Temat specjalny

DOMIESZKI CHEMICZNE
I DODATKI MODYFIKUJCE
WACIWOCI BETONU
tekst: MARIA SZRUBA, Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

Ile korzyci daje stosowanie domieszek do betonu? Nie sposb ich wszystkich wymieni z racji wielkiej
rnorodnoci chemicznej domieszek oraz zrnicowanego i skomplikowanego charakteru ich oddziay-
wania na poszczeglne skadniki mieszanki betonowej. Pewne jest to, e dziki domieszkom waciwo-
ci betonu s stale modyfikowane i ulepszane, co stwarza coraz wiksze moliwoci w zakresie projek-
towania architektonicznego i konstrukcyjnego.

fot. M. Szczygie, fotolia

22 Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne Marzec Kwiecie 2016

 Domieszki chemiczne i dodatki modyfikujce waciwoci betonu WIAT
Zgodnie znorm PN-EN 934-2 Domieszki do betonu, zaprawy
izaczynu. Cz. 2. Domieszki do betonu. Definicje, wymagania,
zgodno, oznakowanie ietykietowanie, domieszk nazywana
jest substancja dodawana podczas wykonywania mieszanki
betonowej, w iloci nieprzekraczajcej 5% masy cementu,
w celu zmodyfikowania waciwoci mieszanki betonowej
i(lub) stwardniaego betonu. Jednak chocia domieszki maj
wbetonie najmniejszy udzia pod wzgldem masowym czy
objtociowym, to ich rola wksztatowaniu waciwoci wieej
mieszanki czy stwardniaego betonu jest najwiksza. Rwnie
wan funkcj peni dodatki, ktrych zawarto, wodr-
nieniu od mieszanek, przekracza 5% masy cementu poza
skadnikami tradycyjnymi, podstawowymi.
Rys historyczny
Historia domieszek rozpocza si wraz zrozwojem spoiw
mineralnych. Ju wIII iII w. p.n.e. zaczto wykorzystywa
naturalne polimery jako domieszki w celu modyfikowania
waciwoci stosowanych wczenie materiaw budowlanych. Rodzaje domieszek iich waciwoci
Do przyspieszania wizania itwardnienia uywano biaka zjaj,
soku figowego, skrobi zkrwi czy skwaszone mleko. Produkty
mleczne, naturalny lateks i gotowane pnie bananowca to
niegdysiejsze uszczelniacze. Do upynniania suyy cukier,
oliwa, gliceryna, ywica sosnowa ioleje. Substancjami napo-
wietrzajcymi byy sd, piwo iskry zwierzce. Zkolei wosk
pszczeli, sier zwierzca, wkna rolinne wykorzystywano
jako dodatki przeciwskurczowe. O rozwoju domieszek na
skal przemysow mona mwi od lat 30. XX w., co miao
zwizek zrosncymi wymaganiami wstosunku do mieszanki
betonowej istwardniaego betonu, projektowaniem nowych
odmian betonu (BWW, SCC), zagospodarowaniem odpadw
innych gazi przemysu (np. papierniczego), obnianiem
kosztw produkcji materiaw budowlanych czy wreszcie
oszczdnoci wody ienergii [1].
Domieszki podzia i ocena skutecznoci wedug
normy
Wskad domieszek do betonu mog wchodzi substancje
organiczne lub nieorganiczne. List kilkudziesiciu substancji
(aprobowanych ideklarowanych), zktrych mog by kompo-
nowane, zestawiono wnormie dotyczcej wymaga podstawo-
wych dla domieszek PN-EN 934-1 Domieszki do betonu, zaprawy
izaczynu. Cz. 1. Wymagania podstawowe. Wymagania oglne,
ktre je charakteryzuj, to przede wszystkim brak oddziay-
wania korozyjnego. Chocia wmyl polskiego prawa beton
towarowy nie jest wyrobem budowlanym zuwagi na brak
harmonizacji normy EN 206, to wszystkie skadniki potrzebne
do jego wytworzenia s objte normami zharmonizowanymi.
Tym samym s one wyrobami budowlanymi ipodlegaj obo-
wizkowemu oznakowaniu znakiem CE lub znakiem budow-
lanym. Tylko takie mona stosowa do wytwarzania betonu,
jeli producent chce deklarowa jego zgodno znorm PN-EN
206-1. Odnosi si to take do domieszek, ktrych klasyfikacj
iwymogi okrela aktualna norma PN-EN 934-2. Zawarte wniej
zestawienia wymaga musz by spenione zarwno na etapie
bada wstpnych, jak ipniej, wtrakcie biecej kontroli
produkcji [2]. Z kolei skuteczno stosowanych domieszek
chemicznych ocenia si wedug wytycznych zawartych wgrupie
norm PN-EN 480 [3].
Filharmonia im. Mieczysawa Karowicza w Szczecinie, fot. M. Mareen, fotolia
Ze wzgldu na zdolno do wywoania zamierzonego celu,
wrozumieniu jednego, gwnego dziaania, wyrnia si do-
mieszki:
redukujce ilo wody (uplastyczniajce, plastyfikatory),
dziki ktrym przy zachowaniu niezmienionej konsystencji
mieszanki betonowej ilo wody wmieszance zostaje zre-
dukowana od 2 do 5%. Wefekcie osiga si uplastycznienie
mieszanki. Najczciej stosowanymi plastyfikatorami s sole
kwasw lignosulfonowych, rzadziej hydroksykarboksylo-
wych;
znacznie redukujce ilo wody (upynniajce, superplastyfi-
katory), co najmniej o12%, anajnowsze superplastyfikatory
nawet o40%. Ich podstawowym celem jest upynnienie mie-
szanki, najczciej przez zastosowanie ywic syntetycznych:
melaminowej, naftalenowej, formaldehydowej iakrylowej.
Budownictwo zawdzicza superplastyfikatorom wdroenie
do praktycznego stosowania nowej generacji betonw
owysokiej wytrzymaoci, wysokowartociowych isamo-
zagszczalnych;
napowietrzajce, ktre umoliwiaj wprowadzenie podczas
mieszania drobnych pcherzykw powietrza. Napowietrzony
beton cechuje si zwikszon mrozoodpornoci, dlatego
znajduje zastosowanie zwaszcza do budowli hydrotechnicz-
nych oraz do wykonywania nawierzchni drogowych ilot-
niskowych, atake przy wykonywaniu betonu wokresie
zimowym. Jako domieszki napowietrzajce stosowane s
zwykle sole kwasw organicznych. Warto doda, e dozo-
wanie domieszki napowietrzajcej wymaga wiele uwagi,
bowiem kada zmiana iloci wprowadzonego powietrza
bardzo istotnie wpywa na waciwoci betonu;
przyspieszajce wizanie itwardnienie, wrd ktrych wy-
rnia si preparaty wywoujce prawie natychmiastowe
wizanie cementu, przy jednoczesnym znacznym obnieniu
waciwoci betonu, oraz preparaty, ktre nie wywouj
gwatownych reakcji wizania, ajedynie skracaj go iprzy-
spieszaj okres twardnienia. Wrd domieszek przyspiesza-
jcych znajduj si substancje nieorganiczne (chlorki, sole
sodu ipotasu, azotki, azotany, azotyny, fluorki igliniany)
iorganiczne (mrwczany wapnia isodu, trietanoloamina,
trisizopropanoloamina). Tego typu domieszki stosuje si przy
Marzec Kwiecie 2016 Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne 23
 WIAT Domieszki chemiczne i dodatki modyfikujce waciwoci betonu
Most drogowy w Dubrowniku, fot. nbi media
betonowaniu wobnionych temperaturach, do produkcji
elementw prefabrykowanych, przy betonowaniu natry-
skowym. Domieszki przyspieszajce wizanie stosowane s
do maych iloci zapraw ibetonw przy tamponowaniu rys
iotworw wwypadku przeciekania wody;
opniajce wizanie, ktrych dziaanie polega na fizycznym
utrudnieniu wizania cementu lub spowolnieniu tego pro-
cesu, dziki czemu mieszanka betonowa duej zachowuje
cieko (niektre wytwrnie dysponuj wasnymi mieszan-
kami zdolnymi opni wizanie nawet okilkanacie go-
dzin). Domieszki opniajce wizanie stosowane s m.in.
wprzypadku betonowania wwysokich temperaturach, kiedy
zachodzi potrzeba waciwego powizania ze sob ukada-
nego warstwami betonu lub by umoliwi przeprowadzenie
rewibracji;
uszczelniajce, ktre znajduj zastosowanie wszdzie tam,
gdzie projektowane s betony wodoszczelne inaraone na
agresj chemiczn. Dodatek mieszanki uszczelniajcej po-
zwala na zmniejszenie absorpcji kapilarnej stwardniaego
betonu, wpywa na popraw wodoszczelnoci izmniejsze-
nie nasikliwoci, awszczeglnoci zwikszenie trwaoci
betonu. Istota dziaania mieszanek uszczelniajcych polega
na blokowaniu porw kapilarnych;
modyfikujce lepko mieszanki betonowej, ktre stosuje
si zwykle w celu wyeliminowania segregacji, zwaszcza
wprzypadku mieszanek samozagszczalnych. Ich zastoso-
wanie zwiksza lepko mieszanki, nie powodujc przy tym
istotnych zmian konsystencji.
Dodatkowo wyrnia si domieszki dziaajce kompleksowo,
czyli wpywajce na kilka waciwoci mieszanki i(lub) betonu
stwardniaego, przez powodowanie wicej ni jednego zgw-
nych wymienionych dziaa, awic opniajce wizanie (re-
dukujce ilo wody) uplastyczniajce, opniajce wizanie
(znacznie redukujce ilo wody) upynniajce, przyspieszajce
wizanie (redukujce ilo wody) uplastyczniajce [2, 4, 5].
Efektywno dziaania domieszek
Skuteczno dziaania domieszek chemicznych zdefiniowano
jako kryterium icharakterystyk jakoci ich dziaania zracji
spenianej funkcji izwizanego z ni podstawowego efektu
24 Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne Marzec Kwiecie 2016
dziaania, ktry jest zkolei rozumiany jako efekt dziaania do-
mieszki odpowiadajcy jej funkcji iwynikajcy bezporednio
zfizycznego mechanizmu jej dziaania. Oceniajc efektywno
dziaania domieszki iprzy jej stosowaniu, trzeba uwzgldni
take efekty drugorzdne, poniewa istnieje moliwo nie-
korzystnego wpywu domieszki na wane cechy mieszanki
betonowej i(lub) stwardniaego betonu.
Efektywno dziaania domieszek chemicznych naley roz-
patrywa wtrzech aspektach:
technicznym jako iloraz wymaganego efektu podstawo-
wego, czyli zmiany waciwoci mieszanki betonowej i(lub)
stwardniaego betonu oraz minimalnej iloci domieszki ko-
niecznej do jego wywoania;
technologicznym, oceniajc atwo ibezpieczestwo stoso-
wania domieszki oraz wraliwo efektw jej stosowania na
zmiany warunkw technologicznych;
ekonomicznym jako koszt jednostki efektu podstawowego
modyfikacji domieszk.
Wpraktyce na wybr domieszki wpywaj gwnie aspekty
ekonomiczne itechnologiczne, ktrych spenienie oznacza uzy-
skanie moliwie najmniejszym kosztem zamierzonego efektu
stosowania domieszki.
Do osignicia oczekiwanego rezultatu modyfikacji wa-
ciwoci mieszanki betonowej i (lub) betonu domieszkami
konieczne s prawidowe zaprojektowanie skadu modyfiko-
wanego betonu oraz prawidowa technologia jego wykona-
nia. Niespenienie tych warunkw gwarantuje nieskuteczno
dziaania mieszanek adna domieszka nie ma mocy zmiany
zego betonu wdobry. Wrd czynnikw technologicznych, od
ktrych zaley skuteczno dziaania domieszek, do najistot-
niejszych nale jej waciwoci, skad chemiczny imineralny,
wielko aplikacji, obecno innych domieszek chemicznych,
rodzaj iwaciwoci dodatkw mineralnych, moment dodania
domieszki wstosunku do zmieszania cementu zwod, czas
mieszania itemperatura mieszanki. Kady ztych czynnikw
wpywa na skuteczno dziaania domieszek, przy czym szcze-
glnie wana jest zaleno efektw dziaania domieszek od
waciwoci cementu, awic tzw. kompatybilno domieszki
zcementem [6].
Dodatki do betonw
Zadaniem dodatkw, ktre maj posta pyw, okruchw lub
wkien, jest polepszenie wybranych waciwoci betonu, zaosz-
czdzenie cementu iuzupenienie pylastych frakcji kruszywa.
Dodatki wymagaj dozowania wagowego, bardzo starannego
rozprowadzenia wmieszance betonowej iczsto zaostrzonych
warunkw pielgnacji.
Jako dodatki pylaste stosuje si przede wszystkim mielony
granulowany uel wielkopiecowy, popi lotny ipy krze-
mionkowy. Wwyjtkowych przypadkach s to mczki skalne,
tratowane jako skadnik chemicznie bierny.
Dodatek popiou lotnego do mieszanki poprawia jej ura-
bialno iwistotny sposb wpywa na cechy betonu przez
m.in. podwyszenie odpornoci na agresywne rodowisko
siarczanowe, powane spowolnienie twardnienia betonu
czy podwyszenie jego odpornoci na temperatur z400 do
600 C. Podobnie do popiou oddziauje uel granulowany,
sabo zasadowy, zmielony do miakoci, jaka cechuje popioy.
Efekty stosowania ulu mog by nawet korzystniejsze ni
Wykorzystaj w swoich realizacjach
100 lat dowiadcze BASF
Domieszki do betonu
Posadzki przemysowe
Systemy hydroizolacji
Systemy naprawcze

Master Builders Solutions - kompleksowe rozwizania w zakresie

domieszek do betonu, posadzek przemysowych, systemw hydroizolacji
oraz systemw naprawczych betonu.

Nowoczesne produkty, wieloletnie dowiadczenie, konkretne rozwizania.

Znalezienie wiarygodnego wsparcia dla Twoich projektw, nigdy nie byo
atwiejsze.
We create chemistry
Po wicej informacji odwied nasz stron www.master-builders-solutions.basf.pl
 WIAT Domieszki chemiczne i dodatki modyfikujce waciwoci betonu
Centrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki w Toruniu, fot. Mostostal Warszawa SA
wprzypadku popiou, poniewa uel jest aktywniejszy isku-
teczniej uszczelnia beton. Zkolei py krzemionkowy dodany
wiloci 23% masy cementu (wic raczej jako domieszka) do
betonu bardzo korzystnie wpywa na polepszenie urabial-
noci mieszanki przy zachowaniu dobrej lepkoci. Kolejnym
dodatkiem jest bentonit, skaa ilasta, ktry polepsza waci-
woci tiksotropowe mieszanek betonowych. Natomiast dziki
dodatkom okruchowym, stosowanym tylko do zewntrznych
warstw wyrobw betonowych, uzyskuje si podwyszenie
odpornoci na cieranie, chropowato, odpowiednie zabar-
wienie iczasami szczelno. ywice syntetyczne jako dodatki
wykazuj znaczn adhezj zkruszywem ize stwardniaym
zaczynem. Odpowiednio dobrany kompozyt ywiczny polep-
sza urabialno mieszanki betonowej, atake wytrzymao
iwaciwoci fizyczne oraz chemiczne. Aby uodporni beton na
cieralno, stosuje si dodatki wpostaci opikw stalowych,
rozdrobnionego wgliku krzemu, korundu, uli oowianych
lub miedziowych, stuczki porcelanowej. Wykazano, e jeli
beton ma si cechowa wysok odpornoci na uderzenia
idrgania, korzystne s dodatki owyduonym ksztacie, np.
wiry eliwne, krtkie odcinki drutu stalowego (beton ztakim
dodatkiem jest szczeglnie odporny na zmczenie ijedno-
Tunel drogowy, fot. nbi media
26 Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne Marzec Kwiecie 2016
czenie na cieranie). Do betonw, ktre maj si cechowa
tylko podwyszon odpornoci na zmczenie, przewiduje si
dodatki wkniste zwkna szklanego, ztworzyw sztucznych
iwkna mineralne, anawet rolinne [4].
Chemia budowlana wksztatowaniu wspczesnego
betonu
Chemia budowlana to obszar, ktry stanowi jeden zfun-
damentw wspczesnej technologii betonu, adomieszki do
betonu to jedna znajszybciej rozwijajcych si grup materiaw
budowlanych. Jednak szeroko pojmowana chemia budowlana
nie ogranicza si oczywicie do domieszek. Wkrgu jej zainte-
resowania znajduj si take dodatki polimerowe, dziki ktrym
uzyskuje si betony polimerowo-cementowe iywiczne, oraz
innowacje w zakresie materiaw wykoczeniowych, izola-
cyjnych, naprawczych ido ochrony powierzchniowej. Cigy
rozwj wdziedzinie chemii budowlanej pozwala mie nadziej
na stae ulepszanie materiaw budowlanych, wtym zwaszcza
betonw, ktrych coraz lepsze waciwoci umoliwi realizacj
coraz mielszych projektw konstrukcji budowlanych [7, 8].
Literatura
[1] Ignerowicz A.: Historia rozwoju domieszek do betonu. Bruk-
biznes 2012, nr 1, s. 3033.
[2] Bajorek G.: Sterowanie waciwociami betonu przy uyciu
domieszek. Inynier Budownictwa, dodatek specjalny
Chemii Budowlanej 2013, stycze, s. 6268.
[3] PN-EN 480 Domieszki do betonu, zaprawy izaczynu. Metody
bada. Cz. 115.
[4] Jamroy Z.: Beton ijego technologie. PWN. Warszawa 2015.
[5] Goaszewski J.: Domieszki do betonu. Rodzaje, efekty, zakres
stosowania. Magazyn Autostrady 2015, nr 89, s. 2024.
[6] Goaszewski J.: Wsppraca domieszek zcementami. Mate-
riay Budowlane 2013, nr 11, s. 8992.
[7] ukowski P.: Rola chemii budowlanej wksztatowaniu wsp-
czesnego betonu. Materiay Budowlane 2013, nr 11, s.
9697.
[8] ukowski P.: Nowe osignicia wdziedzinie domieszek do
betonu. Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne 2015,
nr 2, s. 3236.
 Domieszki chemiczne i dodatki modyfikujce waciwoci betonu WIAT
Nie sposb mwi o wspczesnym betonie bez nawizania do wyrobw
chemii budowlanej. Jakie grupy domieszek rozwijaj si obecnie najszybciej
i dlaczego?
Prof. dr hab. in. Jan Deja, dyrektor Biura,
Stowarzyszenie Producentw Cementu.
To prawda, wspczenie produkowany beton
sta si materiaem nowoczesnym, orno-
rodnych waciwociach, ktre ksztatowane
s wznaczcym stopniu przez tzw. chemi
budowlan, czyli przez domieszki chemiczne.
Zgodnie zwymaganiami normowymi, stano-
wi one zaledwie do 5% masy cementu, jednak ich znaczenie
wksztatowaniu waciwoci wieej mieszanki istwardniae- inieatwo jest wskaza, wktrym przypadku ta
go betonu jest ogromne. Obecnie dostpna jest szeroka oferta
domieszek, umoliwiajca modyfikacj wielu waciwoci
mieszanek ibetonu. Naley wspomnie opodstawowych
domieszkach, takich jak domieszki zwikszajce cieko
mieszanek: plastyfikatory isuperplastyfikatory, domieszki
napowietrzajce, ktre poprawiaj mrozoodporno, domieszki
uszczelniajce, opniajce iwielofunkcyjne, czyli speniajce
rwnoczenie funkcje np. upynnienia inapowietrzenia, upyn-
nienia iopnienia czasu wizania. Stosujc domieszki, naley
zawsze pamita osprawdzeniu kompatybilnoci domieszki
zcementem. Domieszka, ktra dobrze sprawdza si zokrelo-
nym cementem, moe nie by skuteczna we wspdziaaniu
zinnym cementem. Warto pamita, e chocia domieszki che-
miczne umoliwiaj modyfikacj rnych waciwoci betonu,
nie s lekarstwem na wszelkie bdy technologiczne.
Przechodzc do drugiej czci pytania, naley stwierdzi, e
najszybciej rozwijajc si grup domieszek s domieszki poli-
merowe, ktrych zadaniem jest zwikszenie pynnoci miesza-
nek betonowych. Nowoczesne superplastyfikatory polimerowe
umoliwiaj ograniczenie iloci wody zarobowej nawet o40%,
co wpywa korzystnie na praktycznie wszystkie waciwoci
mieszanki ibetonu.
Zesp maszyn do ukadania nawierzchni betonowej SP1500, fot. PORR
Polska Infrastructure SA
Dr hab. in. Pawe ukowski, prof. PW,
Wydzia Inynierii Ldowej, Politechnika
Warszawska
Domieszki stanowi obecnie bardzo
wany inieodczny skadnik betonu,
oczym zawiadcza przekonujco choby
dokument tej rangi, co Norma Europejska
PN-EN 206 Beton. Domieszki rozwijaj
si dynamicznie jako caa grupa modyfikatorw
dynamika jest najwiksza. Wkategoriach ilociowych
dominujc pozycj zajmuj superplastyfikatory
(domieszki upynniajce), ktrych udzia wrynku
wynosi midzy 70 a80%. Szczeglnie intensywny
rozwj obserwuje si wrd superplastyfikatorw nowej
generacji polikarboksylanowych. Pozycj t zapewnia
im wielka skuteczno wupynnianiu mieszanki
betonowej oraz specyfika ich budowy chemicznej, ktra
umoliwia konstruowanie (nanotechnologia!) rnych
modyfikatorw zpodstawowej, wyjciowej struktury
polikarboksylanu, atym samym daje moliwo
projektowania zrnicowanych, dostosowanych do
rnych potrzeb domieszek upynniajcych.
Spord innych grup domieszek do betonu za szczeglnie
predestynowane do intensywnego rozwoju uwaam
domieszki modyfikujce lepko mieszanki betonowej
(viscosity modifying admixtures, VMA), ktrych funkcj
jest zapobieganie segregacji bardzo ciekych mieszanek
betonowych, co osiga si przez popraw spoistoci
mieszanki. Domieszki tego rodzaju s wykorzystywane
wnajnowoczeniejszych obszarach technologii betonu,
tj. przy wykonywaniu betonw samozagszczalnych oraz
przy betonowaniu pod wod.
Winynierii materiaw budowlanych obserwuje si
obecnie przejcie od koncepcji materiaowej (material
concept), do koncepcji uytecznoci (performance
concept). Uytkownik materiau nie kopocze si
ju jego skadem (beton recepturowy), ale wymaga
konkretnych waciwoci (beton projektowany), za
ktre odpowiedzialny jest wytwrca, aktre mog
by uzyskane przez odpowiedni dobr modyfikatorw.
Oznacza to, e pozycja domieszek do betonu,
awrd nich zwaszcza polikarboksylanowych
superplastyfikatorw, bdzie nadal rosa inic nie
wskazuje, aby ten trend mia si zmieni.
Marzec Kwiecie 2016 Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne 27