BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Czy tylko zabrako ucisku doni?

Wizyta Merkel w Waszyngtonie
Jadwiga Kiwerska

Majc w pamici spotkania kanclerz Angeli Merkel z prezydentem

Barackiem Obam, zwaszcza te ostatnie najpierw w kwietniu
2016 r. w Hamburgu, a potem, w listopadzie 2016 r. ju w ramach
poegnalnej wizyty w Berlinie - to tym bardziej dostrzec mona
ogromny kontrast z atmosfer i efektami zeszotygodniowego
pobytu szefowej niemieckiego rzdu w Waszyngtonie. Rozmowy
Merkel i towarzyszcej jej ekipy, w tym grupy przedstawicieli
Redakcja: biznesu z prezydentem Donaldem Trumpem oraz czonkami jego
Radosaw Grodzki administracji 17 i 18 marca 2017 r., szczeglnie przebieg konfe-
Jacek Kubera rencji prasowej obojga przywdcw, a take wraenie, jakie
(redaktor naczelny)
odnieli komentatorzy i eksperci, obserwujc ich relacje osobi-
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski ste (jak to si zwyko kolokwialnie okrela ow gr ciaa), nie
napaway optymizmem. Mwic najkrcej, to nie bya wizyta,
Korekta: ktra rozwiaa wtpliwoci i obawy Niemiec/Europy co do pomy-
Hanna Ranek
su, charakteru i kierunku amerykaskiej polityki zagranicznej,
zwaszcza w ramach ukadu transatlantyckiego.

Nr 299/2017
21.03.17 Co wicej, wizyta ta moga raczej utwierdzi w przeko-
naniu, e amerykaski prezydent nie doceni wagi i rangi gocia,
ISSN 2450-5080 jakiego przyjmowa w Biaym Domu. Dlatego oficjalnie i w jego
obecnoci ograniczy si w zasadzie do repetycji do oglnych
sloganw okazjonalnych (zreszt nie nazbyt wylewnych) i poli-
tycznych, zamiast okreli przynajmniej ogln wizj swych
planw europejskich. Pomijajc ju niefortunne zachowanie
Biuletyny dostpne Trumpa w Gabinecie Owalnym, gdy nie dosyszawszy lub moe
take dziki: wiadomie ignorujc prob dziennikarzy/fotoreporterw, powt-
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK rzon przez kanclerz Merkel (w jzyku angielskim), o zwyczajowy
SCRIBD ucisk doni, amerykaski prezydent gestu tego nie wykona,
LINKEDIN
TWITTER to byo te wiele innych przykadw, nie sucych dobremu
opisaniu i krzepicemu potwierdzeniu wagi wzajemnych relacji
amerykasko-niemieckich/europejskich.

1z4
 Podczas niezwykle krtkiej, biorc pod uwag rang gocia i okoliczno pierw-
szego z nim spotkania, konferencji prasowej prezydent Trump skupi si na odczyta-
niu z kartki krtkiego owiadczenia, w ktrym zaznaczono, e wprawdzie NATO pozo-
staje wanym sojuszem dla Ameryki, ale jego pastwa czonkowskie musz zwikszy
swe finansowe zobowizania wobec Paktu Pnocnoatlantyckiego czyli owego wzro-
stu nakadw budetowych na obronno do 2 proc. PKB. Mona by rzec nihil novi.
To z pewnoci nie byo wystpienie prezydenta pastwa uchodzcego za wiatowego
przywdc. Raczej wpisywao si w tonacj wyborczego sloganu America First.
Tymczasem, jak wiemy, wiat nie tylko stoi wobec bezprecedensowych wyzwa, ale
i boryka si z problemami, ktrych rozwizanie wymaga bdzie bliskiej wsppracy
transatlantyckiej, a nie tylko koncentrowania si na ywotnych interesach Ameryki
zdaje si, e do wsko/merkantylnie pojmowanych przez prezydenta Trumpa.
Jeli odwoamy si do innej konferencji prasowej, ale z udziaem prezydenta
Obamy, ktr mona byo obserwowa w listopadzie ubiegego roku, podczas jego
ostatniej wizyty w Berlinie, to dysonans jest jeszcze bardziej uderzajcy. Wwczas
opuszczajcy Biay Dom prezydent zarysowa pogbiony i merytorycznie doskonale
opisany obraz wyzwa na arenie midzynarodowej, dotyczcy kwestii najrniejszych
od bezpieczestwa poczwszy, poprzez problemy polityczne, spoeczne i kulturowe,
a na ekologicznych skoczywszy. Oprcz intelektualnego waloru tego wystpienia,
miao one jeszcze charakter przesania, ktre ustpujcy prezydent skierowa pod
adresem nie tylko swego kontrowersyjnego nastpcy w Biaym Domu, ale te przy-
wdcw europejskich, w tym szczeglnie kanclerz Merkel, ktr czyni swego rodzaju
depozytariuszem zachodnich wartoci i zasad, wanym spoiwem ukadu transatlantyc-
kiego.
Wczeniej, w kwietniu 2016 r. prezydent Obama z uznaniem mwi o Unii Euro-
pejskiej, jej osigniciach i randze, wyraajc te trosk o perspektywy rozwoju pro-
jektu europejskiego, wanego take w ujciu globalnym. To wwczas pady sowa:
cay wiat potrzebuje silnej, rozwijajcej si, demokratycznej i zjednoczonej Europy.
W wystpieniu Trumpa takich sw, zachcajcych pastwa europejskie do kontynu-
owania wytyczonego kursu wsplnotowego, nie byo. Mona zatem odnie wraenie,
e w mocy pozostaj pene lekcewaenia, rysujce ze perspektywy dla Unii Europej-
skiej opinie Trumpa z okresu kampanii wyborczej i poniekd potwierdzone bardziej
kordialnym przyjciem w Biaym Domu brytyjskiej premier Theresy May, rozpoczynaj-
cej wanie realizacj Brexitu.
W przeciwiestwie do Obamy, ktry egnajc si z kanclerz Merkel w listopa-
dzie 2016 r., uzna j za swego najlepszego partnera, wspaniaego lidera, osob
o wysokiej moralnoci, prezydent Trump takich rewerencji szefowej niemieckiego
rzdu nie czyni zreszt nie byoby to szczere, bo nie poparte osobistym dowiad-
czeniem. Nie to wszake byoby najwaniejsze. Cho dla kontrastu dodajmy, e takie
pene zachwytu sowa pady z ust Trumpa pod adresem izraelskiego premiera Benjamina
Netanjahu, gdy go po raz pierwszy podejmowa w Biaym Domu i to krtko po inaugu-
racji prezydentury.
Przechodzc do intencji samej Merkel, to ju sam fakt, e kanclerz Niemiec,
reprezentujca najsilniejsze pastwo w Unii Europejskiej/Europie, nie zwaajc
na wczeniejsze kliwe pod jej adresem uwagi republikaskiego kandydata na urzd

2z4
prezydencki (jej polityk wobec uchodcw Trump okreli jako total disgrace)
oraz powtarzane ju po zwycistwie wyborczym stwierdzenia o tym samym stopniu
zaufania, jakim Trump darzy szefow sojuszniczych Niemiec i Wadimira Putina,
przywdc realizujcego neoimperialne aspiracje Rosji, zdecydowaa si na podr
i spotkanie z nowym gospodarzem Biaego Domu, by znaczcy. Przypomnijmy, niepi-
san tradycj byo, e nowo wybrany prezydent amerykaski pierwszy skada wizyt
w Europie/Niemczech, za do Waszyngtonu aby si przedstawi jedzili nowi szefo-
wie rzdu niemieckiego, tworzonego po wygranych wyborach do Bundestagu.
Tak byo na pocztku 1999 r., gdy w Waszyngtonie zjawili si socjaldemokra-
tyczny kanclerz Gerhard Schrder i szef partii Zielonych, minister spraw zagranicz-
nych Joschka Fischer. W 2001 r. do Europy przyjecha nowy gospodarz Biaego Domu,
krytycznie zreszt przyjty, George W. Bush. Z kolei po pierwszym zwycistwie wy-
borczym w 2005 r. do Stanw Zjednoczonych podrowaa chadecka kanclerz Merkel.
Ju w kwietniu 2009 r., a zatem dwa miesice po objciu urzdu, zjawi si w Europie
entuzjastycznie tutaj przyjmowany prezydent Obama. W planach Trumpa wizyt
w Europie zapisano dopiero na koniec tego roku. Kanclerz Merkel, odchodzc od tej
nieformalnej zasady, czynia wic wymowny gest, niemal wymuszajc wczeniejsze
spotkanie z nowym gospodarzem Biaego Domu. Gest ten oznacza, e szefowa nie-
mieckiego rzdu, niejako w imieniu wsplnoty europejskiej demonstrujc duo dobrej
woli chce i jest gotowa zrobi wiele, aby utrzyma siln wi transatlantyck, przez
dziesiciolecia stanowic czynnik nie tylko europejskiego bezpieczestwa, ale i pozycji
oraz rangi Stanw Zjednoczonych na arenie midzynarodowej.
Z takim niewtpliwie zamiarem kanclerz Merkel jechaa do Waszyngtonu.
Wszak gratulujc Trumpowi w listopadzie 2016 r. wyborczego zwycistwa, kanclerz
Merkel ze szczegln moc podkrelaa znaczenie wizi Niemiec/Europy ze Stanami
Zjednoczonymi. Przypominaa te o wsplnych dla wiata Zachodu wartociach, ta-
kich jak: demokracja, wolno, szacunek dla prawa i godnoci czowieka. Wanie
na takiej wsplnocie aksjologicznej zdaniem szefowej niemieckiego rzdu powinna
opiera si wsppraca Berlina i Waszyngtonu.
Krelc swj gwny cel przekonanie amerykaskiego interlokutora, e Amery-
ka i Europa nadal si potrzebuj, kanclerz odwoywaa si w swoim oficjalnym wyst-
pieniu do problemw trapicych wiat i kontynent europejski. Mwia o gospodarczym
aspekcie wzajemnych stosunkw. To byo niewtpliwie globalne spojrzenie na sytu-
acj midzynarodow. Jej sowa przypominay bardziej owo przesanie Obamy z 2016 r.,
tak dobrze diagnozujce wydarzenia na scenie wiatowej, i mocno odbiegay od miakie-
go intelektualnie, skoncentrowanego na drobnych problemach, widzianych wycznie
w aspekcie amerykaskim, wystpienia obecnego gospodarza Biaego Domu.
Innymi sowy, kanclerz Merkel zaprezentowaa si jako lider niemal wiatowy,
a na pewno o wymiarze europejskim, natomiast prezydent Trump mwi jak przy-
wdca o wskich horyzontach, skupiony na sprawach o znaczeniu gwnie wewntrznym
(vide: przywoanie sprawy wydumanych podsuchw zaoonych przez poprzedni
administracj w Trump Tower i doszukiwanie si w tym analogii z sytuacj podsu-
chiwanej przez amerykaskie suby kanclerz Merkel). Uderzao ogromne dowiad-
czenie kanclerz Merkel, wynikajce z dugich lat funkcjonowania na arenie midzyna-
rodowej, pozwalajce spoglda na problemy w szerokiej i duszej perspektywie.

3z4
 Prezydent Trump tego dowiadczenia co oczywiste nie ma, jednak nie zmienia
to faktu, e nie wida byo wysiku, aby w kreowaniu pomysu na relacje z Niemcami/
/Europ dotrzyma kroku szefowej niemieckiego rzdu.
Nie zapominajmy te o interesach innego typu, ktre kanclerz Merkel pragna
zaatwi w Waszyngtonie. Nie bez powodu w skad jej delegacji weszo liczne grono
niemieckich biznesmenw. Problem polega bowiem na tym, e niemiecka gospodarka,
silnie uzaleniona od eksportu, wanie w Stanach Zjednoczonych znajduje tak wielu
nabywcw swoich produktw. wiadomo, e Niemcy/inne pastwa wicej w USA
sprzedaj ni kupuj amerykaskich towarw, wywouje irytacj prezydenta Trumpa
to by niezwykle nony przekaz jego kampanii wyborczej. Przed Merkel stano wic
trudne zadanie zapobieenia sytuacji, w ktrej niemieccy producenci znaleliby si
na amerykaskiej licie jak to okrela Trump unfair trading partners. Czy si udao
trudno ju teraz oceni. Biznes lubi konfidencj. W kadym razie tego aspektu pod-
jtego przez kanclerz Merkel wysiku pomin nie mona.
Nie mona te przesdzi, jakie bd konkretne i dugofalowe efekty wizyty
kanclerz Merkel w Waszyngtonie. Czy jej poznanie z prezydentem Trumpem pomoe
uwiadomi nowemu gospodarzowi Biaego Domu wag relacji z Niemcami/Europ
oraz znaczenie trwaoci ukadu transatlantyckiego. By moe zrealizuje si scena-
riusz, o ktrym wielokrotnie pisano, e sprawy midzynarodowe nie bd tak ekscy-
towa Trumpa, jak problemy wewntrzne, na ktrych mona zbi wikszy kapita
wyborczy. Lokator w Biaym Domu ograniczy si do kurtuazyjnych spotka i wizyt,
ksztatowanie i realizacj polityki zagranicznej pozostawiajc w gestii bardziej kom-
petentnych i zaangaowanych czonkw swej administracji. A z nimi Europa nawizaa
ju kontakt podczas wizyt Rexa Tillersona, szefa amerykaskiej dyplomacji, sekreta-
rza obrony Jamesa Mattisa czy samego wiceprezydenta Michaela Pencea. W kadym
razie podr kanclerz Merkel za ocean te miaa swe znaczenie, bo jak sama
stwierdzia lepiej ze sob rozmawia, ni o sobie mwi.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego i Europejskiej Wyszej

Szkoy Biznesu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych,
zwaszcza polityki amerykaskiej.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
4z4