You are on page 1of 5

BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Korekta i kontynuacja.
Niemieccy socjaldemokraci
wobec Rosji
Stanisaw erko

Jeden z gwnych punktw spornych, dzielcych partie rzdzcej


w Niemczech tzw. wielkiej koalicji, stanowi od duszego czasu
polityka wobec Rosji. O ile politycy CDU z sam kanclerz Angel
Merkel s wobec Moskwy mocno zdystansowani, to ministrowie
z SPD i dziaacze tej partii wystpuj na rzecz poprawy stosunkw
niemiecko-rosyjskich. Dostrzegalne byy zwaszcza tarcia midzy
Redakcja:
Radosaw Grodzki Urzdem Kanclerskim a kierowanymi przez socjaldemokratw
Jacek Kubera resortami spraw zagranicznych oraz gospodarki i energetyki.
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Gdy w zwizku z uzgodnionym wyborem dotychczasowego
Krzysztof Malinowski
szefa niemieckiej dyplomacji Franka-Waltera Steinmeiera na urzd
Korekta: prezydenta federalnego (formalnie wybrany 12 lutego 2017 r.)
Hanna Ranek na czele Ministerstwa Spraw Zagranicznych stan dotychczaso-
wy minister gospodarki i energetyki Sigmar Gabriel (27 stycznia
2017 r.), nie mona byo mie wtpliwoci, e MSZ pozostanie
Nr 300/2017 orodkiem angaujcym si na rzecz szukania dialogu i poprawy
27.03.17
relacji z Rosj. Socjaldemokraci, wcznie z nowym przewodni-
ISSN 2450-5080 czcym partii Martinem Schulzem, krytykuj rosyjsk polityk
agresji i aneksji oraz domagaj si przestrzegania porozumie
miskich w sprawie Donbasu, niemniej retoryka wielu czoowych
dziaaczy SPD nie pozostawiaa zudze, i ich gwn trosk
jest stan stosunkw midzy Berlinem (i generalnie Zachodem)
a Moskw. wiadczyy o tym zwaszcza wypowiedzi dotyczce
Biuletyny dostpne
take dziki: dalszego stosowania sankcji, naoonych na Rosj w 2014 r.
NEWSLETTER IZ przez Uni Europejsk.
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN Stanowisko Schulza w sprawie Rosji rnio si od ocen
TWITTER i wypowiedzi dotychczasowych liderw SPD. Jako przewodniczcy
Parlamentu Europejskiego konsekwentnie podkrela, i polityka
Moskwy stanowi zagroenie dla stabilizacji i pokoju w Europie.
Popiera on wprowadzenie sankcji i opowiada si za ich utrzy-
maniem, dopki Rosja nie wypeni swych zobowiza w sprawie

1z5
wschodniej Ukrainy. Schulz opowiada si wprawdzie za dialogiem z Kremlem rwnie
w kontekcie konfliktu syryjskiego, lecz jeszcze w padzierniku 2016 r. stwierdza, e
Zachd powinien zdecydowanie przeciwstawi si postpowaniu Moskwy. Podkrela
przy tym, e za agresywn polityk Rosji kryje si koncepcja spoeczestwa i sposb
pojmowania wiata sprzeczny z zachodnioeuropejskimi wartociami.
Ju jako socjaldemokratyczny kandydat na kanclerza Schulz zaznaczy w wy-
wiadzie dla telewizji ZDF 29 stycznia 2017 r., e zaley mu na konstruktywnej
wsppracy z Rosj. Z drugiej strony obciy rzd rosyjski cakowit odpowiedzialno-
ci za zy stan stosunkw dwustronnych. Kilka dni pniej, w pierwszym duszym
wywiadzie po uzyskaniu nominacji, odrzuci moliwo zniesienia sankcji, zanim posta-
nowienia miskie nie zostan cakowicie wdroone. Musimy Putinowi powiedzie
bardzo wyranie, e Rosja jest zobowizana respektowa i broni prawa midzynaro-
dowego, podkrela. Stwierdza, i Moskwie zaley na osabieniu Unii Europejskiej
i przestrzega, e europejscy prawicowi ekstremici nie tylko podzielaj ideologi
Putina, lecz poszukuj te z nim zblienia (sie suchen auch seine Nhe).
W koach zblionych do SPD szybko jednak pojawiy si gosy, e stanowisko
Schulza w sprawie niemieckiej polityki wobec Rosji ulegnie zmianie, a on sam
po pewnym czasie dostosuje si on do linii, jak prezentowao kierownictwo SPD
w ostatnich dwch-trzech latach. Mirko Hempel, szef moskiewskiego biura zwizanej
z SPD Fundacji Friedricha Eberta, mwi w wywiadzie dla rosyjskiej niemieckojzycz-
nej rozgoni Sputnik, i Schulz take nawie do tradycyjnej socjaldemokratycznej
Ostpolitik, ktrej symbolami byli kiedy Willy Brandt i Egon Bahr, a jeszcze niedawno
Matthias Platzeck i Frank-Walter Steinmeier. Wyjania, e SPD jest w Republice Fe-
deralnej parti, ktra tradycyjnie zabiega o porozumienie i dialog z Rosj. Rzeczywi-
cie, w nastpnych tygodniach socjaldemokratyczny kandydat na kanclerza zdawa
si ju unika wypowiedzi krytycznych wobec Moskwy. W przemwieniu wygoszonym
19 marca 2017 r. na nadzwyczajnym zjedzie partii Schulz zaatakowa wadze Polski
i Wgier, zrwnujc je z reimem w Turcji, natomiast sowo Rosja nie pojawio si
w jego dugim wystpieniu ani razu.
Dostrzegalna jest take pewna zmiana akcentw w wypowiedziach Gabriela.
Jako szef resortu gospodarki i energetyki oraz przewodniczcy SPD sta si czoowym
w rzdzie Merkel zwolennikiem poprawy relacji z Rosj. Pod pewnymi wzgldami
angaowa si na rzecz normalizacji stosunkw z Moskw bardziej ni Steinmeier.
Poprzednia wizyta Gabriela w Moskwie (21-22 wrzenia 2016) zostaa przez du cz
niemieckich mediw oceniona krytycznie. Wicekanclerzowi zarzucano, e na pierw-
szym miejscu stawia normalizacj w stosunkach z Rosj i dy do stopniowego zno-
szenia wymierzonych w ten kraj sankcji. Istotnie, Gabriel zdecydowanie opowiada
si za oywieniem wzajemnych relacji gospodarczych, ktre wyranie ucierpiay
wskutek sankcji, a take angaowa si w obron projektu Nord Stream 2. W do
czstych podrach Gabriela do Rosji (cznie trzy od czasu aneksji Krymu) towarzy-
szyy mu liczne delegacje przedstawicieli niemieckiego biznesu, w tym osobistoci
z kierownictwa wpywowej Komisji Wschodniej Gospodarki Niemieckiej, od dziesi-
cioleci lobbujcej na rzecz zacienienia wsppracy ekonomicznej midzy dwoma
pastwami. Gabriel coraz czciej mwi o potrzebie stabilizowania sytuacji, unika-
nia konfrontacji i izolowania Rosji. Wywoao to ostre komentarze czci niemieckich

2z5
mediw (zwaszcza prawicowych, jak Die Welt czy Bild), dostrzegajcych instru-
mentalizowanie tego rodzaju wizyt przez rosyjskie wadze. Gabrielowi zarzucano
naiwno, oderwanie od rzeczywistoci, wspieranie Putina i tuszowanie rosyjskich
zbrodni wojennych; szukano nawet analogii z polityk appeasementu lat trzydzies-
tych. Pobaliwe wobec polityki Rosji sowa wicekanclerza byy rwnie przedmiotem
krytyki ze strony politykw CDU, a take przedstawicieli partii Zielonych
Ju jako minister spraw zagranicznych Sigmar Gabriel posuy si podobnymi
figurami retorycznymi. W wywiadzie dla Frankfurter Allgemeine Zeitung (16 lutego
2017 r.) mwi na przykad, e Rosja jest przede wszystkim naszym ssiadem, czy
tego sobie niektrzy chc czy nie chc, wic choby z tego powodu Niemcy musz
by silnie zainteresowane partnerstwem z Moskw. Jako due osignicie Gabriel
uzna zarwno udzia Niemiec i Francji w wypracowaniu porozumie miskich, jak te
zapobieenie w ten sposb dostarczeniu przez Stany Zjednoczone broni Ukrainie
i niedopuszczenie do eskalacji konfliktu. Odpowiedzialnoci za fiasko procesu poko-
jowego Gabriel obcia w rwnym stopniu Rosj, jak te Ukrain. Zaznaczy jednak,
e znoszenie sankcji musi poprzedzi wcielenie w ycie porozumie miskich.
Sw pierwsz wizyt w Moskwie jako minister spraw zagranicznych Gabriel
zoy 9-10 marca 2017 r. W udzielonym z tej okazji wywiadzie dla rosyjskiej agencji
Interfaks broni obecnoci si NATO w Polsce i pastwach batyckich jako odpowiedzi
na rosyjsk przewag wojskow w tym regionie. Odbiegao to od tonu znanej wypowie-
dzi Steinmeiera sprzed warszawskiego szczytu NATO, gdy wczesny szef niemieckiej
dyplomacji ostrzega Zachd przed pobrzkiwaniem szabelk i wojennym pohukiwa-
niem w stron Rosji. Gabriel mwi te (zreszt nie po raz pierwszy), e Niemcy
realizacj projektu Nord Stream 2 chciayby uzaleni od uwzgldnienia interesw
Polski i Ukrainy. Z drugiej strony wzywa do podjcia rozmw rozbrojeniowych mi-
dzy Zachodem a Rosj. Apelowa: Za wszelk cen powinnimy zapobiec powrotowi
do czasw zimnej wojny, nie baczc, i sowa za wszelk cen mog by interpre-
towane jako gotowo ustpstw na rzecz agresora.
Federalny minister spraw zagranicznych potrafi jednak przeciwstawi si gospo-
darzom. Podczas wsplnej konferencji prasowej midzy Gabrielem a ministrem Sier-
giejem awrowem doszo do otwartej polemiki co w okresie ministerium Steinmeiera
si nie zdarzao jak naley rozumie podstawowe wartoci wiata zachodniego
wolno, demokracj i prawa czowieka. Podobnie jak podczas poprzednich wizyt,
Gabriel zosta przyjty na dusz rozmow przez prezydenta Putina, lecz zwracao
uwag to, e podczas tej wizyty niemiecki minister nie wspomina ju o moliwoci
stopniowego znoszenia sankcji. Rnice zda przede wszystkim w sprawie Ukrainy,
ale te Syrii byy zbyt due.
A zatem pewna korekta w stanowisku Gabriela wobec Rosji jest dostrzegalna.
Z kolei jego nastpczyni na stanowisku ministra gospodarki i energetyki, Brigitte
Zypries (take SPD), wydaje si pozbawiona zudze wobec Rosji. Pytana w wywia-
dzie dla Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung (5 lutego 2017 r.) o przyszo
sankcji oznajmia, e w tej sprawie stanowisko rzdu federalnego jest niezwykle jasne
(glasklar): Sankcje zostan zniesione, jeli Rosja zastosuje si do porozumie
miskich. Nie wczeniej.

3z5
Istotne znaczenie ma odejcie z gabinetu F.-W. Steinmeiera. Jako gowa pa-
stwa traci bezporedni wpyw na ksztatowanie polityki rzdu, cho jego opinie bd
nadal z uwag wysuchiwane, a on sam zreszt zapowiada aktywn prezydentur.
Naley oczekiwa bardziej starannego doboru sw ni te z przemwienia wygoszo-
nego pod koniec maja 2016 r. na Forum Niemiecko-Rosyjskim, gdy oznajmi, i sank-
cje nie s celem samym w sobie i powinny by stosowane w sposb inteligentny.
Nieco inne rozoenie akcentw w ostatnich wypowiedziach czoowych dziaa-
czy SPD nie oznacza jednak, i partia ta stopniowo odchodzi od podejmowania krokw
na rzecz szybkiej normalizacji stosunkw z Rosj. W szeregach SPD nadal panuje
przekonanie, i naley zabiega o udzia Rosji w rozwizywaniu kryzysw midzyna-
rodowych, a odpowiedzialne partnerstwo z tym mocarstwem ley w interesie Nie-
miec. Grono krytykujcych ten styl mylenia o Rosji modszych dziaaczy SPD zaoyo
w maju 2016 r. wasn tzw. grup robocz, lecz krg ten nie uzyska w partii wikszego
znaczenia.
Przekonanie o koniecznoci szukania dialogu i moliwoci porozumienia z Rosj
jest zreszt w SPD gboko zakorzenione. Ma ono dugie tradycje, sigajce lat
szedziesitych i pocztkw Ostpolitik Willyego Brandta i Egona Bahra. Ogoszony
w maju 2008 r. w Jekaterynburgu przez ministra Steinmeiera program Partnerstwo
dla modernizacji, majcy by rdzeniem niemiecko-rosyjskiego strategicznego part-
nerstwa, nawizywa do dawnej koncepcji niemieckich socjaldemokratw zmiana
przez zblienie, ktra bya filarem zachodnioniemieckiej Ostpolitik lat 1969-1982.
Tradycje te ugruntoway si w okresie kanclerstwa Gerharda Schrdera, gdy
stan stosunkw niemiecko-rosyjskich by najlepszy, zwaszcza na tle fatalnych relacji
Berlina z Waszyngtonem. Najbliszym wsppracownikiem kanclerza by wwczas,
jako szef Urzdu Kanclerskiego, Steinmeier, pniej szef dyplomacji w dwch gabi-
netach Angeli Merkel i gwny rzecznik zblienia niemiecko-rosyjskiego w rzdach
Wielkiej Koalicji. U podstaw tego stylu mylenia leay nadzieje, i zacienienie kon-
taktw dwustronnych w kocu doprowadzi do docenienia przez stron rosyjsk pod-
stawowych wartoci wiata zachodniego.
Denie do odtworzenia moliwie najlepszych stosunkw z Rosj jest pojmo-
wane przez niemieckich socjaldemokratw jako nakaz pragmatyzmu. Czoowi dziaacze
SPD stoj na stanowisku, e Niemcy, jako jedna z czoowych potg gospodarczych
i pastwo, ktrego rozwj i dobrobyt uzaleniony jest od eksportu, musz by z przy-
czyn wewntrznych ywotnie zainteresowane stabilizowaniem stosunkw midzyna-
rodowych i agodzeniem sytuacji kryzysowych. Wrd dziaaczy SPD dominuje te
przekonane, e naley zabiega o pomoc Moskwy w rozwizywaniu konkretnych kwestii
midzynarodowych. Z pewnoci za naley unika denia do izolowania Rosji, gdy
grozi to eskalacj kryzysu na Ukrainie, nawrotem do zimnej wojny i zwikszeniem
ryzyka wojny. Myleniu temu sprzyjaj czste w szeregach tej partii i wrd jej wybor-
cw tendencje pacyfistyczne. Jako partia, dla ktrej bezwzgldny priorytet ma stabi-
lizowanie sytuacji kryzysowych, SPD skonna jest bagatelizowa wraliwo i podsta-
wowe interesy bezpieczestwa swych wschodnich ssiadw, zwaszcza Polski, ktrych
proatlantyckiego nastawienia nie rozumie. Wrd osobistoci protestujcych przeciw
przejazdowi przez Niemcy do Polski onierzy amerykaskich znalaz si socjaldemokra-
tyczny premier Brandenburgii Dietmar Woidke, ktry jest jednoczenie koordynatorem

4z5
rzdu federalnego ds. midzyspoecznej i przygranicznej wsppracy z Polsk. W jednym
z wystpie w pocztkach stycznia 2017 r. Woidke przekonywa, e czogi nie poma-
gaj w rozwizywaniu problemw, a dialog z Rosj jest koniecznoci. Wtrowa mu
wicepremier Brandenburgii, lider tamtejszych postkomunistw, z ktrymi socjalde-
mokraci tworz tam koalicj rzdow
Socjaldemokratyczne koncepcje polityki wschodniej, bdce mieszank naiw-
noci i cynizmu, nader czsto wyradzay si w skonno do akceptowania rosyjskiego
punktu widzenia, jego rozumienia (ironiczne okrelenie Russlandversteher, rozu-
miejcy Rosj). Symbolem tej postawy sta si przede wszystkim b. kanclerz
Schrder, ktry jako czonek zarzdu konsorcjum Nord Stream w udzielanych niemiec-
kim mediom wywiadach przedstawia argumenty strony rosyjskiej w sprawie konfliktu
z Ukrain. Ju zreszt w 2014 r. neoimperialnej polityki Putina broni inny byy socjal-
demokratyczny kanclerz, 95-letni wwczas Helmut Schmidt, kwestionujcy nawet
istnienie odrbnego narodu ukraiskiego.
Pogldy dominujce w SPD s te zbiene z opiniami panujcymi w niemiec-
kich koach gospodarczych, tworzcych potne lobby, od dziesicioleci wystpujce
na rzecz zacienienia wsppracy z Rosj bez wzgldu na charakter systemu politycz-
nego w tym kraju. Istotnym czynnikiem jest te wiadomo, e gospodarki Niemiec
i Rosji maj charakter komplementarny, co sprzyja zacienianiu kooperacji.
Skonno do szukania ugody z Rosj moe by pomocna w przypadku, gdyby
po wrzeniowych wyborach do Bundestagu zarysowaa si realna moliwo utworzenia
przez SPD koalicji rzdzcej wraz z postkomunistyczn Die Linke oraz parti Zielonych.
Pamita jednak trzeba, e o ile Die Linke uchodzi za ugrupowanie mocno prorosyj-
skie, to wrd Zielonych zdecydowanie przewaaj postawy krytyczne wobec putinow-
skiej Rosji.
Podsumowujc: nie naley si spodziewa, i niemieccy socjaldemokraci porzuc
przekonanie o koniecznoci odbudowy polityki wsppracy z Rosj. Gruntowne prze-
wartociowanie dotychczasowych zaoe i w lad za tym zasadnicze odejcie SPD
od dotychczasowego stylu mylenia o Rosji, polityce prezydenta Putina, a zwaszcza
o znaczeniu tego mocarstwa dla Niemiec i Zachodu, jest mao prawdopodobne.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Stanisaw erko prof. dr hab., historyk, pracownik naukowy Instytutu Zachodniego. Zajmuje
si histori Niemiec i wspczesnymi zagadnieniami niemieckiej polityki zagranicznej.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05


im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
5z5

You might also like