POLITECHNIKA DZKA

Katedra Techniki Cieplnej i Chodnictwa

LABORATORIUM
Z TERMODYNAMIKI

wiczenie nr T-11

Temat: Oznaczenie ciepa spalania

i wartoci opaowej paliw pynnych

Opracowa: dr in. Wadysaw Kasieczka

d - 2010

Katedra Techniki Cieplnej i Chodnictwa

90-924 d; ul. Stefanowskiego 1/15
tel. 042 631 23 12; 042 631 23 11; fax 042 636 74 81; e-mail: k15@p.lodz.pl
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

1. PALIWA PYNNE
Paliwami nazywa si w technice materiay charakteryzujce si tym, e:
w procesie spalania wywizuj stosunkowo du ilo energii cieplnej z jednostki masy;
produkty ich spalania stanowi mieszanin gazw, ktra moe by wykorzystana jako czynnik termodynamiczny;
s atwo dostpne ze wzgldu na due zapasy w naturze i moliwo ich atwego wydobycia i przetwrstwa;
ich utleniaczem jest przede wszystkim powietrze atmosferyczne.

Z technicznego punktu widzenia paliwami nazywa si substancje celowo wykorzystywane do otrzymywania

duych iloci ciepa.
Paliwa stosowane w energetyce mona podzieli na naturalne i sztuczne, a ze wzgldu na stan skupienia - na
paliwa stae, cieke i gazowe.

1.1. Klasyfikacja i charakterystyka paliw gazowych

Paliwa gazowe s mieszanin gazw palnych i gazw niepalnych. Do skadnikw palnych mieszanek gazowych
nale: metan CH4, tlenek wgla CO, wodr H2, w mniejszych ilociach amoniak NH3 i wysze wglowodory o wzorze
oglnym CnHm.
Jako skadniki niepalne, tzw. balast, wystpuj najczciej: dwutlenek wgla CO2, azot N2, para wodna H2O,
w mniejszych ilociach siarkowodr H2S, cyjanowodr HCN, dwutlenek siarki SO2 oraz gazy szlachetne jak hel He,
argon Ar i krypton Kr. Wiele surowych paliw zawiera rwnie zanieczyszczenia smoliste oraz w postaci pyu
pochodzenia mineralnego lub organicznego. Niektre paliwa gazowe zawieraj rwnie niewielkie iloci tlenu O2.
Paliwa gazowe [1, 5, 9, 12] mog wystpowa w zoach naturalnych (z reguy razem ze zoami ropy naftowej
lub jako zoa samodzielne) jako gaz ziemny.

Charakterystyk podstawowych paliw gazowych przedstawiono w tablicy 1.1 [1].

Tablica 1.1. Skad i warto opaowa podstawowych paliw gazowych [1]

Warto
Skad % Gsto1)
Nazwa opaowa1) Qj
CO2, CO H2, CH4, CmHn N2, CO2max kJ/m3 kg/m3
Gaz wielkopiecowy 10,2 28,0 2,7 0,3 - 58,5 24,7 4000 1,296
Gaz koksowy:
oczyszczony 2,3 6,8 57,5 22,5 - 7,8 10,2 16550 0,483
nieoczyszczony 2,3 6,8 57,5 22,3 - 7,7 - 17500 0,507
Gaz ziemny: Daszawa 0,1 - - 97,9 0,8 1,2 - 35600 0,730
redni skad gazu ziemnego 0,2 - - 94,0 2,5 3,3 - 35800 -

Gaz biologiczny z fermentacji osadw

35,0 - - 65,0 - - - 25400 1,115
ciekowych
Gaz wietlny miejski 4,0 21,5 51,5 17,0 2,0 4,0 13,77 14700 -
Gaz wodnoczadnicowy 5,0 40,0 50,0 0,3 - 4,7 20,49 10600 -
Gaz generatorowy z koksu 5,0 29,0 2,3 0,3 - 54,7 20,60 4950 -
1) 3
Objto paliw gazowych wyraa si w m mierzonych w warunkach normalnych, tzn. przy cinieniu 101,3 kPa,
w temperaturze 0C (273,15 K).

Paliwa gazowe s take wytwarzane w procesie zgazowania paliw staych (gaz koksowniczy, miejski, wytlewny,
wodny, wielkopiecowy, wietlny, generatorowy, itp.) lub w przetwrstwie ropy naftowej (gaz olejowy, gazy ponaftowe,
propan-butan, itp.).
Wymagania dotyczce skadu i wasnoci fizyko - chemicznych paliw gazowych s opisane w normie PN - 87/C
- 96001 - Paliwa gazowe rozprowadzane wspln sieci i przeznaczone dla gospodarki komunalnej.
Biogaz. Paliwo gazowe jako tzw. biogaz uzyskuje si w procesie fermentacji metanowej biomasy (mieci
komunalne, osady ciekowe, odpady rolinne, odchody zwierzce, itp.) [3].
W technice stosuje si do specjalnych celw nastpujce gazy palne: acetylen, etylen, wodr, metan i inne. Gazy
w stanie skroplonym s stosowane pod nazw paliw pynnych (np. gaz butlowy propan - butan), ktre bezporednio przed
spaleniem na wskutek rozprenia przechodz w stan gazowy.

strona: 2/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Wymagania dotyczce skadu i wasnoci fizyko-chemicznych gazw wglowodorowych s opisane w normie

PN-C-96000:1998 - Przetwory naftowe. Gazy wglowodorowe. Gazy skroplone C3- C4.
Wszystkie znane obecnie paliwa gazowe w stanie surowym zawieraj skadniki substancji biologicznie czynnych,
niejednokrotnie bardzo szkodliwych zarwno dla ludzi jak i zwierzt. Do tego rodzaju toksycznych skadnikw nale:
cyjanowodr, siarkowodr oraz jeden z podstawowych skadnikw przetworzonych paliw gazowych - tlenek wgla.
W celu zmniejszenia niebezpieczestwa przypadkowych zatru paliwami gazowymi stosuje si dodawanie do
nich niewielkich iloci substancji o intensywnym i nieprzyjemnym zapachu, ktry sygnalizuje wydzielanie si gazu -
proces taki nosi nazw nawaniania gazw (wymagania procesu opisane s w normie BN/0547-01/0007 Uzdatnianie
paliw gazowych. Nawanianie).

2. CIEPO SPALANIA I WARTO OPAOWA

Jednym z wanych wskanikw technicznych wszystkich paliw jest ciepo spalania Qs i zwizana z nim warto
opaowa Qj.
Ciepo spalania Qs jest to ilo ciepa, jaka si wydziela przy spalaniu cakowitym i zupenym jednostki
substancji paliwa (1 kmol, 1 kg, 1 m3), jeli wszystkie produkty spalania wracaj do temperatury pocztkowej a para
wodna powstaa po spaleniu paliwa ulegnie wykropleniu.
Przyjmuje si przy tym jako stan odniesienia, stan normalny substratw i produktw spalania, tj. temperatur
0C i cinienie 1 atm.
Wartoci opaow Qj nazywa si ilo ciepa, jaka wydziela si przy spalaniu cakowitym i zupenym jednostki
substancji paliwa (1 kmol, 1 kg, 1 m3), jeli wszystkie produkty spalania wracaj do temperatury pocztkowej a para
wodna powstaa po spaleniu paliwa nie ulegnie wykropleniu.
Przyjmuje si przy tym jako stan odniesienia, stan normalny substratw i produktw spalania, tj. temperatur
0C i cinienie 1 atm.
Spaliny uchodzce z komr spalania i palenisk urzdze technicznych maj wysok temperatur i para wodna
uchodzi ze spalinami w postaci niewykroplonej unoszc ze sob ciepo parowania, z tego powodu do praktycznych
oblicze bilansowych wykorzystuje si pojcie wartoci opaowej.
Warto opaowa Qj jest liczbowo rwna rnicy midzy ciepem spalania Qs a iloci ciepa potrzebn do
odparowania wody zawartej w paliwie oraz powstaej ze spalania wodoru z tego paliwa. Mona j okreli zalenoci:

Qj = Qs - rmw (2.1)
gdzie: Qj, Qs, - warto opaowa i ciepo spalania paliwa, [kJ/kg pal.]; r - ciepo parowania (skraplania) wody
w temperaturze odniesienia (dla 0C, r 2500 kJ/kg wody); mw - cakowita masa wody powstaej przy spalaniu
jednostki masy paliwa, [kg wody/kg pal.].
Dla paliw staych i ciekych przyjto uywa jednostek odnoszcych ilo ciepa do jednostki masy paliwa.
Jednostk ciepa spalania i wartoci opaowej jest [kJ/kg pal.].
Dla paliw gazowych ilo ciepa uzyskanego ze spalania odnosi si take do objtoci paliwa, jak miaoby ono
w okrelonych warunkach odniesienia, najczciej w normalnych warunkach fizycznych (0C, 1 atm.). Najczciej
stosowan jednostk ciepa spalania i wartoci opaowej dla paliw gazowych jest [kJ/nm3pal.].
Ciepo spalania i warto opaowa poszczeglnych skadnikw paliwa podano w tablicy 2.1.
Tablica 2.1. Ciepo spalania i warto opaowa poszczeglnych skadnikw paliwa

Ciepo Warto Ciepo Warto

Jednostka spalania opaowa Jednostka spalania opaowa
Rwnania stechiometryczne
objtociowa1 masowa
Qs Qj Qs Qj
H2 + 02 = H2O kJ/m3 12770 10760 kJ/kg 141974 119169
C + O2 = CO kJ/m3 - - kJ/kg 10216 10216
3
C + O2 = CO2 kJ/m - - kJ/kg 33913 33913
CO + O2 = CO2 kJ/m3 12644 12644 kJ/kg 10132 10132
S + O2 = SO2 kJ/m3 - - kJ/kg 906412351 906412351
3
CH4 + 2O2 = CO2 + 2H2O kJ/m 39858 35672 kJ/kg 55601 49949
3
C2H4 + 3O2 = 2C02 + 2H2O kJ/m 64016 59955 kJ/kg 50786 47562
C2H6 + 3,5O2 = 2CO2 + 3H2O kJ/m3 70422 64351 kJ/kg - -
1) 3
Objto paliw gazowych wyraa si w m mierzonych w warunkach normalnych, tzn. przy cinieniu 101,3 kPa, w
temperaturze 0C (273,15 K).

strona: 3/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

3. OZNACZANIE WASNOCI FIZYKO-CHEMICZNYCH I KALORYCZNYCH

PALIW GAZOWYCH
Charakterystyka gazw, stanowicych paliwo aparatw uytkowanych w energetyce, obejmuje wiele jego
wasnoci fizycznych. Podstawowymi wasnociami paliw gazowych s: gsto i gsto wzgldna, ciepo spalania i
warto opaowa, liczba Wobbego, prdko spalania i granice zaponu, skad chemiczny i zawarto zanieczyszcze.

Prdko spalania gazu podaje z jaka prdkoci, w m/s, przesuwa si pomie wzgldem palnej mieszaniny
gazu i powietrza lub mieszanki paliwa gazowego i tlenu. Prdko spalania gazu zaley od skadu mieszaniny gazu
palnego z utleniaczem (powietrzem lub tlenem). Dla kadego rodzaju gazu palnego istnieje taki skad mieszaniny, dla
ktrego prdko spalania osiga warto najwiksz; jest to maksymalna prdko spalania.

Granice zaponu (zapalnoci) paliwa gazowego wyraaj zawartoci procentowe paliwa gazowego w
mieszaninie paliwowo - powietrznej (lub z tlenem), pomidzy ktrymi zachodzi spalanie tej mieszaniny.
Dolna granica zaponu przedstawia minimalna zawarto paliwa gazowego, poniej ktrej zapon mieszaniny
jest niemoliwy.
Grna granica zaponu jest maksymaln zawartoci paliwa gazowego, powyej ktrej zapon mieszaniny jest
niemoliwy.

Temperatura zaponu jest to najnisza temperatura, jaka jest potrzebna do wywoania zapalenia pomienia.
Temperatury zaponu paliw gazowych mieszcz si w zakresie temperatur od 500C do 750C, istniej due rozbienoci
danych w zalenoci od metod pomiaru.

3.1. Pobieranie prbek paliw gazowych do wykonania oznacze

Sposb pobierania i magazynowania prbek paliw gazowych do wykonania oznacze parametrw i skadu jest
znormalizowany i okrelony w normie BN-75/0540-02 - Paliwa gazowe. Pobieranie prbek paliw gazowych do
oznaczania skadu z wyjtkiem gazw wglowodorowych pynnych. Pobieranie prbek pynnych gazw
wglowodorowych (np. propan - butan) jest podane w normach: PN-C-96000:1998 - Przetwory naftowe. Gazy
wglowodorowe. Gazy skroplone C3- C4 oraz PN-ISO 4257:1993 Skroplone gazy wglowodorowe. Metoda pobierania
prbek.
Rozrnia si bezporednie i porednie pobieranie prbek paliwa gazowego. Bezporedniego pobrania prbki
paliwa gazowego dokonuje si przy natychmiastowym wykonywaniu oznaczania, wtedy ilo gazu naley mierzy
gazomierzem laboratoryjnym. Porednie pobranie prbki paliwa gazowego stosuje si przy pobieraniu prbek rednich
i jednorazowych do aspiratora (zbiornika) lub pipety, z ktrych nastpnie pobiera si gaz do przeprowadzenia
odpowiednich bada.

3.2. Oznaczanie gstoci paliw gazowych

W odniesieniu do paliw gazowych, gsto wyraa mas 1 m3 gazu w warunkach normalnych. Najczciej jako
warunki normalne przyjmuje si cinienie 101,3 kPa i temperatur 0C (273,15 K), ale oprcz temperatury 0C
przyjmowano 15C lub 20C. Gsto wzgldna d paliwa gazowego jest stosunkiem mas jednakowych objtoci gazu i
powietrza, znajdujcych si w takich samych warunkach cinienia i temperatury. Jest to liczba bezwymiarowa. Wartoci
gstoci podstawowych paliw gazowych podano w tablicy 1.1 oraz tablicy 3.1.
Oznaczanie gstoci gazw mona przeprowadzi rnymi metodami opisanymi w [1, rozdz. 2.4, t. I].
Znajc udziay objtociowe ci poszczeglnych skadnikw w paliwie gazowym oraz ich gstoci i i ich gstoci
wzgldne di, mona wyznaczy (zgodnie z norm PN-85/C-04757 - Paliwa gazowe. Obliczanie ciepa spalania, wartoci
opaowej, gstoci, gstoci wzgldnej oraz liczby Wobbego ze skadu gazu) gsto oraz gsto wzgldn d danego
paliwa gazowego.

3.3. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw gazowych

3.3.1. Stanowisko badawcze i aparatura pomiarowa
Zestaw aparatury do oznaczania ciepa spalania paliw gazowych przedstawiono na rys. 3.1. Oznaczanie ciepa
spalania przeprowadza si na podstawie PN-86/C-96002 - Paliwa gazowe. Pomiar ciepa spalania i wartoci opaowej
za pomoc kalorymetru.

strona: 4/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Rys.3.1. Zestaw aparatury do oznaczania ciepa spalania paliw gazowych: 1 - komora spalania, 2 - paszcz wodny, 3
naczynie przelewowe dopywowe, 4 - naczynie przelewowe odpywowe, 5 - zawr, 6 - kurek trjdrony, 7
naczynie do wody chodzcej, 8 i 9 - termometry laboratoryjne, 10 - rurka wypywu skroplin, 11 - gazomierz, 12
zawr do stabilizacji cinienia, 13 - palnik Bunsena, 14 - nawilacz powietrza, 15 - naczynie odbioru skroplin, 16
przewd dopywowy wody chodzcej

Gwne zespoy kalorymetru Junkersa to:

- cylindryczna komora spalania;
- otaczajcy t komor paszcz wodny z rurkami, przez ktre przepywaj spaliny.
Woda chodzca dopywa do paszcza wodnego 2 kalorymetru Junkersa i z niego odpywa przez dwa naczynia
przelewowe 3 i 4, ktre zapewniaj stae natenie przepywu regulowane zaworem 5. Odpywajc wod podczas
ustalania si parametrw cieplnych kieruje si za pomoc kurka trjdronego 6 do zlewu, a podczas pomiaru do
naczynia 7 w celu pniejszego oznaczenia jej masy.
Kalorymetr jest zaopatrzony w termometry laboratoryjne 8 do pomiaru temperatury wody na wlocie i wylocie,
a take do kontroli temperatury spalin odlotowych 9. Skropliny, powstajce ze skraplajcej si wody zawartej
w spalinach, s odprowadzane rurka 10 i podczas pomiaru zbierane w naczyniu 15 i waone.
Paliwo jest podawane, przez gazomierz 11 i zawr stabilizujcy cinienie 12 (0,20,8 kPa), do palnika Bunsena
13 umieszczonego w komorze spalania kalorymetru. Palnik zaopatrzony jest w dysz, odpowiednio dobran dla
badanego paliwa w zalenoci od spodziewanej wartoci ciepa spalania.
Gazomierz jest wyposaony w manometr cieczowy oraz termometr, do pomiaru nadcinienia i temperatury
badanego paliwa gazowego. Powietrze jest nasycane do stanu nasycenia w nawilaczu 14, a paliwo gazowe - poprzez
kontakt z wod w gazomierzu. Nasycenie woda substratw umoliwia ocen iloci wody powstaej w wyniku spalania
wodoru zawartego w paliwie.
Przed wykonaniem pomiaru reguluje si: przepyw paliwa tak, aby spalanie byo cakowite i zupene
(charakterystyczny niebieskozielony stoek pomienia bez powiaty spalin); przepyw wody chodzcej tak, aby redni
temperatur wody na wlocie i wylocie bya rwna temperaturze otoczenia a rnica - rzdu 10 K.
Pomiar mona rozpocz po ustaleniu si temperatur wody na wlocie i wylocie na ustalonym poziomie.
Pomiar naley wykona podczas przepywu 510 dm3 paliwa gazowego, w zalenoci od rodzaju gazu. Po
ustaleniu si warunkw, ustawiamy naczynie pomiarowe pod wylotem wody chodzcej, nastpnie kurek 6 ustawiamy
w pozycji "pomiar" rwnoczenie odczytujemy stan gazomierza, podstawiamy naczynie do odbioru skroplin
i odczytujemy take temperatury wody. Odczyty temperatur wody na wlocie i wylocie naley prowadzi
w jednakowych odstpach czasu (np. co 30 s).
Po spaleniu okrelonej iloci paliwa (odczyt stanu gazomierza) i ostatnim odczycie temperatur, ustawiamy kurek
6 w pozycji odpywu wody do zlewu i oznaczamy mas wody chodzcej, zebranej w naczyniu pomiarowym 7 oraz
mas skroplin w naczyniu 15. Ciepo spalania Qsa, w kJ/m3, paliwa gazowego w odniesieniu do normalnych warunkw
fizycznych mona wyznaczy z zalenoci

strona: 5/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

mw cw t p N Tg
Qsa = (3.1)
Vg ( p g pn )TN

gdzie: mw- masa wody chodzcej zebranej w naczyniu, kg; cw- rednie ciepo waciwe wody w przedziale mierzonych
temperatur, kJ/(kgK); t - przyrost temperatury wody w kalorymetrze, obliczony jako rnica rednich
arytmetycznych temperatur wody na wlocie i wylocie kalorymetru; K; Vg- objto spalonego paliwa gazowego
zmierzona gazomierzem, m3; pN- cinienie odniesienia rwne 101325 Pa; pg- cakowite cinienie gazu przed
gazomierzem, Pa; pn- cinienie nasycenia pary wodnej w temperaturze Tg, Pa; Tg - rednia temperatura gazu w
gazomierzu, K; TN - temperatura odniesienia rwna 273K.

Warto opaowa Qia, w kJ/m3, badanego paliwa w odniesieniu do normalnych warunkw fizycznych oblicza si
ze wzoru
ms r p N Tg
Q aj = Qsa (3.2)
Vg ( p g pn )TN
gdzie: ms- masa zebranych skroplin, kg; r - ciepo parowania wody, przyjmuje si r = 2500 kJ/kg; pozostae oznaczenia jak
we wzorze 3.1.

Obcienie cieplne palnika gazowego, zasilanego rnymi rodzajami paliwa gazowego o tym samym cinieniu
jest proporcjonalne do liczby Wobbego.

3.3.2. Obliczanie wartoci opaowej.

Warto opaow gazw wglowodorowych (pynnych C3 - C 4 ) (Q j ) w kJ/kg obliczy, na podstawie
procentowej zawartoci poszczeglnych wglowodorw oznaczonych zgodnie z BN-71/0532-02, wg wzoru
W przypadku gdy znana jest zawarto poszczeglnych skadnikw palnych w paliwie gazowym (skad
objtociowy ci) i ich wartoci opaowe (Qj)i,w kJ/m3, to warto opaowa danego paliwa gazowego Qj, w kJ/m3, mona
wyznaczy wg wzoru
n
Q j = (Q j ) i ci (3.3)
i =1
Gdy dany jest skad masowy, to
i =n

xQ i ji
Qj = i =1
(3.4)
100
w ktrym: x i - zawarto poszczeglnych wglowodorw 1 n, % (kg/kg), oznaczonych wg BN-71/0 5 3 2 - 0 ;
Qj - wartoci opaowe poszczeglnych wglowodorw 1 n, odczytane z tab. 4.1.

Wynik oblicze wartoci opaowej (3.3 i 3.4) naley zaokrgli do 200 kJ/kg.

3.3.3. Oznaczanie gstoci gazu wglowodorowego (pynnego C3 - C 4 ) w temperaturze 15,6C.

Tablica 3.1. Gsto i objto waciwa poszczeglnych wglowodorw
Gsto Objto waciwa
Wglowodr w temperaturze 15,6C, w temperaturze 15,6C,
kg/m 3 m3/t
Etan C2H6 374 2,674
Etylen C 2H 4 350 2,857
Propylen C 3 H6 522 1,926
Propan C 3 H8 508 1,969
i-buten C4H8 600 1,667
i-butan C4H8 601 1,664
2-buten (trans) C4H8 610 1,639
2-buten (cis) C4H8 627 1,595
1,3-butadien C4H6 627 1,595
1,2-butadien 46 658 1,520
i-butan C4H10 563 1,776
n-butan C 4 H 10 584 1,712
i-pentan C5H12 625 1.600
n-pentan 3 12 631 1,585

strona: 6/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Orientacyjna metoda obliczenia gstoci gazw pynnych w temperaturze 15,6C: gsto skroplonego
gazu w temperaturze 15,6 C (x) obliczy w t/m3, wg wzoru

1
x = (3.5)
vx
w ktrym vx - objto waciwa m3/t, obliczona wg wzoru
i=n

x v i i
vx = i =1
(3.6)
100
w ktrym: xi - zawarto poszczeglnych wglowodorw (x 1 x n ), % ( kg/kg), oznaczona wg BN-71/ 0 5 3 2 -
0 2 , vi - objto waciwa poszczeglnych wglowodorw (v1 vn), m3/t, odczytana z tab. 3.1.
Otrzymany wynik poda w zaokrgleniu do trzeciego miejsca po przecinku.

3.3.4. Oznaczanie prnoci par w temperaturze -15C, 40C i 70C metod obliczeniow.
Prno par (pt) w temperaturze -15C, 40C i 70C obliczy wg wzoru
i =n

u p i i
pt = i =1
(3.7)
100
w ktrym: ui - udziay molowe poszczeglnych wglowodorw (u1 - u n ), % mol., obliczone wg wzoru
xi
100
Mi
ui = i = n (3.8)
xi

i =1 M i

w ktrym: xi - udziay masowe poszczeglnych wglowodorw ( x 1 x n ), % (kg/kg), oznaczone wg BN-71/0532-

02; Mi - masa czsteczkowa poszczeglnych wglowodorw (M1 Mn), kg/kmol, wg tabl.4.1.
3.3.5. Obliczenia liczby Wobbego
Liczba Wobbego W, w MJ/m3, jest to stosunek wartoci ciepa spalania do pierwiastka z gstoci wzgldnej
danego paliwa gazowego
Qs
W= (3.9)
d
Objto gazu wypywajcego z dyszy palnika w jednostce czasu (strumie objtoci paliwa gazowego) jest
odwrotnie proporcjonalna do pierwiastka z gstoci wzgldnej gazu d. Niekiedy odnosi si liczb Wobbego do wartoci
opaowej paliwa gazowego, oznaczajc ja symbolem Wu lub Wj.

Znajc udziay objtociowe ci poszczeglnych skadnikw w paliwie gazowym oraz ich gstoci i i ich gstoci
wzgldne di, mona wyznaczy (zgodnie z norm PN-85/C-04757 - Paliwa gazowe. Obliczanie ciepa spalania, wartoci
opaowej, gstoci, gstoci wzgldnej oraz liczby Wobbego ze skadu gazu) gsto oraz gsto wzgldn d danego
paliwa gazowego.

strona: 7/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

4. OZNACZANIE CIEPA SPALANIA I WARTOCI OPAOWEJ PALIWA

GAZOWEGO
Celem wiczenia laboratoryjnego jest oznaczenie ciepa spalania i wartoci opaowej mieszaniny propanowo-
butanowej o znormalizowanym skadzie wg PN 70/C-96000 Przetwory naftowe. Gazy wglowodorowe (pynne C3
C4)] podanym w tablicy 4.1.
TABLICA 4.1. Dane dla mieszaniny propanowo-butanowej [wg PN 70/C-96000 Przetwory naftowe. Gazy
wglowodorowe (pynne C3 C4)]
Masa
Udziay molowe Udziay masowe Warto opaowa
WGLOWODR WZR czsteczkowa
ui [%] xi [%] Qi [kJ/kg]
M [kg/mol]
Metan CH4 16,04 0,31 0,1 49916
Etan C 2H 6 30,07 6,62 4,0 47491
Propan C 3H 8 44,09 45,18 40,0 46360
i-butan C4H10 58,12 13,36 15,6 45573
n-butan C4H10 58,12 29,13 34,0 45716
1-buten C 4H 8 56,10 2,66 3,0 45301
2-buten trans C 4H 8 56,10 1,78 2,0 45040
3-buten cis C 4H 8 56,10 0,27 0,3 45176
i-pentan C5H12 72,15 0,69 1,0 45242

4.1. Czynnoci przed pomiarem

zway naczynie do wody chodzcej na wadze technicznej;
zway zlewk do skroplin na wadze technicznej;
zawr trjdrony (6) na wylocie wody z kalorymetru ustawi w takim pooeniu aby woda spywaa do kanalizacji;
otworzy przepyw wody chodzcej przez kalorymetr i wyregulowa tak, aby nadmiar spywa przez przelew do
kanalizacji;
otworzy zawory gazu i zapali palnik gazowy;
wyregulowa przepyw gazu i przepustnic na palniku tak, aby pomie by koloru bkitnego bez zabarwienia
tego (spalanie zupene);
palnik umieci w komorze spalania kalorymetru;
wyregulowa zaworem wlotowym przepyw wody chodzcej przez kalorymetr tak, aby osign ustalony przepyw
dla redniej arytmetycznej z mierzonej temperatury wody na wlocie i wylocie z kalorymetru rwnej temperaturze
otoczenia (tw2 + tw1)/2 = tot ;
uzyska ustalone warunki przepywu wody i gazu, cinienia gazu i temperatur wody i gazu.

4.2. Pomiar kalorymetryczny

Do pomiaru przystpi po ustaleniu si w czasie temperatur wody na wlocie i wylocie z kalorymetru. Wyniki
pomiaru zanotowa w tabeli pomiarowej 4.2.

Naley:
podstawi uprzednio zwaone naczynie do wody chodzcej pod wylot z kalorymetru i przygotowa naczynie
pomiarowe do skroplin obok wylotu skroplin, jednoczenie (w tym samym momencie):

odczyta stan pocztkowy gazomierza (dla okrelonego pooenia wskazwki),

przestawi przepyw zaworem trjdronym z poprzedniego pooenia (do kanalizacji) na pooenie przepywu do
naczynia pomiarowego i w tym momencie pod wylot skroplin z kalorymetru podstawi uprzednio zwaone
naczynie do skroplin;

odczyta temperatury wody chodzcej na wlocie i wylocie z kalorymetru, temperatur gazu; nadcinienie gazu,
temperatur spalin;

nastpnych odczytw: temperatury wody chodzcej na wlocie i wylocie z kalorymetru, temperatury gazu;
nadcinienie gazu, temperatury spalin - dokonywa co 30 sek.:

strona: 8/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

odczyta cinienie barometryczne i temperatur otoczenia;

obserwowa stan napenienia naczynia pomiarowego do wody chodzcej i stan zuycia gazu - gdy woda
w naczyniu osignie odpowiedni poziom i rwnoczenie wskazanie gazomierza bdzie okrelone, wtedy naley
jednoczenie:

odczyta stan kocowy gazomierza (pooenie wskazwki),

przestawi przepyw zaworem trjdronym z poprzedniego pooenia (do naczynia pomiarowego) na pooenie
przepywu do kanalizacji, w tym momencie spod wylotu skroplin z kalorymetru odstawi naczynie ze skroplinami;

zway naczynie pomiarowe z wod i naczynie ze skroplinami;

pomiar powtrzy 3-razy.

4.3 Obliczenia bdu laboratoryjnego oznaczania ciepa spalania na podstawie

wynikw pomiaru.
Ciepo spalania oblicza si z zalenoci (3.1) i wyznacza si wartoci rednie wielkoci mierzonych: mw; Vg; pg;
Tg , t; oraz dla wielkoci nie podlegajcych pomiarowi: cw; pn;.

Ustala odchylenia standardowe kadej z mierzonych wielkoci: m ; p ; Tg ; V ; t ; c ;; p

w g g w n
; biorc

pod uwag dokadno pomiarw dla zastosowanych przyrzdw pomiarowych.

Wariancj i odchylenie standardowe wielkoci Qsa oblicza si w tym przypadku z zalenoci (patrz [1],
rozdz.1.10 - szczegowy opis w przykadzie obliczeniowym)
2
dQ a
D Q = s x2i
2 a
s
i dx i

gdzie: xi mierzone wielkoci lub zalene od nich; x - bd pomiaru mierzonych wielkoci

i

W tym celu oblicza si pochodne Qsa (zaleno 10.1) wzgldem jej zmiennych i ustalono ich warto liczbow
Qsa Qsa Qsa Qsa Qsa Qsa Qsa
dla wartoci rednich z pomiarw ; ; ; ; ; ; .
m w p g Tg t Vg cw pn

2 2 2 2 2 2 2
Q a Q a 2 Qsa 2 Qsa 2 Qsa 2 Qsa 2 Qsa 2
Q = s m2 w + s p + T + + V +
g t t V g c cw p pn
+
p T
m w
a
g
g g g w n
s

Sam warto Qsa oblicza si podstawiajc wartoci rednie wielkoci mierzonych do wzoru (7.4)

Jeeli jako przedzia ufnoci przyjmuje si 3 Q a , to wynik pomiaru ciepa spalania okrelamy
s

z dokadnoci
Qsa = Qsa 3 Q a ,
s

strona: 9/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

4.4. Opracowanie wynikw pomiaru.

Wykona wykresy przebiegu zmian przyrostu temperatury tw kalorymetru w czasie pomiarw ciepa spalania
paliwa.
Wyznaczy efekt cieplny wydzielony w kalorymetrze oraz ciepo spalania paliwa Qsa zgodnie z wzorem (3.1)
z uwzgldnieniem uprzednio okrelonej poprawki temperaturowej rnymi metodami.
Obliczy warto opaow (w kJ/nm3 i kJ/kg) badanego paliwa z zalenoci (3.2) na podstawie rednich
wynikw bada.
Obliczy wasnoci fizyko-chemiczne badanego paliwa gazowego: mas czsteczkow, gsto i objto
waciw; prno par.
Obliczy warto opaow (w kJ/nm3 i kJ/kg) badanego paliwa z zalenoci (3.3) i (3.4) na podstawie danych
tablicowych badanego paliwa.
Obliczy liczb Wobbego W dla badanego paliwa, w MJ/m3
Obliczy bd wykonanego oznaczenia ciepa spalania (przykad patrz [1], rozdz.1.10 - szczegowy opis
zasady w przykadzie obliczeniowym)
Przedstawi wasne wnioski i uwagi.

strona: 10/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Tablica pomiarowa 4.2.

Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliwa gazowego.
Temperatura otoczenia to [C] [K]
Cinienie barometryczne pb [Tr] [Pa]

Woda chodzca Skropliny

masa naczynia . [g] masa naczynia [g]
masa naczynia + wody . [g] masa naczynia + skroplin [g]
masa wody - mw . [g] masa skroplin - ms [g]

Paliwo gazowe
Wskazanie pocztkowe Wskazanie kocowe
[l] [m3] [l] [m3]
gazomierza gazomierza
Ilo spalonego gazu [l] .[m3] [nm3] [kg]

Nr pom. woda chodzca paliwo gazowe spaliny

(co 30 s) tw1 [C] tw2 [C] tw [K] tg [C] pg [mmH2O] pg [Pa] ts [C]

Wartoci
rednie

Ciepo spalania paliwa gazowego (z pomiaru) Qs kJ/m3 kJ/kg

Ciepo spalania paliwa gazowego (z oblicze) Qs kJ/m 3
kJ/kg
Warto opaowa paliwa gazowego (z pomiaru) Qj kJ/m 3
kJ/kg
Warto opaowa paliwa gazowego (z oblicze) Qj kJ/m 3
kJ/kg

strona: 11/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

5. BADANIA WASNOCI FIZYCZNYCH I ANALIZA TECHNICZNA

STOSOWANYCH PALIW CIEKYCH
Zakres analizy technicznej ropy naftowej i jej przetworw zosta podany w normie BN-64/0531-03 - Przetwory
ropy naftowej. Analiza techniczna ropy naftowej. W zakres analizy technicznej paliw ciekych wchodzi oznaczanie ich
wasnoci fizyko-chemicznych, w tym gownie oznaczanie: gstoci, lepkoci, temperatury zaponu, temperatury
mtnienia i krzepnicia, ciepa spalania i wartoci opaowej, zawartoci siarki, zawartoci wody, zawartoci pozostaoci
po spopieleniu.

5.1. Klasyfikacja i charakterystyka paliw ciekych

Mineralne paliwa cieke otrzymuje si z przerbki ropy naftowej i chemicznego przetwarzania kopalin wglowych.
Paliwa cieke wykazuj wiele zalet, takich jak wysoka warto opaowa, prawie zupeny brak popiou, nieznaczna
zawarto wilgoci, atwo transportu oraz moliwo atwego sterowania procesem spalania i urzdzeniami do spalania.

Ropa naftowa jest podstawowym surowcem do produkcji paliw ciekych. Surowa ropa jest mieszanin
rnorodnych wglowodorw z zawartoci skadnikw smolistych, asfaltowych i niewielk domieszk kwasw
naftenowych. Skad ropy naftowej zaley od miejsca jej wydobycia i wynosi: C 79,588,7 %, H2 9,614 %, O2
0,16,9%, N2 0,021,1%, S 0,012,2 %. Surowa ropa naftowa jest ciecz oleist o gstej konsystencji. Do
zasadniczych procesw przerbki ropy naftowej nale destylacja, kraking, hydryzacja.

Oleje opaowe (mazut) s gwnym paliwem ciekym stosowanym w energetyce. S one pozostaoci po
destylacji (przy otrzymywaniu benzyn, nafty, itp.) lub w procesie krakingu. Skad oleju opaowego i jego
charakterystyka mog by rne, zalene od gatunku ropy naftowej i sposobu przerobu. Podstawow charakterystyk
olejw opaowych z rnych krajw przedstawiono w tabl. 5.1 [1]. Wymagania stawiane olejom opaowym podano w
normie PN-76/C-96024 - Przetwory naftowe. Oleje opaowe.
Tablica 5.1. Charakterystyka olejw opalowych z rnych krajw [1]

Bliski Byy
Pochodzenie Iran Syria Rafineria Pock
Wschd ZSRR
rednio rednio pozostaoci z destylacji
Gatunek ciki lekki
ciki ciki ropy naftowej
Warto opaowa, kJ/kg 41000 43500 38900 41200 39400
Zawarto siarki w masie palnej, % 3 1,9 3,5 3,5 2,54
Popi, % 0,1 - 0,3 0,01 1,0
Wilgo zwizana, % 0,5 - 2 - -
C02max, % - - 15,5 - -
Temperatura zaponu, C 65 65 125 105 -
Temperatura miknienia, C - - - - 2050
Temperatura pynnoci oleju, C - - - 55 -
Gsto, kg/dm3 - 0,91 0,99 0,981 1,01,05
610 275 100-107 104 1510 91
Lepko, m2/s (cSt)
przy 20C przy 20C przy 80C przy 20C przy 100C przy 150C
80 36 13-15 14 200 12
Lepko, E
przy 20C przy 20C przy 80C przy 20C przy 100C przy 150C

Benzyna stanowi najlejsz frakcje ropy naftowej, wrzc w temperaturze 35220C. Wymagania stawiane
benzynom silnikowym przedstawione s w PN-86/C-96025.0106 - Przetwory naftowe. Benzyny silnikowe. redni skad
benzyn wynosi: C 80,7 %, H2 14,2%, O2 + N2 5,1%, a ciepo spalania - 45220 kJ/kg, warto opaowa 42030 kJ/kg.
Nafta jest produktem destylacji ropy naftowej i ma rednio 85 % C i 15% H2, za jej ciepo spalania wynosi
41870 kJ/kg, a warto opaowa - 39780 kJ/kg.
Oleje napdowe. W silnikach wysokoprnych jako paliwo stosowane s oleje napdowe. S to paliwa cikie,
otrzymywane z destylacji ropy naftowej, jako frakcja skraplajca si bezporednio po nafcie. Temperatura wrzenia olejw
napdowych jest zawarta w granicach 150380 C. rednio oleje napdowe zawieraj: 86,6% C, 12,9% H2, 0,2% O2 + N2,
0,3% S. rednie ciepo spalania olejw napdowych wynosi 44720 kJ/kg, a warto opaowa 41840 kJ/kg.
Alkohole. Jako paliwo stosuje si take alkohol etylowy lub metylowy, ktry jest take spalany w mieszankach
benzynowo - alkoholowych. Ciepo spalania alkoholu etylowego (100%) wynosi 29730 kJ/kg.

strona: 12/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

5.2. Oznaczanie gstoci paliw ciekych

Oznaczanie gstoci paliw ciekych wykonuje si zgodnie z PN-90/C-04004 - Ropa naftowa i przetwory naftowe.
Oznaczanie gstoci. Przewidziano trzy metody oznaczenia: areometrem, waga hydrostatyczna, piknometrem. Metody te
oraz inne zostay opisane take w rozdz. 2 (t.I) [1].
Gsto paliw bardzo czsto okrelana jest wartoci gstoci wzgldnej, ktra stanowi stosunek masy pewnej
objtoci substancji do masy wody destylowanej takiej samej objtoci w okrelonych temperaturach. Gsto wzgldna
okrela si wzorem
mt1 t
d tt21 = = 1
(5.1)
mwt2 wt 2

gdzie: mt1, t1 - masa i gsto danej substancji w temperaturze t1; mwt2, wt2 - masa i gsto wody destylowanej
w temperaturze t2.
Znajomo wielkoci gstoci paliwa umoliwia prawidow kontrol jego iloci, a take daje orientacje odnonie
jego wartoci opaowej (rys. 5.1).

5.3. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw ciekych

Ciepo spalania i warto opaowa paliw zostay zdefiniowane w rozdziale 2. Zaleno ciepa spalania Qs i
wartoci opaowej Qj paliw ciekych w zalenoci od gstoci wzgldnej d1515 zostaa przedstawiona na rys. 5.1 [1].

Rys. 5.1. Zaleno ciepa spalania Qs i wartoci opalowej Qi paliw ciekych zalenoci od gstoci wzgldnej d1515

Oznaczanie ciepa spalania paliw ciekych mona przeprowadzi dwoma metodami:

- poprzez spalanie w bombie kalorymetrycznej zgodnie z norm PN-86/C-04062 - Przetwory naftowe. Oznaczanie
ciepa spalania paliw ciekych w bombie kalorymetrycznej i obliczanie wartoci opaowej;
- za pomoc kalorymetru Junkersa, wyposaonego w specjalny palnik.

5.4. Oznaczanie ciepa spalania paliw ciekych w bombie kalorymetrycznej

i obliczanie wartoci opaowej.
Zasada oznaczania ciepa spalania paliw ciekych jest taka sama jak w przypadku paliw staych. Do oznaczania moe
by uyty zestaw kalorymetryczny pokazany na rys. 5.2 lub podobny (wg PN-86/C- 04062). Prbk paliwa naley pobra
zgodnie z PN-66/C-04000 - Ropa naftowa i przetwory naftowe. Pobieranie prbek. Przy oznaczaniu cikich paliw przed
pobraniem prbki naley paliwo miesza. Produkty o duej gstoci naley przed pobraniem prbki podgrza do
temperatury 4050C i zamiesza.
Prbk paliwa 0,60,8 g odwaamy w tygielku. W przypadku paliw lekkich (z olejem napdowym wcznie), przed
wprowadzeniem odwaki paliwa do tygielka, zakrywa si go przyklejon szczelnie do jego krawdzi bon koloidow.
Prbk paliwa wprowadza si przez specjalny otwr w tygielku lub za pomoc strzykawki z cienk ig, przebijajc bon.
Prbk paliwa lekkiego mona take umieci w specjalnie uformowanej szczelnej ampuce.
Paliwa cikie i o duej lepkoci spala si w niezakrytym tygielku. Zapon prbki nastpuje od drucika oporowego
(o znanym cieple spalania) i zanurzonej w paliwie nitki bawenianej lub paska koloidowego, przyklejonego do ampuki lub
bony koloidowej. Przebieg pomiaru jest identyczny jak w przypadku oznaczania ciepa spalania paliw staych (opis
przedstawiono w instrukcji do wiczenia T-02.

strona: 13/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Ciepo spalania Qsa, w kJ/kg, paliwa ciekego zawierajcego siark na podstawie przeprowadzonego oznaczenia
mona obliczy ze wzoru (wg PN-86/C-04062)
Kt Q2 m2 Q4 m4
Qsa = (91,2 S + Q3V ) + Qs (5.2)
m0
gdzie: K - pojemno cieplna kalorymetru, okrelona poprzez spalanie prbki paliwa wzorcowego (np. kwasu
benzoesowego) w warunkach prowadzonego oznaczenia, kJ/K; t - skorygowany wzrost temperatury, K; Q2 -
ciepo spalania drutu zaponowego w kJ/kg (elazny - 7500, nikielinowy - 3240, konstantanowy - 3140, stalowy -
6690, miedziany - 2510); m2- masa spalonego drutu zaponowego, kg; Q3- ciepo tworzenia roztworu kwasu
zaponowego w iloci rwnowanej 1 ml roztworu NaOH o steniu 0.1 mol/l, wynoszce 0,0058 kJ/ml; V -
objto roztworu NaOH o steniu 0,1 mol/l zuytego do zmiareczkowania wody uytej do przemycia bomby po
spaleniu prbki, ml; Q4 - ciepo spalania bony koloidalnej uytej do zamknicia tygielka lub wykonania ampuki
(dla paliw lekkich), okrelone w czasie specjalnego oznaczenia, kJ/kg; m4 - masa bony koloidalnej, kg; S -
zawarto siarki w badanym paliwie, %; Qs- poprawka na przeliczenie ciepa spalania paliwa oznaczanego, na
ciepo spalania w warunkach standardowych w kJ/kg (benzyny - 75, oleje napdowe - 59, oleje opaowe - 50); 91,2
- ciepo tworzenia kwasu siarkowego z dwutlenku siarki i tworzenia roztworu kwasu siarkowego pod czas spalania
1% siarki zawartej w paliwie.

Warto opaowa badanego paliwa Qia oblicza si ze wzoru

Q aj = Qsa 24,42(8,94 H a W a ) (5.3)

gdzie: Qsa - ciepo spalania wyznaczone ze wzoru (5.2), kJ/kg; Ha - zawarto wodoru w badanym paliwie, %; Wa -
zawarto wilgoci w badanym paliwie (uwzgldnia si gownie dla paliw cikich), %.
Zawarto wodoru Ha, w %, w badanym paliwie mona obliczy ze wzoru (PN-86/C-04062):

- dla benzyn i olejw napdowych:

Ha = 0,001195 Qsa 41,4 (5.4)
- dla olejw opaowych:
Ha = 0,001121 Qsa 37,6 (5.5)
Dopuszcza si oznaczanie zawartoci wodoru w badanym paliwie metod analizy elementarnej.

5.4. Oznaczanie ciepa spalania paliw ciekych za pomoc kalorymetru

Junkersa.
Zestaw kalorymetryczny do oznaczania ciepa spalania paliw gazowych i ciekych produkcji niemieckiej firmy
Werk-Junkalor-Dessau (opis w rozdz. 3.3.1) oprcz palnikw do spalania paliw gazowych, wyposaony jest
w specjalnej konstrukcji palnik do spalania paliw ciekych w czasie oznaczania ciepa spalania paliw ciekych
w kalorymetrze Junkersa. Palnik posiada wymienne dysze odpowiednio dobrane do rodzaju spalanego paliwa
w zalenoci od jego ciepa spalania. Zestaw aparatury do oznaczania ciepa spalania za pomoc kalorymetru Junkersa
jest pokazany na rys. 5.2.
Sposb obsugi samego kalorymetru Junkersa przedstawiony zosta szczegowo w normie PN-86/C-96002 -
Paliwa gazowe. Pomiar ciepa spalania i wartoci opaowej za pomoc kalorymetru oraz w instrukcji obsugi.
C i e p o s p a l a n i a odwaki paliwa ciekego spalonego w palniku kalorymetru Junkersa wyznacza si z
zalenoci
mw cw (t 2 t1 )
Qsa = : (5.6)
m
gdzie: m - masa paliwa spalonego w palniku kalorymetru w czasie pomiaru, kg; mw - masa wody chodzcej, ktra
przepyna przez kalorymetr w czasie spalania zadanej odwaki paliwa, kg; cw- rednie ciepo waciwe wody
w zakresie temperatur pomiaru, kJ/kgK; t1, t2- redni temperatura wody chodzcej na wlocie i wylocie
kalorymetru,C.

strona: 14/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Rys.5.2. Zestaw aparatury do oznaczania ciepa spalania przy pomocy kalorymetru Junkersa:
a) zestaw aparatury w czasie pomiaru;
b) zbiornik z palnikiem: 1 - kalorymetr Junkersa, 2 - zbiornik z palnikiem, 3 - waga laboratoryjna z kompletem
odwanikw, 4 - zbiornik paliwa ciekego, 5 - palnik, 6 - talerzyk na paliwo do rozpalenia palnika, 7 - zawr do
pompowania powietrza do zbiornika, 8 - uchwyt do podwieszenia zbiornika na szalce wagi, 9 - manometr

W a r t o o p a o w a Qia oznaczanego paliwa mona wyznaczy ze wzoru

ms r
Q aj = Qsa (5.7)
m
gdzie: Qsa - ciepo spalania wyznaczone ze wzoru (5.6); m - masa paliwa spalonego w palniku kalorymetru w czasie
pomiaru, kg; ms - masa skroplin uzyskanych ze spalin podczas oznaczania, kg; r - ciepo parowania wody
w temperaturze spalin, kJ/kg.

5.5 Obliczenia bdu laboratoryjnego oznaczania ciepa spalania na podstawie

wynikw pomiaru.
Ciepo spalania oblicza si z zalenoci (5.6)
Wyznacza si wartoci rednie wielkoci mierzonych: mw; m; t oraz dla wielkoci nie podlegajcych
pomiarowi: cw. i ustala odchylenia standardowe kadej z mierzonych wielkoci: m ; m ;;; t ; c
w w
;;; biorc pod
uwag dokadno pomiarw dla zastosowanych przyrzdw pomiarowych.

Wariancj i odchylenie standardowe wielkoci Qsa oblicza si w tym przypadku z zalenoci (patrz [1],
rozdz.1.10 - szczegowy opis w przykadzie obliczeniowym)
2
dQsa 2
2
D Q =
a
s
x i
i dx i

gdzie: xi mierzone wielkoci lub zalene od nich; x - bd pomiaru mierzonych wielkoci

i

a
W tym celu oblicza si pochodne Qs (zaleno 10.1) wzgldem jej zmiennych i ustalono ich warto liczbow dla wartoci
Qsa Qsa Qsa Qsa
rednich z pomiarw ; ;; ;; .
m w m t cw

strona: 15/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

2 2 2 2
Q a Q a 2 Qsa 2 Qsa 2
Q = s m2 w + s m + t + cw
m w m t c w
a
s

a
Sam warto Qs oblicza si podstawiajc wartoci rednie wielkoci mierzonych do wzoru (7.4)

Jeeli jako przedzia ufnoci przyjmuje si 3 , to wynik pomiaru ciepa spalania okrelamy z dokadnoci
Q sa

Qsa = Qsa 3 Q a ,
s

6. OZNACZANIE CIEPA SPALANIA I WARTOCI OPAOWEJ PALIWA

CIEKEGO ZA POMOC KALORYMETRU JUNKERSA

6.1. Czynnoci przed pomiarem

zway naczynie do wody chodzcej na wadze technicznej;
zway naczynie do skroplin na wadze laboratoryjnej;
zawr trjdrony (6) na wylocie wody z kalorymetru ustawi w takim pooeniu aby woda spywaa do kanalizacji;
otworzy przepyw wody chodzcej przez kalorymetr i wyregulowa tak, aby nadmiar spywa przez przelew do
kanalizacji;
napeni palnik badanym paliwem, mocno dokrci korek wlewowy i napompowa go, aby uzyska wymagane
nadcinienie w zbiorniku paliwa
zapali palnik i zawiesi go na wadze laboratoryjnej, a pomie wprowadzi do komory spalania kalorymetru;
wyregulowa zaworem wlotowym przepyw wody chodzcej przez kalorymetr tak, aby osign ustalony przepyw
dla redniej arytmetycznej z mierzonej temperatury wody na wlocie i wylocie z kalorymetru rwnej temperaturze
otoczenia (tw2 + tw1)/2 = tot ;
uzyska ustalone warunki pomiaru.

6.2. Pomiar kalorymetryczny

Do pomiaru przystpi po ustaleniu si w czasie temperatur wody na wlocie i wylocie z kalorymetru. Wyniki
pomiaru zanotowa w tabeli pomiarowej 6.1.
Naley:
na szalce wagi umieci tak mas odwanikw, aby palnik przewaa. Popewnym czasie wskutek wypalania
paliwa osignity zostanie na wadze stan rwnowagi.
w tym momencie przestawi przepyw zaworem trjdronym z poprzedniego pooenia (do kanalizacji) na
pooenie przepywu do naczynia pomiarowego, w tym samym momencie pod wylot skroplin z kalorymetru
podstawi uprzednio zwaone naczynie do skroplin;
rwnoczenie zdj z szalki wagi laboratoryjnej 1025 g odwanikw;
odczyta temperatury wody chodzcej na wlocie i wylocie z kalorymetru, temperatur spalin;
nastpnych odczytw dokonywa co 30 sek.;
odczyta cinienie barometryczne i temperatur otoczenia;
obserwowa stan napenienia naczynia pomiarowego do wody chodzcej i stan wagi - gdy woda w naczyniu
osignie odpowiedni poziom i rwnoczenie waga osignie ponownie stan rwnowagi, wtedy naley jednoczenie:
przestawi przepyw zaworem trjdronym z poprzedniego pooenia (do naczynia pomiarowego) na pooenie
przepywu do kanalizacji i w tym momencie spod wylotu skroplin z kalorymetru odstawi naczynie ze
skroplinami;
zway naczynie pomiarowe z wod i naczynie ze skroplinami;
pomiar powtrzy 3-razy.

strona: 16/18/
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

6.3.. Opracowanie wynikw pomiaru.

Wykona wykresy przebiegu zmian przyrostu temperatury tw kalorymetru w czasie pomiarw ciepa spalania
paliwa.
Wyznaczy efekt cieplny wydzielony w kalorymetrze oraz ciepo spalania paliwa Qsa (w kJ/kg) zgodnie z
wzorem (5.6) z uwzgldnieniem uprzednio okrelonej poprawki temperaturowej rnymi metodami.
Obliczy warto opaow (w kJ/kg i kJ/m3 ) badanego paliwa z zalenoci (5.7) na podstawie rednich
wynikw bada.
Obliczy warto gstoci wzgldnej d1515 (wzr 5.1) oraz odczyta warto ciepa spalania Qs i wartoci
opalowej Qi paliw ciekych zalenoci od gstoci wzgldnej d1515 z wykresu 5.1.
Wyznaczy ciepo spalania Qs i warto opaow Qi (w kJ/kg i kJ/m3) badanego paliwa na podstawie danych
tablicowych badanego paliwa.
Obliczy bd wykonanego oznaczenia ciepa spalania (przykad patrz [1], rozdz.1)
Przedstawi wasne wnioski i uwagi.

LITERATURA:
1. Praca zbiorowa: Pomiary cieplne. Cz. I. Podstawowe pomiary cieplne. WNT, Warszawa 1995; 2001.
2. Winiewski S.: Termodynamika techniczna. WNT, Warszawa 1987, 1995, 1999.
3. Odpowiednie Polskie Normy.
4. Raznjevi K.: Tablice cieplne z wykresami. WNT Warszawa 1966.
5. Bkowski K.: Gazyfikacja. Gazocigi, stacje redukcyjne, instalacje i urzadzenia gazowe. WNT, Warszawa1996.
6. Buraczewski G.,Bartoszek B.: Biogaz. Wytwarzanie i wy korzystanie. PWN. Warszawa 1990.
7. Chomiak J.: Podstawowe problemy spalania. PWN, Warszawa 1977.
8. Karolczuk H.: Racjonalna gospodarka wglem energetycznym. WNT, Warszawa 1978.
9. Kordylewski W. (red.): Spalanie i paliwa. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej; Wrocaw 1999.
10. Rudnicki R.: Okrelenie poprawki rnicy temperatur uwzgldniajcej przepyw ciepa miedzy ukadem a
otoczeniem przy pomiarach kalorymetrycznych. PAK, 1976, nr 8, s.272-274.
11. Skorupski W.: wiczenia laboratoryjne z technologii paliw gazowych. Wyd. Polit. Warsz., Warszawa 1971.
12. Zieleniewski R., Kozakiewicz A.: Aparaty i urzdzenia gazowe. Arkady, Warszawa 1981.

strona: 17/18
 T-11. Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliw pynnych.

Tablica pomiarowa 6.1.

Oznaczanie ciepa spalania i wartoci opaowej paliwa ciekego.

Temperatura otoczenia to [C] [K]

Cinienie barometryczne pb [Tr] [Pa]

Woda chodzca Skropliny

masa naczynia [g] masa naczynia [g]
masa naczynia + wody [g] masa naczynia + skroplin [g]
masa wody - mw [g] masa skroplin - ms [g]

Paliwo cieke:

Nr pom. Prbka 1 m1= Prbka 3 m2= Prbka 2 m3= spaliny

woda chodzca woda chodzca woda chodzca
(co 30 s)
tw1 [C] tw2 [C] tw [C] tw1 [C]] tw2 [C] tw [K] tw1 [C] tw2 [C] tw [C] ts [C]

Wartoci
rednie

Ciepo spalania paliwa ciekego (z pomiaru) Qs kJ/m3 kJ/kg

Ciepo spalania paliwa ciekego (z tablic) Qs kJ/m3 kJ/kg
Warto opaowa paliwa ciekego (z pomiaru) Qj kJ/m3 kJ/kg
Warto opaowa paliwa ciekego (z tablic) Qj kJ/m3 kJ/kg

strona: 18/18/