Dwie moralnoci

Istnieje moralno panw i niewolnikw; dodam od razu, e we wszystkich wy-

szych i mieszanych kulturach napotka mona rwnie prby czenia obydwu form,
jeszcze czciej ich pomieszania, a zarazem i oboplny brak zrozumienia, a czasami
nieprzejednane istnienie obok siebie nawet w tym samym czowieku, wewntrz
jednej duszy. [...] Czowiek szlachetnego pokroju odczuwa siebie jako miar wartoci,
nie uwaa za konieczne szuka aprobaty, sdzi wedug zasady co przynosi mi szko-
d, jest samo w sobie szkodliwe, ma wiadomo tego, e to on jest tym, co w ogle
nadaje godno rzeczom, e jest wartociotwrczy. Wszystko, co w sobie rozpoznaje
traktuje z szacunkiem: tego rodzaju moralno jest samogloryfikacj. Na plan pierwszy
wychodzi uczucie peni, mocy szukajcej ujcia, szczcie wielkiej energii, wiadomo
bogactwa, ktre mogoby obdarowywa i rozdawa: bywa, e czowiek szlachetny
pomaga nieszczliwemu, ale nigdy lub prawie nigdy z litoci; raczej pod naporem
zrodzonym przez nadmiar mocy. [...] Najczciej jednak wszake etyka panujcych obca
jest wspczesnemu smakowi i przykra w surowoci swej zasady, e obowizki ma si
wycznie wobec rwnych sobie; e wobec istot niszego rzdu, wobec wszystkiego,
co obce, mona postpowa wedle wasnego uznania lub tego, co serce podpowie,
a w kadym bd razie poza dobrem i zem. [...] Inaczej ma si rzecz z drugim typem
moralnoci, moralnoci niewolnikw. Zamy, e moralizuj podbici, uciskani, cier-
picy, znueni, pozbawieni wolnoci i samowiadomoci: c bdzie stanowi wsplny
mianownik ich wartociowania moralnego? Prawdopodobnie dojdzie do gosu pesy-
mistyczna podejrzliwo w stosunku do caej sytuacji czowieka, by moe potpienie
czowieka wraz z jego sytuacj. Spojrzenie niewolnika jest nieprzychylne dla cnt
monego i ywi on sceptycyzm i nieufno, jest subtelny w nieufnoci wobec wszel-
kiego dobra, ktre tam darzy si szacunkiem, chciaby sam siebie przekona, e tam
nawet szczcie nie jest autentyczne. Wydobywa natomiast i owietla waciwoci, ktre
czyni znoniejsz egzystencj cierpicych: tu ceni si wysoko wspczucie, uczynn
pomocn do, gorce serce, cierpliwo, pilno, pokor, serdeczno s to bowiem
niezwykle poyteczne cechy i niemal jedyne rodki pozwalajce sprosta naporowi
ycia. Moralno niewolnicza jest w istocie moralnoci suc uytecznoci. [...]

F. Nietzsche, Poza dobrem i zem, cyt. za: B.A. Markiewicz, Filozofia dla szkoy redniej. Wybr tekstw,
Warszawa 1987, s. 334335.