Spoeczestwo polityczne

Rozdzia II
O stanie natury
W stanie natury ma rzdzi obowizujce kadego prawo natury. Naturalnie wszy-
scy ludzie znajduj si w stanie wolnoci w dziaaniu i rozporzdzaniu swoimi majt-
kami i osobami w granicach prawa.
Wszyscy te s rwni, chyba, e dobrowolnie ustanowili wadz jednego nad dru-
gim i wadc nad wszystkimi. Czowiek wolny nie posiada wolnoci unicestwienia
ani siebie ani adnej innej istoty bdcej w jego posiadaniu. Ludzie stworzeni przez
wszechmogcego Stwrc s Jego sugami; zostali stworzeni, by istnie tak dugo jak
Jemu si podoba. Nikt nie powinien ogranicza bd pozbawia innego niczego, co
suy jego samozachowaniu, czyli wolnoci, ciaa, dbr. Wszyscy maj przestrzega
postanowienia prawa natury, ktre nakazuje pokj i zachowanie rodzaju ludzkiego.
W tym stanie wykonywanie prawa natury naley do kadego; kady jest uprawniony
do ukarania przestpcy odpowiednio do popenionego czynu. Kara jest tak wysoka,
by moga suy powetowaniu szkody i powstrzymaniu przestpcy. Cudzoziemca nie
obowizuj prawa pastwa, w ktrym si znajduje, poniewa s to prawa stanowione
przez autorytet legislatywy. Ten, kto zosta pokrzywdzony, posiada rwnie osobiste
prawo do domagania si naprawienia szkody przez tego, kto j wyrzdzi. Kady
uwaajcy to za suszne, moe przyczy si do pokrzywdzonego i pomc mu w uzy-
skaniu zadouczynienia od przestpcy. Uprawnienie do karania posiada te wadza
zwierzchnia. Osoba poszkodowana posiada wadz zajcia dbr lub pozbawienia suby
przestpcy na mocy uprawnienia do swego samozachowania. Kada kara powinna
by tak surowa, by wystarczajco czynia je nieopacalnym dla przestpcy, nakania-
a do okazania skruchy i odstraszaa innych od czynienia tego samego. To, e kady
ma wadz wykonywania prawa natury moe by zgubne, bo ludzie bdc sdziami
we wasnych sprawach lub bliskich s stronniczy; z drugiej za strony emocje ludzkie
mog powodowa, e bd tak dalece kara innych, e nastpi zamt. Waciwym
rodkiem na niedogodnoci stanu natury jest rzd obywatelski. Ale w stanie natury
jest o tyle lepiej, e ludzie nie musz podlega niesprawiedliwej woli innych, a kady
jest odpowiedzialny za wasne sdy. Obecnie wszyscy ksita i wadcy nienalenych
rzdw znajduj si w stanie natury. Kres stanowi natury kadzie takie porozumienie,
ktre zawiera wzajemn ugod dotyczc przystpienia do jednej spoecznoci i utwo-
rzenia ciaa politycznego. By uzupeni rzeczy, jakie potrzebujemy do ycia, szukamy
wsplnoty z innymi. Dlatego ludzie poczyli si w spoeczestwo polityczne. Wszyscy
ludzie pozostaj naturalnie w stanie natury, dopki nie zgodz si sta czonkami
jakiego spoeczestwa.
 Rozdzia VII
O spoeczestwie politycznym bd obywatelskim.
Pierwsza spoeczno powstaa midzy mczyzn a kobiet, nastpna midzy
rodzicami i dziemi, a kolejna midzy panem a sug. Spoeczno maeska zostaa
stworzona dziki dobrowolnej umowie. Powinna trwa tak dugo, jak to jest niezbdne
do wyywienia i wspierania ich dzieci. Cho maonkowie maj jeden wsplny interes,
to gdy pojmuj go na rne sposoby, to ich denia bd si rniy, dlatego konieczne
jest, by ostateczna decyzja zapadaa tam, gdzie jest wadza. Cele maestwa (spo-
dzenie potomstwa, ich wzajemnej pomocy i wsparcia) mog by osignite zarwno
w stanie natury jak te pod wadz rzdu politycznego. Zwierzchno obywatelska
rozstrzyga jedynie nieporozumienia, jakie mog powsta w maestwie. Czowiek
czyni sam siebie sug innego sprzedajc mu si na okrelone usugi, jakie mu wiadczy,
aby uzyska wynagrodzenie. Wadz, jak ma pan nad sug, okrelaj postanowienia
zawartej midzy nimi umowy. Inny rodzaj relacji suga pan to jecy wojenni. Wadza
ojca w rodzinie jest odmienna i ograniczona w odniesieniu do wadzy monarchy. Nie
jest wic wadz absolutn.
Spoeczestwo polityczne.
adne spoeczestwo polityczne nie moe mie miejsca bez istnienia w nim wadzy
zachowania wasnoci i karania w nim wszystkich przestpstw. Spoeczestwo poli-
tyczne istnieje tam, gdzie kady z jego maonkw zrezygnowa ze swej naturalnej
wadzy i zoy j w rce wsplnoty. Spoeczestwo ustala prawa, a wsplnota staje
si jedynym bezstronnym rozjemc dla wszystkich. yjcy w jednej spoecznoci pod-
legaj wsplnie ustanowionemu prawu i posiadaj trybuna do rozstrzygania sporw
i karania przestpcw.
Kady, kto przystpi do spoeczestwa obywatelskiego, zrezygnowa z wadzy
karania przestpstw wedug swego uznania, gdy swj osd przekaza legislatywie,
a wsplnocie uprawnienie do wykorzystania jego siy do wykonywania wyrokw, kiedy
tylko bdzie do tego wezwany. Jest to pocztek wadzy ustawodawczej i wykonawczej
spoeczestwa obywatelskiego orzekajcej na podstawie ustanowionych praw o wy-
miarze kary, zadouczynieniu.
Spoeczestwo polityczne lub obywatelskie jest tam, gdzie grupa ludzi zjednoczy si
i zrezygnuje z przysugujcej kademu wadzy wykonawczej na rzecz wadzy publicz-
nej. Jest te tam, gdzie grupa ludzi wchodzi do spoeczestwa, by utworzy jeden lud
podlegajcy wadzy najwyszego rzdu albo tam, gdzie kto sam przycza si do ludzi
podlegajcych ju jakiemu rzdowi. Sdzi tam jest legislatywa lub powoana przez
wadz zwierzchno. Tam, gdzie nie ma takiej wadzy z autorytetem.

Rozdzia VIII
O pocztkach spoeczestw politycznych.
Ugoda zawarta pomidzy ludmi, dotyczca poczenia w spoeczno, jest warun-
kiem powstania spoeczestwa obywatelskiego, ktre ma zapewni im bezpieczestwo
i zabezpieczy prawo korzystania z ich wasnoci oraz chroni przed amicymi prawo.
Konieczne jest, by taka wsplnota zmierzaa w dziaaniach w jednym kierunku. Tam,
gdzie adne zgromadzenie nie zostao uprawnione do dziaania na podstawie prawa,
tam postanowienia wikszoci oznaczaj postanowienia caej wsplnoty. Wszystkie
spoeczestwa polityczne powstay jako dobrowolne zwizki w wyniku wzajemnej
ugody ludzi swobodnie wybierajcych rzdzcych i form rzdu. Przykady z historii
pokazuj, e rzdy zostay zapocztkowane w okresie pokoju, a ich podstaw stanowia
zgoda ludu. Zwykle znajdoway si pod wadz jednego czowieka. A gdzie rodzina
bya do liczna, wic istniaa wzgldnie samodzielnie, wadza w niej naleaa do ojca.
Mia on na mocy prawa natury tak sam wadz jak wszyscy inni, by kara. Tak wic
stawa si prawodawc i wadc nad wszystkimi, ktrzy pozostawali z jego rodzin.
Jeli ojciec umar pozostawiajc nie do zdolnego do rzdw dziedzica lub gdzie kilka
rodzin zjednoczyo si, korzystali z naturalnej wolnoci do ustanowienia rzdu, kogo
uznali za najzdolniejszego. Pierwsze troski spoeczestwa sprowadzay si do zabezpie-
czenia przed wrogiem zewntrznym, poniewa nie musieli obawia si siebie. Dlatego
potrzebowali dzielnego wadcy i wodza.
Powstae ju na pocztku w dziecistwie panowanie ojca nad jego potomstwem
spowodowao, e przyzwyczajono si do rzdw jednego czowieka i przekonano, e
wystarczy ono do zapewnienia politycznego szczcia. Kady urodzony pod cudzym
panowaniem, moe by tak wolnym, by sta si wadc lub poddanym innego odrb-
nego rzdu. Gdyby ludzie nie dysponowali wolnoci odczenia si od swych rodzin
i rzdw, to istniaaby jedna wiatowa monarchia. Kady skadajcy obietnic o po-
suszestwie podlega rzdowi swego pastwa, ale ojciec nigdy nie moe zobowiza
przez umow do tego wasnych dzieci. aden akt ojca nie moe pozbawi wolnoci jego
dzieci w stopniu wikszym ni kogokolwiek innego. Ojciec moe jednak doczy do
umowy o przyjcie jego gruntu i zobowiza syna, by zosta czonkiem tej wsplnoty,
jeli ten chce wada jego ziemi. Dziecko nie rodzi si pod wadz adnego rzdu ani
kraju. Znajduje si pod opiek swego ojca, a do dojrzaoci. Wtedy samo jako wolny
czowiek decyduje, jakiemu rzdowi chce si podporzdkowa i do jakiego spoecze-
stwa nalee. Wyrana zgoda kogokolwiek wstpujcego do spoeczestwa, czyni go
cakowicie czonkiem wsplnoty i poddanym rzdu. Zgod milczc wyraa np. czo-
wiek, ktry wada majtkiem bd wasnoci stanowic cz obszaru panowania
pastwa. Kada osoba, ktra czy si ze wsplnot, czy z ni take swj niezaleny
uprzednio od nikogo majtek. Kiedy wic waciciel wyrazi tylko milczc zgod na
podporzdkowanie si rzdowi, a w jaki sposb pozbdzie si swej posiadoci, dys-
ponuje wolnoci odejcia i poczenia si z inn wsplnot. Kiedy jednak na mocy
wyranej deklaracji oznajmi swoje podporzdkowanie rzdowi przystpujc do wspl-
noty, jest nieodwoalnie zobowizany do pozostania jej poddanym; nie moe nigdy
wicej powrci do wolnoci stanu natury, chyba e ten rzd zostanie rozwizany lub
on sam zostanie wykluczony. Cudzoziemcy mieszkajcy cae ycie pod wadz jakiego
rzdu, korzystajcy z jego przywilejw, s zobowizani do posuszestwa wobec jego
zarzdze, ale nie staj si przez to czonkami tego spoeczestwa.

Rozdzia IX
O celach spoeczestwa politycznego
Gwnym celem, dla ktrego ludzie cz si we wsplnoty i podporzdkowuj rz-
dowi jest zachowanie ich wasnoci. W stanie natury brak ustanowionego, powszech-
nie akceptowanego prawa bdcego miernikiem dobra i za. Bo cho prawo natury
jest zrozumiae, to ludzie zwykli nie uznawa go za dotyczce ich spraw. W stanie
natury brak te jest bezstronnego sdziego. Dlatego ludzie mog by stronniczy lub
zbyt opieszali i zobojtniali. Brakuje te wadzy, ktra podtrzymywaaby i wspieraa
suszne decyzje i dziaania. Dlatego niedogodnoci stanu natury powoduj, i ludzie
przystpuj do spoecznoci.
Prcz wolnoci czowiek ma jeszcze dwie wadze. Pierwsza to wadza czynienia
wszystkiego, co suszne dla zachowania siebie i innych jak zezwala prawo natury. Drug
wadz jest karanie przestpstw. Pierwsz wadz przekazuje, by okreliy j prawa
panujce w spoeczestwie. Prawa tego spoeczestwa ograniczaj czsto wolno
czowieka, ktr dysponowa na mocy prawa natury. Przekazuje te w caoci wadz
karania i zobowizuje si wesprze wadz wykonawcz spoeczestwa, kiedy zajdzie
potrzeba. W nowym stanie odnosi wiele korzyci z pracy, pomocy i towarzystwa na-
lecych do tej spoecznoci, a take z ochrony poczonych jej si. Ludzie wstpujc
do spoeczestwa przekazuj w jego rce rwno, wolno i wadz wykonawcz, by
legislatywa dysponowaa ni tak, jak bdzie tego wymagao dobro publiczne.

John Locke, Dwa traktaty o rzdzie, prze. Z. Rau, Warszawa 1992.