Jedwabny Szlak jako droga wymiany religijno-kulturowej na przestrzeni wiekw.

Od najdawniejszych czasw staroytne cywilizacje posiaday szlaki handlowe, zarwno

ldowe , jak i morskie. Suyy one jako drogi dostaerczania cennych surowcw i
towarw na rozmaite obszary. Wzdu nich powstaway osady handlowe, warownie ,
miasta, warownie etc. Sprzyjao to rozwojowi gospodarczemu i oglnemu rozwojowi
ycia. Przykadami s tutaj choby synny Szlak Kadzidlany widcy z poudnia Arabii
do wschodnych wybrzey Morza rdziemnego i sucy do dostarczania ( jak sama
nazwa wskazuje) wonnoci, takich jak mirra, kadzido czy aloes bardzo cenionych w
antyku i wiekach rednich.Luce Boulnois, szlakiem jedwabiu. Warszawa 1968, s. 104.
Jednak oprcz wspomnianych korzyci gospodarczych warto podkreli , e tymi
drogami mogy wdrowa takze wpywy kulturowe np. artystyczne lub intelektualne w
rodzaju np. nowinek religijnych.Takie drogi wymiany handlowej sprzyjay te bardzo
mieszaniu si rozmaitych etnosw. Tego typu interrakcje s bardzo widoczne na innym
szlaku, od nazwy gwnego towaru tamtdy wysyanego zwanym Jedwabnym.
Geneza.
Pocztki Jedwabnego Szlaku zwizane s z licznymi wojnami , jakie toczyli wadcy
staroytnych Chin z koczowniczymi , najprawdopodobniej turecko- mongolskiego
pochodzenia plemionami Hiung- nu w 2 po. III w . i na pocztku II przed narodzeniem
Chrystusa, ktre w tym czasie zamieszkiway stepy obecnej Mongolii i od pnocy
najeday ziemie chiskie ( to przed ich zagroeniem mia chroni synny Wielki Mur
wznoszony od wspomnianego III stulecia przez Pierwszego Cesarza Shi Huangdi (259-
210 p.n.e). Helmut Uhlig , Jedwabny Szlak.Warszawa 1996, s. 22-23 Po jego mierci
Panstwo rodka ogarny konflikty dynastyczne i nastpi okres wewntrznego zamtu z
ktrego zwycisko wyszli przedstawiciele nowej dynastii - Han panujcej od 206 .pne. do
220 ne. Jednym z pierwszych priorytetw nowej dynastii byo rozbicie uciliwych
Hiung-nu i oddalenie raz na zawsze zagroenia z ich strony dla Chin.Dlatego te doszo
do serii wojen z nomadami , ktrzy zostali rozgromieni za czasw cesarza Wu Di (141-87
p.n.e.), wskutek czego Chiczykom udao si opanowa szereg terenw i miast na terenie
obecniej prowincji Gansu i Turkiestanu Wschodniego ( obecnie chiska prowincja
Sinkiang) z takimi orodkami miejskimi jak Chotan, Jarkend czy Kaszgar ktre w
przyszoci miay bardzo rozwin si pod wzgldem gospodarczym.ibidem, s. 27.Z
okresem walk Chiczykw z nomadami zwizany jest bardzo wane wyprawy zaufanego
dworzanina cesarza chiskiego Wu, Chang K,iena , ktry w 138 r. pn.e. wysa poselstwo
na czele ze wspomnianym Czangiem, aby zawaro sojusz z plemieniem iraskich
nomadw z Azji rodkowej, zwanym w rdach chiskich Yue- Czy. Chiscy posacy
dotarli po 10letniej wdrwce na teren dzisiejszej Doliny Fergaskiej w Uzbekistanie,
gdzie zamieszkiwali Yue- Czy.Witold Rodziski, Historia Chin.Wrocaw 1995, s. 91-92.
Nie udao im si co prawda uczyni aliantami Chiczykw tamtejszych koczownikw ale
poczynili bardzo istotne spostrzeenia dotyczce natury gospodardczej i wojskowej. W
Kotlinie Fergaskiej mianowicie od dawna miejscwowe ludy chodoway specjaln ras
koni bojowych, nazywanych "komi niebiaskimi . "Zwrciy one uwag chiskich
posw z racji tego , i ich kraj toczy wspomniane krawe walki z koczownikami z
mongolskich stepw, uywajcych pancernej a zarazem zwrotnej kawalerii , przeciwko o
wiele liczniejszym , ale gwnie pieszym wojskom chiskim.ibidem Dziki reorganizacji
swoich wojsk i utworzeniu jazdy mona byo zwyciy odwiecznych wrogw. W
zamian za to oferowali wyroby luksusowe , wrd ich ten od ktrego wzia si nazwa
caej pniejszej drogi handlowej- jedwab. I to by jeden z powodw dla ktrych Chiny
chciay nawiza stosunki handlowe z ludami Azji rodkowej. W pniejszym okresie
Chiczycy po rozbiciu Hiung- nu zaczli podejmowa zbrojne wyprawy w gb Azji
rodkowej, aby zabezpieczyc sobie nadal dostawy bojowych rumakw , m.in. oblyli
Kokand w tej samej Kotlinie Fergany do ktrej trafi wczeniej Czang Kien.Szlakiem
Jedwabiu. S. 27.Jednoczenie zaczto budowa forty i twierdzie w miastach - oazach w
Turkiestanie Wschodnim, znajdujcym si pod chisk wadz w celu zabiezpieczenia
przez najazdami drogi handlowej. Trzeba zauway , e to by okres bardzo burzliwy dla
tej czci wiata. Oprcz eskspansji Hiung - Nu na granicach chiskich, w Azji
rodkowej trway ekspansje innych ludw stepowych- wspomnianych ju Jue-Czy i
Sakw , ktrzy podbijali kolejne ziemie, z czasem sigajc na subkontynent indyjski i
zakadajc wasne pastwa.Bobodan Gafurow, dzieje i kultura ludw Azji Centralnej,
Warszawa , s. 142-143.
W Iranie natomiast rosa potga pastwa Partw , utworzonego na czci ziem monarchii
hellenistycznej Seleucydw ok. 238 .p.ne. Z czasem podbijali coraz to nowe regiony na
rodkowym i Bliskim Wschodzie by w kocu wej w konflikt z agresywn Republik
Rzymsk, co spowodowao krwaw bitw midzy obiema stronami pod Carrhae w 53 r.
p.n.e., zakoczon zagad rzymskiej armii pod wodz Marka Licyniusza Krassusa, a tym
te otwierajc krwawy cig wojen pomidzy Imperium Rzymskim a Iranem, trwajcy
nastpne setki lat. E. Wipszycka, B. bravo, Historia staroytnych Grekw , t. III.
Warszawa 2010,, s. 446-447. W tym czasie na wschodzie, w krainach Azji rodkowej i
pnocnych Indiach dawne ludy Yue- Czy utworzyy pastwo Kuszanw, ktre byo
skonfliktowane z graniczc z zachodu Parti, tym samym te sprzymierzecem Rzymu
w jego walce z Partami. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia staroytnych Grekw , t. III.
Warszawa 2010, s. 402.Natomiast wszystkie trzy mocarstwa miay jedn wspln cech-
byy bardzo zainteresowane chiskim jedwabiem i byy w stanie zaoferowa
mieszkacom Pastwa rodka w zamian za to najrozmaitsze towary- metale szlachetne,
wyroby ze szka wytapianego w Aleksandrii, artystyczn biuteri, winogrona, inne
roliny uprawne tak jak np. lucerna etc. Bardzo przez Chiczykw ceniony by take
pszlachetny kamie wydobywany w okolicach Chotanu w dzisiejszym Turkiestanie
chiskim nefryt.Tak oto narodzi si synny w pniejszych wiekach Szlak Jedwabny.
Wpywy kulturowe.

Jednak nie tylko towary i ludzie podrowali t tras , ale take nowe prdy w sztuce ,
filozofii, religii etc, ktre wzbogacay kultur chisk. DziZ biegiem dekad i upywem
wiekw Szlak coraz bardziej si rozwija , przyczyniajc si do gospodarczego rozwoju
krain i pastw przez ktre bieg. wiat rdziemnomorski , zdominowany w I w. p.n.e
przez dynamiczna ekspansj Republiki Rzymskiej ( pniej , w I stuleciu nowej ery
przeksztaconej w Cesarstwo wysya w stron Orientu karawany kupieckie , ktre wiozy
wyroby luksusowe bdce wytworami kultury greko- rzymskiej. Oprcz wspomnianych
powyej towarw bya to take charakterystyczna ceramika uytkowa, wypalana w
specjalnych piecach na terenie zromanizowanej Galii,rnego rodzaju amfory, ktre byy
wypenione gwnie cenionym przez elity rnych krlestw azjatyckich ( i nie tylko)
wymienitym winem , wytwarzanym w rejonie rdziemnomorza.Jednak innym
aspektem caej sytuacji by fakt , i w caym regionie, w ktrym przebiegay szlaki
handlowe pokj by raczej wyjtkiem ni regu. Zacz si ten proces ju od wypraw
Aleksandra Macedoskiego, ktry w latach 331-327 p.n.e w wyniku najazdw swoich
helleskich wojsk podporzdkowa sobie tereny obecnej Azji rodkowej, Afganistanu i
pnocno-zachodnich Indii.Marek j. Olbrycht, Aleksander Wielki i wiat iraski, Rzeszw
2004, s. 28. Po jego mierci w 323 r. na tych terenach powstaa hellenistyczna monarchia
Seleucydw, z ktrej ok. 250 r. p.n.e wyodrbnio si krlestwo grecko-baktryjskie,
istniejce do II w. p.n.e .Borys Stawiski, Sztuka Azji rodkowej, Warszawa 1988, s.
40.Jednoczenie by to okres masowych migracji ludw koczowniczych, ktrzy na
gruzach hellenistycznych krlestw zaoyli swoje wasne pastwa.Jednak zawirowania
polityczne sprzyjay wpywom kulturowo-religijnym , zarwno z Zachodu, od strony
Imperium Romanum , jak ze strony pastw orientalnych Indii i Chin. Jednym z tego
typu aspektw by buddyzm- religia ( lub raczej system filozoficzny, ktry narodzi si w
VI w. p.n.e w maym ksistwie na pnocy Indii. Przyjmuje si , ze zetknli si z nim ju
greccy najedcy z Baktrii, ktrzy w poowie II w. nacierali na obszary subkontynentu
indyjskiego, przejciowo zajmujc rozlege jego obszary a po miasto Pataliputra nad
dolnym Gangesem.Stanley Wolpert, Nowa Historia Indii, Warszawa 2010, s. 92-
93.wiadectwem archeologicznym jest m.in. pochodzce z tego okresu stanowisko
archeologiczne w porcie Barygaza nad Oceanem Indyjskim, gdzie znajdowaa si
wwczas faktoria handlowa zamieszkana przez zarwno kupcw z Zachodu ( rzymska
Syria, Egipt) jak i rodkowoazjatyckich z pastwa Grekw baktryjskich, czego
wiadectwem s m.in. typowe monety tego krlestwa przedstawiajce motywy indyjskie(
jak np. wity byk Nandi) jak i hellenistyczne ( np. przedstawienie bogini zwycistwa
Nike czy te bg Soca Helios.Odkryto take liczne wyroby rzemiosa majce
rdziemnomorskie pochodzenie, np. ceramik, szklane naczynia i paciorki , wyroby
metalowe, aczkolwiek z zastrzeeniem , i cz tych artefaktw musiaa by wyrabiana
na miejscu.Innym wiadectwem wpyww Grekw Baktryjskich jest skarb monet z
Gudaratu z tego okresu. Jeli chodzi o buddyzm , z materialnymi dowodami jego
ekspansji na pozaindyjskie tereny , m.in. Azji Centralnej mamy do czynienia dopiero od
powstania wspomnianego powyej krlestwa Kuszanw. Obszar ten obejmowa oprcz
duej czci zachodnich i rodkowych Indii take przylege obszary Azji Centralnej i
Afganistanu, m.in. tereny takich krain historycznych jak np. Baktria, Fergana, Chorezm,
Sogdiana, Afganistan i ssiadujce z nimi na wschodzie tereny urodzajnych oaz i miast
handlowych Turkiestanu Wschodniego( obecnie chiska prowincja Sinkiang.).Wszdzie
te zaczy powstawa orodki buddyjskiego kultu jak klasztory, wydrzone w skale
groty o celach mieszkalno-kultowych dla mnichw i ascetw, stupy( monumentalne
budowle z kamienia i wypalanej cegy na planie koa kryjce relikwie buddyjskich
witych itp. Pozostaoci tego typu obiektw sakralnych odkryto w wielu miejscach Azji
rodkowej. Naley do nich .m.in. stanowisko archeologiczne w miejscowoci Kara- Tepe
nad Amu-Dari.L. I Albaum, B. Brentjes, Stranicy zota, Warszawa 1982, s. 127. Badania
archeologiczne prowadzone w tym miejscu wykazay , i w I w. p.n.e. do II w. n.e.
znajdowao si tutaj lokalne sanktuarium buddyjskie, m.in. skadajce si z jaski
ozdobionych malowidami, przedstawiajcymi m.in. sceny z ycia okolicznych
mieszkacw. Malowida wskazuj na wpywy kulturowe idce zarwno od strony Indii (
ktre wwczas podobnie jak Azja Centralna znajdoway si pod panowaniem dynastii
iraskich Kuszanw,ktrych krlestwo wwczas nie tylko bogacio si dziki handlowi
na Jedwabnym Szlaku , ale te podlegao wpywow kulturowym z rnych orodkw
wczesnego wiata m.in. z Rzymu czy Chin). Hellenistyczne wpywy na tym stanowisku
obrazowa m.in. prostkotny dziedziniec w buddyjskiej wityni otoczony kolumnad w
stylu korynckim( zwieczenia kolumn byy wykonane w formie lici akantu.ibidem
Odkryto take fragmenty rzeb nawizujce stylistycznie do tzw. sztuki Gandhary, ktra
wwczas przeywaa swj rozkwit na terenach przygranicznych obecnego poudniowego
Afganistanu i plnocno-zachodniego Pakistanu obszarw bdcych polityczno-
administracyjnym jdrem pastwa Kuszanw.Arnold J. Toynbee, Hellenizm. Dzieje
Cywilizacji.Toru 2002,s 198. Te obszary byy od czasw wypraw Aleksandra
Macedoskiego byy zamieszkane przez prnie rozwijajce si spoecznoci kolonistw
grecko-macedoskich, ktrzy koegzystowali na tych terenach z ludnoci irask i
hindusk. Efektem tego wczesnego multikulturalizmu byo powstanie wspaniaych
dzie sztuki ( zwaszcza rzeby penej i reliefw) czcych w sobie wpywy
hellenistyczne ( zachodnie) z orientalnymi. Wida to choby w przedstawianiu
wyprostowanych postaci , na wzr grecki, ktre na dodatek s ubrane w pofadowan
typow szat typu greckiego tzw. himation , a take krcone wosy na wzr
przedstawie m.in. boga Apolla. Wpywy tej sztuki promienioway gboko na obszar
Azji Centralnej , gdzie jej wiadectwa znajdujemy m.in. na terenie poudniowego
Uzbekistanu , w miejscowoci Ajrtam koo Termezu nad rzek Amu Daria, gdzie w
1932 r. przypadkiem odkryto fragmenty bogato rzebionego fryzu z wapienia ,
przedstawiajcy postacie muzykantw ( fletnikw i harfistw na tle bujnych lici akantu,
ktry stanowi cz miejscowej wityni.praca zbiorowa, ladami dawnych kultur. Od
Wogi do Oceanu Spokojnego. Warszawa 1958, s. 430. wiadectwem kontaktw ze
wiatem Zachodu s take znaleziska archeologiczne w tym rejonie, m.in. medalion z
wizerunkiem greckiego boga wina , Dionizosa czy te artefakty z nekropoli w
miejscowoci Tilla Tepe w pnocnym Afganistanie , gdzie odkryto m.in. szklane
naczynia z Aleksandrii. O tym, jak w wczesnych wiekach daleko w gb Azji docieray
wyroby rzemiosa i sztuki z basenu Morza rdziemnego , mwi choby znaleziska
archeologiczne z nekropoli tureckiego ludu Hiung-nu w Noin Ua na terenie Mongolii,
gdzie obok tradycyjnych wytworw kultury materialnej koczownikw , takich jak.np.
elazne groty strza, wdzida, metalowe plakietki z wytaczanymi przedstawieniami
zwierzt , odkryto luksusowe towary zarwno z Chin jak i Imperium Romanum. W
pierwszym przypadku chodzio o m.in. naczynia z laki, nefrytowe precjoza, jedwab,
zwierciada z brzu itp. Natomiast zachodnie pochodzenie maj odkryte tam paciorki z
bursztynu i tkaniny zdobione greckimi motywami mitologicznymi, ktre jak przyjmuj
naukowcy zostay wykonane w Syrii. Znaleziska s datowane na I w. p.n.e- I w. n.e.
Azja rodkowa bya w opisywanym okresie obszarem , na ktrym kultura ludw
osiadych z yznych oaz stykaa si ze spoecznociami nomadw przybywajcych z
Wielkiego Stepu, czego wiadectwem s np. cmentarzyska grzebalne ludnoci
koczowniczej umiejscowione na skraju tamtejszych terenw uprawnych, ktre odkryto
w poudniowym Uzbekistanie i Tadykistanie, ktre s datowane na I w. p.ne. I ktre
dostarczyy obecnoci elementw kulturowych zarwno pochodzenia nomadycznego jak
i klasycznego. Borys Stawiski, sztuka.s. 97.Tradycj koczownicz reprezentuj m.in.
klamry do pasa i zapinki wykonane z brzu , przedstawiajce typowe motywy iraskich
ludw Wielkiego Stepu jak np. sceny rozszarpywania si zwierzt, np. walk tygrysa z
wielbdem. Odkryto take zote kolczyki w ksztacie drapienych ptakw zdobione
geometrycznym wzorem z turkusw i biaego wapienia.ibidem, Znaleziska te maj
analogie w sztuce koczowniczych ludw stepowych pochodzenia iraskiego
zamieszkujcych wtedy Wielki Step od ujcia Dunaju a po poudniow Syberi.
Natomiast do zabytkw o cechach hellenistycznych nale m.in. przedstawienia bogini
identyfikowanej z greck Artemid na zotej blaszce czy te piercienie z mosidzu
zdobione w typowo helleno-rzymskie motywy- jak np. delfiny, Nike. Wspomniana ju
Artemida czy boscy bliniacy Kastor i Polluks.ibidem, s. 98-99. Tego typu przedmioty
odkryto na dwch stanowiskach- cmentarzysku Tucharskim na zachodzie obecnego
Tadykistanu i Cmentarzysku Lawandackim w poudniowym Uzbekistanie. Sa one
wiadectwem nie tylko rnych wpyww kulturowych przenikajcych si wewntrz
wczesnych spoecznoci, ale wiadectwem , i na przeomie er obszar dzisiejszej Azji
rodkowej by zamieszkany nie przez ludno mongoloidaln , ktrej korzenie kultury
materialnej i duchowej znajdoway si na Dalekim Wschodzie, ale przez indoeuropejskie
ludy iraskie o wsplnych cechach kulturowych, bdcych krewniakami i przodkami
obecnych Tadykw czy afgasko-pakistaskich Pasztunw.Stanislaw Kalita. Grecy w
Baktrii i Indiach.krakw 2005, s. 47-48. Warto te wspomnie o roli kulturotwrczej
jakie odgryway hellenistyczne miasta , zakadane przez Aleksandra Wielkiego i jego
nastpcw na miejscu istniejcych ju wczeniej orodkw ( np. Termez nad Amu- Dari
czy te takich jak Saksan Ochur i Tacht- i Sangin w obecnym Tadykistanie. Byy one
znacznymi orodkami handlu pooonymi na Jedwabnym Szlaku , jak te centrami
kultury i sztuki. W tym pierwszym z zespow sowieccy archeolodzy w latach 1966-
1967 odkryli m.in. kompleks architektoniczny z typowym helleskim dziedzicem na
planie prostokta, otoczonym kolumnad ze zwieczeniami w formie znanych ju nam
lici akantu. W czasie bada wykazano , e kompleks by zamieszkany od III w. p.n.e. do
trzeciego stulecia naszej ery. Natomiast kolejne stanowisko Tacht- Sangin powstao ju
na przeomie III i II stulecia p.n.e. , kiedy istniao tam krlestwo Grekw
Baktryjskich.Borys Stawiski, Sztukas. 60. Stwierdzono , e panowa tam synkretyzm
religijny- obok wiadectw kultu greckich bstw stwierdzono pozostaoci budowli ,
przypominajcej zaoenia zoroastryjskich wity czcicieli ognia w pobliskim
Iranie.ibidem, s. Jest to wiadectwem eklektyzmu kulturowego tamtejszej ludnoci- obok
wiadectw wpyww hellenistycznych , buddyjskich, hinduskich itp. mamy take
staroperskie wpywy religijne w tym przypadku. W opisywanej powyej budowli odkryto
m.in. czterokolumnow sal gwn, otoczon korytarzami i wielokolumnowym
portykiem ze strony wschodniej- z perska zwanym iwanem. Zachoway si schowki na
rnego rodzaju dary wotywne , wrd ktrych byy wyroby rzemiosa, precjoza i
militaria o cechach zarwno irasko-orientalnych jak i hellenistycznych. Ibidem, s.
62.Wrd tych ostatnich odkryto m.in. wotywny otarzyk na kamiennym postumencie z
greck inskrypcj. Brzowa figurka na jego szczycie przedstawiaa grajcego na flecie
sylena Marsjasza. Innym ze znalezisk o cechach wyranie hellenistycznych stanowi
kociana rkojec krtkiego miecza z wyrzebionym portretem prawdopodobnie
Aleksandra Wielkiego.ibidem. Na stanowisku archeologicznym stwierdzono
wystpowanie elementw kulturowych greckich, perskich i indyjskich.
Ten wski wycinek dziejw rodkowoazjatyckich obszarw Jedwabnego Szlaku pokazuje
, e ju wtedy region ten stanowi mozaik wzajemnie si przenikajcych , ale te
zwalczajcych wpyww politycznych i kulturowych.