
elasticite non inferieure a celle des moteurs thermiues.
L'autetir analyse les conditions qui rendent possible la
realisation d'une grand elasticite, parmi lesuelles ii cite
en pramiere lieu les moyens permettant une alimentation
rapide en combustibles et en air, ainsi que la combustion
tn. R. MADEJ, Dqbrowa Grnicza
Wyniki bada kotw z paleniskami na py wglowy
i dowiadczenia, ruchowe *) wan rnic in minus. Analiza bilansu cieplne-
go wykazuje, e zachodziy tu wiksze straty
aleniska pyowe, ktre tak w swem ujciu,
P jak rwnie porednio w znaczeniu ogl-
niejszem, odegray powaniejsz rol w roz-
woju palenisk kotowych, reprezentowane s u
nas w kraju z maej oglnej ich liczby najliczniej
w zagbiu wglowem. Zajmiemy si tu gwnie na siebie uwag w znaczeniu oglniejszem.
kilkoma instalacjami z Zagbia Dbrowskiego,
ktrych wspln cech jest rodzaj zastosowanych lanie pyu, skadaj si, jak wiadomo, rne czyn-
mynw do mielenia wgla, mianowicie wdmu-
chowe myny cepowe syst. Resolutor".
Jedn z tych instalacyj widzimy na rys. 1, Pa-
lenisko pyowe zastosowano tu do kota syst.
Garbe" o pow. ogrzewanej kota 370 m 2
, prze-
2
grzewacza pary 150 m i podgrzewacza wody o
rurach eberkowych 400 nr, zbudowanego w ro-
ku 1930 na cinienie robocze 15 atn. Myn do wy-
twarzania pyu Stein-Resolutor jest jeden na ko-
cio. W przedniej cianie komory s umieszczone
dwa palniki wirowe.1 Komora paleniskowa o ob-
jtoci okoo 110 m ma ciany niechodzone. cm2 9,1%. W warunkach lokalnych, przy uwzgl-
Rys. 1.
Kocio Gar-
bego z pale-
niskiem na
py wglowy.
1 palnik;
2przegrzewacz
pary i
3 podgrzewacz
wody.
Wyniki cieplne tej instalacji, oparte na pomia-
rach przeprowadzonych przez Stw. Dozoru Ko-
tw w Warszawie, wyrniy si z tej strony, e zwykle dowiadczenie. Znane obawy co do pale-
tak pod wzgldem sprawnoci, jak i dobroci spa-
lania, s niekorzystne. I tak: sprawno kota leniskowej nie wzrosa za wysoko, t. zn. nie prze-
osignito tylko w wysokoci 72,5%, co w sto-
sunku do gwarantowanej 80% stanowi do po-
*) Referat wygoszony na VII Zjedzie In. Mech, Polskich.
103
d'une quantite plus grand de combustibles (hauteur du
foyer, reglage d'air etc).
A la fin 1'auteur examine le prix des diverses methodes
permettant de couvrir laugnientation de la charge et donn
de renseignements sur les methodes les plus appropriees
aux conditions polonaises.
ciepa wskutek zego, wzgl. niezupenego spala-
nia czstek pyu, ocenione na 89%. Jakkol-
wiek wyniki te, dla paleniska pyowego moe
niespodziewane, nie mog by uoglniane dla
omawianej instalacji, to jednak winny zwrci
Na istotn cz zagadnienia, jakiem jest spa-
niki, i to tak konstrukcyjne, jak i ruchowe, wza-
jemnie ze sob wspdziaajce. Ten splot rno-
rodnych czynnikw w kadym kotle musi by tak
sharmonizowany, aby uzyska taki dany efekt
dobroci spalania, jaki w danych warunkach jest
ekonomiczny.
W omawianym wypadku, gdy chodzi o niezu-
pene spalanie, zwraca na siebie uwag jako
zmielenia. Pozostao na sicie najczciej rucho-
2
wo stosowanem Nr. 70 o 4900 oczkach/cm wy-
nosia tu 34,8 % | a na sicie Nr. 30 o 900 oczkach na
dnieniu innych czynnikw, okazay si te war-
toci za due, zwaszcza zawarto grubszych
czsteczek Mia idcy do myna o zawartoci
wilgoci 14,5% by podsuszany w samym mynie
zapomoc gorcych spalin, ktrych temperatura
przed wejciem do myna wynosia rednio 306"C;
zawarto wilgoci w pyle spada do 9,5 %, Wobec
podanej wilgotnoci miau wglowego stopie
podsuszania w mynie by za may, a wilgotno
pyu za dua, co si objawiao w zbrylaniu i mniej
rwnomiernym transporcie pyu do palnikw;
miao to wpyw na warunki spalania, a z innemi
czynnikami i na jako spalania. Warunki miej-
scowe tem si wyrniaj, e jest to kopalnia
wgla.
Termiczne natenie komory paleniskowej wy-
nosio okoo 104 000 Kal/nrh. W czasie pomia-
rw temperatura pomienia wahaa si od 1330
do 1350" C, przy nadmiarze powietrza, mierzonym
przed przegrzewaczem pary, w wysokoci 40%
i redniej zawartoci CO2 w tem miejscu 12%.
Cig w komorze by zwikszony i wynosi red-
nio 5,6 mm s. w.
Naley zaznaczy, e warunki ruchowe cechu-
je zawsze zrozumiaa ostrono, ktr wywou-
j przedewszystkiem wzgldy o pewno ruchu,
a nastpnie konserwacyjne. Wyniki pracy ustala
nisk pyowych, aby temperatura w komorze pa-
kroczya tej granicy, jaka byaby szkodliwa dla
wytrzymaoci materjau ogniotrwaego, objawia-
j si w omawianych instalacjach w stosowaniu
wikszych nadmiarw powietrza, a mniejszej za-
104
wartoci CO;.. Ta ostatnia, mierzona przed prze-
grzewaczem pary, nie wychodzi poza 14,5%.
Przy obcieniu normalnem temperatura pomie-
nia nie przekracza zwykle rednio okoo 1400"C,
dochodzc jednak w okresach krtszych obci-
e maksymalnych mniej wicej do 1450C, a na-
wet i nieco wyej, z chwilowemi wyskokami do
1500"C. rednie temperatury w komorze s od-
powiednio nisze. W tych warunkach wyniki pod
wzgldem konserwacji komr s naog zadowa-
waajce, bo bez wikszych napraw wytrzymuj
one do 10 00012 000 godzin pracy i wicej.
W nastpnej instalacji mamy interesujcy przy-
kad przebudowy 2-ch kotw starszej konstruk-
cji i wyposaenia ich w nowoczesne paleniska.
Mowa tu p kotach opomkowych komorowych,
syst. W. Fitzner i K, Gamper,
a
z rur opadow, o
pow. ogrzew.
2
kota 361 m i przegjrzewacza pary
102,5 m , z rusztami mechanicznemi syst. Krope-
lina i z maemi komorami dawniejszej konstruk-
cji, w ktrych rednia odlego rusztu od opo-
mek wynosia okoo 900 mm.
Dwukrotnie przeprowadzone pomiary cieplne
przed przebudow, przy spalaniu na rusztach mia-
u wglowego, day pod wzgldem sprawnoci
wartoci podobne, bo wynoszce 63,7%, wzgl.
64,1%, przy nateniu powierzchni ogrzewanej
16,7, wzgl. 15,3 kg/nrh. Kierujc si gpwnie po-
trzeb zwikszenia wydajnoci, usunito dotych-
czasowe paleniska, instalujc nowe pyowe.
Istotnej zmianie musiaa przy tem ulec komora
paleniskowa. Wzgldy bezpieczestwa, poza in-
nemi zastrzeeniami, wymagay zmodyfikowane-
go wykonania rury opadowej w tej naog sztyw-
nej konstrukcji kota. Rys. 2 przedstawia stan po
przebudowie, Obydwa koty zostay wyposaone
w jeden myn cepowy A.E.G. Resolutor. Do spa-
lania pyu su po dwa palniki w kadym kotle,
umieszczone poziomo w przedniej cianie komo-
ry. S to palniki wirowe konstrukcji A. E. G.
Rys. 2. Kocio syst. W. Fitzner i K. Gamper po przebudowie
na opalanie pyem wglowym.
i palniki 2 wentylator,i doprowadzenie powietrza wtrnego;
3 doprowadzenie gorcych spalin do myna.
(rys. 3). ciany komory s chodzone powietrzem.
Poza palnikami powietrze do spalania jest do-
prowadzone przewidzianemi otworami w cia-
nach komory paleniskowej. Dysponowana droga
spalania jest stosunkowo krtka, bo wynosi oko-
o 55,5 m.
1934- PRZEGLD TECHNlC7R.v
Przeprowadzone w tej instalacji przez Stw
Dozoru Kotw w Warszawie cieplne pomia
gwarancyjne wykazay, e koty osigaj gwaran-1
towan normaln wydajno w wysokoci 2
kg/m2h, jak 2 rwnie maksymaln w cigu godzi"
ny 24 kg/m h. W stosunku do wydajnoci przed
Rys. 3. Palnik wirowy AEG.
A dopyw pyu; *B dopyw powietrza wtrnego.
przebudow oznacza to jej zwikszenie o 25
30 %. Przy obcieniu normalnem sprawno obu
kotw otrzymano w wysokoci 78,48%, ktr,
jeli si porwna ze sprawnoci przed przebudo-
w (rednio ok. 64%), to z tej strony otrzymane
wyniki naley uwaa za bardzo dobre, nie wcho-
dzc w spraw oglnej (gospodarczej) sprawno-
ci, czy ekonomji przebudowanej instalacji. Wa-
ciwie jednak dopiero pod tym ktem widzenia
wymagaoby to rozpatrzenia, z uwzgldnieniem
lokalnych potrzeb i warunkw.
Bilans cieplny przedstawia si dodatnio i wska-
zuje, e spalanie byo praktycznie zupene, Tak
znaczna rnica sprawnoci przed przebudow
i po niej wskazuje, jak ze warunki spalania stwa-
rzaj dawniejsze paleniska rusztowe z ma i nis-
k komor paleniskow.
Mia wglowy by doprowadzany do mtyna
bezporednio z pod pczki (bo i tu mowa o in-
stalacji na kopalni wgla), to te wyrnia si
du zawartoci wilgoci, wynoszc w czasie
pomiarw rednio 21,9%. W normalnych warun-
kach ruchu zawarto wilgoci ma dochodzi <ol
25%. Podsuszanie wgla odbywa si bezpored-
nio w mynie zapomoc gorcych spalin, zasysa-
nych z obu komr paleniskowych. Tak wysoka
zawarto wilgoci wgla kamiennego uytego do
przemiau bez oddzielnego podsuszania, a tylko
w samym mynie, zasuguje na wyrnienie, w
obejmuje ju najwysze praktycznie zachodzce
wilgotnoci w naszych miaach wglowych.
parze z tem idzie temperatura spalin doptows;
dzanych do myna dla suszenia wgla, o rednici
wartoci przy mynie 485C. Jeli si uwzgldni
e zapalanie si pyu o wikszej zawartoci cz-
ci lotnych zaczyna si ju w temperaturze oko1
500" C, to wnosi mona, e w danym wypadku p
jest potrzebna pewna ostrono, zwaszcza pffl
zmiennej zawartoci wilgoci, aby nie nastp' -
1
zapalenie si pyu w mynie. Rozkad redni
lokalnych temperatur w komorze paleniskowi
mierzonych pirometrem optycznym, jest widw2'
ny na rys. 4.
W czasie obcienia normalnego lokalne \W
peratury pomienia utrzymyway si rednio
granicach 13151410C, w zalenoci od miejsca
pomiaru, przy nadmiarze powietrza w okw
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
pierwszych rzdw opomek 53% i zawartoci
CO., w tem miejscu 12,5%. Podczas maksymalne-
go obcienia w cigu godziny (24 kg/rrrh), w
czasie ktrego spalanie (z winy wentylatora) od-
--i---palnik
1-obc. normalne - 22kglm2h
mxi mai-24
> minimalne- 9,2 <
Rys. 4. Rozkad temperatur w komorze paleniskowej.
l-r-5 miejsca pomiaru,
bywao si z mniejszym nadmiarem powietrza
(ok. 30%), temperatury pomienia w poszczegl-
nych miejscach pomiaru osigny rednie warto-
ci 1410 1470"C. Ostatnie temperatury mona
uwaa za wysokie. Temperatura powietrza
wtrnego do palnikw, podgrzanego w cianach
komory paleniskowej, wynosia rednio 110C.
Rys. 5. Kocio konstr. Duquenne'a. Przekrj poduny.
1 palnik do pyu wglowego; 2 palnik do gazu wielkopiecowego;
rUS wlelrzn
7 " j' P Y " l * przegrzewacz paryi 5 podgrzewacz wody;
o podgrzewacz powietrza; 7 wentylator do spalin; 8 wentylator
do powietrza: 9 rura opadowa.
Naley nadmieni, e mimo osigania przyto-
czonych wysokich temperatur w komorze paleni-
skowej nie zaobserwowano wyranego topienia
si popiou i jego ciekania po cianach, co wska-
zuje, e popi spalanego wgla naley do trud-
105
niej topliwych. uel zbadany w laboratorjum
wykaza:
n
temperatur spiekania (zmikczania)
1380 C, temperatur topliwoci 1405C (rozlanie
si stoka nastpio w temp. 1425C). T was-
no trudnej topliwoci popiou, obserwowan w
niektrych wglach Zagbia Dbrowskiego, na-
ley zaliczy do dodatnich, bo jak wiadomo
atwo topicy si popi dziaa zwykle szkodli-
wie na materja ogniotrway, a tem samem ogra-
Rys. 6. Kocio Duquenne'a w czasie budowy.
/ rury opadowe; 2 poczenia rozczne sekcyj z walczakami.
nicza dodatkowo wysoko temperatury w pale-
nisku.
Przechodzimy do innej kotowni, uruchomionej
w maju 1932 r. Ustawiono tu dwa nowe koty
opomkowe konstr. Duquenne'a o pow, ogrzew.
kota 440 m2, przegrzewacza
2
pary 194 m2, pod-
grzewacza 2 wody 220 m i podgrzewacza powie-
trza 950 m , zbudowane na cinienie 25 atn przez
Tow, Akc, Przemysu Metalurgicznego w Ra-
domsku. Oglny rzut oka na konstrukcj kota
Duquenne'a (rys. 5 i 6), zreszt jednego z pierw-
szych na terenie Polski, wskazuje, e odznacza
si on pewnym odmiennym ukadem i rozwiza-
niem. Jest to typ opomkowy sekcyjny o dwch
poprzecznych walczakach, tem si wyrniajcy,
470
Rys. 7. Palnik.
A dopyw pyu; B dopyw powietrza wtrnego.
e opomki s ukadu pionowego. Wewntrzna
rednica opomek wynosi tu tylko 52 mm; poziomo
uoone sekcje s nie wykowate, lecz proste.
Dalszy odrbny szczeg konstrukcyjny jest ten,
e poczenie kadej sekcji z walczakami jest roz-
bieralne, a mianowicie jest to poczenie na ru-
by ze stokowem uszczelnieniem w styk (rys. 6),
106 1 9 3 4 - PRZEGLD TECHNICZNY

Wiksza uwaga jest tu zwrcona na

obieg wody w kotle. Woda zasilajca, do-
prowadzona do grnego walczaka, dostaje
si do walczaka dolnego przez dwie rury
opadowe, lece nazewntrz obmurza i za-
izolowane. Wytwarzajca si mieszanina
wody i pary w opomkach wchodzi do gr-
nego walczaka powyej poziomu wody.
Pionowy ukad opomek uatwia ruch ba-
niek pary, cao za zmierza do stworze-
nia warunkw jednokierunkowego obiegu
wody.
Podobnie ukadu pionowego s rury pod-
grzewacza wody, zoonego z sekcyj, i pod-
grzewacza powietrza, pracujcych na za-
sadzie przeciwprdu (rys. 5).
Palenisko jest na py wglowy. Zastoso-
wano tu du komor
3
paleniskow, o obj-
toci okoo 167 m , o cianach chodzonych
podgrzanem powietrzem, w ktrej rednia
droga spalania (w ksztacie litery U) wy-
nosi okoo 12 m ,W dole komory s umiesz-
czone poziomo zaizolowane (nieokrge)
ruty (ruszt powietrzny"), przez ktre
przechodzi pewna ilo podgrzanego po-
wietrza, podgrzewajc si zarazem dodat-
kowo, skd idzie do mynw, jako powie-
trze pierwotne. Na jeden kocio s po dwa
myny ,,Stein - Resolutor". Mia wglowy
jest przed tem podsuszany w osobnej su-
szarce obrotowej. Palniki, po dwa na ko-
cio, umieszczone w przedniej czci skle-
pienia, o przekroju prostoktnym (rys. 7),
maj przewidzian regulacj przekroju wy-
lotu. Normalna wydajno kota 20 t/h.
W czasie przeprowadzonych pomiarw
przez Stw. Dozoru Kotw w Warszawie
Rys. 8. Prze-
bieg krzy-
wych spraw-
noci i strat
cieplnych w
kotle 10 15 20t/h 10 15 ?0tl.
Duquenne'a.
Rys. 9. Zestawienie rednich wartoci pomiarowych.

zostaa wyznaczo- na poszczeglne elementy urzdzenia kotowego.

na krzywa spraw- a mianowicie: Y]j sprawno samego kota,
noci (rys, 8). Pa- t[t sprawno kota plus przegrzewacz, \ -
70 ski przebieg tej sprawno kota plus przegrzewacz plus econo-
krzywej w szero- miser, oraz podzia i przebieg strat: straty komi-
kim pasie rnych nowej (S3) i reszty strat (S 2 ).
60 obcie jest do- Przebieg spalania by zupenie pomylny, i j
datni cech bada- w caym obszarze badanych obcie, W czasie
nych kotw. Po obcie 3/4 i 4/4 byy w ruchu obydwa myny
osigniciu opty- i palniki, przy mniejszych jeden myn i j ^ e n
50
20tjh malnej sprawnoci
i ?k 3
15
l4
wpobliu poowy
obcienia w wy-
palnik. Pod wzgldem jakoci przemiau wy"0
byy nastpujce: pozostao na sicie Nr. 30mie-
cia, si w granicach od 2 4%, za na
Obcienie sokoci 83,9 spraw- Nr. 70 od 25 33,8%. Moc zuyta na zmiele-
l
no zmienia si (maleje) minimalnie: zmiana ta nie 1 t wgla wahaa si od 24 31,7 kWM
wyraa si rnic zaledwie 0,2%. Przy tej okazji jednego
d z "gwnych
h skadnikw
kd w naszych*?-
nasuwa si uwaga, e dotychczas mao jest po- glach najdrobniejszego sortymentu, stwarzaj
pularna u nas sprawa znajomoci krzywej spraw- cych trudniejsze warunki przemiau w mynacj
noci, mimo e dopiero ona daje waciwy pogld naley zaliczy piasek. I tak np. w danym wyPa
na ocen pracy kota w obszarze rnych obci- ku ilo piasku, ktra zbieraa si tylko w Wc
e. Podany wykres zawiera rozkad sprawnoci do popiou, wynosia okoo 2 % iloci spalonej0
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
wgla. Znaczna zawarto krzemionki wpywa
ujemnie na prac mynw, ich konserwacj i ko-
szty mielenia. rednie wartoci z pomiarw ciepl-
nych kota konstr. Duquenne'a podane s na wy-
kresach (rys. 9). Zawarto wilgoci w miale
przed mynem wynosia od 7 do 8,8%, w pyle od
Rys. 10,
Badanie elastycz-
[Jj noci kota,
a przebieg obcienia;
b przebieg cinienia
w kntle.
15min
4,5 do 6,8%. Temperatura powietrza doprowadzo-
nego do mynw wahaa si od 107 do 209C. Ter-
miczne natenie komory paleniskowe] przy ob-
cieniu normalnem osigao warto 104 000
Kal/nyh. Temperatury pomienia przy tem obci-
eniu wynosiy od 1400 1420C, przy nadwy-
ce powietrza za przegrzewaczem pary 44% i za-
wartoci C0 2 w tem miejscu 13,45%. W czasie
obcienia zwikszonego do 21,5 t/h temperatury
pomienia wzrosy do 1425 1455"C,
Nowoczesnym kotom stawia si coraz wiksze
wymagania, jakie dyktuje potrzeba zwizana z
warunkami ruchu i fabrykacji. Jednem z tych
wymaga jest e l a s t y c z n o kota, czyli
zdolno opanowywania zmian obcienia, W
omawianej instalacji badanie elastycznoci objo
prb gwatownego obcienia kota. W czasie
tej prby czas potrzebny do raptownego zwik-
szenia wydajnoci z 5 t/h do 20 t/h wynis
3 minuty. Przebieg tej prby najlepiej ilustruje
wykres (rys- 10), podajcy z jednej strony zmian
wydajnoci w zalenoci od czasu, a z drugiej
rwnoczesny przebieg cinienia w kotle. Powy-
sze wyniki mona uwaa za zupenie zadowala-
jce, tembardziej, e badanie to odbyo si bez
wstpnych prb i przygotowa, a jedynie by wia-
domy czas zmiany obcie.
Gdy mowa o elastycznoci, to naley zazna-
czy, e gdy paleniska rusztowe odznaczaj si
szerokim obszarem regulacji, bo ten rozciga si
od biegu jaowego (czyli obcienia zerowego) do
maksymalnego, to w paleniskach pyowych ist-
nieje pewne minimalne obcienie, poniej ktre-
go nie mona zej ze wzgldu na cigo po-
mienia, Tak np. w jednej z badanych instalacyj
nie mona byo zmniejszy obcienia poniej
40% normalnego. Na mniejsz w tym wypadku
rozpito regulacji wpyna tam dua zawar-
to wilgoci w miale i sortyment miau. W ka-
dym razie sprawa ta, zalenie od potrzeb, moe
mie wiksze znaczenie.
107
Powaniejsze kopoty i trudnoci wywouje w
ruchu osadzanie si na cianach komory popiou
i ula. W omawianej instalacji, po przebudowie,
narosty ula wystpuj na tylnej cianie, Gw-
nym skadnikiem jest tu piasek. Nawisy te czsto
same si obrywaj, zwykle przy stygniciu (po
zatrzymaniu kota), ale te i w ruchu. W innej
znw kotowni due nawisy popiou i ula two-
rz si na przedniej i bocznych cianach komory.
Rwnoczenie zachodzi zjawisko zalepienia po-
pioem pierwszych rzdw opomek. S to zjawi-
ska utrudniajce ruch, bo przedewszystkiem
ograniczaj czas nieprzerwanej pracy kota. W
jednym wypadku, po 2-ch miesicach cigej pra-
cy, z zasklepionych pierwszych rzdw opomek
usunito popiou i ula okoo 8 t. Tak znaczne
zanieczyszczenie opomek odbija si na sprawno-
ci, ktrej zmniejszenie w takim stanie stwier-
dzono do 1% (spadek z 81 % na 74%). Ze cian
za bocznych i przedniej, w innym 80-cio dnio-
wym okresie, usunito 55 t popiou i ula., Nawi-
sy te wypeniy okoo 1/5 objtoci komory pale-
niskowej i sigay do 1,5 m i wicej wgb ko-
mory. O ile trudnoci z zasklepianiem opomek
zdoano ju opanowa, o tyle osadzanie si ula
na cianach komory wystpuje dalej i ogranicza
okres moliwej cigej pracy, ktry czsto nie
moe by przeduony poza 2,5 3 miesicy.
Usuwanie, czy odrywanie si nawisw moe spo-
wodowa w niekorzystnym wypadku wiksze lub
mniejsze uszkodzenia cian obmurza.
Najczulszym elementem w paleniskach pyo-
wych s myny do mielenia wgla, ktre wyma-
gaj czstych okresowych napraw, W mynach
cepowych syst, Resolutor" (rys. 11), ktre pra-
cuj w omawianych instalacjach, najszybszemu
zuyciu ulegaj cepy wirnika, Wymagaj one
i.-,
Rys, 11, Myn wglowy ,,Resolutor".
zmiany po okresie pracy od 170 210 godzin.
Uchwyty cepw wytrzymuj 1500 2000 godzin,
poczem si je spawa. W ruchu okazao si, e na-
ley mie wirnik zapasowy, by wymiana wirnika
jest atwa i trwa krtko (1530 minut). Drug
czci, szybko zuywajc si, s obwodowe od-
cinki osony. Stopie zuywania si tych czci
jest rny, zalenie od ich pooenia, Najszybciej
108 1934 - PRZEGLD TECHNlC7Mv

ulegaj zwykle zuyciu grne (na prawo od drogi W kosztach robocizny (warsztatowej) tej insta-
pyu do separatora) odcinki, ktre wymagaj zmia- lacji zawarte s wiadczenia socjalne, a nastp-
ny lub naprawy po 170200 godzinach pracy. Ju nie koszty warsztatowe, jak napd maszyn i t. p
nieco wolniej zuywaj si dolne. W nastpnych Koszty przemiau zwiksza oddzielne suszenie
stopie zuycia coraz bardziej maleje, bo mog pra- wgla. I tu znowu dla jednej instalacji przytoczy-
cowa od 500 do 1500 godzin, przyczem najdu- my tylko koszty suszenia 1 t wgla:
ej wytrzymuj na odcinku prostym z lewej stro-
ny, Naprawa, polegajca na wymianie poszcze- rozchd prdu 2,45 kWh a 3 gr 0,07 zt
glnych uszkodzonych odcinkw, wymaga 1 3 wgla 0,03 t a 10 z. . . . . . 0,30
godzin. Inne czci, jak osony bocznych cian robocizna:
myna i poszczeglne czci separatora, wymaga- a) eksploatacyjna: 0,03 dniwki a 8,30 z. , 0,25
j naprawy po 1000 2000 godzin pracy, W b) warsztatowa: 0,015 dniwki a 15,0 z. . , 0,22
wentylatorze do mieszaniny pyu i powietrza zu- c) czyszczenie: 0,015 dniwki a 4,45 z, . , 0,07
ywaj si gwnie opatki, ktre trzeba zmienia Razem . . 0,91 t,jt 2
po okresie pracy od 1000 do 1500 godzin, Jak
z powyszego wynika, naprawa szybko zuywaj- W tych kosztach suszenia nie uwzgldniono je-
cych si czci myna moe trwa krtko i z tej szcze podawania wgla (zapomoc dwigu) do su-
strony potrzebne zatrzymywanie kota wyposao- szenia. Pozycja ta skada si w zasadzie prawie
nego w jeden myn moe wymaga najwyej kilku wycznie z robocizny i wynosi 0,44 z./t, Razem
godzin, za to mniej wicej po okresie pracy od koszt suszenia w omawianej instalacji wynosi
1000 do 1500 godzin (czyli od 1,5 do 2-ch miesi- 1,35 z./t; do tego dochodz jeszcze podane wyej
cy cigej pracy) myn z wentylatorem wymaga koszty samego przemiau.
gruntowniejszej naprawy, na co potrzeba postoju Przytoczone dane, dajc pewien orjentacyjny
kilkudniowego. pogld na granice, w jakich obracaj si w nie-
Spalanie wgla w postaci pyu pociga za sob ktrych naszych instalacjach koszty przygotowa-
dodatkowe koszty zwizane z mieleniem wgla. nia 1 t pyu wglowego, dotykaj zarazem jednej
Zebrane dane o kosztach przemiau z omwio- ze sabszych stron palenisk pyowych.
nych instalacyj naley potraktowa tylko jako Poruszone tu zagadnienia miay na celu dorzu-
orjentacyjne, bo mog by odmienne ujcia spo- cenie pewnego materjau dowiadczalnego, na
sobw wylicze. podstawie pomiarw i wzitego z praktyki, w
Jedna z instalacyj, ktra ma za sob kilkuletni sprawach palenisk i kotw na py wglowy na
okres pracy, podaa nastpujce koszty przemia- gruncie krajowym.
u 1 t wgla:
rozchd prdu: 25 kWh a 3 gr. 0,75 z, R E S U M E
czci wymienne do mynw . 0,50
robocizna przy naprawie , . 0,40 ,, L'article contient la description de quelques installations
de chaudieres a vapeur en Pologne, reconstruites pour !c
Razem . . 1,65 z. chauffage ,a charbon pulverise, ainsi que des renseignements
W drugiej instalacji: sur leur marche et sur les resultats des essais executes park
r o z c h d p r d u 3 0 k W h ,a 3,5 g r . 1,05 z . Societe pour la surveillance des chaudieres a vapeur, L'auteur
czci w y m i e n n e . . . . . . 0,56 decrit une chaudiere Garbe, deux chaudieres Fitzner & Gara-
robocizny nie podano . . . . per et une chaudiere Duquenne. II analyse d'une manier de-
taillee les principaux facteurs de travail de ces installations,
Razem . . 1,61 z . comme la construction de la chaudiere, la qualite du charbon,
sa pulverisation 1'intensite de combustion dans le foyer elc
W trzeciej instalacji: Les resultats des essais sont representes par des courbesii
rozchd prdu 24 kWh a 3 gr 0,72 z. rendement et suivis par des considerations sur 1'elasticite des
czci wymienne; a) lane 0,4 kg a 40 gr 0,16 ,, chaudieies decrites et sur les difficults de leur marche
,, b) walcowane: 0,3 kg a 40 gr. . 0,12 ,, (cendre et scorie). A. la fin les frais de preparation k
robocizna: 0,07 dniwki a 15 z. .__. 1,05 ,, charbon pulverise sont colcules pour 3 installations dinrses.
Razem . . 2,05 z.

In. Z. KLBOWSKI i In. C. KOWALSKI

Zagadnienie wpywu napi termicznych na wytrzymao

blach kota w obecnym stanie rozwiqzania*)
I. Wiadomoci oglne, Ze wzgldu na uywany materja na koty: &}
niniejszym referacie omawia si wycz- walcowana, mied, odlewy stalowe, posikowa si?
W nie czci kota, ktre mona rozwaa
jako rur okrg na kocach otwart,
lub zamknit o staej gruboci cian, znacznej,
bdziemy wytrzymaociow hipotez energji od-
ksztacenia postaciowego, wedug ktrej warunek
wytrzymaociowy wyraa si oglnie rwnoci
lub maej w porwnaniu ze rednic. Mamy wic (1) wan dla kadego oglnie wyraonego sta-
na myli: walczaki, opomki, pomieniwki. nu napicia.
]/ ax2 - ( - cjj,3 -f- o , 2 ax ay ay az "F3 V =
k

*] Referat wygoszony na VII Zjedzie In. Mech, Polskich,

PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
109
Rwno ta dla kierunkw gwnych, w ktrych W przypadku, za, kiedy p o 0 rura pod-
panuj naprenia tak zwane gwne A,, A.,, A,., dana jest tylko cinieniu pj panujcemu od
przybiera posta; zewntrz, mamy wzory (5b).

lub (2)
l ? + 3
2
A X A % ~ A 2 A 3 A 3 A 1 =& ) jak wyej . . . (5b)
2
Przez Aj oznacza bdziemy naprenie obwo- b Pb
dowe, przez A., osiowe, przez A-, promie-
2 2 2
6 a \p
niowe. W przypadku (5a), to jest, gdy cinienie pa-
Jeeli naprenia gwne Au A, i A., s (ka- nuje wewntrz rury, mamy dla powierzchni we-
de z nich) sum dwch innych napre (rwno- wntrznej ( p = a ) i powierzchni zewntrznej
ci 3), a mianowicie: ( 6)
A1 = a1 fS1, A = B + Sa, A3=a3-\-S3,
J
(3)
to rwno (2) przybiera posta (4).
a s
i "t" + 3 x 2 a a 3 i + Si + S 2 2 +
a a 2 a a a a a a 2

^ S i Sa S 2 S 3 SgSi + S x (2^ 0, - a3) + 2a

2

2 (2a2 a3 O l ) + S 3 (2o3 - ax ?) = P (4) P =6 FIT^P" (6)

W naszym poszczeglnym przypadku, okrelo-
nym na wstpie, oznacza bdziemy przez c l f o2, 0
tf3 naprenia, pochodzce od dziaania cinienia
W kotle, a przez S t l S2, S3 naprenia, wywo- 2a 2

ane panowaniem rnych temperatur w i U na

wewntrznej i zewntrznej powierzchni. cianki Z wzorw (5b) otrzymujemy analogicznie dla
rury. przypadku, kiedy cinienie panuje zewntrz rury:
II. Wartoci napre ou o 2 , o8<
a2
Oznaczamy przez a, 6 i p w cm promienie
wewntrzny, zewntrzny i jakikolwiek 2poredni
( a < p < b ) oraz przez pa i pb w kg/cm ci-
nienia panujce wewntrz i zewntrz rury (rys. 1). . . . (7)

rJmTlJffl,n~ 2 f e 2

Warto naprenia o2 przyjmujemy, jak na-

stpuje:
1) Dla rury otwartej (przypadek cylindra pra-
sy hydraulicznej)

2) Dla rury zamknitej dnami (przypadek pa-

szcza walczaka kota)
Rys. 1,
Otrzymujemy:
Analogicznego przypadku, w ktrym cinienie
62
I"
p2
^2 _a 2
(Obwodowe) jest z z e w n t r z r u r y ( g d z i e tfa = p , 2 a ) , jako
Do okrelania naprenia podunego (osiowego) nie majcego zastosowania w obliczeniu kotw,
niezbdne jest podanie warunkw uzupeniajcych.
(5) rozpatrywa nie bdziemy.
Dla opomek oraz dla pomieniwek (lub po-
J?iPlZ&!PL (p-p)Q2b2 promie. mienie) nie mona oglnie okreli wartoci na-
2 2
6 -a ~ P8(& a a ) prenia podunego o2. Nawet w kadym poszcze-
W przypadku, kiedy pb = O rura poddana glnym przypadku okrelenie tego naprenia jest
jest dziaaniu tylko cinienia p o panujcego trudne wskutek wpywu na jego warto cinie-
od wewntrz, otrzymujemy wzory (5a): nia pary, wywieranego na cian sitow i jedno-
czesnego oddziaywania ciany sitowej na wydu-
o, =
<b2 ajce si pod wpywem wysokiej temperatury
>- - a* \ p* opomki lub pomieniwki,
s jak wyej (5a)
W przypadku opomki obydwa te dziaania do-
daj si, jako skadniki ujemnego znaku, wpy-
1 wajc na zwikszenie podunego naprenia ci-
' a* \ p skajcego.
110 1934 - PRZEGLD_TECHNir.7KIY

W przypadku za pomieniwki (lub pomieni- R, Lorenz ogaszajc po uprzedniej korespon

cy) skadnik dodatni, odpowiadajcy cinieniu pa- dencji z prof. Huberem swoje rozwizanie w
ry, wywieranemu na cian sitow (lub dno) V. D. I. w 1907 r., wiedzia o jego pracy ogoszonej
i skadnik ujemny, powstay z oddziaywania cia-
ny sitowej (lub dna) na wyduajc si pomie- w 1906 r. Zastpujc m = -r-, oraz =-i^L!)J? |
niwk (lub pomienic), agodz ostateczny
wynik. zacytowa jedynie prac prof. Hubera w odsyaczu,
Ograniczajc si tem wyjanieniem, przyjmowa
bdziemy w naszych rozwaaniach dla opomki, IV. Prba uatwienia stosowania wzorw (8),
pomieniwki i pomienicy <s = 0. Mona zauwa- Dla bardzo szerokich granic, wicej ni wystar-
y (rwno 2), i przy takich zaoeniach we czajcych dla potrzeb technicznych, mianowicie
wszystkich trzech rozpatrywanych przypadkach,
mianowicie: dla 0,75 < r < 0.95, z omyk nie dochodzc nig-
I przyp. rura otwarta o cinieniu wewntrz- dy do 2 % , mamy (wzory 9):
nem,
II przyp. rura zamknita o cinieniu wewntrz- 1
- r = 0,692 -0,192 ~
nem, o o
2ln
III przyp. rura otwarta o cinieniu zewntrz- a
nem, W)
najwikszy wysiek panuje na powierzchni we- 0,308 + 0,192!
wntrznej, lub zewntrznej rury, w zaleno-
ci od tego, na ktr z nich dziaa cinienie
Spczynnik Poisson'a [i i jego odwrotno n
zmieniaj si nieznacznie ze zmian temperatury4).
III. Wartoci napre S i r S 2 , S a .
Przyjmujc dla stali kotowej tn= otrzymujemy:
Przy zaoeniu, e temperatura t jest funkcj 3
samego tylko promienia p, e stae sprystoci 1 u m 10
1,43 (10)
i E oraz spczynnik rozszerzalnoci linjowej a ) 7
mi
w granicach rozpatrywanych temperatur tw i ttna We wzorach (8) modu sprystoci E winien od-
wewntrznej i zewntrznej powierzchni
2
rury pozo- powiada redniej temperaturze cianki
staj bez zmian, prof. M. T. Huber ) znalaz i ogo-
si w 1906 r. do zoone wzory oglne, okrelaj- t=hah (iij
ce cile naprenie S1( S-,, Sx w funkcji promie-
nia p. Warto moduu sprystoci E w zalenoci od
Naprenia te przyjmuj skrajne wartoci na temperatury t w stopniach C mona dla stali koto-
powierzchniach rury i wyraaj si tam rwno- wej ze znacznem przyblieniem wyrazi wzorem:
ciami (8): E = 2750 /583000^'f 1 . . . . (12) 5i
We wzorach (8) spczynnik rozszerzalnoci lin-
o o rn E ,.
jowej a winien by odniesiony rwnie do redniej
temperatury cianki: t = ~T
w

Warto spczynnika a. w zalenoci od tempe-

S2 w m i pa
(** (8) ratury t mona dla stali kotowej [elazo zlewne)
z wystarczajcem przyblieniem przyj:
0,00106*+ 1,15 JJJJI,

=S3(I) 0.
100,000 ' "
Omyka bowiem w granicach od 0 do 700 C nie
przekracza nigdzie 0,7%. Zgodnie z powyszem,
'Wzory te w postaci
a
2 6 ) Po opracowaniu tych przyblionych upraszczamy"-
c r n obliczenie wzorw autor zapozna si z innem uproszn*'
I furt >2 ful)' -=" jr . M niem, podanem przez A. Foppfa w pracy Vorlesungen er
Technische Mechanik" t, V, str. 247, 1922 r., a mianowiw
(8a)
S i t o S2w
26
m
TF^Tr J a k s i iednak talM
= + a f er r yy n = - TF^Tr
2 3 (6 -f-f a) 2 3 (0 + a) ..
przekona, wzory te, pomimo i s mniej proste od v n ^
ro
9, daj wiksze odchylenia od wzorw cisych (8) w p
naniu z wzorami (9), ,
znane s nietylko w Niemczech, lecz rwnie i u *} Takie jest przynajmniej oglne mniemanie. Odnone'
nas, niesusznie pod nazw wzorw Lorenz'a. Dr. dania nie s autorowi znane.
r
'] Wzr ten opracowa autor, przyjmujc dla stali i *
l
malnej temperaturze = 2100 000, jako przyblione uf1'
) a. jest stosunkiem przyrostu dugoci A I do teje du- dat dowiadczalnych, podanych w pracy Handbuch derrW
goci I na 1 C. sik", Berlin 1928 r., tom VI, str, 627,
-') O nateniach wywoanych nierwnem ogrzaniem we- 6
) Wzr (13) opracowa autor, korzystajc z dat
wntrznej i zewntrznej ciany rury. Lww, Czasopismo czalnych, przytoczonych w tabeli 22, podanej na str.
Techniczne 1906 r. u I Ciepo, Podrcznika Technicznego, t, II (dr
danie),
 |934 - PRZEGLD TECHNICZNY
do trudne w uyciu cise wzory (8) mog by
przedstawione w prostszej postaci, z dokadnoci
wystarczajc dla zastosowa technicznych, w spo-
sb nastpujcy:
=^^1,43..a(f z -U.(o,6920,192-
1,43..(/,w). 0,308-1-0,192^
E i a dla stali mona bra z wzorw (12) i (13).
W technicznych obliczeniach napre od dziaa-
nia cinienia pary, przyjmujemy zwykle rur jako
cienkocienn, wobec czego wzory (5) do (7)
upraszczaj si w sposb nastpujcy:
dla walczaka
o x = 2 a 2 = -, as 0 nic temperatur na obwodzie, jeeli bierzemy pod
dla opomki i pomieniwki
(wzgldnie pomienicy)
1 JJ . 2 = 3 = 0
Zwaywszy ponadto, i dla pomieniwki (wzgld-
nie pomienicy) . pod D naley rozumie rednic
zewntrzn, otrzymujemy ze zoonego wzoru (4)
nastpujce wzory, dla poszczeglnych przypadkw
znacznie prostsze (16), (17) i (18).
I. Dla walczaka
1,5 ^Si =k
II. Dla opomki
P-a
= k
g de la resistance et passent ensuite aux valeurs des ten-
III. Dla pomieniwki (wzgldnie pomienicy)
Pomieniwka, wzgldnie pomienica winna by
Prof. St. TURCZYNOWICZ
O mechanizacji eksploatacji torfu
orfowiska, zajmujce u nas przeszo 8%, t. j .
T blisko dwunast cz powierzchni pa-
stwa, nie odgrywaj tej roli, jaka im przy-
pada ze wzgldu na obszar, a jak mogyby ode-
gra w yciu gospodarczem Polski.
Jak wiadomo, torfowiska mog by uytkowa-
ne w dwu kierunkach: r o l n i c z y m , przez za-
mian bagien na uytki rolne, oraz p r z e m y -
s o w o - o p a o w y m , przez wyzyskanie ener-
gji, ukrytej w torfie. Do celw tylko rolniczych
powinny by wyzyskiwane torfowiska pytkie (po-
niej 1 m miszoci) oraz zawierajce torfy o
znacznej iloci popiou (powyej 25%, cho obec-
nie na Ukrainie w cukrowniach spalaj pod kot-
ami torf o 35%, a nawet 50% popiow)*), na-
*) Patrz Rola torfu, jako rda energji w Polsce" prof.
S. Turczynowicza w Sprawozd. i pracach Polsk, Komitetu
Energetycznego Nr. 18, tom VII, 13 wrzenia 1933 r.
111
oczywicie sprawdzona ponadto na stateczno
ksztatu poprzecznego przekroju 7 ).
We wzorach (16), (17) i (18), naley bra war-
toci Sj = SJ(WJ zawsze z pierwszego ze wzorw
(14), bez wzgldu na to, ktra z temperatur tw czy
z jest wysza.
Do wyznaczenia S1=S1IV ze wzoru (14) wyma-
(14) gana jest warto rnicy temperatur (tz tw}.
Pan in. C. Kowalski zebra i usystematyzowa
dane, niezbdne do wyznaczenia wartoci rnicy
temperatur (tz tw), przedstawiajc je w postaci
dogodnej do praktycznego zastosowania w kon-
kretnych przypadkach.
Zaznacza si, i opisany przez nas sposb
uwzgldniania napi termicznych na wytrzyma-
o, dotyczy przypadku, w ktrym warto rni-
cy tx tw jest staa na caym obwodzie rury.
W przeciwnym razie, przy zmiennej wartoci r-
uwag {tz tw) maximum, bdziemy w rzeczywi-
stoci mieli mniejsze napicie termiczne, ni otrzy-
(15)
mane z rwnoci (8), wzgldnie (14). Obecny jed-
nak stan rozwizania tego zagadnienia nie pozwala
nam dotychczas na uwzgldnienie nierwnoci tem-
peratur [tztw} na obwodzie, przy obliczeniu na-
pi termicznych. ( d o k n Q s t )
r
) Prof. M. T. Huber. Wzr wytrzymaociowy dla rur sta-
lowych, naraonych na cinienie zewntrzne. Przegld Tech-
niczny Nr. 22 z dn, 4 czerwca 1930 r., str. 449.
R E S U M E
.(16) Les auteurs soumettent a 1'analyse les tensions qui se
produisent dans les parties de la form cylindriue d'une
chaudtere sous 1'action de la pression et de la difference
des temperatures de deux surfaces de la paroi.
Se basant sur lhypothese de 1'energie de la deforma-
tion de; la form, les auteurs donnent l'equation generale
sions av o 2 . :i. causees par la pression et aux tensions
Si, S2, Ss produites par la difference des temperatures
qu'ils expriment par des formules generales.
.(18} A la fin ils indiquenl des formules simplifies facili-
tant les calculs dans la pratiue.
tomiast prawie wycznie do celw opaowo-prze-
mysowych torfowiska o torfie, majcym do
7% popiou, za torfowiska, zawierajce torf o
porednich zawartociach popiou, mog by uyt-
kowane tak w jednym, jak i w drugim kierunku.
Z caego obszaru (blisko 3 000 000 ha) torfowisk
niskich w Polsce, prawdopodobnie okoo 25%, t.j,
ok, 750 000 ha, nadaje si wycznie do celw rol-
niczych, za torfowisk wysokich, nadajcych si
prawie wycznie do eksploatacji przemysowej,
mamy ok. 250 000 ha; reszta obszaru torfowisk
krajowych, t. j . okoo 2 000 000 ha, nadaje si do
obu celw.
Gwne masywy torfowisk wysokich le wpo-
bliu granic Rzeczypospolitej: na wschodzie w
powiecie Sarneskim po obu brzegach Horynia,
na pnoc od linji kolejowej KowelSarnyRo-
kitno, na pnocy w powiecie Brasawskim w

Wileszczynie oraz w Morskim na Pomorzu w
pobliu Karwi, na poudniu w powiatach Nowo-
tarskim oraz Doliniaskim pod Strutynem; po-
mniejsze torfowiska wysokie oraz przejciowe
spotyka si prawie na caym obszarze Polski obok
torfowisk niskich, poonych gwnie w dolinach
rzek, gdy tamte zajmuj przewanie dziay wd,
Wikszych torfowisk, zajmujcych po 1000
1 wicej ha, mamy okoo 70, cznie stanowi one
powierzchni ok. 1 200 000 ha, rednie torfowiska
(2001 000 ha) zajmuj powierzchni ok. 1 000 000
ha, reszta za obszarw pod torfowiskami zajta
jest przez mniejsze masywy torfowe.
Poniewa zazwyczaj wiksze torfowiska s te
zarazem gbsze (o redniej miszoci torfu ok. masy bd to zapomoc czerpakw, bd te eks-
2 m), przeto, jak widzimy, Polska rozporzdza po-
wanemi zasobami rde energji, rozsianemi po
caej Rzeczypospolitej.
Eksploatacja torfowisk.
Wyzyskanie tych rde jest ograniczone do za-
spakajania czysto miejscowych potrzeb prawie
wycznie przez bezporednie spalanie w piecach,
w przewaajcej czci wociaskich. Spalajc pnistych jest niewiele, gdy s to torfowiska wy-
rocznie 69 t torfu, jedno gospodarstwo wo-
ciaskie musi wydoby na swoje potrzeby 40 do
60 m s masy torfowej. Przy tak niewielkiem zapo-
trzebowaniu, a przy nadmiarze wolnych rk robo-
czych, wocianie wydobywaj torf rcznie, za po-
moc bd zwykych szpadli, bd te sztych- lenisk i moe by uwaany za zakoczony w swo-
wek, t. j . szpadli wyduonych. W niektrych tyl-
ko okolicach bezlenych wpobliu wikszych o-
siedli lub wsi, zamoniejsi wocianie korzystaj
z kopaczek starego systemu Brossowskiego, Te
same kopaczki s te w uyciu przy wydobywa-
niu torfu przez redni i wiksz wasno na po-
trzeby gospodarcze oraz na opa pod kotami lo-
komobil i innych kotw przemysu rolniczego.
Jak wiadomo, rczne wydobywanie torfu jest
niemoliwe z pod wody, to znaczy, e rcznie wy-
dobywa si torf albo tylko z wierzchnich warstw,
lecych powyej zwierciada wody, albo dopiero
po obnieniu zwierciada wd gruntowych do pod-
oa, co wymaga prawie we wszystkich wypad-
kach zawizania przez wocian spki wodnej,
pocigajcego za sob spore wydatki, a przeto ni-
gdzie nie dochodzcego do skutku. Wydobywanie
za torfu tylko z wierzchnich warstw prowadzi z
jednej strony do uytkowania na opa najmniej
wartociowego torfu, z drugiej za uniemoliwia
pniejsze zuytkowanie torfowiska do celw rol-
niczych i z tych wzgldw powinno by zabro-
nione.
Mechanizacja eksploatacji torfowisk.
Szpadle i sztychwki, uywane do wydobywa-
nia torfu u nas, nie rni si prawie zupenie od
uywanych w innych krajach. By moe, mona-
by wprowadzi pewn oszczdno w materjale
przez przejcie na wyrb szpadli z otworami. Co
si tyczy k o p a c z e k , to wyrabiane u nas s
starego systemu Brossowskiego, chocia we Fran-
cji, podobno, wprowadzono znaczne ulepszenia w
nich, dziki czemu przy mniejszej iloci robotni-
kw wydajno jest zwikszona o 75 %; bliszych
szczegw jednak o kopaczkach tych, niestety,
w literaturze niema, naleaoby wic je zoba-
1 9 3 4 - PRZEGLD
czy podczas pracy, i, o ile wiadomoci o ich war-
toci si sprawdz, przej do ich wyrobu, zarzu-
cajc model z przed stu lat.
W pastwach ssiednich, w Niemczech i w Ro.
sji, kopaczki s ju zarzucone; w Niemczech sto-
suje si b a g r o w n i c e c z e r p a k o w e o sze-
rokich (4 m) czerpakach, co pozwala na bardzo
znaczne podniesienie wydajnoci dziennej; ten
sposb moe by stosowany na bezpnistych torfo-
wiskach. W Rosji stosowane s nowsze metody
wydobywania: na torfowiskach wysokich, zawie-
rajcych znaczne iloci pni, stosuje si rozmy-
wanie masy torfowej zapomoc silnego
prdu wody oraz pniejsze podnoszenie rozmytej
haustorw; na torfowiskach bezpnistych lub te
o maej iloci pni stosuje si wydobywanie przy
pomocy f r e z a r e k . Pierwszy sposb daje t. zw.
h y d r o t o r f w postaci cegieek, na ktre kraje
si wysuszon mas, drugi sposb rozdrob-
nion mas, znacznie prdzej schnc, ni ce-
gieki torfowe, wymagajc jednak do spalania
specjalnych palenisk. Poniewa u nas torfowisk
sokie, przeto wydobywanie hydrotorfu u nas nie
moe mie szerszego zastosowania. Z dwu pozo-
staych stosowanych przez naszych ssiadw spo-
sobw masowego wydobywania torfu pierwszy,
to znaczy bagrowanie, nie wymaga przerbek pa-
im rozwoju, gdy tymczasem drugi sposb, przy po-
mocy frezarek, jest jeszcze cigle ulepszany.
Chcc zatem zastosowa systemy te u nas, nale-
aoby przystpi do wyrobu odpowiednich bag-
rownic, wzgl. frezarek.
Jak wykazaa praktyka, warunkami stosowania
frezarek s: 1) mono odpowiednio gbokiego
odwodnienia; 2) rzadko spotykania pni; 3) do-
statecznie daleko posunity rozkad torfu; 4) ilo
popiou nie wiksza od 20%, a grubo wyranie
zamulonych warstw nie wiksza od 5 cm, nic m-
wic o monoci dobrego uytkowania rozdrob-
nionego opau w odpowiednich paleniskach.
Z dawniejszych sposobw wydobywania torfu
(gwnie do celw przerbki w maszynach) jest
jeszcze stosowane zagranic czsto k o p a n i e
szpadlami i p o d n o s z e n i e torfu do maszyn
p o d n o n i k a m i . Przy taniej robocinie i bar-
dzo znacznem bezrobociu ten sposb powinienby
u nas znale najszersze zastosowanie, naley jed-
nak zaznaczy, e fabryki nasze nie wyrabiaj
podnonikw, pomimo atwoci ich wyrobu,
Sposb ten moe by stosowany do wszelkiego
rodzaju torfw, cho przy znaczne.) iloci pni (p'
wyej 15% w stosunku do surowej masy) wyda|-
no robotnikw znacznie spada. Ten system wy-
maga take gbokiego odwodnienia. Przy maso-
wej produkcji, jaka jest potrzebna np. dla elek-
trowni, sposb ten w Rosji jest ju uznany za zbyt
mao wydajny; by moe, przyczyn tego zapatry-
wania jest po czci wielka ilo pni w rosyjskie"
torfowiskach, jednak nawet na naszych bezpni-
stych torfowiskach dla zaopatrzenia elektrowni
o wydajnoci 30 do 35 miljonw kWh rocznie ko-
panie musiaoby zatrudnia przy tym systemie o-
2 000 ludzi. '
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
113
Ta wanie wielka ilo rk roboczych, niezbd- t sam stron, na ktrej leay przed przejciem
na do eksploatacji torfu, skonia wynalazcw do walca.
zajcia si skonstruowaniem maszyn, mogcych, Z b i e r a n i e ju wysuszonych cegieek w sto-
o ile monoci, zastpi prac ludzk: prcz wy- sy take wymaga sporej iloci rk roboczych,
ej wymienionych maszyn do wydobywania torfu, ku usuniciu ich take s robione prby, jak do-
wiele myli powicono dalszym etapom, jakie td, jeszcze niezupenie zadowalajce. W tym
torf musi przechodzi zanim si stanie gotowym kierunku dalej ju s posunite prby ze zbiera-
produktem. niem torfu, wydobywanego przy pomocy frezarek.
Te dalsze etapy s to: transport na pole susze- Wreszcie przechodzimy do kwestji w y w o z u
nia, przewracanie podczas suszenia, zbieranie w gotowego torfu. Do tego celu, prcz rodkw, sto-
stosy i wywz. sowanych do przewozu torfu na pola suszenia, s
T r a n s p o r t na pole suszenia, przy rcznem stosowane obecnie w Rosji drogi lodowe ponie-
oraz na niezbyt wielk skal postawionem wydo- wa wywz ten moe si odbywa ju w zimie.
bywaniu maszynowem (i wyrabianiu torfu), odby- S to drogi wykonane na niegu lub nawet na
wa si bd taczkami, bd wagonikami, popycha- gruncie, pokrytym cienk warstw lodu bd ca-
nemi po szynach przez robotnikw, konie lub ma- ej trasy, bd te tylko na pasach, po ktrych po-
szynowo, bd wreszcie wagonikami kolejki lino- ruszaj si pozy sprzgnitych sa, poruszanych
wej. Przy tego rodzaju transporcie praca ludzka cigwk o koach gsienicowych. Koszt urz-
jest uywana na du skal, choby tylko do a- dzenia 1 km takiej kolejki waha si w Rosji od 440
dowania, wyadowywania i rozkadania cegieek do 710 rubli. Koszt utrzymania od 320 do 670
torfowych. Przy eksploatacji torfowiska na wik- rubli, tak e oglny koszt wynosi od 800 do
sz skal s ju od do dawna stosowane prze- 1380 rubli.
noniki (transportery) linowe, acuchowe i t, p. Jak wida przeto z powyszego, duo myli po-
0 ruchu cigym, przenoszce cegieki bezpored- wicili mechanicy zagraniczni kwestjom uspraw-
nio z pod maszyny na pole suszenia, choby od- nienia wydobywania i transportu torfu, jednak
lege o kilometr i wicej. S ju w zastosowaniu adna z nich, zwaszcza druga, nie moe by jesz-
przenoniki, samoczynnie zrzucajce cegieki na cze uznana za rozwizan ostatecznie.
pole z jednoczesnem posuwaniem si o dugo
cegieki. R E S U M E
P r z e w r a c a n i e cegieek na polu, dla przy- Les reserves de tourbe en Pologne s'eievent a environ
pieszenia schnicia, wymagajce take duej ilo- 3 000 000 ha, ce qui depasse le 8% de la surface totale du
ci dni roboczych, moe by zmechanizowane naj- pays. De cette uantite env. le 25% petit etre utilise pour
atwiej w razie regularnego ich uoenia, co bywa les buts de l'agriculture et env. 8%, soit 250 000 ha, presque
exclusivement comme combustible dans 1'industrie; le reste,
przy uyciu do transportu przenonikw. W tym soit env, 2 000 000 ha, peut etre employ autant dans 1'agri-
wypadku moe by zastosowana maszyna, zaopa- culture que dans l'industrie. II y a en Pologne env. 70 tour-
trzona w posuwajcy si na pewnej wysokoci nad bieres d'une suriace de 1000 ha et plus, ce qui fait env.
polem poziomy walec z apkami, chwytajcemi 1 200 000 ha; les tourbieres moyennes (200 1000 ha)
couvrent une surface d'env. 1 000 000 ha.
1 przewracajcemi cegieki. W Rosji odbywaj si Ayant decrit les reserves de tourbe en Pologne, 1'auteur
obecnie prby z walcami wyposaonemi w kolce, s'occupe des methodes d'exploitation des tourbieres et dis-
na ktre nadziewa si cegieki, spadajce po obr- cute 1'application des becheuses, des dragues, de la methode
ceniu si walca o pewien kt; te maszyny mogy- hydraulique et de la methode de fraisage". II pass ensuite
au levage de la tourbe et a son transport a la place de
by by stosowane do cegieek dowolnie uoo- sechage et enfin au rassemblement des briques de tourbe
nych, jednak dotychczas nie osignito pewnoci et a leur transport a l'endroit de leur utilisation.
przewrcenia cegieek, tak e wiele ich spada na

Dr. ln J, DUBO1S

Koksowanie torfu i wyzyskanie produktw ubocznych

orf, podsuszony na powietrzu, poddany dzia-
T aniu wysokich temperatur w naczyniu za-
mknitem, ulega rozkadowi, tworzc koks,
smo, wod torfow i gaz torfowy. Zwglanie
torfu ma na celu przewanie uzyskanie koksu tor-
fowego. Gaz i smoa s produktami ubocznemi
i wikszej roli w kalkulacji finansowej procesu
koksowniczego odegra nie mog. Torfy, z punk-
tu widzenia ich przydatnoci do koksowania, po-
dzieli mona na koksujce i niekoksujce. Pierw-
sze z nich, ogrzewane w zamknitem naczyniu,
daj produkt w kawakach, twardy i wytrzymay
na dziaania mechaniczne. Torfy niekoksujce
tworz w tych samych warunkach mia koksowy,
ktry nie ma wartoci do celw opaowych.
Zdolno koksowania torfu zaley przedewszy-
stkiem od sposobu przerobu torfu. Torf w najlep-
szym gatunku, wydobywany rcznie, da koks sa-
by, nie wytrzymujcy dalszych transportw. Ten
sam torf, poddany uprzedniemu przemieszaniu
masy w stanie surowym (torf maszynowy), staje
si materjaem, z ktrego otrzyma mona koks
pierwszorzdnej jakoci.
Innym bardzo wanym czynnikiem jest stopie
rozkadu masy torfowej. Torf stary, znacznie roz-
oony, bdzie dobrym surowcem do otrzymywa-
nia koksu torfowego. Du rol odgrywa bdzie
rwnie rodzaj torfu z punktu widzenia botanicz-
nego oraz zawarto w torfie substancyj mineral-
nych (popiou). Torfy wyynne, o maej zawarto-
ci popiou, utworzy mog koks mocny, torfy ni-
zinne za, o znacznej iloci skadnikw minera-
114
nych, dadz koks saby, lub te koks w postaci
miau,
Szereg czynnikw decyduje wic o ttn, czy
dana cegieka torfowa bdzie dobrym materja-
em do otrzymywania mocnego koksu torfowego.
Rys. 1. Schemat pieca Wielandta.
Wyej wyszczeglnione warunki, ktrym odpo-
wiada musi torf, przekrelaj cakowicie znacze-
nie koksownicze torfw modych, nizinnych, tor-
fw o wikszej zawartoci popiou. Najnowsze
metody daj jednake rwnie mono przerobu
podobnych torfw na koks dobrej jakoci. Sposb
koksowania jest wtedy bardziej skomplikowany:
torf zostaje poddany koksowaniu, uzyskany saby
produkt koksowy miele si, mia miesza si ze
stosownem lepiszczem, formuje brykiety i te
ostatnie powtrnie poddaje oddystylowaniu. Uzy-
skane brykiety s bardzo dobrym produktem opa-
owym.
Koks torfowy.
Otrzymywany z, torfw koks torfowy jest cen-
nym materjaem opaowym dla rnych gazi
przemysu, szczeglnie tam, gdzie wymagane jest
paliwo, nie zawierajce wcale, lub zawierajce
jedynie w nieznacznych ilociach, siark i fosfor.
Zawarto siarki w koksie torfowym waha si w
granicach 0,05% do 0,25%, przyczem siarki lot-
nej znajduj si czstokro minimalne iloci, za-
zwyczaj poniej 0,1%. Zawarto siarki w koksie
torfowym jest wic kilka razy nisza, ni w kok-
sie z wgla kamiennego. Fosforu w kosie torfo-
wym stwierdza si okoo 0,03% ; ilo ta jest bar-
dzo niewielka.
Koks torfowy moe rwnie z powodzeniem
konkurowa z wglem drzewnym, o ile do kok-
1934 - PRZEGLD TECHNICZMf
sowania uyty by torf o niewielkiej zawartoci
popiou. Wysza ponad 45% zawarto suo-
stancyj nieorganicznych w torfie wpywa ujemnie
na wytrzymao koksu torfowego i na jego przy-
datno do celw metalurgicznych.
Poniewa przy dystylacji torfu
otrzymuje si koksu okoo 35%, li-
czc na surowiec powietrzno-suchy,
przeto w wypadku zawartoci w tor-
fie popiou w iloci 4%, koks uzy-
skany zawiera go bdzie okoo 10%,
W zalenoci od zawartoci popiou
zmienia si ciepo spalania koksu
torfowego. Koks zawierajcy 10",
popiou posiada ciepo spalania oko-
o 7000 Kal/kg. Koks torfowy znaj-
duje zastosowanie w metalurgji, w
fabrykach karbidu, suy do genera-
torw i t. p. Moe on znale due
zastosowanie, jako doskonae paliwo
domowe. Stosowany na opa domo-
wy, koks torfowy moe zawiera
wiksze iloci popiou.
Koks, otrzymywany z torfw nie-
koksujcych, posiada bdzie wszyst-
kie zalety, o ktrych bya mowa wy-
ej. Bdzie posiada przytem wik-
sz wytrzymao, ni koks z torfw
koksujcych; ksztat brykietw jajo-
wych uczyni go bardziej dogodnym
do przewozu, ni koks zwyky.
Z powyszego nie wynika wcale,
e torf niekoksujcy jest stosowniej-
szy do przerobu na koks, ni torf
koksujcy. Przerb torfu koksujce-
go si rzeczy bdzie taszy, ni nie-
koksujcego. Dla torfw naszych
jednake sposb poredniego koksowania posiada
moe wysz warto, gdy nasze torfy s mode
i pochodzenia przewanie nizinnego niekoksu-
jce.
Instalacje koksownicze,
Instalacja koksujca torf jest cile zwizana z
zagadnieniem racjonalnej eksploatacji torfowiska
i moliwoci szybkiego osuszania mokrej masy
torfowej, Powysze dwa czynniki musz by
uwzgldnione w pierwszym rzdzie. Pod racjonal-
n eksploatacj torfowiska rozumiemy daleko id-
c m e c h a n i z a c j w y d o b y w a n i a torfu.
Sposb rczny, polegajcy na wycinaniu cegieek
torfowych, wybitnie nas uzalenia od robotnika
sezonowego, ktrego moe by zbyt mao, lub tw
moe si on sta zbyt kosztowny. Przyjmiemy db
przykadu instalacj torfow, wytwarzajc 50000
t koksu torfowego rocznie. Ilo ta odpowiada
trzykrotnie wikszej iloci torfu podsuszonego na
powietrzu. Z 1 za tonny mokrej masy torfowe;
otrzymamy okoo 145 kg torfu powietrzno-sucnego
Przeliczenia wykazuj, e do prowadzenia proce
su koksowania w wymienionej wyej instalacji na-
ley wydoby rocznie okoo 1 tniljona t masy ir
fowej mokrej, mas t wysuszy w cigu sezon.
letniego i zamagazynowa.
Zakadajc, e 1 robotnik, w cigu 8-godzinn^
dnia pracy wykopie 8 t surowej masy torfowej*
celu wydobycia 1 miljona t trzeba okoo 130(X-:
PRZEGLD TECHNICZNY 1 934
15
dni roboczych. Wobec tego za, e wydobyty torf wicej i bardziej bogatego w kalorje gazu torfo-
naley zebra, uoy i ostatecznie zamagazyno- wego.
wa, do wyej podanej liczby dni roboczych doda Inni konstruktorzy proponuj do koksowania
naley okoo 50 %, czyli ogem otrzymamy torfw piece piercieniowe i tunelowe, stosownie
195 000 dni. Liczc, e sezon eksploatacji torfo- zmodyfikowane. Systemy te jednake nie znajduj
wiska wynosi 130 dni roboczych, otrzymamy ilo zastosowania.
1500 robotnikw, ktrzy musz pracowa nieprze-
rwanie w cigu caego sezonu. Jest to wic caa Pobieny przegld najbardziej znanych syste-
armja, dla ktrej naley wybudowa baraki, kuch- mw piecowych dotyczy instalacyj, dostosowa-
nie i t. p. Wszystko to utrudni moe i znacznie nych do koksowania torfw koksujcych.
podroy eksploatacj torfowiska. Wyej wspomniano, e z torfw niekoksujcych
mona rwnie otrzyma koks dobrej jakoci. Sy-
Powysze dane mwi nam, e jedynie na dro- stem piecowy, dostosowany do tego rodzaju kokso-
dze mechanizacji eksploatacji mona by pewnym, wania, skonstruowany przez J, P i e t e r s a, ska-
e niezbdna ilo torfu zostanie wydobyta i przy- da si z szeregu komr stojcych, zczonych w je-
gotowana do przerobu. den blok piecowy. Komora w przekroju poprzecz-
Drug wan spraw jest w y s u s z e n i e wiel- nym ma ksztat prostokta o szerokoci 26 cm.
kiej iloci masy torfowej. Torf cegiekowy ley Wysoko komory wynosi okoo 15 m.
normalnie przez cae lato, nim odwodni si w do-
Torf niekoksujcy zostaje wrzucony do komory
statecznej mierze; torf, wydobyty zapomoc fre-
piecowej i oddystylowany w temperaturze okoo
zarki, odwodni si znacznie szybciej. Co si tyczy
700". Otrzymany mia koksowy miesza si i roz-
sztucznych sposobw odwadniania, nie mog one
ciera na gorco z lepiszczem (pakiem lub smo),
znale praktycznego zastosowania, gdy poci-
formuje si brykiety pod cinieniem okoo 200 at
gaj za sob koszty niewspmierne do wartoci
i brykiety surowe poddaje powtrnej dystylacji w
otrzymanego podsuszonego torfu. Dopiero po roz-
tyme piecu. Aeby brykiety w piecu wzajemnie
wizaniu sprawy eksploatacji i suszenia torfu mo-
e by mowa o projektowaniu instalacji fabrycznej
do otrzymywania koksu torfowego i produktw
ubocznych.
Miny ju czasy stosowania do wypalania kok-
su piecw mielerzowych. Nowe instalacje stosuj
piece retortowe lub te komorowe.
Jednym z najbardziej znanych systemw jest
piec Z i e g l e f a ze stojcemi retortami. Instala-
cja Zieglera zbudowana zostaa w 1893 r. w Olden-
burgu. Piec Zieglera skada si z szeregu piono-
wych retort, ogrzewanych przeponowo zapomoc
gazu torfowego. W instalacji tej otrzymywano, li-
czc na torf o zawartoci 25 % wilgoci: koksu 35 %,
smoy 4%, gazu 21 % i wody (wraz z rozpuszczo-
nemi w niej skadnikami) 40%. Ilo gazu torfo-
wego wystarczaa z nadmiarem do opalania ko-
mr piecowych.
Instalacja piecowa W i e l a n d t a , wybudowa-
na w 1908 r. rwnie w Oldenburgu, skada si
z szeregu komr stojcych, w ktrych zachodzi
proces koksowania torfu. Komory s opalane ga-
zem torfowym, otrzymywanym podczas dystylacji
torfu. Charakterystyczn cech pieca Wielandta
jest to, e powstajca w grnej czci komory pie-
cowej para wchodzi do czci dolnej i zibi roz-
arzony koks torfowy, tworzc jednoczenie gaz
wodny. Dziki temu otrzymuje si podczas dysty-
lacji znacznie wicej gazu opaowego, rwnie
zmniejsza si rozchd ciepa na proces koksowa-
nia. W powyszym systemie piecowym otrzymy-
wano okoo 30% koksu i 2,5% smoy, liczc na
torf podsuszony na powietrzu.
Ciekawa jest instalacja piecowa P e t t e n k o-,
Rys. 2. Schemat pieca Pietersa.
f e r a, posiadajca due znaczenie do celw ga-
zowniczych. Instalacja ta w swej pierwotnej kon- si nie zlepiay, dystyluje si je wra z torfem.
strukcji nie byaby ekonomiczna. Charakterystycz- Dystylacja wic torfu i brykietw przebiega jedno-
ne jest jednake grne urzdzenie pieca, pozwa-
czenie w komorze piecowej.
lajce podda rozkadowi termicznemu gazy dy-
stylujce, w specjalnych komorach, ogrzewanych Materja surowy (brykiety+torf) sypie'-'si do
gazami spalinowemi. Dziki temu urzdzeniu, komr z gry, a skoksowany produkt wyrzuca, u
mona si pozby znacznej iloci smoy, uzyskujc dou pieca. W miar usuwania odgazowanego pro-
 1 9 3 4 - PRZEGLD TECHNlC7Mv

duktu, surowiec opada stopniowo ku doowi pieca w skali fabrycznej otrzymuje si z torfu 2 do 12a,
i przechodzi do coraz gortszych miejsc komory, smoy. Smoa ta mogaby by uyta dp przerobu
nastpnie gorcy materja skoksowany ochadza na skadniki bardziej cenne i tem samem warto
si w rekuperacji. Po wyrzuceniu produktu z pie- smoy mogaby by kalkulowana wyej, ni jako
ca, przesiewa si go; brykiety magazynuje si, za surowiec do celw opaowych.
mia koksowy idzie do brykietowni. Rozwaymy obecnie moliwoci przerobu smo-
Odgazowanie torfu ma na celu gwnie otrzy- y torfowej. Raczej nieporozumieniu naley przy-
mywanie koksu torfowego. Produkty uboczne dy- pisa do rozpowszechnione mniemanie, e smo-
stylacji zostaj czciowo lub w caoci zuyte na a torfowa posiada du warto jako surowiec
miejscu produkcji (gaz torfowy), lub te znajduj sucy do przerobu. Smoa ta posiada stanowczo
zbyt na rynku (smoa torfowa). nisz warto jako surowiec chemiczny, ni smo-
a z wgla kamiennego. Dziaajc na smo torfo-
Wyzyskanie gazu torfowego. w ugiem sodowym i kwasem siarkowym, w celu
Podczas dziaania koksowniczej instalacji torfo- oddzielenia fenoli i zasad pirydynowych, nastp-
wej, stosujcej daleko idc oszczdno ciepa, nie poddajc dystylacji, wyodrbni moemy sze-
niezbdnego do podgrzewania pieca, otrzymuje si reg skadnikw w stanie czystym: fenol, krezole,
pewien nadmiar gazu torfowego, ktry dochodzi ksylenole, zasady pirydynowe, oleje neutralne,
czasami do 50% oglnej iloci gazu, uzyskiwane- parafin. Nie wszystkie z powyszych skadnikw
go podczas dystylacji. opacaoby si otrzymywa. Monaby myle je-
Gaz3 torfowy posiada ciepo spalania okoo 3000 dynie o oddzieleniu frakcji kwanejfenoli i wy-
Kal/m i moe by z powodzeniem uyty do prze- odrbnieniu parafiny, ktrej to stosunkowo duo
twarzania jego energji spalania na prd elektry- w smole si znajduje.
czny. Instalacja uszlachetniania torfu sta si wic Przypuci raczej naley, e przerb smoy tor-
moe rdem taniej energji elektrycznej. Prd fowej nie wytrzymaby kalkulacji finansowej,
uzyskany moe znale zbyt w okolicznych insty- tembardziej w czasach obecnych, gdy posiadamy
tucjach przemysowych, moe by doprowadzony nadmiar lepszej smoy z wgla kamiennego. Smo-
do pobliskiego miasta, moe si sta rwnie bod- a torfowa moe znale najbardziej waciwe za-
cem do powstania przedsibiorstw przemysowych, stosowanie jako materja opaowy o do wyso-
ktreby miay zapewnione rdo energji elektry- kiem (okoo 8000 Kal/kg) cieple spalania.
cznej. W ostatnim wypadku mamy na wzgldzie
przedewszystkiem przemys elektrometalurgiczny. Wyzyskanie wody torfowej,
Dla przykadu rozwaymy instalacj koksowni- Mwic o dystylacie ciekym, nie naley zapo-
cz, zuywajc 400 t torfu podsuszonego
s
na dob. mina o znacznych ilociach wody torfowej, two-
Otrzymamy wtedy okoo 20 000 m nadmiaru gazu rzcej si podczas koksowania. Ilo wody waha
torfowego w cigu 24 godzin. Gaz 3bdzie posiada si w do szerokich granicach i dochodzi do oko-
ciepo spalania okoo 3000 Kal/m . Spalajc gaz, o 40%, liczc na torf podsuszony na powietrzu.
otrzymamy ogem 60 3 miljonw Kal. Zakadajc, W wodzie torfowej znajdujemy szereg rozpusz-
e przez spalenie 1 m gazu otrzymamy 0,8 kWh, czonych zwizkw, z ktrych otrzyma moemy
uzyskamy w elektrowni, opartej na gazie, okoo w postaci czystej: amonjak, kwas octowy i alko-
16 000 kWh na dob. Liczc, e piciotonnowy piec hol metylowy. Woda zawiera rwnie pewne ilo-
elektryczny Heroulta" zuywa 800900 kWh na ci kwasu mrwkowego, masowego, walerjano-
tonn adunku, instalacja koksownicza da mo- wego i inne.
no przetopienia na dob okoo 20 t elektrostali. W instalacji piecowej Zieglera otrzymywano w
wodzie torfowej:
Wyzyskanie smoy torfowej. alkoholu metylowego 0,74/-
Nastpnym produktem ubocznym, otrzymywa- kwasu octowego 0(95,4
nym podczas dystylacji torfu, jest smoa torfowa. amon jaku 0,35%
W zalenoci od jakoci torfu, a w wikszej jesz- Hoering otrzymywa przy przerbce o skali fa-
cze mierze od instalacji piecowej, ilo smoy brycznej ok. 7 g amonjaku z 1 litra wody torto-
uzyskanej zmienia si znacznie. Na skal labora- wej, co odpowiadao 26,6 kg siarczanu amonowe-
toryjn uzyska mona nawet do okoo 20% smo- go z 1 m3. Alkoholu metylowego otrzymywa 0,(b
y; ten sam gatunek torfu, dystylowany na skal do 0,3%, kwasu octowego, przeliczajc na octan
fabryczn, da moe jedynie 24% smoy. Smo- wapniowy, ok, 20 kg z i m 3 wody torfowej.
a torfowa, bdc jeszcze pod postaci par, sty- Do znaczna zawarto w wodzie torfowej wy-
kajc si z gorcemi cianami retorty lub komo- mienionych wyej skadnikw sprawia, e prfl
ry, ulega procesom pirogenetycznym, w ktrych fabrykacji koksu torfowego nie naley ignorowa
wyniku otrzymujemy kosztem smoy znaczne ilo- uzyskiwanej wody. Jeeli z tych lub z innyc^
ci wglowodorw lekkich, tworzcych faz ga- wzgldw nie opacaby si przerb wody torto-
zow. Gdyby torf mia by stosowany do celw wej, mona j zuy w stanie surowym do nawo-
gazowniczych, gdyby szczeglnie zaleao na uzy- enia pl, wobec duej zawartoci w niej zwV
skaniu duej iloci gazu, celowe byoby utrzymy- kw amonowych.
wanie takich warunkw dystylacyjnych, w kt- Streszczajc ten krtki opis przerobu torfu
rych tworzyoby si moliwie mao smoy, za ko- drodze koksowania, naley nadmieni, e gowi
sztem jej powstawao wicej i bardziej "bogatego produkt dystylacji koks torfowy znale po^
w kalorje gazu. nien due zastosowanie do celw przemysowy
Naog mona powiedzie, e przy przerbce i jako paliwo domowe. Nadmiar gazu torfw
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
sta si moe rdem energji elektrycznej; do
tych samych celw suy bdzie rwnie smoa Les tourbes non susceptibles de cokfaction peuvent etre
torfowa. Kalkulacja finansowa wykazuje, e w
dobie obecnej koksowanie torfu moe si opaci
i da naszym kresom wschodnim dobre paliwo
i prd elektryczny.
R E S U M E
L'auteur s'occupe d'abord de la production du coke de
tourbe et ensuite de 1'utilisation des produits secondaires
obtenus pendant le proces de cokefaction.
Le coke de tourbe contient generalement de tres petites
quantites de soufre et de phosphore. Celui provenant des
tourbes contenant une uantite petite de cendre repre-
sente un produit precieux pour les buts de 1'industrife me-
tallurgiue et du chauffage domestiue. Sa bonte, du reste,
ne depend pas seulement de la ualite et de l'age de la
J. KNECHOWICZ
P a e n i s k a o r f o w e
orf jako paliwo nie rentuje si w przypad-
T kach koniecznoci przewozw do odleg-
ych miejsc zuycia, odgrywa przedewszyst-
kiem rol rda energji, spoywanej na miej-
scu wydobycia. W obecnym jednak stanie rozwo-
ju elektrotechniki uycie tego paliwa nabra
moe znaczenia w szerszej skali przez spalanie
go w elektrowniach pooonych wpobliu miejsc
wydobycia i poczonych z dalekosin sieci
elektryczn.
Oparcie elektryfikacji na torfie, jako paliwie
podstawowem, w okrgach oddalonych od innych
rde energji, zwaszcza przy niekorzystnem
rozmieszczeniu w kraju zagbi wglowych, jest
zagadnieniem wanem rwnie i z punktu widze-
nia obronnoci pastwa. Wzgldy te wpywaj
na ksztatowanie si rozwoju spoycia torfu w
elektryfikacji u naszych ssiadw tam, gdzie roz-
mieszczenie zasobw energji w stosunku do wiel-
kich ognisk przemysowych jest szczeglnie nie-
korzystne.
W podobnych warunkach znajduje si rw-
nie Polska, posiadajca swe jedyne zagbie
wglowe wpobliu poudniowej granicy. To nie-
korzystne pooenie podstawowego rda ener-
gji dla caego przemysu rodzi potrzeb mobili-
zowania innych rde energji.
Jeli mowa o torfie, to naley zauway, e
rozmieszczenie torfowisk w Polsce *) nie jest ko-
rzystne w stosunku do rozmieszczenia skupisk
przemysowych, a eksploatacja zasobw tych
torfowisk w przemyle istniejcym jest nieren-
towna ze wzgldu na koszty transportu i straty
z tem zwizane. Rozwj spoycia torfu moe po-
stpowa naprzd w miar rozwoju przemysu
miejscowego i nabiera znaczenia z chwil roz-
budowy systemu elektryfikacji, a wic monoci
przesyania energji elektrycznej, wytwarzanej w
siowniach, budowanych na miejscu lub wpobli-
u miejsc wydobycia.
Jako paliwo o maej wartoci opaowej, posia-
dajce du stosunkowo wilgotno, torf wyma-
') Prof. St. Turczynowicz. Spraw, i Prace PKEn 1933 r.,
zesz. 18.
117
tourbe, mais surtout de la manier de son exploitation.
aussi utilisees pour la production du coke en les soumet-
tant a un proces de double distillation et de briuettage.
L'installation de cokfaction dependera en premier ligne
de l'exploitation rationnelle des tourbieres, ce qui pourra
etre realise par la mecanisation de l'extraction de la tour-
be. Le type le plus siraple de four pour la cokefaction de
la tourbe est represente par les fours a meule, Les instal-
lations les plus modernes pour le traitemeni de la tourbe
susceptible de cokefaction sont ceux de Ziegler, Wielandt
et Pettenkofet, tandis qu'au traitement de la tourbe non
susceptible de cokefaction sert 1'installation de Pieters.
Le gaz tourbeux produit pendant le proces de coke-
faction peut etre utilise pour la production de 1'energie
electriue. Corame combustible peut aussi etre employe
le goudron tourbeux. Enfin l'eau tourbeuse peut servir a la
production surtout de 1'acide actiue et de l'alcool me-
thyliue.
ga specjalnej konstrukcji palenisk, przystosowa-
nych do jego wasnoci, zwizanych nadto ze
sposobem wydobycia lub przerbki.
Wiele dowiadcze ze spalaniem torfu pod du-
emi kotami wykonano w ostatniej dobie w
Z. S. R. R., stosujc przewanie paleniska mecha-
niczne, acuchowe lub posuwowe pochye, Sto-
sowanie palenisk mechanicznych podyktowane
byo nie tyle wzgldami oszczdnoci na obsu-
dze rcznej, gdy tam praca ludzka jest tania, ile
przez wzgld na niepewno co do dbaoci i u-
miejtnoci robotnikw. Mechaniczne paleniska,
cho kosztowniejsze, mniej wymagaj obsugi
rcznej, do ktrej personel mona atwiej dobra
i wyszkoli, osigajc przy waciwym dozorze
kotowni niezawodno ruchu caego urzdzenia.
Torf, wobec duej wilgotnoci (+25%), wyma-
ga przed spalaniem wstpnego dosuszenia w sa-
mem palenisku, ktre do tego celu musi by od-
powiednio przystosowane. Rys. 1 przedstawia
palenisko z rusztem acuchowym syst. P1 a c-
k a, w.yrobu fabryki palenisk mechanicznych w
Mikoowie. Na przodzie nad rusztami znajduje
si rodzaj zbiornika z lejem wsypowym. Przed-
ni zewntrzn cian paleniska tworz puste
prostoktne belki, oboone szamota. Przez ze-
wntrzne skrzynki rozdzielcze pomidzy odst-
py tych belek wdmuchuje si gorce powietrze
(250300), suce do dosuszenia torfu, a na-
stpnie do spalania jego dystylatw, przechodz-
cych obok rozgrzanych belek wewntrznych o
przekroju prostoktnym, wykonanych ze stali
ognioodpornej i oboonych szamota. Belki te
su zarazem do utrzymania staej warstwy tor-
fu, zsuwajcego si na ruszty dziki ruchowi ru-
sztw acuchowych. Torf dosuszony i podgrza-
ny dostaje si do przestrzeni paleniskowej i tam
si spala. Pod grn czci rusztw znajduj si
skrzynie, doprowadzajce wdmuchiwane pod ru-
szty gorce powietrze, ktrego ilo w kadym
przedziale reguluj, zalenie od stanu i miejsca spa-
lania na ruszcie, odpowiednie przepustnice. Na
kocu paleniska, przy tylnej jego cianie, umocowa-
ne s wahadowe zgarniacze, w rodzaju syst. Stein-
mtillera, zawieszone na belkach, podtrzymuj-
 1934 - PRZEGLD-
118.
by przywieranie ula do ce-
gie cian bocznych, ssiadu-
jcych z rusztowinami, mog-
ce wywoa zahamowanie ru-
chu, zerwanie acuchw lub
rusztowin, bd te uszko-
dzenie mechanizmu. W pew-
nym stopniu zapobiegaj te-
mu boczne pyty eliwne lub
stalowe z zalanemi rurami
elaznemi, chodzonemi wod
lub powietrzem, a pooone-
mi w miejscach przywierania
ula do cian ceglanych.
Sprawno tych palenisk
moe przekracza 90%, zmie-
niajc si zalenie od rodza-
ju torfu, jego wilgotnoci, za-
wartoci ula i popiou, tem-
peratury powietrza wdrnu-
chowego i umiejtnoci obsu-
gi- Natenie rusztw moe
wynosi 700800 kg/nrh tor-
fu przy nadmiarze powietrza
1,21,4, zawartoci w spali-
nach 1416% CO2 i stracie
w popielniku 12% przy
mokrych, a 34% przy su-
Rys. 1, Palenisko z rusztem acuchowym Placka. chych torfach zalenie od
stanu rusztowin.
cych t cian, a chodzonych wod lub powie- Jako przykad mechanicznego paleniska po-
trzem. Zgarniacze te maj na celu odpowiednie chyego, suy moe czsto stosowane paleni-
spitrzenie ula i wyzyskanie jego ciepa do sko syst. K a b l i t z a (rys. 2). Torf dostaje si do
ogrzania przepywajcego powietrza, zasysane- paleniska przez lej wsypowy i, opuszczajc si
go przez cig kominowy. uel po przejciu poza obok szeregu rozgrzanych sklepie wewntrz-
tylne zagicie acucha spada do zagbienia z nych, podsusza si, wywizujce si za przy tem
rusztami paskiemi, skd, ostudzony ostatecznie opary dostaj si do paleniska przez odstpy
przez przepywajce poprzez te ruszty powie- midzy sklepieniami. W dalszym cigu torf zsu-
trze, zostaje perjodycznie zgarniany do leja u- wa si po stromych rusztach schodkowych, do
lowego. Ogrzane powietrze przepywa nastpnie ktrych wdmuchiwane jest gorce powietrze. Tu
przez warstw ula, nagromadzon przed nastpuje ostateczne dosuszenie i czciowa dy-
wspomnianemi wyej zgar-
niaczami wahadowemi. Ru-
sz towiny, po przejciu tylne-
go zagicia, odchylaj si na
swych osiach, uderzaj o po-
przeczn belk i oczyszczaj,
si z przylegajcego ula. W
strefie spalania rusztowiny,
dziki wzajemnemu przylega-
niu pod naciskiem warstwy
torfu, zapobiegaj przesypy-
waniu si miau.
W szerokich paleniskach
zdarzy si moe miejscowe
szybsze spalenie torfu wsku-
tek nierwnej wielkoci gru-
dek, co powoduje dopyw po-
wietrza w nadmiarze. Zapo-
biec temu mona przez rcz-
ne nagarnicie torfu grac
poprzez otwory wycierowe,
przewidziane w bocznych
cianach obmurza.
Przeszkod do sprawnego
dziaania tych palenisk moe Rys. 2, Palenisko syst. Kablitza.
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
stylacja, ktrej produkty zmieszane z powietrzem
ulegaj spaleniu w przestrzeni paleniskowej.
Torf, znalazszy si na pierwszym szeregu rusz-
tw, ktrych bywa 45, zapala si. Podune ru-
sztowiny le na belkach poprzecznych, cho-
dzonych wod lub powietrzem. Pod rusztowina-
mi znajduje si rama elazna z uchwytami do za-
czepienia dolnych nadleww rusztowin. Zapomo-
c mechanizmu parowego lub hydraulicznego
nadaje si ruch posuwisty ramie, a uchwyty prze-
kazuj go rusztowinom. Niektre rusztowiny s
nastawne zzewntrz obmurza, dziki czemu mo-
na zmienia podczas pracy paleniska zarwno
skok kadego szeregu rusztowin oddzielnie, jak
i liczb skokw toka w cylindrze mechanizmu
napdowego. Grne powierzchnie rusztowin po-
siadaj odpowiednio uksztatowane wystpy,
wywoujce podczas zmiennych ruchw posuwi-
stych przemieszczanie caej warstwy lecego na
nich torfu, zapobiegajc jednoczenie zapieka-
niu si ula. Dziki temu cigemu ruchowi pali-
wa na rusztach, spalanie odbywa si szybko i
rwno na caej powierzchni paleniska, bez zby-
tecznego nadmiaru powietrza.
Pod rusztowiny doprowadzane jest gorce po-
wietrze, wdmuchiwane do kadego przedziau o-
sobno, z monoci nastawiania siy wdmuchu
zalenie od natenia spalania i gruboci war-
stwy opau na kadym z szeregw rusztowin.
Te dwa urzdzenia nastawcze, mianowicie si-
y wdmuchu i skoku rusztowin oraz liczby sko-
kw, umoliwiajce regulacj podczas pracy ko-
ta, daj mono panowania nad przebiegiem
spalania. Ostatni szereg rusztowin suy do gro-
madzenia ula i rzucania go do zagbienia u-
lowego, za mono nastawiania podczas biegu
skoku w zalenoci od iloci ula oraz atwo re- my, z otworami od strony komory ogniowej, cho-
gulacji wdmuchu pozwalaj na zupene wyzyska-
nie ciepa ula, do podgrzewania powietrza.
Zwykle paleniska te s przedzielone cian po-
dun na dwie czci, tak e, w razie potrzeby,
jedna poowa moe by czynna, podczas gdy ru-
szty drugiej poowy mog by oprnione z pali-
wa przez zatrzymanie posuwu rusztowin w
pierwszym szeregu, a utrzymanie reszty szere-
gw w ruchu. Po unieruchomieniu jednej czs'ci
paleniska mona w niej, korzystajc z bocznych
wycierw, dokona zamiany uszkodzonych rusz-
towin lub oczyci belki poprzeczne, podtrzymu-
jce rusztowiny, z przywartego do nich ula. W
urzdzeniu takiem mona rwnie jedn poow zapobiega przedostawaniu si powietrza po zrzu-
opala torfem, drug za miaem wglowym, na-
stawiwszy oczywicie uprzednio w sposb odpo-
wiedni liczb i dugo skokw oraz prno my, zasuwa winna by uchylona dla umoliwienia
wdmuchu powietrza w poszczeglnych szeregach
rusztowin. Paleniska te s cakowicie zmechanizo-
wane, przystosowane do atwej zamiany czci bez
potrzeby wystudzania kota, atwe do regulowa-
nia, a w porwnaniu z dobremi paleniskami a-
cuchowemi ustpuj tym ostatnim jedynie pod
wzgldem moliwoci nieco wikszych przesy-
pw miau przy spalaniu torfu suchego.
W mniejszych kotach, opomkowych, Tischbei-
na, Fairbairna, pomienicowych i lokomobilowych,
stosuje si do opalania torfem przewanie r u s z -
t y s c h o d k o w e , jako najodpowiedniejsze do
119
tego paliwa. W wikszych kotach z pord wy-
mienionych uywa si rusztw zoonych z dwu
zespow, z ktrych grny (rys. 3), ze wzgldu na
wiksze iloci spalanego torfu, suy do dosusza-
Rys. 3. Palenisko o ruszcie schodkowym.
nia i czciowego odgazowania paliwa, dolny za
do ostatecznego spalania. Przez lej wsypowy
torf spada na wysuwane prty, suce do pod-
trzymywania warstwy tego paliwa w leju. Wysu-
nicie prtw powoduje obsunicie si torfu na
pooon niej szczeln, atwo wysuwajc si,
zasuw. Doprowadzanie paliwa na ruszty dosusza-
jce uskutecznia si przez odsunicie zasuwy.
Warstw torfu na dolnym zespole rusztw regu-
luje pooenie zasuwy pionowej, wykonanej w po-
staci ramy elazne], wyoonej cegami ogniotrwa-
emi, z przewitami do przepywu oparw, gor-
cego powietrza i gazw z dystylacji, ktre przy
zetkniciu si z rozgrzanem sklepieniem wewntrz-
nem ulegaj spaleniu. Dolna, skrzynkowa cz ra-
dzona jest powietrzem doprowadzanem z obu jej
kocw pionowemi, ukrytemi w zagbieniach
obmurza rurami, zakoczonemi nazewntrz ruba-
mi podwieszajcemi, sucemi zarazem do nasta-
wiania. Torf dosuszony i podgrzany z pod zasu-
wy pionowej dostaje si na dolny zesp ruszto-
win, gdzie w zetkniciu z powietrzem wsysanem
poprzez ruszty spala si pod wpywem wysokiej
temperatury tej czci paleniska. Wywizujcy si
przy spalaniu uel zsuwa si z rusztw, groma-
dzc si na dolnych wysuwnych ramach ruszto-
wych, skd po strceniu na doln zasuw i wy-
suniciu tej ostatniej spada do leja. Zasuwa pena
ceniu ula z ramy rusztowej. W celu ostudzenia
ula po nagromadzeniu si go na powierzchni ra-
dostpu powietrza. Oba zespoy rusztw w gr-
nych swych kocach podtrzymywane s rubami
nastawczemi, sucemi do nadania odpowiednie-
go pochylenia rusztom, zalenie od rodzaju tor-
fu: wikszego dla grnego zespou, mniejszego za
dla dolnego, obcionego palcym si torfem.
Natenie rusztw w paleniskach tego typu mo-
e wynosi, zalenie od rodzaju torfu i obsugi,
350450 kg/nrh przy cigu w palenisku 47 mm
s. wody.
W mniejszych kotach, np. lokomobilowych
z wysuwanemi wntrzami, ustawia si ruszty, rw-
120
nie schodkowe, lecz o jednym zespole rusztowin,
w zagbieniu (rys. 4). Spaliny prowadzone s
kanaem pionowym do skrzyni elaznej, wymuro-
wanej ceg ogniotrwa, umieszczonej na k-
kach, w celu umoliwienia odsuwania jej przy wy-
ciganiu wntrza do czyszczenia z osadw.
Rys. 4. Ruszt schodkowy w kotle pomienicowym.
Koty lokomobilowe skrzyniowe ustawia si
skrzyni n a d k a n a e m pionowym, p r o w a d z c y m
spaliny z paleniska do kota, rys. 5. J e e l i jest
do r o z p o r z d z e n i a torf brykietowany, n i e rozsy-
pujcy si p o d c z a s palenia, t o w m a y c h kotach
mona go s p a l a n a r u s z t a c h paskich, lecz
o zwikszonej, w stosunku do wgla, powierzchni,
stosujc p r z y t e m do grub w a r s t w paliwa. J e -
eli torf wydziela m a o ula, to mona go spa-
la w grubej warstwie rwnie n a mniejszych ni
do wgla r u s z t a c h paskich o duym przewicie
do powietrza.
Istnieje wiele o d m i a n rnych palenisk do tor-
fu, ktre, wobec swych w a d i wzgldnoci zalet,
nie n a d a j si do stosowania w p r a k t y c e w sze-
rokiej skali, wiadcz j e d n a k o staym postpie
techniki w tej dziedzinie.
Czynione Byy rwnie p r b y spalania torfu w
p o s t a c i p y u , ze w z g l d u j e d n a k na m a war-
to opaow tego p a l i w a i stosunkowo du wil-
gotno, koszt suszenia b r y o w a t e g o torfu p r z e d
zmieleniem czyni uycie go w tej postaci nieren-
Rys. 5.
Ruszt schodkowy
w kotle
lokomobilowym,
townem. Na saby rozwj tego sposobu wyzyska-
nia torfu wpyn nadto i wzgld na niebezpie-
czestwo samozaponu paliwa przy przechowywa-
niu go w zasiekach.
Ostatniemi czasy stosowany jest w Rosji torf
wydobywany sposobem t. zw. s k r o b a n i a (fre-
1 9 3 4 - PRZEGLD TCCHNirk|Y
zowania. Torf zapomoc odpowiednich maszyn ze-
skrobywany j est cienkiemi warstwami (20 30 mml
z powierzchni torfowiska, a zostawiony na miej-
scu wydobycia podsycha bardzo szybko, bo w ci-
gu 23 dni wobec 3040 dni przy innych spo-
sobach wydobywania. W a d tej metody jest atwe
kruszenie si torfu n a ziarnka 210 tnm przy
zbieraniu go i przewozie do kotowni, co nastr-
cza pewne trudnoci spalania go na rusztach.
Dowiadczenia przeprowadzone w Moskiewskim
Instytucie C i e p l n y m 2 ) wykazay, e torf skroba-
ny (frezowany) o wilgotnoci 4065% moe by
cakowicie i korzystnie spalony przez bezpored-
nie wdmuchiwanie go do przestrzeni paleniskowej
zapomoc gorcych gazw z kota i gorcego po-
wietrza. Takie prbne urzdzenie przedstawiaj
rys. 6, 7 i 8.
Rys. 6. Schemat instalacji zasilajcej kocio (440 m" po*.
ogrz.) opalany torfem frezowanym,
Torf przywoony do kotowni przesypuje si
przez siatk o oczkach 0 35 mm (rys. 6) i spada
do leja Nr. 1, skd podnoniki przesypuj go w
leja Nr. 2, umieszczonego nad tarcz obrotow,
ktra rozgarnia i zsypuje torf do rury, pochylo-
nej odwrotnie do kierunku ruchu paliwa. Tutaj
nastpuje wytrcenie z torfu kamieni oraz W
pomoc magnesu) czci elaznych. Torf zostaje
porwany prdem gorcych gazw, zasysanyra
ie
z kota przez wentylator, do rury toczcej, F
w zetkniciu z temi gazami traci cz wilgotno-
ci w drobniejszych ziarnkach. Mieszanina cz-
stek torfu, gazw gorcych i powietrza wtaczana
jest przez 4 dysze (rys. 7), umieszczone w pia-
skiem zawieszonem podniebieniu paleniska, do
s
przestrzeni paleniskowej o objtoci 120 m i obsw
gujcej kocio stromorurkowy o pow. ogrzew. 4*
m2, pow. przegrzewacza 165 m2, pow. podgrzewa-
2
cza 320 m oraz pow. rur wodnych chodzcy^
2
palenisko 590 m .
Pomie wypenia cakowicie komor spali"0**
w odlegoci ok. 1 m od wylotu dysz, za w <'
legoci 4,5 5 m doznaje zmiany kierunW
2
) Izwiestja Wsiesojuzn. Tiepotiechn. Instit," Nr.
1932, In, P. A. Barasz, str. 129.
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
o 180"; spalanie koczy si na tej drodze powrot-
nej pomienia przed pierwszemi rzdami opomek.
Mniejsze czstki torfu, dostawszy si do prze-
strzeni paleniskowej o temp. okoo 1 000"C, ule-
gaj odgazowaniu i spaleniu. Cisze czstki, opa-
dajc, spalaj si w rodkowej czci paleniska
o temp. 1 300"C. Najcisze grudki torfu opadaj
w miejscu, gdzie nastpuje zwrot pomienia i do-
staj si przewanie na boczne pochye ciany
dolnej czci komory paleniskowej, a std wraz
z czstkami ula na ruszt acuchowy o sze-
rokoci 400 mm, ze strefowym poddmuchem go-
rcego powietrza, zajmujcy ca dugo paleni-
ska. Tutaj nastpuje spalanie opadajcych ci-
szych czstek torfu wraz z wikszemi kawakami
torfu, nieprzesianemi przez sito nad lejem Nr. 2,
a zasypywanemu do paleniska bezporednio.
Grudki ula z torfu spalonego nad rusztem i na
ruszcie s przenoszone przez ruszt nazewntrz
paleniska.
Rys. 7 a i b. Kocio Leningradzkiej Fabr. Maszyn z paleniskiem do spalania torfu frezowanego.
Powietrze gorce doprowadzane jest do paleni-
ska przez 4 dysze pionowe w podniebieniu pale-
:,,!,,. . . ti j j
niska, a nadto przez przedni cian do wy-
woania prdu, powstrzymujcego opadanie ci-
121
szych czstek i uatwiajcego ich spalanie, oraz
do rusztu acuchowego, na ktrym spala si oko-
o 5% caej masy torfu doprowadzanego do pa-
leniska; redni spczyrmik nadmiaru powietrza
wynosi okoo 1,25, straty na niezupene spalanie
ok. 1 % w stosunku do ciepa wprowadzonego do
paleniska torfu. Sprawno paleniska wynosi
okoo 86%.
Zasadniczo odmienn i zupenie oryginaln bu-
dow paleniska syst, S z e r e s z n i e w a 3 ) do
spalania torfu skrobanego przedstawia rys. 8. Torf
z palnika szparowego, umieszczonego w podnie-
bieniu paleniska, wdmuchiwany jest zapomoc go-
rcego powietrza do przestrzeni paleniskowej,
gdzie opadajc spala si w zetkniciu z prdem
gorcego powietrza, wdmuchiwanego przez przed-
ni cian. Cisze grudki paliwa dostaj si do
dolnego urzdzenia wirowego, wywoujcego dal-
sze rozdrobnienie i ostateczne spalenie grudek
oraz odrzucenie ula ku tyowi paleniska do
8
' R e f e r ^ . ^tytutu Techniki Cieplnej w Moskwie zgo-
szony na Midzynar. Konierencj Energetyczn w Skandy-
n a w j w r , u b , p . t . | ( D i e Verfeuerung
von Frasertorf in
Suspension".
 22
leja ulowego, gdzie wskutek dostpu dodatko-
wego powietrza nastpuje dopalanie niespalonych
czstek torfu i studzenie ula. Ruch wirowy nie-
dopaw wywoany jest prdem gorcego powie-
trza, wdmuchiwanego do eektora.
Rys. 8. Palenisko Szereszniewa do spalania torfu
frezowanego.
Instalacja ta daje mono spalania torfu skro-
banego o wilgotnoci okoo 40%, jednak nastr-
cza pewne trudnoci.
Obecne denia do ulepszenia palenisk torfo-
wych zmierzaj do podsuszania wikszych gru-
PRZEGLD PISM TECHNICZNYCH
KOTY PAROWE
Kocio parowy Jiges" *).
Kocio ,,Jiges" (nazwa utworzona z inicjaw wynalazcy,
szwedzkiego inyniera J. G. SandwalTa) naley do ty-
pu kotw opomkowych, sekcyjnych, W przeciwiestwie
jednak do innych kotw sekcyjnych, komory nie s piono-
we, lecz poziome i wygite w ksztacie litery V [rys. 1). Ko-
mory przedni i tyln czy rzd prostych opomek, nachy-
lonych pod ktem 15 20, Przewanie kt nachylenia
opomek i kt komory s rwne, aby uzyska rwnomierny
przepyw wody w zespole. Z obu kocw kadej komory
wychodz rury czce do walczaka. Poprzez przednie ru-
ry odpywa mieszanina wody z par bez nagych zmian
kierunku przepywu do walczaka. Obie rury opadowe
doprowadzaj wod z tego walczaka do komory tylnej.
Krenie wic w takim zespole jest jednokierunkowe.
Pewna ilo sekcyj uoonych jedna nad drug tworz
potrzebnej -wielkoci pk opomek. Nad tym pkiem znaj-
*) Budow tych kotw w Polsce obja na zasadzie li-
cencji Warszawska Sp, Akc. Budowy Parowozw. PRP
Nr. 8310.
1934 - PRZEGLD TECHNICZNY
dek torfu przez zastosowanie dysz, wdmuchuj-
cych gorce powietrze w ten sposb, aby wywo"
a wiry, zwaszcza w naronikach paleniska, pod-
trzymujce w zawieszeniu czsteczki torfu i umo-
liwiajce dziki temu podeschnicie i ostateczne
spalenie przed opadniciem. Istnieje rwnie d-
enie do podniesienia temperatury paleniska
i otrzymywania ciekego ula. Dowiadczenia te
mog usun trudnoci spalania pokruszonego tor-
fu, dziki czemu okruchy te, wdmuchiwane zapo-
moc gorcego powietrza do przestrzeni paleni-
skowej, atwo bd mogy by spalone, a uel,
opadajcy na ruszty, usunity wraz z ulem po-
wstaym ze spalania torfu na ruszcie.
Literatura:
Torfwerke" .Fried. Bartel. Berlin 1932.
Siganje kuskowogo torfa" A. M. Gurwicz. Moskwa 1932.
Wspczesne paleniska kotowe". Prof. B, Toloczko
Przegl. Techn. 1932, zesz. 39.
,,Izwiestja Wsiesojuzn. Tiepotiechn. Inst." In. P, A.
Barasz, 1932, zesz. 2, str. 129.
World Power Conference, Sectional Meeting Scandinavia
1933. 31. Section 1 C. W. T. I. USSR.
R SUM
Apres avoir precise le role de la tourbe comme source
d'energie, 1'auteur donn une description detaillee des di-
vers systemes de foyers pour 1'utilisation de la lourbe
II cite d'abord le foyer a grille syst. Placek, puis celui
de Kablitz, ensuile les grilles ,a gradins pour les chau-
dieres a tubes a eau et pour les locomobiles, rappelle les
difficultes de la combustion de la tourbe en form pul-
verisee et pass enfin aux essais recents de 1'applicafa
de la tourbe fraisee". La caracteristiue de la chaudiere
d'essai, construite pour ce dernier but en U. S. S. R., est
suivie de donnees pratiues relatives ,a sa marche d'autaal
plus interessantes que 1'humidite de la tourbe utilisee s'ek'
vait a 4065%.
A la fin l'auteur fait mention du foyer Cherechneff, con-
struit aussi > en U. S. S. R, pour la tourbe extraite a la
fraiseuse, qui brule ici a une humidite de 40%.
duj si jeden lub wicej walczakw, ktre zalenie o
potrzeby uoy mona wzdu lub te wpoprzek osi p?'
ku (rys. 2).
Kada sekcja ma dwie rury dopywowe i odpywowa W'
li
ry te. o duej krzywinie, uoone s po bokach p?*
Rys. 1. Schemat ustroju kota Jiges".
PRZEGLD TECHNICZNY - 1934
i zmniejszaj straty promieniowania; jednoczenie pozwala-
j na swobodne wyduanie si sekcyj.
Kocio Jiges" skada si wic z pewnej iloci sekcyj, z
ktrych kada pracuje jako may, samodzielny kocio. Ka-
da sekcja, wraz ze swemi opomkami, znajduje si w jedna-
123
Kocio moe by, oczywicie, skonstruowany dla dowol-
nego rodzaju paleniska. Midzy innemi zastosowano do
tych kotw paleniska na py wglowy, gaz wielkopiecowy,
ruszty mechaniczne, stokery" rnych typw i palenisko
rczne. Niektre z tych kotw pracuj ju od siedmiu lat
i wyniki pracy s wszdzie bardzo pomylne.
Dotychczas pracuje 25 kotw tego typu od 70 do 600 nv
i na cinienia od 15 do 30 atn. Oglna powierzchnia ko-
tw wynosi 7 580 m~. Najwiksze zastosowanie dotychczas
znalazy te koty w krajach skandynawskich i Belgji *).
ln. J. Fiirstenberg.

*) L i t e r a t u r a :
Schriftenreihe Ingenieurbildung Billige Kessel, billiger
Dampf,
Archiv fur Warmewirtschaft t. XIII, str. 134, t. XIV,
str. 317,
Brennstoff u. Warmewirtschaft t. XV, str. 179.
Zeitschrift des V. D. I. t. 77, str. 755.
The Engineer t. CLVI, str. 576.
Technika Cieplna t, XI, str. 154.

METALOZNAWSTWO
m m Badania twardoci.
Rys. 2. Kocio Jiges" o pow. ogrzew. 350 nr dla papierni Hankins i Aldans badali wpyw szerokoci i gruboci pr-
Stromsnas w Szwecji. bek na pomiary twardoci aparatem Brinella i Vickersa.
kowej strefie temperatur, wytwarza wic jednakow mie- Stwierdzono, i przy pomiarach metod Brinella szero-
szank pary i wody i ulega jednakowemu dziaaniu ciepa. ko prbki powinna by 4,5 razy wiksza od rednicy od-
Wobec monoci swobodnego wyduania si komr, unika cisku; jeeli szeroko prbki maleje do 2,5 razy wikszej
si dodatkowych napre termicznych i poczenia z o- od odcisku, to rednica odcisku jest o 5% wiksza. Bada-
pomkami pozostaj szczelne nawet przy czstych i szyb- nia te przeprowadzono na miedzi mikkiej (walcowanej
kich zmianach obcienia oraz przy szybkiem rozpalaniu. i wyarzonej) oraz twardej (niewyarzanej), na stali mik-
Konstrukcja daje jeszcze i inne zalety. Kocio produkuje kiej oraz stalach sprynowych o twardoci od 275 do
such par niezalenie od obcienia. Pomiary dokonane 408 jedn. Brinella.
przez Szwedzkie Stowarzyszenie. Dozoru Kotw na jednym Nastpnie zbadano wpyw gruboci prbki na pomiar Bri-
z kotw tego typu wykazay zawarto wilgoci w parze nella. Badania przeprowadzono z temi samemi materjaa-
przed przegrzewaczem 0,8% przy obcieniach od 31 do mi w odniesieniu do gbokoci odcisku Brinella, przyczem
46,5 kg/m3h. Zjawisko t. zw. krenia zwrotnego" w
obrbie pku opomek, tak czsto, niestety, wystpujce w gboko odcisku obliczano ze wzoru t = , gdzie t
kotach opomkowych dotychczas znanych typw (zarw-
gboko odcisku, D rednica kulki, H twardo w jed-
no sekcyjnych, jak i stromorurkowych), w tej konstruk-
nostkach Brinella; P nacisk.
cji jest zupenie nie do pomylenia.
Wyniki bada podaje nastpujca tabela.
Na pierwszy rzut oka wydaje si, e boczne rury z po-
wodu swej krzywizny zarosn mog kamieniem koto-
Stosunek gbo-
wym. W praktyce jednak nigdzie tego zjawiska nie zauwa- Twardo koci odcisku do Bd'pope-
ono, a blisze rozwaenie procesw, zachodzcych w ko- materjau gruboci prbki, niony przy
M a I e r i a1 (jedn. Bri- przy ktrych stosowaniu
tle, wyjania cakowicie niemoliwo tego. Kamie koto- nella) otrzymano wa- stosunku 1:7
ciwe odczytanie w /
wy tworzy si bowiem tam, gdzie powstaje para. Par za
wytwarzaj proste opomki, wystawione na dziaanie pro-
mieniowania i omywane przez gazy spalinowe. Natomiast Mied wyarzana . , 43 15 7
Mied handlowa, mikka 49 16 7
boczne rury czca znajduj si w znacznie niszych tem- Mied walcw, (twarda) 95 14 4
peraturach, anieli opomki, a szybko przepywu przez Stal mikka 116 6
nie jest wielokrotnie wysza ni w opomkach. Uwagi te Stal sprynowa walcw, 275 21 4
,, uszlachetn. 327 22 4
oparte s na spostrzeeniach z praktyki. 25
411 5
Wyrb tych kotw jest prosty i bodaj taszy ni kotw
sekcyjnych o komorach wykowatych. Co najwaniejsze, Przy badaniu miedzi mikkiej przy stosowaniu cieszych
komory te mog by cakowicie wytwarzane w kraju prbek otrzymuje si wiksz twardo, przy badaniu in-
(czworoktne rury. cignione wyrabia jedna z hut krajo- nych materjaw odwrotnie: przy cieszych prbkach
wych, a w niedugim czasie spodziewane jest uruchomie- otrzymuje si mniejsz twardo. Przy stali mikkiej twar-
nie produkcji tych rur przez drug hut). Po wykonaniu de- do najpierw wzrasta ze zmniejszeniem gruboci, lecz po-
nek rur napenia si piaskiem, nagrzewa si w czci rod- tem raptownie maleje.
kowej i na prasie hydraulicznej zagina pod potrzebnym Przy badaniach aparatem Vickersa stwierdzono, i stosu-
ktem. Sekcja, skadajca si z 2 komr (przedniej i tyl- nek gruboci prbki do przektnej odcisku ostrosupa dja-
nej) oraz odpowiedniej iloci opomek zostaje zmontowana mentowego nie powinien by mniejszy ni 1,5, z wyjtkiem
w fabryce i poddana prbie wodnej. Rury czce wygina mikkiej miedzi i mosidzw, gdzie jest wymagany wikszy
si wedug szablonw i dziki temu monta kota na miej- (okoo 3), Przy stosowaniu mniejszych gruboci prbek
scu nie stanowi adnych trudnoci. otrzymuje si dla mikkiej miedzi i mikkich mosidzw

124 1934 - PRZEGLD TECHNICZNY

wiksz twardo ni rzeczywista, za dla reszty badanych no ciepln z zaletami toka eliwnego: niemal nie obnia-
materjaw twardo mniejsz. (J o u r n. o f t h e I n s t. jc si wytrzymaoci a do temperatury 300400" i raaj
of M e t a l s . 1933, zesz. 12, str. 206/235). cieralnoci.
E. P. Podany na rys. 1 wycity tok tego typu posiada wkadk
ze specjalnego eliwa stopowego (Niresist-Gusseisen") o za-
SILNIKI SPALINOWE wartoci 15% Ni oraz 5% Cu, ktre ma t sam rozszerzal-
no ciepln, co tworzywo podstawowe toka: stop Al-Si
Nowoczesne konstrukcje tokw. Do tokw ze stopu Al-Cu stosuje si wkadki z eliwa o
Z pord trzech gwnych zagadnie budowy toka: prze- wyszej jeszcze zawartoci niklu oraz molibdenu, wzgl. man-
niesienia nacisku, prowadzenia toka i uszczelnienia toka, ganu, ktry to rodzaj eliwa lepiej odpowiada stopowi Al-
zagadnienie uszczelnienia Cu pod wzgldem rozszerzalnoci cieplnej. (Z, d. V. d I
nasuwao do ostatnich t. 77 (1933), str, 1310).
czasw najwicej trudno-
ci przy zastosowaniu RNE
tokw z lekkich stopw.
W porwnaniu bowiem z Zastosowanie wiata sodowego we Woszech,
tokami eliwnemi toki z wiato sodowe, ktre zastosowano po raz pierwszy w
lekkich stopw trudniej r. 1932 w Holandji do owietlenia drogi samochodowej,
uszczelni ze wzgldu na a nastpnie tunelu pod rz. Skalda w Antwerpji, wprowadzo-
wiksz ich cieralno i no ostatnio rwnie w Medjolanie, gdzie owietlono 200 lam-
mniejsz twardo w wy- pami sodowemi ul. via Certosa, lec na trasie autostrady
sokich temperaturach, pa- Come Trouza Stresa. Lampy umieszczono symetrycznie
nujcych wpobliu gr- po obu stronach drogi, w odstpach 26 m. O zastosowaniu
nych piercieni. To te, lamp sodowych, ktrych znaczenie polega na tem, e da-
wobec wanej przewagi jc wiato monochromatyczne wzmagaj w przyblieniu
tokw lekkich pod wzgl- 2-krotnie ostro widzenia, pisalimy w r. 1932, str. 502.
dem ciaru i in. cech, M.
starano si rnemi spo- Zastosowanie niobu w metalurgii.
sobami zaradzi wspom- Lab orator ja badawcze i-my Union Carbide and Carbone
nianej ujemnej ich wa- ogosiy sprawozdanie o b a d a n i a c h n a d zmniejszeniem ko-
snoci. W ostatnich la- rozji midzykrystalicznej stali austenitycznych 188. Zba-
Rys. 1. Tok siluminowy z wkad-
k z eliwa stopowego do samo- tach denia te uwie- dano tam wpyw domieszek tytanu, wanadu, molibdenu i nio-
chodowego silnika Diesela. czone zostay wynikiem bu (kolumbu) i ustalono, e ten ostatni metal, dodany w ilo-
pomylnym, ktry autor omawia, przytaczajc opis toka ci 0,35%, d a wyniki najlepsze.
wyposaonego we wkadk eliwn (rys. 1), zalan w ka-
W ten sposb okazuje si, e nowy pierwiastek, dotychczas
dubie toka z lekkiego stopu i obejmujc rowki dwu gr-
nieznany jeszcze w metalurgji, moe odegra rol podobn
nych piercieni tokowych.
do in. pierwiastkw rzadkich w ulepszaniu wasnoci niekt-
Konstrukcja ta (ktrej istnieje wiele odmian) istotnie - rych stali specjalnych. (T e c h n. M o d. 1934 r,, zesz 3,
czy zalety toka ze stopu lekkiego: lekko i ma przewod- str. 101). C

TRE: SOMMAIRE:

Drogi rozwoju w s p c z e s n e j b u d o w y T e n d a n c e s a c t u e l l e s d a n s la construetion

kotw, n a p . I n . B. T o o c z k o , P r o f e s o r Politech- d e s c h a u d i e r e s a v a p e u r , p a r M. B. Toltocz-
niki W a r s z a w s k i e j . ko, Professeur a l'Ecole Polytechniue d e Varsovie.
A u t o m a t y z a c j a obsugi k o t w , n a p . In. L'a u t o m a t i s a t i o n d u s e r v i c e d e s c h a u d i e r e s
Z. F i c k i . a v a p e u r, p a r M. Z. Ficki, Ingenieur mecanicien.
Sprawno nowoczesnych k o t w p a r o - Le r e n d e m e n t d e s c h a u d i e r e s a vapeurmo-
wych, n a p . In, P . O r o w s k i . d e r n e s , p a r M. P, Orowski, Ingenieur-mecanicien.
E l a s t y c z n o k o t w a p o k r y w a n i e L'e l a s t i c i t e d e s c h a u d i e r e s a v a p e u r et 1_
o b c i e s z c z y t o w y c h , n a p , In. T. W r - p r o d u e t i o n d e l a v a p e u r p e n d a n t lespe'
blewski. riodes de 1'augmentation d e l a charge
p a r M, T. Wrblewski, Ingenieur-mecanicien.
W y n i k i b a d a k o t w z p a l e n i s k a m i
Les r e s u l t a t s d e s essais d e s chaudieresa
na p y w g l o w y i d o w i a d c z e n i e
c h a r b o n p u 1 v. e r i s e e t l ' e x p e r i e n c e p'a'
r u c h o w e , n a p . In, R. M a d e j .
t i q u e, p a r M. R, Madej, Ingenieur-mecanicien.
Z a g a d n i e n i e w p y w u n a p i t e r m i c z - Le p r o b l e m e d e 1'influence d e s lensiontner-
n y c h n a w y t r z y m a o b l a c h ko- m i u e s s u r la r e s i s t a n c e d e s tollesdune
ta w o b e c n y m s t a n i e r o z w i z a n i a , c h a u d i e r e , p a r M M . Z. Klbowski e t C. Kowalski-
nap. In. Z. K l b o w s k i i In. C. K o w a l s k i . Ingenieurs-mecaniciens.
O m e c h a n i c z n e j e k s p l o a t a c j i torfu, S u r l a m e c a n i s a t i o n d e l'e x p 1 o i t a t i on des
nap. In. St. Turczynowicz, Profesor Szkoy Gwnej t o u r b i e r e s , p a r M. St. Turczynowicz, ProEesseu'
G o s p o d a r s t w a .Wiejskiego. a 1'cole S u p e r i e u r e d e 1'Agriculture.
on
K o k s o w a n i e t o r f u i w y z y s k a n i e p r o - L a c o k e f a c t i o n d e l a t o u r b e e t l'u t i 1 i . s a j |
d u k t w p o c h o d n y c h , n a p . D r . In. J . Dubois. d e s p r o d u i t s s e c o n d a i r e s d e sa distill'
t i o n , p a r M. J . Dubois, D r . es sc. techn,, Ingenieu>
P a l e n i s k a t o r f o w e , n a p . J . Knechowicz. chimiste.
P r z e g l d p i s m t e c h n i c z n y c h . L e s f o y e r s a t o u r b e , par M. J . Knechowicz.
S p r a w o z d a n i a i P r a c e P o l s k i e g o Ko- Revue documentaire,
m i t e t u E n e r g e t y c z n e g o . Bulletin du Comite Polonais de
|||||||||llllllllllllll!I!ll! tllllllllllllllllllllllllllllllll llllllllilllllillllllll ElllllIUllIIIIIIIIIIIIIIIUllllllilllllllIllllllllllllllllIlUIlIlllUlIIIIIIIlllllUnnilIIUllIfllllllllHIIIIUU

I SPRAWOZDANIA I PRACE !
1 POLSKIEGO KOMITETU ENERGETYCZNEGO I
I Nr. 2 BULLETIN DU COMITE P O L O N A I S DE L'ENERGiE Tom VIII i
SOMMAIRE
T R E
| Le role de la t o u r b e p a r m i les 3
S Rola torfu na tle innych r- WARSZAWA autres so u r c e s denergie en =
d e ener g i i w P o l s c e , n a p . In. P o 1 o g n e, p a r M. K. Siwicki, Inge- 5
21 LUTEGO n i e u r electricien, Directeur du Bureau Ej
H K. Siwicki, D y r e k t o r Biura Elektryfi-
d'Electrification au Ministere du Com- 5
kacji M. P. i H. 1934 r. m e r c e et de 1'Industrie.
Comptcs-rendus des seances de =
= Sprawozdania z posiedze.
d i v e r s e s C o m m i s s i o n s d u C o m i l e. =

In. K. SIWICKI, Dyrektor Biura Elektryfikacji M. P. i H.

Rola torfu na tle innych rde energji w Polsce*)

ycie gospodarcze wysuwa postulat taniej wyszem napiciu, zasilan z elektrowni pooo-
energji dla przemysu, celem zmniejszenia
kosztw produkcji i usprawnienia jego zdol-
nych u rde naturalnych. To te rwnolegle z
akcj skupienia produkcji energji elektrycznej w
noci konkurencyjnej na rynkach wewntrznych i myl zaoe programowych, winno si poprze
wiatowych. Postulatowi temu czyni zado naog planowy rozwj elektryfikacji lokalnej we wszyst-
zawodowa elektryfikacja, niektre tylko gazie kich tych miejscowociach, ktre nie s dojrzae
przemysu osigaj ten cel we wasnym zakresie do elektryfikacji nowoczesnej, opierajc j oczy-
przy pomocy energji cieplnej i elektrycznej, harmo- wicie na lokalnych rdach energetycznych (w-
nijnie wsppracujcych w ramach danego przed- giel brunatny, gazy ziemne, torf, drzewo, siy
sibiorstwa przemysowego. Zagadnienie taniej wodne).
energji, i przez likwidacj mniejszych elektrowni o Jak si nasz kraj przedstawia pod wzgldem na-
centralizacj produkcji w maej iloci elektrowni o turalnych zasobw energji wszyscy wiemy. Wy-
wielkiej mocy, zbudowanych u naturalnych rde starczy rzut oka na map, aby uwiadomi sobie,
energji i przez likwidacj mniejszych elektrowni o e wszystkie najwaniejsze i najzasobniejsze r-
sabszej mocy, rozsianych po caym kraju i pracu- da energji; wgiel kamienny, gazy ziemne i siy
jcych paliwem dowoonem. wodne s skupione w poudniowym pasie pastwa
ycie pastwa interesuje si nie tylko cen ener- od zachodu po wschd.
gji, ale kadzie rwnie nacisk na konieczno unie- Natomiast mniej wartociowe: wgiel brunatny,
zalenienia produkcji energji pod wszelkiemi jej torf, drzewo i drobne siy wodne s rozsiane po
postaciami od dowozu surowcw energetycznych caym prawie obszarze.
ze rde, ktre nie daj pewnoci co do cigoci Pierwsza kategorja rde energji dziki swej
w dostawie tego surowca, powadze energetycznej, a take rozoeniu geogra-
Z powyszego wynika, e rozwizanie zagadnie- ficznemu z natury samej jest predystynowana
nia energetycznego w jego caoksztacie polega na do odegrania gwnej roli w naszej gospodarce
tem, aby mc dysponowa w sposb cigy moli- energetycznej wogle, a w gospodarce elektrycz-
wie tani energj, w kadej iloci, do wszelkich nej w szczeglnoci. Wytwrnie tej kategorji nie
dziedzin jej zastosowania, w dowolnym orodku tylko bd zaspokajay lokalne potrzeby, lecz b-
zuycia, bez wzgldu na pooenie geograficzne te- d z nich wybiegay na setki kilometrw wgb
go orodka, i w kadej postaci, a przedewszystkiem kraju potne magistrale elektryczne, ktre zaspo-
w postaci energji elektrycznej. koj potrzeby najpowaniejszych orodkw zapo-
Na zachodzie, gdzie czsto dochodzi do 90% trzebowania energji elektrycznej, czc si ze so-
ilo zelektryfikowanych gmin, takie rozwizanie b w odpowiednich miejscach celem zabezpiecze-
nie nastrcza wikszych trudnoci; natomiast u nas, nia cigoci dopywu prdu do kadego z tych
w nowoczesnem pojciu tego sowa, zawodowa orodkw.
elekryfikacja jest dopiero w zarodku i prawdopo- W tyme celu bd wyzyskane powaniejsze
dobnie nie tak szybko si rozwinie, aby cay obszar rda energji drugiej kategorji, t. j . z pord mniej
kraju mg by pokryty sieci przewodw o naj- wartociowych, znajdujcych si w innych stronach
kraju.
*) W dniu 27 stycznia i 10 lutego odbya si zorganizowa- Tak zbudowana nazwijmy j pastwow
na przez P. K. En. Konferencja, powicona torfowi, jako sie elektryczna odpowie potrzebom oglno-gospo-
rdu energji. Powyszy artyku jest jednym z referatw
wygoszonym na tej Konferencji. Nastpnie ogosimy dalsze darczym i pastwowym. Twierdzenie to moe by
referaty i protoky tej Konferencji. suszne, jednak tylko w odniesieniu do pewnego
126 - 1934 - SPRAWOZDANIA I PR&:

obszaru pastwa, mianowicie do takiego, ktry ju temu, e zoa torfowe s rozsiane po caym kra-
dojrza lub w niedalekiej przyszoci dojrzeje go- ju; w szczeglnoci rola ta przypa moe w pierw-
spodarczo do projektowanej struktury energetycz- szej kolejnoci torfowiskom, pooonym na pno-
nej. S to obszary wojewdztw centralnych, poud- cy projektowanej pastwowej sieci elektrycznej
niowych i zachodnich, z pewnemi oczywista wy- najwyszego napicia; Warszawa Zagbie W-
jtkami. glowe Tarnw Warszawa.
Wojewdztwa wschodnie natomiast przez du- Do najbardziej realnych pod tym wzgldem na-
gie lata bd prowadziy indywidualn gospodar- le zoa torfowe w okolicach Warszawy.
k energetyczn, do czasu, a powstan tam znacz- Jeli za chodzi o wojewdztwa wschodnie z
niejsze orodki przemysu i kultury. Nie jest jed- wyjtkiem drobnych si wodnych w okolicach Wil-
nak wykluczone, e mona bdzie tam wybudowa na, torf jest jedynem rdem energji, przyczetn i
wiksze elektrownie na torfie, ktre obok pracy Polesie i Woy s najbardziej pod tym wzgldem
dla potrzeb lokalnych bd zasilay rwnie pa- wyposaone.
stwow sie elektryczn. Ta okoliczno, e torfowiska s rozmieszczone
To, co dotd powiedziaem w wielkim skrcie o po caej przestrzeni kraju, zmusza nas do wniosku,
programie energetycznym, mona jeszcze bardziej e jest to rdo energji, ktremu naleaoby
skondensowa i zaryzykowa twierdzenie, e na przydzieli na wypadek trudnoci korzystania z In,
caym obszarze pastwa, z wyjtkiem oczywista rde bardzo wan rol, a to w zalenoci od wy-
Zagbia Wglowego, polityka energetyczna winna nikw bada, ktre trzeba zorganizowa po uprzed-
ksztatowa si w oderwaniu od wgla kamienne- niem uoeniu planu ich kolejnoci, przyczem ko-
go, gwnem bowiem jej zadaniem jest dokonanie ron bada winno by; inwentarz i posegregowanie
przestawienia przemysu i elektryfikacji z wgla torfowisk wedug celw, do ktrych najbardziej si
kamiennego na paliwa zastpcze i siy wodne, a to nadaj; rolnictwo, przemys, elektryfikacja, prze-
ze wzgldu na zapewnienie sobie dostawy energji rbka chemiczna, opa domowy.
w kadych warunkach. Sedno wic zagadnienia
polega; 1) na wyborze paliw zastpczych i si wod- Badania s dugotrwae, a sprawa pilna,
nych i 2) na przeprowadzeniu wspomnianego prze-
stawienia przemysu i elektryfikacji moliwie bez
wstrzsw organizacyjnych i produkcyjnych.
SPRAWOZDANIA Z POSIEDZE
Aby drugiemu wymaganiu stao si zado, trze-
ba przedewszystkiem upora si z wymaganiem
pierwszem; trzeba opracowa program energetycz- PREZYDJUM P. K. En,
ny, z ktrego wynikayby jasno role, jakie wyzna- Protok posiedzenia z dnia 9 grudnia 1933 r,
czamy gazom ziemnym, wglowi brunatnemu, tor- Obecni: pp, L. Tooczko, przewodniczcy, K. Siwickt,
fowi, drzewu i drobnym siom wodnym. wice-przewodniczcy, B. Stefanowski, sekretarz generalny,
Zadaniem mego referatu jest nawietlenie roli oraz czonkowie Prezydjum pp,: Cz. Mikulski, ppk. Fikusa,
torfu, Mwi ..nawietlenie", gdy niestety znajo- Z. Rajdecki i M. Ryhczyski.
mo nasza torfowisk jest tylko oglnikowa. Wie- Przed przystpieniem do porzdku obrad zabra glos
przewodniczcy p. dyr. L, Tooczko, wygaszajc krtkie
my naprzykad, e torfowiska s rozsiane po ca- przemwienie, powicone charakterystyce pracy , p. iai
ym kraju, e zajmuj przecitnie okoo 8% cako- Kazimierza G a y c z a k a wybitnego wsppracownika
witej jego powierzchni, osigajc w poszczeglnych P. K, En, Pami zmarego uczczono przez powstanie z
wojewdztwach, jak np. na Polesiu 38% po- wpaci miejsc. Na wniosek p. dyr. K, Siwickiego postanowiono
do kasy Stowarzyszenia Elektrykw Polskich 50 .
wierzchni wojewdztwa; e zasoby torfu suchego, na fundusz .pomocy bezrobotnym inynierom elektrykom <w
nadajcego si do celw opaowych,
:i
szacuj spe- uczczenia pamici . p, K, Gayczaka zamiast wieca na Jego
cjalici na kilka miljardw m , co wyraone w trumnie,,
jednostkach elektrycznych mona porwna do 1. Protok poprzedniego zebrania odczytano i przyjli)
kilkuset miljardw kWh, a to zalenie od jakoci bez zmian.
torfu. Wiemy rwnie, e mamy kilkadziesit tor- 2. Sprawozdania z prac Komisy) rozpoczyna p. in. '
fowisk duych, o obszarach powyej 1 000 ha, lecz Reag jod. e cMwca
ki z ramienia K o m i s j i p a .1 i w a sta-
zatrzymuje si duej nad pracami prowa-
torfowisk zbadanych w sposb umoliwiajcy dzonemi przez prof, Makowskiego w dziedzinie wgla bru-
uwzgldnienie ich zasobw w programie energe- natnego. Stwierdza, e prace si posuny naprzd, '*
tycznym prawie e nie posiadamy. autor zwiedzi .latem cay opracowany okrg, zdoby wiaao-
moci o nowych maierjaach, lecz pniejsza choroba opw-
W tych warunkach, mwi mniej lub wicej wy- nia dalsze opracowanie. Obecnie praca prowadzona jw-
czerpujco o roli torfu na tle innych rde energji nadal bardzo intensywnie. P. Z, Rajdecki proponuje wyra-
jest przedwczesne. Musimy zadowoli si tem, zi prof, Bohdanowiozowi podzikowanie za pomoc, udzie-
lon przy opracowywaniu materjau o wglu brunatnym, co
comy powiedzieli dotd wogle o roli wszelkich postanowiono uczyni w przedmowie do opracowywane!
rde energji, zastpujcych wgiel kamienny. ksiki. Drug cz wydawnictwa, powicon stroni!
Mona jedynie dorzuci par wnioskw, wynikaj- techniczno - eksploatacyjnej pragnie mwca opracowa saB, n er u

cych ze specyficznych waciwoci tego surowca nadmieniajc, e teraz miaby na to czas i nowe i _' ". '
jce materjay z dorocznych urzdowych sprawozda, SKU-
i z jego rozmieszczenia geograficznego. danych niegdy przez kopalnie Wielkopolski i Pomorza F"
Mianowicie, na podstawie dotychczasowych ba- niczym wadzom niemieckim.
da mona przypuszcza, e w oglnym rocznym W dyskusji podkreli p. pro!. B. Stefanowski koniew- 0
bilansie energetycznym w czasie pokoju torf ode- no wczenia do wydawnictwa danych o Regnach i Ro '
wie, na co p, in. Z. R a j d e c k i owiadczy, e mat"
gra rol minimaln, natomiast w pewnych warun- jay co do Regn s ju w posiadaniu ,p. Makowskiego,
kach moe okaza si chwilami omal e nie je- O pracach K o m i s j i W o d n e j mwi p. P ' r0

dynem rdem energji na potrzeby lokalne dziki R y b c z y s k i . Mwca wspomnia o wsppracy z Koo
SPRAWOZDANIA 1 PRACE PKEn. - 1934
sj Wojskowo - Energetyczn oraz o dalszej inwentaryzacji
si wodnych kraju: woj. dzkie jest ju niemal gotowe do
druku, z woj. Nowogrdzkiego i Wileskiego dane s nie-
dostateczne, za z Biaostockiego danych brak zupenie. Po-
stanowiono zwrci si w tej sprawie do p. Wojewody w
Biaymstoku.
K o m i s j a g o s p . e l e k t r y c z n e j . Wobec niemo-
noci przybycia p. in. T. Gzaplickiego, przewodniczcego
Komisji, o pracach jej poinformowa p, dyr. K. Siwicki. Ko-
misja odbya w dalszym cigu kilka posiedze, powico-
nych sprawom: nowelizacji ustawy elektrycznej (rewizji wa-
runkw uprawnie), Sprawa 'ta, dziki uchwale Komitetu
Ekonomicznego Rady Ministrw, zostaa posunita naprzd
i Komisja bdzie musiaa teraz pracowa jeszcze intensyw-
niej.
W dyskusji podniesiono z uznaniem stanowisko Biura .
Elektryfikacji, zgodnie z opinj wiata elektrotechnicznego,
w dziedzinie ostatnich projektw elektryfikacji oraz zwr-
cono uwag, e Komisja gospodarki elektrycznej peni z po-
wodzeniem funkcje dawne) Rady Elektrycznej.
Prace P o d k o m i s j i Torfow.e.j owietli p. dyr.
L. T o o c z k o . Podkomisja pracuje w dalszym cigu
nad instrukcj, dotyczc bada torfowisk; obecnie
zajmuje si ju instrukcj szczegow po ukoczeniu prac
nad instrukcj ogln. Odczuwa si brak ludzi, interesuj-
cych si zagadnieniami torfowemi. Narazie dokooptowano
do Podkomisji p. dr, M. Chorego. Nastpnie mwca wspo-
mina o projektowanej Konferencji Torfowej, nadmieniajc,
e jej program oglny jest ju ustalony, chodzi za o opra-
cowanie programu szczegowego i listy uczestnikw.
Postanowiono spraw t przekaza porozumieniu si pp.
Stefanowskiego, Turczynowicza i Mikulskiego.
Zaproszenie do wsppracy p, dr. Chorego zaakcepto-
wano.
Sekretarz Generalny zaproponowa opracowanie materja-
w ze statystyki wiatrakw, przez zaangaowanego do te-
go pracownika, co zostao take uchwalone. *
K o m i s j a w o j s k o w o - e n e r g e t y c z n a . Spra-
wozdanie z prac tej Komisji da p. dyr. Siwiciki. Komis-ja
narazie nie zbieraa si wicej, lecz prace s prowadzone
indywidualnie.
Wydawnictwo bibljografji energe-
t y c z n e j zreferowa p. in. Cz. M i k u 1 s k i, stwier-
dzajc, i materja jest ju zoony i przed 1 stycznia b-
dzie wydrukowany.
3. Sprawy budetowe. P. sekretarz gen. prof. B. Stefa-
nowski stwierdza, e jest obawa, i preliminarz bdzie wy-
kazywa ok. 300 z. deficytu miesicznie, sdzi wic, e na-
ley apelowa do wadz i instytucyj przemysowych o przyj-
cie z ,pomoc.
P. dyr. K. Siwicki podtrzymuje ten wniosek.
4. Wydawnictwo rocznika statystycznego. Na wniosek
Komitetu Amerykaskiego postanowiono wydawa midzy-
narodowy rocznik, zawierajcy dane o produkcji poszcze-
glnych rde energji i w zwizku z tem Biuro Gwne
W. K. En. zwrcio si do wszystkich komitetw narodo-
wych o wpacenie na ten ce dodatkowo 2/3 skadki rocz-
nej, co czyni dla P, K. En. ok. 800 z.
P. prof. B. Stefanowski wnosi wobec tego, by napisa do
Londynu, e w zasadzie zgadzamy si na udzia w roczniku
(i zwizanych z tem kosztach), lecz rodki na to bdziemy
si starali uzyska dodatkowo i dlatego odrazu jeszcze nie
moemy skadki przeikaza. P. dyr. K. Siwicki proponuje
wysa list do Gabinetu Ministra P. i H. wskazujc, i
jeeli Ministerstwo uzna udzia Polski w roczniku za celo-
wy to prosimy o wyasygnowanie na to 800 z.
Oba wnioski przyjto.
5. Sprawy bielce, a) Przyjto do wiadomoci uchwa
Rady Wykonawczej W. K. En, o koniecznoci udziau naro-
dowych komitetw energetycznych w krajowych pracach
normalizacyjnych, dotyczcych zagadnie energetyki, b)
". dyr. S i w i c k i komunikuje, e zgosi w imieniu Mini-
sterstwa Przemysu i Handlu wniosek o utworzeniu Biura
Studjw (przy P. K. En. lub przy Ministerstwie Komunika-
c)i) do opracowania projektu wyzyskania Dunajca (zaka-
dw w Ronowie i Zakliczynie). P. prof. M. R y b c z y -
s k i zawiadamia, e organizacja omawianego biura studjw
[est ju zdecydowana przy Ministerstwie Komunikacji,
En - 1 9 7
P, prof, B. Stefanowski zwraca uwag, i trzeba rozrni
cig prac nad projektami wyzyskania si wodnych, do
czego niewtpliwie powinno by powoane urzdowe biuro
przy Ministerstwie- Komunikacji, od doranego opracowa-
nia jednego projektu za rodki np. Funduszu Pracy. W tym
celu naleaoby utworzy jednostk nie zwizan z Mini-
sterstwem Komunikacji. W dyskusji podkrelono, e w da-
nym razie chodzi o spraw charakteru energetycznego, wic
tworzona placwka powinnaby si wiza raczej z P.K.En.
oraz, e projektowany jest objekt o wartoci kilkudziesiciu
miljonw z., o kilku warjantach, wic gos P.K.En. w tej
sprawie miaby due znaczenie. Postanowiono narazie pro-
si p,p. Siwickiego i Rybczyskiego o zbadanie stanu obec-
nego tej sprawy.
6. Wolne wnioski. P. dyr. Tooczko wspomina o b. in-
teresujcem zwiedzeniu gazowni warszawskiej przez czon-
kw Prezydjum, gdzie wygosi referat p. dyr. Cz, wier-
czewski, a uczestnicy wycieczki szczegowo zaznajomili
si z instalacjami. Mwca wnosi, by P.K.En. wysa listow-
ne podzikowanie .za ten pokaz na rce p. dyr. Cz, wier-
czewskiego. Wniosek przyjto i na ttn posiedzenie
zamknito,
KOMISJA GOSPODARKI ELEKTRYCZNEJ
Protok posiedzenia z dnia 1 grudnia 1933 r.
Obecni pp.: Czaplicki, Gayczak, Gryca, Herdin, Moni-
kowski, Nowicki, Obrpalski, Ossowski, Siwicki, Stra-
szewski.
Przewodniczy p. Czaplicki.
Na porzdku obrad by dalszy cig dyskusji nad projek-
tem rozporzdzenia o postpowaniu przy nadawaniu upraw-
nie.
P, H e r d i n , wracajc raz jeszcze do omwionego ju na
poprzedniem posiedzeniu 3, wypowiada wtpliwoci, wy-
nikajce z nastpujcego rozwaania: nietylko gminy, ktre
posiadajc wasne elektrownie, mog nie mie na widoku
korzyci materjalnych, na co ju zwrci uwag p. Czaplic-
ki na poprzedniem posiedzeniu, ale rwnie spdzielnie
mieszkaniowe, majce zakady elektryczne dla potrzeb
swoich czonkw stanowi niewtpliwie przedsibiorstwa
o zbycie zawodowym energji, jakkolwiek nie podpadaj pod
definicj ustpu pierwszego 3 w brzmieniu uchwalonem
przez Komisj. Dodanie w ustpie drugim sowa ,.naprzy-
kad" pogarsza sytuacj. Niektre kategorje zakadw bd
wisiay niejako w powietrzu, nie podpadajc ani pod pierw-
sz ani pod drug cz 3. Mwca jest zdania, e monaby
tu da np, tak definicj zbytu zawodowego: zbyt, ktry
odbywa si w wykonaniu zada ustawowych lub statutowych
zbywcy prdu"; okrelenie to objoby zarwno gminy, jak
spdzielnie, o jakich wyej mowa,
P. P r z e w o d n i c z c y podkrela, i Komisja, koczc
dyskusj nad 3 projektu, zdawaa sobie w zupenoci
spraw, i nie rozwizaa zagadnienia i nie stworzya zada-
walajcej definicji zbytu zawodowego. Mwca proponuje
przej do rozpatrzenia dalszych postanowie projektu, nie
zatrzymujc si duej nad 3.
P. H e r d i n odczytuje 4 w brzmieniu podkomisji. R-
nica midzy propozycj podkomisji a projektem Biura Elek-
tryfikacji polega na tem, i wedug podkomisji projekty
zmian w umowach nie musz, lecz mog by przedstawione
uprzednio Ministerstwu Przemysu i Handlu, tak jak to jest
w dotychczasowem rozporzdzeniu, gdy Biuro Elektryfika-
cji proponuje, by byy przedstawione obowizkowo, Jednak,
zdaniem podkomisji, nie jest ten paragraf zbdny, gdy sta-
nowi on postanowienie wice prawnie wadze ministerjal-
ne do udzielania miarodajnych wyjanie, czy dane zmiany
pocigaj za sob zmian uprawnienia, czy nie. Wszelkie
zmiany, nie przedstawione uprzednio Ministerstwu, musz
by dokonane na ryzyko przedsibiorcy; o ile okae si post
factum, i na dan zmian potrzebne byo uprawnienie, b-
dzie on musia ponie konsekwencje, i z prerogatywy, za-
wartej w 4, nie skorzysta,
Na uwag p, N o w i c k i e g o , i kada umowa, zawarta
przez miasta, musi by i tak przedstawiona do aprobaty
wadz samorzdowych, wyjania p. H e r d i n , i nie wyni-
ka to z przepisw prawnych, chyba e chodzi o umowy, do-
tyczce nieruchomoci, budetw lub t. p. 4 jest potrzebny
z tego wzgldu, i daje wskazwk proceduraln na wypa-
dek zmian w umowach, gdy inne paragrafy daj wskazwki,
dotyczce uzyskania lub odmwienia uprawnienia. Bez tego
I 9 f t ~ 12 En
przepisu wyjanienie komu zgry, czy potrzebne mu jest
uprawnienie, czy nie nie bdzie obowizkiem Minister-
stwa.
Wikszo Komisji jest zdania, e brzmienie mog by po sowie gospodarcze" sw a w szczeglnoci
przedstawiane uprzednio".., winno by pozostawione.
W sprawie 5 wyjania p. H e r d i n, i przepis o forma-
cie papieru przeniesiono do 6, gdzie omwione s inne
szczegy strony zewntrznej podania-, ze strony Komisji
niema sprzeciwu w tej sprawie. Co do dalszej redakcji 5,
wskazuje p, Herdin, i zamiast o zaludnieniu do 8 000
mieszkacw" powiedziano ,,o zaludnieniu nie przekracza-
jcem 8 000 mieszkacw" oraz wprowadzono sowa we-
dug ostatniego spisu ludnoci" by da pewien bezsporny
wskanik urzdowy". P. S i w i c k i zwraca uwag, e nie
chodzioby tu tylko o drobny zakad, ubiegajcy si o
uprawnienie; byoby podane aby przepis ten obejmowa
rwnie due zakady elektryczne ubiegajce si o upraw-
nienie na may obszar, nie przekraczajcy 8 000 miesz-
kacw,
P. H e r d i n proponuje brzmienie: ,,a jeli chodzi o zasi-
lanie obszaru o zaludnieniu nie przekraczajcem 8 000 miesz-
kacw"... Dalsza dyskusja wyjania jednak, e i to brzmie-
nie jest nieodpowiednie. P, G a y c z a k proponuje, by
wszystkie podania skadane byy wprost do Ministerstwa.
Z wyjanie biura Elektryfikacji okazuje si, e jest to nie-
dogodne, gdy dochodzenie musi przeprowadza wojewoda.
Po dyskusji uchwalono nastpujce brzmienie: ,.,o ile cho-
dzi o uprawnienie dla drobnego zakadu elektrycznego obli-
czonego na zasilanie obszaru o cznem zaludnieniu nie
przekraczaj cem",..
Dalsze przepisy 5 przyjto w redakcji podkomisji,
wprowadzajc obowizek przedstawiania kosztorysu zaka-
du, zamiast kalkulacji taryf, proponowanej przez Biuro
oraz, e po punkcie d postanowiono doda punkt e w na-
stpujcem brzmieniu: plan sfinansowania przedsibiorst-
wa ze wskazaniem danych do jego zrealizowania". Punkt 6
projektu podkomisji, dotyczcy kwitu kasy skarbowej za
dokonane wpaty bdzie stanowi punkt f.
Co do 6 zwrcono uwag, e format papieru bdzie A 4
nie A 40, jak omykowo wydrukowano w projekcie podko-
misji.
W 7, na wniosek p. N o w i c k i e g o , skrelono koco-
we sowa ustpu pierwszego w brzmieniu podkomisji (po-
wikszonej o jeden"). Ustp drugi 7 postanowiono skre-
li zupenie.
Referujc 8, wskazuje p. H e r d i n , i obowizujce
rozporzdzenie uzasadnia odmow udzielenia uprawnienia
wzgldami na ogln elektryczn gospodark kraju; nowy
projekt Biura Elektryfikacji mwi o wzgldach oglno-
paristwowych"; podkomisja jest zdania, e naley wrci do
dotychczasowej redakcji.
Dusza dyskusja, w ktrej gos zabierali pp. Ossowski,
Gayczak, Herdin, Czaplicki i inni, wywizaa si w zwizku
z proponowanym przez podkomisj trzymiesicznym termi-
nem zaatwienia podania o uprawnienie. Zwrcono uwag
na konieczno informowania petenta o stanie sprawy i na
niekorzystne dla sprawy elektryfikacji nastroje, wynikajce
z nieodpowiedniego traktowania petenta przez wadze.
Poniewa jednak w toku dalszej dyskusji wyjaniono, i
nowa ustawa (z r. 1928) o postpowaniu administracyjnem
przewiduje terminy dla zaatwiania spraw przez urzdy,
Komisja przychylia si do opinji, i w 8 omawianego
rozporzdzenia podawanie terminu jest zbdne,
Komisja jest natomiast za wprowadzeniem nastpujcych
zmian w projekcie Biura Elektryfikacji: ustp drugi 8 wi-
nien by pierwszym i odwrotnie, gdy zasadniczym celem
postpowania jest nadawanie uprawnie, a nie odmawianie
ich; w kocu drugiego ustpu, na wniosek p, G r y c y,
umieszczono dodatkowo sowa: tytuem zaliczki na poczet
wszelkich wydatkw rzeczywistych zwizanych z czynnocia-
mi dokonywanemi na zasadzie ustawy elektrycznej". Wyraz
postpowania' w 8 postanowiono zastpi przez wyraz
dochodzenia", ustalajc dla tej czci postpowania, ktr
zarzdza wojewdztwo, nazw dochodzenia'.
W 9 wprowadzia podkomisja drobne zmiany, mianowi-
cie w punkcie 1 powiedziano imi i nazwisko" zamiast tyl-
ko nazwisko"; w punkcie 3 szlak przesyowej linji elek-
trycznej" zamiast szlak linji elektrycznej"; w punkcie 4
czas trwania", zamiast termin trwania". Zmiany te Ko-
misja aprobuje, nadto zaleca skreli sowo ewentualne"
w punkcie 5.
1934 - SPRAWOZDANIA I P R A C E
W 10 podkomisja opucia sowa dla Ministra Pr
mysu i Handlu" uwaajc je za zbdne. Komisja zmianeT
aprobuje, proponujc dalsze zmiany, mianowicie: dodanie
dark elektryczn" i zastpienie sw praw cudzych" p,
sowa praw osb trzecich". Wyraz dochodzenia" uvtv
w tym paragrafie, uznano za odpowiedni z przyczyn U
wzmiankowanych przy rozwaaniu 8.
W 11 podkomisja wprowadzia ma zmian, polegajca
na daniu, by zgaszajcy zarzuty i sprzeciwy zacza od-
pis swej opinji; podkomisja motywuje t propozycj tem, i
przy dzisiejszej technice pisania na maszynie sporzdzenie
odpisu nie sprawi rnicy. Komisja przychyla si do tego
wniosku.
Termin dwutygodniowy do zgaszania zarzutw uznano za
zbyt krtki i postanowiono da termin miesiczny,
W 12 podkomisja zamiast wyraenia zasiganie opinji''
proponuje wprowadzenie wyraenia wypowiedzenie si w
zakresie swej waciwoci". Po krtkiej dyskusji Komisja
owiadczya si za tym wnioskiem.
W 13 niejasnem wydaje si Komisji wyraenie dalsz
zaliczk" skoro przedtem o adnej zaliczce nie byo mowy,
W 14 zamiast terminu nastpnego dnia" uchwalono da
termin tygodniowy na dorczenie petentowi odpisw sprze-
ciww, Zamiast sowa likwidacji" ma by uregulowania".
Dalej uchwalono zamiast terminu 14-dniowego na wypowie-
dzenie si petenta w sprawie zgoszonych sprzeciww dat
termin miesiczny, a zamiast terminu 7-dniowego na prze-
kazanie akt Ministrowi Przemysu i Handlu 14-dniowy.
15 wywoa obszern dyskusj. P. N o w i e k i jest zda-
nia, e nie moe by oznaczony termin do przesania akt
przez Ministra petentowi, w celu wypowiedzenia si, bowiem
wzgldy natury wyszej czsto nie pozwalaj udzieli od-
powiedzi wczeniej, ni po upywie duszego czasu.
P. G a y c z a k jest natomiast zdania, i podanie terminu
jest tu niezbdne. 0 ile do chwili upywu terminu Minister
nie moe powzi decyzji, raczej naleaoby da odpowiedi
odmown, ni z odpowiedzi zwleka. Zdanie to podziela
szereg czonkw Komisji; p. p r z e w o d n i c z c y propo-
nuje termin szeciomiesiczny, zamiast trzymiesicznego.
P. G r y c a zwraca uwag, i taki wanie termin oglny za-
atwiania spraw podaje rozporzdzenie o postpowaniu
administracyjnem (z r, 1928).
Poniewa 20 rozporzdzenia o postpowaniu przy nada-
waniu uprawnie przewiduje, i postpowanie w sprawach,
ktrych rozporzdzenie to dotyczy, przeprowadza si we-
dug rozporzdzenia o postpowaniu administracyjnem, Ko-
misja uchwala nie podawa terminu w 15,
Przechodzc do 16 wypowiada si Komisja stanowczo n
pozostawieniem w tym paragrafie terminu jednomiesiczne-
go. Ustp drugi 16 postanowiono, na wniosek p. Grycy,
przenie dalej i umieci go jako osobny paragraf po 1"
Referujc 17, zwrci p, H e r d i n uwag, i podkomisja
wrcia do redakcji rozporzdzenia obowizujcego, Jdy
Biuro Elektryfikacji proponuje zmian brzmienia tego para-
grafu. P. N o w i c k i wyjania przyczyny, dla ktrych t>
zmiana nastpia, mianowicie praktyczn niemono udzie-
lania wyczerpujcych odpowiedzi na wszystkie zarzuty, z
ktrych wiele jest niekompletnych i nierzeczowych, Nato-
miast wyraenie prawne i faktyczne uzasadnienie" jest za-
czerpnite z dekretu o usprawnieniu administracji, i zasto-
sowanie go daje mono rzeczowego zaatwienia tych spr**-
P. G a y c z a k jest zdania, i odpowiedzi winny bj*
udzielane moliwie wyczerpujce.
Na wniosek p. S i w i c k i e g o postanowiono wzorowK
si w zredagowaniu tego przepisu na rozporzdzeniu Mini-
stra Przemysu i Handlu z dnia 15X1933 w sprawie po-
stpowania przy powstawaniu pastwowych zakadw w
trycznych" i uchwalono nastpujc redakcj pierwszej
ustpu 17: W razie odmwienia probie udzielenia upf>'
nienia lub w razie udzielenia uprawnienia pomimo s P r * K
wu innych interesowanych, Ministerstwo zawiadamia org.
publiczne i osoby prywatne o motywach nieuwzgldnie
ich zarzutw, zastrzee i da, podniesionych w toku p
stepowania"...
Odczytujc w dalszym cigu 18 w redakcji podkoffli%
nadmieni p, H e r d i n , i zamiast sowa analogiczne II
napisano w projekcie rozesanym czonkom Komisji) w>
by analogicznie"; zamiast sw ,.egzemplarzu Minister"*
winno by egzemplarzu pozostajcym w Ministerstw ;
Zamiast sw przeduenie czasu rozpoczcia budo l
SPRAWOZDANIA I PRACE PKEn. - 1934
uytych w projekcie Biura Elektryfikacji, podkomisja pro-
ponuje sowa .odroczenie terminu rozpoczcia budowy".
Nadto dodano sowa W dalszem postpowaniu stosuje si
analogiczne przepisy 15 i 16".
P. C z a p I l e k i zwraca uwag, i 18 jest nowoci w
stosunku do obowizujcego rozporzdzenia i e w brzmie-
niu proponowanem przez podkomisj pozwala on nazajutrz
po udzieleniu uprawnienia gruntownie zmieni warunki tego
uprawnienia bez adnego dochodzenia.
Po dalszej dyskusji wyjaniono, i ze wzgldu na to, e
uprawnienie na zakad elektryczny jest umow midzy Mi-
nisterstwem a uprawnionym na rzecz osb trzecich, przeto
przy wprowadzaniu zmian, ktre dotycz osb trzecich, nie-
bdnem jest postpowanie, jak przy nadawaniu uprawnie-
nia. Wobec tego ustp drugi 18 otrzymaby nastpujce
brzmienie: W razie wystpienia o zmian obszaru zasilania
lub o podwyszenie opat za energj elektryczn stosuje si
postpowanie"... Nadto w wierszu pierwszym ustpu pierw-
szego 18 uchwalono doda po sowach W razie wystpie-
nia" sowo uprawnionego"; w wierszu drugim po sowie
o zmian" doda sowo ,,innych"; sowa, zawarte w na-
wiasie, postanowiono skreli; po sowie wpisane" doda
sowa lub doczone"; drugi ustp wzi jako pierwszy i
odwrotnie. Ostatecznie uchwalono 18 w nastpujcem
brzmieniu:
,,W razie wystpienia uprawnionego o zmian obszaru za-
silania lub o podwyszenie opat za energj elektryczn po-
za trybem przewidzianym w uprawnieniu, stosuje si post-
powanie przewidziane przy nadawaniu uprawnieii rzdowych.
W razie wystpienia uprawnionego o zmian innych wa-
runkw uprawnienia lub o jego uniewanienie, Ministerstwo
Przemylu i Handlu, jeli to uzna za potrzebne, zasignie
opinji waciwej wojewdzkiej wadzy administracji oglnej
co do projektowanych zmian. W dalszem postpowaniu sto-
suje si analogicznie przepisy 15 i 16. Dokonane zmiany
mog by wpisane lub doczone do aktu uprawnienia, przy-
czem na egzemplarzu, pozostajcym w Ministerstwie Prze-
mysu i Handlu, uprawniony skada analogiczne owiadcze-
nie, jak przy nadaniu uprawnienia".
Przy czytaniu 19 w brzmieniu podkomisji, zwrci
p. H e r d i n uwag, i w ustpie trzecim zamiast egzemp-
larzu Ministerstwa" winny by sowa w egzemplarzu pozo-
stajcym w Ministerstwie"; zamiast sw ,,o otrzymaniu
uprawnienia" winno by o przejciu uprawnienia". Sowa
stosowania si" Komisja uwaa za zbdne i uchwala wy-
kreli je.
Po 19 uchwalono doda nowy paragraf o nastpujcem
brzmieniu: 0 nadaniu, uniewanieniu, zmianie i przeniesie-
niu uprawnienia ogasza si na koszt petenta w Monitorze
Polskim".
W 20 podkomisja adnych zmian nie proponuje. Ze stro-
ny Komisji rwnie adnych uwag nie zgoszono.
W 21 propozycja podkomisji dotyczy zaatwienia spraw,
wszcztych przed dniem wejcia w ycie omawianego rozpo-
rzdzenia, a do ukoczenia wedug dotychczasowych prze-
pisw, Z wnioskiem tym Biuro Elektryfikacji zgodzio si,
wobec czego 21 uchwala Komisja w brzmieniu podkomisji.
Na tem dyskusj nad projektem rozporzdzenia o postpo-
waniu przy nadawaniu uprawnie zakoczono. Nastpne po-
siedzenie uchwalono odby dnia 13 grudnia 1933 r. P. p r z er
wodniczcy prosi obecnych o przygotowanie si do
dyskusji nad projektem podziau Pastwa na okrgi elek-
tryfikacyjne, przyczem szczegln uwag zaleca powici
okrgom pomorskiemu i krakowsko - dbrowskiemu, oraz
prosi o zasadnicze wypowiedzenie si na nastpnem posie-
dzeniu co do wielkoci okrgw.
Protok posiedzenia z dnia 13 grudnia 1933 r.
Obecni pp.: Czaplicki, Forbert, Gryca, Herbich, Herdin,
Nowicki, Okoniewski, Rauch, Siwicki, Stefanowski, Stra-
szewski.
Przewodniczy in. Czaplicki.
1. U c z c z e n i e p a m i c i i n . K. G a y c z a k a .
Otwierajc posiedzenie, przewodniczcy wygosi przem-
wienie, powicone . p. Kazimierzowi Gayczakowi, ktrego
mier przed kilku dniami wyrwaa z grona czonkw Ko-
misji. Zmary by jednym z najdzielniejszych i najbardziej
czynnych czonkw Komisji. Wkada on niezmiernie wiele
trudu i sumiennoci w kad prac, bdc tematem obrad
Komisji, Ostatni okres swego ycia . p. Gayczak powici
pracy gwnie w dziedzinie ekonomiki elektryfikacyjnej.
Zna on wietnie zagadnienia z t dziedzin zwizane zarw-
13n - J29
no praktycznie, jak i teoretycznie. By szczerym zwolenni-
kiem i gorliwym obroc klasycznych doktryn gospodar-
czych, stojcych u podstaw naszego systemu ekonomicznego.
Nieoczekiwana mier . p. K. Gayczaka poruszya do gbi
czonkw Komisji Gospodarki Elektrycznej, ktrzy mieli
mono z nim wsppracowa niemal do ostatniej chwili je-
go ycia. Wszyscy przechowamy we wdzicznej pamici jego
posta.
Zebrani uczcili pami . p. Gayczaka przez powstanie.
P. S i w i c k i zakomunikowa, i Prezydjum Polskiego Ko-
mitetu Energetycznego wyasygnowao z. 50 na rzecz bez-
robotnych inynierw - elektrykw, zamiast wieca na grb
. p. Kazimierza Gayczaka.
2. O d c z y t a n i e p r o t o k w . Odczytano i przy-
jto protoky posiedze z dn, 28 listopada i 1 grudnia r, b.
3, Podzia Pastwa na okrgi elektryfikacyjne.
Referuje spraw okrgw elektryfikacyjnych p. C z a -
p l i n k i . Mwca przypomina, e podzia na okrgi potrzeb-
ny j e s t w zwizku z dekretem o popieraniu elektryfikacji i
wskazuje, e moliwe ujcie zagadnienia jest ju w znacz-
nym stopniu przesdzone przez postanowienia tego dekretu.
Biuro Elektryfikacji opracowao pierwszy projekt, ktry by
rozesany czonkom Komisji. Na podstawie krtkiej dysku-
sji, przeprowadzonej na posiedzeniu Komisji, oraz na pod-
stawie otrzymanych opinij ze strony osb i instytucyj zain-
teresowanych, Biuro Elektryfikacji projekt ten przerobio.
Tak powsta drugi projekt, ktry p. Czaplicki pragnie zrefe-
rowa. Wana jest zasadnicza kwestja jakiej wielkoci
powinny by okrgi due czy mae. Mwca przypomina,
i . p. Gayczak mia wtpliwo, czy okrgi projektowane
przez Biuro Elektryfikacji nie s zbyt due. P. Hoffmann
przeciwnie zgosi opinj z powodu zaprojektowanych okr-
gw pomorskich, i okrgi te s za mae. Zdaniem referenta,
podzia Pastwa na zbyt drobne okrgi elektryfikacyjne by-
by w kolizji z tendencj ustawy o popieraniu elektryfikacji.
Kady okrg musi obejmowa jaki wikszy dzi ju istnie-
jcy orodek elektryfikacyjny, albowiem w okrgu, skadaj-
cym si z samych tylko obszarw dziewiczych pod wzgl-
dem elektryfikacji, mowy by nie moe narazie o zespoach
na 10 000 kVA lub linjach na 30 kV. Gdyby wic okrgi byy
bardzo drobne, to musiaaby pozosta poza obrbem wyzna-
czonych okrgw dua liczba pustkowi"' czyli obszarw,
o ktrych elektryfikacj dugo niktby si nie ubiega. Usta-
lenie wikszych okrgw pozwala poczy razem obszary
ju zelektryfikowane z terenami ubogiemi pod wzgldem
elektryfikacyjnym. Gdyby przy realizacji pewnego projektu
elektryfikacyjnego okazao si e okrg zbyt jest obciony
obszarami biednemi, to poprawki nie s wykluczone, albo-
wiem zarwno podzia na okrgi, jak i zmiana tego podziau
naley do Ministra Przemylu i Handlu. Reasumujc, mwca
wyraa pogld, zgodny zreszt z opinj wikszoci zaintere-
sowanych sfer, i naog podzia na okrgi w tej skali, jak
przyjto w projekcie, jest w zasadzie suszny.
Mwca przechodzi do referowania zmian, jakie wprowa-
dzono w drugim projekcie w porwnaniu do pierwszego
projektu.
Utworzono na danie wadz nowy okrg przemysko-
jarosawski. Jest to okrg, ktry moe istnie samodzielnie,
a moliwe jest rwnie podzielenie go midzy trzy okrgi
ssiednie.
Dalsze zmiany dotycz okrgu czstochowskiego; przydzie-
lono do powiat piotrkowski zgodnie z yczeniem stron za-
interesowanych.
Co do okrgu krakowskiego, to wczono do powiaty za-
wierciaski i bdziski; w ten sposb cae zagbie krakow-
sko - dbrowskie zostao poczone w jeden okrg. Nato-
miast cz powiatu Bocheskiego z miastem Bochni przy-
czono do okrgu tarnowskiego.
Z okrgu dzkiego wyczono powiaty skierniewicki i
rawski, ktre wczono do nowego okrgu pocko-owickie-
go, a to na skutek da majcego si utworzy w przysz-
oci midzykomunalnego zwizku elektryfikacyjnego (Ra-
wa, Skierniewice, owicz, Kutno, Gostynin, Pock). Zwizek
ten, nie majcy narazie oparcia o dostateczne zasoby finan-
sowe, ma jednak due ambicje elektryfikacyjne. Przyczo-
no natomiast do okrgu dzkiego kosztem okrgu kaliskie-
go powiaty kolski, turecki i sieradzki. Naley si zastano-
wi nad przydziaem powiatu wieluskiego, ktry ze wzgl-
du na swe pooenie nadawaby si do podziau midzy
okrgi czstochowski i kaliski.
Okrg kaliski uleg zmniejszeniu nietylko o trzy wymie-
nione wyej powiaty, przeniesione do okrgu dzkiego, lecz
130-
i o powiaty gostyski i rawicki, przyczone obecnie do okr-
gu poznaskiego, .
Wobec stworzenia nowego okrgu pocko - owickiego
powsta w projekcie drugim nowy okrg, obejmujcy powia-
ty wocawski, nieszawski, lipnowski i rypiski.
Okrg sierpcko-przasnyski skasowano, to znaczy zaliczo-
no ten obszar do wschodniej poaci kraju, na ktrej podziau
na okrgi nie dokonywa si.
Do okrgu lubelskiego dodano powiat lubartowski.
Istnieje wniosek przeniesienia powiatu lubaczowskiego z
okrgu lwowskiego do przemyskiego.
Na specjaln uwag zasuguj dwa wane okrgi: okrg
zagbia wglowego oraz okrgi pomorskie. W pierwszym z
tych okrgw trudno byoby zaproponowa inne rozwizanie
ni to, ktre przyjto w obecnym projekcie Biura. Co do
okrgw pomorskich to niema gbszych motyww, ktreby
przemawiay przeciwko poczeniu trzech projektowanych
na Pomorzu okrgw w jeden,
W sprawie wielkoci okrgw wypowiedzieli si: p. Oko-
n i e w s k i za moliwie duemi okrgami, p. S t r a-
s z e w . s k i za mniejszemi, uwaajc, i to, co zrobio Biuro,
jest zdrowym kompromisem midzy tendencjami istniejce-
mu P. Straszewski proponuje zwikszy okrg krakowski
[okrg zagbia) tak, by Czstochowa stanowia granic.
P. F o r b e r t rwnie wypowiada si za maemi okrgami,
przyczem uwaa, i okrg wocawski winien by zreduko-
wany, gdy byaby wwczas prdzej moliwo zelektryfi-
kowania go. Powiaty rypiski i lipnowski maj ten sam cha-
rakter, co okrg mawsko - ciechanowski. Okrg mawski
mgby by posunity a do brzegu Wisy. Na Wile od To-
runia a do Nowego Dworu niema wcale mostw elaznych
na kesonach, co utrudnia bardzo przechodzenie linjami elek-
trycznemi przez Wis. Natomiast p. Forbert jest zdania.
e nie naley dzieli Kujaw, a wic powiat inowrocawski
winien by wczony do okrgu wocawskiego, ktry ww-
czas obejmowaby pas wzdu lewego brzegu Wisy, skada-
jcy si z powiatw: inowrocawskiego, nieszawskiego, wo-
cawskiego, kutnowskiego, gostyniskiego, owickiego i cz-
ci sochaczewskiego, co wszystko mogoby by obsuone
jedn linj na 30 000 woltw.
P. C z a p l i c k i wskazuje, i wanie w stosunku do
okrgu wocawskiego moe w przyszoci nastpi kom-
promis yciowy, gdy sprawa elektryfikacji tego okrgu b-
dzie bliska urzeczywistnienia. W zalenoci od przedsi-
biorczoci i mocy finansowej wspubiegajcych si zaka-
dw moliwe jest rozszerzenie tego okrgu zarwno w kie-
runku pnocno-zachodnim jak i poudniowo-wschodnim
z pewnemi zmianami w kierunku pnocnym.
Po dyskusji Komisja wypowiada si za pozostawieniem
okrgu krakowskego w takich granicach, jakie przewiduje
drugi projekt Biura.
W sprawie okrgu pomorskiego Komisja wypowiada si
za skreleniem granic, dzielcych go w projekcie na trzy
czci, gdy projektowana elektrownia wodna w Korono-
wie niewtpliwie bdzie zasilaa cay okrg, idc z linjami
elektrycznemi tylko na pnoc. P. H e r b i c h informuje,
i elektrownia ta bdzie miaa produkcj ok. 40 miljonw
kWh i przeznaczeniem jej bdzie elektryfikacja okrgu po-
morskiego.
W sprawie powiatu wieluskiego p. S i w i c k i stwier-
dza, i Biuro Elektryfikacji t spraw, rozway dokadniej;
to samo dotyczy powiatu rypiskiego.
Co do powiatu lubaczowskiego Komisja owiadcza si
za wczeniem go do okrgu przemyskiego.
W sprawie pozostaych okrgw Komisja nie sprzeciwia
si podziaowi, dokonanemu przez Biuro Elektryfikacji w
drugim projekcie.
4, , Rozporzdzenie wykonawcze do dekretu
o popieraniu elektryfikacji.
Referuje spraw p. mec. H e r d i n. Mwca wskazuje, i
midzy projektem Biura Elektryfikacji a projektem podko-
misji istnieje rnica, polegajca na tem, e Biuro podao
jedynie tok postpowania przy ubieganiu si o ulgi i wa-
runki, by uzyska ulgi, podkomisja za jest zdania, i de-
kret o popieraniu elektryfikacji zawiera postanowienia,
ktre wymagaj wyjanienia, wobec czego podkomisja
wprowadza do projektu rozporzdzenia przepisy, bdce
interpretacj zasadniczych postanowie ustawy.
Opierajc si na brzmieniu artykuu 1 dekretu o popie-
raniu elektryfikacji, podkomisja staje na stanowisku, i
jeeli kilka przedsibiorstw zbiorowo czyni zado warun-
'1934 - SPRAWOZDANIA I PRArc p|c
^
kowi podjcia si elektryfikacji okrgu, to kade z
korzysta z ulg, przewidzianych w dekrecie. Mwca z n' h
wtpi, i taka interpretacja art. 1 dekretu jest suszna m
natomiast wtpliwoci, czy myl t udao si podkomkii m
dostatecznie jasno uj w redakcji, proponowanej w n r
jekcie. ' "
Drug spraw, rozwaan w podkomisji i ujt w ici
projekcie inaczej ni w projekcie Biura, jest nastpujca
Byoby rzecz suszn, gdyby ulgi byy udzielane nietylko
wtedy, gdy kto zobowie si do pewnych inwestycyj, ale
i w tych wypadkach, gdy uprawniony ju te inwestycje
uskuteczni, a nadto zobowizuje si elektryfikowa okrei
cho takie zobowizanie poprzednio na nim nie ciyo
Wyraeniu tej myli suy punkt 2 1-go projektu. i
Nastpn kwestj, ktr zaja si podkomisja, jest wy-
raony w dekrecie obowizek wykazania si odpowiednim
kapitaem zakadowym przez ubiegajcego si o uprawnie-
nie; dekret nie daje wskazwki, co jest rozumiane przez
kapita zakadowy, intencj ustawodawcy byo,1 eby to
by kapita wasny przedsibiorstwa; dlatego podkomisja
proponuje odpowiednie brzmienie 2 swego projektu,
Inne rnice nie maj wikszego znaczenia; dotycz one
m. inn. procedury cofnicia ulg.
P. C z a p l i c k i wskazuje, i projekt podkomisji dy
do wyeliminowania niejasnoci samego dekretu. Reaiizjje
on postulat, poparty jui na poprzedniem posiedzeniu przez
p. Siwickiego, by istniejce przedsibiorstwa mogy korzy-
sta z prerogatyw nowej ustawy.
W dyskusji, dotyczcej zbiorowego wystpienia o elek-
tryfikacj okrgu, zabierali gos pp. Herdin, Czaplicki, No-
wieki, Siwicki i inni, przyczem uznano, e brzmienie, za-
projektowane przez podkomisj, niedostatecznie jasno od-
zwierciada intencj autorw.
P. G r y c a proponuje wrci do brzmienia projektu Biu-
ra z dodaniem paragrafu okrelajcego kapita zakadowy
jako fundusze wasne" przedsibiorstwa. Mwca propo-
nuje przedyskutowanie najpierw punktu 2 1 projektu, ni
co przewodniczcy zgadza si. P, Gryca jest przeciwny
rozszerzaniu ulg na istniejce przedsibiorstwa.
P. C z a p l i c k i zwraca uwag, i w sowie rozbudo-
wa" uytem w punkcie 1-szym par. 1 mieci si pojcie
o istniejcych przedsibiorstwach, gdy wystarcza doko-
na nieznacznej zmiany w urzdzeniach, a koniecznot
zmian w zwizku z przyjciem na siebie obowizku elek-
tryfikacji okrgu zachodzi we wszystkich zakadach istnie-
jcych w Polsce by korzysta z prerogatyw dekretu.
P. S t r a s z e w s k i rwnie jest zdania, e wobec lep
i w punkcie 1 jest mowa o rozbudowie zakadu, mom
punkt 2 par. .2 skreli.
P. N o w i c k i prosi Komisj o wyjanienie, w jakim
kresie maj by ulgi stosowane, jeeli zostay dokonane in-
westycje czciowe "(np. kto posiada 100 km linji wysokie-
go napicia, a musi zbudowa jeszcze 30 km, aby zasili
okrg).
P. S t r a s z e w s k i informuje, e podkomisja zastana-
wiaa si, w jakim zakresie winny by przyznawane #
Co do podatku obrotowego jest atwo to ustali; nato-
miast podatku dochodowego niepodobna rozdzieli, tu w?
ulg naleaoby zastosowa w caoci.
Poruszono zagadnienie zakadu, ktry podejmie si zasi-
lania okrgu, lecz nie zbuduje linji na 30 kV, lecz wkroes.
tam linj na 15 kV; czy wwczas ulgi nie bd przyznani
Przyznanie ulg byoby niezgodne z liter ustawy, lecz ^
ne z jej duchem.
Po duszej dyskusji Komisja wypowiedziaa si za sw^
leniem p. 2 par. 1.
Komisja uchwala dalej: zastpi we wstpie do par-
sowa bd przyznawane na skutek odpowiednich spoJ
sowami ,,B.d przysugiway". W punkcie 1 J .1Zres5l,
sowa ,,lub podejmujc si". Wypowiedziano opinj, _
sznem jest uycie przez podkomisj sowa elektryfiKO"
zamiast zelektryfikowa", gdy proces elektryfikacjiie
bvwa si etapami. Postanowiono zamiast sw w "
nem uprawnieniu" uy sw ,,w odnonych upr**
niach".
Przechodzc raz jeszcze do sprawy zbiorowego
fikowania okrgw p. S t r a s z e w s k i wskaza, ^
okrg wocawsko-pocko-owicki nadaje si do g '
dzaju elektryfikacji; midzy przedsibiorstwami, r ,J
rych nale elektrownie, nie moe tam by fuzji z "
SPRAWOZDANIA I PRACE PKEn. - 1934
przyczyn, zreszt fuzja ta nie jest potrzebna. Moe nato-
miast powsta spka, tworzca sie, czc te elektrow- projektu nie budz wtpliwoci i zostay uzgodnione z Biu-
nie. Czyby do ulg z tytuu dekretu o popieraniu elektry-
fikacji miaa mie prawo tylko spka, ktra wybuduje
sie? Zdaniem mwcy, rwnie i zakady elektryczne, ka-
dy zosobna, winny korzysta z ulg w penym zakresie.
Umoliwienie i poparcie takiej wsppracy stanowioby po-
wany krok w popieraniu elektryfikacji, tembardziej, e
wwczas mogyby zakady te wzi na siebie rwnie elek-
tryfikacj powiatw mniej korzystnych,
P. S i w i c k i owiadczy, i godzi si na koncepcj zbio-
rowego wystpienia o elektryfikacj okrgu; naleaoby
zredagowa odpowiednie brzmienie rozporzdzenia wyko-
nawczego; z brzmienia, opracowanego przez podkomisj,
nie wynikaj wnioski, o jakie podkomisji chodzio.
Komisja postanawia zwrci si raz jeszcze do podko-
misji z prob o sprecyzowanie przypadku zbiorowego wy-
stpienia o elektryfikacj okrgu oraz o sformuowanie te-
go odpowiednio, o ile da si to zrobi, jako punktu 2-go;
gdyby podkomisja uwaaa umieszczanie tego zagadnienia
w osobnym punkcie 2-gim za niewskazane, moe daoby
si wyraniej sformuowa t spraw w punkcie 1-szyrn.
Nadto uchwalono prosi podkomisj o zastanowienie si,
czy wobec skrelenia punktu 2, moe pozosta sowo ,,wy-
buduj" w punkcie 1.
Komisja uchwala zaprosi do wsppracy w podkomisji
do opracowania projektu rozporzdzenia wykonawczego
do dekretu o popieraniu elektryfikacji na miejsce . p. Gay-
czaka, p. Straszewskiego; jednoczenie, na wniosek p.
Straszewskiego, postanowiono prosi o wspprac w teje
podkomisji p, Forberta.
Dalsza dyskusja dotyczya w punkcie 3 1 wyraenia
,.kapita zakadowy". P. H e r d i n wyjania, i osoba, pro-
wadzca rne interesy, powinna pewien fundusz, przezna-
czony na inwestycje elektryfikacyjne, uwidoczni w swych
ksigach i bilansach; kadorazowo bdzie ona w stanie
przedstawi dowd w postaci np. wycigu z ksig, i tem
samem sprawa funduszw wasnych" bdzie zaatwiona.
O kapitale zakadowym osb fizycznych nie mona m-
wi, tak e w tym wypadku definicja kapitau zakadowe-
go rwnie sprowadza si do funduszw wasnych.
P. C z a p l i c k i zwraca uwag, i legitymowanie si
si funduszami wasnemi" te nie daje gwarancji odpowie-
dniego stanu majtkowego ubiegajcego si o uprawnienie,
gdy przedsibiorstwo np. zaduone na due sumy, moe
posiada pewien niewielki kapita wasny i moe stale,
przy wszelkich zamierzonych inwestycjach, cigle powoy-.
wa si na ten sam kapita wasny.
P. S t r a s z e w s k i jest zdania, e obawy te s suszne.
P. H e r d i n zapytuje, jak bdzie si dokonywaa repar-
tycja obowizku wykazania si; wasnym kapitaem na daw-
ne i nowe inwestycje. Mwca uwaa omawiany przepis za
niedostatecznie przemylany. Niejasny jest zwrot zamie-
rzone inwestycje"; czy odnosi si to tylko do tych inwe-
stycyj, ktre daj prawo do ulg? Jeeli tak, to naleaoby
wprowadzi przepis interpretacyjny w tym sensie do roz-
porzdzenia.
P. N o w i c k i uwaa, e nie byoby wskazane formuo-
wanie takiego przepisu.
P. C z a p l i c k i stwierdza, i zasadnicz myl tego po-
stanowienia jest, e przedsibiorstwo, ktre korzysta z ulg,
nie moe by obnione wicej jak w 2/3 swoicli aktyww;
lecz.rozporzdzenie wykonawcze sformuowane w ten spo-
sb byoby sprzeczne z ustaw. Dla usunicia trudnoci
i nieporozumie naleaoby raczej znowelizowa ustaw.
P. R a u c h rwnie jest zdania, e zwrot o zamierzo-
nych inwestycjach" jest to lapsus, ustawa wymaga znoweli-
zowania w tym punkcie. Kapita zakadowy, a kapita wa-
sny to s rne pojcia; jaeli przyj brzmienie, propono-
wane przez podkomisj, bdzie zachodzia kolizja midzy
ustaw a rozporzdzeniem.
P. S i w i e k i prosi o zredagowanie rozporzdzenia zgod-
nie z praktyk yciow.
Uchwalono prosi podkomisj o sformuowanie nowego
brzmienia 3 projektu rozporzdzenia wykonawczego oraz
o zastosowanie odmiennej terminologii w stosunku do osb
fizycznych.
ISEn-131
P. S t r a s z e w s k i informuje, i pozostae paragrafy
rem Elektryfikacji; prosi czonkw Komisji o przygotowa-
nie i zgoszenie zawczasu ewentualnych uwag, nastrczaj-
cych si z powodu tych przepisw.
Nastpne posiedzenie wyznaczono na pitek 22 grudnia.
Protok posiedzenia z dnia 22 grudnia 1933 r.
Obecni pp.: Forbert, Gryca, Herdrn, Hubert, Monikowski,
Nowiciki, Okoniewski, Siwicki, Stefaoowski, Straszewski.
Przewodniczy na posiedzeniu p. H u b e r t , zastpujc
nieobecnego z powodu choroby przewodniczcego Komisji
p. CzapMckiego,
1. Rozporzdzenie wykonawcze do ustawy
o popieraniu elektryfikacji.
P, H e r d i n referuje opracowany ,przez podkomisj pro-
jekt rozporzdzenia wykonawczego do ustawy o popiera-
niu elektryfikacji. Prcz wprowadzenia zmian, w punktach
1 i 2 1, zaleconych na poprzedniem posiedzeniu Komisji,
podkomisja proponuje ze swej strony niektre zmiany do-
datkowe w tyche punktach, mianowicie: zamiast sw
...uprawnionym, ktrzy podjwszy si elektryfikowa..."
sowa .uprawnionym, ktrzy podjwszy si elektryfika-
cji..."; sowa przynajmniej jeden z" proponuje podkomisja
wykreli; w kocu punktu 1 doda, jako ustp kocowy
sowa: Ulgi bd przysugiway uprawnionemu, czynice-
mu zado wymaganiom ustpu 1 :punktu 1, bez wzgldu,
czy elektryfikacji okr,gu elektryfikacyjnego podj si ca-
kowicie sam, czy te obok innych uprawnionych"; podko-
misja miaa tu na widoku zarwno taki wypadek, gdy w ce-
lu elektryfikacji caego okrgu zgosz si jednoczenie re-
flektanci na elektryfikacj jego czci, tak aby w wyniku
elektryfikowa go cakowicie, jak i ten wypadek, gdy np.
wytwarzania ener.gji dla caego okrgu podejmie si jedno
przedsibiorstwo, za przesyania i rozdziau energji na
cay okrg podejmie si drugie i t. ip.; podkomisja jest zda-
nia, i kade z przedsibiorstw, fctre porobi inwestycje, wy-
mienione w ustawie o popieraniu elektryfikacji, przyczynia-
jc si w ten sposb do elektryfikacji okrgu, bdzie mia-
o prawo do ulg.
W dyskusji, tktra miaa na celu wyjanienie, ozy redak-
cja, proponowana przez podkomisj, dostatecznie jasno wy-
raa suszn zasadniczo myl umoliwienia elektryfikacji o-
krgu, w ktrym istnieje kilka zakadw elektrycznych
uprawnionych, nie stanowicych jednej osoby prawnej, ani
-nie mogcych zla si w jedno przedsibiorstwo, natomiast
mogcych wsppracowa czy to na zasadzie podziau tere-
nu okrgu (podzia poziomy"), czy na zasadzie podziau
funikcyj (podzia pionowy"), gos zabierali pp. Hubert, No-
wicki, Straszewski, Herdin, Forbert, Oikoniewski. Jako
przykad moliwoci tego rodzaju wsppracy wskazano
okrgi: wocawsko - pocki i krakowsko - dbrowski.
P, H e r d i n przypomnia, .i na poprzedniem posiedze-
niu wsppraca pionowa" nie bya wcale omawiana, na-
tomiast omawiano wspprac poziom", przyczem rw-
nie p. Dyre/ktor Biura Elektryfikacji wyrazi opinj, i t y -
oby podane, aby w rozporzdzeniu sprawa wsppracy
terytorjalnej bya postawiona wyranie. Propozycja, by za-
miast sw obo,k innych uprawnionych" da sowa cz-
nie z innymi uprawnionymi" nie jest trafna, gdv wyraz
cznie" nasuwa myl fuzji przedsibiorstw, a wanie cho-
dzi nie o to.
Na uczynion przez p. N o w i e k i e g o uwag, i trudno
jest ustali, jaka dziaalno elektryfikacyjna przyczynia si
do elektryfikacji okrgu, jako caoci, a jaka nie, wyjanio-
no, e chodzi tu o przedsibiorstwa, ktre, w przeciwsta-
wieniu do elektryfikacji lokalnej, prowadz prac elektry-
fikacyjn w okrgu, wychodzc poza osiedla o zagszczonem
zailudinieniu. . . .
Zwrcono dalej uwag, i paragraf 4 zastrzega dla Mini-
stra Przemysu i Handlu ostateczn decyzj, stwierdzajc
. prawo do ulg, e zatem w wypadkach, gdy bdzie zachodzi-
a wtpliwo, czy przez przepis projektowany nie przelizg-
nie si przedsibiorca, nie zasugujcy na ulgi, Minister Prze-
mysu i Handlu bdzie mg ich nie udzieli.
Wkocu wyraono opinj, i uycie sowa obok" w ust-
pie dodatkowym, proponowanym przez podkomisj, jest
suszne, a dodanie tego ustpu, jako zgodnego z duchem
139- Er,
ustawy i idcego po tej linji," po jakiej Ministerstwo Prze-
mysu i Handlu pragnie i, to jest po linji istotnego po-
parcia elektryfikacji, uznano za podane.
Referujc w dalszym cigu projekt podkomisji, p. H e r-
di.n. komunikuje, ii iv 2 po sowach ...ktrego posia-
danie w wysokoci conajmniej 1/3",.. dodano sowo zamie-
rzonych", tak jak to jest powiedziane w dekrecie o popiera-
niu elektryfikacji. Do 2 proponuje podkomisja doda na-
stpujcy ustp drugi, dodatkowy: Ilekro chodzi o za-
kad elektryczny istniejcy, warunek art. 1, ustp 3, po-
woanego rozporzdzenia, bdzie speniony zarwno wtedy,
gdy kapita bdzie odpowiada conajtnniej 1/3 wartoci
wszystkich inwestycyj, wcznie z inwestycjami zamierz-one-
mi, jak i wtedy, gdy kapita dotychczasowy ulegnie pod-
wyszeniu Gonaj-mniej o 1/3 wartoci zamierzonych inwe-
stycyj".
P. No w i e k i wyjania, i chodzi o nieprzyznawanie
ulg przedsibiorstwom zaduonym; przytacza opinj Mini-
sterstwa Skarbu w tej sprawie; wskazuje, i chodzi o zwal-
czanie niezdrowej polityki kapitaowej przedsibiorstw
elektryfikacyjnych.
P. S t r a s z e w s i k i wskazuje, i polityka ta jest skut-
kiem niefortunnej konstrukcji podatku dochodowego, Przy-
znanie ulg w imyil proponowanego przepisu skoni przedsi-
biorstwa do podwyszenia kapitau accyjnego.
P, O k o n i e w s k i przypomina, i ustawa o popieraniu
elektryfikacji ma cna celu pobudzenie przedsibiorstw elek-
tryfikacyjnych do rozwoju i rozbudowy; w tym celu naley
przycign, i zachci kapita, zwaszcza kapita zagra-
niczny.
W dalszym cigu dyskusji zwrcono raz jeszcze uwag,
i po przyznaniu ulg podatkowych przedsibiorstwa nie b-
d miay interesu podtrzymywa fikcyjnego stosunku ka-
pitau wasnego do poyczkowego i bd podwyszay ka-
pita akcyjny, a wic przyznanie ulg bdzie bodcem do
uzdrowienia przedsibiorstwa w pojciu Ministerstwa
Skarbu.
Wskazano w dalszym cigu, i samo pojcie kapitau za-
kadowego w rnych ustawach rozumiane jest rnie; tak
nip, co innego rozumie przez kapita zakadowy ustawa
0 opatach stemplowych, co innego ustawa o spkach
akcyjnych. Gdy uywa si okrelenia kapita zakadowy"
naleaoby doda w rozumieniu ustawy o.,." i wymieni,
jakiej mianowicie ustawy. Punkt 3 art. 1 ustawy o po-
pieraniu elektryfikacji dotyczy zarwno osb fizycznych jak
1 prawnych, a zatem kapita zakadowy", rozumiany jest
tam nie w cisem znaczeniu tego sowa, lecz w specjalnem
znaczeniu.
Po duszej dyskusji wyraono pogld, i ustawa o po-
pieraniu elektryfikacji nie moe mie na celu wysanowania
wstecz stosunkw w spkach akcyjnych i poprawiania
ustaw podatkowych; niemniej, przyznanie ulg podatkowych
przyczyni si automatycznie do sanacji stosunkw,
W wyniku dyskusji przyjto 2 w caoci w redakcji
podkomisji.
P. H e r d i n referuje zmiany, jakie wprowadzi projekt
podkomisji w 3 w stosunku do projektu Biura Elektryfi-
kacji. W punkcie 1 3 zamiast sowa projektowanego"
podkomisja proponuje wyjednanie"; w punkcie 2 do-
da sowa: lub dokonana". Komisja nie aprobuje tego
brzmienia punktu 2, zalecajc nastpujce: wskazanie
miejsca budowy 'lub rozbudowy zakadu elektrycznego ', Tak
samo purtkt 3 uchwala Komisja w brzmieniu: opis budowy
lub rozbudowy zakadu elektrycznego". Punkt 4 3 pro-
jektu podkomisji ulega zmianie w zwizku ze zmienion re-
dakcj 2; mianowicie: zamiast sw conajmniej 1/3 za-
mierzonych inwestycyj", ma by tame przepisanej"; po
sowie kosztorys" dodaje si sowo zamierzonych"; sowa
,,dajcych prawo do ulg" wykrela si; od sw .petenta
do pokrycia..." do koca Sikrela si, dodajc zamiast nich
sowa: o ktrem mowa w art. 1, punkt 3, powoanego roz-
porzdzenia". Wobec tego punkt 4 3 otrzymuje bramie-
nie nastpujce: ,,4) zalenie od wyboru petenta: bd do-
wody, stwierdzajce posiadanie przez petenta w przedsi-
biorstwie elektrycznem, o ktre chodzi, wasnego kapitau,
o ktrym mowa w 2, w wysokoci tame przepisanej,
Wydawca: Spka z ogr. odp. Przegld Techniczny".
1934 - SPRAWOZDANIA I PRACE
a w szczeglnoci k o s z t o r y s zamierzonych inwestvcvi
o s t a t n i bilans, a co d o s p e k n a d t o statut lub u
W M
splkow i wycig z r e j e s t r u handlowego, bd zobowi
nie o k t r e m m o w a w art, 1 punkcie 3 powoanego r
rzdzenia". Z
P'
W 4 -uchwala Komisja zamiast sw: Decyzj otf
Minister P r z e m y s u i H a n d l u w Monitorze Polskim" sio
Decyzj rzeczon Minister Przemysu i Handlu ogasza
Monitorze Polskim i komunikuje j n a pimie petentowi
W 5 podkomisja ani Komisja adnych zmian nie wnro'
wadzaj.
W 6 proponuje podkomisja sowo wniosku" zamiast
d a n i a " ; Komisja t zmian aprobuje.
W 7 i 8 n i e w p r o w a d z o n o zmian.
W 9 i 10 podkomisja w p r o w a d z i a drobne zmiany re-
dakcyjne. Komisja z a l e c a doda po sowach wniosek o
cofnicie ulg" sowa w caoci (lub czciowo". 10 u .
c h w a a Komisja skreli z u p e n i e , jako zbyteczny. Wobec
tego 11- b d z i e p a r a g r a f e m dziesitym.
Na tem dyskusj n a d p r o j e k t e m rozporzdzenia wyko-
nawczego do ustawy o p o p i e r a n i u elektryfikacji zakoczo-
no, polecajc prosi s e k r e t a r j a t P. K. En. o przepisanie jjo
w ostatecznie uchwalonej redakcji, poczem, po przejrzeniu
go p r z e z p . mec. Herdina, o p r z e s a n i e go do Biura Elektry-
fikacji.
2. S p r a w a cofnicia u p r a w n i e na legalizacj
licznikw.
P. H u b er't z a k o m u n i k o w a , i wpyna do Komisji
z p r o b o zaopinjowanie, s p r a w a cofnicia uprawnie ni
legalizacj licznikw; s p r a w t Ministerstwo traktuje jako
piln,
P, Straszewski wyjania, i szereg wikszych
e l e k r o w n i posiada u p r a w n i e n i e n a legalizacj licznikw.
K a d y t a k i z a k a d m a inyniera z a t w i e r d z o n e g o przez Gw-
ny U r z d Miar i podlegajcego temu Urzdowi, wobec cze-
go inie mona czyni z a r z u t u , i z a k a d y elektryczne w spo-
sb dowolny legalizuj p r z y r z d y miernicze dla swych was-
n y c h odbiorcw. Cofnicie u p r a w n i e n a legalizacj wywo-
o w duych e l e k t r o w n i a c h niesychany chaos; ma ono praw-
d o p o d o b n i e ma w i d o k u cele wycznie fiskalne, gdy zakady
legalizacji opacaj tylko 30% swych wpyww na rzecz
G w n e g o U r z d u Miar, a w r a z i e p o t w o r z e n i a zamiast nici
t. zw, p u n k t w legalizacyjnych, opacayby 50%. Dotych-
c z a s o w y stan r z e c z y n i e d a p o w o d u do skarg, jesl wygod-
ny, powinien b y u t r z y m a n y .
S p r a w t u c h w a l o n o r o z p a t r z y dokadniej a a nastpnem
po-siedzeniu, n a k t r e p o s t a n o w i o n o zaprosi przedstawicie-
la G w n e g o U r z d u Miar i p r z e d k t r e m winny by roze-
s a n e czonkom. Komisji materjay do zaznajomienia sit
szczegowego z e spraw.
PODKOMISJA TORFOWA
Protok posiedzenia z dnia 8 grudnia 1933 r,
Obecni: p. in, Tooczko, jako przewodniczcy, dr, Du-
bois, in. Grski, in. Kazubski, mgr. Ptaszycki, dr. Ko-
ycki, prof. urczynowicz.
1. Odczytano i przyjto protok z dnia 3.XII 1933 r.
2. Po przeprowadzeniu dyskusji nad punktem 15 praT'
jto go w redakcji p. in. Tooczki, za szczegowe) re-
dakcji punktu 20 i 21 podj si p. dr. Dubois i in. Oot-
ski w porozumieniu z p. in. Tooczk, poczem postano-
wiono po wykonaniu wspomnianych zmian odda grojelt
do druku w Sprawozdaniach i Pracach P. K. En. .
3. Po przeczytaniu Instrukcji C Szczegowe badanu
torfowisk" i przeprowadzeniu dyskusji, postanowiono pr_
si pp. Dubois, Kazubskiego, Ptaszyckiego i Turczynow-a
cza o jej przeredagowanie, poczem projekt ten zr as ^
rwnie wydrukowany w Sprawozdaniach i " c l
P. K. En.".
4. Zajcie si przygotowaniem Konferencji torfowej P,
wierzono pp. Kazubskiemu, Stefanowskiemu i Turczyn"
czowi.
Mikulsi
Redaktor odp. In, Czesaw
PRZEGLD TECHNICZNY - 1534, 29

H. CEGIELSKI, Sp. Akc.

P O Z N A
Adres telegr. Hacegielski. Telefon Nr. 70-56.

Produkuje w swoich Zakadach:

Parowozy dla pocigw kurjerskich, osobowych i towa-
rowych.
Wagony osobowe, restauracyjne, sypialne, pocztowe
w nowoczesnem calostalowem wykonaniu,
Wagony towarowe: wglarki, platformy, chodnie, cy-
sterny do transportu kwasw i gazw,
Koty parowe do najwikszych wymiarw, najwyszych
uywanych cinie, przegrzewu pary, do opau wglem,
pyem wglowym lub gazami.
Koty parowe opromieniowane Lopulco".
Ekonomizery pat. Stierle" i ogrzewacze powietrza.
Ruszty mechaniczne przystosowane do palenia miaem
wglowym.
Wiee antenowe i radjonadawcze.
Urzdzenia transportowe, suwnice, podnoniki i prze-
noniki stae i przewone, urzdzenia do masowego
transportu.
Aparatura dla Przemylu Chemicznego, specjalnie prze-
mysu zwizkw azotowych, suchej destylacji i ek-
strakcji drzewa i wgla, prochowni, gazowni. Wy-
czna licencja f-y Barbet" Pary, obejmujca desty-
lacj i rektyfikacj alkoholu, benzolu, ropy ziemnej
i t p.
Kompletne instalacje dla cukrowni, rafinerji cukru, go-
rzelni, rektyfikacji i syropiarni.
Nowoczesne piece wapienne.

Lokomobile parowe przewone i stacyjne dla celw rol-
niczych i przemysowych do 350 KM.
Zbiorniki do gazw o zamkniciu wodnem i suchem
(Pat. Klonne). Zbiorniki do pynw.
Suszarnie bbnowe do wytokw na gazy kominowe.
Urzdzenia sanitarne (sterylizatory, komory dezynfek-
cyjna i t. p.).
Specjalne precyzyjne wyroby mechaniczne.
25

SP. AKC. J. J O H N W ODZI

WYKONYWA W ODDZIEL K O T W

O R Y G I N A L N E KOTY STREBEUA do centralnego ogrzewania na

wod i par od 0,9 do 286 metr. kwadr. pow. ogrzew.

RADJATORY JEDNO-, DWU- i CZTEROSUPKOWE

specjalne typy dla szk, szpitali, niewielkich pomieszcze.

ArAKAIY, I\v_/IY i AAloY z eliwa ugo- kwaso- i ognioodpornego,

BIURA WASNE:

WARSZAWA, POZNA, KRAKW, LWW, GDASK, KATOWICE

 1934 - PRZEGLD TECHNICZNY!
30

STARACHOWICE
xkyjcenfrainecp

RECK

S. A. Z G. Drukarnia Polska", Warszawa. Szpitalna 12. Tel. 5.87-S8