E-Wyklad - Studium Talent - Matematyka - 2005-2006

e-wykad
Studium TALENT
Matematyka
rok szkolny 2005/2006
autorzy: Mateusz Jdrzejewski,

Krzysztof taski.
Wrocaw, 2005-2006
Wstp
Niniejszy dokument stanowi elektroniczn notatk z wykadw.

Notatki pt. e-wykad zawieraj wykady ze Studium TALENT Matematyka 2005/2006.
Zajcia odbyway si w soboty 7:30-9:00 w sali 301 (D-1), prowadzi je doc. Janusz Grniak.
Cykl wykadw zakoczy si egzaminem (8 marca 2006 r.).
Autorami notatek wykadw s dwaj uczniowie Liceum Oglnoksztaccego Nr VII

im. K. K. Baczyskiego we Wrocawiu. Mateusz i Krzysztof uczszczaj do klasy 3G.
Z autorami stale wsppracuje:
Micha Nawotka z klasy IIIG oraz Grzegorz Musia z klasy 3H.
Szczeglne podzikowania nale si take: Elbiecie Gogowskiej oraz Pawowi
Szczepkowskiemu za dostarczenie list z ciekawymi zadaniami.
Ta praca jest rozpowszechniana za darmo do uytku w celach edukacyjnych.

Nie mona zmienia jej treci bez zgody autorw.
Do tworzenia wykresw wykorzystano program Graph.
Naley pamita, e praca mone zawiera bdy, mija si z prawd lub by

niekompletna, ale za to autorzy nie ponosz adnej odpowiedzialnoci.
Zawsze mile widziane jest zgaszanie bdw, czy wtpliwoci autorowi

co do zawartoci merytorycznej pracy.
linki:
www.e-zeszyty.twoj.info z tej strony zawsze mona cign najnowsz wersj
tego pliku z wykadami,
www.pwr.wroc.pl strona Politechniki Wrocawskiej,
www.talent.pwr.wroc.pl oficjalna strona Studium TALENT,
www.wppt.pwr.wroc.pl strona Wydziau Podstawowych Problemw Techniki.
autorzy
e-mail: e-zeszyty@twoj.info
e-wykad Studium TALENT Matematyka rok szkolny 2005/2006
Spis treci data aktualizacji: 2006-04-01 17:59:34
Spis tre
wykad 1. 2005-10-22 _____________________________________________________- 3 -

wykad 2. 2005-10-29 _____________________________________________________- 6 -
wykad 3. 2005-11-05 ____________________________________________________- 10 -
wykad 4. 2005-11-19 ____________________________________________________- 16 -
wykad 5. 2005-11-26 ____________________________________________________- 20 -
wykad 6. 2005-12-02 ____________________________________________________- 24 -
Twierdzenie o cakowalnoci kadej funkcji cigej ____________________________ - 26 -
wykad 7. 2005-12-10 ____________________________________________________- 27 -
Twierdzenie Rollea ______________________________________________________ - 30 -
Twierdzenie Lagrangea___________________________________________________ - 31 -
wykad 8. 2005-12-17 ____________________________________________________- 32 -
Funkcja z argumentem w grnej granicy cakowania___________________________ - 34 -
wykad 9. 2006-01-07 ____________________________________________________- 36 -
Twierdzenie o funkcji z argumentem w grnej granicy cakowania _______________ - 36 -
Twierdzenie Leibnitza-Newtona ____________________________________________ - 38 -
wykad 10. 2006-01-14 ___________________________________________________- 39 -
Obliczanie objtoci i pola _________________________________________________ - 39 -
Twierdzenie o cakowaniu przez czci _______________________________________ - 42 -
wykad 11. 2006-02-25 ___________________________________________________- 44 -
Twierdzenie o cakowaniu przez podstawianie ________________________________ - 45 -
wykad 12. 2006-03-04 ___________________________________________________- 47 -
Zastosowania caek _______________________________________________________ - 48 -
Obliczenia granic cigw przez cakowanie ___________________________________ - 49 -
Dodatek A: Wzory sumacyjne _____________________________________________- 50 -
Dodatek B: Podrczny zbir twierdze i definicji z wykadw ____________________- 51 -
Dodatek C: Spis podstawowych caek nieoznaczonych _________________________- 54 -
Dodatek D: wiczenia w liczeniu caek nieoznaczonych ________________________- 55 -
Dodatek E: Zadania z kolokwiw (treci zada oraz przykadowe rozwizania) _____- 67 -
Dodatek F: Pochodne i caki wybranych funkcji ______________________________- 97 -
Dodatek G: Wzory trygonometryczne przydatne przy cakowaniu_________________- 98 -
-2-
wykad 1. data aktualizacji: 2005-10-24 17:04:40
wykad 1. 2005-10-22
1) Sowa kluczowe:
Caka oznaczona Reimanna.

2) Funkcja odwzorowanie, recepta, maszynka, przyporzdkowanie.
a) def.: funkcja to przyporzdkowanie takie, e kademu elementowi ze zbioru X ,
przypisujemy dokadnie jeden element ze zbioru Y .
b) Przykady funkcji:
funkcja staa, np. y = 3 ,
funkcja liniowa, np. y = 2 x + 3 ,
funkcja kwadratowa, np. y = x 2 + 3 x 2 ,
funkcja wielomianowa, np. y = x 4 x 3 + 3 x + 2 ,
3x 1
funkcja homograficzna, np. y = ,
2x + 3
x
funkcja wymierna, np. y = 2 ,
x + 2x 2
funkcja trygonometryczna, np. y = sin x ,
funkcja wykadnicza, np. y = e x ,
funkcja logarytmiczna, np. y = log x .
3) Liczby
a) Zbiory liczbowe:
zbir liczb naturalnych, zero raczej nie jest naturalne
N {1,2,3,4,...} ,
Dygresja o indukcji matematycznej,
0 (czytaj: alef zero) moc zbioru liczb naturalnych,
zbir liczb cakowitych,
C {...,4,3,2,1,0,1,2,3,4,...},
zbir liczb wymiernych,
p
w= p, q C ,
q
zbir liczb niewymiernych,
zbir liczb rzeczywistych,
R N W ,
c (continuum) moc zbioru liczb rzeczywistych,
Czy liczba 2 jest niewymierna?
dowd nie wprost,
teza: liczba 2 jest wymierna.
p
2= p, q liczby wzgldnie pierwsze,
q
p2
2= 2
2q 2 = p 2 p = 2k 2q 2 = 4k 2 q 2 = 2k 2
q
obserwacja: liczby p i q powinny by parzyste,
wniosek: nie mona dobra odpowiednich wzgldnie pierwszych
liczb p i q , wic teza jest faszywa,
wic liczba 2 jest niewymierna.
-3-
4) Dana jest funkcja f : [a, b] R

Umowa na kilka najbliszych wykadw
f : [a, b]
[a, b] odcinek ograniczony z domknitymi kocami,
< a < b < +
wic funkcja f jest ograniczona.
5) Zastosowanie caek oznaczonych:
a) obliczenia pola figury pod wykresem,
b) obliczania dugoci krzywej,
c) obliczania objtoci bry obrotowych,
d) obliczania pola powierzchni bocznej bryy obrotowej.
6) Sposb na sumowanie pola trapezu krzywoliniowego.
Dana jest funkcja f : [a, b] R Chcc policzy pole figury powstaej pomidzy
wykresem funkcji a osi OX naley
funkcja: f
trapez krzywoliniowy
podzieli j na mae prostokty tak, eby suma pl tych prostoktw bya zbliona
do faktycznego pola figury pod wykresem.
Mona zauway, e zwikszanie iloci podziaw odcinka [a, b] powoduje zwikszenie

dokadnoci obliczania pola figury pod wykresem funkcji.
Przy liczbie podziaw n dcej do nieskoczonoci suma pl powstaych prostoktw
jest dokadnie rwna polu figury pod wykresem funkcji.
-4-
7) Do obliczenia objtoci byy obrotowej stosuje si podobn technik.

Rwnie figur dzielimy na mae prostokty, ale tym razem jeszcze kady z nich
obracamy wok osi OX . W ten sposb otrzymujemy walce. Suma objtoci tych walcw
da nam szukan objto bryy obrotowej.
8) Podzia odcinka,
n = 1 , czyli odciek z jednym punktem porednim (czytaj: ksi, maa litera greckiego
alfabetu) z wntrza danego odcinka w dowolnym miejscu
n =1 (1)
1
(1) (1)
a = x0 b = x1
n=2 (2 ) (2 )
1
2
(2) (2 ) (2)
a = x0 x 1
b = x2
n (n ) (n ) (n )
1
i
n
(n ) (n ) (n ) (n )
x 0 x i 1 x i x n
9) Definicja caki oznaczonej Reimanna.

Jeeli dla funkcji f ograniczonej na odcinku [a, b] istnieje dla kadego wyboru punktw
porednich i nie zaley dokonywanych wyborw podziaw normalnych i punktw
(n )

n
(n )
i xi to mwimy, e:
lim
porednich granica cigu n f
i =1
funkcja f ma cak oznaczon Reimanna na odcinku [a, b] .
Uzyskan granic lim n nazywamy wtedy cak Reimanna i oznaczamy
n
lim n = f (x )dx
n a
gdzie n (czytaj: sigma, maa grecka litera) to suma pl n-prostoktw
(n )
n = f i xi ,
n
(n )
i =1
(n ) (n ) (n )
x i
= xi xi 1 .
-5-
wykad 2. 2005-10-29
1) Cigi liczbowe:
a) definicja:
intuicyjna:
cig liczbowy to uporzdkowany ukad liczb
formalna:
cig liczbowy to funkcja okrelona na zbiorze liczb naturalnych
b) przykad cigw:
cig stay, np. 1,1,1,1,1,1,... ,
cig arytmetyczny, a n = a1 + (n 1) r , np. 3,5,7,9,11,... ,
cig geometryczny, a n = a1q n1 , np. 1, 12 , 14 , 18 , 161 ,... ,
1
inne, np. a n = , 1, 12 , 13 , 14 , 18 ,... ,
n
c) w cigach moemy bada:
monotoniczno,
zmienno znakw, np. 1,1,1,1,1,1,1,1,... ,
zbieno,
cig zbieny to cig, ktry posiada granic skoczon.
2) Granica cigu:
a) definicja:
a a+
intuicyjna:
a
otoczenie liczby a liczby zbiegaj si do a , a jest granic cigu

formalna:
liczba a jest granic cigu a n jeeli:

a
>0 N n N
n a <
zapis rwnowany: > 0 N n N an a <
czytaj: dla kadej dostatecznie maej dodatniej liczby istnieje taka
liczba naturalna N , e dla kadego n niemniejszego od N jest spenia
nierwno an a < .
Czyli prawie wszystkie wyrazy cigu zbienego znajduj si
w epsilonowym otoczeniu granicy.
maa grecka litera epsilon
prawie wszystkie wyrazy cigu wszystkie wyrazy cigu
z wyjtkiem co najwyej skoczonej ich liczby,
-6-
b) przykad:
Sprawd czy dany cig a n jest zbieny. Oblicz granic cigu a n
2n 3 (uwolnienie od nieoznaczonoci):
an =
2 + 5n n (2 n3 )
lim a = lim =
n n ( n + 5 )
n 2
hipoteza: n
granic tego cigu jest 25 . 2 3 2

= lim 2 n =
2 n n + 5 5
a=
5
an a < >0
2n 3 2 10n 15 4 10n 19
< < <
2 + 5n 5 5 (2 + 5n ) 5 (2 + 5n )
19 < 5 (2 + 5n )
19 19 19
< < 2 + 5n 2 < 5n
5 (2 + 5n ) 5 5
19 2
n>
25 5 entier x (inaczej cz cakowita
wic istnieje takie N , e n N , lub cecha liczby rzeczywistej x )
najwiksza liczba cakowita nie
19 2 przewyszajca liczby x .
N = E +1
25 5 Dopuszczalne oznaczenia:
[x] lub E (x )
wniosek: np. x = 1,23 E (1,23) = 1
cig a n jest zbieny,
3) Zadanie:
Sprawd czy dana funkcja jest cakowalna, jeeli tak to wyznacz jej cak.
a) dana jest funkcja:
f ( x ) = 3 na [0,2]
1. bierzemy dowolny, normalny cig podziau

odcinka [0,2] ,
2. bierzemy dowolne punkty porednie ,
(n ) (n ) (n ) (n )
n = 3 x1 + 3 x2 + ... + 3 xn1 + 3 xn
n = 3 (2 0) = 6
Kady cig stay jest zbieny.
n = 6 n

6
2
n = 3dx = 6
0
-7-
b) dana jest funkcja:

y = 1 x=2

f ( x ) = y = 2 gdy x 0, 2 )

y = 3 x (2, 3
Funkcja f jest przedziaami (kawakami) staa.
1. bierzemy dowolny, normalny cig podziau

odcinka [0,3] ,
(n )
x i
2. bierzemy dowolne punkty porednie ,

(n ) (n )
x i 1 x i +1
( )
= 2 x + ... + 2 x + f x + 3 x + ... + 3 x
( ) ( ) ( ) ( ) n ( )
n
n n n n n
1

i 1
1
424
3
i i i +1 n
(1x44+2... 4
+ x )+ f ( )
1 albo 2 albo 3
(n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n )

i
n = 2 x3i + xi4 + +
424x
3 ...
0
43 i 1
12 1 +1
4
3n
20= 2 (n ) 3 2 =1
144244 x i
3
0
xi1 xi (n ) xi+1 xi
f

0 = 0
i

Iloczyn cigu ograniczanego i cigu zbienego do zera jest

zbieny do zera, na podstawie twierdzenia o trzech cigach.
n = 2 2 + 0 + 3 1 = 4 + 3 = 7
Cig jest zbieny.
3
lim n = 7 = f (x )dx
n 0
funkcja f jest nieciga w x = 2 ,

Caka oznaczona jest nieczua na zmian wartoci
funkcji w jednym punkcie.
Jeeli funkcja w punkcie niecigoci bdzie miaa inn warto to caka tej funkcji
nie zmieni swojej wartoci (patrz pkt. a). Podobnie bdzie jeeli funkcja bdzie
miaa wicej ni jeden punkt niecigoci, np. dwa takie punkty (patrz pkt. b).
a) b)
Jeeli funkcja ma skoczenie wiele punktw niecigoci na [a, b]

to jest cakowalna na [a, b] .
-8-
c) dana jest funkcja Dirichleta (f.D.):

1 x wymierne
f ( x ) = gdy na [0,1]
0 x niewymierne
I sposb
1. bierzemy dowolny cig podziau [0,1] ,
2. tak wybieramy punkty porednie ,
e s wycznie liczbami wymiernymi
n =11
nie zaznaczono wszystkich
II sposb wartoci funkcji Dirichleta
1. bierzemy dowolny cig podziaw [0,1] ,
2. tak wybieramy punkty porednie ,
e s wycznie liczbami niewymiernymi,
n = 0 0
1 0
Przez rny wybr punktw porednich otrzymalimy rne granice,
powoujc si na definicj caki oznaczonej
stwierdzamy, e funkcja Dirichleta nie jest cakowalna.
Dodatkowo mona zauway, e funkcja Dirichleta
jest nieciga w kadym punkcie swojej dziedziny.
d) dana jest funkcja nieograniczona:

1 x0
f (x ) = x na [0,1]
1 x=0
Warto funkcji w punkcie bliskim 0 jest nieskoczona,
wic n , jest to graniczna niewaciwa.
Funkcja f nie jest cakowalna na [0,1] .
e) dana jest funkcja liniowa:

f ( x ) = x na [0,1]
zamy, e funkcja jest cakowalna
kada funkcja ciga na odcinku [a, b]
jest cakowalna,
1
(1 + 2 + ... + n )
n = 1n 1n + n2 1n + ... + nn 1n =
n2
1 1+ n 1 + n n 1
n = 2 n = 1
n
2
n
n 2 2n 2
1
1
n = = xdx
2 0
-9-
wykad 3. 2005-11-05
1) Zadania:
1
x dx
2
a) Oblicz cak oznaczon
0
przy zaoeniu, e istnieje.
f ( x ) = x 2 na [0,1]
Bior:
cig podziaw odcinka [0,1] 1 2

n n
na odcinki rwne 1n
punkty porednie prawe koce odcinkw, czyli 1
n , n2 ,..., nn1 , nn
1 1 2 2 1 32 1
n = 2 + 2 + 2 + ... +
(n 1) 1 + n 2 1 = 1 12 + 2 2 + 32 + ... + n 2 =
2
( )
n n n n n n n2 n n 2 n n3
1 n(n + 1)(2n + 1) 2n 2 + 3n + 1 2 + n + n2
3 1
1
= 3 = 2
=
n 6 6n 6 3
patrz dodatek: Wzory sumacyjne
1
1
odp. x 2 dx =
0
3
x dx
3
b) Oblicz cak oznaczon
0
f ( x ) = x 3 na [0,1]
Bior:
cig podziaw odcinka [0,1]
1 2
na odcinki rwne 1n n n
punkty porednie prawe koce odcinkw, czyli 1
n , n2 ,..., nn1 , nn
1 1 23 1 33 1
n = 3 + 3 + 3 + ... +
(n 1) 1 n 3 1
3
+ 3 =
n n n n n n n3 n n n
1 n (n + 1) n 2 + 2n + 1 1 + 2n + n12
( )
2 2
1 1
= 4 13 + 23 + 33 + ... + n 3 = 4 = 2
=

n n 4 4n 4 4
patrz dodatek: Wzory sumacyjne
1
1
odp. x 3 dx =
0
4
- 10 -
c) Oblicz cak oznaczon sin x dx

0
f ( x ) = sin x na [0, 2 ]
Bior:
cig podziaw odcinka [0, 2 ]
na odcinki rwne 2n
punkty porednie prawe koce odcinkw,
czyli 2n , 22n , 32n ,..., n2n
1
cos cos n +
4n 2 2n
n = sin + sin 2 + sin 3 + ... + sin n = =
2n 2n 2n 2n 2 n 2n
2 sin
4n
1 1
cos cos + 2 sin sin + +
4n 2 4n 2 4n 2 4n 2 4n 2 4n
= = =
2n 2 n
2 sin 2 sin
4n 4n
2
2 sin sin + sin sin + sin +
4 4n 4 4 4n 4 2 4n 4
= = = =
2n 2 n 2n
2 sin sin sin
4n 4n 4n

2 sin + 2 sin 0 +
= 4n 4 4
= 2
2
=1
1 2
sin
4n

4n
bo wiemy, e:

sin sin 1
sin ax
=a 4n = 4n = 1
lim
x 0 x lim
n lim
n
4n 4n
2
lim 4n = 0
n
sin
4
=
2
patrz take dodatek: Wzory sumacyjne

2
odp. sin x dx = 1
0
- 11 -
d) Oblicz cak oznaczon cos x dx

0
f ( x ) = cos x na [0, 2 ]
Bior:
cig podziaw odcinka [0, 2 ]
na odcinki rwne 2n
punkty porednie prawe koce odcinkw,
czyli 2n , 22n , 32n ,..., n2n
1
cos cos n +
4n 2 2n
n = cos + cos 2 + cos 3 + ... + cos = =
2n 2n 2n 2n 2n 2n
2 sin
4n
1 1
cos cos + 2 sin sin + +
4n 2 4n 2 4n 2 4n 2 4n 2 4n
= = =
2n 2n
2 sin 2 sin
4n 4n
2
2 sin sin + sin sin + sin +
4 4n 4 4 4n 4 2 4n 4
= = = =
2n 2n 2n
2 sin sin sin
4n 4n 4n

2 sin + 2 sin 0 +
= 4n 4 4
= 2
2
=1
1 2
sin
4n

4n
bo wiemy, e:

sin sin 1
sin ax
=a 4n = 4n = 1
lim
x 0 x lim
n lim
n
4n 4n
2
lim 2n = 0
n
cos
4
=
2
patrz take dodatek: Wzory sumacyjne

2
odp. cos x dx = 1
0
- 12 -
2) Twierdzenie:
Kada funkcja ciga f na [a, b] jest cakowalna.
Czy s jakie funkcje niecige ale cakowalne? Odp. TAK. (patrz np. poprzedni wykad)
3) Caka grna i caka dolna Darboux.
Dana jest funkcja ograniczona f na [a, b] .
funkcja: f
Niezbdne definicje:
a) Zbir liczbowy nazwiemy ograniczonym
ograniczony
z gry jeeli istnieje liczba wiksza od zbir wartoci
wszystkich liczb zalecych tego zbioru,
b) Zbir liczbowy nazwiemy
ograniczonym z dou jeeli istnieje liczba
mniejsza od wszystkich liczb nalecych
tego zbioru,
c) Zbir jest ograniczony, jeeli jest
ograniczony jednoczenie z gry i z dou,
d) Kres dolny zbioru liczbowego A (infimum
zbioru, inf A ) to najwiksza z tych liczb, ktre ograniczaj ten zbir z dou.
Liczba bdca kresem dolnym zbioru moe, ale nie musi do niego nalee.
m m+
m x
xA

>0 x0A
m x0 < m +
x0
inf A = m
e) Kres grny zbioru liczbowego A (supremum zbioru, sup A ) to najmniejsza z tych

liczb, ktre ograniczaj ten zbir z gry.
Liczba bdca kresem grnym zbioru moe, ale nie musi do niego nalee.
M
xM M < x
M
0 M
xA >0 x0A
sup A = M x0
Kres dolny zbioru wartoci funkcji to kres dolny funkcji: inf f ( x ) = m

Kres grny zbioru wartoci funkcji to kres grny funkcji: sup f ( x ) = M
gdzie x [a, b]
sn cig sum dolnych sup f ( x ) funkcja: f

(n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n )
sn = m1 x1 + m2 x2 + ... + mn xn =
n
(n ) (n ) inf f ( x )
= mi xi
i =1
S n cig sum grnych

(n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n )
S n = M 1 x1 + M 2 x2 + ... + M n xn =
n
(n ) (n )
= M i xi
i =1
- 13 -
Zawsze:
m(b a ) sn n S n M (b a )
(n )
f xi M i xi M (b a )
n n n
(n ) (n ) (n ) (n ) (n )
czyli: m(b a ) mi x
i =1
i
i =1 i i =1
Twierdzenie:
Dla kadego normalnego cigu podziaw odcinaka [a, b] istniej granice cigw
b
lim sn = s = f (x ) dx
n
caka dolna
a
b
lim S n = S = f (x ) dx
n
caka grna
a
i nie zale od dokonanych wyborw.
przykad:
bierzemy cig podziaw
a
8
a
4
a a
2
wnioski:
cig sum dolnych jest ograniczony z gry i rosncy,
cig sum grnych jest ograniczony z dou i malejcy,
4) Twierdzenie:
Kady cig rosncy i ograniczony z gry jest zbieny do kresu grnego.
analogicznie:
Kady cig malejcy i ograniczony z dou jest zbieny do kresu dolnego.
- 14 -
5) Zadanie: Oblicz caki dolne i grne danych funkcji:

2
a) sn = 3 2 6 = s = 3 dx
0
2
S n = 3 2 6 = s = 3 dx
0
s=S
(n ) (n ) (n ) (n ) (n )
b) sn = 3 x1 + ... + 3 xi 1 + 1 xi + 1 xi +1 + ... + 1 xn = 3 1 + 1 0 + 1 4 = s
Sn = 3 1 + 3 0 + 1 4 = S
s=S
1 x wymierne
c) f ( x ) = gdy na [0,1]
0 x niewymierne
(n ) (n )
sn = 0 x1 + ...0 xn = 0 0 = s
(n ) (n )
S n = 1 x1 + ... + 1 xn = 1 1 = S
sS funkcja niecakowalna
6) Twierdzenie:
Funkcja jest cakowalna jeeli jej grna i dolna granica cakowania s rwne,
czyli S = s .
- 15 -
wykad 4. 2005-11-19
1) Zadania:
a) Oblicz cak grn i cak doln:
f (x ) = x na [0,1]
1 1 1 2 1 n 1 1
sn = 0 + + + ... + =
n n n n n n n
1 1+ n 1
= 2 (1 + 2 + ... + (n 1)) = 2 (n 1) =
1
n n 2
n 1 n(1 1n ) 1 1 2

= = = s n n
2n n2 2
1 1+ n
S n = + + ... + = 2 (1 + 2 + ... + n ) = 2
1 1 2 1 n 1 1
n =
n n n n n n n n 2
n + 1 n (1 + 1n ) 1
= = = S
2n n2 2
wic: S = s
2) Twierdzenie:
Funkcja ograniczona f na [a, b] jest cakowalna wtedy i tylko wtedy gdy jej
caka grna jest rwna cace dolnej ( s = S ).
3) Twierdzenie o trzech cigach:
Dany jest cig (a n ) . Jeeli istniej 2 dodatkowe cigi (bn ) i (cn ) takie, e:
bn a n c n
takie, e:

lim bn = A lim cn = A lim an = A
n n n
bn a n c n
cn bn
A
Przykady: A
an
a) lim
n
2 n + 3n = ? Naley wiedzie, e:
n
wiem, e: lim
n
an = a
n
n
3n n 2 n + 3n n
2 n + 3n n 2 3n
lim
n
3n = 3 lim
n
2 3 n = lim 3 n 2 = 3
n n n
wic:
lim
n
2 n + 3n = 3
n
zapis nieformalny:
3 = n 3n n 2 n + 3 n n 2 3 n = 3 n 2 = 3
3
wic:
3 = n 3n n 2 n + 3 n n 2 3 n = 3 n 2 = 3
3
- 16 -
b) lim
2n
2 n + 3n = ?
n
zapis nieformalny:
2n 2n
3= 2 n 2 n + 3n 2 3 = 3 2n 2 = 3
2n 2n
3
3
lim
2n
2 n + 3n = 3
n
Jeeli a n to cig zbieny do 0, a cig bn jest ograniczony to:

a n m a n bn a n M
0
4) Dana jest funkcja ograniczona f na [a, b] .
Dowd twierdzenia: jeeli caka grna funkcji jest rwna cace dolnej to funkcja jest
cakowalna, czyli dowolny cig n jest zbieny do s = S .
sn n S n
s=S
lim n = s = S
n
Dowd: jeeli funkcja f jest cakowalna to s = S .

Znajc prawo logiczne (tautologi): ( p q ) (q p )
Tworzymy posta rwnowan tezy do udowodnienia:
Jeeli s S to funkcja f nie jest cakowalna.
Twierdzimy, e istnieje cig podziaw odcinaka [a, b ] i wybr punktw porednich takich, e:
1
0 n sn
n
Z punktami porednimi mona zblia si dowolnie blisko kresw dolnych podziaw odcinka.
1
0 n sn
n
0
Z tego wynika na mocy twierdzenia o trzech cigach, e:
n s
Twierdzimy, e istnieje cig podziaw odcinka i wybr punktw porednich takich, e:
1
0 Sn n
n
Punkty porednie mog zblia si dowolnie blisko kresw grnych podziaw, wic:
n S
Podsumowanie:
( n s n S) s=S,
jest do sprzeczne z zaoeniem, e s S
Mona wic wnioskowa, e granica n z pierwszej i drugiej nierwnoci nie mogaby by
taka sama, aby zaoenie zostao spenione, co prowadzi do sprzecznoci z definicj
cakowalnoci, ktra mwi, e dla dowolnego wyboru cigw podziau n jest zbiena do tej
samej liczby.
- 17 -
5) Zadania:
a) Oblicz cak grn i cak doln:
f ( x ) = x 2 na [0,1]
b) Oblicz cak grn i cak doln:
f ( x ) = sin x na [0, 2 ]
6) KRYTERIUM CAKOWALNOCI
Jeeli dla dowolnego ustalonego > 0 istnieje jeden podzia odcinka [a, b] dla ktrego:
S n sn <
to funkcja f jest cakowalna na [a, b] .
Uwaga: Jeeli jaka funkcja f nie spenia powyszego kryterium to nie oznacza tego,
e funkcja f nie jest cakowalna.
dowd:
>0 s S
S n sn <
sn Sn
wiemy take, e: s n s S S n
wtedy:
0S s
S s =0
bo z zaoenia jest dodatni, czyli na pewno wikszy do 0
S=s
funkcja jest cakowalna (na mocy twierdzenia o tym, e funkcja jest cakowalna,
gdy jej grna i dolna caka s rwne, czyli S = s ).
7) Zadania:
a) Sprawd czy funkcja:
f ( x ) = 3 na [0,2]
jest cakowalna.
Niech > 0
Bior:
cay odcinek jako podzia,
s1 = 3 2 = 6
S1 = 3 2 = 6
S1 s1 = 6 6 = 0
S1 s1 <
0<
Funkcja f ( x ) = 3 jest cakowalna na [0,2] .
- 18 -
b) Sprawd czy funkcja jest cakowalna:

d<
f na [0,2] 2
Niech > 0
Bior:
podzia odcinka na trzy czci,

S 3 s3 < (3 1) d = 2
=
2
Funckja f jest cakowalna na [0,2] .
(M )x
n
(n ) (n ) (n )
S n sn = i
mi i
i =1
c) Sprawd czy funkcja jest cakowalna:

f na [0,3]
d1 <
Niech > 0 4
Bior:
podzia odcinka na pi czci, d2 <
4

S 5 s5 < 0 x1 + 2 +
4

+ 0 x5 =
+0 x3 + 2
4
Funkcja f jest cakowalna na [0,3].
mona te:
d =
S 5 s5 < 4
d) Sprawd czy funkcja jest cakowalna:

sgn sin x (0,1]
f (x ) = x
Punktw niecigoci
0 x=0 jest skoczenie wiele
sgn funkcja signum (z ac. znak):

1 x>0
sgn ( x ) =
1 x<0

dn <
4

S n sn < (1 ( 1)) d n + (1 ( 1)) d n = 2 + 2 =
4 4
Funkcja f jest cakowalna na [0,1] .
- 19 -
wykad 5. 2005-11-26
1) Funkcja Reimanna,
1 p
x= - uamek nieskracalny,
f (x ) = q q
0 - niewymierne,
x
Sprawd czy ta funkcja jest cakowalna na [0,1] .
Funkcja ma nieskoczenie wiele punktw cigoci

i niecigoci.
Y {0,1, 12 , 13 , 14 ,..., 1n }
Funkcja przyjmuje skoczenie wiele wartoci.
nie zaznaczono wszystkich wartoci funkcji
2) Przykady funkcji niecigych:
3) Definicja cigoci funkcji Heinego:

Dana jest funkcja f okrelona w pewnym otoczeniu punktu x0 .
Funkcja f jest ciga w x0 jeeli:
f ( x n ) f ( x0 )
x0

x n x0
Rwnowana posta:
lim f (x ) = f (x )
x x0
0
Funkcja oczywicie musi by okrelona w punkcie x0 .
- 20 -
4) Przykady, zbadaj cigo funkcji:

a) f ( x ) = x
niech: xn x0 ,
obserwuj: f ( x n ) = xn x0 = f ( x0 ) ,
wniosek: funkcja jest ciga,
b) f ( x ) = ax + b
bierzemy:
dowolny punkt x0 z dziedziny funkcji,
niech: xn x0 ,
obserwuj: f ( x n ) = ax n + b ax0 + b = f ( x0 ) ,
wic: f ( xn ) f ( x0 ) , x0
wniosek: funkcja liniowa jest ciga,
c) f ( x ) = ax 2 + bx + c
bierzemy: dowolny punkt x0 z dziedziny funkcji,
niech: xn x0 ,
obserwuj: f ( x n ) = ax n + bx n + c ax0 + bx0 + c = f ( x0 ) ,
2 2
wic: f ( xn ) f ( x0 ) ,
wniosek: funkcja kwadratowa jest ciga,
d) f ( x ) = sin x
wiemy, e:
+
sin sin = 2 cos sin ,
2 2
sin x x ,
bierzemy:
dowolny punkt x0 z dziedziny funkcji,
niech: xn x0 ,
f ( xn ) f ( x0 ) = sin x n sin x0 ,
x n + x0 x x0 x x0
0 sin xn sin x0 = 2 cos sin n 2 1 n ,
2 2 2
0
wic: sin x n sin x0 0 f ( x n ) f ( x0 ) ,
wniosek: funkcja sinus jest ciga,
- 21 -
f) Dana jest funkcja Dirichleta (f.D.):

1 x wymierne
f ( x ) = gdy na [0,1]
0 x niewymierne
niech:
xn wymierne,
x n ' niewymierne,
1
bior x0 wymierne,
badam:
x n x0 f ( xn ) = 1 1 = f (x0 ) nie zaznaczono wszystkich
wartoci funkcji Dirichleta
x n ' x0 f ( x n ') = 0 0 f ( x 0 )
wniosek:
funkcja nie jest ciga,
2
bior x0 ' niewymierne,
badam:
x n ' x0 ' f ( x n ' ) = 0 0 = f ( x 0 ')
xn x0 ' f ( x n ) = 1 1 f ( x 0 ')
wniosek:
funkcja nie jest ciga,
Funkcja Dirichleta jest nieciga w kadym punkcie swojej dziedziny.
e) Dana jest funkcja: ciekawe miejsce

f (x ) = x g (x ) funkcji w x = 0
gdzie: g ( x ) funkcja f.D.
sprawdzam dla x0
niech: x n 0
badam:
f (x n ) = xn g (x n ) 0 = f (x0 ) ,
wniosek: wartoci funkcji
funkcja f jest ciga w punkcie x = 0 ,
Mona take pokaza, e ta funkcja jest ciga tylko w punkcie x = 0 .
- 22 -
5) Kady cig zbieny jest zawsze ograniczony,

ale cig ograniczony nie musi by zbieny.
Lemat Bolzano-Weierstrassa (B-W)

Kady cig ograniczony (a n ) zawiera co najmniej jeden podcig zbieny ank . ( )
dowd:
niech:
xk cig niemalejcy i ograniczony z gry,
yk cig nierosncy i ograniczony z dou,
wybieram jeden element cigu a n , ktry jest ograniczony, wic:
zostanie speniona zaleno:
m an1 M
an
x1 an1 y1
x2 a n2 y 2
n2 > n1 x1 = m x2 x3 y3 M = y1
x3 a n3 y3
n3 > n 2
xk ank yk
x0 = y0
wniosek:
cig ank ( ) jest zbieny na mocy twierdzenia o trzech cigach.
- 23 -
wykad 6. 2005-12-02
Wybrane wasnoci funkcji cigej.
1) Kada funkcja ciga f na [a, b] (tzn. ciga w kadym punkcie odcinka [a, b] )
jest ograniczona.
dowd nie wprost:
nieteza:
Funkcja f jest ciga na [a, b] to znaczy funkcja f nie jest ograniczona.
Zamy, e funkcja nie jest ograniczona z gry.
Twierdzimy, e istnieje x n [a, b ] taki, e:
f ( x n ) n , z za. funkcja nieograniczona z gry,
gdzie: x n cig ograniczony,
na mocy Lematu (B-W) istnieje podcig:
xnk x0 ( )
f xnk nk
twierdzimy, e x0 [a, b ]
z cigoci funkcji f : z braku ograniczenia funkcji z gry:
( )
f xn k f (x0 ) f (x n k ) n k f (x n k ) +
sprzeczno, bo ( )
f xn k f (x0 ) i f (xn k ) + nie moe zaj jednoczenie
wniosek:
Kada funkcja ciga jest ograniczona.
2) Funkcja ciga f na [a, b] osiga swoje kresy,
to znaczy istnieje x1 [a, b] , takie e f ( x1 ) = m oraz x 2 [a, b] , takie e f ( x 2 ) = M .
W zwizku z tym kres grny i kres dolny s wartociami funkcji.
Dowd:
M kres grny
1
niech =
n
warto funkcji musi znajdowa si w epsylonowym otoczeniu:
M f (xn ) M gdzie x n [a, b ]
1
n
lemat B-W
xnk x0 ( )
f xnk f ( x0 ) gdzie x0 [a, b ]
M
1
nk
( )
f x nk M
M
( )
f x nk M ( )
f x nk f ( x 0 ) M = f ( x0 )
3) Funkcja ciga osiga wszystkie warto porednie zbioru wartoci.
- 24 -
Definicje cigoci funkcji:

a) definicja Heinego [czyt. hajnego]
funkcja f jest ciga w x0 jeeli:
f (x ) f (x )
xn x0
n 0
b) definicja Cauchyego [czyt. kosziego]

funkcja f jest ciga w x0 jeeli:
xx 0 < f ( x ) f ( x0 ) <
[ ]
> 0 > 0 x a ,b
< x x0 <
x0 < x < x0 +
f (x0 ) f (x ) f (x0 ) +
Jeeli dla argumentw bliski wartoci funkcji s bliskie to funkcja jest ciga.
Definicja Heinego (H) i Cauchyego (C) s rwnowane.

Kada funkcja cig w sensie Heinego jest ciga w sensie Cauchyego i na odwrt.
Dowd: ( H ) (C ) Dygresja o logice:

zaprzeczamy tez ( p q ) (p q )
Jeeli x n x0 to f ( x n ) f ( x0 ) ( p q ) (p q )
i nie jest cakowalna. ( p q ) (p q )
( p q ) (p q ) ( p (q ))
Zdanie zaprzeczone:
xx 0 < f ( x ) f ( x0 )
[ ]
> 0 > 0 x a , b
, x n [a, b]
1
Niech: > 0, =
n
f (x n ) f (x0 )
1
x n x0 <
n
1 1
x0 < x n < x0 +
n n
x0 x0 [a, b ]
z (H) f ( x n ) f ( x0 )
f (x n ) f (x0 ) < sprzeczno z: f ( xn ) f ( x0 ) , 0
c.k.d.
4) Fakt:
Funkcja ciga f na [a, b] jest jednostajnie ciga,
czyli jest ciga w kadym punkcie nalecym do [a, b] .
[ x1 x2 < f ( x1 ) f ( x2 ) <
>0 > 0 x1 , x2 a ,b ]
- 25 -
Twierdzenie o cakowalnoci kadej funkcji cigej

Funkcja ciga f na [a, b] jest cakowalna (ma cak oznaczon Reimanna).
Uwaga: Z tego, e funkcja jest nieciga nie mona wnioskowa,

tego, e jest niecakowalna.
Dowd:
Stosujemy kryterium cakowalnoci:
dla ustalonego > 0 istnieje jeden podzia odcinka [a, b] , taki, e:
S n sn <
to funkcja f jest cakowalna.
Niech:

>0 ze wzgldw wycznie estetycznych >0
ba
Funkcja ciga funkcja jednostajnie ciga.

x1 x2 < f ( x1 ) f ( x2 ) <
> 0 > 0 x1 , x 2 [a , b ] ba
ustalamy warto ,
tworzymy podzia odcinka [a, b]
na n odcinkw o dugo mniejszej ni ,
doc. Janusz: twierdzimy, e ten podzia jest dobry
(M )x
n n n
(n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n )
S n sn = M i
i =1
x i
mi
i =1
x i
=
i =1
i
mi i
=
n
(n ) (n ) (n )
= f x f x xi
i =1
i1 i2
z konstrukcji podziau wynika, e:
(n ) (n )
xi xi <
1 2
wic:
n
(n )
n

(b a ) =
b a x
S n sn < =
i =1
i
i =1 ba
doc. Janusz: podzia okaza si dobry
S n sn <
wniosek:
Funkcja ciga f jest cakowalna.
- 26 -
wykad 7. 2005-12-10
1) Jak oblicza caki oznaczone?
Dygresja o pochodnej funkcji

2) Definicja:
Pochodna funkcji w punkcie to granica cigu ilorazu rnicowego.
iloraz rnicowy:
f ( x ) f ( x0 )
x x0
x x0
definicja pochodnej:
f ( x ) f ( x0 )
f ' ( x ) = lim
x x0 x x0 prosta sieczna
posta rwnowana:
f (x + h ) f (x )
f ' ( x ) = lim funkcja f
h 0 h
prosta styczna
tg
Pochodn funkcji w punkcie
geometrycznie mona interpretowa jako
tg , czyli wspczynnik kierunkowy
prostej stycznej do wykresu funkcji
w danym punkcie.
Pochodna funkcji w punkcie to liczba.
Pochodna informuje o szybkoci zmiany wartoci funkcji.

3) Sprawd czy dana funkcja ma pochodn:
a) f ( x ) = const.
f ( x ) f ( x0 ) cc
lim = lim =0
x x0 x x0 x x0 x x 0
(c) = 0
b) f (x ) = x 3
f (x + h ) f (x ) (x + h ) x 3 =
3
lim = lim
h0 h h 0 h
x 3 + 3 x 2 h + 3 xh 2 + h 3 + x 3
= lim =
h 0 h
= lim
3 x 2 h + 3 xh 2 + h 3
= lim
(
h 3 x 2 + 3 xh + h 2
=
)
h 0 h h 0 h
(
= lim 3 x 2 + 3 xh + h 2 = 3 x 2 )
h 0
( x 3 ) = 3 x 2
oglnie: ( x ) = x 1
- 27 -
c) f (x ) = x , x0 = 0
x 0 x
lim = lim =1
x 0 + x x 0 + x
x 0 x
lim = lim = 1
x 0 x x 0 + x
komentarz:
Granica lewostronna jest rwna -1, granica
prawostronna jest rwna 1, wic nie ma granicy
obustronnej w punkcie x0 = 0 , wic funkcja nie ma pochodnej w punkcie x0 = 0 .
d) Dana jest funkcja: e) Dana jest funkcja:
funkcja nie ma pochodnej funkcja nie ma pochodnej

w dwch punktach w jednym punkcie
f) Dana jest funkcja:

f (x ) = x 2 g (x )
gdzie: g ( x ) funkcja Dirichleta.
x0 = 0
x 2 g (x ) 0
lim = lim {x { g (x ) = 0
x 0 x x 0 x =0 {0 ,1}
Funkcja ma pochodn tylko w jednym punkcie x0 = 0 .

wartoci funkcji Dirichleta
- 28 -
4) Twierdzenia o pochodnych:
( f + g ) = f + g
( a f ) = a f
( f g ) = f g
( f g ) = f g f g

f f g f g
=
g g2
( f [g (x )]) = f (g (x )) g (x )
5) Pochodne podstawowych funkcji:
(c) = 0 ( x ) = x 1
(sin x) = cos x (cos x) = sin x
1 1
(ln x) = (log a x) =
x x ln a
x

(e ) = e x x

(a ) = a ln a
x
6) Obliczenia pochodnych:
( 2
) 2
e
(
1
)
a) sin ln e x = cos ln e x x 2 e x 2 x ,
2

( )
b) 2 x 2 3 x + ln cos x = 4 x 3 +
1
cos x
( sin x ) = 4 x 3 tg x ,

sin x cos x cos x sin x ( sin x ) sin x + cos x
2 2
1
c) ( tg x) = = 2
= 2
=
cos x cos x cos x cos 2 x
- 29 -
Twierdzenie Rollea [czytaj: rola],

Definicja:
Dana jest funkcja f ( x ) na [a, b] i taka, e:
1. f ( x ) jest ciga na [a, b] ,
2. istnieje f ( x ) na (a, b ) ,
3. f (a ) = f (b ) ,
wtedy istnieje co najmniej jeden punkt c (a, b ) gdzie f (c ) = 0 .
Przykady funkcji, ktrych dotyczy twierdzenie Rollea:
f (c ) = 0
f (c1 ) = 0
f (c2 ) = 0
a b a c b a c1 c2 b
Przykady funkcji nie speniajcych wszystkich zaoe twierdzenia Rollea:
bo funkcja nie jest ciga w b bo funkcja w x0 nie ma pochodnej bo warto funkcja la a i b nie s rwne
Wniosek: Kade z zaoe w twierdzeniu Rollea jest istotne.
Dowd:
f funkcja ograniczona na [a, b] ,
M kres grny zbioru wartoci funkcji,
c (a, b )
z za. 2. wiemy, e istnieje f (c )
niech:
f (c ) = M
f ( x ) f (c )
lim = f (c ) 0 bo funkcja nie ronie, bo f (c ) f ( x ) i x c 0
x c + xc
f ( x ) f (c )
lim = f (c ) 0 bo funkcja nie maleje, bo f (c ) f ( x ) i x c 0
x c xc
f (c ) 0
f (c ) = 0 c.k.d.
f (c ) 0
- 30 -
Twierdzenie Lagrangea [czytaj: lagrana],

Definicja:
Dana jest funkcja f ( x ) na [a, b] i taka, e:
1. f ( x ) jest ciga na [a, b] ,
2. istnieje f ( x ) na (a, b ) ,
f (b ) f (a )
wtedy istnieje co najmniej jeden punkt c (a, b ) w ktrym f (c ) = .
ba
Przykady funkcji, ktrych dotyczy twierdzenie Lagrangea:
a b a b
f (b ) f (a ) f ( x ) f ( x0 )
f (c ) = f (c ) =
ba x x0
f ( x ) = f ( x0 ) + f (c x )( x x0 )
Jeeli pochodna jest 0 to funkcja jest staa bo:
f ( x ) = f ( x0 ) + f (c x )( x x0 ) = f ( x0 ) + 0 ( x x0 ) = f ( x0 )
f ( x ) = f ( x0 )
f (x ) f (x 0 ) = 0 z definicji monotonicznoci funkcja f jest staa,
Dowd tw. Lagrangea

rozpatrujemy now funkcj g na [a, b] .
f (b ) f (a )
g (x ) = f (x ) (x a )
ba
funkcja g spenia zaoenia tw. Rollea
g (a ) = f (a ) g (b ) = f (a )
wic istnieje takie c (a, b ) , e g (c ) = 0
f (b ) f (a )
g (x ) = f ( x )
ba
f (b ) f (a )
g (c ) = 0 0 = f (c )
ba
f (b ) f (a )
f (c ) =
ba
f (c ) (b a ) = f (b ) f (a )
f (b ) = f (a ) + f (c ) (b a )
f ( x ) = f ( x0 ) + f (c ) ( x x0 ) c.b.d.u.
- 31 -
wykad 8. 2005-12-17
1) Wnioski:
a) f ( x ) 0 na [a, b] to f ( x ) = const.
dowd:
f ( x ) = f ( x0 ) + {
f (c ) ( x x0 )
0
f ( x ) = f ( x0 ) = const.
b) Jeeli f ( x ) > 0 to f
dowd:
niech: x2 > x1
f ( x2 ) = f (x1 ) + {
f (c ) ( x2 x1 )
1 424 3
+ +
f ( x2 ) f ( x1 ) > 0
f ( x2 ) > f (x1 ) f c.k.d.
c) Jeeli funkcja w punkcie x0 ma ekstremum to f ( x0 ) = 0 .

Zaoenia: f
Funkcja ma minimum lokalne w x0 ,
Funkcja f istnieje w epsylonowym otoczeniu x0 .
x x0 , > 0 ,
f ( x ) f ( x0 ) = f (c ) ( x x0 )
142 4 43 4 123
+ +/
x0 x

f (c ) = 0
komentarz:
z definicji ekstremum lokalnego funkcji: f ( x ) > f ( x0 ) wic f ( x ) f (x0 ) > 0
x ( x0 , x0 + ) wic x x0 moe by dodatnie lub ujemne
Aby rwno zachodzia prawa strona rwnania zawsze musi by dodatnia;
z tego wynika, e pochodna w punkcie f (c ) musi by ujemna dla x < x0
a dodatnia dla x > x0 . Jeeli pochodna istnieje dla caego otoczenia
epsylonowego x0 (z zaoenia) i zmienia w tym otoczeniu warto z ujemnej
na dodatni oznacza, e musi w tym otoczeniu przyj warto zero.
Otoczenie to moe by dowolnie mae mona wic mona przyj, e warto
zero jest dla x0 , czyli f ( x0 ) = 0 .
- 32 -
2) Wybrane wasnoci caki oznaczonej:

a) f funkcja ciga na [a, b]
f
niech: [c, d ] [a, b] ( symbol przynalenoci)
f jest ciga na [c, d ]
d
to f na cak f (x ) dx
c
inaczej:
f jest cakowalna na [a, b] f ma cak na [c, d ] a c d b
b) f na [a, b]
f cakowalna na [a, b]
niech: c (a, b]
wtedy:
b c b
f ( x ) dx = f ( x ) dx + f ( x ) dx
a a c
a c b
b a
c) f (x ) dx = f (x ) dx
a b
komentarz:
(n ) (n )
f xi = lim f (x )
n n
(n ) (n ) (n )
lim
n i =1 i n i =1 i i
xi1
= lim f (x )
(n ) (n )
lim f
n n
(n ) (n ) (n )
n i =1
i xi
n
i =1
i i 1
xi
wic:
lim f
(n )
(x ) (n )
xi 1 = lim f (x )
n n
(n ) (n ) (n ) (n )
xi
i i
i i 1
n i =1 n i =1
a to jest to samo co:
b a
f ( x ) dx = f ( x ) dx
a b
a
d) f (x ) dx = 0
a
e) Jeeli f jest cakowalna na [a, b]

B
A f (x ) B
to
b
A
A (b a ) f ( x ) dx B (b a )
a
wic: a b
(n )
A (b a ) = A xi f xi B xi =B (b a )
n n n
i =1 i =1 i i =1
- 33 -
Funkcja z argumentem w grnej granicy cakowania

3) Dana jest funkcja f ( x ) cakowalna na [a, b] .
Definiujemy now funkcj na [a, b] .
x
F ( x ) = f (t ) dt
a
Zauwaamy, e:
a
F (a ) = f (t ) dt = 0
a
b
F (b ) = f (t ) dt
a
4) Wyznacz funkcj F ( x ) dla danych funkcji f ( x ) na [a, b] :

a) f ( x ) = 3 na [0,1] f
x
F (x ) = 3 dt = 3x
0
F
bo:
f (x ) = 3
F (x ) = 3x
3 x [0,1)

b) f ( x ) = 2 x =1
1 x (1,2]
F

licz: f
3 x x [0,1]
F (x ) =
3 + ( x 1) 1 = x + 2 x (1,2]
mona wic oglnie zauway, e: F ( x ) = f ( x )
dodatkowo:
funkcja F (x) nie ma pochodnej w x = 1 , wic jest to jej punkt niecigoci,
bo jej pochodne jednostronne nie s sobie rwne.
dokadnie wic:
F ( x ) = f ( x ) x 1
- 34 -
c) Dana jest funkcja f na [ 1,1]

0 x [ 1,0]
2
F (x ) = x
x (0,1]
f F
2
wic:
F ( x ) = f ( x )
d) f ( x ) = x na [ 1,1]
f F
(1 x ) ( x + 1) 1 x 2
= x [ 1,0]
F (x ) =
2 2
1 + x
2
2 x (0,1]
Wartoci funkcji F to pola odpowiednich trjktw
prostoktnych pod wykresem funkcji f .
x x [ 1,0 )

F (x ) = 0 x=0
x
x (0,1]
F (x ) = f (x )
e) f ( x ) = x na [0,1]
f
2
F
F (x ) =
x
2
F ( x ) = x = f (x )
- 35 -
wykad 9. 2006-01-07
Twierdzenie o funkcji z argumentem w grnej granicy cakowania
1) Dana jest funkcja f ( x ) ciga na [a, b ] ,
wtedy istnieje pochodna funkcji F ( x ) taka, e F ( x ) = f ( x ) .
gdzie:
x
F (x ) = f (t ) dt
a
dowd:
x0 [a, b] x0 x0 + h
teza: a b
F ( x0 ) = f ( x0 )
F ( x0 + h ) F ( x0 )
lim = f ( x0 )
h 0 + h
x0 + h x0 x0 x0 + h x0 x0 + h
F ( x0 + h ) F ( x0 ) f (t ) dt f (t ) dt f (t ) dt + f (t ) dt f (t ) dt f (t ) dt
= = =
a a a x0 a x0
h h h h
Funkcja f jest ciga w x0
x 1 x2 < f (x1 ) f ( x2 ) <

>0 >0
niech > 0 ,
przyjmuj h <
f ( x ) f ( x0 ) <
< f ( x ) f ( x0 ) <
f ( x0 ) < f ( x ) < f ( x0 ) +
x0 + h
( f (x0 ) )h < f (t ) dt < ( f (x0 ) + )h

x0
x0 + h
f (t ) dt
( f (x0 ) )h < x 0
<
( f (x0 ) + )h
h h h
F ( x0 + h ) F ( x0 )
f ( x0 ) < < f ( x0 ) +
h
F ( x0 + h ) F ( x0 )
f ( x0 ) < c.k.d.
h
bo:
F ( x0 + h ) F ( x0 )
lim = f ( x0 )
h 0 + h
F ( x0 ) = f ( x0 )
- 36 -
2) Zbir funkcji { (t )} rniczkowalnych o wasnoci ( x ) = f ( x )

nazywamy cak nieoznaczon i oznaczamy f (x ) dx
b
f (x ) dx
a
liczba, caka oznaczona,
dowd:
Niech G ( x ) : G ( x ) = f ( x ) f (x ) dx rodzina funkcji, caka nieoznaczona
[G(x ) F (x )] = f (x ) f (x ) 0
z twierdzenia Lagrangea:
f ( x ) = f ( x0 ) + {
f (c )( x x0 )
0
G ( x ) F ( x ) const.
G(x ) = F (x ) + c
Element caki nieoznaczonej to funkcja pierwotna (t ) .
Kada funkcja ciga ma cak nieoznaczon. Wykres kilku funkcji

ze zbioru G ( x )
3) Wyznacz caki nieoznaczone z danych funkcji:

a) 3 dx = 3 x + c ,
x2
b) x dx = 2
+c,
x6
= +c,
5
c) x dx
6
x n +1
= +c n N ,
n
d) x dx
n +1
x +1
x dx = + 1 + c R /{ 1},

e)
1
x dx = ln x + c , bo (ln x ) = x
1
f)
g) sin x dx = cos x + c ,
sin 3 x
h) cos 3x dx = 3
+c,
1
i) cos 2
x
dx = tg x + c ,
1
j) sin 2
x
dx = ctg x + c ,
1 cos 2 x 1 sin 2 x
sin x dx = dx = x +c,
2
k)
2 2 2
l) tg x dx = ln cos x + c ,
bo:
( ln cos x ) = 1
(cos x ) = 1 ( sin x ) = sin x = tg x
cos x cos x cos x
- 37 -
Twierdzenie Leibnitza-Newtona
4) Niech f ciga na [a, b ] wtedy
f (x ) dx = (b) (a )
gdzie ( x ) dowolna ustalona funkcja pierwotna dla f (element caki nieoznaczonej)
f (t ) dt = (b) (a )
a
dowd:
(x ) : F ( x ) = f ( x )
x
F ( x ) = f (t ) dt
a
(x ) F (x ) C x [a, b ]
dla: x = a
a
(a ) f (t ) dt = C C = (a )
a
1424
3
0
( x ) F ( x ) = (a )
x
( x ) f (t ) dt = (a )
a
dla: x = b
b
(b ) f (t ) dt = (a )
a
b
f (t ) dt = (b ) (a )
a
5) Oblicz caki oznaczone:

1 1
x2 1 1
a) x dx = = 0 = ,
0
2 0
2 2
e
2 3 2
x 8
d)
ln x dx = x ln x x
e
=
2
b) x dx = 2
= sin x dx = 1
0
3 0
3 c) 1
= e e ( 1) = 1
0

= cos x 02 = 0 + 1 = 1
- 38 -
wykad 10. 2006-01-14

Obliczanie objtoci i pola
1) Oblicz objto stoka.
T objto mona widzie jako sum objtoci walcw uoonych jeden na drugim o rnych
promieniach postaw z przedziau 0, r ale o bardzo maej (dcej do zera) wysokoci.
f (x ) =
r
(n ) x
V = lim f xi = f 2 ( x ) dx
n
2(n )
h
n i =1 i
h r
r 2 x3
h h
h r2 r2
V = 2 x 2 dx = 2 x 2 dx = 2 =
0
h h 0 h 3 0
h
r r 2 h3 1
= 2 0 = r 2 h
h 3 3
2) Obliczy objto kuli o promieniu R . Objto rozumiemy jako sum objtoci walcw
o rnych promieniach postaw z przedziau 0, r .
f (x ) = R 2 x 2
Po obrocie tego pkola dookoa osi OX powstanie kula.
R
(x ) dx = ( )
b R
2 x3
V = f 2
R x dx = R x =
2 2

a R 3 R
R R 3 R3 R3 4
= R
+R
3
= 3 R 3
3 3
3) Oblicz pole koa

f (x ) = R 2 x 2
Powierzchnia zaznaczona stanowi wiartk pola koa.
r
r r P = 4 r 2 x 2 dx = ?
0
Zadania nie umiemy dokoczy, ale jeszcze do niego wrcimy.
Wyznaczanie caek nieoznaczonych

x n +1 1
1) x dx =
n
n +1
+c n N 4) x dx = ln x + c
x x
( )
2) 3 + x 5 x dx = 3 x +
2 x2
2
5
x3
3
5) sin 3 dx = 3 cos 3 + c
+1 1
3) x dx =
x
+c n R /{ 1}
6) cos 2 x dx = 2 sin 2 x + c
+1
- 39 -
Caki elementarne
1 5 7 11
3
x 2 x 5
x 2x
3 2
5

7
x 12
2x 4
1) 4
x 3
dx = 3
dx = x

12
2 x dx = 7
4
12
11
+ c = 127 12 x 7 118 4 x11 + c
4
x
4
( )( )
4 5
1 x 1 x 1+ x + x
( )
3 3 3 2 3 3
x x
2) 13
x
dx =
1 x3
dx = 1 + 3 x + 3 x 2 dx = x + 4 + 5 + c
3 3
3) sin 2 x dx = (1 cos 2 x ) dx = x
1 sin 2 x
+c
2 2
cos 2 x sin 2 x
sin x + cos x dx = (cos x sin x ) dx = sin x + cos x + c
cos 2 x
4) sin x + cos x dx =
5) sin 2 x cos 3 x dx = ...

+
sin + sin = 2 sin cos
2 2
+
2 = 2 x + = 4 x = 5 x

= 3 x = 6 x = x
2
1 cos 5 x
sin 2 x cos 3x dx = 12 (sin 5 x sin x ) dx = 2 5 + cos x + c
e dx = e x + c
x
6)
2x
2 dx = +c
x
7)
ln 2
8) Oblicz cak x dx
dla: x ( ,0)
x2
x dx = ( x ) dx = + C1
2
dla: x 0,+ )
x2
2
x dx =
+ C2
Funkcja rniczkowalna musi by ciga, wic dla x = 0 rwnie.
x2 x2
C1 = 0 = + C2 C2 = 0
2 2 x=0
x2
x ( ,0 )
2
x dx = 2 +C
x x 0,+ )
2
- 40 -
9) Oblicz cak min (x, x 2 ) dx

min funkcja przyjmuje warto najmniejszego z argumentw,
dla: x ( ,0)
x2
f (x ) dx = 2 + C1
dla: x 0,1)
x3
f ( x ) dx = + C2
3
dla: x 1,+ )
x2
f ( x ) dx = + C3
2
x 2 x3
C1 = 0 = + C2 C2 = 0
2 3 x=0
x3 x2 1
C2 = 0 = + C3 x=1 C3 =
3 2 6
x2
x ( ,0)
2
3
x
f ( x ) dx = x 0,1) + C
3
x2 1
x 1,+ )
2 6
10) Caki funkcji zoonych, ktrych rachowanie wymaga uycia dodatkowych twierdze:
a) przykady atwiejsze:
x 2 ln 3 x dx ,
e
3x
cos 2 x dx ,
b) przykady trudniejsze:
3 x 2 dx ,
x +1
x 2
x +1
dx ,
1
1 + 4x2
dx ,
arctg x dx .
c) caki nieoznaczone, ktre nie mona obliczy za pomoc metod elementarnych:
ex
dx ,
x
sin x
dx .
x
- 41 -
Twierdzenie o cakowaniu przez czci

Funkcje klasy C 1 s to
Dane s funkcje f ( x ) oraz g ( x ) na D klasy C 1
wszystkie funkcje cige, ktre
wtedy maj cig pierwsz pochodn.
f (x )g (x ) dx = f (x ) g (x ) f (x )g (x ) dx
Dowd:
ze wzoru na pochodn iloczynu:
(u (x ) v(x )) = u (x ) v(x ) + u (x ) v(x )
z wasnoci funkcji z argumentem w grnej granicy cakowania:
F ( x ) = f ( x )
wic:

(u (x ) v(x )) dx = (u(x ) v(x ) + u (x ) v(x )) dx
u ( x ) v( x ) = u ( x ) v( x ) dx + u ( x ) v( x ) dx
u(x ) v(x ) dx = u(x ) v(x ) u (x ) v(x ) dx

Przykady cakowania z wykorzystaniem powyszego twierdzenia:

ln x dx = ( x ) ln x dx = x ln x x (ln x ) dx = x ln x x dx = x ln x x + c
1
x

x3 x3 x3 x3 x2 x3 x3
x ln x dx = ln x dx = ln x (ln x ) dx = ln x dx = ln x
2
3 3 3 3 3 3 9

x2 2
x ln x dx = 2 ln x dx = 2 ln x 2 (ln x ) dx = 2 ln x 2 2 x ln x dx =
x2 2 x2 2 x2 2 x2 1
2

x2 2 x2 2 x2 x2 x2 x2
= ln x x ln x dx = ln x ln x dx = ln 2 x ln x + (ln x ) dx =
2 2 2 2 2 2
x2 2 x2 x x2 2 x2 x2
= ln x ln x + dx = ln x ln x + + c
2 2 2 2 2 4
3
3
x 3
( )
3 3
x 3 x x3 3 x3 3ln2 x
x ln x dx = 3 ln x dx = 3 ln x 3 ln x dx = 3 ln x 3 x dx =
2 3

x3 3
3
2 2 x3 3
3
x3 2 x3 x3 x3
= ln x x ln x dx = ln x ln x dx = ln3 x ln2 x + ln2 x dx = ( )
3 3 3 3
x3 3 x3 x3 1 x3 x3 2
= ln x ln2 x + 2 ln x dx = ln3 x ln2 x + x2 ln x dx =
3 3 3 x 3 3 3

x3 3 x3 2 2 x3 x3 x3 2 x3 2 x3
= ln x ln x + ln x dx = ln3 x ln2 x + ln x (ln x) dx =
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
x3 ln3 x x3 ln2 x 2x3 ln x 2 x2 x3 ln3 x x3 ln2 x 2x3 ln x 2 x3
= + dx = + =
3 3 9 3 3 3 3 9 3 9
3 3 3 2 3 3
x ln x x ln x 2x ln x 2x
= +
3 3 9 27
- 42 -

xe
x
( )
dx = x e x dx = x e x (x ) e x dx = x e x e x dx = x e x e x + c

x e dx = x (e ) dx = x e (x ) e dx = x e 2 x e dx =
2 x 2 x 2 x 2 x 2 x x

= x e 2 x (e ) dx = x e 2 x e + 2 e dx = x e 2 x e + 2 e
2 x x 2 x x x 2 x x x
+c

x sin x dx = x( cos x ) dx = cos x cos x dx = sin x x cos x + c

sin 3 x x sin x sin 3 x x sin x cos 3 x
x cos 3 x dx = 3 dx = 3 3 dx = 3 + 9
x

e
2x
( )
cos x dx = e 2 x (sin x ) dx = e 2 x sin x e 2 x sin x dx = e 2 x sin x 2e 2 x sin x dx =

= e 2 x sin x 2 e 2 x ( cos x ) dx = e 2 x sin x + 2 e 2 x cos x 2 e 2 x cos x dx = ( )
= e 2 x sin x + 2 e 2 x cos x 4 e 2 x cos x dx
e cos x dx = e sin x + 2 e 2 x cos x 4 e 2 x cos x dx

2x 2x
5 e cos x dx = e
2x 2x
sin x + 2 e 2 x cos x
e 2 x sin x + 2 e 2 x cos x
e cos x dx = +c
2x

2 x cos 3 x e 2 x cos 3x cos 3x
e 2x
sin 3 x dx = 3
e dx =
3
e2x
3
( )
dx =
e 2 x cos 3x cos 3x e 2 x cos 3x 2 2 x

= + 2e 2 x dx = + e cos 3x dx =
3 3 3 3

e 2 x cos 3x 2 2 x sin 3x
= + e dx =
3 3 3
e 2 x cos 3 x 2 e 2 x sin 3 x 2 2 x sin 3 x
=
3
+
9
e
3
( ) 3
dx =
e 2 x cos 3 x 2 e 2 x sin 3 x 4 2 x
= + e sin 3x dx
3 9 9
e cos 3x 2 e 2 x sin 3x 4 2 x
2x
= + e sin 3x dx
2x
e sin 3 x dx
3 9 9
13 2 x e cos 3x 2 e sin 3x
2x 2x
9 e sin 3x dx =
3
+
9
9 e cos 3x 9 2 e 2 x sin 3x
2x
= +
2x
e sin 3 x dx
13 3 13 9
2 e sin 3x 3 e cos 3x
2x 2x
e sin 3x dx = 13 +c
2x
13
- 43 -
wykad 11. 2006-02-25

1) Powtrka z liczenia caek (w tym przez czci):
1 1 1 1
a) dx = x 2 dx = 1 x 2 = 2 x + c
x 2
x + 2x x
( )
3 1 5 1 5 13 9
b) 4x dx = x 12
+ 2 x 4
dx = x 12
dx + 2 x 4
dx = 12 12
13
x + 8 4
9
x +c
1 cos 2 x sin 2 x
c) sin 2 x dx = dx = 12 x +c
2 2

d) x sin x dx = x( cos x ) dx = x cos x + cos x dx = x cos x + sin x + c

e) x
2
cos x dx = x 2 (sin x ) dx = x 2 sin x 2 x sin x dx = x 2 sin x + 2 x cos x 2 sin x + c

e2 x
f) x e dx = x
2x
dx = 12 x e 2 x 12 e 2 x dx = 12 x e 2 x 14 e 2 x + c
2
g) ciekawszy przykad zastosowania cakowania przez czci:

e cos x dx = e (sin x ) dx = e sin x e sin x dx = e sin x e ( cos x ) dx =
x x x x x x

= e x sin x + e x (cos x ) dx = e x sin x + e x cos x e x cos x dx
e cos x dx = e sin x + e cos x e

x x x x
cos x dx
2 e cos x dx = e sin x + e cos x

x x x
e x sin x e x cos x
e cos x dx = + +c
x
2 2
2) Dygresja: Funkcje odwrotne
a) Przykad funkcji odwrotnej do y = tg x (tangens) jest y = arc tg x (arkus tangens).
y = tg x y = tg x
x ( 2 , 2 ) y = arc tg x
x tg x = y
( , ) y x : tg x = y
y = arc tg x
Korzystajc z twierdzenia
o pochodnej funkcji odwrotnej
mona obliczy pochodn funkcji y = arc tg x .
sin 2 y + cos 2 y
y = (arc tg x ) =
1 1 1
= = cos 2 y = = =
(tg y ) sin 2 y + cos 2 y cos y sin 2 y
2
1
+
cos 2 y cos 2 y cos 2 y cos 2 y
1 1
= =
1 + tg y 1 + x 2
2
y = arc tg x
x = tg y
1
(arc tg x ) =
1 + x2
- 44 -
b) Pochodne funkcji odwrotnych:

(arc sin x ) = 1 2
1 x
(arc cos x ) = 1 2
1 x
(arc tg x ) = 1 2
1+ x
(arc ctg x ) = 1 2
1+ x
c) Przykadowa caki do policzenia:

arc tg x dx = (x ) arc tg x dx = x arc tg x x 1 + x 2 dx =
1

= x arc tg x
x
1 + x2
dx = x arc tg x 12 ln 1 + x 2 + c ( )
1
dx = arc tg x
1 + x2
Twierdzenie o cakowaniu przez podstawianie

Dane jest funkcja ciga f ( x ) na D . Jeeli istnieje funkcja (t ) , gdzie t G
i taka, e jest klasy C 1 to:
f (x ) dx = f [ (t )] (x ) dt
gdzie x = (t )
3) Obliczenie caki z wykorzystaniem twierdzenia o cakowaniu przez podstawianie:

1
2 x + 5 dx
2x + 5 = t (t ) = 12 t 52
2 dx = dt (t ) = 1
2
dx = 12 dt
1 1 1
2 x + 5 dx = 2(
t 2 )+ 5
5 1
2
12 dt = 12 dt = 12 ln t = 12 ln 2 x + 5 + c
t
Drugi sposb rwnie poprawny, ale pozwala na obliczanie caek nieoznaczonych
bez jawnego wprowadzenia funkcji (t ) :
2x + 5 = t
1 1
2 x + 5 dx 2 dx = dt = 1
2 t dt = 1
2
ln t = 12 ln 2 x + 5 + c
dx = 12 dt
4) Cakowanie przez podstawianie:
a) raz przez podstawienie:
1 x2 = t 3
1 t
(1 x )
2
2 3
= = 2 = 2 3 = 3 +c
2 1 1
x 1 x dx 2 x dx dt t dt
x dx = dt 1
2
2
- 45 -
b) raz przez podstawienie i raz przez czci:

x2 = t
x e 2 x dx = dt = t e dt =
3 x2 1 t
dx 2
x dx = 12 dt
t
= 1
2 t e ( )
dt = 1
2 t e t
1
2 e t
dt = 1
2 t e t
1 t
2 e + c = 1 2 x
2 x e
2
1 x
2 e
2
+c
c) raz przez specyficzne podstawienie oraz z jedynki trygonometrycznej:

sin x = t 2 2
sin x cos x dx cos x dx = dt = t 1 t dt =
4 5 4
( )
( ) (
2
cos 4 x = cos 2 x = 1 sin 2 x )2
( 2 t5
= t 2t + t dt = 2 + =
6
5
8
)
t7 t9
7 9
= 5 sin x 7 sin x + 9 sin x + c
1 5 2 7 1 9
d) nietypowe podstawienie:
x = sin t
1 x dx dx = cos t dt = cos t cos t dt = cos t dt =
2 2
1 + cos 2 x
cos 2x =
2
1 + cos 2t 1 + sin 2t 1 sin 2 arc sin x
= dt = 12 t + = 2 arc sin x + +c
2 2 2
- 46 -
wykad 12. 2006-03-04

Cakowanie wyrae trygonometrycznych
cos 3 x
1) sin 3x dx = 3
+c
1 cos 2 x sin 2 x
2) sin 2 x dx = dx = 12 x +c
2 2
cos x = t
3) sin x dx
3
sin x dx = t dt
( 2
) t3
= 1 t dt = t = cos x +

cos3 x
+c
3 3
cos x = t
4) sin 5 x cos 4 x dx
sin x dx = t dt
( 2
)
= 1 t 2 t 4 dt = ...
5) Cakowanie z wykorzystaniem wzorw trygonometrycznych:

sin 3x cos 2 x dx =
+
sin + sin = 2 sin cos
2 2
+
= 3x
2 = 5 x

= 2x = x
2
cos 5 x
= 12 (sin 5 x + sin x ) dx = 12 cos x + c
5
6) Bardzo typowe podstawienie:
1
sin x + 2 cos x dx = ...
tg 2x = t
2 tg 2x 2t
x
= arc tg t sin x = =
2
1 + tg 2 1 + t 2
2 x
1
dx = 2 dt 1 tg 2 2x 1 t 2
1+ t2 cos x = =
1 + tg 2 2x 1 + t 2
2
dx = 1 + t dt = = ln t = ln tg 2x + c
1 2 dt
7)
sin x 2t t
1+ t 2
- 47 -
Cakowanie pewnych wyrae niewymiernych

8) Typowe podstawienie dla niektrych wyrae
x = sin t 1 + cos 2t
1 x dx dx = cos t dt = 1 sin t cos t dt = cos t dt = 2 dt =
2 2 2
sin 2t 1 sin (2arc sin x )

= 12 t + = 2 arc sin x + +c
2 2
x = 3 sin t 1 + cos 2t
3 x 2 dx
dx = 3 cos t dt
= 3 1 sin t 2 3 cos t dt = 3 cos2 t dt = 3
2
dt =
9)
sin 2t 3
= 32 t + = arc sin
2 2
( x
(
+ 12 sin 2arc sin x
)) + c
3 3
10) Dygresja: funkcje hiperboliczne:

e x ex
a) sinus hiperboliczny: sinh x =
2
e x + e x
b) cosinus hiperboliczny: cosh x =
2
Zastosowania caek
11) Obliczanie pola:
a) y = sin x

b
P = f ( x ) dx = sin x dx = cos x 02 = 0 + 1 = 1
2

a 0
b) Pole obszaru pomidzy wykresami

f1 f2
f1 = x 2 f2 = x
[ ]
b 1
P = [ f 2 (x ) f1 ( x )] dx = x x 2 dx =
a 0
1
2 3 x3 2 1 1
= 3 x = 0 =
30 3 3 3
c) Pole koa
r
y = r 2 x2
r
x = r sin t
P = 4 r 2 x 2 dx =
0
dx = r cos t dt r

sin 2t
2 2
= 4r 2 cos 2 t dt = 4r 2 12 t + =
0 2 0
= 2r 2
2
= r 2
- 48 -
12) Obliczanie objtoci bry obrotowych:

a) Objto stoka
f (x ) =
r
y = hr x x
h
h
r 2 3
r 2 x3
( )
h
r2
V = 2 x 2 dx = 2 = 2
h 03 r
0
h h 3 0
3h
V = 13 r h 2
h
b) Objto kuli
y = R2 x2 f (x ) = R 2 x 2
Po obrocie tego pkola dookoa osi OX powstanie kula.
R
(x ) dx = ( )
b R
2 x3
V = f 2
R x dx = R x =
2

2
a R 3 R
R R
3 R3 R3 4
= R
+R
3
= 3 R 3
3 3
c) Wzr na objto bryy d) Wzr na objto bryy
obrotowej powstaej z obrt obrotowej powstaej z obrt
dookoa osi OX: dookoa osi OY:
b b
V = f 2
(x ) dx V = 2 x f ( x ) dx
a a
13) Wyznaczanie dugoci krzywych:
b
L = 1 + [ f (x )] dx
2
a) Wzr oglny:
a
b) Obwd koa:
1 x
y = R2 x2 y = 2 x =
2 R x 2 2
R2 x2
R R R R
x2 R2 1 1
L = 4 1+ 2 dx = 4 dx = 4 R dx = 4 dx =
0 1 (R )
0
R x 2
0
R x
2 2
0 R x
2 2 x 2
= 4 R arc sin x R
R 0
= 4 R( 2 0 ) = 2R
Obliczenia granic cigw przez cakowanie

14) Obliczy granic:
1
14 + 2 4 + 34 + ... + n 4
(( ) ) x5
1
+( ) +( ) + ... + ( )
1 1
lim 5
= lim 1 4
n
2 4
n
3 4
n
n 4
n = x dx = =
4
n n n n 0 50 5
15) Obliczy granic:
lim
1
(sin 2n + sin 22n + sin 32n + ... + sin n2n ) = lim 2 1 (sin 2n + sin 22n + sin 32n + ... + sin n2n )
n n n 2 n

n = (sin 2n + sin 22n + sin 32n + ... + sin n2n )
2n

2 2 2
( ) = (0 + 1) =
2 2

0 sin x =

cos x 2
0

- 49 -
e-wykad dodatki do wykadw Studium TALENT Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek A: Wzory sumacyjne data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
Dodatek A: Wzory sumacyjne
Suma n pierwszych liczb naturalnych

n
n(n + 1)
1 + 2 + 3 + ... + n = k =
k =1 2
Suma kwadratw n pierwszych liczb naturalnych
n
n(n + 1)(2n + 1)
12 + 2 2 + 32 + ... + n 2 = k 2 =
k =1 6
Suma szecianw n pierwszych liczb naturalnych
n 2 (n + 1) n(n + 1)
n 2 2
1 + 2 + 3 + ... + n = k =
3 3 3 3 3
=
k =1 4 2
Tosamoci trygonometryczne:
n +1
sin
n
n
1. 1 + cos + cos 2 + ... + cos n = cos k = cos 2
k =0 2
sin
2
n +1 1
sin cos cos n +
n
n 2 2
2. sin + sin 2 + ... + sin n = sin k = sin 2 =
k =1 2
sin 2 sin
2 2
poniewa: sin sin =
1
[cos( ) cos( + )]
2
n
sin 2n
3. cos + cos 3 + cos 5 + ... + cos(2n 1) = cos(2k 1) =
k =1 2 sin
n
sin 2 n
4. sin + sin 3 + sin 5 + ... + sin (2n 1) = sin (2k 1) =
k =1 sin
- 50 -
Dodatek B: Podrczny zbir twierdze i definicji z wykadw data aktualizacji: 2006-03-04 20:40:35
Dodatek B: Podrczny zbir twierdze i definicji z wykadw

Funkcja
Funkcja to przyporzdkowanie takie, e kademu elementowi ze zbioru X , przypisujemy
dokadnie jeden element ze zbioru Y .
Granica cigu

Liczba a jest granic cigu a n jeeli > 0 N n N
an a <
.
Twierdzenie o trzech cigach
Dany jest cig (a n ) . Jeeli istniej 2 dodatkowe cigi (bn ) i (cn ) takie, e: bn a n c n to:

lim bn = A lim cn = A lim a n = A
n n n
Lemat Bolzano-Weierstrassa
Kady cig ograniczony (a n ) zawiera co najmniej jeden podcig zbieny ank . ( )
Kady cig zbieny jest zawsze ograniczony, ale cig ograniczony nie musi by zbieny.
Definicje cigoci funkcji
definicja Heinego definicja Cauchyego
funkcja f jest ciga w x0 jeeli: funkcja f jest ciga w x0 jeeli:
f (x ) f (x )
xn x0
n 0
>0 > 0 x[a ,b ]
x x0 < f ( x ) f ( x0 ) <
Definicja Heinego i Cauchyego s rwnowane.

Kada funkcja cig w sensie Heinego jest ciga w sensie Cauchyego i na odwrt.
Kada funkcja ciga f na [a, b] (tzn. ciga w kadym punkcie odcinka [a, b] ) jest ograniczona.
Funkcja ciga f na [a, b] jest jednostajnie ciga,
czyli jest ciga w kadym punkcie nalecym do [a, b] .
Zbir liczbowy nazwiemy ograniczonym z gry jeeli istnieje liczba wiksza od
wszystkich liczb zalecych tego zbioru.
Zbir liczbowy nazwiemy ograniczonym z dou jeeli istnieje liczba mniejsza od
wszystkich liczb nalecych tego zbioru.
Zbir jest ograniczony, jeeli jest ograniczony jednoczenie z gry i z dou.
Kresy
Kres dolny zbioru liczbowego A (infimum Kres grny zbioru liczbowego A
zbioru, inf A ) to najwiksza z tych liczb, (supremum zbioru, sup A ) to najmniejsza
ktre ograniczaj ten zbir z dou. Liczba z tych liczb, ktre ograniczaj ten zbir z
bdca kresem dolnym zbioru moe, ale gry. Liczba bdca kresem grnym zbioru
nie musi do niego nalee. moe, ale nie musi do niego nalee.
m x
xA
m x
>0 x0A
0 < m+ xM M < x 0 M
xA >0 x0A
inf A = m sup A = M
Kres dolny zbioru wartoci funkcji to kres dolny funkcji: inf f ( x ) = m
Kres grny zbioru wartoci funkcji to kres grny funkcji: sup f ( x ) = M
Kady cig rosncy i ograniczony z gry jest zbieny do swojego kresu grnego.
Kady cig malejcy i ograniczony z dou jest zbieny do swojego kresu dolnego.
Funkcja ciga f na [a, b] osiga swoje kresy.
To znaczy istnieje x1 [a, b] , takie e f ( x1 ) = m oraz x 2 [a, b] , takie e f ( x 2 ) = M .
W zwizku z tym kres grny i kres dolny s wartociami funkcji
- 51 -
Definicja caki oznaczonej Reimanna

Jeeli dla funkcji f ograniczonej na odcinku [a, b] istnieje dla kadego wyboru punktw
porednich i nie zaley dokonywanych wyborw podziaw normalnych i punktw
(n )
porednich granica cigu lim f xi
n
(n )
to mwimy, e:
n
i =1 i
Funkcja f ma cak oznaczon Reimanna na odcinku [a, b] . b
Uzyskan granic lim n nazywamy wtedy cak Reimanna i oznaczamy lim n = f (x ) dx .

n n a
Caka grna i caka dolna Darboux
Dla kadego normalnego cigu podziaw odcinaka [a, b] istniej granice cigw
b b
caka dolna: lim sn = s = f (x ) dx
n
caka grna: lim Sn = S = f (x ) dx
n
a a
i nie zale od dokonanych wyborw.
Kryterium cakowalnoci
Jeeli dla dowolnego ustalonego > 0 istnieje jeden podzia odcinka [a, b] dla ktrego:
S n sn < to funkcja f jest cakowalna na [a, b] .
Uwaga: Jeeli jaka funkcja f nie spenia powyszego kryterium to nie oznacza tego,
e funkcja f nie jest cakowalna.
Twierdzenie
Funkcja ograniczona f na [a, b] jest cakowalna wtedy i tylko wtedy gdy jej
caka grna jest rwna cace dolnej ( s = S ).
Twierdzenie o cakowalnoci kadej funkcji cigej
Kada funkcja ciga f na [a, b] jest cakowalna (ma cak oznaczon Reimanna).
Pochodna funkcji
Pochodna funkcji w punkcie to granica cigu ilorazu rnicowego.
Pochodna f ( x0 ) istnieje gdy obie pochodne jednostronne istniej i s rwne sobie.
iloraz rnicowy: definicja pochodnej: posta rwnowana:
f ( x ) f ( x0 ) f ( x ) f ( x0 ) f (x + h ) f (x )
x x0 f ' ( x ) = lim f ' ( x ) = lim
x x0 x x0 x x0 h 0 h
Pochodna informuje o szybkoci zmiany wartoci funkcji.
Twierdzenie Rollea Twierdzenie Lagrangea
Dana jest funkcja f ( x ) na [a, b] i taka, e: Dana jest funkcja f ( x ) na [a, b] i taka, e:
1. f ( x ) jest ciga na [a, b] , 1. f ( x ) jest ciga na [a, b] ,
2. istnieje f ( x ) na (a, b ) , 2. istnieje f ( x ) na (a, b ) ,
3. f (a ) = f (b ) , wtedy istnieje co najmniej jeden punkt
f (b ) f (a )
wtedy istnieje co najmniej jeden punkt c (a, b ) w ktrym f (c ) = .
c (a, b ) gdzie f (c ) = 0 . ba
f ( x ) = f ( x0 ) + f (c x )( x x0 )
- 52 -
Twierdzenie o funkcji z argumentem w grnej granicy cakowania

Dana jest funkcja f ( x ) ciga na [a, b] , x
wtedy istnieje pochodna funkcji F ( x ) taka, e F ( x ) = f ( x ) gdzie: F (x ) = f (t ) dt .
a
Zbir funkcji { (t )} rniczkowalnych o wasnoci ( x ) = f ( x )

nazywamy cak nieoznaczon i oznaczamy f (x ) dx .
Twierdzenie Leibnitza-Newtona
Niech f ciga na [a, b] wtedy
b
f (x ) dx = (b) (a )
a
gdzie ( x ) dowolna ustalona funkcja pierwotna dla f (element caki nieoznaczonej).

Cakowanie przez czci
f (x )g (x ) dx = f (x ) g (x ) f (x )g (x ) dx
gdzie funkcje f i g s klasy C1
Cakowanie przez podstawianie
f (x ) dx = f [ (t )] (x ) dt
gdzie funkcje f i g s klasy C1
Interpretacja geometryczna caki oznaczonej
b b
S = f ( x ) dx V = f 2 (x ) dx
pole pod objto bryy
krzyw a
obrotowej a
b pole powierzchni b
dugo uku
l = 1 + [ f ( x )] dx Sb = 2 f ( x ) 1 + [ f ( x )] dx
2 2
bocznej bryy
krzywej a obrotowej a
- 53 -
Dodatek C: Spis podstawowych caek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-03-07 20:24:17
Dodatek C: Spis podstawowych caek nieoznaczonych
x n +1 25.
1
dx = arctgx + c
x dx = n + 1 + c
n
1.
1 + x2
1 1
26. dx = arcctgx + c
2. x dx = ln x + c 1 x2
1 1 27. arcsin xdx = x arcsin x + 1 x 2 + c
3. x 2 dx = x + c
28. arccos xdx = x arcsin x 1 x 2 + c
ax
4. a x dx = +c
ln a 1
(
29. arctgxdx = x arctgx ln 1 + x 2 + c
2
)
a bx
5. a bx dx = +c
b ln a
1
(
30. arcctgxdx = x arcctgx + ln 1 + x 2 + c
2
)
6. e x dx = e x + c
31. ln xdx = x ln x x + c
f ' (x )
1 ax
7. e ax dx = e +c
32. dx = ln [ f (x )] + c
f (x )
a
1
8. e x dx = x dx f ' (x )
e 33. dx = 2 f ( x ) + c
f (x )
9. sin xdx = cos x + c
34. tgaxdx = ln (cos ax ) + c
1
1
10. sin axdx = cos ax + c a
a
35. ctgaxdx = ln (sin ax ) + c
1
11. sin axdx = (ax sin ax cos ax )
2 1 a
2a
36.
[ln x]n dx = [ln x ]n +1 + c
12. sin (ax b )dx = cos (ax b ) + c
1 x n +1
a 1 1 xa
37. 2 dx = ln +c
13. cos xdx = sin x + c x a2 2a x + a
1 1 1 x
14. cos axdx = sin ax + c 38. 2 dx = arctg + c
a x + a2 a a
dx x
15. cos 2 axdx =
1
(ax sin ax cos ax ) 39.
a x
2 2
dx = arcsin + c
a
2a
dx x
16. cos (ax b )dx = sin (ax b ) + c
1 40. dx = arcsin +c
a a x
2 2 a
1 dx
17. 2 dx = ctgx + c 41. dx = ln x + x 2 + a 2 + c
sin x a2 + x2
1 1
18. 2 dx = ctgax + c
sin ax a
42. sin (ln x )dx =
x
[sin (ln x ) cos(ln x )] + c
2
1 1 ax
43. cos (ln x )dx = [sin (ln x ) + cos (ln x )] + c
x
19. dx = ln tg + c
sin ax a 2 2
dx = ln[ln x ] + c
1 1
20 . 2 dx = ctgx + c 44.
sin x ln x
1 1 45. udv = vu vdu
21 . 2 dx = ctgax + c
sin ax a
1 1 ax
22 . dx = ln tg + c
sin ax a 2
1
23 . dx = tgx + c
cos 2 x
1 1
24 . dx = tgax + c
cos 2 ax a
1 1 ax
25 . dx = ln tg + +c
cos ax a 2 4
- 54 -
Dodatek D: wiczenia w liczeniu caek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
Dodatek D: wiczenia w liczeniu caek nieoznaczonych

Przykady pochodz z lekcji kka matematycznego
z pani Alicj Jankowsk z Liceum Oglnoksztaccego Nr VII we Wrocawiu
2006-02-09
Wzr na cakowanie przez czci u dv = uv v du

( )
1. wiem, e: e x = e x ; cakujc przez czci otrzymuj:
f = x g = ex
x e dx = = x e x e x dx = x e x e x + c
x
f =1 g = e x
2. cakowanie dwa razy przez czci:

f = e2x g = sin e x
e sin e dx = f = 2 e 2 x g = cos e x = e cos e + 2 e cos e dx =
2x x 2x x 2x x
f = e2x g = cos e x
= e cos e + 2
2x x
=
f = 2 e2x g = sin e x
= e 2 x cos e x + 2 e 2 x sin e x 2 2 e 2 x sin e x dx
e sin e x dx = e 2 x cos e x + 2 e 2 x sin e x 4 e 2 x sin e x dx

2x
5 e 2x
sin e x dx = e 2 x cos e x + 2 e 2 x sin e x
e 2 x cos e x + 2 e 2 x sin e x
e sin e dx = +c
2x x
5
3. cakowanie najpierw przez podstawianie, a nastpnie przez czci:
x e (x )
+ 1 dx
x2 2
x2 = t
2 x dx = dt
x dx = 12 dt
f = t g = et
e (t + 1) dt = e t dt + e dt = + 12 et =
1 t 1 t 1 t 1
f =1 g = e
2 2 2 2 t
= 12 t et 12 e x dx + 12 et = 12 t et 12 et + 12 et = 12 t et = 12 x 2 e x + c
2
4. cakowanie raz przez czci:

f = ln x g = 1 1
ln x dx = f = 1x g=x
= x ln x x dx = x ln x x + c
x
5. cakowanie dwa raz przez czci:
f = x2 g = cos x
= = x 2 sin x 2 x sin x dx =
2
x cos x dx
f = 2x g = sin x
f = x g = sin x
= x 2 sin x 2 x sin x dx = x 2 sin x 2 =
f = 1 g = cos x
= x 2 sin x + 2 x cos x 2 cos x dx = x 2 sin x + 2 x cos x 2 sin x + c
- 55 -
xe dx = x e x e x + c (ad.1.)
x
6. cakowanie przez podstawianie oraz skorzystanie ze wzoru
e sin 2 x dx = 2 esin x sin x cos x dx

sin x
sin x = t
cos x dx = dt
( )
2 e t dt = 2 t et et = 2esin x sin x 2esin x + c
t

2x
f = e 2 x g = sin 3 x
e sin 3 x dx = = 13 cos 3 x e 2 x 2
e
2x
cos 3 x dx =

f = 2e 2x
g = 3 cos 3 x
1 3
2 f =e
2 x
g = cos 3 x
= 13 e 2 x cos 3 x =
3 f = 2e 2 x g = 13 sin 3 x
= 13 e 2 x cos 3 x 29 e 2 x sin 3 x 94 e 2 x sin 3 x dx
2x 2 x 2 x 2x
e sin 3x dx = e cos 3x e sin 3x e
1
3
2
9
4
9
sin 3 x dx
2 x 2x 2x
13
9 e sin 3x dx = e cos 3x e sin 3x
1
3
2
9
2x 2 x 2x
e sin 3x dx = e cos 3x e sin 3x + c
3
13
2
13
8. cakowanie przez czci oraz przez podstawianie, a take skorzystanie ze wzorw:

(arc tg x ) = 1 2 (ln x ) = 1 x 0
1+ x x
f = arc tg 2 x
g = 1
x
arc tg 2x dx = f = 12 2 = 2 2 g=x
= x arc tg 2x 2 2
x +4
dx
1 + (2 )
x x +4
x2 + 4 = t
2 x dx = dt
x dx = 12 dt
x arc tg 2x
dt
t
= x arc tg 2x ln t = x arc tg 2x ln x 2 + 4 + c ( )
2006-02-10
1. cakowanie przez czci oraz monta:

x2 x2 1
x ln ( x 1 ) dx = 2
ln ( x 1) dx = 1 2
2
x ln ( x 1) 2 x 1 dx =
x2 1 + 1 (x 1) (x + 1) 1
= 12 x 2 ln(x 1) 12 dx = 12 x 2 ln(x 1) 12 + dx =
x 1 x 1 x 1
1
= 12 x 2 ln(x 1) 12 x + 1 + dx = 12 x ln(x 1) 12 x dx 12 dx 12
1
2
dx =
x 1 x 1
= 12 x 2 ln(x 1) 12
x2 1
2 x 12 ln(x 1) =
(
)
x 2 1 ln(x 1) x(x + 2)
+c
2 2 4
- 56 -

2. cakowanie przez czci oraz z wykorzystaniem wzoru: (arc tg x ) =
1
1 + x2
( 2
) (
2x 2
) 2 x2
ln 1 + x dx = x ln 1 + x x 1 + x 2 dx = x ln 1 + x 2 1 + x 2 dx = ( )
x2 + 1 1 x2 + 1 1
(
= x ln 1 + x 2 2 2
x +1
)dx = x ln 1 + x 2 2 2
x +1
dx = ( )
(
= x ln 1 + x 2 2 dx + 2 2)1
x +1
dx = x ln 1 + x 2 2 x + 2 arc tg x + c ( )
3. cakowanie trzy razy przez czci:
g = x 2
1
f = ln3 x 3
3 x 2 ln2 x 3 1
x ln3 x dx =
f=
2
3ln x
g = 23 x 2
3
= 23 x 2 ln3 x 2
x
dx = 23 x 2 ln3 x 2 x 2 ln2 x dx =
x
g = x 2
1
3
f = ln2 x 3 3 1
= 23 x ln3 x 2
2
2 ln x = 23 x 2 ln3 x 43 x 2 ln2 x + 83 x 2 ln x dx =
f=
3
g = 23 x 2
x
g = x 2
1
3 3
f = ln x 3 3 3 1
= 23 x ln3 x 43 x ln2 x + 83
2 2
1 = 23 x 2 ln3 x 43 x 2 ln2 x + 169 x 2 ln x 169 x 2 dx =
f=
3
g= x 2
3
2
x
3 3 3 3
= 23 x 2 ln3 x 43 x 2 ln2 x + 169 x 2 ln x 32
27
x2 + c
4. dwa razy przez czci:
(ln x ) 2 dx = ln 2 x x 3 dx = ln 2 x 1 x 2 dx = 1 x 2 ln 2 x + ( ) 2 ln x 2
x3 2 2
1
2 x
x dx =

= 12 x 2 ln 2 x + ln x x 3 dx = 12 x 2 ln 2 x 12 ln x 12 x 2 dx = ( )
= 12 x 2 ln 2 x 12 x 2 ln x + 1
2 x
3
dx = 12 x 2 ln 2 x 12 x 2 ln x 14 x 2 + c
5. dwa razy przez czci:
4
3 2 2
( )
x (ln x) dx = 14 x ln x dx = 14 x ln x 14 x x dx = 14 x ln x 12 x ln x dx =
4 2 4 2 ln x 4 2 3

( )
= 14 x 4 ln 2 x 12 14 x 4 ln x dx = 14 x 4 ln 2 x 18 x 4 ln x + 18 x3 dx = 14 x 4 ln 2 x 18 x 4 ln x + 321 x 4 + c

3x 3x 3x
6. x 3 dx = x
x
dx = x dx = ln13 3x x ln12 3 3 x + c
ln 3 ln 3 ln 3
7. cakowanie przez czci:

x2
x arc tg x dx = 2 arc tg x dx = 12 x arc tg x 12 x (arc tg x ) dx =
2 2
x2 + 1 1 1
= 12 x 2 arc tg x 12 dx = 12 x 2 arc tg x 12 dx + 12 dx =
1+ x 2
1 + x2
= 12 x 2 arc tg x 12 x + 12 arc tg x + c
- 57 -
8. cakowanie przez podstawianie oraz przez czci:

t 2 t
x2 5 t 2
( )
e x dx = 12 e t dt = 12 e t dt = 12 e t + 12 e 2t dt = 12 e t + e t dt =
t 2 t t 2
( )
x2 = t x4 = t 2
2 x dx = dt
= 12 et t 2 + et t et dt = 12 et t 2 + et t et = 12 e x x 4 e x x 2 e x + c
2 2 2
2006-02-17
1. cakowanie przez czci oraz skorzystanie ze wzoru: (arc sin x ) = 1
1 x2
1
f = arc sin x g =
arc sin x 1 x
1 x
dx =
1 1
=
f= g = 2 1 x
2
1 x 2 x
2 1 x 1
= 2 1 x arc sin x dx = 2 1 x arc sin x+ dx =
2 x 1 x x
= 2 1 x arc sin x +2 x +c

f = sin ln x g = 1
cos ln x
sin ln x dx = f = cos ln x g = x = x sin ln x x x dx = x sin ln x cos ln x dx =
x
f = cos ln x g = 1
= x sin ln x sin ln x = x sin ln x x cos ln x sin ln x dx
f= g=x
x
sin ln x dx = x sin ln x x cos ln x sin ln x dx
2 sin ln x dx = x sin ln x x cos ln x
x sin ln x x cos ln x
sin ln x dx = 2

2
+c
3. cakowanie przez podstawianie:

sin x cos x dx
5
sin x = t
cos x dx = dt
t6 1
t x dt = + c = sin 6 x + c
5
6 6
- 58 -

dx
2cos2 3x
3x = t
3 dx = dt
1 dt 1 1
2
6 cos t 6
= tg t + c = tg 3 x + c
6
cos x e dx
sin x
sin x = t
cos dx = dt
e dt = et + c = esin x + c
t

x 3 dx
cos 2 x 4
x4 = t
4 x 3 dx = dt
x 3 dx = 14 dt
1 dt 1 1

4 cos t 42
= tg t + c = tg x 4 + c
4
(ln x )2 dx
x
ln x = t
1
dx = dt
x
1 3 1 3
t dt = 3 t + c = 3 ln x + c
2

tg x
cos 2 x dx
tg x = t
1
dx = dt
cos 2 x
1 2 1 2
t dt = 2 t + c = 2 tg x + c
- 59 -
9. cakowanie przez podstawianie oraz przez czci:

ln arc ctg x
1 + x 2 dx =
arc ctg x = t
1
dx = dt
1 + x2
f = ln t g = 1
t
ln t dt = f=
1
g =t
= t ln t
t
dt = t ln t t + c =
t
= arc ctg x ln arc ctg x arc ctg x + c
10. cakowanie przez czci i przez podstawianie:
( )
x ln 1 + x dx = 12 ln t dt = 12 (t ) ln t dt = 12 t ln t 12 t t dt =
2 1
1 + x2 = t
2 x dx = dt
( ) ( ) (
= 12 t ln t 12 t + c = 12 1 + x 2 ln 1 + x 2 12 1 + x 2 + c )
1 x 6t 61 x
6 dx = 6 dt = ln 6 + c = ln 6 + c
t
1 x = t
dx = dt
2 + ln x
(2 + ln x )
1 3 3
x dx = t 2
dt = 2 2
3
t +c= 2
3
2
+c
2 + ln x = t
1
dx = dt
x
13. cakowanie przez podstawianie i przez czci:

x e (x )
+ 1 dx = e (t + 1) dt = e t dt + e dt = (e ) t dt + e dt =
x2 2 1 t 1 t 1 t 1 t 1 t
2 2 2 2 2
x2 = t
2 x dx = dt
= 12 et t 12 et dt + e dt = 12 et t =
2
t
1
2
1
2
x2 ex
dx dt
x 1 ln 2 x = 1 t 2 = arc sin t + c = arc sin ln x + c
ln x = t
1
dx = dt
x
- 60 -
2006-02-23
Cakowanie funkcji wymiernych
f ( x )
1. dx = ln f ( x ) + c
f (x )
6x 1
2. 2 dx = ln 3 x 2 x + 2 + c
3x x + 2
3. cakowanie funkcji wymiernej gdy > 0 dla funkcji w mianowniku
dx dx dx dx
2 x 2 + 9 x 5 = 2 x 2 + 9 x 5 = 2(x 12 )(x + 5) = (2 x 1)(x + 5)
9 11 9 + 11 1
= 81 + 40 = 121 x1 = = 5 x2 = =
4 4 2
1 A B
= +
(2 x 1)(x + 5) 2 x 1 x + 5
1 = A( x + 5) + B(2 x 1)
1 = x( A + 2 B ) + 5 A B
A + 2 B = 0 A = 112

5 A B = 1 B = 11
1
dx dx dx dx
2
11 2x 1 x + 5 = x
1
11
1
11 1
2
111 = 1 ln x 12 111 ln x + 5 + c
x + 5 11
4. bardzo specyficzne podstawianie:
dx dt b dt b b x
x 2 + b = b bt 2 + b = b t 2 + 1 = b arc tg t + c = b arc tg t b + c
x=t b b>0
dx = b dt
5. cakowanie funkcji wymiernej
dx dx dx dt
2 x 2 12 x + 27 = 2(x 3)2 + 9 = 1
2 ( x 3)2
+ 9
= 1
2
9
2 t +
9 2
2
9
2
=
2
b 12 72
= 144 216 = 72 p= = =3 q= = =9
2a 4 4a 8
x3
x3= 9
2
t t= 2
3
dx = 9
2
dt
dt 3 2 2 2 x3
= 1
9
9
2 t 2
=
+ 1 18
arcsin t + c =
6
arcsin t + c =
6
arcsin 2
3
+c
- 61 -
2006-02-24
1. cakowanie funkcji wymiernej gdy = 0 dla funkcji w mianowniku:

dx dx 1 dt 1 1 1 1
9 x 2 12 x + 4 = (3x 2)2 = 3 t 2 = 3t = 3(3x 2) + c = 2
t t
3x 2 = t
3 dx = dt
dx = 13 dt
2. cakowanie funkcji wymiernej gdy = 0 dla funkcji w mianowniku:
9x 5 9x 5
9 x 2 6 x 1 dx = (3x 1)2 dx
9x 5 A B
= +
(3x 1) 3x 1 (3x 1)2
2
9 x 5 = A(3 x 1) + B
9 x 5 = 3 Ax A + B
3 A = 9 A = 3

A B = 5 B = 8
3 8
3x 1 dx + (3x 1) 2
dx
3x 1 = t
3 dx = dt
dx = 13 dt
3 dt 8 dt 8 1 8 1
+ 2 = ln t = ln 3 x 1
3 t 3 t 3 t 3 3x 1
+c
- 62 -
3. cakowanie funkcji wymiernej gdy < 0 dla funkcji w mianowniku:

x +1
2 x 2 + 6 x + 5 dx
f ( x )
(
2x2 + 6x + 5 = 4x + 6 )
f (x ) dx = ln f (x ) + c
1
4
x + 1 : 4x + 6
x 32
12
(x + 1) = 14 (4 x + 6) 12 = [(x + 32 ) 12 ]
1
(4 x + 6) dx 1
dx
2x 4
2
+ 6x + 5
2
2x
dx = 1 ln 2 x 2 + 6 x + 5 1
2
+ 6x + 5 4 4 x 2
+ 3x + 5
2
x 2 + 3 x + 52 = (x + )
3 2
2
94 + 52 = (x + 3 2
2
) + 14
x + 32 = 1
4
t
dx = 12 dt
= 12 arc tg t = 12 arc tg (x + )+ c
dx dx dt dt
1
4 x 2
+ 3x + 5
2
= 1
4 (x + ) 3 2
+ 1
= 1
8 t +
1 2
4
1
4
= 1
2 t 2
+1
3
2
2 4
x +1
2x dx = 14 ln 2 x 2 + 6 x + 5 12 arc tg (x + 3
)+ c
+ 6x + 5
2 2
3x 3 5 x 2 + 8 x
4. ( x2 2x + 1 x2 1 )(
dx
)
x + x + 3x + x 2
5 4 3 2
5. x4 1
dx
2006-03-02
1. oglny wzr na liczenie caek postaci:
f ( x )
f (x ) dx = t dt = 2 t = 2 f (x ) + c
1
f (x ) = t
f ( x ) dx = dt
2. oglny wzr na liczenie caek postaci:
f ( x ) f (x)
e f x dx = e dt = e = e + c
t t
f (x ) = t
f ( x ) dx = dt
3. nietypowy monta pod a 2 b 2 = (a + b )(a b )
dx 1 sin x dx sin x dt 1 1
1 + sin x = 1 + sin2 x dx = cos2 x cos2 x dx = tg x + t 2 = tg x t = tg x cos x + c =
cos x = t
sin x dx = dt
- 63 -
1 + sin x
1 + cos x e
x
4. dx
arc tg x
xe

( 1+ x )
5. 3
dx
2
6. monta pod sum szecianw:

x3 (t + 1)
3
t 3 + 3t 2 + 3t + 1 dt dt dt dt
(x 1)100 dx = t100 dt = t 100
dt = 97 + 3 98 + 3 99 + 100 =
t t t t
x 1 = t x = t +1
dx = dt
= 961 t 96 973 t 97 983 t 98 991 t 99 + c = 961 ( x 1) 973 ( x 1) 983 ( x 1) 991 ( x 1) + c
96 97 98 99
7. dwa razy przed podstawianie:

ctg x cos x dt dk
ln sin x dx = sin x ln sin x dx = t ln t = k = ln k = ln ln t = ln ln sin x + c
sin x = t ln t = k
1
cos x dx = dt dt = dk
t
dx
8. x + 2x + 2
2
x
9. arc cos dx
x +1
2006-03-03
10. cakowanie przez czci, przez podstawianie oraz cakowanie funkcji wymiernych:
2
( )
2 x arc tg x dx = 2 12 x arc tg x dx = x arc tg x x (arc tg x ) dx =
2 2
x2 1 + x2 1
= x 2 arc tg x dx = x 2
arc tg x 1 + x 2 dx =
1 + x2
1
= x 2 arc tg x dx + 2 dx = x 2 arc tg x x + arc tg x + c
x +1

3x 1 x 1
3 cos x dx = ln 3 cos x dx = ln 3 3 cos x ln 3 3 sin x dx =
x x

1 x 1 3x 1 x 1 1
=
ln 3
3 cos x
ln 3 ln 3
sin x dx =
ln 3
3 cos x + 2 3x sin x 2 cos x dx
ln 3 ln 3
ln 2 3 + 1 1 x 1
ln 32 cos x dx =
ln 3
3 cos x + 2 3x sin x
ln 3
ln 3 x 1
cos x dx = ln 2 3 + 1 3 cos x + ln 2 3 + 1 3 sin x + c
x
- 64 -
12. specyficzne podstawienie:

3 x 2 dx = 3 3 sin 2 t 3 cos t dt = 3 1 sin 2 t cos t dt = 3 cos 2 t cos t dt =
x = 3 sin t t = arc sin 3
3
x
dx = 3 cos t dt
cos 2t + 1 sin 2t 3
= 3 cos 2 t dt = 3 dt = 32 cos 2t dt + 32 dt = 32 + 2t +c =
2 2
= 34 sin 2 arc sin 33 x + 32 arc sin 33 x + c
dx dx 2 dt dt
x 2 + 2 x + 5 = (x + 1)2 + 4 = 4t 2 + 4 = t 2 + 1 = ...
x + 1 = 2t t2 +1 = t + k
dx = 2 dt t 2 + 1 = t 2 + 2tk + k 2
...
( )
... = ln t 2 + 1 + t + c = ln ( 12 x + 12 ) + 1 + 12 x + 12 + c = ...

2


cos (ln x ) dx = (x ) cos (ln x ) dx = x cos (ln x ) + x sin (ln x ) x dx =
1

= x cos (ln x ) + ( x ) sin (ln x ) dx = x cos (ln x ) + x sin (ln x ) x cos (ln x ) dx
1
x
2 cos (ln x ) dx = x cos (ln x ) + x sin (ln x )
cos (ln x ) dx = 1
2
x cos (ln x ) + 12 x sin (ln x ) + c
cos (ln x )
sin (ln x) dx = (x) sin (ln x) dx = x sin (ln x) x x dx = x sin (ln x) cos (ln x) dx =

= x sin (ln x ) ( x ) cos (ln x) dx = x sin (ln x ) x cos (ln x) sin (ln x) dx
sin (ln x) dx = x sin (ln x) x cos (ln x) sin (ln x) dx

2 sin (ln x) dx = x sin (ln x ) x cos (ln x)
x sin (ln x ) x cos (ln x )
sin (ln x) dx = 2

2
+c
16. x ln (1 + ) dx1
x
arc sin x
17. dx
1+ x 2
18. e3 cos x sin x dx

x cos x dx = 12 cos t dx = 12 sin x + c
2 2
x2 = t
2 x dx = dt
- 65 -

cos 3 x dx 1 t2 1 t2 +11 1 1
1 + sin 2 x 1 + t 2
= dt = 1 + t 2 1 + t 2 dt = 1 + t 2 dt dt + 1 + t 2 dt =
dt
sin x = t
cos x dx = dt
1
= 2 dt dt = 2 arc tg t t + c = 2 arc tg sin x sin x + c
1+ t2
21. cakowanie funkcji wymiernych:
dx dx 4 dx dt x + 3
x2 + 6x + 25 = (x + 3)2 + 16 = (4t )2 + 16 = 14 t 2 + 1 = 14 arc tg t + c = 14 arc tg 4 + c
x + 3 = 4t
dx = 4 dt
sin 2 x
22. 3 cos 4 x
dx
dx
23.
x 2x 9
dx
24. 5
x x2
25. dwa podstawiania oraz odpowiedni monta
dx 2t t +11 1 dt
x + 1 2 = (t + 1)2 dt = 2 (t + 1)(t 1) dt = 2 t + 1 dt 2 (t + 1)2 =
( )
x =t
x = t2
dx = 2t td
= 2ln t + 1 2
dt
(t + 1)2
= 2ln ( )
x + 1 2
dk
k2
= 2ln ( )
x +1
2
x +1
+c
t +1 = k
dt = dk
- 66 -
Dodatek E: Zadania z kolokwiw data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
Dodatek E: Zadania z kolokwiw

Treci zada
Matematyka Studium Talent 2005/2006 egzamin z 08-03-2006 grupa A
1. Obliczy
sin x cos x dx
3 3
2. Obliczy
e
x
sin 2 x dx
3. Obliczy
max{x ,1} dx
2
4. Obliczy cak dol i cak grn z funkcji f ( x ) = x g ( x ) ,

1, x - wymierne
gdzie g ( x ) = na odcinku [0,1] .
0, x - niewymierne
Czy funkcja ma cak oznaczon na [0,1] ?
5. Obliczy
4 x 2 dx
3
6. Obliczy korzystajc z definicji f (x ) dx ,
0
2, x [0,1)

gdzie f ( x ) = 3, x =1
4,
x (1,3]
7. Obliczy wykorzystujc cak oznaczon

3 2 3 n
lim cos + cos + cos + ... + cos
n n 2n 2n 2n 2n
- 67 -
Matematyka Studium Talent 2005/2006 egzamin z 08-03-2006 grupa B
1. Obliczy
9 x 2 dx
2
2. Obliczy korzystajc z definicji f (x ) dx ,
0
3, x [0,1)

gdzie f ( x ) = 1, x =1
2,
x (1,2]
3. Obliczy
e
x
cos 2 x dx
4. Obliczy
min{ x ,1}dx
2
5. Obliczy
cos x 3 sin x dx
3
6. Obliczy cak dol i cak grn z funkcji f ( x ) = x g ( x ) ,

1, x - wymierne
gdzie g ( x ) = na odcinku [0,1] .
0, x - niewymierne
Czy funkcja ma cak oznaczon na [0,1] ?
7. Obliczy wykorzystujc cak oznaczon

2 2 3 n
n n n n n n
- 68 -
1. Obliczy
x +1
x 2
4x + 6
dx
2. Obliczy objto bryy powstaej z obrotu trapezu krzywoliniowego ograniczonego

krzyw y = sin 5 x cos 4 x osi OX , x = 0 , x =
2 , dookoa osi OX .
3. Obliczy cak nieoznaczon na (0, ) z funkcji:

cos 2 x , x (0,1]
f (x ) = 3
x ln x , x (1, )
4. Obliczy
e
3x
cos 2 x dx
5. Uzasadni (metoda do wyboru), e funkcja

2 sgn (sin x ) , x (0,1]
f (x ) =
2 , x=0
ma cak oznaczon na [0,1] .
6. Zacytowa (bez dowodu) twierdzenie o funkcji z argumentem w grnej granicy

cakowania (poda zaoenia i tez) F (x ) . Wyznaczy F (x ) na [ 1,1] dla:
t + 1 , t [ 1,0]

f (t ) = 3
3 + t 2 , t = (0,1]
Czy funkcja F (x ) ma drug pochodn dla x = 0 ? (uzasadni)
7. Przyjmujc, e funkcja ciga f ( x ) = 3 x ma cak oznaczon na odcinku [0,2] ,

wyznaczy j korzystajc z definicji caki oznaczonej.
8. Obliczy pochodn funkcji g ( x ) :

arc tg 3 x
g (x ) = e
t
dt
2
sin 3 x
- 69 -
1. Obliczy
e
2x
sin 3 x dx
2. Obliczy
x+2
x 2
6 x + 12
dx
3. Przyjmujc, e funkcja ciga f ( x ) = 2 x ma cak oznaczon na odcinku [0,3] ,

4. Obliczy cak nieoznaczon na (0, ) z funkcji:

cos 2 x , x (0,1]
f (x ) = 2
x ln x , x (1, )
5. Obliczy objto bryy powstaej z obrotu trapezu krzywoliniowego ograniczonego

krzyw y = cos 5 x sin 4 x osi OX , x = 0 , x =
2 , dookoa osi OX .

3 sgn (sin x ) , x (0,1]
f (x ) =
3 , x=0
7. Obliczy pochodn funkcji h( x ) :

cos 2 2 x
h( x ) = e
t
dt
arc tg 3 x
8. Zacytowa (bez dowodu) twierdzenie o funkcji z argumentem w grnej granicy

cakowania (poda zaoenia i tez) F (x ) . Wyznaczy F (x ) na [ 1,1] dla:
t + 2 , t [ 1,0]

f (t ) = 4
2 + t 2 , t = (0,1]
Czy funkcja F (x ) ma drug pochodn dla x = 0 ? (uzasadni)
- 70 -
1. Obliczy
2x + 3
x 2
+ 2x + 2
dx
2. Obliczy pole figury ograniczonej y = cos 5 x sin x , osi OX , na odcinku [0, 2 ] .
3. Obliczy
sin x ln(tg x ) dx
4. Obliczy
max(1, x ) dx
2
5. Obliczy
3 x 2 dx
2
6. Korzystajc z definicji caki oznaczonej obliczy: f (x ) dx gdzie:
0
1 x=0
2 x (0,1)

f (x ) =
3 x =1
4 x (1,2]
7. Sformuowa twierdzenie Lagrangea (bez dowodu) poda zaoenia i tez. Przy

pomocy tego twierdzenia uzasadni, e jeli f (x ) > 0 na (a, b ) , to f rosnca na (a, b ) .
- 71 -
1. Obliczy
5 x 2 dx
2. Obliczy
min( 1, x ) dx
2
3. Sformuowa twierdzenie Lagrangea (bez dowodu) poda zaoenia i tez. Przy

pomocy tego twierdzenia uzasadni, e jeli f ( x ) < 0 na (a, b ) , to f malejca na (a, b ) .
4. Obliczy
2x + 5
x 2
+ 4x + 5
dx
5. Obliczy
sin x ln(tg x ) dx
6. Obliczy pole figury ograniczonej y = sin 5 x cos x , osi OX , na odcinku [0, 2 ] .
3
7. Korzystajc z definicji caki oznaczonej obliczy: f (x ) dx gdzie:
0
4 x [0,1)
3 x =1

f (x ) =
2 x (1,2 )
1 x [2,3]
- 72 -
1. Obliczy
5 x 2 dx
2. Obliczy
e
2x
sin 3 x dx
3. Obliczy f (x ) dx na [
2 , 2 ]
cos x x [ 2 ,0 )
gdzie f ( x ) =
x + 1 x [0, 2 ]

4. Korzystajc z definicji caki oznaczonej (oraz z faktu, e funkcja f ( x ) = x 3 jako

ciga na [0,1] ma t cak).
Obliczy
1
x
3
dx
0
wskazwka: 13 + 2 3 + ... + n 3 = (1 + 2 + ... + n )

2
5. Obliczy
n n n
lim n + 2 + ... + 2
n
2
+1 n + 2
2 2
n + n2
6. Oszacowa dokadno wzoru przyblionego

1 + 3x 1 + 32 x na [0,1]
wskazwka: stosowa wzr Maclaurina
x
7. Wyznaczy F ( x ) = max{ t , t} dt na [ 1,1]
1
8. Uzasadni, e funkcja Dirichleta

1, x wymierne
g (x ) =
0, x niewymierne
nie ma caki oznaczonej na [0,1]
- 73 -
1. Obliczy
e
3x
sin 2 x dx
2. Obliczy
3 x 2 dx
2 , 2 ]
cos x x [ 2 ,0 )
gdzie f ( x ) =
x + 1 x [0, 2 ]

4. Obliczy
1 1 1
lim n (n + 1) + (n + 2)
n
2 2
+ ... +
(n + n )2
5. Korzystajc z definicji caki oznaczonej (oraz z faktu, e funkcja f ( x ) = x 2 jako

ciga na [0,1] ma t cak).
Obliczy
1
x
2
dx
0
n(n + 1)(2n + 1)
wskazwka: 12 + 2 2 + ... + n 2 =
6
x
6. Wyznaczy F ( x ) = max{t ,t } dt na [ 1,1]
1
7. Oszacowa dokadno wzoru przyblionego

1 + 2x 1 + x na [0,1]
8. Uzasadni, e funkcja
1, x wymierne
f (x ) =
1, x niewymierne
nie ma caki oznaczonej na [0,1]
- 74 -
1. Obliczy
x
2
e 2 x dx
2. Obliczy
ln(1 + x ) dx
3. Obliczy
3 2 3 n
lim n sin 3n + sin 3n
n
+ sin
3n
+ ... + sin
3n
4. Sformuowa twierdzenie Lagrangea (bez dowodu) i uzasadni,

e jeli f (x ) > 0 na (a, b ) , to f rosnca na (a, b ) .
5. Obliczy (korzystajc ze wzoru Maclaurina) 3

e z dokadnoci 10 2 .
6. Uzasadni, e funkcja f ( x ) = x g ( x )
gdzie g ( x ) funkcja Dirichleta, nie ma caki oznaczonej na [0,1] .
2 , 2 ]
cos x x [ 2 ,0 )
gdzie f ( x ) =
x + 1 x [0, 2 ]

8. Obliczy
1 1 1
lim 4 + 2 + ... + n
n + 1! 4 + 2!
1
4 + n!
wskazwka: skorzysta z twierdzenia o cigu monotonicznym i ograniczonym.
- 75 -
1. Obliczy
3x + 1
x 2
x +1
dx
2. Obliczy
e
3x
cos 2 x dx
3. Obliczy objto bryy powstaej z obrotu wykresu funkcji f = sin 2 x cos 3 x

dookoa OX na 0, 2 .
4. Obliczy, korzystajc z definicji caki oznaczonej
lim
1 n 2 n 4
n n
(
e + e + ... + n e 2 n )
5. Obliczy:
x x dx
2
na R
6. Sformuowa definicj caki oznaczonej i na jej podstawie uzasadni istnienie tej caki
(oraz obliczy j)
2, x [0,1)
z f (x ) = na [0,5]
3, x [1,5]
7. Uzasadni, e funkcja (metoda do wyboru)

sgn (sin x ) , x (0,1]
f (x ) =
0 , x=0
ma cak oznaczon.
- 76 -
1. Obliczy
e
3x
sin 2 x dx
2. Sformuowa definicj caki oznaczonej i na jej podstawie uzasadni istnienie tej caki
(oraz obliczy j)
4, x [0,2]
dla f ( x ) = na [0,6]
3, x (2,6]
3. Obliczy:
x x dx
2
na R
4. Obliczy
5x + 1
x 2
x +1
dx

2 3 n
lim sin + sin + sin + ... + sin
n n n n n n
6. Obliczy objto bryy powstaej z obrotu wykresu funkcji f = cos 2 x sin 3 x

dookoa OX na 0, 2 .
7. Uzasadni, e funkcja (metoda do wyboru)

0 , x=0
f (x ) =
2 sgn (sin x ) , x (0,1]

ma cak oznaczon.
- 77 -
1. Obliczy
x
2
ln 3 x dx
2. Obliczy
7x 1
x 2
+ 4x + 5
dx
3. Obliczy pole figury ograniczonej krzyw y = sin 5 x cos 4 x i osi OX na 0, 2 .

2 n
lim cos + cos + ... + cos
n n 2n 2n 2n
5. Obliczy f (x ) dx
cos x x 0
gdzie f ( x ) =
x + 1 x > 0
6. sformuowa definicj: caki dolnej i grnej Darboux i na jej podstawie obliczy te

caki dla f ( x ) = x g ( x ) ,
gdzie g ( x ) funkcja Dirichleta, na odcinku [0,1] .
7. Wyznaczy funkcj z argumentem w grnej graficy cakowania dla

t , t [ 1,0 )
f (t ) = na 1,1
2t , t [0,1]
- 78 -
1. Obliczy
x
2
( )
sgn x 2 x dx
2. Sformuowa twierdzenie Lagrangea (bez dowodu) i przy jego pomocy uzasadni,

e jeli f (x ) > 0 na (a, b ) , to f rosnca na (a, b ) .
3. Obliczy pochodn funkcji

cos x 2
f ( x ) = e t dt
x
4. Obliczy objto bryy obrotowej powstaej z obrotu dookoa osi OX , wykresu
funkcji y = arc tg x na 0, 1
3
.
5. Obliczy
x
(x + 1)(x 2) dx
6. Obliczy
1
cos x dx
n n n
lim 2 2+ 2 + ... + 2
n n + 1 n +2 n + n2
2
- 79 -
1. Korzystajc z definicji obliczy caki: doln ( s ) i grn ( S ) dla f ( x ) = x g ( x ) na

x wymierne
[0,1] , gdzie g (x ) =
1,
0, x niewymierne
2. Obliczy
cos3 x
1 sin x dx
3. Obliczy
sin ln x dx
4. Sformuowa (bez dowodu) twierdzenie LeibnizaNewtowa oraz wyznaczy, na odcinku
x
1,1 , F ( x ) = f (t ) dt gdzie f (t ) ma nastpujcy wykres:
1
5. Obliczy
1 2 3 n
lim n sin 4n + sin 4n + sin 4n + ... + sin 4n
n
1
6. Obliczy pole figury ograniczonej krzyw y = , prostymi x = 0 , x = 1
(x + 1)(x + 2)
oraz osi OX .
7. Obliczy f (x ) dx
cos x + 2 x x 2 ,0
gdzie f ( x ) = na 2 , 2
x + 1 x (0,
2
]
1 dla x = 1n , n = 1,2,...
8. Wykaza, e funkcja f ( x ) = x 0,1
1 poza tym
jest cakowalna (ma cak oznaczon) na odcinku 0,1
- 80 -
Rozwizania do zada
Rozwizanie:
1. Cakowanie przez podstawianie
3 3 2
( 3
)
sin x cos x dx = 1 cos x sin x cos x dx = 1 t t 3t dt =
6 2
( )
1
cos 3 x = t
cos x = t 3
sin x dx = 3t 2 dt
( )
= 3 1 t 6 t 3 dt = 3 t 3 dt + 3 t 9 dt = 34 t 4 + 103 t 10 + c
4 10
sin x 3 cos x dx = 34 cos 3 x + 103 cos 3 x + c

3
2. Dwa razy przez czci:

x
( )
x x
e sin 2 x dx = e sin 2 x dx = e sin 2 x e (sin 2 x ) dx = e sin 2 x 2 e cos 2 x dx =
x x x

( )
= e x sin 2 x 2 e x cos 2 x dx = e x sin 2 x 2e x cos 2 x + 2 e x (cos 2 x ) dx =
= e x sin 2 x 2e x cos 2 x 4 e x sin 2 x dx
5 e x sin 2 x dx = e x sin 2 x 2e x cos 2 x
e sin 2 x dx = 15 e x sin 2 x 52 e x cos 2 x + c

x
3. Naley rozpatrze trzy przedziay:

x 2 x ( ,1)

f ( x ) = 1 x 1,1
2
x x (1,+ )
x dx = 13 x 3 + c 1 dx = x + c
2
13 x 3 + c1 x ( ,1)

F (x ) = x + c2 x 1,1
1 3
3 x + c3 x (1,+ )
c1 = 0
1
3 ( 1) = 1 + c2 c2 = 2
3
1 + 23 = 13 + c3 c3 = 4
3
13 x 3 x ( ,1)

F ( x ) = x + 23 x 1,1
1 3 4
3 x + 3 x (1,+ )
4. Funkcja jest niecakowalna na [0,1] , nie ma wic caki oznaczonej na [0,1] .

S =0
s = 12
- 81 -
5. Obliczy
1 + cos 2t
4 x 2 dx = 4 1 sin 2 t cos t dt = 4 cos 2 t dt = 4
2
dt = 2t + sin 2t + c
x = 2 sin t t = arc sin x

2
dx = 2 cos t dt
4 x 2 dx = 2 arc sin 2x + sin 2 arc sin 2x + c
6. Licz n-t sum cakow:

n = 2 (1 0) + 3 0 + 4 (3 1) = 2 + 8 = 10
3
f (x ) dx = 10
0
7. Trzeba skonstruowa odpowiedni cig podziaw

3 2 3 n
n n 2n 2n 2n 2n
3 2 2 3 n
lim n 2 cos 2n + cos 2n + cos 2n + ... + cos 2n
n
6 2 3 n
lim 2n cos 2n + cos 2n + cos 2n + ... + cos 2n
n

6 2 6 2
6 6 6
0 cos x dx = sin x
0
=

sin 2 sin 0 =

- 82 -

Rozwizanie:
1. Podstawienie w celu uwolnienia si od pierwiastka:
x = 3 sin t
9 x dx dx = 3 cos tdt = 9 cos t cos tdt =
2
x
t = arcsin
3
x
sin 2 arcsin
1 + cos 2t 9 sin 2t 9 x 3
= 9 cos 2 tdt = 9 dt = t + = arcsin + +C
2 2 2 2 3 2

2. Konstrukcja dowolnego n-tego cigu podziaw i wyliczenie caki z definicji:

n
(
14444244443 14243 14444244443
) ( ) ( )
lim n = 3 x1( n ) + x2( n ) + ... + xi(n1) + f i( n ) xi( n ) + 2 xi(+n1) + xi(+n2) + ... + xn( n ) = 5
31 30 20 10 21
3. Cakowanie przez czci:

'
sin 2 x e x sin 2 x 1 x
= 2 = e sin 2 xdx =
x x
e cos 2 xdx e dx
2 2
'
e x sin 2 x 1 x cos 2 x e x sin 2 x 1 e x cos 2 x 1 x
= e dx = + e cos 2 xdx =
2 2 2 2 2 2 2
e x sin 2 x e x cos 2 x 1 x
e cos 2 xdx = 2 + 4 4 e cos 2 xdx
x
5 x e x sin 2 x e x cos 2 x
4
e cos 2 xdx = +
2 4
4 e sin 2 x e cos 2 x
x x
e cos 2 xdx = 5 2 + 4 + C
x
- 83 -
4. cakowanie i sklejanie:
x3
x 2 dx dla x ( ,1) + C1 dla x ( ,1)
3
{ }
min x ,1 dx = dx dla x 1,1 = x + C2 dla x 1,1
2
3
x dx dla x (1, ) x + C dla x (1, )
2
3 3
C1 = 0
x3 2
= x + C2 C2 =
3 x = 1
3
2 x3 4
x = + C3 C3 =
3 3 x =1
3
x3
3 dla x ( ,1)

{ } 2
min x ,1 dx = x 3 dla x 1,1 + C
2

x3 4
dla x (1, )
3 3
5. Cakowanie przez podstawianie
sin x = t
3 3
(2
1
) 1 7
cos x sin x dx cos xdx = dt = 1 t t 3 dt = t 3 dt t 3 dt =

3 3 4 3 3 10 3 3 3
= t t = sin 4 x 3 sin10 x + C
4 10 4 10
6. liczenie caki grne i dolnej:
11 2 3 n 1 n(n + 1) n 2 + n
S n = + + + ... + = 2 =
nn n n n n 2 2n 2
n2 + n 1
S = lim S n = lim =
n n 2 n 2 2
1
sn = 0 = 0
n
s = lim s n = lim 0 = 0
n n
Dana funkcja nie ma caki oznaczonej na [0,1], gdy S s na tym odcinku.
7. liczenie granicy:
2 2 3 n 1 2 3 n
lim cos + cos + cos + ... + cos = 2 lim cos + cos + cos + ... + cos =
n n
n n
n n n n n n n n

2 3 n 2
= cos xdx = sin x 0 = (0 0 ) = 0
2 2 2
= lim cos + cos + cos + ... + cos
n n n n n n 0
- 84 -

Rozwizanie:
1. Cakowanie funkcji wymiernej rozkad na dwa uamki oraz specjalne podstawienie:
x +1 1
(2 x 4) + 3 (2 x 4) 3
x2 4 x + 6 dx = 2x 2 4 x + 6 dx = 12 x 2 4 x + 6 dx + x 2 4 x + 6 dx =
b 4
= 16 24 = 8 p= = =2
2a 2

(
x2 4x + 6 = 2x 4 ) q=
4a
=2
(
= 12 ln x 2 4 x + 6 +
3
) dx = 12 ln x 2 4 x + 6 + (
3 2 dt
= )
(x 2) + 2
2 2
2t +2 ( )
x2= 2 t
dx = 2 dt
(
= 12 ln x 2 4 x + 6 +
3 2

2 t +12
)
dt
= 12 ln x 2 4 x + 6 +
2
(
3 2
arc tg t )
x +1 x2
( 3 2
x 2 4 x + 6 dx = 12 ln x 4 x + 6 + 2 arc tg 2 + c
2
)
2. Dana jest funkcja y = sin 5 x cos 4 x ,

2 2
Objto to: V = f 2
(x ) dx = sin 5 x cos 4 x dx
0 0
sin
5
( )
2
x cos x dx = sin x cos x sin x dx = 1 t 2 t 4 dt = 1 2t 2 + t 4 t 4 dt =
4 4 4
( )
cos x = t (
sin 4 x = 1 cos 2 x )
2
sin x dx = dt
( )
= t 4 2t 6 + t 8 dt = t 4 dt + 2 t 6 dt t 8 dt = 15 t 5 + 72 t 7 18 t 8
sin x cos 4 x dx = 15 cos5 x + 72 cos 7 x 19 cos 9 x + c

5
wiem, e: cos n 2 = 0 cos n 0 = 1 , gdzie n N

= 0 ( 15 + 72 19 ) =
2
8
V = sin 5 x cos 4 x dx = 15 cos5 x + 72 cos 7 x 19 cos9 x 2

0
0 315
3. Cakuj funkcj f ( x ) oraz obliczam odpowiednie stae c .

cos
2
x dx = 2 sin 2 x + c1

x4 4 1
x ln x dx = 4 ln x dx = 14 x ln x 14 x x dx = 14 x ln x 14 x dx = 14 x ln x 161 x + c2
3 4 4 3 4 4
c1 = 0 2 sin 2 x = 14 x 4 ln x 161 x 4 + c2 c2 = 161 2

x =1
2 sin 2 x , x (0,1]
F (x ) = 1 4
4 x ln x 161 x 4 + 161 2 , x (1, )
- 85 -
4. cakowanie przez czci

sin 2 x
e cos 2 x dx = e 2 dx = 12 e sin 2 x 32 e sin 2 x dx
3x 3x 3x 3x

3 x cos 2 x
= 2 e sin 2 x 2 e
1 3x 3
dx = 12 e sin 2 x + 34 e cos 2 x 94 e cos 2 x dx
3x 3x 3x
2
e cos 2 x dx = 12 e3 x sin 2 x + 34 e3 x cos 2 x
13 3x
4
e cos 2 x dx = 132 e3 x sin 2 x + 133 e3 x cos 2 x + c

3x

2 sgn (sin x ) , x (0,1]
f (x ) =
2 , x=0
Kryterium cakowalnoci
Jeeli dla dowolnego ustalonego > 0 istnieje jeden podzia odcinka [a, b] dla
ktrego S n s n < to funkcja f jest cakowalna na [a, b] .
(M )x
n
(n ) (n ) (n )
S n sn = i
mi i
i =1

Niech > 0 , d n <
4

Sn sn < (2 ( 2 )) d n = 4
= c.k.d.
4
Funkcja f jest cakowalna na [0,1] .
6. Twierdzenie o funkcji z argumentem w grnej granicy cakowania

Dana jest funkcja f ( x ) ciga na [a, b] , wtedy istnieje pochodna
x
funkcji F ( x ) taka, e F ( x ) = f ( x ) , gdzie F (x ) = f (t ) dt .
a
Obliczenia:
( t + 1) dt = 12 t + t + c1
2
3 3 3 3 3 dk t
3+ t 2
dt =
3 + 3k 2
dk =
3 + 3k 2
dk = 3
1+ k 2
= 3 arc tg k = 3 arc tg
3
+ c2
t= 3k
dt = 3 dk
t
c1 = 0 12 t 2 = 3 arc tg + c2 c2 = 0
3 t =0
12 t 2 + t , t [ 1,0]

F (t ) =
, t = (0,1]
t
3 arc tg
3
Funkcja F ( x) nie ma pochodnej w x = 0 ,
bo jej pochodne jednostronne w x = 0 nie s sobie rwne.
- 86 -
7. Przyjmujc, e funkcja ciga f ( x ) = 3x ma cak oznaczon na odcinku [0,2] ,

n = 1n n3 + 1n n6 + ... + 1n 6nn = 2 (1 + 2 + ... + 2n )
3
n
3 1 + 2n 6(1 + 2n ) 12n + 6
n = 2 2n = = = n
6
n 2 2n 2n
2
n = 6 = 3x dx
0
8. g ( x ) = ?
arc tg 3 x
g (x ) =
arc tg 3 x
e dt = e = earc tg esin
3 2
t t x 3x
2
sin 3 x
sin 2 3 x
(
g ( x ) = earc tg
3
x
esin
2
3x
) = e arc tg 3 x

1
2
13 x
23
esin
2
3x
2 cos 3x sin 3x 3
1+ x
3
- 87 -

Rozwizanie:
1. Dwa razy przez czci.
'
cos 3 x e 2 x cos 3 x 2 2 x
e sin 3 xdx = e 3 dx = 3 + 3 e cos 3xdx =
2x 2x
'
e 2 x cos 3 x 2 2 x sin 3 e 2 x cos 3 x 2e 2 x sin 3 x 4 2 x
= + e dx = + e sin 3 xdx
3 3 3 3 9 9
2e 2 x sin 3 x e 2 x cos 3 x 4 2 x
= e sin 3 xdx
2x
e sin 3 xdx
9 3 9
2x 2x
13 2 x 2e sin 3 x e cos 3 x
9 e sin 3 xdx =
9

3
9 2e sin 3 x e cos 3 x
2x 2x
e sin 3 xdx = 13 9 3
2x
2 sin 3 x 3 cos 3 x
e sin 3 xdx =e 2 x
2x

13 13
2. Z zastosowaniem specyficznych przeksztace algebraicznych oraz cakowania przez
podstawianie.
x+2 1
(2 x + 6 ) 1 1 2x + 6 1
dx = x dx = dx dx =
2
x + 6 x + 12
2 2
+ 6 x + 12 2 x + 6 x + 12
2
( x + 3 )2 + 3
1 x+3=t 3 3 1
= ln x 2 + 6 x + 12 dx = ln x 2 + 6 x + 12 dx =
( x + 3) 2
+3 dx = dt 3 3 t +1
2
3 3 x+3
= ln x 2 + 6 x + 12 arctgt = ln x 2 + 6 x + 12 arctg
3 3 3
1
3. Wybieram n-ty cig podziaw odcinka [0,3] na n odcinkw o dugoci oraz
n
dobieram punkty porednie na prawych kracach tych przedziaw. Licz n .
12 4 2n 4n 6n
n = + + ... + + ... + + ... + =
nn n n n n
2 3n(1 + 3n) 9n 2 + 3n
=
2
(1 + 2 + ... + 3n ) = =
n2 n2 2 n2
9n 2 + 3n
3
0 2 xdx = lim n = lim =9

n n n2
- 88 -
4. Wyliczanie caek dla kadego z przedziaw osobno, a nastpnie dobranie

wspczynnikw tak, aby wyliczona funkcja bya funkcj cig

x3 x3 x3 x3 x2 x3 x3
x ln x dx = 3 ln x dx = 3 ln x 3 (ln x ) dx = 3 ln x 3 dx = 3 ln x 9 + C

2
x (0,1
x
2 sin 2 + C1
f ( x)dx = 3 3
x ln x x + C x (1, )
3 9
2
x x
cos 2 dx = 2 sin 2 + C
C1 = 0
x x3 x3
2 sin = ln x + C2
2 3 9 x =1
1 1 1
2 sin = ln 1 + C 2
2 3 9
1 1 1
C 2 = 2 sin ln 1 +
2 3 9
x (0,1
x
2 sin 2
f ( x)dx = x 3 3
ln x x + 2 sin 1 1 ln 1 + 1 x (1, )
3 9 2 3 9
5. Z wykorzystaniem wzoru na objto bryy oraz specyficznego podstawienia do
obliczenia caki nieoznaczonej.

( cos x sin x ) dx =
2 2
P = 5 4
0

2
= cos 5 x sin 4 xdx
0
sin x = t
cos x sin xdx
5 4
cos xdx = dt
( )2
= 1 t 2 t 4 dt =
(t ) t 9 2t 7 t 5 sin 9 x 2 sin 7 x sin 5 x

8
2t 6 + t 4 dt = + = +
9 7 5 9 7 5

2
sin 9 x 2 sin 7 x sin 5 x 2
cos 5 x sin 4 xdx = + =
0 9 7 5 0
1 2 1 8
= + 0 + 0 0 =
9 7 5 315
- 89 -
6. Funkcja f(x) bdzie cakowalna na [0,1] jeeli bdzie cakowalna w otoczeniach

punktw niecigoci na [0,1]. Jej cakowalnoci w punktach niecigoci na [0,1]
dowodz stosujc kryterium cakowalnoci: S n sn < . Wybieram podzia otocze

punktw niecigoci tak, aby czna dugo odcinkw d n < .
6
6
S n sn < (3 ( 3)) = = .
6 6
Funkcja jest cakowalna w punktach niecigoci na [0,1] i we wszystkich punktach
cigoci na [0,1] na mocy twierdzenia o cakowalnoci kadej funkcji cigej, wic
jest cakowalna na [0,1].
c.b.d.o.
7. Korzystajc z tw. Leibnitza-Newtona oraz twierdzenia o pochodnej funkcji zoonej:
( )=
cos 2 2 x
t t cos 2 2 x
f ( x) = e dt = e = e cos e arctg
2 3
2x x
3
arctg x
arctg 3 x
= e arctg e cos
3 2
x 2x
(
f ' ( x) = e arctg
3
x
e cos
2
2x
) = (e ) (e ) =
'
arctg 3 x
'
cos 2 2 x
'
=
1 23
3
x 2
1
x 3 +1
e arctg x
3
( ) (2 ( 2 sin 2 x cos 2 x ) ( e cos 2 2 x
)) =
e arctg
3
x
=
( sin 4 x
) e cos
2
2x
3 x 3
x +1 2 3 2
8. Dana jest funkcja f(x) ciga na [a,b]. Wtedy istnieje pochodna funkcji F(x)
x
taka, e F(x)=f(x), gdzie F ( x) = f (t )dt.
a
F(x)=f(x)
Pochodna f (t 0 ) istnieje, jeeli pochodne: prawostronna i lewostronna dla punktu t 0

s sobie rwne.
lim f ' (t ) = lim ( 1) = 1
t 0 t 0
' 4
lim+ f (t ) = lim+ 2 = lim+
0 t 2 + 2 4( 2t )
=0
'
( )
t 0 t 0 t + 2 t 0
t2 + 2
2
( )
lim f (t ) lim+ f (t )
' '
t 0 t 0
Pochodne: prawostronna i lewostronna dla punktu t=0 nie s sobie rwne, wic F (t )
nie istnieje w tym punkcie.
- 90 -

Rozwizanie:
1. Cakowanie funkcji wymiernej rozkad na dwa uamki oraz specjalne podstawienie:
2x + 3 2x + 2 + 1 2x + 1 1
x 2 + 2 x + 2 dx = x 2 + 2 x + 2 dx = x 2 + 2 x + 2 dx + x 2 + 2 x + 2 dx =
b 2
= 4 8 = 4 p= = = 1
2a 2

(
x2 + 2x + 2 = 2x + 2 ) q=
4a
=1
(
= ln x 2 + 2 x + 2 +
1
) dx = ln x 2 + 2 x + 2 + 2
dt
= ( )
(x + 1) + 1
2
t +1
x +1 = t
dx = dt
(
= ln x 2 + 2 x + 2 + arc tg t )
2x + 3
x 2
+ 2x + 2
(
dx = ln x 2 + 2 x + 2 + arc tg ( x + 1) + c )
2. Pole figury pod wykresem to caka oznaczona z danej funkcji y na odcinku [0, 2 ] .
cos
5
x sin x dx = 1 t 2 ( )
2
(
t dt = 1 2t 2 + t 2 ) t dt = t dt 2 t 2 t dt + t 4 t dt =
sin x = t (
cos 4 x = 1 sin 2 x )
2
cos x dx = dt
1 5 9 3 7 11 3 7 11
= t dt 2 t 2 dt + t 2 t dt = 23 t 2 74 t 2 + 112 t 2 = 23 sin 2 x 74 sin 2 x + 112 sin 2 x + c
2

2
3 7 11 64
cos x sin x dx = sin x sin x + sin x = 23 74 + 112 0 + 0 0 =
2
5 2 2 4 2 2 2
3 7 11
0
0 231
3. cakowanie przez czci i przez podstawianie:

sin x ln(tg x ) dx = ( cos x ) ln(tg x ) dx = cos x ln(tg x ) + cos x (ln(tg x )) dx =
= cos x ln (tg x ) + cos x dx = cos x ln (tg x ) +
1 1 1
2
dx
tg x cos x sin x
1 sin x sin x dt dt A B
sin x dx = sin 2
x
dx =
1 cos x
2
dx =
1 t 2
= 2
t 1
=
t 1
dt +
t +1
dt =
cos x = t 1 = At + A + Bt B
sin x dx = dt B = 12 A= 1
2
cos x 1
ln (cos x 1) 12 ln (cos x + 1) = 12 ln
dt dt
= 1
2 t 1 t +1 =
1
2
1
2 +c
cos x + 1
sin x ln(tg x ) dx = ln(tg ) cos x ln(tg x ) + cx
2
- 91 -
4. Naley rozpatrze trzy przypadki dla rnych przedziaw

max 1, x dx
2
( )
x2 x ( ,1)

f ( x ) = 1 x [ 1,1]
2
x x (1, )
x dx = 13 x 3 + c1 1 dx = x + c x dx = 13 x 3 + c3
2 2
2
c1 = 0 1
x 3 + c1 = x + c2 c2 = 2
3 x = 1 3
c2 = 2
x + 23 = 13 x 3 + c3 c3 = 4
3 x =1 3
13 x 3 x ( ,1)

F ( x ) = x + 23 x [ 1,1]
1 3
3 x +
4
3
x (1, )
5. cakowanie przez podstawienie:

3 x 2 dx = 3 3 sin 2 t 3 cos t dt = 3 1 sin 2 t cos t dt = 3 cos 2 t dt =
x = 3 sin t
dx = 3 cos t dt
1 + cos 2t 3 3 sin 2t 3 x 3 x
= 3 dt = t + = 2 arc sin + 4 sin 2 arc sin +c
2 2 2 2 3 3
6. Liczymy n-t sum cakow:
bierzemy dowolny, normalny cig podziau odcinka [0,2],
bierzemy dowolne punkty porednie.
(n ) (n ) (n ) (n ) (n )
n = {
0 x0 + 2 x1 + ... + 2 xi 1 + xi( n ) + 4 xi(+n1) + ... + 4 xn( n )
{ i
1, 2 2 , 3, 4
n = 0 x0 + 2 (x1 + ... + xi 1 ) + i xi(n ) + 4 (xi(+n1) + ... + xn(n ) )

(n ) (n ) (n ) (n ) (n )
1424
3 1424
3
x 0( n ) 0 x i( n ) 0
n = 0 + 2 (1 0 ) + 0 + 4 (2 1) = 2 + 4 = 6
2
lim n = 6 = f (x ) dx
n 0
7. Dana jest funkcja f ( x ) na [a, b] i taka, e: f ( x ) jest ciga na [a, b] oraz istnieje
f ( x ) na (a, b ) , wtedy istnieje co najmniej jeden punkt c (a, b )
f (b ) f (a )
w ktrym f (c ) = .
ba
Jeeli f ( x ) > 0 to f
dowd:
niech: x2 > x1
f ( x2 ) = f (x1 ) + {f (c ) ( x2 x1 )
1 424 3
+ +
f ( x2 ) f ( x1 ) > 0
f ( x2 ) > f (x1 ) f c.k.d.
- 92 -

Rozwizania
1. Wykorzystanie podstawienia oraz jedynki trygonometrycznej.

x3
x3 x ( ,1)
+ C1 x ( ,1) 3
3 2
min( 1, x ) = x + C 2 x 1,1 = x 3 x 1,1 +C
2
3
x + C x (1, ) x3 4
x (1, )
3 3

3 3
C1 = 0
x3
= x + C2
3 1
2
C2 =
3
2 x3
x = + C3
3 3 1
4
C3 =
3
x = 5 sin t
1 + cos 2t 5 sin 2t
5 x 2 dx dx = 5 cos tdt = 5 1 sin t 2 5 cos tdt = 5 cos 2tdt = 5
2
= t +
2 2

x 5
t = arcsin
5
=
5
2
( (
arcsin x 5 5 + 12 sin 2 arcsin x 5 5 ))
2. Obliczanie caek osobno dla kadego z przedziaw, a nastpnie dobranie staych w taki
sposb aby powstaa funkcja bya ciga.
3. Dana jest funkcja ciga na [a, b] klasy C1. Wtedy istnieje co najmniej jeden punkt
f (b) f (a )
c (a, b ) taki, e f ' (c) = .
ba
Niech x1 , x 2 , c (a, b ) x 2 x1 > 0 .
Z zaoenia f ' (c ) < 0 .
Z tw. Lagrangea:
f ( x2 ) f ( x1 )
f ' (c ) =
x2 x1
f ' (c )( x2 x1 ) = f (x2 ) f ( x1 )
f ' (c )( x2 x1 ) + f (x1 ) = f (x2 )
{ 1424 3
142 4 43 +4

f ( x1 ) > f (x2 )
x2 > x1 f (x2 ) < f (x1 )
x1 , x 2 ( a ,b )
c.b.d.o.
- 93 -
4. [Jaki komentarz ?? Wszystko takie oczywiste...]

2x + 5 2x + 4 + 1 2x + 4 1
x 2 + 4 x + 5 dx = x 2 + 4 x + 5 = x 2 + 4 x + 5 + x 2 + 4 x + 5 =
= ln x 2 + 4 x + 5 + arctg (x + 2 ) + C
1
ln x 2 + 4 x + 5 +
(x + 2)2 + 1
5.
sin x(ln tgx )dx = ( cos x ) (ln tgx )dx = cos x ln tgx sin x cos
1
dx =
'
2
x tgx
x
tg =t
2
2dt
1 t2
1 cos x = t 2 + 1 = cos x ln tgx 2 1 dt
= cos x ln tgx dx 1 + t 2 = cos x ln tgx 1 t2
cos x 1 t2
x = 2arctgt
1+ t2
2dt
dx = 2
t +1
1 A B
= +
(t + 1)(1 t ) t + 1 1 t
A(1 t ) + B(1 + t ) = 1 At + A + Bt + B = 1 t (B A) + A + B = 1
B A = 0 A = 12

A + B = 1 B = 2
1
1 t 2 dt = 2 t + 1 dt + 2 t 1 dt = 2 (ln t + 1 + ln t 1 ) = 2 ln t 1 = 2 ln tg 2 1 + C
1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 x
sin x(ln tgx )dx = cos x ln tgx ln tg

x
2
1 + C
2
6.
sin x cos x dx
5 cos x = t
sin xdx = dt
(
= 1 t2 )
2
t dt = (t 9
2 t 5 + t dt =) 2 t 11 4 t 7 2 t 3
11

7
+
3
2 cos11 x 4 cos 7 x 2 cos 3 x
= + +C
11 7 3

2 11 7 3 2
2 cos x 4 cos x 2 cos x 2 4 2 64
sin x cos x dx = + = + =
5
0
11 7 3 11 7 3 231
0

2
64
P = sin 5 x cos x dx =
0
231
7.
i 1 m p
lim n = 4 x k( n ) + f ( i( n ) )xi( n ) + 2 x k( n ) + x k( n ) = 7
n
k =1
1424 43 4 =i +1 = m +1
14 243 0 1k4 24 3 k1 424 3
4 2 1
- 94 -

Rozwizanie:
1. Licz e-t sum grna i doln:
11 2 3 n 1 1 1+ n n + 1 n 1
S n = + + + ... + = 2 (1 + 2 + 3 + ... + n ) = 2 n=
nn n n n n n 2 2n 2
sn = 0 0

cos3 x 1 t2
1 sin x = 1 t dt = (1 + t ) dt = t + 12 t + c = sin x + 12 sin x + c
2 2
dx
sin x = t
cos x dt = dt

f = sin ln x g = 1
sin ln x dx = f = cos ln x g = x = x sin ln x cos ln x dx =
x
f = cos ln x g = 1
= x sin ln x sin ln x = x sin ln x x cos ln x sin ln x dx
f= g=x
x
sin ln x dx = (x sin ln x x cos ln x ) + c
1
2
4. Niech f ciga na [a, b] wtedy

b
f (x ) dx = (b) (a )
a
gdzie ( x ) dowolna ustalona funkcja pierwotna dla f .
1 t [ 1,0]
f (t ) = na [ 1,1]
t + 1 t (0,1]
t + 1 t [ 1,0]
F (t ) = 1 1 na [ 1,1]
1 + 2 2 (1 t ) t (0,1]
2
5. granic cigu naley interpretowa jako e-t sum cakow:

1 2 3 n
n n 4n 4n 4n 4n
4 1 2 3 n
n 4 n 4n 4n 4n 4n
2 3 n
n = sin + sin + sin + ... + sin
4n 4n 4n 4n 4n

4 4 42 2
4
( ) 4 2 4
4
0 sin x dx =

cos x
0
= + 1 =
2
- 95 -
6. caka z funkcji wymiernej
1 A B 1 1
(x + 1)(x + 2) dx = x + 1 dx + x + 2 dx = x + 1 dx x + 2 dx =
1 = A( x + 2) + B( x + 1)
A = 1 B = 1
x +1
= ln x + 1 ln x + 2 + c = ln +c
x+2
1
x +1 1+1
1
1 1 2 2 4
0 (x + 1)(x + 2) dx = ln x + 2 0
= ln
1+ 2
ln = ln = ln
2 3 1 3
7. cakowanie i sklejanie:
cos x + 2 x x 2 ,0
f (x ) = na 2 , 2
x + 1 x (0, 2 ]
(cos x + 2 x ) dx = cos x dx + 2 x dx = sin x + x + c1

2
( x + 1) dx = x dx + dx = x + x + c 1 2
2 2
c1 = 0 sin x + x 2 + c1 = 12 x 2 + x + c2
x =0
0 + 0 + 0 = 0 + 0 + c2
1
2
c2 = 0
sin x + x 2 x 2 ,0
F (x ) = na 2 , 2
12 x 2 + x x (0,
2
]
8. wskazwka caka grna rwna si cace dolnej
- 96 -
Dodatek F: Pochodne i caki wybranych funkcji data aktualizacji: 2006-02-26 23:30:23
Dodatek F: Pochodne i caki wybranych funkcji

rniczkowanie (liczenie pochodnych) cakowanie (zgadywanie funkcji pierwotnych)
funkcja pochodna f ( x ) funkcja f ( x ) funkcja pierwotna f (x ) dx
0 a ax + C
1 x 1
2x2 + C
1 1
ln x + C
x2 x
1 n +1
n x n1 xn x + C (n 1)
n +1
ex ex ex + C
ax
a x ln a ax +C
ln a
1
ln x x ln x x + C
x
1
x ln a
log a x
x
(ln x 1) + C
ln a
cos x sin x cos x + C
sin x cos x sin x + C
ln(cos x ) + C
1
tg x
cos 2 x
1
ctg x ln(sin x ) + C
sin 2 x
1
arc sin x x arc sin x + 1 x 2 + C
1 x2
1
arc cos x x arc cos x 1 x 2 + C
1 x2
1
1 + x2
arc tg x ( )
x arc tg x 12 ln 1 + x 2 + C
1
1+ x2
arc ctg x ( )
x arc ctg x + 12 ln 1 + x 2 + C
Zastosowanie caek w geometrii

b
pole pod krzyw S = f ( x ) dx

a
b
l = 1 + [ f ( x )] dx
2
dugo uku krzywej
a
b
V = f 2 (x ) dx
objto bryy
obrotowej a
b
Sb = 2 f ( x ) 1 + [ f ( x )] dx
pole powierzchni 2
bocznej bryy obrotowej a
- 97 -
Dodatek G: Wzory trygonometryczne przydatne przy cakowaniu data aktualizacji: 2006-02-26 23:24:58
Dodatek G:
Wzory trygonometryczne przydatne przy cakowaniu
Wzory podstawowe
sin cos 1
sin 2 + cos 2 = 1 tg = ctg = tg =
cos sin ctg
Funkcje kta podwojonego

2 tg 1 tg2
sin 2 = 2 sin cos = cos 2 = cos2 sin2 = 2 cos2 1 = 1 2 sin2 =
1 + tg 2 1 + tg2
1 cos 2 2 tg 2
sin 2 = tg 2 = =
2 1 tg ctg tg
2
1 + cos 2 ctg 2 1 ctg tg

cos 2 = ctg 2 = =
2 2 ctg 2
Funkcje kta potrojonego

sin 3 = 4 sin 3 + 3 sin cos 3 = 4 cos3 3 cos
3 tg tg 3 ctg 3 3 ctg
tg 3 = ctg 3 =
1 3 tg 2 3 ctg 2 1
Funkcje sumy i rnicy ktw

sin ( + ) = sin cos + cos sin sin ( ) = sin cos cos sin
cos( + ) = cos cos sin sin cos( ) = cos cos + sin sin
tg + tg tg tg
tg ( + ) = tg ( ) =
1 tg tg 1 + tg tg
ctg ctg 1 ctg ctg + 1
ctg ( + ) = ctg ( ) =
ctg + ctg ctg ctg
Sumy i rnice funkcji trygonometrycznych

+ +
sin + sin = 2 sin cos cos + cos = 2 cos cos
2 2 2 2
+ +
sin sin = 2 sin cos cos cos = 2 sin sin
2 2 2 2
sin ( + ) sin ( + )
tg + tg = ctg + ctg =
cos cos sin sin
sin ( ) sin ( )
tg tg = ctg ctg =
cos cos sin sin
sin 2 sin 2 = cos 2 cos 2 = sin ( + ) sin ( )
cos 2 sin 2 = cos 2 sin 2 = cos( + ) cos( )
Iloczyny funkcji
sin sin = 1
2 [cos( ) cos( + )] cos cos = 1
2
[cos( ) + cos( + )]
sin cos = 1
2
[sin ( ) + sin ( + )]
- 98 -
KONIEC data aktualizacji: 2006-04-02 17:41:08
KONIEC
Notatki, ktre skadaj si ze 100 stron A4, kocz si w tym miejscu.
Data ostatniej aktualizacji zamykajcej planowane

prace nad tym dokumentem to: 2006-04-02 17:41:08
Nie przewiduje si ju uzupenie czy modyfikacji tego

dokumentu, chyba, e kto dostrzee jaki powany bd,
wtedy prosz o kontakt na adres: e-zeszyty@twoj.info lub m-j@o2.pl.
- 99 -

E-Wyklad - Studium Talent - Matematyka - 2005-2006

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

E-Wyklad - Studium Talent - Matematyka - 2005-2006

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

e-wykad

autorzy: Mateusz Jdrzejewski,

Niniejszy dokument stanowi elektroniczn notatk z wykadw.

Autorami notatek wykadw s dwaj uczniowie Liceum Oglnoksztaccego Nr VII

Ta praca jest rozpowszechniana za darmo do uytku w celach edukacyjnych.

Naley pamita, e praca mone zawiera bdy, mija si z prawd lub by

Zawsze mile widziane jest zgaszanie bdw, czy wtpliwoci autorowi

wykad 1. 2005-10-22 _____________________________________________________- 3 -

Caka oznaczona Reimanna.

4) Dana jest funkcja f : [a, b] R

Mona zauway, e zwikszanie iloci podziaw odcinka [a, b] powoduje zwikszenie

7) Do obliczenia objtoci byy obrotowej stosuje si podobn technik.

9) Definicja caki oznaczonej Reimanna.

cig geometryczny, a n = a1q n1 , np. 1, 12 , 14 , 18 , 161 ,... ,

otoczenie liczby a liczby zbiegaj si do a , a jest granic cigu

granic tego cigu jest 25 . 2 3 2

1. bierzemy dowolny, normalny cig podziau

b) dana jest funkcja:

1. bierzemy dowolny, normalny cig podziau

2. bierzemy dowolne punkty porednie ,

Iloczyn cigu ograniczanego i cigu zbienego do zera jest

funkcja f jest nieciga w x = 2 ,

Jeeli funkcja ma skoczenie wiele punktw niecigoci na [a, b]

c) dana jest funkcja Dirichleta (f.D.):

d) dana jest funkcja nieograniczona:

e) dana jest funkcja liniowa:

c) Oblicz cak oznaczon sin x dx

d) Oblicz cak oznaczon cos x dx

e) Kres grny zbioru liczbowego A (supremum zbioru, sup A ) to najmniejsza z tych

Kres dolny zbioru wartoci funkcji to kres dolny funkcji: inf f ( x ) = m

sn cig sum dolnych sup f ( x ) funkcja: f

S n cig sum grnych

5) Zadanie: Oblicz caki dolne i grne danych funkcji:

Jeeli a n to cig zbieny do 0, a cig bn jest ograniczony to:

Dowd: jeeli funkcja f jest cakowalna to s = S .

b) Sprawd czy funkcja jest cakowalna:

c) Sprawd czy funkcja jest cakowalna:

d) Sprawd czy funkcja jest cakowalna:

sgn funkcja signum (z ac. znak):

Sprawd czy ta funkcja jest cakowalna na [0,1] .

Funkcja ma nieskoczenie wiele punktw cigoci

2) Przykady funkcji niecigych:

3) Definicja cigoci funkcji Heinego:

Funkcja oczywicie musi by okrelona w punkcie x0 .

4) Przykady, zbadaj cigo funkcji:

f) Dana jest funkcja Dirichleta (f.D.):

Funkcja Dirichleta jest nieciga w kadym punkcie swojej dziedziny.

e) Dana jest funkcja: ciekawe miejsce

Mona take pokaza, e ta funkcja jest ciga tylko w punkcie x = 0 .

5) Kady cig zbieny jest zawsze ograniczony,

Lemat Bolzano-Weierstrassa (B-W)

Definicje cigoci funkcji:

b) definicja Cauchyego [czyt. kosziego]

Definicja Heinego (H) i Cauchyego (C) s rwnowane.

Dowd: ( H ) (C ) Dygresja o logice:

Twierdzenie o cakowalnoci kadej funkcji cigej

Uwaga: Z tego, e funkcja jest nieciga nie mona wnioskowa,

Dygresja o pochodnej funkcji

Pochodna funkcji w punkcie to liczba.

Pochodna informuje o szybkoci zmiany wartoci funkcji.

d) Dana jest funkcja: e) Dana jest funkcja:

funkcja nie ma pochodnej funkcja nie ma pochodnej

f) Dana jest funkcja: