Chemia Nieorganiczna-Biotechnologia - Kopia

Teresa Koek
Alina wizdor
Kurs wyrwnawczy z
chemii nieorganicznej
Skrypt dla studentw kierunku Biotechnologia
Wrocaw 2009
Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

dotycz zwikszenia
kszenia liczby absolwentw
kierunkw przyrodniczo-technicznych
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapita
Kapita Ludzki wspfinansowanego ze rodkw
Europejskiego Funduszu Spoecznego.
Kurs wyrwnawczy z chemii nieorganicznej
dla kierunku Biotechnologia
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu

Katedra Chemii
Materiay do kursu wyrwnawczego z chemii nieorganicznej dla studentw

Kierunku Biotechnologia Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu
w semestrze zimowym roku akademickiego
akademickieg 2009/2010
Kurs przeprowadzono w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki

wspfinansowanego ze rodkw
rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Redakcja merytoryczna: Zesp autorw
Korekta: Anna Panek
Copyright Katedra Chemii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu.
Wrocaw 2009

dotycz zwikszenia
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki wspfinansowanego ze rodkw
2
Spis treci
1.1 Waciwoci poo enie w ukadzie okresowym. ............... 4
ci pierwiastkw w oparciu o pooenie
1.2 Dysocjacja elektrolityczna.................................................................
.......................................................... 7
1.3 Reakcje w roztworach elektrolitw. Wzory strukturalne. ...........................................
................................ 9
1.4 Dysocjacja wody, skala pH. ................................................................
...................................................... 14
1.5 Hydroliza soli. ................................................................................................
........................................... 16
1.6 Zadania. ................................................................................................
................................ ..................................................... 20
rwna reakcji chemicznych. ..............................................................
1.6.1 Ukadanie rwna .............................. 20
1.6.2 Hydroliza soli. ................................................................................................
...................................... 22
1.6.3 Ukadanie rwna reakcji w podanych schematach. ............................................
danie rwna ................................ 22
2 ................................................................
................................................................................................
................................................ 23
2.1 Prawa chemiczne. ................................................................................................
...................................... 24
2.2 sy molowe; ustalanie wzoru chemicznego. .................................................
Mol i masy ................................ 24
2.3 Obliczenia stechiometryczne. ................................................................
.................................................... 26
2.4 enia roztworw. ................................................................................................
Stenia .................................. 30
enia procentowe ................................................................
2.4.1 Stenia ............................................................. 30
enia molowe. ................................................................................................
2.4.2 Stenia .................................. 34
2.4.3 Obliczenia stechiometryczne z uwzgldnieniem
uwzgl ste roztworw..................... 37
2.5 Zadania. ................................................................................................
................................ ..................................................... 41
2.5.1 Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria. .................... 41
enia roztworw. ................................................................
2.5.2 Stenia ............................................................. 43
2.5.3 Zadania stechiometryczne z uwzgldnieniem
uwzgl ste roztworw. ....................... 44
2.5.4 Stopie dysocjacji; wykadnik stenia jonw wodorowych. .............................. 45

dotycz zwikszenia
3
1.1 Waciwoci
ci pierwiastkw w oparciu o poo
pooenie
enie w ukadzie okresowym.
W tablicy Mendelejewa pierwiastki uszeregowane s

s w kolejnoci
ci wzrastaj
wzrastajcej iloci
protonw w jdrze, w rzdach
dach poziomych (okresach) i kolumnach (grupach). Pierwiastki pooone
poo w
tej samej kolumnie maj analogiczn
analogiczn konfiguracj zewntrznej
trznej powoki elektronowej ((elektrony
walencyjne) i nale do tej samej ggrupy. Ich waciwoci chemiczne wykazuj znaczne podobie
podobiestwa.
Na podstawie pooenia
enia pierwiastka w ukadzie mona
mo przewidzie jego niektre waciwoci
wa
chemiczne. Jedn z nich jest warto
wartociowo: w zwizku wartociowo pierwiastka nigdy nie jest
wysza ni numer grupy.
Tabela 1. Pierwiastki grup (rodzin) gwnych
Grupa Blok s Blok p
Ia IIa IIIa IVa Va VIa VIIa 0

Okres
1 1H 2He
2 3Li 4Be 5B 6C 7N 8O 9F 10Ne
3 11Na 12Mg 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Ar
4 19K 20Ca 31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Ar
5 37Rb 38Sr 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe
6 55Cs 56Ba 81Tl 82Pb 83Bi 84Po 85At 86Rn
7 87Fr 88Ra
Wartociowo to liczba atomw wodoru lub innego jednowartociowego

jednowartociowego pierwiastka
przypadajca w zwizku
zku na 1 atom danego pierwiastka. Nie wszystkie pierwiastki tworz
tworz
poczenia
czenia z wodorem, ale wikszo
wi czy si z tlenem. Ukadajcc wzory czsteczek
cz tlenkw
naley pamita, e wartociowo
warto tlenu w zwizkach
zkach wynosi II (wyjtkowo I w
poczeniach
czeniach nadtlenkowych). W grupach gwnych, od grupy Va im wyszy
wy numer grupy

dotycz zwikszenia
4
tym mniej atomw wodoru przycza
przy cza atom pierwiastka; suma numeru grupy i liczby
przyczonych atomw
tomw wodoru wynosi 8.
enia pierwiastka w ukadzie okresowym mona
enia mo
mo poda wzory
tlenkw i pocze z wodorem.
wodorem
Wzory tlenkw Wzory pocze pierwiastka wodorem
tlenku potasu K2O wodorek potasu KH

tlenku baru BaO wodorek baru BaH2
tlenek boru(III) B2O3 borowodr BH3
tlenek krzemu(IV) SiO2 krzemowodr SiH4
tlenek fosforu(V) P2O5 fosforowodr PH3
tlenek siarki(VI) SO3 siarkowodr H2 S
tlenek chloru(VII) Cl2O7 chlorowodr HCl
Wartociowo pierwiastka w zwizku

zwi moe by nisza ni numer grupy;
grupy np. znane
s tlenki chloru: Cl2O, Cl2O3, Cl2O5.
Pierwiastki nalece
ce do grup IbVIII charakteryzuj
charakteryzuj si tym, e w zwizkach
zwi mog
przyjmowa rne wartociowo
ciowoci, jednak nigdy wartociowo nie jest wysza
wy ni numer
grupy. Wyjtek wrd
rd tych pierwiastkw stanowi cynk, ktry w zwizkach
zwizkach jest zawsze II
wartociowy.
ciowy. Z pierwiastkw grupy VIII tylko ruten i osm osigaj
osi w tlenkach wartociowo
warto
rwn numerowi grupy: OsO4, RuO4, nalece do tej grupy elazo,
elazo, kobalt, nikiel tworz
tworz
najczciej zwizki o wartociowo
ciowoci II lub III.

dotycz zwikszenia
5
Tabela 2. Pierwiastki grup pobocznych.
okres grupa
blok d
3
IIIb IVb Vb VIb VIIb VIII Ib IIb
4 21Sc 22Ti 23V 24Cr 25Mn 26Fe 27Co 28Ni 29Cu 30Zn
5 39Y 40Zr 41Nb 42Mo 43Tc 44Ru 45Rh 46Pd 47Ag 48Cd
6 57La 72Hf 73Ta 74W 75Rc 76Os 77Ir 78Pt 79Au 80Hg
7 89Ac
W ukadach okresowych zazwyczaj, obok symbolu pierwiastka umieszczone s

s cyfry,
ktre odpowiadaj stopniom utleniania (wartociowoci)
(warto pierwiastka w zwizkach.
zwi
poo enia pierwiastka w ukadzie okresowym mona
mo
przewidzie przebieg reakcji jego tlenku(w ) z wod.
wod . W grupach gwnych (IaIIIa)
pierwiastki pooone
one w lewej czci
cz ci okresu (tabela 1) to metale, ktrych tlenki w reakcji z
wod tworz zasady; w reakcji tlenkw pierwiastkw grup VaVIIa z wod
wod powstaj kwasy.
Na2O + H2O 2NaOH
BaO + H2O Ba(OH)2
N2O5 + H2O 2HNO3
SO3 + H2O H2SO4
Tlenki niektrych pierwiastkw grup IIIa i IVa w reakcji z wod

wod tworz
tworz wodorotlenki
amfoteryczne.
Wszystkie pierwiastki grup pobocznych tj. IbVIII) (tabela 2) nale

nale do metali,
szereg wodorotlenkw tych pierwiastkw ma waciwoci
wa ci amfoteryczne, a ich tlenki
tl na
wyszych
szych stopniach utlenienia s
s bezwodnikami kwasw.

dotycz zwikszenia
6
W reakcji tlenkw z wod
wod zazwyczaj wartociowoci
ci pierwiastkw nie
ulegaj zmianie; w podanych w niniejszych materiaach przykadach i problemach do
rozwizania
zania reakcje tego typu zachodz
zachodz bez zmiany wartociowoci.
1.2 Dysocjacja elektrolityczna.
W roztworze wodnym (lub polarnego rozpuszczalnika) wodorotlenki i kwasy ulegaj

ulegaj
dysocjacji elektrolitycznej. Dysocjacja elektrolityczna to rozpad, zazwyczaj odwracalny,
na jony.. Jon to atom lub grupa atomw, obdarzona adunkiem elektrycznym: dodatnim
(kationy) lub ujemnym (aniony
aniony).
). Proces dysocjacji jest jednostopniowy lub wielostopniowy.
NaOH Na+ + OH- jednostopniowy
Ba(OH)2 BaOH+ + OH- dwustopniowy
BaOH+ Ba2+ + OH-
HCl H+ + Cl- jednostopniowy
H2SO4 H+ + HSO 4 dwustopniowy
HSO 4 H+ + SO 24
Po obu stronach poprawnie napisanego rwnania reakcji s

s takie same: iloci
ilo
atomw pierwiastka i sumaryczny adunek jonw (w zapisie jonowym reakcji).
reakcji)
Rwnania reakcji podane powyej

powy przedstawiaj dysocjacj tzw. mocnych
elektrolitw. Mocne elektrolity odznaczaj si tym, e w ich rednio
rednio stonych
st roztworach
nie wystpuj czsteczki,
steczki, praktycznie wszystkie
wszy ulegaj dysocjacji. W zapisie rwnania
dysocjacji mocnych elektrolitw stosuje si
si jedn strzak z grotem skierowanym w prawo.
W roztworach wodnych wielu wodorotlenkw i kwasw zwizki

zwizki wystpuj
wyst gwnie
w postaci czsteczek;
steczek; tylko niewielki uamek ulega rozpadowi na jony s to elektrolity

dotycz zwikszenia
7
sabe.. W zapisie reakcji dysocjacji sabych elektrolitw stosuje si
si dwie strzaki, z grotami
skierowanymi w przeciwne strony ( ):
Fe(OH)2 FeOH+ + OH-
FeOH+ Fe2+ + OH-
H2SO3 H+ + HSO 3
2
HSO 3 H+ + SO 3
Podane przykady wskazuj,

wskazuj e w rozworach wodnych wodorotlenkw obecne s
ciowe, ujemne jony OH-, a w roztworach kwasw kationy H+.
zawsze jednowartociowe,
Jony OH- obecne s rwnie

rwnie w roztworze wodnym amoniaku:
NH3 + H2O NH+4 + OH-
cz steczki wody i tworzy kation amonowy NH +4 ,

Amoniak wiee kation wodorowy z czsteczki
nie uwalniany jest jon OH-. Roztwr wodny amoniaku jest zasadowy. Tylko cz
rwnoczenie cz
czsteczek
steczek amoniaku bierze udzia w tej reakcji, amoniak dysocjuje jak saby
s elektrolit, w
zapisie reakcji stosuje si dwie strzaki. W roztworze nie wystpuj
wyst czsteczki
cz NH4OH,
niezdysocjowan cz zwizku
zku zapisuje si
si jako NH3H2O.
Przynaleno do mocnych lub sabych elektrolitw jest cech

cech zwizku. Warto
zapamita, e doo mocnych elektrolitw nale:
nale
wodorotlenki metali grup Ia i IIa;

IIa
roztwory wodne fluorowcowodorw (z wyjtkiem
wyj tkiem fluorowodoru),
fluorowodoru)
tlenowe kwasy azotu, siarki i chloru na najwyszych
najwy szych stopniach utlenienia
(rwnie HClO3).. Pozostae wodorotlenki i kwasy nale
nale do elektrolitw sabych.
Wodorotlenki Sn(OH)2, Sn(OH)4, Pb(OH)2, Zn(OH)2, Cr(OH)3 maj waciwoci
dysocjuj jak kwasy (odszczepiaj H+) lub zasady (odszczepiaj
amfoteryczne: w roztworze dysocjuj (odszczepiaj

dotycz zwikszenia
8
OH-). Wykazuj waciwoci
ci kwasowe i zasadowe, s
s zarwno sabymi kwasami jak i
sabymi zasadami:
a Pb(OH)2 b
H+ + HPbO-2 PbOH+ + OH-

a b
2-
H+ + PbO2 Pb2+ + OH-
Rys. 1. Amfoteryczny wodorotlenek oowiu(II) dysocjuje jak kwas (a)

( ) lub jak zasada (b)
(
1.3 Reakcje w roztworach elektrolitw. Wzory strukturalne.
W reakcjach zwizkw
zkw nalecych
nale do elektrolitw uczestnicz jony i jonowy zapis reakcji lepiej
opisuje ich faktyczny przebieg. W zapisie jonowym widoczne jest np. podobiestwo
podobie wszystkich
reakcji zobojtniania tj. reakcji kwasu z zasad:
zasad
2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O
Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O
2Na+ + 2OH
-
+ 2H+ + SO 24 2Na+ + SO 24 + 2H2O
-
Mg2+ + 2OH + 2H+ + 2Cl- -
Mg2+ + 2Cl + 2H2O
W reakcji zasady z kwasem powstaje sl. Sole nale

nale do elektrolitw - wszystkie sole to
-
tnienie to reakcja czenia jonw OH i H+ w czsteczk
elektrolity mocne. Zobojtnienie steczk wody, bardzo
sabego elektrolitu. W zapisie reakcji zobojtniania
zoboj stosuje si jedn strzak,
strzak bo praktycznie
-
wszystkie jony OH i H+ cz si w czsteczki.

dotycz zwikszenia
9
W reakcji z zasad kwasu dysocjujcego wielostopniowo mog powstawa rwnie
wodorosole, a dysocjujce
ce wielostopniowo zasady tworz hydroksosole:
H3PO4 + NaOH NaH2PO4 + H2O - diwodoroortofosforan(V) sodu
H3PO4 + 2NaOH Na2HPO4 + 2H2O - wodoroortofosforan(V) sodu
H3PO4 + 3NaOH Na3PO4 + 3H2O - ortofosforan(V) sodu
Cu(OH)2 + HNO3 Cu(OH)NO3 + H2O - azotan(V) hydroksomiedzi(II)
Cu(OH)2 + 2HNO3 Cu(NO3)2 + 2H2O - azotan(V) miedzi(II)
Sole powstaj takee w reakcjach:

tlenku metalu z kwasem:
FeO + 2HCl FeCl2 + H2O
- -
FeO + 2H+ + 2Cl Fe2+ + 2Cl + H2O
metalu z kwasem:
Fe + 2HCl FeCl2 + H2
- -
Fe + 2H+ + 2Cl Fe2+ + 2Cl + H2
zasady z bezwodnikiem kwasowym:
2KOH + CO2 K2CO3 + H2O
2K+ + 2OH + CO2 2K+ + CO 32 + H2O

-
dwutlenek wgla
gla jest bezwodnikiem kwasu dysocjujcego
dysocjuj cego dwustopniowo, dlatego w
reakcji powstaje rwnie wodorowglan:
wodorow
KOH + CO2 KHCO3
K+ + OH + CO2 K+ + HCO 3
-
tlenku metalu z tlenkiem niemetalu (bezwodnikiem kwasowym):

K2O + CO2 K2CO3;
w takiej reakcji, w obecnoci
ci wody, z bezwodnikiem kwasu wieloprotonowego tworzy si
ci si
wodorosl:

dotycz zwikszenia
10
K2O + 2CO2 + H2O 2KHCO3
K2O + 2CO2 + H2O 2K+ + 2HCO3 ;
lub hydroksosl, gdy tlenkiem jest metal o wartociowoci

warto wyszej
szej ni I:
2FeO + N2O5 + H2O 2Fe(OH)NO3

2FeO + N2O5 + H2O 2FeOH+ + 2 NO 3
Wodorosole powstaj te w reakcji soli z bezwodnikiem kwasu, od ktrego wywodzi si

si
sl:
K2CO3 + CO2 + H2O 2KHCO3
2K+ + CO 32 + CO2 + H2O 2K+ + 2 HCO 3
Niekiedy w reakcji zobojtniania
tniania wypada osad, ma to miejsce wtedy gdy powstajca
tniania powstaj sl jest
trudno rozpuszczalna w wodzie. Podczas takiej reakcji zobojtnienia
zoboj cz
cz si nie tylko jony
OH- i H+ lecz rwnie jony soli:
Ca2+ + 2OH + 2H+ + SO 24
-
CaSO4 + 2H2O
W zapisie jonowym reakcji zobojtniania

zoboj naley uwzgldni rozpuszczalno soli (tabela 3).
Tabela 3. Pospolite sole trudno rozpuszczalne
anion kation
Cl- Ag+, Pb2+
PO34 Ba2+, Ca2+
SO24 Ba2+, Ca2+ , Pb2+
S2- Ag+, Zn2+, Fe2+, Fe3+

CO32 Ba2+, Ca2+

dotycz zwikszenia
11
Wodorotlenki amfoteryczne reaguj
reaguj z kwasami i zasadami:
a Pb(OH)2 b
H+ + HPbO-2 PbOH+ + OH-

a b
2-
H+ + PbO2 Pb2+ + OH-
-
H+ + HPbO2 + Na+ + OH- a
Na+ + HPbO2- + H2O wodorooowian(II) sodu
2- a 2-
H+ + PbO2 + Na+ + OH- Na+ + PbO2 + H2O oowian(II) sodu
-
PbOH+ + OH- + H+ + NO3- b
PbOH+ + NO3 + H2O azotan(V) hydroksooowiu(II)
-
Pb2+ + OH- + H+ + NO3 b
Pb2+ + NO3- + H2O azotan(V) oowiu(II)
Wodorotlenek amfoteryczny z zasad

zasad reaguje jak kwas (a) - anion powstajcej
powstaj soli
wywodzi si z dysocjacji kwasowej wodorotlenku; z kwasem reaguje jak zasada (b).
( W tych
reakcjach, jak w kadej
dej reakcji zobojtnienia,
zoboj obok soli powstaje czsteczka
steczka wody.
Krysztaki kwasu szczawiowego lepiej rozpuszczaj

rozpuszczaj si w roztworze wodnym zasady
sodowej ni w samej wodzie. Jak mona
mo to wyjani?
Kwas szczawiowy (o wzorze H2C2O4) naleyy do kwasw organicznych, podobnie jak

kwasy mrwkowy (HCOOH) octowy (CH3COOH) i benzoesowy (C6H5COOH). Wymienione
kwasy nale do sabych elektrolitw, ulegaj
ulegaj w wodzie dysocjacji w niewielkim stopniu:
HCOOH HCOO- + H+
C6H5COOH C6H5COO- + H+
H2C2O4 H+ + HC2O4
HC2O4 H+ + C2O 24

dotycz zwikszenia
12
Nie wszystkie atomy wodoru obecne w czsteczce
cz steczce kwasu organicznego mog
mog ulega
dysocjacji. To zwizane
zane jest z budow
budow czsteczki.
steczki. Najlepiej to widoczne jest w ich wzorach
strukturalnych. Wzory strukturalne podaj
podaj poczenia atomw w czsteczce
steczce (nie odnosz
odnosz si
do budowy przestrzennej). W reakcji dysocjacji kwasw organicznych tylko atomy wodoru
poczone
czone poprzez tlen ulegaj odszczepieniu.
-
O H O
H C H C + H+
O
O
kwas mrwkowy
H O
H C C
H -
O H H H O
H C C O
H C C +
H O + H Pb
H O H O
kwas octowy H C C
H O
H H H -
H O O octan oowiu(II)
H H C +
H C + H
O O O H
H H H H C O
kwas benzoesowy - C O
O +
+ H O
O H C Ca
C O O
O C
C O O
C O O H
O H anion wodoroszczawianowy C O
O H
kwas szczawiowy wodoroszczawian wapnia
-
O
C O
O
C O
C O Ca
O- + H+ C O
anion szczawianowy O
szczawian wapnia
Rys. 2. Wzory strukturalne kwasw organicznych i ich soli

dotycz zwikszenia
13
Wiksza
ksza rozpuszczalno
rozpuszczalno kwasu szczawiowego w wodnym roztworze NaOH ni
ni
wodzie wynika z tego, e w reakcji z zasad
zasad powstaje sl, mocny elektrolit lepiej
rozpuszczalny.
H2C2O4 + Na+ + OH- Na+ + HC2O4 + H2O
HC2O4 + Na+ + OH- Na+ + C2O24 + H2O
Oglna zasada dotyczca

dotycz rozpuszczalnoci: podobny rozpuszcza podobne.
podobne
Stenie
enie jonw szczawianowych w roztworze szczawianu sodu jest duo
du wysze ni
kwasu szczawiowego; w roztworach soli, pochodzcych
pochodz cych od sabego(ych) elektrolitu(w)
stenie
enie jonu (anionu, kationu) jest wysze
wy ni w roztworze sabego elektrolitu. Dlatego
roztwory soli s najczciej
ciej stosowane do wytrcenia
wytr cenia z roztworu jonu, w postaci trudno
rozpuszczalnego osadu.
1.4 Dysocjacja wody, skala pH.
Chemicznie czysta woda wykazuje bardzo mae przewodnictwo elektryczne, ktre jest
wynikiem dysocjacji H2O:
H2O H+ + OH-
powstaj rwnoczenie jony H+ i

W dysocjacji wody powstaj OH-, pierwsze to jony
charakterystyczne dla kwasw, drugie dla zasad. Woda jest zarwno bardzo sabym kwasem
ci jonw H+ i jonw
jak i bardzo sab zasad.. Z rwnania dysocjacji wody wynika, e iloci
OH- s takie same ([H+ ] = [OH-]) i woda ma odczyn obojtny.
tny. O tym, e woda jest
jes bardzo
sabym elektrolitem wiadczy warto iloczynu ste jonw: [H+] [OH-] = 10-14. Iloczyn
wiadczy warto
[H+][OH-], zwany iloczynem jonowym wody ma warto sta,, nieznacznie zmieniajc
zmieniaj si
z temperatur (ronie
nie ze wzrostem temperatury). W 25C
25C (temperatura pokojowa)
p iloczyn

dotycz zwikszenia
14
jonowy wody ma warto 10-14
-
enia jonw H+ i OH-
. Iloczyn jonowy wody wyznacza stenia
we wszystkich roztworach wodnych.
tnych [H+] = [OH-]

W roztworach obojtnych
jeeli [H+] = [OH-]; to [H+]2 = 10-14; std:
[H + ] = 10 14 = 10-7 mol/dm3 ;
[OH-] = 10-7 mol/dm3
W roztworach obojtnych:
tnych: [H+] = [OH-] = 10-7 mol/dm3
Czsteczki odszczepiaj jon H+, i stenie

steczki kwasu w roztworze wodnym odszczepiaj st tego jonu
wzrasta; w roztworze mocnego kwasu [H+] = cMkwasu, bo wszystkie czsteczki
cz ulegaj
s zawsze rwnie jony OH-1
dysocjacji. W roztworze kwasu obecne s
Na przykad w 0,05M roztworze mocnego HCl, ktry dysocjuje cakowicie
HCl H+ + Cl-
10 14
+
[H ] = 0,05, a [OH ] =
-
= 2 1013.
0,05
nych [H+]>10-7
W roztworach kwanych
odszczepiaj jony OH- i stenie

Zasady w wodzie odszczepiaj enie tych jonw ronie,
ro
rwnoczenie zmniejsza si stenie
st jonw H+, bo iloczyn obu jonw ma warto
warto sta. W
1014
enie [OH-] = 0,1, a [H + ] =
0,1M roztworze NaOH stenie = 1013 ; w tym roztworze [OH-]
0,1
jest 1012 razy wiksze ni [H+].
W roztworach zasadowych [H+]<10-7.
Przedstawione powyej przykady wskazuj,

wskazuj e wartoci
ci ste
st jonw H+ w
roztworach wodnych zmieniaj si w szerokim zakresie (np. 0,05 do 10-13
13
) i relacje midzy
1
[H+] i [OH-] nie przyjmuj nigdy wartoci
warto 0

dotycz zwikszenia
15
steniami s bardziej
ej wyraziste gdy stenia
st podawane s w postaci wykadnika stenia
st
jonw wodorowych pH:
pH= -log [H+]2
roztwr obojtny: [H+] = [OH-]=10-7; pH = - log10-7 = 7;
0,05 M roztworze HCl: [H+] = 0,05;

pH = log 0,05= (log 5 + log10-2)= -0,71+2
- = 1,3;
0,1M roztwr NaOH: [H+] = 10-13 ; pH = - log 10-13 = 13
W skali wykadniczej: pH = 7 roztwory obojtne

pH < 7 roztwory kwane
pH > 7 roztwory zasadowe
1.5 Hydroliza soli.
W roztworach wodnych niektrych soli nastpuje

nast puje odwracalna reakcja midzy
mi jonami
soli i czsteczkami
steczkami wody, w wyniku ktrej roztwr soli ma odczyn kwany
kwany lub zasadowy. Na
przykad roztwr cyjanku potasu (KCN)
( ) ma odczyn zasadowy a azotanu(V) miedzi(II)
[Cu(NO3)2] odczyn kwany.
ny. O odczynie roztworu soli decyduje reakcja jonw soli z wod
ny. wod
zwana hydroliz.
Niektre sole nie ulegaj

ulegaj takiej reakcji to sole wywodzce
ce si
si od mocnych
elektrolitw, tj. sole zawierajce
zawieraj kation, ktry tworzy mocn zasad
ad i anion mocnego
kwasu. Do takich soli nale
np. NaCl, KNO3, Ca(ClO3)2.
2
logb a = c ; bc = a
log a = c; 10c = a
log ad = log a + log d
a
log = log a log d
d

dotycz zwikszenia
16
Po rozpuszczeniu w wodzie cyjanku potasu cz
cz jonw cyjankowych czy
si z
protonami pochodzcymi
cymi od czsteczki
cz wody w czsteczk HCN - sabego kwasu3.
KCN K+ + CN- - sl, mocny elektrolit dysocjuje cakowicie
H2O OH-+ H+ - woda ulega (w b. maym stopniu) dysocjacji:
OH-+ HCN +K+;
Powysze wskazuj e w roztworze obecne s jony sabego elektrolitu (CN- i

sze reakcje wskazuj,
H+) wic cz jonw cyjankowych utworzy HCN; pochodzce
pochodz ce od mocnej zasady jony K+ nie
cz si w KOH.
W uproszczonym zapisie jonowym:
CN- + H2O HCN + OH-
zane s tylko jony H+, ich ilo w roztworze jest mniejsza ni

W reakcji wizane ni jonw
OH-- roztwr wodny soli bdzie
dzie mia odczyn zasadowy, co widoczne jest w jonowym zapisie
dzie
reakcji hydrolizy soli.
Azotan(V) miedzi(II) wywodzi si

si od sabej zasady Cu(OH)2. Po rozpuszczeniu w
wodzie:
3
W roztworach sabych elektrolitw zawsze obok jonw wystpuj
puj niezdysocjowane
czsteczki, np.
-
HCN H+ + CN

dotycz zwikszenia
17
Cu(NO3)2 Cu2+ + 2NO 3 - sl, mocny elektrolit dysocjuje cakowicie
H2O OH- + H+ - woda ulega (w b. maym stopniu)

dysocjacji:
CuOH+ + H+ + 2NO 3
jony Cu2+ cz si z OH-; jony OH- s wizane wicc ich ilo jest mniejsza ni
jonw H+ i odczyn roztworu soli jest kwany:
Cu2+ + H2O + 2NO 3 CuOH+ + H+ + 2NO 3
Jony NO3 wywodz si od mocnego kwasu i nie cz si w czsteczk

cz HNO3,
wystpuj po obu stronach rwnania, wiec rwnanie reakcji mona
mo na zapisa:
Cu2+ + H2O CuOH+ + H+
W rwnaniu hydrolizy soli, reakcji odwracalnej, stosuje si strzaki z grotami

skierowanymi w przeciwnych kierunkach (tylko cz
cz jonw soli ulega hydrolizie); wod
wod
podaje si w postaci czsteczki,
steczki, bo H2O jest znacznie sabszym elektrolitem ni
ni zapisany po
prawej stronie w postaci czsteczki
cz saby elektrolit cyjanowodr czy wodorotlenek
miedzi(II).
Hydroliza Cu(NO3)2 przebiega dwustopniowo; cz

cz jonw Cu(OH)+ czy si z
jonami OH-:
CuOH+ + H2O Cu(OH)2 + H+
Zapis jonowy reakcji hydrolizy soli najlepiej opisuje proces pokazuje,

poka e w reakcji
bior udzia jony soli oraz jak i dlaczego zmienia si
si odczyn roztworu.
Przykady:
Zapisa reakcje hydrolizy: a) chlorku miedzi(I), b) octanu potasu, c)

c octanu miedzi(I),
d) siarczku sodu, e)) siarczanu(VI) potasu; okreli
okre odczyn roztworu soli.

dotycz zwikszenia
18
W pierwszym etapie zapisuje si
si reakcje dysocjacji soli.
a) CuCl Cu+ + Cl-
Cu+ + Cl- + H2O CuOH + H+ + Cl- - odczyn kwany;
jony chlorkowe wystpujce

wyst po obu stronach, nie bior udziau w reakcji, mona
pomin:
Cu+ + H2O CuOH + H+ - odczyn kwany,
b) CH3COOK K+ + CH3COO-
K+ + CH3COO- + H2O K+ + CH3COOH + OH- ; po uproszczeniu:
CH3COO- + H2O CH3COOH + OH- - odczyn zasadowy,
c) CH3COOCu Cu+ + CH3COO-
Cu+ + CH3COO- + H2O CuOH + CH3COOH - gdy sl wywodzi si

si od sabej
zasady i sabego kwasu zarwno kation jak i anion cz
si w czsteczk sabego elektrolitu.
d) Na2S 2Na+ + S2--
2Na+ + S2- + H2O 2Na+ + HS- + OH- - odczyn zasadowy
S2- + H2O HS- + OH- hydroliza dwustopniowa:
HS- + H2O H2S + OH-
S2- + 2H2O H2S + 2OH-
e) K2SO4 2K+ + SO 24 ; zarwno anion jak i kation pochodz

pochodz od mocnego
elektrolitu, sl nie ulega hydrolizie.
hydrolizie

dotycz zwikszenia
19
1.6 Zadania.
1.6.1 Ukadanie rwna reakcji chemicznych.

1. Poda wzory tlenkw pierwiastkw III okresu.
2. Poda wzory pocze
cze z wodorem pierwiastkw II okresu.
3. Uoy rwnania reakcji zachodzce
zachodz ce podczas rozpuszczania w wodzie tlenkw: tlenek
azotu(III), tlenek miedzi(II), tlenek chromu(VI), tlenek siarki(VI), tlenek siarki(IV),
tlenek chloru(V), tlenek chloru(VII), tlenek azotu(II), tlenek krzemu(IV), tlenek sodu.
sodu
Zaznaczy,, przez przekrelenie
przekre strzaki, jeeli
eli reakcja nie zachodzi:.
4. Krzem rozpuszcza si w roztworze wodorotlenku sodu. Produktami reakcji s
s
metakrzemian sodu i wodr. Zapisa
Zapisa rwnanie reakcji. Kwas metakrzemowy ma wzr
H2SiO3.
5. Zapisa reakcj tlenku fosforu(V) z wod,
wod w ktrej powstaje:
a) kwas metafosforowy(V)
b) kwas ortofosforowy(V)
c) kwas pirofosforowy(V)
6. Uoy rwnania reakcji z wodorem nastpujcych
nast cych tlenkw: CuO, MnO2, Fe2O3.
7. Bezwodnik kwasu azotowego(V) mona
mo otrzyma z HNO3 i tlenku fosforu(V);
fosfor
drugim produktem jest kwas metafosforowy HPO3. Zapisa rwnanie reakcji.
8. Zapisa reakcje dysocjacji (w tym wielostopniowo): fluorowodoru, bromowodoru,
kwasu azotowego(V), kwasu azotowego(III), kwasu chlorowego(V), siarkowodoru,
wodorotlenku magnezu, wodorotlenku glinu, wodorotlenku miedzi(II), amoniaku,
kwasu szczawiowego.
9. Zapisa reakcje dysocjacji w wodzie (w tym wielostopniowo): wodorotlenku cynku,
wodorotlenku cyny(II).
10. Poda w zapisie jonowym i czsteczkowym
cz rwnania reakcji:
a) zasady wapniowej z kwasem azotowym(V)
b) zasady glinowej z kwasem siarkowym(VI)

dotycz zwikszenia
20
c) zasady sodowej z kwasem ortofosforowym(V)
d) amoniaku z kwasem chlorowym(VII)
11. Zapisa reakcje:
a) tlenku siarki(IV) z wodorotlenkiem wapnia
b) tlenku magnezu z kwasem ortofosforowym(V)
c)) tlenku litu z tlenkiem chloru(V)
d) tlenku sodu z siarkowodorem
e) tlenku azotu(V) z wod

wod amoniakaln
12 Dobra odpowiednie substraty i zapisa

zapisa reakcje, w ktrych powstaj:
powstaj
a) chlorek dihydroksoglinu
b) chlorek hydroksoglinu
c) wodorosiarczan(VI) potasu
d) wglan potasu
13. Wyjani dlaczego naczynie, w ktrym przez duszy
du szy czas praono wodorowglan
wodorow
amonu jest puste.
14. Zapisa reakcje, zachodzce
zachodz po zmieszaniu podanych soli:
a)wglan
glan sodu + azotan(V) srebra
b) siarczek sodu + siarczan(VI) elaza(II)
c) wodorofosforan(V) sodu + chlorek baru
d) azotan(V) amonu + bromek potasu

e) szczawian sodu + chlorek wapnia
15. Skay wapienne, ktrych gwnym skadnikiem jest wglan
w glan wapnia, ulegaj
ulegaj erozji w
wyniku dziaania wody i rozpuszczonego w niej tlenku wgla(IV).
w gla(IV). Poda
Poda rwnanie
reakcji tegoo procesu, rwnie
rwnie w zapisie jonowym.

dotycz zwikszenia
21
16. W produkcji nawozu fosforowego z trudno rozpuszczalnego w wodzie
ortofosforanu(V) wapnia otrzymuje si
si rozpuszczalny diwodoroortofosforan(V)
wapnia. Zapisz w formie czsteczkowej
cz steczkowej i jonowej rwnanie tej reakcji.
17. Wodorotlenek
lenek sodu jest gwnym skadnikiem preparatw do czyszczenia
niedronych
nych rur. Nie mona
mo go jednak stosowa do czyszczenia instalacji
aluminiowych. Zapisa reakcj uzasadniajc takie ostrzeenie,
enie, rwnie
rwnie w formie
jonowej.
1.6.2 Hydroliza soli.

1. Poda wzory czterech
rech soli, ktre nie ulegaj
ulegaj hydrolizie.
2. Zapisa reakcje zachodzce
zachodz podczas rozpuszczania w wodzie: a)) azotanu(V) cynku, b)
azotanu(V) wapnia, c)
c wodorofosforanu sodu, d)) bromku magnezu, e) wglanu
potasu, f) wodorowglanu
glanu sodu.
3. Zapisa reakcje hydrolizy dwch soli, ktrych roztwr wodny ma odczyn zasadowy.
4. Zapisa reakcje hydrolizy i okreli
okre odczyn roztworu, w ktrych produktami s:
s a)
wodorosiarczan(IV) sodu, b) chlorek dihydroksoelaza(III),, c) wodorosiarczek
wapnia. d) wodorowglan
glan hydroksomiedzi(II).
1.6.3 Ukadanie rwna reakcji w podanych schematach.

1. Poda zapis jonowy reakcji:
a. Ca2+ + CaC2O4 +
b. Ca2+ +
CaC2O4 +
c. Mg2+ + MgNH4PO4 +
d. MgNH4PO4 + Mg2+ +
e. Zn2+ + NH3H2O Zn(OH)2 + .
f. ZnO22 +
Zn(OH)2 +

dotycz zwikszenia
22
g. ZnO22 + Zn2+ +

h. CaCO3 + CO 2 +
i. Ca(HSO3)2 + .
. CaSO3 +
j. (NH4)2HPO4 + .
. (NH4)3PO4 +
2. Dobra reagenty i zapisa
zapisa kolejne reakcje w poniszych
szych przemianach; rekcje z
udziaem jonw poda w zapisie jonowym:
a. Na2O Na2SO4 BaSO4
b. FeO FeCl2 FeS Fe(HS)2

c. MgCO3 Mg(HCO3)2 CO 2
d. SnO Na2SnO2 Sn(OH) 2 Sn2+
3. Dobra reagenty
genty i zapisa
zapisa kolejne reakcje w poniszych
szych przemianach:
a. H2S CaS Ca(HS)2 H2S
b. Al2O3 NaAlO2 AlCl3 Al(OH)3

dotycz zwikszenia
23
2.1 Prawa chemiczne.
prawo zachowania masy: w reakcji suma mas substratw jest rwna sumie mas
produktw;
prawo staoci
ci skadu: w zwizku
zwi zku chemicznym stosunek mas pierwiastkw jest
stay.
2.2 Mol i masy molowe; ustalanie wzoru chemicznego.
Wzory chemiczne podaj

podaj symbole atomw pierwiastkw, z ktrych zbudowana jest
czsteczka;
steczka; w indeksie dolnym podana jest liczba atomw. Na podstawie wzoru
czsteczkowego mona
na okreli
okre skad ilociowy zwizku;
zku; tj. udzia poszczeglnych
poszcz
pierwiastkw.
Masa pojedynczego atomu lub czsteczki
cz steczki jest bardzo maa. Jednostk
Jednostk masy atomowej
jest unit (u = 1,6610-24 g); w jednostkach u podawane s
s masy atomowe pierwiastkw w
ukadzie okresowym. Masa czsteczki
cz jest rwna sumie mas atomowych,
h, wszystkich atomw
wchodzcych
cych w jej skad; mona
mo j wyliczy posugujc si danymi z ukadu okresowego. Na
przykad jedna czsteczka Na2SO4 ma mas:
222,99u + 32,0u + 416,0u 142 1,6610-24 g = 2,3510-22

16,0u = 142,0u = 142 22
g
Ten przykad ilustruje jak maa jest masa 1 czsteczki.

cz steczki. W praktyce stosuje si
si molowe
masy atomowe i molowe masy czsteczkowe.
cz Molowa masa atomowa (molowa
( masa
czsteczkowa) to ilo gramw rwna masie 1 atomu (1 czsteczki)
steczki) wyraonej w
jednostkach mas atomowych
mowych (u).
(

dotycz zwikszenia
24
1 Mol zawiera tak liczb (N) atomw (czsteczek), e ich masa jest rwna w
gramach masie atomu (czsteczki)
steczki) w jednostce u. Warto N mona wyliczy w oparciu o
definicj jednostki masowej u.
1 g = 1g
N= = 6,0221023
u 1,660410-24g
6,021023. 1 mol pierwiastka zawiera 6,021023 atomw; 1 mol
Definicja mola: mol to ilo
zwizku to 6,021023 czsteczek,
steczek, 1 mol elektronw to 6,021023 elektronw.
Przykad I: Obliczy mas a) 6,021023 atomw tlenu, b) 6,021023 czsteczek Na2SO4.

a) Masa atom tlenu wynosi 16 u; std M O = 16 1,66 10 24 g 6,022 10 23 = 16g;
b) masa czsteczki Na2SO4 wynosi 142u; M Na SO = 142 1,66 1024 g 6,022 1023 = 142 g.
2 4
M - symbol masy molowej (atomowej lub czsteczkowej).

W oparciu o wzr czsteczki
steczki mona obliczy zawartoci poszczeglnych pierwiastkw w
zwizku.
Przykad II. Obliczy zawarto

zawarto
sodu w Na2SO4:
142 g (1 mol) Na2SO4 zawiera dwa mole sodu czyli 222,99 g = 46 g Na. Na 142 g Na2SO4
przypada 46 g Na; udzia sodu okrela uamek: 46g .

142g
Zamiana uamka na procent:

1
Z definicji 1 % = (procent - z aciskiego pro centum, po polsku na sto ).
100
46 1
100 = 0,3239 100 % = 32,39%
142 100
1
( 100 = 100 % = 1 ; pomnoenie przez 1 nie zmienia wartoci liczby).
100

dotycz zwikszenia
25
1
definicj % =
W oparciu o definicj - mona poda inn definicj udziau procentowego:
procentowe
100
zawarto procentowa skadnika to liczba jednostek skadnika w 100 jednostkach
caoci. Zawarto procentow
procentow mona obliczy wic z proporcji:
w 142 g Na2SO4 jest 2 23,0 g Na
a w 100 g Na2SO4 bdzie x g Na
W proporcji iloczyn wyrazw skrajnych jest rwny iloczynowi wyrazw rodkowych:

100 2 23,0
142 x = 2 23 100 ; x= = 32,4g .
142
W 100 g Na2SO4 znajduje si 32,4 g Na, zatem sd stanowi 32,4% soli.
Oglnie zawarto procentowa skadnika w mieszaninie:
m skadnika
C% = 100%
m caoci
uamek
2.3 Obliczenia stechiometryczne.
Zgodnie z prawami: zachowania masy i staoci skadu na podstawie rwnania reakcji

chemicznej mona wyznaczy iloci reagujcych substratw oraz mas powstajcych
produktw. Mona te wyliczy jaka ilo jednego z substratw potrzebna jest dla
przeprowadzenia reakcji z podan mas drugiego substratu.
Przykad II: Obliczy mas tlenku wapnia potrzebn do zobojtnienia 12 g kwasu

azotowego(V).

dotycz zwikszenia
26
Rwnanie reakcji CaO + 2HNO3 Ca(NO3)2 + H2O
Reakcja wskazuje, ee 1 cz
czsteczka CaO reaguje z dwoma czsteczkami HNO3, zatem
6,021023 (1 mol) czsteczek
steczek CaO reaguje z 26,021023 (2 mol) czsteczkami HNO3.
Wspczynniki w rwnaniu reakcji odpowiadaj relacjom molowym reagentw. W
tym przykadzie: 1 mol CaO reaguje z 2 molami HNO3, w reakcji powstaje 1 mol Ca(NO3)2 i
1 mol H2O.
Obliczenie masy molowej reagentw, o ktrych mowa w zadaniu:
M CaO = 40,0 + 16 = 56g ; M HNO 3 = 1,0 + 14 + 3 16 = 63g
56
Na 263 g HNO3 potrzeba 56 g CaO; zatem na 1 g HNO3 potrzebne jest g CaO;
126
56
a na 12 g HNO3 12 razy tyle: m CaO = 12 = 5,33g ;
126
Taki sam wynik otrzyma si z proporcji:
56 g CaO zobojtnia 263
63 g HNO3
x g CaO zobojtni
tni 12 g HNO3 ;
56 12
2 63 x = 56 12 ; std x= = 5,33g CaO
2 63
Przy ukadaniu proporcji naley
nale obok liczb podawa jednostki i symbole lub inne istotne
informacje i zwraca uwag na to, czy w obu wierszach, w analogicznych pozycjach
wystpuj te same substancje (lub roztwory).
Przykad III: a) Obliczy mas wglanu wapnia potrzebn do otrzymania, w reakcji z

kwasem solnym, 5 g dwutlenku wgla.
b) Jak objto, w warunkach normalnych, zajmuje ta ilo CO2?
a) Produktami reakcji soli sabego kwasu z mocnym kwasem s: saby kwas i sl mocnego
kwasu.
CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2CO3

dotycz zwikszenia
27
Kwas wglowy
glowy jest nietrway i rozkada si wydzielajc CO2
H2CO3 CO2 + H2O
mona zapisa te rwnanie: CaCO3 + 2HCl CaCl2 + CO2 + H2O
Z 1 mola CaCO3 powstaje 1 mol kwasu wglowego, i po jego rozkadzie powstaje 1 mol CO2 .
Masy molowe reagentw: M CaCO3 = 40 + 12 + 3 16 = 100g ; M CO 2 = 12 + 2 16 = 44g
Ilociowe relacje CaCO3 i CO2 opisuje proporcja:
ze 100 g CaCO3 otrzymuje si 44 g CO2

z x g CaCO3 otrzyma si
si 5 g CO2
44 x = 100 5
100 5
x= = 11,36g ; potrzeba 11,36 g CaCO3
44
b) W 1811. Avogadro sformuowa prawo: rwne objtoci rnych gazw, w tych samych
warunkach cinienia i temperatury, zawieraj jednakow ilo czsteczek. Z podanej
definicji wynika, e 6,021023 czsteczek, czyli 1 mol kadej
dej substancji gazowej w tych
samych warunkach cinienia
nienia i temperatury zajmuje tak
tak sam objto
objto . W warunkach
normalnych (0 C, 1013 hPa) 1 mol gazu zajmuje objto 22,4 dm3 warto ta to tzw.
objto molowa gazu.
W oparciu o prawo Awogadro mona zapisa proporcj:

44 g CO2 zajmuje objto 22,4 dm3
5 g CO2 zajmuje objto x dm3
5 22,4
x= = 2,54 dm 3 CO2.
44

dotycz zwikszenia
28
Przykad IV. Jak objto
tlenu (w warunkach normalnych) uzyska si z termicznego
rozkadu 1 g chloranu(V) potasu, przy 4% stratach gazu?
Rwnanie reakcji: 2KClO3 2KCl + 3O2
Masy molowe: M KClO = 39,1 + 35,5 + 3 16 = 122,6 g

3
z 2122,6 g KClO3 powstaj mo O2; tj. objto 322,4 dm3 O2

powstaj 3 mole
z 1 g KClO3 powstanie x dm3 O2
3 22,4 1
x= = 0,274 dm 3 O 2
2 122,6
Wyliczona objto tlenu 0,274 dm3 nie uwzgldnienia strat. W rzeczywistoci otrzymana
objto bdzie
dzie o 4% mniejsza:
Zadania tego typu najlepiej rozwizywa w oparciu o definicj procentu. Z definicji: 1
1
%= - wynika, e zamiast 100 jednostek objtociowych (dm3) uzyska
uzysk si 96 jednostek
100
(4 jednostki to strata).
Objto tlenu, po odliczeniu strat:
zamiast 100 dm3 O2 otrzymuje si 96 dm3
zamiast 0,274 dm3 O2 otrzyma si y dm3
0,274 97
y= = 0,266 dm 3 O 2
100
Przykad V: Ile g wodorowglanu magnezu zawierajcego 6,45% zanieczyszcze potrzebne

jest do otrzymania, w wyniku rozkadu termicznego, 10 dm3 CO2 (mierzonego w warunkach
normalnych)
Mg(HCO3)2 T
MgO + H2O + 2CO 2
M Mg(HCO 3 )2 = 146g

dotycz zwikszenia
29
z 1 mola Mg(HCO3)2 powstaj
powstaj 2 mole CO2
enia 146 g Mg(HCO3)2 otrzymuje si 222,4 dm3 CO2
podczas praenia
z x g Mg(HCO3)2 otrzyma 10 dm3 CO2
146 10
x= = 32,6 g Mg (HCO 3 ) 2 ;
22,4 2
Obliczona na podstawie reakcji masa dotyczy czystego Mg(HCO3)2. Zgodnie z treci
zadania sl zawiera domieszki i jej nawaka powinna by wysza.
Obliczenie masy zanieczyszczonej soli, ktra zawiera obliczon
obliczon wczeniej ilo
Mg(HCO3)2:
w 100 g zanieczyszczonej soli jest 93,55 g Mg(HCO3)2 (po odjciu zanieczyszcze)

y g zanieczyszczonej soli zawiera 32,6 g Mg(HCO3)2
100 32,6
y= = 34,84g Mg(HCO3)2 z domieszkami.
93,55
2.4 Stenia roztworw.
2.4.1 Stenia procentowe
W praktyce laboratoryjnej, podobnie jak w yciu codziennym, uywane s roztwory.

S to mieszaniny dwch lub wikszej iloci zwizkw, ktrych skad okrelany jest czsto
jako udzia procentowy skadnika(w) (np. opakowania lekw, niektrych
niek produktw
spoywczych i in.). Zazwyczaj stenie procentowe odnosi si do procentw wagowych
(C%), rzadziej objtociowych. Udzia procentowy w relacji objtoci skadnikw, stosowany
jest najczciej dla okrelenia skadu mieszanin gazw lub cieczy.
cieczy Jeeli podana zawarto
procentowa dotyczy objtoci skadnikw, to obok wartoci liczbowej udziau procentowego
podaje si dodatkowo: v/v lub % obj.) (np. etykiety na opakowaniach trunkw -mona
sprawdzi informacje w sklepie, nie kupowa).

dotycz zwikszenia
30
msubstancji
Zawarto skadnika w mieszaninie okrela uamek: , ktry moe by wyraony
m caoci( roztworu )
m substancji
jako udzia procentowy, zgodnie ze wzorem: c% = 100% (matematyczna
m caoci ( roztworu )
zamiana uamka na procent omawiana wczeniej)
Stenie
enie procentowe (c%) podaje ilo jednostek wagowych skadnika w 100
(mieszaniny)
jednostkach wagowych roztworu (mieszaniny).
Przykad VI: Ile g chlorku wapnia naley doda do 100 g wody aby otrzyma roztwr
6%?
Sposb I: Zgodnie z definicj 100 jednostek (g) roztworu zawiera 6 jednostek (g)
CaCl2 i 94 jednostki (g) H2O.
Mona zapisa proporcj

proporcj:
6 g CaCl2 jest w 94 g H2O
x g CaCl2 bdzie w 100 g H2O
6 100
x= = 6,38 g CaCl2
94
Sposb II: Zamiana uamka na procent:
m skadnika m CaCl 2
c% = 100% ; w rozwizywanym przykadzie: c% = 100%
m caoci m roztworu
Szukana masa soli x,, po dodaniu do 100 g wody - masa roztworu 100 + x
x
6% = 100% ;
100 + x
600 + 6x = 100x;

dotycz zwikszenia
31
94x = 600;
600
x= = 6,38 g CaCl 2
94
Przykad VII: Ile staego KOH naley doda do 400 g 10% roztworu KOH aby
powsta roztwr 12%?
Sposb I: Podczas sporzdzania roztworu nie zmieni si masa wody.
Obliczenie masy H2O w 400 g 10% roztworu:

100 g roztworu zawiera 90 g H2O
400 g roztworu zawiera x g H2O
400 90
x= = 360 g H 2O ; i 40 g KOH
100
W 12% roztworze KOH zawarto wody wynosi 88% (100% - 12%). Rozwizaniem
zadania bdzie obliczenie masy 12% roztworu, w ktrym zawarte jest 360 g H2O:
88 g H2O jest w 100 g roztworu
360 g H2O jest w y g roztworu
100 360
y= = 409,1 ; masa roztworu zwikszya si bo dodano KOH;
88
rnica mas roztworw 409,1g 400 g = 9,1 g masa dodanego KOH
m KOH
Sprawdzenie: c% = 100%
m roztworu
40 + 9,1
c% = 100% = 0,12 100% = 12%
409,1

dotycz zwikszenia
32
m skadnika
Sposb II: zamiana uamka na procent c% = 100%
m caoci
szukana masa KOH x; po dodaniu KOH wzrasta masa roztworu:
m KOHw10% roztworze + x
12% = 100% ;
m roztworu 10% + x
W pierwszym etapie oblicza si mas (z) KOH w 400 g 10% roztworu:

z
10% = 100% ; z = 40 g;
400
40 + x
obliczon warto wstawiamy do rwnania: 12% = 100%
400 + x
12400 +12x = 4000 + 100 x;
88x = 800;
800
x= = 9,1 g KOH
88
Przykad VIII: W jakim stosunku wagowym naley zmiesza 2% i 12% roztwr CaCl2 aby
otrzyma roztwr 10%?
m skadnika m CaCl 2 10%

Z wzoru c% = 100% ; po zmieszaniu roztworw: 10% = 100% ;
m roztworu m roztworu10%
W mieszaninie 12% i 2% roztworu masa CaCl2 jest rwna sumie mas CaCl2 w obu
zmieszanych roztworach, a masa caego roztworu jest sum mas obu roztworw.
m CaCl 2 12% + m CaCl 2 2%

10% = 100% (VIII
VIII)
m r12% + m r 2%
Rozwizaniem zadania bdzie obliczenie masy 2% roztworu, ktr naley doda do 100g
roztworu 12%; i rwnanie VIII z czterema niewiadomymi ( m CaCl 2 1 2% , m CaCl 2 2% , m r 12% , m r 2% )
mona przeksztaci w rwnanie VIIIa z jedn niewiadom - mr 2%:

dotycz zwikszenia
33
m CaCl 2 12%
Obliczenie masy CaCl2 w 100 g 12% roztworu: 12% = 100%
m r12%
m CaCl 2 12% = 0,12 100 = 12g CaCl 2
m CaCl 2 2%
wyznaczenie masy CaCl2 w 2% roztworze: 2% = 100%
m r2%
m CaCl 2 2% = 0,02 m r2%
12 + 0,02 m r 2%
VIII 10% =
po podstawieniu do wzoru VIII: 100% (
(VIIIa)
100 + mr2%
100 + m r 2% = 12 10 + 0,2 mr2% ;
0,8 m r 2% = 20 ; mr 2% = 25 g
Po zmieszaniu 100 g 12% roztworu i 25 g 2% roztworu powstaje roztwr 10%. Naley

Nale
zmiesza roztwory w proporcji wagowej: 412% : 12%
2.4.2 Stenia molowe.
W laboratorium chemicznym czsto

cz uywane s roztwory, ktrych stenia
st podaj
liczb moli (n) zwizku zawart w objtoci 1 dm3 roztworu. Ten sposb okrelenia
zku zawart okre skadu
roztworu to tzw. stenie
enie molowe (cM). Stenie molowe (cM) to liczba moli zwizku
zwi jaka
ci 1 dm3 roztworu:
zawarta jest w objtoci
n (liczba moli substancji)

cM = 3
[mol / dm 3 ] ci jest 1 dm3.
Jednostk objtoci
Vroztworu (dm )
Symbol zwizku (jonu) w nawiasie kwadratowym oznacza stenie

st enie molowe (cM):
np. [H+] = 0,25 oznacza stenie

enie kationu wodorowego rwne 0,25 mol/dm3.

dotycz zwikszenia
34
Przykad IX: Ile g chlorowodoru zawiera 400 cm3 0,20M roztwr kwasu solnego? Jak
objto chlorowodoru (mierzon w warunkach normalnych) rozpuszczono w tym roztworze?
Obliczenie ilo moli HCl w roztworze:
1000 cm3 0,2M roztworu zawiera 0,2 mola HCl
400 cm3 0,2M roztworu zawiera x moli HCl
400 0,2
x= = 0,08 mola HCl ;
1000
Obliczenie masy rozpuszczonego HCl: M HCl = 1,0 + 35,45 = 36,45 g
1 mol HCl to 36,45 g
a 0,08 mola HCl to y g
36,45 0,08
y= = 2,91 g HCl
1
Obliczenie objtoci rozpuszczonego HCl w postaci gazu w warunkach normalnych:
1 mol HCl zajmuje objto 22,4 dm3

0,08 mola HCl zajmuje objto z dm3
z = 0,08 22,4 = 1,79 dm 3 HCl
Przykad X: W 100 g wody, w temperaturze 20C rozpuszcza si 18,4 g azotanu(V)

miedzi(II). Obliczy stenie roztworu a) procentowe, b) molowe. Gsto roztworu jest
rwna 1,08 g/cm3.
a) metoda I: Masa roztworu po rozpuszczeniu Cu(NO3)2: 100 + 18,4 = 118,4 g
18,4 g Cu(NO3)2 jest w 118,4 g roztworu
x g Cu(NO3)2 jest w 100 g roztworu
18,4 100
x= = 15,54 g Cu ( NO 3 ) 2 ; nasycony roztwr Cu(NO3)2 ma stenie 15,54%
118,4

dotycz zwikszenia
35
m skadnika m Cu(NO 3 ) 2
metoda II: c% = 100% ; c% = 100%
m caoci m roztworu
m Cu(NO 3 ) 2 18,4
c% = 100% = 100% = 0,1554 100% = 15,54%
m roztworu 118,4
b) Naley wyliczy liczb moli Cu(NO3)2 w 1 dm3 roztworu.
Obliczenie masy 1dm3 roztworu Cu(NO3)2
m
Gsto (d) to masa jednostki objtoci: d = ; std m = dV
V
Masa 1 dm3 roztworu = 1,08 g/cm3 1000 cm34= 1080 g,
Obliczenie masy Cu(NO3)2 w 1 dm3 (1080 g) 15,54% roztworu:
15,54 g Cu(NO3)2 jest w 100 g roztworu
y g Cu(NO3)2 jest w 1080 g roztworu
15,54 1080
y= = 167,8 g Cu ( NO3 ) 2 ;
100
Liczba moli jak zawiera obliczona masa Cu(NO3)2 :
M Cu ( NO 3 ) 2 = 63,5 + 2 14 + 6 16 = 187,5g ;
187,5 g Cu(NO3)2 to 1 mol
167,8 g Cu(NO3)2 to z moli
167,8
z= = 0,894 moli Cu ( NO3 ) 2 ; [Cu(NO3)2] = 0,894
187,5
Wyliczona z ostatniej proporcji ilo moli moe by wyliczona rwnie ze wzoru:

m ( masa zwi zku )
n (z ) =
M ( masa molowa )
4
1dm3 =1000 cm3

dotycz zwikszenia
36
Przykad XI: Obliczy pH 0,15M roztworu kwasu octowego, ktrego stopie
stopie dysocjacji =
3,7%.
CH3COOH CH3COO- + H+
pH = -log [H+];
cj
Stenie si z wzoru: =
enie jonw wodorowych w roztworze sabego kwasu wylicza si ;
c0
c0 = [CH3COOH] = 0,15 mol/dm3;
[H+] = cj = c0 = 0,0370,15
0,15 = 5,5510-3;
pH = -log 5,5510-3 = 2,25
Uwaga: w obliczeniach warto podajemy jako uamek a nie %
2.4.3 Obliczenia stechiometryczne z uwzgldnieniem

uwzgl ste roztworw.
Przykad XII: Obliczy objto

obj ci 1,02 g/cm3 potrzebn do
2% roztworu KOH o gstoci
cenia wodorotlenku magnezu z 100 cm3 0,12M roztworu MgSO4.
wytrcenia
MgSO4 + 2KOH Mg(OH)2 + K2SO4

Obliczenie iloci
ci moli MgSO4: cM = 3
[mol / dm 3 ]
Vroztworu (dm )
n = c M v ( dm 3 ) ; n = 0,120,1
0,12 = 0,012 moli MgSO4 z t iloci,
, zgodnie z rwnaniem
reakcji przereaguje 0,024 moli KOH. M KOH = 56g
Obliczenie masy KOH: 1 mol KOH to 56 g
0,024 mola KOH to x g
x = 0,02456 = 1,34 g KOH

dotycz zwikszenia
37
m(masa zwizku )
lub z wzoru: n = ; m = nM = 0,02456 = 1,34 g KOH
M (masa molowa)
Obliczenie w jakiej masie 2% roztworu KOH, znajduje si 1,34 g zasady:
w 100 g 2% roztworu jest 2 g KOH
w y g 2% roztworu jest 1,34 g KOH
1,34 100
y= = 67,0 g
2
m m 67,0g
Z wzoru: d = ; objto 2% roztworu: v = = = 65,7cm 3 2% KOH
V d 1,02g / cm3
Przykad XIII: Do 300 cm3 0,15M azotanu oowiu(II) dodano 250 cm3 7% roztworu kwasu
siarkowego(VI) o gstoci 1,05 g/cm3. Ile gramw siarczanu(VI) oowiu(II) wytrcio si w
reakcji?
Pb(NO3)2 + H2SO4 PbSO4 + 2HNO3
Masy molowe: M H 2SO 4 = 98g ; M PbSO 4 = 303 , 2g

Obliczenie liczby moli Pb(NO3)2:: cM = [mol / dm 3 ] ;
Vroztworu (dm3 )
n = c M v ( dm 3 ) ; n Pb(NO 3 ) 2 = 0,15 0,3 = 0,045
Obliczenie liczby moli H2SO4:

m
1: Obliczenie masy 7% roztworu H2SO4: (z wzoru d = );
V
m 7%H 2 SO 4 = 250 cm 3 1,05 g / cm 3 = 262,5 g ;
m H 2SO 4
2: Ile gramw H2SO4 znajduje si w 262,5 g 7% roztworu: 7% = 100% ;
262,5

dotycz zwikszenia
38
7 262,5 m(masa zwizku )
m H 2 SO 4 = = 18,37g ; z wzoru: n =
100 M (masa molowa)
18,37
n H 2 SO 4 = = 0,187mola
98
Po zmieszaniu 0,045 Pb(NO3)2 mola i 0,187 mola H2SO4 wytrci si 0,045 mola PbSO4;
cz kwasu pozostaje w nadmiarze.
m(masa zwizku )
Obliczenie masy osadu z wzoru: n =
M (masa molowa)
m PbSO 4 = 303,2 0,045 = 13,62g
Przykad XIV: Do 300 cm3 0,25% roztworu kwasu siarkowego(VI) o gstoci

g d = 1g/cm3
dodano 500 cm3 roztworu zasady sodowej o pH = 12. Obliczy
Obliczy pH mieszaniny. Jaki jest odczyn
roztworu?
2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O
Obliczenie liczby moli H2SO4:

3
1: obliczenie masy H2SO4 w 300 cm 0,25% roztworu:
m
z wzoru: d = ; m 0,12% = dv = 300 cm31 g/cm3 = 300 g
V
w 100 g 0,25 % roztworu jest 0,25 g H2SO4
w 300 g 0,25% roztworu jest x g H2SO4

300 0,25
x= = 0,75 g H 2SO 4 ,
100

dotycz zwikszenia
39
3
2: Obliczenie liczby moli H2SO4 w 300 cm 0,25% roztworu:
m(masa zwizku )
n= ; M H 2SO 4 = 98g
M (masa molowa)
0,75
n= = 7,65 10 3 molaH 2SO 4
98
Obliczenie liczby moli NaOH:

- -
NaOH [Na+] + [OH ] - mocna zasada [OH ] = [NaOH]
-
roztwr NaOH o pH = 12: [H+] = 10-12; [H+][OH ] = 10-14
1014 1014 -
[OH - ] = +
= 12 = 10 2 ; [OH ] = cMNaOH = 10-2 = 0,01M,
[H ] 10

z wzoru: cM = 3
[mol / dm 3 ] ; nNaOH = cMvv = 0,010,5
0,01 = 0,005 moli
Vroztworu (dm )
- na zobojtnienie
tnienie 0,005 moli NaOH potrzebne jest 0,0025 mola H2SO4;
roztwr H2SO4 zawiera 0,00765 mola cz kwasu:
0,00765- 0,0025 = 0,00515 moli pozostaje i odczyn roztworu bdzie

dzie kwa
kwany.
Obliczenie pH roztworu po zmieszaniu:
H2SO4 2H+ + SO24 [H+] = 2 c M H 2 SO 4
1: Obliczenie c M H 2 SO 4 : Przy mieszaniu roztworw rozcieczonych

czonych mo
mona zaoy, e
objto roztworu po zmieszaniu jest rwna sumie objtoci:

obj
W 800 cm3 (300 cm3 + 500 cm3) roztworu jest 0,00515 mola H2SO4:
n (liczba moli substancji) 0,00515

cM = 3
= = 0,00643 [mol / dm 3 ]
Vroztworu (dm ) 0,8
[H+] = 2 0,00643 = 0,0128;; pH = -log 0,0128 = 1,89

dotycz zwikszenia
40
Podsumowanie: W rozwizaniu
zaniu zada
zada warto korzysta ze wzorw, ktre s podstaw
podstaw definicji:
m skadnika
c% = 100%
m caoci
m
d=
V
m(masa zwizku )
n=
M (masa molowa)

cM = 3
[mol / dm 3 ]
Vroztworu (dm )
Naley pamita, ee woda w temperaturze pokojowej ma gsto 1 g/cm3.
2.5 Zadania.
2.5.1 Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria.

1. Ile moli diwodoroortofosforanu(V) amonu zawarte jest w 10 g zwizku?
(odp. 0,087 mola)
2. Obliczy mas wodorowglanu sodu, potrzebn do otrzymania w reakcji z kwasem
azotowym(V) 2 dm3 (warunki normalne) dwutlenku wgla. Sl zawiera 8 %
zanieczyszcze.. (odp. 8,16 g)
3. Jaka jest masa molowa gazu, ktrego gsto w warunkach normalnych wynosi 0,714
g/dm3?
(odp. 16 g/mol)
4. Masa mieszaniny wglanu

glanu sodu i tlenku sodu po wypraeniu do staej masy
zmniejszya si o 3%. Co pozostao w naczyniu; jaki by pocztkowy skad
mieszaniny? (odp. 7,23% Na2CO3 i 92,77% Na2O)
5. Jaka objto (warunki normalne) amoniaku potrzebna jest do przeprowadzenia 15 g
kwasu ortofosforowego(V) w wodoroortofosforan(V) amonu? (6,86 dm3)

dotycz zwikszenia
41
6. Podczas rozkadu 29 g tlenku srebra(I) powstaje 27 g srebra. Ile gramw tlenu
uzyskano w takiej reakcji, jeli
je li powstao 54 g srebra? (odp. 4 g)
7. Stosunki mas molowych kwasw wynosz
wynosz 1:1, a ich soli sodowych 53:64. Pierwszy z
kwasw zawiera 2, a drugi 3 atomy wodoru w czsteczce.
cz steczce. Obliczy mas molow obu
kwasw. (odp. 62 g/mol)
8. Zmieszano 36 g wody i 1,7 g amoniaku. Ile czsteczek
cz steczek wody przypada na jedn
jedn
czsteczk amoniaku? (odp. 20)
9. Do 10 milimoli tlenku fosforu(V) wkroplono 600 mg wody. Obliczy
Obliczy mas kwasu
ortofosforowego(V) wytworzonego w tej reakcji. (odp. 1,96 g)
10. Gsto mieszaniny azotu i wodoru w warunkach normalnych wynosi 0,38 g/dm3.
Obliczy skad procentowy tej mieszaniny (%obj.). d N 2 = 1,25 g/cm 3 ,
d H 2 = O,09 g/cm 3 . (odp. 25% N2 i 75% H2)
11. Poda wzr hydratu MgHPO4, jeli wiadomo, ee zawiera on 40,8% P2O5.
(odp. MgHPO43H2O)
12. Obliczy mas molow soli glinu i dwuprotonowego kwasu o masie molowej 62
g/mol.
(odp. 234 g/mol)
13. Obliczy uamek molowy wodoru w mieszaninie zawierajcej
zawieraj cej 4 g wodoru i 16 g tlenu.
(odp. 0,8)
14. Mieszanina zawiera 70% wagowych wodoru i 30% wagowych tlenu. Obliczy
Obliczy skad
mieszaniny w procentach objtociowych
obj (% obj.).
(odp. 97,4% obj. wodoru i 2,6% obj. tlenu)

dotycz zwikszenia
42
2.5.2 Stenia roztworw.
1. Perhydrol to 30% roztwr nadtlenku wodoru. Obliczy

Obliczy mas nadtlenku wodoru w 150
cm3 perhydrolu, ktrego gsto
g wynosi 1,11 g/cm3. (odp. 49,95 g)
2. Jak objto wody naley
nale doda do 100 g 12% roztworu cukru, aby powsta roztwr
5%? (odp. 140 cm3)
3. Ile gramw siarczanu(VI) magnezu naley
nale doda do 150 g 15% roztworu, aby
otrzyma roztwr 18%? (odp. 5,49 g)
4. 15 g 15% roztworu azotanu(V) amonu rozcieczono
rozcie ci 500 cm3. Obliczy
do objtoci
stenie
enie molowe roztworu. (odp. 0,056 mol/dm3)
5. 85 g chlorku sodu rozpuszczono w 300 cm3 wody i otrzymano roztwr o gstoci
g 1,18
g/cm3. Oblicz stenie
enie molowe roztworu.
rozt (odp. 4,44 mol/dm3)
6. Obliczy stenie
enie procentowe 2M roztworu kwasu azotowego(V). Gsto
G roztworu
1,07 g/cm3. (odp. 11,8%)
7. Ile gramw manganianu(VII)
nianu(VII) sodu zawierajcego
zawieraj cego 10% zanieczyszcze
zanieczyszcze naley uy do
sporzdzenia 250 cm3 0,2M roztworu? (odp. 7,9 g)
8. W kolbie o pojemnoci 500 cm3 sporzdzono
dzono roztwr przez rozcieczenie
rozcie 2 g 36%
roztworu kwasu siarkowego(VI). Obliczy
Obliczy stenie a)) procentowe, b) molowe
powstaego roztworu. Gsto
G roztworu 1 g/cm3.. (odp. a) 0,14%, b) 0,015M)
9. Do jakiej objtoci nale rozcieczy 25 cm3 30%
ci naley % roztworu zasady sodowej o
gstoci 1,26 g/cm3, aby otrzyma
otrzyma roztwr 0,25M? (odp. 945 cm3)
10. Obliczy,, w jakim stosunku wagowym naley
nale zmiesza ze sob wod
wod destylowan i
6,10M roztwr wodorotlenku sodu o gstoci
g 1,22 g/cm3, aby otrzyma
otrzyma roztwr 10%.
(odp. 1:1)
11. Ile wody naleyy odparowa
odparowa ze 150 g 20% roztworu, aby otrzyma roztwr 28%?
(odp. 43 g)

dotycz zwikszenia
43
12. Zmieszano 100 cm3 1M roztworu kwasu azotowego(V) o gstoci
g ci 1,03 g/cm3 i 200
cm3 12% roztworu tego kwasu o gstoci
g 1,07 g/cm3. Obliczy stenie
st procentowe i
molowe otrzymanego roztworu; gsto
g mieszaniny 1,05 g/cm3.
(odp. 10,0%, 1,68M)
13. Ile gramw Ca(NO3)2 naley doda do 25 cm3 0,25 M roztworu tej soli,
so aby stenie
jonw azotanowych(V) wzroso dwukrotnie? (odp. 1,02 g)
3
14. Ile wody naleyy doda do 1 dm roztworu, aby uzyska 10-krotne
krotne rozcieczenie?
rozcie
2.5.3 Zadania stechiometryczne z uwzgldnieniem

uwzgl ste roztworw.
1. Ile gramw 15% roztworu kwasu solnego potrzebne jest na zobojtnienie
zoboj 10 g
wodorotlenku wapnia. (odp. 65,7 g)
zoboj tni 100 cm3 0,5M roztworu
2. Jaka objto 0,2M molowego roztworu KOH zobojtni
H2SO4? (odp. 500 cm3)
3. Obliczy objto
10% roztworu kwasu siarkowego(VI) o gstoci
g 1,06 g/cm3
potrzebn na zobojtnienie
tnienie 1,2 mola NaOH. (odp. 555 cm3)
4. Na zobojtnienie
tnienie nawaki
nawaki wodorotlenku magnezu o masie 0,1248g zuyto
zu 10,1 cm3
0,33M roztworu kwasu solnego. Obliczy
Obliczy zawarto procentow Mg(OH)2 w prbce.
(odp. 77,4%)
3
5. Jaka objto 0,8% roztworu NaCl o gstoci
g 1g/cm potrzebna jest do wytrcenia
wytr
jonw srebrowych z 80 cm3 0,02M roztworu AgNO3? (odp. 11,7 cm3)
6. Po rozpuszczeniu nawaki
nawa 0,155 g CaCl2 w wodzie i wytrceniu
ceniu jonw chlorkowych
roztworem azotanu(V) srebra otrzymano 0,344 g chlorku srebra. Obliczy
Obliczy stopie
czystoci
ci chlorku wapnia. (odp. zawarto
zawarto CaCl2 85,6%)
7. Czy po wprowadzeniu 10 cm3 8% roztworu H2SO4 o gstoci
ci 1,05 g/cm3 do 150 cm3
0,025M roztworu azotanu(V) oowiu(II) nastpi cenie wszystkich jonw Pb2+?
nast strcenie
(odp. tak)
8. Obliczy stenie
enie procentowe kwasu solnego, jeeli
je eli po dodaniu do 12,5 g tego kwasu
si 1,25 dm3 wodoru
nadmiaru metalicznego glinu wydzielio si oru (mierzonego w
warunkach normalnych). (odp. 8,1%)

dotycz zwikszenia
44
9. W 50 cm3 wody rozpuszczono 2g tlenku wapnia. Jakie jest procentowe stenie
st
otrzymanego roztworu zasady wapniowej? (odp. 5,1%)
ozpuszczono w 1 m3
10. Tlenek siarki(VI) powstay w wyniku utlenienia 1 tony SO2 rozpuszczono
wody. Obliczy stenie
stenie procentowe powstaego kwasu siarkowego(VI).
(odp. 68%)
rozpu si w 150 cm3 0,25M roztworu kwasu solnego?
11. Ile g metalicznego cynku rozpuci
(odp. 1,23 g)
12. Obliczy stenie

enie procentowe roztworu
roztworu zasady litowej otrzymanej w wyniku
rozpuszczenia 2,5 g metalicznego litu w 100 g wody. (odp. 8,48%)
2.5.4 Stopie dysocjacji; wykadnik stenia

st jonw wodorowych.
1. 30 g kwasu octowego rozcieczono

rozcie ci 1 dm3. W powstaym
wod do objtoci
roztworze znajduje si 1,71021 jonw H+. Obliczy stopie dysocjacji kwasu
octowego. (odp. 0,56%)
2. Do 100 cm3 1,0% roztworu NaOH o d=1,0 g/cm3 dodano 100 cm3 kwasu solnego o
pH = 3. Obliczy pH otrzymanego roztworu. (odp. 13,1)
enie molowe jednoprotonowego kwasu, ktrego pH=3 a =4%.
3. Obliczy stenie
(odp. 0,025M )
4. Obliczy pH roztworu zawierajcego
zawieraj 5,110-3 g jonw OH w 1 dm3. (odp. 10,48)
5. Obliczy stenie
enie molowe niezdysocjowanych cz steczek
czsteczek w roztworze
jednoprotonowego 0,05M kwasu, ktrego = 1,9%. (odp. 0,049M)
6. Obliczy pH roztworu Ca(OH)2 o steniu 210-4 mol/dm3. (odp. 10,6)
dzie pH roztworu po zmieszaniu 3 dm3 roztworu mocnego kwasu o pH=3 z 5
7. Jakie bdzie
dm3 roztworu o pH=4? (odp. 3,36)
8. Obliczy stenie
enie molowe roztworu kwasu siarkowego(VI), ktrego pH=2,7.
(odp. 110-3 mol/dm3)

dotycz zwikszenia
45
9. Ile gramw NaOH naley
nale doda do 100 ml wody, aby powsta roztwr o pH 10?
(odp. 0,4 mg)
10. Po zmieszaniu 3,65 g HCl, 9,8 g H2SO4 roztwr rozcieczono
czono wod
wod do objtoci
2000 cm3. Obliczy pH uzyskanego roztworu. (odp. 0,82)
11. Obliczy pH roztworu uzyskanego przez 170-krotne

170 rozcieczenie
czenie roztworu KOH o
pH = 12,72 . (odp. 10,49)
12. Zmieszano 275 cm3 0,05M HNO3 i 325 cm3 0,01M HCl. Do uzyskanego
uz roztworu
dodano 5,61 g staego KOH. Obliczy
Obliczy pH powstaego roztworu? (odp. 13,14)
13. Ile gramw kwasu mlekowego (CH3CHOHCOOH) zawiera 1 dm3 roztworu, w ktrym
enie jonw wodorowych jest rwne 5,29410-3 mola/dm3 a stopie
stenie stopie dysocjacji
wynosi 2,647% ? (odp. 18,02 g)

dotycz zwikszenia
46

Chemia Nieorganiczna-Biotechnologia - Kopia

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chemia Nieorganiczna-Biotechnologia - Kopia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Teresa Koek

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu

Materiay do kursu wyrwnawczego z chemii nieorganicznej dla studentw

Kurs przeprowadzono w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki

Redakcja merytoryczna: Zesp autorw

Korekta: Anna Panek

Copyright Katedra Chemii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu.

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

W tablicy Mendelejewa pierwiastki uszeregowane s

Tabela 1. Pierwiastki grup (rodzin) gwnych

Grupa Blok s Blok p

Ia IIa IIIa IVa Va VIa VIIa 0

2 3Li 4Be 5B 6C 7N 8O 9F 10Ne

3 11Na 12Mg 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Ar

4 19K 20Ca 31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Ar

5 37Rb 38Sr 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe

6 55Cs 56Ba 81Tl 82Pb 83Bi 84Po 85At 86Rn

Wartociowo to liczba atomw wodoru lub innego jednowartociowego

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

Wzory tlenkw Wzory pocze pierwiastka wodorem

tlenku potasu K2O wodorek potasu KH

Wartociowo pierwiastka w zwizku

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

W ukadach okresowych zazwyczaj, obok symbolu pierwiastka umieszczone s

Na2O + H2O 2NaOH

BaO + H2O Ba(OH)2

N2O5 + H2O 2HNO3

SO3 + H2O H2SO4

Tlenki niektrych pierwiastkw grup IIIa i IVa w reakcji z wod

Wszystkie pierwiastki grup pobocznych tj. IbVIII) (tabela 2) nale

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

1.2 Dysocjacja elektrolityczna.

W roztworze wodnym (lub polarnego rozpuszczalnika) wodorotlenki i kwasy ulegaj

NaOH Na+ + OH- jednostopniowy

Ba(OH)2 BaOH+ + OH- dwustopniowy

BaOH+ Ba2+ + OH-

HCl H+ + Cl- jednostopniowy

H2SO4 H+ + HSO 4 dwustopniowy

Po obu stronach poprawnie napisanego rwnania reakcji s

Rwnania reakcji podane powyej

W roztworach wodnych wielu wodorotlenkw i kwasw zwizki

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

Fe(OH)2 FeOH+ + OH-

FeOH+ Fe2+ + OH-

Podane przykady wskazuj,

Jony OH- obecne s rwnie

NH3 + H2O NH+4 + OH-

cz steczki wody i tworzy kation amonowy NH +4 ,

Przynaleno do mocnych lub sabych elektrolitw jest cech

wodorotlenki metali grup Ia i IIa;

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

H+ + HPbO-2 PbOH+ + OH-

Rys. 1. Amfoteryczny wodorotlenek oowiu(II) dysocjuje jak kwas (a)

1.3 Reakcje w roztworach elektrolitw. Wzory strukturalne.

2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O

Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O

W reakcji zasady z kwasem powstaje sl. Sole nale

Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu dotyczcy

H3PO4 + NaOH NaH2PO4 + H2O - diwodoroortofosforan(V) sodu

H3PO4 + 2NaOH Na2HPO4 + 2H2O - wodoroortofosforan(V) sodu

H3PO4 + 3NaOH Na3PO4 + 3H2O - ortofosforan(V) sodu