Przetwrstwo tworzyw polimerowych

wiczenia laboratoryjne
Cz 1
Podrczniki Politechnika Lubelska

Politechnika Lubelska
Wydzia Mechaniczny
ul. Nadbystrzycka 36
20-618 LUBLIN
Tomasz Garbacz
Janusz W. Sikora

Przetwrstwo tworzyw polimerowych

wiczenia laboratoryjne
Cz 1

Politechnika Lubelska
Lublin 2012
Recenzent:
prof. dr hab. in. Elbieta Bociga, Politechnika Czstochowska

Redakcja i skad:
Tomasz Garbacz
Janusz W. Sikora

Publikacja wydana za zgod Rektora Politechniki Lubelskiej

Copyright by Politechnika Lubelska 2012

ISBN: 978-83-62596-73-7

Wydawca: Politechnika Lubelska

ul. Nadbystrzycka 38D, 20-618 Lublin
Realizacja: Biblioteka Politechniki Lubelskiej
Orodek ds. Wydawnictw i Biblioteki Cyfrowej
ul. Nadbystrzycka 36A, 20-618 Lublin
tel. (81) 538-46-59, email: wydawca@pollub.pl
www.biblioteka.pollub.pl
Druk: ESUS Agencja Reklamowo-Wydawnicza Tomasz Przybylak
www.esus.pl
Elektroniczna wersja ksiki dostpna w Bibliotece Cyfrowej PL www.bc.pollub.pl
Nakad: 100 egz.
 Spis Treci

Rozdzia I
Cz teoretyczna
1. Przetwarzalno tworzyw ...... 9
2. Wytaczanie tworzyw ...... 13
3. Wtryskiwanie tworzyw ... 37

Rozdzia II
Cz laboratoryjna
1. Wskanik szybkoci pynicia ..... 45
2. Wytaczanie konwencjonalne ...55
3. Wytaczanie rur .... 69
4. Wytaczanie porujce ....... 77
5. Wytaczanie autotermiczne ...... 89
6. Wytaczanie z granulowaniem .... 99
7. Wytaczanie tamy ..... 109
8. Wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii ...... 121
9. Zdolno tworzywa do przepywu w formie ..... 133
10. Wtryskiwanie konwencjonalne ...... 141
11. Wtryskiwanie porujce ...... 155
12. Wtryskiwanie tokowe ....... 163

5
 Rozdzia I
Cz teoretyczna
1. Przetwarzalno tworzyw
Przetwarzalnoci nazywa si podatno tworzywa przetwarzanego na
zmiany waciwoci, struktury, ksztatu i wymiarw, jakie zachodz podczas
jego przetwrstwa. Przetwarzalno ma due znaczeniu uytkowe. Im lepsza jest
przetwarzalno tym taniej, wydajniej i atwiej jest otrzyma wytwory i prze-
twory o wysokiej jakoci. Przetwarzalno tworzywa okrela si za pomoc
wielkoci zwanych wskanikami przetwarzalnoci, ktre mona podzieli na
dwie grupy ze wzgldu na ich istot fizyczn i chemiczn. Wedug tego kryte-
rium wskaniki dziel si na fizykochemiczne i fizykotechnologiczne, zwane
umownie uytkowymi [1].
Do waniejszych fizykochemicznych wskanikw przetwarzalnoci zalicza
si: lepko, rnice napre normalnych, naprenia wasne, udarno, adhe-
zj, efekt Barusa, wykadnik pynicia, wspczynniki sprystoci i wiele in-
nych.
Waniejszymi uytkowymi wskanikami przetwarzalnoci s: wskanik
szybkoci pynicia, plastyczno prasownicza, natenie przepywu, dugo
spirali tworzywa, stopie wypenienia gniazda schodkowego, liczba cakowicie
wypenionych gniazd formy wielogniazdowej, plastyczno przy ciskaniu,
skurcz przetwrczy, czas utwardzania, naprenie styczne i wiele innych.
Wskanik szybkoci pynicia (MFI) oznacza si dla tworzyw termopla-
stycznych. Przy czym rozrnia si wskanik masowy (MFR) oraz wskanik
objtociowy (MVR) szybkoci pynicia.
Wskanik masowy szybkoci pynicia jest to liczba wyraajca mas sto-
pionego tworzywa w gramach wytoczonego przez dysz o rednicy 1,16 mm
lub 2,10 mm i dugoci 8 mm, pod okrelonym obcieniem, w okrelonej tem-
peraturze, w cigu okrelonego czasu odniesienia. Za czas odniesienia przyjmuje
si 10 min.
Z kolei wskanik objtociowy szybkoci pynicia jest definiowany analo-
gicznie i jest to liczba wyraajca objto tworzywa stopionego w cm3, wyto-
czonego przez dysz o okrelonym ksztacie i rozmiarach pod okrelonym ob-
cieniem, temperatur i w danym czasie odniesienia. Przyrzdem sucym do
oznaczania wskanika szybkoci pynicia jest plastomer obcinikowy, ktre-
go schemat zosta przedstawiony na rys. 1.
Plastometr skada si ze stalowego toka o rednicy 9,48 mm umieszczonego
w otworze stalowego cylindra. Na kocu cylindra znajduje si kapilara (dysza)
z otworem o rednicy 2,10 mm lub rzadziej 1,18 mm i dugoci 8 mm. Na kocu
toczyska znajduje si obcinik odizolowany od niego za pomoc tulejki. Ob-
cinik jest wymienny i czna masa toka z obcinikiem zawiera si w gra-
nicach od 0,3 do 22 kg, w zalenoci od rodzaju tworzywa badanego, temperatu-
ry pomiaru i czasu odcinania. Do ogrzewania przyrzdu su grzejniki elek-
tryczne umieszczone na obwodzie cylindra plastomeru. Utrzymanie nastawionej,

9
danej temperatury zapewnia ukad automatyczny, a do jej odczytu suy naj-
czciej termometr. Na zewntrznej stronie cylindra znajduje si osona.

Rys. 1. Schemat plastomeru obcinikowego: 1tok, 2cylinder, 3dysza, 4toczysko,

5obcinik, 6tulejka izolacyjna, 7grzejniki elektryczne, 8 termometr kontrolny,
9osona plastomeru, 10kreski piercieniowe oznaczajce pocztek i koniec pomiarw

W celu wyznaczenia wskanika masowego szybkoci pynicia, plastometr

wraz z kapilar doprowadza si do danej temperatury, a nastpnie wprowadza
si do otworu cylindra kilka gramw badanego tworzywa, ktre stapia si. Na
toczysko zakada si dany obcinik i wprowadza si do otworu cylindra. Po
kilku minutach dokonuje si pomiaru polegajcego na odcinaniu co pewien
okrelony czas wytaczanych przez dysz odcinkw pomiarowych tworzywa
i okreleniu ich masy. Nastpnie oblicza si mas tworzywa jaka wypynaby
w czasie 10 minut, zgodnie z zalenoci:
600 m
MFR (T, m nom ) = (1)
t
w ktrej T oznacza temperatur badania wyraon w oC, mnommas obcienia
nominalnego w kg, mredni mas wytoczonych odcinkw tworzywa
w gramach, 600 wspczynnik przeliczeniowy (600s = 10 min), todstp czasu
odcinania podany w sekundach, dobierany odpowiednio do badanego tworzywa
(t = 30, 60, 120, 240s) tak, aby dugo odcinka pomiarowego miecia si
w przedziale wartoci od 10 do 20 mm.
Znajc wskanik MFR mona okreli wskanik MVR wedug wzoru:
10 3 MFR
MVR = (2)
(T )

10
 Wskanik szybkoci pynicia zaley od kilku czynnikw np. od redniego
ciaru czsteczkowego polimeru i jego stopnia polimolekularnoci, od stopnia
rozgazienia makroczsteczek, zawartoci skadnikw dodatkowych (zwaszcza
napeniaczy) i rodkw smarujcych.
Warto MFR jest wskazwk dla konstruktorw, technologw
i przetwrcw tworzyw o zachowaniu si tworzywa podczas przepywu
w kanaach przepywowych narzdzi przetwrczych i w gniazdach tych narz-
dzi. Im wiksza jest ta warto, tym dusze mona stosowa drogi pynicia,
tym wicej gniazd mona projektowa, promienie zaokrgle, jak
i pola przekroju poprzecznego przyszych wytworw mog by mniejsze.
Zakres liczbowy wskanika masowego zazwyczaj zawiera si w granicach
od 0 do kilkudziesiciu, jednak najczciej warto MFR wynosi do kilkunastu.
Tworzywa o maym wskaniku szybkoci pynicia mona przetwarza metod
wytaczania, natomiast o wikszym metod wytaczania z rozdmuchiwaniem,
a tworzywa o jeszcze wikszym wskaniku - metod wtryskiwania.
Innym do powszechnie stosowanym wskanikiem przetwarzalnoci two-
rzyw termoplastycznych i utwardzalnych, przeznaczonych gwnie do wtryski-
wania, jest dugo spirali tworzywa. Wskanik ten, oznaczany rnymi meto-
dami (metoda gniazda spiralnego, metoda gniazda schodkowego, metoda gniazd
wielokrotnych) wskazuje na zdolno tworzywa do przepywu i nastpnie wype-
niania gniazda formujcego okrelonej formy wtryskowej [1, 2].
W metodzie gniazda spiralnego forma wtryskowa ma stokowy centralny
kana przepywowy, przechodzcy w kana przepywowy w ksztacie linii spi-
ralnej, przejmujcy funkcj gniazda formujcego (rys. 2). Kana ten moe by
zamknity lub czy si z atmosfer otaczajc form. Pole przekroju po-
przecznego kanau jest na og pkoliste, ale moe by prostoktne, trapezowe
lub inne.

a) b)

Rys. 2. Wygld a) czci formy wtryskowej z gniazdem formujcym w ksztacie spirali

Archimedesa o prostoktnym polu przekroju poprzecznego oraz b) wypraski otrzyma-
nej w tym gniedzie

11
 Pole przekroju poprzecznego kanau zawiera si w granicach od 5 do 35
mm2, natomiast dugo kanau moe wynosi nawet 1,5 m. Stosuje si spirale
Archimedesa lub spirale amane. Wskanikiem przetwarzalnoci jest dugo
spirali tworzywa otrzymanej z danej formy wtryskowej.
Wskanik zaley od wielu czynnikw np. od rodzaju tworzywa, cinienia
wtryskiwania, temperatury tworzywa wtryskiwanego i temperatury formy wtry-
skowej.
Z kolei, w metodzie gniazda schodkowego gniazdo formujce ma ksztat
prostopadocianu o rnej wysokoci, ale tej samej podstawie. Wysoko ta
zmienia si skokowo i moe wynosi np. 2, 4, 7 i 10 mm, co powoduje efekt
schodkw (rys. 3). Tworzywo wypenia gniazdo formy przepywajc z kanau
centralnego, poprzez kana poredni o przekroju trjktnym.

Rys. 3. Wygld przykadowego gnia-

zda formujcego formy wtryskowej
w metodzie gniazda schodkowego

Tam, gdzie wysoko gniazda jest najwiksza, warunki do jego wypeniania

s najlepsze i odwrotnie. Stopie i jako wypenienia gniazda schodkowego s
wskanikami przetwarzalnoci wskanikami wtryskiwalnoci.
Kolejna metoda to metoda gniazd wielokrotnych, zwana rwnie metod
choinkow. Forma wtryskowa jest wielogniazdowa z identycznymi gniazdami
formujcymi rozmieszczonymi symetrycznie wzgldem centralnego kanau
przepywowego. Ksztat i rozmiary centralnego kanau przepywowego, dopro-
wadzajcych kanaw przepywowych oraz gniazd formujcych s rne
i wynikaj ze stopnia w jakim maj by odtworzone warunki produkcyjne.
W zalenoci od warunkw wtryskiwania, warunki przepywu i wypeniania
gniazd formujcych nie s jednakowe, ale najkorzystniejsze wystpuj zawsze
najbliej centralnego kanau przepywowego. Zatem stopie wypenienia kana-
w doprowadzajcych i gniazd formujcych jest wskanikiem wtryskiwalnoci,
a miar jest liczba cakowicie wypenionych gniazd.

12
2. Wytaczanie tworzyw
Wytaczanie ma wrd metod przetwrstwa tworzyw polimerowych naj-
wiksze znaczenie, gdy przetwarza si ni ponad 50% wytwarzanych tworzyw,
ktrych produkcja w 2008 roku przekroczya 245 mln ton. Proces wytaczania
polega na cigym uplastycznianiu tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym
i przepychaniu przez kanay gowicy wytaczarskiej, nastpnie na zestaleniu lub
utwardzeniu otrzymanej wytoczyny [3]. Proces wytaczania jest realizowany
w maszynach przetwrczych, jakimi s wytaczarki. Wytaczarka limakowa,
ktrej istota zostaa opatentowana przez M. Graya ju w 1979 r. w Anglii skada
si z dwch gwnych ukadw, ukadu uplastyczniajcego oraz ukadu nap-
dowego. Ukad uplastyczniajcy jest zakoczony narzdziem przetwrczym
gowic wytaczarsk.
W technologii wytaczania decydujce znaczenie ma uplastycznianie, czyli
odpowiednie przejcie tworzywa wejciowego, na skutek nagrzewania, spra-
nia, ruchu i dziaania si ze stanu na og staego w stan plastyczny. Proces ten
jest najwaniejszym czynnikiem determinujcym wydajno wytaczania i ja-
ko otrzymanej wytoczyny. Tworzywo polimerowe po procesie uplastycznia-
nia musi charakteryzowa si okrelonymi parametrami, a wic temperatur,
cinieniem, stopniem homogenizacji, prdkoci ruchu i nateniem prze-
pywu. Przy czym, wystpuj wiksze lub mniejsze wahania tych wielkoci,
charakteryzowane okrelonym okresem i dan amplitud. Ukad uplastycznia
jcy spenia cztery funkcje podstawowe:
- nagrzewanie, prowadzone w celu zapewnienia zadanego przebiegu zmian
stanw fizycznych tworzywa przetwarzanego, okrelanego temperatur
i jej fluktuacj,
- spranie, majce na celu uzyskanie w tworzywie przetwarzanym zada-
nego przebiegu zmian cinienia, okrelanego wartoci cinienia
i jego pulsacj,
- mieszanie, zapewniajce homogenizowanie czyli ujednorodnienie skadu
i waciwoci, gwnie cieplnych i mechanicznych, jak rwnie struktury
tworzywa przetwarzanego,
- transportowanie, umoliwiajce przemieszczanie tworzywa przez ukad
z uzyskaniem na jego kocu potrzebnej prdkoci wypywu tworzywa
z okrelonym nateniem i ustalon fluktuacj oraz pulsacj.
Czasami ukad uplastyczniajcy jest skonstruowany do speniania take
funkcji pomocniczych, ktrymi mog by na przykad odgazowanie lub poro-
wanie.
Wspczenie istnieje wiele ukadw uplastyczniajcych, ktre mona po-
dzieli na trzy grupy. Do pierwszej grupy zalicza si ukady limakowe, ktre
mog by jednolimakowe lub wielolimakowe, na og dwulimakowe lub
trjlimakowe, czerolimakowe lub planetarne. Drug grup stanowi ukady

13
bezlimakowe, ktrymi s na przykad ukady tokowe (rys. 4), tarczowe (rys.
5), piercieniowe (rys. 6), teledynamiczne i wirnikowe.

Rys. 4. Klasyczny ukad uplastyczniajcy tokowy: 1 dysza cylindra, 2 cylinder,

3 grzejniki elektryczne, 4 tok w przednim skrajnym pooeniu, 5 zasobnik,
6 tok w tylnym skrajnym pooeniu

Rys. 6. Schemat ukadu uplastyczniajcego pie-

rcieniowego: a) przekrj w paszczynie tarcz,
b) przekroje osiowe; 1 tarcze, 2 kierunek obrotu
tarcz, 3 cylinder krtki, 4 wa, 5 kana pie-
Rys. 5. Schemat ukadu rcieniowy prostoktny lub stokowy
uplastyczniajcego tarczowego:
1tarcza, 2cylinder, 3przeciw-
tarcza, 4korpus dyszy, 5zaso-
bnik tworzywa
Natomiast trzeci grup stanowi ukady hybrydowe, a w niej najbardziej
rozpowszechnione to ukady limakowo-tokowe i limakowo-tarczowe. Do tej
grupy mona zaliczy rwnie jeden z nowszych ukadw uplastyczniajcych
ukad Conex [2, 5]. Aktualnie zasadnicze znaczenie ma uplastycznianie za po-
moc ukadu limakowego.

14
 limakowy ukad uplastyczniajcy wytaczarki skada si z zespou mecha-
nicznego utworzonego przez cylinder i obracajcy si w nim limak lub kilka
limakw, zespou nagrzewajco-ochadzajcego, ktry tworz grzejniki
i wentylatory mocowane na cylindrze, z urzdze sterujco-regulujcych oraz
urzdze pomocniczych, na przykad ukadw odgazowujcych lub zaworw
cinieniowych [3, 4].
limaki ukadw uplastyczniajcych jednolimakowych dziel si na limaki
klasyczne, limaki specjalne oraz limaki niekonwencjonalne.
W celu zapewnienia poprawnego przebiegu procesw w ukadzie lima-
kowym, limak klasyczny zosta podzielony na nastpujce podstawowe strefy
funkcjonalne: zasypu, zasilania, przemiany i dozowania (rys. 7).

Rys. 7. Elementy geometryczne limaka klasycznego: I strefa zasypu, II strefa zasi-

lania, III strefa przemiany, IV strefa dozowania; pozostae oznaczenia w tekcie

limak klasyczny jest charakteryzowany elementami geometrycznymi, kt-

rymi s: rednica D limaka, stosunek L/D dugoci czci roboczej do rednicy
zewntrznej, wysoko h zwoju, skok t linii rubowej zwoju, kt s pochylenia
linii rubowej zwoju, szeroko e grzbietu zwoju, krotno i zwojw; zazwyczaj
krotno zwojw wynosi jeden, ale mog by limaki wielozwojowe, redukcja g
objtoci kanau, definiowana jako stosunek objtoci kanau na caym obwo-
dzie limaka na pocztku strefy zasypu do odpowiadajcej objtoci kanau na
kocu strefy dozowania oraz czasami rednica otworu wzdunego do cho-
dzenia limaka. Podstawowy zakres wartoci elementw geometrycznych lima-
ka klasycznego podano w tabeli.
Tabela 1 Wartoci liczbowe elementw geometrycznych limakw

Symbol elementu
geometrycznego D, mm L/D h, mm t, mm s, deg e, mm i g , mm
limaka
(0,05 (0,8 0,06 (0,25
Ukad jednoli- 2 400 3 40 0,3)D 1,2)D (1718) 0,1)D 1 4 1,0 5 0,35)D
makowy

Potrzebn redukcj objtoci kanau wynikajc z kompensacji objtoci

tworzywa wskutek zmiany stanu fizycznego i waciwego sprania mona
w limaku klasycznym osign poprzez zmniejszenie skoku linii rubowej zwo-

15
ju lub poprzez zmniejszenie wysokoci zwoju, wreszcie wskutek jednego
i drugiego jednoczenie. Z uwagi na prostsze i tasze wykonanie limaka,
znacznie czciej stosuje si limak o staym skoku i zmniejszajcej si wysoko-
ci zwoju.
limaki klasyczne maj kana rubowy cigy wzdu caej dugoci czci
roboczej i rni si miedzy sob elementami geometrycznymi. limaki specjal-
ne s zaopatrzone w specjalnej konstrukcji elementy intensyfikujce proces ci-
nania i mieszania tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym. limaki niekonwen-
cjonalne natomiast charakteryzuj si tym, e na czci dugoci roboczej maj
odcinki kanau nierubowego klasycznego, cigego lub niecigego. Obecnie
coraz czciej spotyka si rozwizania konstrukcyjne limakw bdce pocze-
niem rozwiza limakw niekonwencjonalnych i specjalnych.
Powierzchnia zewntrzna cylindra limakowego ukadu uplastyczniajcego
najczciej jest rowkowana na caej dugoci roboczej lub czci jego dugoci
w celu zapewnienia waciwego ochadzania tworzywa przetwarzanego.
W wytaczarce cz dugoci powierzchni wewntrznej cylindra jest najczciej
rowkowana. Rowki przetwrcze na powierzchni wewntrznej cylindra s
wzdune lub rubowe i znajduj si w obszarze pod otworem zasypowym oraz
dalej na dugoci okoo od 3 do 5 rednic limaka, w kierunku gowicy. Elemen-
ty geometryczne (liczba rowkw, kt pochylenia, gboko, kt skrcenia, kie-
runek skrcenia) rowkw przetwrczych mog by niezmienne
w czasie trwania procesu wytaczania (rowki pasywne) lub mona je zmienia
(rowki aktywne) w zalenoci od potrzeb przetwrczych.
Gowica wytaczarska jest narzdziem przetwrczym z otwartym gniazdem
formujcym mocowanym bezporednio do ukadu uplastyczniajcego lub do
uzupeniajcego urzdzenia przygotowawczego, ktrym moe by urzdzenie
filtrujce, pompa zbata lub mieszarka statyczna.
Konstrukcja gowicy wytaczarskiej, niezalenie od jej przeznaczenia, powin-
na uwzgldnia oglne wymagania, gwarantujce prawidowy proces ksztato-
wania wytworu. S to przede wszystkim [5]:
- zapewnienie prawidowego przepywu tworzywa w kanaach przepywo-
wych, tak aby w rezultacie uzyska wymagany ksztat oraz wymiary wy-
twarzanej wytoczyny,
- umoliwienie prowadzenia procesu wytaczania z jak najwikszym nat-
eniem przepywu tworzywa,
- uksztatowanie oraz cechy geometryczne kanaw przepywowych gowi-
cy powinny wyklucza tworzenie si stref zastoju tworzywa oraz zapew-
nia dostatecznie duy opr przepywu tworzywa, wytwarzajc odpo-
wiednie cinienie na czole limaka i zapewniajc waciwe mieszanie
i homogenizacj tworzywa przetwarzanego, a take stabilizacj cinienia
na okrelonym, wysokim poziomie,

16
 - zapewnienie dostatecznej wytrzymaoci, w warunkach wysokiego cinie-
nia i temperatury poszczeglnych, materiau elementw konstrukcyjnych
gowicy i ich pocze,
- nadanie odpowiedniego ciaru gowicy i zwartoci jej konstrukcji, ze
wzgldu na wymagan stabilno ciepln, a take jak najmniejszej liczby
paszczyzn podziau, ze wzgldu na jej szczelno,
- zabezpieczenie powierzchni kanaw przepywowych gowicy przed agre-
sywnym dziaaniem tworzyw,
- w przypadku koniecznoci wpywania na zalecane warunki procesu wyta-
czania, w szczeglnoci na warunki w gowicy wytaczarskiej, umoliwie-
nie regulacji natenia wypywu tworzywa z dyszy gowicy.
Powstao wiele rnych rozwiza konstrukcyjnych gowic wytaczarskich,
rwnie opatentowanych, rnicych si midzy sob konstrukcj poszczegl-
nych zespow funkcjonalnych gowicy, sposobem dziaania, doprowadzeniem
tworzywa do dyszy wytaczarskiej oraz przeznaczeniem.
Gowice wytaczarskie mona podzieli na dwie grupy, w zalenoci od ro-
dzaju otrzymywanego wytworu oraz od pooenia dyszy gowicy wzgldem
ukadu uplastyczniajcego. Do pierwszej grupy zalicza si gowice do kszta-
townikw, do folii rurowej, pyt i folii paskiej, do powlekania, granulowania,
rozdmuchiwania pojemnikw. Do drugiej grupy zalicza si gowice proste
(wzdune), ktrych wlot i wylot tworzywa znajduj si w jednej osi, pokrywa-
jcej si z osi ukadu uplastyczniajcego, gowice ktowe (skone), w ktrych
wlot tworzywa bdcy w osi ukadu uplastyczniajcego jest pod pewnym ktem
w stosunku do osi wylotu tworzywa oraz gowice krzyowe (poprzeczne), gdzie
wlot i wylot tworzywa usytuowane s prostopadle wzgldem siebie (rys. 8).
Przyjmujc, jako kryterium podziau gowic liczb tworzyw w wytworze dzieli
si je take na jednotworzywowe i wielotworzy-wowe, natomiast ze wzgldu na
sposb dziaania gowic dzieli si je na cigego dziaania (standardowe) i cy-
klicznego dziaania (kumulacyjne). Jednak, w niektrych przypadkach, tylko
precyzyjne nazwanie gowicy wytaczarskiej, stanowice poczenie wymienio-
nych kryteriw, na przykad gowica krzyowa, trjtworzywowa do rozdmuchi-
wania pojemnikw cyklicznego dziaania, daje moliwo penego, jednoznacz-
nego okrelenia i scharakteryzowania gowicy.
W konstrukcji gowic wytaczarskich mona wyrni kilka zespow funk-
cjonalnych, ktre okrela si w zalenoci od zadania, jakie speniaj w gowicy.
S to: zesp ksztatujcy (w tym dysza gowicy) bezporednio nadajcy wy-
tworowi ksztat i wymiary przekroju poprzecznego przy uwzgldnieniu zjawiska
skurczu przetwrczego (pierwotnego i wtrnego) oraz efektu Barusa, zesp
integracyjny czcy gowic z cylindrem ukadu uplastyczniajcego, zesp
kanaw przepywowych wlotowy i rozprowadzajcy oraz czasami rozdziela-
jcy tworzywo, zesp nagrzewajcy wraz z ukadem pomiaru i regulacji tempe-
ratury, zesp elementw ustalajcych, centrujcych i czcych oraz zesp
uzupeniajcy, ktrym moe by na przykad zesp napdowy obrotowego

17
rdzenia lub dyszy albo siownik hydrauliczny wyciskajcy tworzywo ze zbiorni-
ka kumulacyjnego gowicy.

a)

c)
b)

Rys. 8. Wygld gowicy: a) wzdunej (Hans Weber Maschinenfabrik, Niemcy),

b) poprzecznej (Guill Tool&Engineering, USA), c) ktowej (Rieter Automatic, Niemcy).

Cech wspln wszystkich stosowanych rozwiza konstrukcyjnych gowic

wytaczarskich jest to, e kada gowica posiada stref prowadzenia rwnolege-
go tzw. dysz, w ktrej wymiary szczeliny pozostaj stae. W strefie tej nastpu-
je relaksacja powstaych napre i deformacji uplastycznionego tworzywa, jak
rwnie w warunkach ustalonej temperatury ksztatuj si wymiary i waciwo-
ci wytaczanego wyrobu, zwaszcza jego warstwy wierzchniej.
Wytaczarka jednolimakowa z zamocowanym do niej narzdziem jest przed-
stawiona przykadowo na rys. 9. limak wykonuje tylko ruch obrotowy, ktry
jest przekazywany z silnika elektrycznego przez przekadnie redukcyjn, lima-
kow lub bezporednio na wa limaka. Cylinder ukadu uplastyczniajcego

18
wytaczarki w okolicy zasobnika jest chodzony wod lub powietrzem, aby nie
dopuci do nagrzewania si granulek tworzywa w zasobniku (czego nastp-
stwem byoby uplastycznianie ich warstwy wierzchniej i wzajemne czenie, co
z kolei utrudniaoby pobieranie granulek przez limak) oraz przenoszenia ciepa
z ukadu uplastyczniajcego do ukadu napdowego.

Rys. 9. Wytaczarka jednolimakowa: A ukad uplastyczniajcy, B ukad napdowy,

C gowica wytaczarska, 1 limak, 2 zasobnik tworzywa, 3 oysko, 4 koa
zbate, 5 kruciec do chodzenia limaka od wewntrz, 6 przekadnia do bezstopnio-
wej regulacji prdkoci obrotowej, 7 silnik elektryczny, 8 przekadnia pasowa,
9 strefa zasypu chodzona wod, 10 wentylatory chodzce, 11 filtr tworzywa,
12 grzejniki elektryczne, 13 dysza gowicy wytaczarskiej [3]

Tworzywo z zasobnika dostaje si do kanau limakowego ukadu uplastycz-

niajcego wytaczarki, w ktrym jest nagrzewane, sprane, mieszane
i transportowane do gowicy wytaczarskiej zaopatrzonej w dysz, ktra nadaje
wypywajcemu z ukadu uplastyczniajcego strumieniowi tworzywa ustalony
ksztat i wymiary w przekroju poprzecznym przy uwzgldnieniu efektu Barusa
i zjawiska skurczu.
Efekt Barusa jest cech stopionych polimerw polegajca na tym, e na wy-
locie z kanau przepywowego nastpuje nage rozszerzenie wypywajcego
strumienia pynu. Na skutej efektu Barusa przekrj poprzeczny wytoczyny nie

19
jest rwny przekrojowi poprzecznemu wylotu dyszy (rys. 10). Wzorw do obli-
cze uytecznych w praktyce inynierskich dotychczas cigle brak i z tego po-
wodu przekrj poprzeczny dyszy podczas projektowania gowicy jest wykony-
wany wstpnie, a nastpnie po wykonaniu gowicy jest ksztatowany ostatecznie
w prbach bezporednich z danym tworzywem i wytaczark.

Rys. 10. Przekrj poprzeczny: a) dyszy, b) wytoczyny, c) dyszy do wytaczania prtw

PVC nieplastyfikowanego o wymiarach nominalnych 4 x 6 mm

Warto liczbowa efektu Barusa jest okrelana rnymi wzorami

w zalenoci od przyjtej konwencji i moliwoci pomiarowych. Najoglniej
wyznacza si j jako stosunek wielkoci charakteryzujcej strumie tworzywa
opuszczajcego kana do odpowiedniej wielkoci charakteryzujcej kana,
w literaturze najczciej przyjmuje si:
- stosunek rednicy ds strumienia opuszczajcego kana do rednicy
dk kanau
d
1 = s 100% (3)
dk
- stosunek powierzchni As pola przekroju poprzecznego strumienia do pola
Ak przekroju poprzecznego kanau
As
2 = 100% (4)
Ak
- stosunek objtoci Vs odcinka strumienia o umownej dugoci do odpo-
wiadajcej objtoci Vk kanau
Vs
1 = 100% (5)
Vk

20
 Pomiary wymienionych wielkoci mog odbywa si w rnej temperaturze,
a pomiary dotyczce strumienia w rnym czasie od chwili opuszczenia kanau
przez strumie. Wyrnia si tutaj dwa wane przypadki. Pierwszy, gdy pomiary
wielkoci charakteryzujcych strumie i kana odbywaj si w temperaturze
przetwrstwa danego tworzywa. Drugi, gdy pomiary wymienionych wielkoci
przeprowadza si w temperaturze umownej np. 20oC oraz po np. 24 godzinach
od opuszczenia kanau przez strumie. W pierwszym przypadku mierzy si war-
to liczbow efektu Barusa w sensie klasycznym, za w drugim przypadku
koryguje si j o skurcz tworzywa i skurcz materiau, z ktrego wykonany jest
kana przepywowy. Dlatego te tak okrelana wielko nosi nazw skorygowa-
nej wartoci liczbowej efektu Barusa [3].
Warto najczciej jest rwna od 130 do 250% (rys. 11), ale spotyka si
przypadki, e wynosi nawet ponad 500%. Zaley ona od wielu czynnikw,
gwnie od prdkoci cinania, temperatury tworzywa, cinienia tworzywa, cza-
su przebywania tworzywa w kanale, od ksztatu i wymiarw kanau np. jego
dugoci.

Rys. 11. Zaleno wartoci liczbowej efektu Barusa od prdkoci cinania polipro-
pylenu w rnej temperaturze [3]

Na og powiksza si przy wzrocie prdkoci cinania i cinienia, nato-

miast maleje przy wzrocie temperatury, czasu przebywania tworzywa w kanale
i dugoci kanau.
Podstawowe znaczenie w procesie wytaczania ma zaleno objtociowego
natenia przepywu tworzywa z ukadu uplastyczniajcego od spadku cinienia
w strefie dozowania (nazywan charakterystyk strefy dozowania ukadu
uplastyczniajcego) rozpatrywana cznie z t sam zalenoci odniesion do
dyszy gowicy wytaczarskiej (charakterystyka dyszy gowicy wytaczarskiej).

21
 Obie charakterystyki tworz cznie charakterystyk procesu wytaczania
(rys. 12), a punkt przecicia obu charakterystyk nosi nazw punktu pracy wy-
taczarki. Proces wytaczania ze wzgldu na sposb doprowadzenia ciepa nie-
zbdnego do uplastyczniania tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym mona
podzieli na wytaczanie konwencjonalne oraz wytaczanie autotermiczne.
Inny podzia dotyczy struktury otrzymanej wytoczyny, rozrnia si wic wy-
taczanie wytoczyny litej i wytaczanie wytoczyny porowatej (wytaczanie
porujce). Wyrni naley jeszcze wytaczanie powlekajce, wytaczanie
z rozdmuchiwaniem, wytaczanie z granulowaniem oraz wspwytaczanie [3].

Rys. 12. Charakterystyka procesu wytaczania: 1, 2 charakterystyka strefy dozowania

ukadu uplastyczniajcego, 1, 2, 3 charakterystyka dyszy gowicy wytaczarskiej,
A punkt pracy wytaczarki; 1 pyn nieniutonowski, 2 pyn niutonowski,
prdko obrotowa limaka (1 > 2 > 3)

Wytaczanie autotermiczne. Ju w latach pidziesitych ubiegego wieku,

stwierdzono, e proces uplastyczniania tworzywa termoplastycznego w ukadzie
uplastyczniajcym wytaczarki jednolimakowej moe przebiega bez potrzeby
nagrzewania cylindra tzn. stosowania grzejnikw na cylindrze wytaczarki lub
wykonywania kanaw grzejnych w ciance cylindra. Strumie ciepa genero-
wany wskutek tarcia tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym, moe by wystar-
czajcy do przebiegu procesu wytaczania. Aby generowanie ciepa tarcia byo
dostateczne, prdko obwodowa limaka powinna by stosunkowo dua
i wynosi od 1 do 1,5 m/s. Wystpuj jednak przy tym problemy w sterowaniu
generowaniem ciepa wzdu ukadu uplastyczniajcego. Moe to powodowa
przegrzanie, a nawet destrukcj zarwno ciepln, jak i mechaniczn tworzywa,
zwaszcza w strefie dozowania, pogarszajc jako wytoczyny i uniemoliwia-
jc wytaczanie wielu tworzyw. Konieczno zmieniania prdkoci limaka,

22
nawet w odniesieniu do tego samego tworzywa, ale rnych jego partii, powodu-
je wahania natenia przepywu tworzywa, co pociga za sob trudnoci we
wzajemnym dostosowaniu elementw skadowych linii technologicznej wyta-
czania. Duy moment obrotowy limaka, wynikajcy z intensywnego cinania
tworzywa powoduje znaczne naprenia w materiale limaka, mogce przekra-
cza jego wytrzymao na skrcanie.
Tworzywo w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki nagrzewane jest bez-
porednio wskutek tarcia zewntrznego granulek tworzywa o siebie i po-
wierzchnie robocze cylindra i limaka oraz tarcia wewntrznego makroczste-
czek polimeru i czstek napeniacza.
Podstawowymi zaletami wytaczania autotermicznego s: wysoka sprawno
energetyczna i niskie jednostkowe zuycie energii, dobra homogenizacja, due
natenia przepywu tworzywa, krtki czas przebywania tworzywa w ukadzie
uplastyczniajcym. Wytaczarki autotermiczne maj mniejsz mas (brak prze-
kadni redukcyjnej), s bardziej zwarte oraz wymagaj mniejszej powierzchni do
ich zainstalowania w porwnaniu z wytaczarkami konwencjonalnymi.
Proces wytaczania autotermicznego stosuje si jak dotychczas do wytacza-
nia tworzyw olefinowych. Mimo, e w ostatnich latach coraz wyraniej mwi
si o zaletach i moliwociach tego rodzaju wytaczania to jednak wykorzystanie
wytaczarek dziaajcych autotermicznie ogranicza si w zasadzie do otrzymy-
wania folii i powlekania izolacj rnego rodzaju przewodw m. in. kabli elek-
trycznych i przewodw telekomunikacyjnych.
Wytaczanie porujce. Wytaczanie tworzyw porowatych rni si od wy-
taczania tworzyw litych tym, e wytworowi w wyniku procesu przetwrczego,
nadaje si struktur dwufazow tworzywo-gaz o moliwie maych i rwnomier-
nie rozmieszczonych pcherzykach gazu. Struktur porowat uzyskuje si po
wprowadzeniu do tworzywa rodka porujcego, w postaci gazu obojtnego,
cieczy niskowrzcej lub ciaa staego, ktry jeli jest w stanie ciekym lub sta-
ym, przechodzi w gaz w okrelonych warunkach procesu wytaczania.
Gazy obojtne i ciecze niskowrzce wprowadza si pod cinieniem za pomo-
c specjalnych urzdze dozujcych, bezporednio do strefy zasilania ukadu
uplastyczniajcego wytaczarki w czasie wytaczania. Natomiast niektre ciecze
i ciaa stae miesza si z tworzywem, tak jak pigmenty, przed dostarczeniem do
zasobnika wytaczarki lub s wprowadzane do tworzywa ju w procesie jego
wytwarzania. Gdy w odpowiedniej temperaturze rozpoczyna si proces wydzie-
lania gazu, tworzce si liczne mikrobanieczki ulegaj natychmiast, dziki wy-
sokiemu cinieniu i rozwiniciu powierzchni, rozpuszczeniu w otaczajcym
tworzywie.
Strumie tworzywa przetwarzanego, wraz z rozpuszczonym w nim gazem
jest transportowany pod cinieniem do gowicy wstpnie formujcej wytwr.
Cinienie to powinno by na tyle due, by a do wylotu z dyszy gowicy wyta-
czarskiej, gaz nie wydzieli si w postaci odrbnej fazy (mikrobanieczek)
w strumieniu tworzywa. Gdyby to nastpio, na skutek naprenia cinajcego

23
w przepywajcym tworzywie, ulegyby zniszczeniu mechanicznemu przegrody
rozdzielajce banieczki gazu i nie mona by uzyska jednorodnej struktury po-
rowatej. Powstajce pory mog by wypenione zarwno powietrzem, jak
i rnymi gazami, na przykad CO2 oraz N2, ale zostaj one pniej w wyniku
dyfuzji, zastpione powietrzem.
Cinienie tworzywa ronie wzdu ukadu uplastyczniajcego, nieco zmniej-
sza si w kocowej czci ukadu i na pocztku gowicy wytaczarskiej oraz
spada gwatownie w dyszy gowicy a do cinienia atmosferycznego
(rys. 13). Cinienie gazu wzrasta najpierw do intensywnie, pniej wolniej,
a zaczyna spada gwatownie w kocowej czci dyszy i przede wszystkim po
opuszczeniu dyszy przez wytoczyn.

Rys. 13. Przebieg cinienia tworzywa (a) oraz gazu (b) wzdu dugoci ukadu upla-
styczniajcego (1) i dyszy gowicy (2)

Warunkiem uzyskania korzystnej struktury porowatej tworzywa w procesie

wytaczania jest waciwy rozkad temperatury w ukadzie uplastyczniajcym
wytaczarki i gowicy. Temperatura gowicy powinna by bliska temperatury
rozkadu rodka porujcego. Duy wpyw na jako wytworu porowatego wy-
wiera take prdko wytaczania. W warunkach maej prdkoci wytaczania
proces porowania zachodzi w pobliu dyszy gowicy, co moe spowodowa
powstawanie nierwnomiernej struktury porowatej.
rodek porujcy dobiera si odpowiednio do rodzaju tworzywa w ten sposb,
aby temperatura jego rozkadu bya wysza od temperatury topnienia tworzywa,
ale nisza od temperatury wytaczania tworzywa. Tworzywo porowate w stanie
ciekym nie jest jeszcze ukadem stabilnym, gdy w wyniku dziaania napicia
powierzchniowego na granicy faz: tworzywo - gaz oraz dyfuzji, zmniejsza si
ilo porw w tworzywie, ale powikszaj si ich rozmiary, co jest efektem nie-
podanym. Powstae pory powikszaj si do chwili osignicia stanu rwno-

24
wagi midzy cinieniem gazu a napiciem powierzchniowym. Korzystn struk-
tur tworzywa o maych porach, zachowuje si w gotowym wytworze przez jak
najszybsze jego ochadzanie i zestalanie.
Ochadzanie wytoczyny porowatej (zakres i intensywno) w decydujcy
sposb wpywa na tworzenie jej struktury porowatej. W zalenoci od tempera-
tury ochadzania, mona uzyska rny stopie porowatoci struktury wytoczy-
ny, przy czym zestalanie wytworw porowatych trwa duej ni litych. Wpraw-
dzie pojemno cieplna tworzywa porowatego jest mniejsza, ale znacznie pogar-
sza si jego przewodzenie ciepa. Aby zniwelowa niekorzystne efekty zmian
struktury tworzywa porowatego przed jego ochadzaniem, mona regulowa
lepko tworzywa porowatego przez dobr odpowiedniej jego gstoci.
Do wytwarzania wytworw o strukturze porowatej, mona stosowa maszy-
ny i urzdzenia standardowe, umoliwiajce jednak dobr dyspersj poroforw
i innych rodkw pomocniczych, z zachowaniem staych warunkw cieplnych.
Wytaczarki powinny mie dugo limaka co najmniej 25 D.
Wytaczanie powlekajce. Proces ten naley do najstarszych odmian wyta-
czania. Za pomoc wytaczania mona powleka tworzywami rne ksztatow-
niki, rury, tamy, ale przede wszystkim kable elektryczne i telekomunikacyjne.
Proces powlekania odbywa si w gowicy wytaczarskiej ktowej lub te za ni.
W procesie tym cz si adhezyjnie dwa materiay: przemieszczajcy si ru-
chem prostoliniowym kabel i przepywajce tworzywo. Pocztkowo tworzywo
przepywa pod pewnym ktem do kabla, nastpnie wielokrotnie zmienia kieru-
nek i ostatecznie otacza kabel powok.
Na rysunku 14 zostay przedstawione podstawowe moliwoci wytaczania
powlekajcego. W pierwszej, nazywanej wytaczaniem powlekajcym podci-
nieniowym (rys. 14a) tworzywo i kabel cz si tu po opuszczeniu gowicy.
Jest to w istocie proces wytaczania rury i obciskania jej na kablu pod wpy-
wem wytworzonego pomidzy nimi podcinienia. Dziki tej metodzie istnieje
wiksza moliwo powlekania kabli o rnych ksztatach przekroju poprzecz-
nego. Jednake du wad jest w tym przypadku konieczno stosowania ukadu
do wytwarzania podcinienia tj. pompy podcinieniowej, przewodw oraz uka-
du pomiarowego i regulacyjnego.
Druga metoda pozwala na poczenie tworzywa z kablem bezporednio
w gowicy wytaczarskiej. W tym przypadku czenie odbywa si pod wpywem
cinienia tworzywa w dyszy. Z tego te wzgldu proces ten nosi nazw wyta-
czania powlekajcego cinieniowego (rys. 14b).

25
Rys. 14. Podstawowe moliwoci wytaczania powlekajcego: a) prniowe,
b) cinieniowe; 1 kocwka gowicy, 2 kabel, 3 prowadnik kabla, 4 tworzywo,
5 kierunek ruchu kabla przed powleczeniem i po nim, 6 kierunek ruchu tworzywa
wyjciowego

Zalet w tym przypadku jest moliwo otrzymywania bardzo cienkich po-

wok, nawet o gruboci 0,01 mm. Wad stanowi ograniczenie do wytwarzania
kabli jedynie o przekroju koowym lub zblionym do niego, a take trudno
w utrzymaniu jednakowej gruboci powoki na caym obwodzie kabla.
Podczas wytaczania kabli optotelekomunikacyjnych, przed naoeniem na
kabel powoki z tworzywa nastpuje nawinicie na orodek kabla wzmocnienia
z wkien amidowych, nastpnie na tak przygotowany orodek zostaje wyto-
czona powoka.
Wytaczanie z rozdmuchiwaniem. Proces wytaczania z rozdmuchiwaniem
moe przebiega przy nieograniczeniu mechanicznym procesu rozdmuchiwania
i wwczas nazywa si umownie wytaczaniem z rozdmuchiwaniem swobod-
nym. Proces ten polega na wytoczeniu folii rurowej i natychmiastowym jej
rozdmuchaniu za pomoc powietrza o nieznacznym cinieniu i wycigniciu za
pomoc urzdzenia odbierajcego. W czasie rozdmuchiwania zachodzi przede
wszystkim rozciganie w kierunku poprzecznym, natomiast podczas wycigania
nastpuje rozciganie w kierunku wzdunym. Aby lepiej sterowa procesem
rozcigania poprzecznego i wzdunego, folia rurowa jest ochadzana bezpo-
rednio za dysz gowicy w strumieniu powietrza z urzdzenia nadmuchujcego.

26
 Wyrnia si trzy odmiany metody wytaczania z rozdmuchiwaniem swobo-
dnym: pionowo w gr, pionowo w d oraz poziomo (rys. 15). W kadym
z tych przypadkw linia technologiczna wytaczania z rozdmuchiwaniem swo-
bodnym skada si z wytaczarki z gowic z dysz szczelinow piercieniow,
urzdzenia nadmuchujcego, urzdzenia spaszczajcego foli rurow, urzdze-
nia odbierajcego i urzdzenia nawijajcego. Najczciej spotyka si wytacza-
nie z rozdmuchiwaniem swobodnym pionowo w gr. W metodzie tej mona
dokadnie kontrolowa proces rozcigania poprzecznego i wzdunego. Wyta-
czana folia rurowa jest ochadzana bezporednio za dysz gowicy poprzecznej
w strumieniu powietrza nadmuchiwanego ze szczelin piercieni chodzcych
przymocowanych do gowicy i do konstrukcji nonej. Do piercieni tych dopro-
wadza si powietrze z dmuchawy lub sprarki. Powietrze rozdmuchujce
wprowadza si do wntrza foli rurowej poprzez otwr koowy wykonany
w rdzeniu dyszy gowicy. Po ochodzeniu folia rurowa jest spaszczana za po-
moc dwch pyt lizgowych ustawionych wzgldem siebie pod pewnym ktem
i dwch wakw obrotowych. Urzdzenie odbierajce stanowi natomiast dwa
walce dociskane do siebie, za pomoc spryny, z ktrych jeden jest napdzany
za pomoc silnika elektrycznego z bezstopniow regulacj prdkoci obrotowej.
Na skutek siy tarcia wystpujcej pomidzy foli a walcami nastpuje wyci-
ganie spaszczonej folii rurowej. Nastpnie folia jest nawijana na wale urzdze-
nia nawijajcego.
W metodzie wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym pionowo w d,
wytaczarka jest ustawiona powyej urzdzenia odbierajcego. W przeciwie-
stwie do poprzedniej metody, ciepe powietrze pochodzce od gowicy wyta-
czarskiej nie powoduje zakce w ochadzaniu folii rurowej. Zakcenia mog
by natomiast spowodowane ruchami zimnego powietrza w pomieszczeniu,
w ktrym odbywa si proces. Wad tej metody jest moliwo deformowania si
folii oraz niekontrolowane wyciganie z dyszy gowicy pod wpywem wasnego
ciaru. W praktyce wpyw ciaru folii rurowej jest agodzony przez podtrzy-
mujce dziaanie wakw urzdzenia spaszczajcego i odbierajcego.
Poziome wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii prowadzi si przy uyciu
gowicy wzdunej. Do zalet poziomego wytaczania folii rurowej mona zali-
czy atwy dostp do wszystkich urzdze linii technologicznej. Wad jest zwi-
sanie folii rurowej pod wasnym ciarem, szczeglnie przy wikszych redni-
cach. Powoduje to nierwnomierne rozciganie folii, ktra moe nawija si na
wale urzdzenia nawijajcego nierwno, tworzc zaamania. Dlatego metoda ta
jest wykorzystywana przede wszystkim przy wytwarzaniu folii rurowej o nie-
wielkiej rednicy.

27
Rys. 15. Podstawowe moliwoci wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym: a) pio-
nowo w gr, b) pionowo w d, c) poziomo; 1 zbiornik tworzywa, 2 wytaczarka,
3 gowica wytaczarska, 4 piercie nadmuchujcy chodzcy, 5 urzdzenie spasz-
czajce, 6 urzdzenie odbierajce, 7 urzdzenie nawijajce, 8 dopyw powietrza
chodzcego, 9 dopyw powietrza rozdmuchujcego [2]
Proces wytaczania z rozdmuchiwaniem swobodnym jest charakteryzowany
stopniem rozcigania w kierunku poprzecznym Rp, rwnym stopniowi rozdmu-
chania i stopniem rozcigania folii w kierunku wzdunym Rw.
Stopie rozcigania w kierunku poprzecznym Rp, okrela si, jako stosunek
rednicy D folii rurowej do rednicy d otworu wylotowego dyszy, przy pomi-
niciu gruboci folii, ze wzgldu na jej ma warto w stosunku do wymienio-
nych wielkoci, zgodnie ze wzorem;
D 2B
Rp= = (6)
d d
gdzie: B - szeroko spaszczonej folii rurowej.

Stopie rozcigania folii w kierunku wzdunym Rw okrela si, jako stosu-

nek prdkoci v1 odbierania folii do prdkoci v0, z jak wytoczyna opuszcza
dysz gowicy wytaczarskiej;
v1
Rw= (7)
v0

28
 Objtociowe natenie przepywu wytoczyny W podczas opuszczania
przez ni dyszy o szerokoci szczeliny piercieniowej otworu wylotowego g0
wynosi;
W = v 0 d g0 (8)
a przy odbieraniu folii o gruboci g1
W = v 1 D g1 (9)
Wykorzystujc powysze wzory oraz wykonujc stosowne dziaania, otrzy-
muje si zaleno okrelajc stopie rozcigania w kierunku wzdunym

Rw = g 0 d = g 0 (10)
g1D g1R p

Przy wytwarzaniu folii rurowej istotne znaczenie ma utrzymanie odpowied-

niej tolerancji gruboci i rwnomierno rozprowadzenia lokalnych zmarszcze
i fad wystpujcych wzdu folii rurowej, poniewa mog si one sumowa
podczas nawijania na wale urzdzenia nawijajcego i tym samym pogarsza jej
jako. W celu wyeliminowania tego niekorzystnego zjawiska stosuje si napd
obrotowo-zwrotny urzdzenia nawijajcego. Znanych jest kilka sposobw, za
pomoc ktrych realizuje si to rozwizanie: obrt rdzenia gowicy wraz z pier-
cieniem chodzcym, obrt lub oscylacja urzdzenia odbierajcego foli ruro-
w, obrt lub oscylacja urzdzenia nawijajcego foli rurow lub te kombinacja
przedstawionych sposobw.
Waciwoci mechaniczne folii rurowej zale przede wszystkim od: tempe-
ratury folii w chwili opuszczania dyszy gowicy wytaczarskiej, stopnia rozci-
gania w kierunku wzdunym, stopnia rozdmuchania i gruboci folii. Grubo
folii jest determinowana gwnie masowym nateniem przepywu tworzywa,
rednic wytaczanej folii rurowej, iloci i cinieniem powietrza rozdmuchuj-
cego oraz prdkoci odbierania folii.
Proces technologiczny wytaczania z rozdmuchiwaniem moe przebiega
przy ograniczeniu mechanicznym procesu rozdmuchiwania i w tym przypadku
nazywa si nieswobodnym w formie. W jego rezultacie otrzymuje si przede
wszystkim pojemniki z tworzyw termoplastycznych np. zbiorniki paliwa, ukadu
rozprowadzenia powietrza, pojemniki do napojw, rodkw spoywczych, ko-
smetykw, chemikaliw, lekw.
Proces technologiczny wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie odbywa
si przy uyciu stanowisk technologicznych, ktre tworz: wytaczarka
z gowic krzyow, ukad odcinajco-podajcy, ukad formy rozdmuchowej
oraz urzdzenie do odbierania i ewentualnie orientowania pojemnikw. Wyta-
czanie jest procesem cigym, natomiast nastpujce po nim procesy s cyklicz-
ne, zatem cay proces wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie jest cykliczny.
Proces moe by jednoetapowy, jak i dwuetapowy.

29
Rys. 16. Odmiany wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie: a) od gry, b) od dou;
I wprowadzenie wa tworzywa, II zamknicie formy, odcicie wa
i rozdmuchanie, III zamknicie formy i odcicie wa, IV wprowadzenie trzpienia
rozdmuchujcego i rozdmuchanie, V otwarcie formy i wyjcie pojemnika; 1 gowica
krzyowa, 2 podzespoy ruchome formy rozdmuchowej, 3 w tworzywa, 4 trzpie
rozdmuchujcy, 5 pojemnik [3]

W tradycyjnym jednoetapowym procesie wytaczania z rozdmuchiwaniem

w formie gowic wytaczarsk opuszcza w tworzywa w stanie plastycznym,
ktry jest wprowadzany do otwartego gniazda formy rozdmuchowej. Po wpro-
wadzeniu wa do gniazda, forma jest zamykana, w obszarze szyjki i dna po-
jemnika jest on zgrzewany oraz odcinany, a po jej zamkniciu rozdmuchiwany
do ksztatu i wymiarw gniazda formujcego, odpowiadajcych ksztatowi
i wymiarom pojemnika. Tworzywo zostaje w formie ochodzone, po czym for-
m si otwiera a pojemnik usuwa z gniazda.
Podczas rozdmuchiwania wa zachodzi przede wszystkim rozciganie
w kierunku poprzecznym oraz w mniejszym stopniu, rozciganie w kierunku
wzdunym, gwnie pod wpywem ciaru wasnego, tworzywa w gniedzie,
przy czym orientacja molekularna jest zazwyczaj maa. W przypadku mniej-

30
szych pojemnikw trzpie rozdmuchujcy wprowadzany jest do formy
z gry, natomiast przy otrzymywania pojemnikw wikszych trzpie znajduje
si na dole formy. W pierwszym przypadku, proces nazywa si wytaczaniem
z rozdmuchiwaniem od gry, natomiast w drugim od dou (rys. 16).
W celu zapewnienia jednakowej gruboci cianki pojemnika wytaczany w
powinien charakteryzowa si rn gruboci cianki. W musi mie grubsz
ciank tam, gdzie nastpuje wiksze rozciganie w kierunku poprzecznym.
Dodatkowo, naley stosowa cianki o stosunkowo duej gruboci ze wzgldu
na ma orientacj molekularn tworzywa i koniecznoci zapewnienia odpo-
wiedniej jakoci pojemnika. Wad tych nie ma dwuetapowy proces wytaczania
z rozdmuchiwaniem w formie, ktrego istota polega na:
- formowaniu wstpnym, podczas ktrego nastpuje wytaczanie z rozdmu-
chiwaniem podobnie jak w odmianie tradycyjnej, jednak nie w celu
otrzymania gotowego pojemnika tylko ksztatki wstpnej zwanej prepo-
jemnikiem, o mniejszych wymiarach i grubszej ciance,
- formowaniu zasadniczym, w ktrym po ustaleniu temperatury prepo-
jemnika jest on rozdmuchiwany w gniedzie formy, z ewentualnym
wzdunym rozciganiem mechanicznym w celu otrzymania gotowego
pojemnika.
Jednoetapowy, a w szczeglnoci dwuetapowy proces wytaczania
z rozdmuchiwaniem w formie jest charakteryzowany stopniem rozcigania Rw
w kierunku wzdunym, stopniem rozcigania Rp w kierunku poprzecznym oraz
stopniem orientacji Rm molekularnej, okrelanych wzorami
L1
Rw = (11)
L0

D1
Rp = (12)
D0

g1
Rm = (13)
g0
w ktrych L, D oraz g oznaczaj odpowiednio dugo, rednic oraz grubo
cianki prepojemnika (indeks 0) i pojemnika (indeks 1).
Do zalet dwuetapowgo procesu wytaczania z rozdmuchiwaniem w formie
w porwnaniu do jednoetapowego procesu naley zaliczy zmniejszenie masy
porwnywalnego pojemnika o 15 do 25%, zwikszenie odpornoci na uderzenie
pojemnika o prawie 100%, zwikszenie odpornoci na podcinienie o okoo
20%, zwikszenie wytrzymaoci zmczeniowej i polepszenie waciwoci ba-
rierowych.

31
 Wytaczanie z granulowaniem. Procesy technologiczne wytaczania
z granulowaniem dziel si na wytaczanie z granulowaniem na ciepo (w stanie
plastycznym) i na wytaczanie z granulowaniem na zimno (w stanie staym).
Tworzywa w postaci granulatu s stosowane powszechnie w wielu procesach
przetwrstwa tworzyw, w ktrych wykorzystuje si przede wszystkim jednoli-
makowe ukady uplastyczniajce.
Wytaczanie z granulowaniem na ciepo polega na wytoczeniu wielu jedna-
kowych prtw tworzywa o maej rednicy z natychmiastowym ich ciciem
obrotowym nieswobodnym na krtkie odcinki (rys. 17). W ten sposb powstaje
granulat o dugoci porwnywalnej ze rednic, ktry ulega bezzwocznemu
ochadzaniu. Spotyka si take granulaty, charakteryzujce si stosunkiem du-
goci do rednicy znacznie poniej jednoci, jak i nieco powyej.
Cicie wytoczyny i ochadzanie granulatu moe odbywa si w komorze
tncej gowicy granulacyjnej w strumieniu powietrza lub w wodzie, przy czym
cinienie wody moe by tak due, e cicie tworzywa nastpuje za pomoc
strumienia wody i nie stosuje si wwczas ostrzy tncych.
Cicie i ochadzanie granulek w powietrzu wykorzystuje si do tworzyw
o duej przewodnoci cieplnej. Szybciej ulegaj one zestaleniu i nie ma potrzeby
ich intensywnego ochadzania, aby uniemoliwi powierzchniowe czenie ze
sob nie do koca zestalonych granulek. Granulowanie w wodzie jest stosowane
do tworzyw o mniejszej przewodnoci cieplnej wolniej ulegaj one zestaleniu
i wymagaj bardzo intensywnego ochadzania, co zapobiega powierzchniowemu
czeniu si ze sob granulek.
Wytaczanie z granulowaniem na zimno sprowadza si do wytoczenia wielu
jednakowych prtw tworzywa o maej rednicy, ochodzenia w wannie pozio-
mej napenionej wod lub ochodzenia w strumieniu wody spywajcej po pro-
wadnicy nachylonej pod pewnym ktem do osi wytaczarki i ciciu na granulki.
Takie rozwizanie technologiczne ma jednak swoje wady: pogarsza nie tylko
sprawno energetyczn procesu granulowania, ale take podwysza inne koszty
uzyskania granulatu, gdy dodatkowo po zgranulowaniu jest konieczne oddzie-
lenie wody od granulatu i jego suszenie.
Wybr odpowiedniego procesu granulowania zaley gwnie od waciwoci
reologicznych i cieplnych polimeru, wydajnoci, zuycia energii elektrycznej,
niezawodnoci procesu i kwestii zuycia poszczeglnych elementw linii tech-
nologicznej, a take od przewidywanego zastosowania otrzymanego granulatu.
Dugo granulek moe by regulowana poprzez bezstopniowo regulowan
prdko obrotow wau silnika napdowego granulatora
Wspwytaczanie. Niekiedy wytoczyna lita powinna skada si z dwch
lub wicej warstw rnych tworzyw rnicych si waciwociami, struktur
i kolorem bd z warstw tego samego tworzywa, ale rnicych si np. tylko
kolorem lub waciwociami albo struktur. Takie wytoczyny otrzymuje si
w procesie nazywanym wspwytaczaniem.

32
Rys. 17. Schemat gowicy granulacyjnej stosowanej podczas granulowania na ciepo
tworzyw termoplastycznych: 1 obudowa piercieniowa, 2 n tncy, 3 uchwyt
noa, 4 wa wirnika granulatora, 5 filiera koowa, 6 dysza koowa

Proces polega na uzyskaniu wytoczyny wieloskadnikowej (wielotworzy-

wowej) z jednoczesnym uyciem, co najmniej dwch wytaczarek i tylko jednej
gowicy wytaczarskiej. Kade tworzywo w wytoczynie spenia okrelone funk-
cje np. w ksztatownikach wspwytaczanych z PVC plastyfikowanego i niepla-
styfikowanego, stosowa-nych w budownictwie, PVC nieplastyfikowany stanowi
konstrukcj non, natomiast PVC plastyfikowany jest elementem przylgowym
i uszczelniajcym.
Wspwytaczanie stosuje si w procesie wytaczania z rozdmuchiwaniem
zarwno swobodnym (rys. 18), jak i w formie. W pierwszym przypadku otrzy-
muje si folie wielowarstwowe, natomiast w drugim pojemniki wielowarstwo-
we. Kada warstwa spenia inne zadanie, na przykad, jedna ma przenosi obci-
enia zewntrzne, druga stanowi barier np. dla dyfuzji tlenu, trzecia jest cako-
wicie obojtna wzgldem materiau, z ktrym ma styczno a czwarta ma za
zadanie pogrubi ciank. Warstw moe by do dziewiciu. Za pomoc wsp-
wytaczania mona rwnie powleka gwnie kable, rury i tamy.
Proces wytaczania jest realizowany w liniach (rys. 19) technologicznych wy-
taczania. W ich skad, obok wytaczarki z gowic, wchodz urzdzenia uzupe-
niajce, ktre zapewniaj poprawny przebieg procesu wytaczania i osiganie
jego duej efektywnoci. Jeeli urzdzenie uzupeniajce oddziauje na tworzy-
wo przed wprowadzeniem go do ukadu uplastyczniajcego lub wspdziaa
z ukadem albo z gowic wytaczarsk w czasie wypeniania tworzywem gniaz-
da formujcego to nazywa si je urzdzeniem uzupeniajcym przygotowaw-
czym. Natomiast, jeli urzdzenie oddziauje na wytoczyn lub wspdziaa

33
z gowic wytaczarsk w czasie opuszczania gniazda formujcego gowicy wy-
taczarskiej to nosi nazw urzdzenia uzupeniajcego zakoczeniowego.

Rys. 18. Wygld stanowiska technologicznego do wspwytaczania z rozdmuchiwa-

niem swobodnym folii siedmiowarstwowej (Davis-Standard LLC, USA)

Rys. 19. Schemat linii technologicznej wytaczania ksztatownikw: I urzdzenia uzu-

peniajce przygotowawcze, II proces przetwrczy, III urzdzenia uzupeniajce
zakoczeniowe; 1 mieszarka, 2 zbiornik tworzywa, 3 wytaczarka, 4 urzdzenie
filtrujce, 5 pompa zbata, 6 mieszado statyczne, 7 gowica wytaczarska,
8 kalibrator, 9 urzdzenie chodzce, 10 urzdzenie odbierajce, 11 drukarka,
12 przecinarka, 13 ukadarka

34
 Przykadem urzdze uzupeniajcych przygotowawczych w linii technolo-
gicznej wytaczania s urzdzenia suszce, mieszajce oraz dozujce tworzywo,
a take filtry tworzywa, pompy zbate i mieszada statyczne (rys. 20), za przy-
kadem urzdze uzupeniajcych zakoczeniowych s urzdzenia chodzce,
kalibrujce, odbierajce, zwijajce, drukujce, przecinajce itp.

Rys. 20. Fragment linii technologicznej wytaczania pyt z pomp zbat: 1 ukad
uplastyczniajcy, 2 filtr tworzywa, 3 pompa zbata, 4 mieszado statyczne,
5 gowica wytaczarska prosta do pyt (Dynisco Extrusion, USA)

35
3. Wtryskiwanie tworzyw
Wtryskiwanie jest jedn z dominujcych metod przetwrstwa i polega na
cyklicznym uplastycznianiu tworzywa w ukadzie uplastyczniajcym,
a nastpnie stapianiu tworzywa w tym ukadzie i wyciskaniu do zamknitego
gniazda formujcego formy wtryskowej, nastpnie na zestalaniu lub utwardzeniu
tworzywa i wyjciu przedmiotu nazywanego wyprask wtryskow. Proces wtry-
skiwania odbywa si za pomoc wtryskarek i z uyciem narzdzia jakim jest
forma wtryskowa majca gniazdo lub gniazda formujce [3, 6].
W zalenoci od budowy ukadu uplastyczniajcego, wtryskarki mog by to-
kowe stosowane obecnie tylko w niektrych przypadkach oraz limakowe
stosowane powszechnie. Kada wtryskarka skada si z trzech ukadw: ukadu
uplastyczniajcego, napdowego i narzdziowego (rys. 21).

Rys. 21. Schemat konwencjonalnej wtryskarki; A ukad uplastyczniajcy, B ukad

narzdziowy, C ukad napdowy: 1 zesp ruchomy formy, 2 st ruchomy,
3 zesp nieruchomy formy, 4 st nieruchomy, 5 - prowadnice, 6 siownik hydrau-
liczny, 7 ukad dwigniowy zespou zamykajco-otwierajcego [3]

Wan cech procesu wtryskiwania jest jego cykliczno. Cykl procesu

wtryskiwania skada si z szeciu podstawowych faz:
a) zamykanie formy wtryskowej poprzez ruch zespou formy zamoco-
wanego do ruchomego stou wtryskarki w kierunku zespou formy moco-
wanego do nieruchomego stou wtryskarki,
b) wtrysk dosuwanie ukadu uplastyczniajcego do formy wtryskowej, tak
aby dysza wtryskowa zetkna si z tulej wtryskow formy, nastpnie
dosuwanie za pomoc ukadu hydraulicznego limaka powodujce wyci-
nicie ciekego tworzywa z ukadu uplastyczniajcego do zamknitej
formy,

37
 c) docisk uzupenienie tworzywa w gniedzie formy, poprzez niedue do-
sunicie limaka, w celu wyrwnania zmniejszenia si objtoci tworzywa
w wyniku skurczu pierwotnego podczas jego zestalania lub utwardzania,
d) uplastycznianie limak wprawiony zostaje w ruch obrotowy, co powo-
duje pobieranie tworzywa z zasobnika i wprowadzanie do ukadu upla-
styczniajcego, w ukadzie tworzywo jest nagrzewane, mieszane, sprane
i transportowane w kierunku dyszy wtryskowej; cinienie tworzywa
w ukadzie przesuwa obracajcy si limak w kierunku zasobnika w poo-
enie, ktre jest wyjciowe.
e) otwieranie zmniejszenie siy zamykajcej form wtryskow, otwieranie
formy i wypychanie wypraski wtryskowej z gniazda,
f) przerwa zabiegi przy otwartej formie np. zakadanie rdzeni, zaprasek,
etykiet, powlekanie powierzchni gniazda rodkiem przeciwprzyczepnym,
czyszczenie formy.
Czas cyklu procesu wtryskiwania zaley od czasu trwania poszczeglnych
jego faz. Dy si do tego, aby czas ten by jak najkrtszy, z tego wzgldu wiele
rozwiza konstrukcyjnych wtryskarek umoliwia czenie niektrych ruchw
elementw poszczeglnych ukadw wtryskarki lub wrcz eliminacj innych np.
moe jednoczenie wystpowa zamykanie formy i dosuwanie ukadu upla-
styczniajcego lub nie wystpuje dosuwanie i odsuwanie ukadu uplastyczniaj-
cego.
Ukad narzdziowy wtryskarki skada si z zespou narzdzia obejmujce-
go form wtryskow i oba stoy wtryskarki oraz z zespou zamykajco-
otwierajcego obejmujcego prowadnic, dwignie, siowniki hydrauliczne
i pyt oporow.
Forma wtryskowa skada si z dwch podzespow: podzespou mocowa-
nego do ruchomego stou wtryskarki, zwanego podzespoem ruchomym, i pod-
zespou mocowanego do nieruchomego stou wtryskarki zwanego podzespoem
nieruchomym. Podzesp ruchomy wykonuje ruch postpowo-zwrotny wymu-
szony przez prowadnice, ktry jest ruchem gwnym formy. Czci formy mog
wykonywa take ruchy pomocnicze np. wkrcanie lub wykrcanie gwintowa-
nych rdzeni. Podzespoy formy tworz nastpujce czci: gniazdo lub gniazda
formujce, ukad przepywowy, ukad chodzeniu lub grzania, ukad uwalniania i
wypychania wypraski a take wlewka, obudowa i elementy ustalajce oraz pro-
wadzce. Form z jednym gniazdem nazywa si jednogniazdow, a form
z wieloma gniazdami form wielogniazdow (multigniazdow). Na rysunku
22 pokazano przykadowo standardow form wtryskow multigniazdow
o liczbie gniazd rwnej 96.
Ukad przepywowy formy wtryskowej ma nastpujce kanay wtryskowe:
- kana centralny (wlewowy), stokowy, wsposiowy z dysz wtryskarki,
- kana doprowadzajcy, czcy kana centralny z gniazdem formujcym
formy przez przewk,

38
 - przewk, bezporednio czcy kana doprowadzajcy z gniazdem, sta-
nowicy zwone ujcie kanau doprowadzajcego do gniazda.

Rys. 22. Wygld formy wtryskowej multigniazdowej z ukadem przepywowym maj-

cym kanay gorce, przeznaczonej do wytwarzania nakrtek (Plastisud)

Tworzywo zestalone w kanaach wtryskowych jest odpadem technologicz-

nym, ktry mona jednak cakowicie wyeliminowa poprzez niedopuszczenie do
zestalenia lub utwardzenia tworzywa w kanaach. Osiga si to w przypadku
tworzyw termoplastycznych dziki izolowaniu kanaw lub ich ogrzewaniu.
Sposb pierwszy polega na powikszeniu przekroju poprzecznego kanaw do
tego stopnia, e tworzywo w rodku kanaw pozostaje stale cieke, co osiga si
wskutek zej przewodnoci cieplnej tworzyw. Natomiast sposb drugi polega na
ogrzaniu kanaw w taki sposb, aby zapewni temperatur potrzebn do utrzy-
mania tworzywa w stanie ciekym. Obecnie prawie wycznie stosuje si sposb
drugi, a formy z tak rozwizanymi kanaami nazywa si formami z kanaami
grzanymi (czasami: formy z gorcymi kanaami). S one do zoone i drogie.
Cinienie panujce na czole limaka nazywa si cinieniem pw wtryskiwa-
nia, a okrela si je znajc rednic D limaka, rednic d zewntrzn toka hy-
draulicznego, cinienie ph w ukadzie hydraulicznym oraz si F tarcia podczas
dosuwania limaka
D2 d2
pw + F = ph (14)
4 4
skd
2
d 4F
pw = ph (15)

D D2

39
 W rwnaniu (15) warto spadku cinienia (4F/D2) wywoanego tarciem
wynosi okoo 5MPa, natomiast warto pw jest zazwyczaj rzdu od 60 do 200
MPa, ale moe by nisza lub wysza.
Cinienie pg panujce w gniedzie formy jest wytworzone na skutek cinie-
nia pw wtryskiwania, zmniejszonego o spadek cinienia pc w cylindrze,
w dyszy wtryskowej pd i w kanaach wtryskowych pk

pg = pw - pc - pd - pk (16)

Na rysunku 23 przedstawiono zaleno cinienia hydraulicznego, cinienia

wtryskiwania oraz cinienia w gniedzie formujcym w zalenoci od czasu. Na
czole limaka, przed rozpoczciem dosuwania limaka, istnieje pewne cinienie,
nazywane cinieniem dozowania, wy-
tworzone wskutek ruchu obrotowego
limaka (1). Podczas dosuwania limaka
cinienie na jego czole szybko wzrasta,
podobnie jak cinienie w gniedzie (1)
z przesuniciem o czas przepywu two-
rzywa od czoa do gniazda, osigajc
warto najwiksz (2) i (2) po zako-
czeniu wypeniania gniazda. Cinienie
hydrauliczne pocztkowo szybko wzra-
sta, ale w okolicach punktw (2) i (2)
zostaje przeczone na nisze, utrzymujc
si przez cay czas fazy docisku. Odpo-
wiadajce temu cinienie wtryskiwania
nazywa si cinieniem docisku, utrzymu-
je si ono prawie stae (3), w tym czasie
cinienie w gniedzie nieco spada (3).
Podczas odsuwania limaka cinienie
wtryskiwania spada gwatownie, a ci-
nienie w gniedzie zmniejsza si szyb-
Rys. 23. Przebieg cinienia hydrauli- ko, gdy obok skurczu pierwotnego na-
cznego, cinienia wtryskiwania i cinie- stpuje nieznaczny ruch powrotny jesz-
nia w gniedzie w zalenoci od czasu;
cze nie do koca zestalonego lub utwar-
oznaczenia w tekcie [3]
dzonego tworzywa.

W punkcie (4) zachodzi zestalenie lub utwardzenie tworzywa w przewce,

cinienie w gniedzie spada dalej, lecz ju agodniej. W punkcie (5) wypraska
wtryskowa zostaje wypchnita z gniazda, nastpuje to przy pewnym cinieniu,
nazywanym cinieniem szcztkowym, ktrego warto ma wpyw na rodzaj

40
i warto napre wasnych w wyprasce, jak rwnie na rnego rodzaju bdy
i anomalie wyprasek.
Spord wielu warunkw wtryskiwania istotne znaczenie, ze wzgldu na ja-
ko wyprasek, wydajno procesu i jego energochonno, maj:
- temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego
i dyszy wtryskowej oraz formy,
- cinienie wtryskiwania, cinienie docisku,
- sia zamykania formy,
- prdko ruchu obrotowego limaka,
- skok limaka
- czas cyklu procesu wtryskiwania, czas poszczeglnych faz, czas ocha-
dzania wypraski w formie,
- prdko wtryskiwania.
Ze wzgldu na masowy charakter wytwarzania przedmiotw z tworzyw me-
tod wtryskiwania, czsto o skomplikowanych ksztatach i okrelonych waci-
wociach mechanicznych, cieplnych, elektrycznych i innych, w tym bariero-
wych, ktre mona zmienia gwnie przez wybr tworzywa, wprowadzenie
napeniaczy i rodkw pomocniczych, odpowiednie przygotowanie tworzywa,
ustalenie najlepszych warunkw wtryskiwania rozrnia si wiele metod wtry-
skiwania. Metody te obejmuj rwnie wtryskiwanie kompozytw i mieszanin
polimerowych, proszkw metali i ceramicznych zawierajcych spoiwo polime-
rowe. Rozrnia si wic wtryskiwanie wieloskadnikowe otwarte i zamknite,
wtryskiwanie mikrowarstwowe, dekoracyjne, otryskiwanie, wtryskiwanie
wspomagane wod lub gazem, wtryskiwanie z rozdmuchiwaniem, porujce,
mikroporujce, reaktywne, tworzyw utwardzalnych, pulsacyjne, drganiowe,
niskocinieniowe, sekwencyjne, kaskadowe, zespolone i wiele innych [6].
Stanowisko technologiczne, z wykorzystaniem ktrego odbywa si proces
wtryskiwania zazwyczaj skada si ze zbiornika tworzywa, urzdzenia mieszaj-
cego, dozujcego, suszcego, wtryskarki, urzdzenia oddzielajcego wypraski od
odpadw wtryskowych i urzdzenia odbierajcego wypraski. Coraz czciej
wypraski s odbierane i ukadane obok wtryskarki za pomoc robotw, a cay
proces jest zautomatyzowany, co obok duej wydajnoci tego procesu skutkuje
wytwarzaniem wyprasek po bardzo niskich kosztach.

41
 Literatura:

1. Sikora R.: Podstawy przetwrstwa tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydaw-

nictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej, Lublin 1992.
2. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
3. White J.L., Potente H.: Screw Extrusion. Carl Hanser Verlag, Munich 2003.
4. Sikora J.W.: Selected Problems of Polymer Extrusion. Wydawnictwo Nau-
kowe WNGB, Lublin 2008.
5. Michaeli W.: Extrusion Dies for Plastics and Rubber. Hanser Publishers,
Munich 1992.
6. Bociga E.: Specjalne metody wtryskiwania tworzyw polimerowych. Wy-
dawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008.

42
 Rozdzia II
Cz laboratoryjna
1. Wskanik szybkoci pynicia
1.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest okrelenie przetwarzalnoci tworzyw termoplastycz-
nych za pomoc wskanika przetwarzalnoci jakim jest wskanik szybkoci
pynicia, jak rwnie poznanie budowy i zasady dziaania plastometru obci-
nikowego oraz wyznaczenie masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR)
wybranych tworzyw termoplastycznych.

1.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko do bada wskanika szybkoci pynicia stanowi plastometr ob-
cinikowy Zwick typ 4105.100 wraz z wyposaeniem dodatkowym oraz waga
analityczna typ PRL TA14.

1
3

4 5

6 9

8
7

Rys. 1.1. Plastometr obcinikowy firmy Zwick: 1 - obcinik nominalny, 2 - toczysko z tokiem,
3 - lejek zasypowy, 4 - przesona dyszy, 5 - obudowa cylindra, 6 - wymienny modu zadanej tem-
peratury, 7 - ukad regulacji temperatury, 8 - wycznik gwny, 9 - obudowa plastomeru

Plastometr, pokazany na rysunku 1.1, skada si z ustawionego pionowo sta-

lowego cylindra, o dugoci 180 mm, osonitego obudow cylindra (5),
w ktrej umieszczono przeson dyszy (4). W obudowie (9) plastometru zainsta-
lowany jest ukad regulacji temperatury wraz z gniazdem moduu zadanej tem-

45
peratury (6) oraz wycznik gwny (8) plastometru obcinikowego. Cylinder
wykonany jest ze stali odpornej na korozj i cieranie w temperaturze dziaania
plastometru, wynoszcej od 120 do 450oC. W cylindrze znajduje si otwr prze-
lotowy, walcowy wykonany w jego osi. Pole przekroju poprzecznego otworu, na
kocu cylindra, moe by zmniejszone przez ruchom przeson dyszy. Umo-
liwia to zamontowanie wymiennego elementu walcowego, w ktrym wykonany
jest kana przepywowy - dysza plastometru.
W skad plastomeru wchodzi te wyjmowane toczysko (2) o dugoci
168 mm, majce na swojej walcowej powierzchni zewntrznej wykonane dwa
piercieniowe oznaczenia pomiarowe (dolne i grne). Oznaczenia te okrelaj
zakres przeprowadzania pomiarw podczas wykonywania bada. Na kocu to-
czyska znajduje si tok o rednicy 9,50 i dugoci 6,35 mm.
Pokazany na rys. 1.2, element walcowy (7), ma dysz o rednicy wynoszcej
2,10 mm i dugoci 8,00 mm. Wkadanie elementu walcowego do cylindra od-
bywa si od gry cylindra, przy wykorzystaniu ubijaka (4).

2
5
1
4

3 7

Rys. 1.2. Wygld obcinikw nominalnych plastometru obcinikowego i wyposaenia dodat-

kowego: 1 - obcinik nominalny 5 kg, 2 - obcinik nominalny 2,16 kg, 3 - obcinacz prbki, 4 -
ubijak, 5 - przyrzdy czyszczce, 6 - czasomierz, 7 - element walcowy z dysz

Obciniki nominalne (1 lub 2) zakadane na toczysko plastometru maj wa-

g 2,16 lub 5 kg i s stosowane w zalenoci od rodzaju badanego tworzywa.
Do wyposaenia dodatkowego plastometru zalicza si te obcinacz prbki
(3), przyrzdy czyszczce (5) i czasomierz, pokazane rwnie na rysunku 1.2.
Posta prbek do wyznaczania wskanika szybkoci pynicia, jest dowolna
np. proszek, granulat, aglomerat, recyklat, cinki folii itp. Materiay w postaci

46
proszku naley uprzednio sprasowa, aby podczas pomiaru otrzyma prbki
tworzywa nie zawierajce pcherzykw powietrza.
Waga analityczna PRL TA14, pokazana na rys. 1.3. umoliwia pomiar masy
prbek do 100 g z dokadnoci 0,00001 g.

Rys. 1.3. Wygld wagi analitycznej PRL TA14

1.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio
- masa wytoczonych odcinkw tworzywa m, g,
2) porednio
- rednia masa wytoczonych odcinkw tworzywa m , g,
- masowy wskanik szybkoci pynicia MFR, g/10 min.
Czynnikiem zmiennym jest rodzaj tworzywa:
- tworzywo przeznaczone do wytaczania,
- tworzywo przeznaczone do wtryskiwania.
Czynnikami staymi s:
- odstp czasu odcinania wytaczanych odcinkw t, s, (30, 60, 120, 240 s)
w zalenoci od rodzaju tworzywa,

47
 - obcienie nominalne mnom, kg, w zalenoci od rodzaju tworzywa, (2.16,
5 kg),
- temperatura badania T, oC, w zalenoci od rodzaju tworzywa,
-
elementy geometryczne plastometru obcinikowego,
-
elementy wyposaenia dodatkowego plastometru.
Czynniki zakcajce, mogce wpywa na wyniki bada, to gwnie zmiany
temperatury otoczenia oraz wilgotnoci tworzywa wejciowego. Ocenia si, e
wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalny.

1.4. Przeprowadzenie wiczenia

Prawidowo przeprowadzone wiczenie naley wykona w nastpujcej ko-
lejnoci:
1. Przygotowa trzy nawaki o masie 78 gramw kadego z dwch rodzajw
tworzyw, jedno przeznaczone do wytaczania, drugie do wtryskiwania
2. Dobra wstpnie warunki bada, (temperatur badania, obcienie nominal-
ne, odstp czasu odcinania) zgodnie z norm PN-EN ISO 1133:2006 w za-
lenoci od rodzaju badanego tworzywa oraz tabeli 1.1.
3. Plastometr nagrza do temperatury badania i utrzymywa temperatur
w cigu co najmniej 5 min przed przystpieniem do pomiarw.
4. Do cylindra, poprzez lejek zasypowy plastometru, zaadowa tworzywo,
w czasie adowania naley prbki tworzywa zagci ubijakiem.
5. Zaoy toczysko z tokiem z odpowiednim obcieniem nominalnym i tak
utrzymywa nie krcej ni 4 minuty. Jest to czas potrzebny do uplasty-
cznienia tworzywa.
6. Wytoczy nadmiar tworzywa, pod dziaaniem siy cikoci toczyska
z obcieniem nominalnym, tak by dolna kreska piercieniowa na toczysku
w momencie rozpoczcia pomiaru zrwnywaa si z grn krawdzi cylin-
dra plastometru.
7. Rozpocz odcinanie wytoczonych odcinkw tworzywa w okrelonym od-
stpie czasu odcinania, tak by dugo poszczeglnych odcinkw wynosia
od 10 do 20 mm, jeli tak nie jest naley skorygowa odstp czasu odcinania
lub warto obcienia nominalnego.
8. Odcina wytaczane odcinki tworzywa a do chwili, kiedy grna kreska pier-
cieniowa na toczysku pokryje si z grn krawdzi cylindra.
9. Wycisn pozosta cz tworzywa z cylindra, wyj element walcowy
z dysz i oczyci cylinder.
10. Wsypa do cylindra drug nawak pierwszego tworzywa i ponownie wyko-
na czynnoci zgodnie z punktami 48.
11. Zasypa trzeci nawak tworzywa, wykona badania tak jak poprzednio.

48
12. Ponownie okreli temperatur badania i pozostae warunki oznaczania dla
drugiego rodzaju tworzywa badanego.
13. Postpujc zgodnie z punktami 2 10 wykona badania dla drugiego rodzaju
tworzywa.
14. Oczyci plastometr obcinikowy, odczy zasilanie.
15. Otrzymane odcinki pierwszego, a nastpnie drugiego tworzywa zway za
pomoc wagi analitycznej z dokadnoci do 0,001 g.
16. Dla kadego badania obliczy redni mas wytoczonych odcinkw two-
rzywa dla pierwszego i drugiego rodzaju tworzywa.
17. Obliczy masowy wskanik szybkoci pynicia, zgodnie z zalenoci 1.1.
W tabeli 1.1 pokazano wartoci warunkw bada masowego wskanika
szybkoci pynicia, ktre naley dobra w zalenoci od rodzaju badanego two-
rzywa.
Tabela 1.1. Warunki bada wskanika szybkoci pynicia wybranych tworzyw

Tworzywo termopla- Temperatura badania Obcienie nominalne

styczne T, oC mnom, kg
PE 190 2,16
PE 190 5,00
PE 190 21,60
PP 230 2,16
PMMA 230 3,80
ABS 220 10,00
PC 300 1,20
PET 280 2,16

1.5. Wyniki
Wyniki bada naley zestawi w tabeli 1 sprawozdania. Obliczenia masowe-
go wskanika szybkoci pynicia naley zamieci przed tabel 1. Interpretacj
graficzn wynikw bada naley przedstawi w postaci wykresu blokowego
zalenoci masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR) od rodzaju two-
rzywa.

49
 1.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia,
przebieg wiczenia, obliczenia masowego wskanika szybkoci pynicia
(MFR), wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabeli, wykres zalenoci
(MFR) od rodzaju stosowanego tworzywa oraz wnioski wynikajce
z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Broniewski T., Kapko J., Paczek W., Thomalla J.: Metody bada i ocena
waciwoci tworzyw sztucznych. Wydawnictwo Naukowo Techniczne,
Warszawa 2000.
2. Szlezyngier W.: Podstawy reologii polimerw. Wydawnictwo Politechniki
Rzeszowskiej. Rzeszw 1994.
3. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimero-
wych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Poli-
techniki Lubelskiej, Lublin 2006.
4. PN-EN ISO 1133:2006. Tworzywa sztuczne. Oznaczanie masowego wska-
nika szybkoci pynicia (MFR) i objtociowego wskanika szybkoci py-
nicia (MVR) tworzyw termoplastycznych.

50
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wskanik szybkoci pynicia 1

Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia
3. Obliczenia masowego wskanika szybkoci pynicia (MFR)

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ................................................................................................................................

redni masowy
Masowy wskanik
Lp. Warunki ozna- rednia masa wskanik szybkoci
szybkoci pynicia
czania MFR odcinkw, m g MFR, g/10 min pynicia
MFR g/10 min
Rodzaj tworzywa do wytaczania:
1 Temperatura:
2 Obcienie:
3

Rodzaj tworzywa do wtryskiwania:

4 Temperatura:
5 Obcienie:
6
5. Wykres

MFR
g/10 min

rodzaj tworzywa

6. Wnioski

Data .................... Podpis ..........................

2. Wytaczanie konwencjonalne
2.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania konwencjonalnego, bu-
dowy wytaczarki, gowicy wytaczarskiej. Celem wiczenia jest rwnie okre-
lenie masowego i objtociowego natenia przepywu tworzywa oraz lepkoci
tworzywa w procesie wytaczania konwencjonalnego.

2.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologiczna wytaczania
konwencjonalnego oraz urzdzenia pomocnicze (waga laboratoryjna, tachometr,
czasomierz).

6
1

3
7

2 9

Rys. 2.1. Wygld oglny linii technologicznej wytaczania konwencjonalnego: 1 - zasobnik two-
rzywa, 2 - ukad uplastyczniajcy, wygld obudowy, 3 - gowica wytaczarska, 4 - silnik napdo-
wy, 5 - obudowa przekadni redukcyjnych, 6 - wentylatory chodzce, 7 - szafa sterownicza, 8 -
urzdzenie kalibrujce, 9 - urzdzenie ochadzajce

Linia technologiczna wytaczania konwencjonalnego, pokazana na rysunku

2.1, skada si z:
- wytaczarki T32-25,
- gowicy wzdunej do tam,
- urzdzenia kalibrujcego,
- urzdzenia ochadzajcego,
- urzdzenia odbierajcego.

55
 Linia technologiczna jest przeznaczona do wytaczania tworzyw termopla-
stycznych, takich jak polietylen PE, polipropylen PP, polistyren PS, poli(chlorek
winylu) PVC.
Gwnym elementem linii technologicznej wytaczania jest wytaczarka jed-
nolimakowa T32-25, widoczna na rys. 2.1. Jest ona przeznaczona do wytacza-
nia tworzyw termoplastycznych w postaci granulatu. Ukad uplastyczniajcy
jednolimakowy (2) oraz ukad napdowy (4 i 5) wytaczarki s w duym stop-
niu zunifikowane i umieszczone na wsplnej podstawie.
Cylinder ukadu uplastyczniajcego, o dugoci 916 mm i rednicy zewntrz-
nej 56 mm, wykonany jest ze stali narzdziowej i osadzony w obsadzie cylindra.
Obsada cylindra posiada na obwodzie komor, ktra stanowi wstpn stref
chodzenia wod lub powietrzem. Zapobiega to przedostawaniu si ciepa z cy-
lindra do zasobnika tworzywa. W tylnej czci cylindra jest wykonany otwr
zasypowy, nad ktrym jest przymocowany zasobnik (1) tworzywa wejciowego
o dziaaniu grawitacyjnym.
Na cylindrze zamontowano cztery grzejniki elektryczne, piercieniowe oraz
zestaw czterech wentylatorw chodzcych (6) poszczeglne strefy grzejne
ukadu uplastyczniajcego. Grzejniki wytwarzaj ciepo, ktre poprzez alumi-
niowe owiewniki ogrzewa cylinder i nagrzewa tworzywo. Temperatura cylindra
i tworzywa przetwarzanego jest utrzymywana automatycznie przez ukad termo-
regulacji. W kadej z czterech stref grzejnych jest umieszczony czujnik pomiaru
temperatury cylindra poczony z odpowiednim termoregulatorem w szafie ste-
rowniczej (7). Cylinder wraz z grzejnikami jest osonity obudow metalow
(2).
W cylindrze obraca si limak klasyczny, ktrego schemat pokazano na
rys. 2.2, do przetwrstwa tworzyw termoplastycznych. limak jest wykonany ze
stali do azotowania 38 HMJ i polerowany do wysokiej gadkoci, dobiera si go
w zalenoci od rodzaju tworzywa przetwarzanego.
Gwnym elementem ukadu napdowego jest silnik komutatorowy prdu
przemiennego o mocy 5,5 kW, zasilany prdem elektrycznym o napiciu 380V.
Silnik ma bezstopniow regulacj prdkoci obrotowej w zakresie od 0 do 33 s-1.
Napd z silnika jest przenoszony na wa limaka przez przekadni pasow
i trjstopniow przekadni zbat o koach walcowych i przeoeniu 1,25.
Pierwsza para k zbatych w przekadni jest wymienna, druga i trzecia para jest
zamontowana na stae. Mona wic, dla tego samego silnika osign rne
wartoci momentu maksymalnego na limaku oraz inne zakresy prdkoci li-
maka. Rozszerza si w ten sposb zakres stosowania wytaczarki, oraz moliwo-
ci jej wykorzystania.
W tabeli 2.1 przedstawiono wybran charakterystyk techniczn wytaczarki
jednolimakowej T32-25, wedug danych producenta [1].

56
Tabela 2.1 Wybrane dane techniczne wytaczarki T32-25

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto Uwagi

limak
rednica limaka mm 32 L/D = 25
1 Dugo czci roboczej mm 800
Dugo limaka cakowita mm 1060 w zalenoci od
Liczba obrotw limaka s-1 0,381,9 przeoenia
Cylinder
Chodzenie stref grzejnych wentylatory
Liczba stref grzejnych 4
2 Moc grzejnikw kW 4 regulator
Czynnik chodzcy stref automatyczny
zasypu l/min 3 woda
Napd limaka
Silnik prdu zmiennego 3-fazowy
Moc silnika wytaczarki kW 5,5 typ CLU-250/4-
3 Liczba obrotw silnika s-1 033 3FN-25
Regulacja prdkoci obro- bezstopniowa
towej silnika
zalena od prdko-
4 Wydajno wytaczarki kg/h 321 ci limaka i rodza-
ju tworzywa

Rys. 2.2. Schemat limaka klasycznego znajdujcego si na wyposaeniu wytaczarki T32-25

57
 Na kocu cylindra ukadu uplastyczniajcego wytaczarki zamontowana jest
gowica wzduna, przeznaczona do otrzymywania ksztatownikw w postaci
tam (rys. 2.3.).

2
3

4
2

6
5

Rys. 2.3. Wygld elementw gowicy wytaczarskiej do ksztatownikw: 1 - korpus dyszy,

2 - grzejniki piercieniowe, 3 - czci korpusu gowicy, 4 - rozdzielacz rdzeniowy, 5 - zesp filtra
tworzywa, 6 - ruby montaowe

Korpus (3) gowicy wytaczarskiej skada si z dwch czci, jedna z nich

umoliwia podczenie gowicy do ukadu uplastyczniajcego wytaczarki, za
druga cz korpusu pozwala na monta korpusu dyszy (1) gowicy. Pomidzy
obu czciami korpusu gowicy jest zamontowany rozdzielacz rdzeniowy (4).
Korpus dyszy gowicy wytaczarskiej jest elementem wymiennym, co umoliwia
wytaczanie ksztatownikw o rnym ksztacie i rozmiarach, zarwno syme-
trycznych jak i asymetrycznych.
Zaoony, dla przeprowadzenia wiczenia, korpus dyszy pozwala na wyta-
czanie ksztatownika w postaci tamy. Dysza ma nastpujce wymiary: szero-
ko - 15,5 mm, wysoko - 2 mm. Gowica wytaczarska (rys.2.4) ma dwie
strefy grzejne i odpowiadajce im dwa grzejniki piercieniowe (3) zamocowane
na korpusie gowicy i korpusie dyszy oraz dwa czujniki temperatury (termopary)
zainstalowane w dwch strefach grzejnych gowicy.
Uplastycznione tworzywo, przez zesp filtra (5) (rys.2.3) oraz kanay prze-
pywowe gowicy wytaczarskiej dostaje si do dyszy gowicy, ktra nadaje
wstpnie ksztat i wymiary otrzymywanej tamy. Ostateczne utrwalenie nada-
nych wymiarw i ksztatu wytoczyny nastpuje w kalibratorze, znajdujcym si
w linii technologicznej za gowic do ksztatownikw.

58
 Optymaln metod kalibrowania, ze wzgldu na warunki procesu wytwarza-
nia ksztatownikw jest kalibrowanie cinieniowe. Na rysunku 2.4 i 2.5 przed-
stawiono wygld stosowanego kalibratora cinieniowego. Konstrukcja kalibrato-
ra ma budow blokow, skadajc si z dwch prostopadocianw, to jest cz-
ci grnej i dolnej kalibratora (5).

4
1
3
2
5

Rys. 2.4. Gowica wytaczarska do ksztatownika wraz z widoczn czci doln kalibratora:
1 - korpus gowicy wytaczarskiej, 2 - korpus dyszy gowicy, 3 - grzejnik piercieniowy,
4 - czujnik temperatury, 5 - kalibrator, cz dolna, 6 - wkadka formujca dolna 7 - we dopro-
wadzajce wod ochadzajc

Obie czci kalibratora maj wymienne wkadki formujce (6) przy-

stosowane do ksztatu wytwarzanego wytworu. Paszczyzny podziaowe czci
dolnej i czci grnej kalibratora, przylegaj do siebie i po zoeniu obu czci
tworz cznie wzduny otwr przelotowy, o cile okrelonym ksztacie
i wymiarach przekroju poprzecznego, odpowiadajcych odnonemu ksztatowi
i wymiarom przekroju poprzecznego wytoczyny.
Zasada dziaania kalibratora cinieniowego polega na przeciganiu po-
wierzchni zewntrznej wytwarzanego ksztatownika po powierzchni roboczej
wymiennych wkadek formujcych kalibratora oraz jednoczesnego ochadzania
powierzchni wkadek oraz caego kalibratora, za pomoc zimnej wody.
Woda jest doprowadzana do czci grnej oraz czci dolnej kalibratora za
pomoc wy doprowadzajcych i wprowadzana do kalibratora przez krce
montaowe (3a, 3b), za odprowadzana z kalibratora przez krce 3c.
Ksztatownik w postaci tamy po opuszczeniu kalibratora, jest ochadzany
w standardowym urzdzeniu ochadzajcym - wannie z biec wod i odbiera-
ny przez urzdzenie odbierajce. Nastpnie podlega on oznakowaniu, przyciciu
na odpowiedni wymiar.

59
 2
1

3b
3a
3c

Rys. 2.5. Kalibrator cinieniowy; wygld po zoeniu czci grnej i dolnej: 1 - cz grna kali-
bratora, 2 - cz dolna, 3 a, b, c - krce montaowe ukadu przepywowego wody ochadzajcej,
4 - uchwyt transportowy

Rys. 2.6. Wygld urzdze pomocniczych stosowanych podczas bada procesu wytaczania kon-
wencjonalnego: 1 - waga laboratoryjna TP-3/1-11, 2 - tachometr DT-6236B, 3 - czasomierz

W urzdzeniu ochadzajcym (wannie chodzcej) zastosowano zanurzenio-

wy sposb chodzenia wytoczyny. Korpus urzdzenia ochadzajcego stanowi
stalowa rama wykonana jako konstrukcja spawana Wanna wyposaona jest

60
w system zamknitego ukadu wodnego eliminujcy konieczno poboru wody
ze rda zewntrznego. Na kocu wanny chodzcej zamontowana jest prze-
groda usuwajc nadmiar wody. Wymiary wanny s nastpujce: dugo - 1500
mm, szeroko - 350 mm, gboko - 330 mm, wysoko - 1100 mm.
Do pomiarw prdkoci obrotowej limaka wytaczarki suy tachometr
o symbolu DT-6236B. Jest to urzdzenie przenone, o dziaaniu stykowym, po-
kazane na rys. 2.6, majce wywietlacz ciekokrystaliczny, umoliwiajcy bez-
poredni odczyt mierzonej prdkoci obrotowej. Czasomierz, widoczny na ry-
sunku 2.6 suy do pomiaru czasu wytaczania odcinka pomiarowego wytoczy-
ny, za do pomiaru masy prbek naley zastosowa wag laboratoryjn typ.TP-
3/1-1. Waga ta, produkcji "Fawag" S.A., Lubelska Fabryka Wag, umoliwia
pomiar masy do 3000g z dokadnoci 0,1 g

2.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio:
- temperatur wytoczyny opuszczajcej dysz gowicy wytaczarskiej
tw, oC,
- mas prbki pomiarowej wytoczyny mw, kg,
- czas wytaczania prbki pomiarowej wytoczyny Tw, s.
2) porednio:
- gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa, t, kg/m3,
- masowe natenie przepywu tworzywa G , kg/s,
- objtociowe natenie przepywu tworzywa W, m3/s,
- wielkoci stae zalene od elementw geometrycznych limaka A oraz
B, m3,
- lepko tworzywa w strefie dozowania limaka , Pa s.

Czynnikiem zmiennym jest:

- prdko obrotowa limaka , s-1, 1, 2, 3, okrelona przez prowadz-
cego zajcia.
Czynnikami staymi s:
- elementy geometryczne ukadu uplastyczniajcego, gowicy wytaczar-
skiej, ukadu kalibrujcego, urzdze uzupeniajcych,
- temperatura w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki i gowicy wyta-
czarskiej,
- spadek cinienia tworzywa w strefie dozowania limaka p = 0,5 MPa,
- czynnik chodzcy w kalibratorze oraz wannie chodzcej.
Czynniki zakcajce to gwnie zmiany: temperatury otoczenia, wilgotnoci
tworzywa wejciowego, ktrych wpyw jest pomijalnie may.

61
 2.4. Przeprowadzenie wiczenia
W celu prawidowego wykonania wiczenia naley wykona nastpujce
czynnoci:
1. Wczy zasilanie stanowiska badawczego wytaczania konwencjonalnego.
2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref
grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej), oraz ustali
pocztkow liczb obrotw limaka.
3. Zaczy ukady chodzenia wytoczyny w kalibratorze oraz wannie ocha-
dzajcej.
4. Wprowadzi tworzywo do zasobnika (przy zamknitej zasuwie zasobnika
tworzywa).
5. Po osigniciu nastawionej temperatury przez poszczeglne strefy grzejne
ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak wy-
taczarki, powoli zwikszajc jego prdko obrotow do ustalonej wartoci,
mierzonej za pomoc tachometru. Jednoczenie wprowadzi tworzywo do
cylindra, poprzez wycignicie zasuwy zasobnika tworzywa.
6. Przystpi do wytaczania tamy, z jednoczesnym pomiarem czasu wytacza-
nia, za pomoca czasomierza i oznaczaniem, flamastrem wodoodpornym, pr-
bek wytoczyny.
7. Korzystajc z bezstopniowej regulacji prdkoci obrotowej silnika zwikszy
prdko obrotow limaka, ponownie przeprowadzi pomiar prdkoci li-
maka za pomoc tachometru oraz powtrzy pozostae czynnoci wymienio-
ne w punkcie 6.
8. Ponownie zwikszy prdko obrotow limaka oraz przeprowadzi ozna-
czanie wytaczanej tamy zgodnie z punktem 6 i 7.
9. Po wytoczeniu tamy, zgodnie z programem wiczenia, przerwa proces
wytaczania konwencjonalnego, wyczy lini technologiczn.
10. Wyci z otrzymanej wytoczyny oznaczane odcinki, przystpi, przy zasto-
sowaniu wagi laboratoryjnej, do pomiarw masy wytoczonych odcinkw.
rednie wyniki z co najmniej 5 pomiarw, dla kadej zmienianej prdkoci
obrotowej limaka, wpisa do protokou.
11. Dysponujc wynikami oznaczania czynnikw badanych bezporednio obli-
czy masowe i objtociowe natenie przepywu tworzywa oraz gsto
tworzywa w temperaturze przetwrstwa w gowicy wytaczarskiej.
Masowe natenie przepywu tworzywa naley wyznaczy z zalenoci
mw
G= (2.1)
Tw
w ktrej: mw - masa odcinka pomiarowego wytoczyny, kg,
Tw - czas wytaczania odcinka pomiarowego.

62
 Objtociowe natenie przepywu wyznaczy korzystajc z zalenoci

G
W= (2.2)
t
gdzie t oznacza warto gstoci tworzywa w temperaturze przetwrstwa
(kg/m3).
Gsto tworzywa w temperaturze panujcej w gowicy wytaczarskiej pod-
czas procesu wytaczania naley okreli na podstawie zalenoci
1
t = t (2.3)
0
1 + (t w t0 )
w ktrej t0 oznacza gsto w temperaturze otoczenia, zgodnie z danymi pro-
ducenta tworzywa, kg/m3; - wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej dla danego
tworzywa, K-1 (podany przez prowadzcego zajecia), tw, t0 odpowiednio tem-
peratura tworzywa opuszczajcego gowic oraz temperatura otoczenia, C.
12. Obliczy wielkoci stae, A, (m3) oraz B, (m3) charakteryzujce stref dozo-
wania limaka wytaczarki, zalene od elementw geometrycznych limaka
D 2 L sin cos
A= s s (2.4)
2
oraz
D L3 sin 2 s
B= (2.5)
12 h
gdzie:
D rednica limaka, m,
h gboko kanau strefy dozowania limaka, m,
L dugo strefy dozowania, m,
s kt pochylenia linii rubowej zwoju limaka.

13. Wyznaczy lepko tworzywa (Pa s) w strefie dozowania, dla kadej

z trzech prdkoci obrotowych limaka wytaczarki, korzystajc ze znanej

zalenoci, w ktrej wystpujce wielkoci zostay opisane w programie
wiczenia.
p B
=
(2.6)
A W

63
 2.5. Wyniki
Wyniki pomiarw i oblicze naley zestawi w tabelach 1 i 2 zamieszczo-
nych we wzorze sprawozdania. Interpretacj graficzn wynikw bada maso-
wego i objtociowego natenia przepywu oraz lepkoci tworzywa przedsta-
wi w postaci zalenoci G = f(), W= f() oraz = f().

2.6. Sprawozdanie
Sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wi-
czenia, warunki procesu wytaczania konwencjonalnego, wyniki pomiarw
i oblicze zestawione w tabelach, interpretacj wynikw w postaci wykresu
zalenoci masowego i objtociowego natenia przepywu tworzywa od liczby
obrotw limaka, zalenoci lepkoci tworzywa w strefie dozowania limaka
wytaczarki od prdkoci obrotowej limaka, jak rwnie wnioski z przeprowa-
dzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki T32-25. Zakad Maszyn
Chemicznych Metalchem w Gliwicach, Gliwice 1971.
2. Sikora J.W.: Selected Problems of Polymer Extrusion. Wydawnictwo Na-
ukowe WNBG, Lublin 2008.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimero-
wych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Poli-
techniki Lubelskiej, Lublin 2006.

64
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie konwencjonalne 2
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia
3. Warunki procesu wytaczania konwencjonalnego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ..............................................................................................................................

Prdko Temperatura Czas Gsto

rednia masa
obrotowa wytoczyny wytaczania
Lp. prbek wytoczyny
limaka w gowicy odcinka pom.
mw, kg t, kg/m3
v, s-1 tw, 0C Tw, s
1

Tabela 2. Wyniki ................................................................................................................................

Wartoci
Wartoci
geometr. G W
Lp. stae limaka kg/s Pa s

limaka m /s
3

1
D = 32 mm A=
2 L = 288 mm
h = 1,8 mm B =
s = 17,230
3
5. Wykresy

G, kg /s W , m3 / s

, s-1

, Pa s

6. Wnioski , s-1

Data ...................... Podpis ..........................

3. Wytaczanie rur
3.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania rur z tworzyw termopla-
stycznych. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie prdkoci wytaczania rur
przy zmiennej prdkoci obrotowej limaka wytaczarki oraz wyznaczenie war-
toci liczbowej efektu Barusa dla wybranych rodzajw tworzyw termoplastycz-
nych.
3.2. Stanowisko badawcze
Stanowisko badawcze wytaczania rur skada si z linii technologicznej wy-
taczania obejmujcej:
- wytaczark T32-25,
- gowic wzdun do rur,
- urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca),
- urzdzenie odbierajce.
Urzdzenia pomocnicze suce do pomiaru czynnikw badanych bezpored-
nio i wynikowych to: tachometr, linia paski, suwmiarka, czasomierz, flamastry
wodoodporne.
Linia technologiczna wytaczania jest przeznaczona do wytwarzania rur oraz
wy z tworzyw termoplastycznych, takich jak polietylen PE, polipropylen PP,
po(lichlorek winylu) PVC.
Wyszczeglnione elementy linii technologicznej wytaczania, oprcz gowi-
cy wytaczarskiej, zostay przedstawione szczegowo w wiczeniu nr 2, opisu-
jcego proces wytaczania konwencjonalnego.
Narzdziem, mocowanym do ukadu uplastyczniajcego wytaczarki T32-25
jest gowica wytaczarska do rur, pokazana na rysunkach 3.1 i 3.2, majca jedn
stref grzejn i odpowiadajcy tej strefie jeden grzejnik piercieniowy (2) wraz
z czujnikiem temperatury (4) zamocowane na korpusie gowicy (3). Gowica
charakteryzuje si wymiennym korpusem dyszy (1) oraz rdzeniem dyszy umo-
liwiajcym wytwarzania rur o rnej rednicy i gruboci cianki rury.
W wiczeniu wykorzystano dysz o przekroju piercieniowym, rednicy ze-
wntrznej kanau piercieniowego rwnej 19,5 mm oraz rednicy wewntrznej
kanau 13,5 mm.
Zastosowany w gowicy wytaczarskiej rozdzielacz rdzeniowy (5), pokazany
na rys.3.2 jest poczony z wymiennym rdzeniem dyszy (4) o rednicy ze-
wntrznej 13,5 mm, odpowiadajcej rednicy wewntrznej dyszy gowicy.

69
 4 6

2
1

7
5

Rys. 3.1. Wygld gowicy wytaczarskiej do rur wraz z wytwarzan rur: 1 - korpus dyszy gowi-
cy, 2 - grzejnik piercieniowy, 3 - korpus gowicy, 4 - czujnik temperatury, 5 - fragment obudowy
wytaczarki, 6 - ruby regulacji korpusu dyszy, 7 - wytwarzana rura

2
3

Rys. 3.2. Wygld elementw gowicy wytaczarskiej do rur: 1 - korpus dyszy gowicy,
2 - elementy korpusu gowicy, 3 - ruby regulacji korpusu dyszy, 4 - rdze dyszy, 5 - rozdzielacz
rdzeniowy

Korpus dyszy (1) jest montowany w korpusie gowicy (2) majcym trzy ru-
by regulacji (3). Umoliwiaj one wyrwnanie pooenia korpusu dyszy wzgl-
dem rdzenia dyszy podczas montau gowicy do wytaczarki, co w efekcie po-

70
zwala na wytworzenie rury majcej jednakow grubo cianki w caym swoim
przekroju poprzecznym. Aby wyznaczy prdko wytaczania rury przy zmien-
nej prdkoci obrotowej limaka wytaczarki oraz przeprowadzi pomiary war-
toci liczbowej efektu Barusa naley zastosowa nastpujce wyszczeglnione
urzdzenia pomocnicze.
Pomiar prdkoci obrotowej limaka wytaczarki naley przeprowadzi przy
uyciu tachometru DT-6236B, opisanego w wiczeniu nr. 2. W celu pomiarw
prdkoci procesu wytaczania rur oraz przeprowadzenia pomiarw niezbdnych
do wyznaczenia wartoci liczbowej efektu Barusa naley zastosowa czaso-
mierz, linia paski oraz suwmiark znajdujce si na wyposaeniu laboratorium
Katedry Procesw Polimerowych.

3.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio:
- pole przekroju piercieniowego dyszy gowicy wytaczarskiej Ad, mm2,
- pole przekroju piercieniowego otrzymanej wytoczyny Aw, mm2,
- dugo wytoczyny mierzona w czasie T, lw, m,
2) porednio:
- warto liczbow efektu Barusa , %,
- prdko wytaczania, Vw, m/s.
Czynnikiem zmiennym jest rodzaj tworzywa do wytaczania;
- tworzywo pierwsze, o wskaniku szybkoci pynicia w zakresie
0.2 0,5 g/10 min (np. PE-LD Malen E FGNX 18-D003),
- tworzywo drugie, MFR w zakresie 1,6 2,5 g/10 min (np. PE-LD Malen
E FABS 23-D022),
- prdko obrotowa limaka wytaczarki jednolimakowej , s-1 odpowied-
nio 0.50, 0.75, 1.00, 1.25 i 1.50 s-1.
Czynnikami staymi s:
- czas pomiaru dugoci odcinka wytoczyny T = 30 s,
- elementy geometryczne linii technologicznej wytaczania rur,
- temperatura w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki i gowicy wyta-
czarskiej ustawiona w zespole sterowania wytaczarki,
- natenie przepywu, temperatura czynnika w urzdzeniu ochadzajcym.
Wpyw czynnikw zakcajcych, podczas prowadzonego procesu technolo-
gicznego, naley okreli jako pomijalnie may.

71
 3.4. Przeprowadzenie wiczenia
Wykonanie wiczenia wymaga przeprowadzenia nastpujcych czynnoci:
1. Wczy zasilanie linii technologicznej wytaczania rur.
2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref
grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej) oraz ustali
pocztkow liczb obrotw limaka.
3. Zaczy ukady chodzenia w wannie ochadzajcej.
4. Po osigniciu temperatury przez poszczeglne strefy grzejne ukadu upla-
styczniajcego i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak wytaczarki, po-
woli zwikszajc jego prdko do ustalonej pierwszej wartoci, jednocze-
nie wprowadzi pierwszy rodzaj tworzywa do strefy zasypu ukadu upla-
styczniajcego.
5. Przeprowadzi proces wytaczania rury dla pierwszego zastosowanego two-
rzywa, zmieniajc prdko obrotow limaka wytaczarki w zakresie przed-
stawionym w programie wiczenia. Prdko obrotow limaka naley do-
kadnie nastawi przy zastosowaniu urzdzenia do pomiaru prdkoci obro-
towej - tachometru.
6. Podczas procesu wytaczania rury, zgodnie z punktem 5, naley za pomoc
flamastra wodoodpornego oznacza fragmenty wytaczanej rury, wytaczane
przy danej prdkoci obrotowej limaka w czasie rwnym 30 s.
7. Po oprnieniu ukadu uplastyczniajcego z pierwszego tworzywa, zasypa
tworzywo drugie, rozpocz ponownie proces wytaczania rury i powtrzy
czynnoci zgodnie z punktami 5 i 6.
8. Po zakoczeniu procesu wytaczania wyczy zasilanie linii technologicznej.
9. Przystpi do pomiarw czynnikw badanych. Za pomoc suwmiarki prze-
prowadzi pomiary przekroju poprzecznego wytoczyny, wykona pomiary
dugoci wytoczyny, wytaczanej w czasie T = 30 s i oznaczy flamastrem.
Wyniki z co najmniej 5 pomiarw wpisa do protokou.
10. Dysponujc wynikami pomiarw czynnikw badanych bezporednio obli-
czy wartoci liczbowe efektu Barusa oraz prdkoci wytaczania rur dla za-
stosowanych rodzajw tworzyw i prdkoci obrotowej limaka wytaczarki.
Obliczenia przeprowadzi zgodnie z zalenoci (4).
3.5. Wyniki
Wyniki bada naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we wzorze sprawoz-
dania oraz przedstawi graficznie zaleno efektu Barusa od prdkoci obroto-
wej limaka wytaczarki = f() i zaleno prdkoci procesu wytaczania od
prdkoci obrotowej limaka Vw = f() oraz rodzaju tworzywa.

72
 3.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley opisa: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki
procesu technologicznego wytaczania rur, wyniki pomiarw i oblicze zesta-
wione w tabeli, interpretacj wynikw w postaci wykresu zalenoci wartoci
liczbowej efektu Barusa, prdkoci wytaczania od prdkoci obrotowej limaka
wytaczarki i rodzaju tworzyw (rnicych si w sposb znaczcy wartoci
MFR), wnioski z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Broniewski T., Kapko J., Paczek W., Thomalla J.: Metody bada i ocena
waciwoci tworzyw sztucznych. Wydawnictwo Naukowo Techniczne,
Warszawa 2000.
2. Dokumentacja techniczno-ruchowa wytaczarki T32-25. Zakad Maszyn
Chemicznych Metalchem w Gliwicach, Gliwice 1971.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimero-
wych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Poli-
techniki Lubelskiej, Lublin 2006.
5. Szlezyngier W.: Podstawy reologii polimerw. Wydawnictwo Politechniki
Rzeszowskiej. Rzeszw 1994.

73
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie rur 3
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia
3. Warunki procesu wytaczania rur

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1.Wyniki .................................................................................................................

Prdko Pole przekroju Dugo Warto licz- Prdko

Lp. limaka wytoczyny wytoczyny bowa efektu wytaczania
v, s-1 Aw, mm2 lw, m Barusa, , % Vw, m/s
Rodzaj tworzywa:
1
2
3
4
5
Rodzaj tworzywa:
1
2
3
4
5
5. Wykresy

, %

0 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50

v, s1

Vw, m/s

0 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50

v, s-1
6. Wnioski

Data ...................... Podpis ..........................

4. Wytaczanie porujce
4.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest przeprowadzenie procesu wytaczania porujcego, za-
poznanie si z tematyk wytaczania porujcego, rodzajami i zasad dziaania
rodkw porujcych. Celem jest rwnie wyznaczanie gstoci oraz stopnia
sporowacenia wytworw otrzymanych w procesie wytaczania porujcego.

4.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologiczna wytaczania
oraz urzdzenia pomocnicze (waga laboratoryjna, suwmiarka, tachometr) nie-
zbdne do przeprowadzenia bada waciwoci wytoczyny porowatej, zgodnie
z celem wiczenia.
Linia technologiczna wytaczania skada si z wytaczarki T32-25, gowicy
wytaczarskiej wzdunej do wytaczania prta, urzdzenia ochadzajcego
(wanny chodzcej), urzdzenia odbierajcego. Wygld linii technologicznej
wytaczania pokazano na rys. 4.1.

2
3

Rys. 4.1. Wygld oglny linii technologicznej wytaczania porujcego: 1 - wytaczarka T32-25,
2 - szafa sterownicza, 3 - gowica wytaczarska do prtw, 4 - urzdzenie ochadzajce

Opis, budowa i zasada dziaania wytaczarki T32-25 oraz pozostaych urz-

dze linii technologicznej wytaczania, oprcz budowy gowicy do wytaczania
prtw zosta szczegowo przedstawiony w wiczeniu nr 2.
Narzdziem zastosowanym w procesie wytaczania porujcego jest gowica
wytaczarska wzduna do prtw. Wygld gowicy, podczas procesu wytacza-
nia porujcego pokazano na rysunku 4.2.

77
 Gowica wytaczarska ma dwuczciowy korpus z jedn stref grzejn, na
ktrej zamocowany jest grzejnik piercieniowy oraz czujnik pomiaru temperatu-
ry (termopara). Zastosowany w gowicy korpus dyszy ma dysz osiowo-syme-
tryczn o rednicy 4,3 mm. ruby regulacji umoliwiaj wyrwnanie pooenia
korpusu dyszy wzgldem korpusu gowicy, a tym samym wytwarzanie wyto-
czyny porowatej wzdu osi ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej.

1
5

4
3
7

2
6

Rys. 4.2. Wygld gowicy wytaczarskiej podczas procesu wytaczania porujcego wraz z wyto-
czyn porowat: 1- fragment ukadu uplastyczniajcego, 2 - grzejnik piercieniowy, 3 - czujnik
temperatury, 4 - korpus gowicy, 5 - ruby regulacji korpusu dyszy, 6 - wanna chodzca,
7 - wytoczyna porowata

Ustalenie zadanej prdkoci obrotowej limaka trzeba przeprowadzi przy

zastosowaniu tachometru typ DT-6236B opisanego w wiczeniu nr 2. Do prze-
prowadzenia bada gstoci oraz stopnia sporowacenia wytoczyny porowatej
naley zastosowa wag laboratoryjn typ WPE 60. Jest to waga na ktrej mo-
na zway prbki o masie do 60 gram z dokadnoci pomiaru
0,001 g.
Okrelenie wymiarw geometrycznych prbek wytoczyny porowatej, to jest
dugoci i rednicy, naley wykona przy zastosowaniu suwmiarki elektroni-
cznej np. typ Orion EH807557 umoliwiajcej pomiar prbek o dugoci do 150
mm z dokadnoci 0,01 mm. Wygld urzdze stosowanych podczas bada
procesu wytaczania porujcego zosta pokazany na rys. 4.3.

78
 3
1

Rys. 4.3. Wygld urzdze pomocniczych stosowanych podczas bada procesu wytaczania poru-
jcego tworzyw: 1 - waga laboratoryjna WPE 60, 2 - tachometr DT-6236B, 3 - suwmiarka Orion
EH807557

rodki porujce
rodkiem porujcym (poroforem) mog by gazy, ciaa stae, ciecze. Gazy
i ciecze wprowadza si do tworzywa wejciowego w odpowiednich warunkach -
pod cinieniem, za pomoc specjalnych urzdze do strefy zasilania ukadu
uplastyczniajcego podczas trwania procesu wytaczania. Natomiast ciaa stae
oraz niektre ciecze wprowadza si do tworzywa ju w procesie jego wytwarza-
nia. Porofory podlegaj (jeszcze przed wydzieleniem gazu) takim samym proce-
som jak tworzywo to jest: nagrzewaniu, spraniu, homogenizowaniu i transpor-
towaniu. Gdy rozpocznie si proces wydzielania gazu (po osigniciu odpo-
wiedniej temperatury) tworzce si liczne mikrobanieczki ulegaj bardzo szybko
rozpuszczeniu w otaczajcym tworzywie.
rodek porujcy dobiera si w zalenoci od rodzaju tworzywa zgodnie
z zasad, aby temperatura jego rozkadu bya wysza od temperatury topnienia,
ale nisza od temperatury wytaczania tworzywa. Temperatura w gowicy wyta-
czarskiej powinna by jak najbardziej zbliona do temperatury rozkadu rodka
porujcego.
Stosowane podczas procesu porowania tworzyw rodki porujce (tabela 4.1)
mog mie egzotermiczn lub endotermiczn charakterystyk rozkadu. Stoso-
wane dotychczas w procesie wytaczania porofory maj egzotermiczn charakte-
rystyk rozkadu. Moe to by przyczyn lokalnych przegrza i powstania nie-
regularnej struktury porowatej wytworu.

79
Tabela 4.1. Charakterystyka przetwrcza wybranych rodkw porujcych

rodek
Waciwoci
porujcy
Uyta posta ty granulat
zwizek wielokomponentowy oparty
Skad chemiczny na mieszaninie zwizkw azowych,
gwnie azodikarbonamidu
Charakterystyka Rozkad egzotermiczny
Temperatura rozka-
Okoo 160C
Egzocerol du
Temperatura prze-
Zalecana temperatura to 150200C
twarzania
Porowanie tworzyw przy wtryskiwa-
Zastosowanie
niu i wytaczaniu
Zawarto rodka
0,22,0%
w tworzywie
Uyta posta Biay proszek lub biay granulat
zwizek wielokomponentowy oparty
Skad chemiczny na mieszaninie gwnie wodoro-
wglanu sodu i kwasu cytrynowego
Charakterystyka Rozkad endotermiczny
Temperatura rozka-
Hydrocerol Okoo 170C
du
Temperatura prze-
Zalecana temperatura to 160210C
twarzania
Porowanie przy wtryskiwaniu, wyta-
Zastosowanie
czaniu, kalandrowaniu, prasowaniu
Zawarto rodka
0,11,6 %
w tworzywie

W przypadku stosowania rodka egzotermicznego zapocztkowany rozkad

poroforu przebiega samoczynnie, nawet po odciciu dopywu energii. Dlatego
wytwory porowane tego rodzaju rodkami musz by dugo i intensywnie
ochadzane, aby zapobiec odksztaceniom dla zachowania waciwej struktury
porowatej. W przypadku rodkw porujcych z endotermicznym charakterem
rozkadu, wytwarzanie gazu podczas przetwrstwa koczy si gwatownie po
zakoczeniu dopywu energii. Stosowanie tego rodzaju rodkw porujcych
skraca znacznie czas ochadzania.
W przeprowadzanym wiczeniu naley zastosowa rodki porujce, z egzo-
termicznym lub endotermicznym charakterem rozkadu, wskazane przez prowa-
dzcego zajcia.
 S to rodki w postaci granulatu. Do osignicia dobrej wydajnoci procesu
porowania zaleca si stosowanie temperatury przetwrstwa w zakresie od
180 do 210C. Zalecana ilo rodka porujcego w procesie wytaczania PE
i PVC wynosi od 0,1 do 1,8 % mas.
Na rysunku 4.4. pokazano wytoczyn porowat w postaci prta, w przekroju
poprzecznym, przy zastosowanym podczas porowania rodka z egzotermicznym
charakterem rozkadu w iloci 0,6% w masie tworzywa.

Rys. 4.4. Przekrj poprzeczny wytoczyny porowatej, otrzymanej w procesie wytaczania poruj-
cego, przy zastosowaniu rodka porujcego z grupy Hydrocerol w iloci 0,6 % mas.

4.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio
- mas odcinka pomiarowego wytoczyny m, kg,
- objto odcinka pomiarowego wytoczyny V, m3,
2) porednio
- gsto pozorn tworzywa porowanego p, kg/m3,
- stopie sporowacenia P, %.
Czynnikiem zmiennym jest:
- rodzaj rodka porujcego;
rodek porujcy o egzotermicznym charakterze rozkadu (np. Hydroce-
rol PLC 751),

81
 rodek porujcy o endotermicznym charakterze rozkadu (np. Hydroce-
rol BIH 70),
- zawarto rodka porujcego w tworzywie sp, (w iloci 0,5 i 1,0 %),
Czynnikami staymi s:
- rodzaj tworzywa, PE-LD lub PVC, wskazany przez prowadzcego zaj-
cia,
- gsto tworzywa litego , kg/m3,
- prdko obrotowa limaka wytaczarki = 0,75 s-1,
- elementy geometryczne wytaczarki, gowicy wytaczarskiej, urzdze
uzupeniajcych,
- liczba stref nagrzewajcych ukadu uplastyczniajcego wytaczarki
i gowicy wytaczarskiej; kada ze stref ma oddzielny ukad sterowania i
regulacji,
- natenie przepywu czynnika chodzcego wanny chodzcej.
Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych, to jest zmian: napicia prdu
elektrycznego, temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego, wil-
gotnoci rodka porujcego, jest pomijalnie may.

4.4. Przeprowadzenie wiczenia

Celem prawidowego przeprowadzenia wiczenia naley wykona nastpuj-
ce czynnoci:
1. Przygotowa nawaki tworzywa wraz z odpowiedni zawartoci dwch
rodzajw rodka porujcego, wskazanych przez prowadzcego zajcia,
2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref
grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej) oraz ustali
najmniejsz liczb obrotw limaka.
3. Wprowadzi pierwsze tworzywo z zawartoci rodka porujcego w iloci
0,5% do zasobnika (przy zamknitej zasuwie zasobnika).
4. Po osigniciu odpowiedniej temperatury w ukadzie uplastyczniajcym
i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak wytaczarki, powoli zwikszajc
jego prdko do ustalonej wartoci, zmierzonej za pomoc tachometru, jed-
noczenie wyciga zasuw zasobnika powodujc zasypywanie nawaki two-
rzywa do strefy zasypu ukadu uplastyczniajcego.
5. Przystpi do wytaczania wytworu porowanego w postaci prta, a do mo-
mentu oprnienia ukadu uplastyczniajcego z tworzywa.
6. Wprowadzi drug nawak tworzywa z zawartoci rodka porujcego
w iloci 1.0% do zasobnika, ponownie wytacza wytwr porowaty w postaci
prta.
7. Przeprowadzi proces wytaczania porujcego przy zastosowaniu nawaek
tworzywa i drugiego rodzaju rodka porujcego.
8. Po zakoczeniu procesu wytaczania wyczy lini technologiczn.

82
 9. Odrzuci, z otrzymanej wytoczyny porowatej w postaci prta, odcinki po-
rednie, to jest wytaczane podczas zmiany iloci rodka porujcego w two-
rzywie i rodzaju rodka porujcego.
10. Poci wytoczone prty na prbki pomiarowe o dugoci 50100 mm,
oznaczy ich dugo, pole przekroju poprzecznego i obliczy objto.
11. Przystpi do wyznaczania czynnikw badanych bezporednio wedug
przedstawionych zalenoci.
Gsto pozorn p, zgodnie z norm [6], naley obliczy ze wzoru
m
p = (4.1)
V
gdzie m oznacza mas prbki wytoczonego prta wyraon w kilogramach,
natomiast V to objto prbki, m3.
Stopie sporowacenia P okreli z zalenoci:
p
P= 100 % (4.2)

gdzie: p - gsto pozorna tworzywa porowanego, kg/m3, a - gsto tworzy-
wa litego, kg/m3.

4.5. Wyniki
Charakterystyk stosowanych rodkw porujcych naley przedstawi
w tabeli 1. rednie wartoci z wynikw oblicze i bada zestawi w tabeli 2
zamieszczonej we wzorze sprawozdania. Interpretacja graficzna otrzymanych
wynikw powinna zawiera zaleno stopnia sporowacenia od zawartoci
rodka porujcego w wytaczanym tworzywie, przedstawiona w postaci wykresu
blokowego.

4.6. Sprawozdanie
Sprawozdanie, zgodnie ze wzorem sprawozdania, powinno zawiera: cel
wiczenia, przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania porujcego, cha-
rakterystyk rodkw porujcych, wyniki pomiarw i oblicze gstoci oraz
stopnia sporowacenia wytoczyny porowatej zestawione w tabelach, interpreta-
cj graficzn, w postaci wykresu blokowego, wynikw bada, jak rwnie wnio-
ski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

83
 Literatura:
1. Bieliski M.: Techniki porowania tworzyw termoplastycznych. Wydawnic-
two Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Bydgoszcz
2004.
2. Broniewski T., Kapko J., Paczek W., Thomalla J.: Metody bada i ocena
waciwoci tworzyw sztucznych. Wydawnictwo Naukowo Techniczne,
Warszawa 2000.
3. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki T32-25. Zakad Maszyn
Chemicznych Metalchem w Gliwicach, Gliwice 1971.
4. Sikora J.W.: Selected Problems of Polimer Extrusion. Wydawnictwo Na-
ukowe WNBG, Lublin 2008.
5. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimero-
wych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Poli-
techniki Lubelskiej, Lublin 2006.
6. Polska norma PN-EN ISO 845:2000. Oznaczanie gstoci pozornej sztyw-
nych tworzyw porowatych.

84
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie porujce 4
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania porujcego

Tabela 1. Charakterystyka rodkw porujcych uytych podczas bada

rodek porujcy

Producent

Posta

Skad chemiczny

Charakterystyka rozkadu

Temperatura rozkadu, 0C

Inne

4. Wyniki wiczenia

Tabela 2. Wyniki ................................................................................................................

Zawarto Gsto
Rodzaj Objto Stopie spo-
Lp. rodka tworzywa lite-
rodka prbki, rowacenia
porujcego go/porowatego
porujcego V, m3 P, %
sp, % p, kg/m3

--- 0 0
5. Wykres

P, %

sp, %

6. Wnioski

Data ...................... Podpis .......................

5. Wytaczanie autotermiczne
5.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania autotermicznego i dzia-
ania wytaczarki autotermicznej, jak rwnie wyznaczenie gstoci tworzywa
podczas przetwrstwa, natenia przepywu tworzywa oraz rozkadu temperatu-
ry wzdu ukadu uplastyczniajcego wytaczarki autotermicznej i w gowicy
wytaczarskiej w porwnaniu do procesu wytaczania konwencjonalnego.
5.2. Stanowisko badawcze
W skad stanowiska badawczego wytaczania autotermicznego wchodzi: wy-
taczarka W-25D, gowica wytaczarska do wytwarzania ksztatownikw, urz-
dzenie ochadzajce (wanna chodzca), urzdzenie odbierajce.
Stanowisko jest przeznaczone do wytwarzania ksztatownikw z tworzyw
termoplastycznych, gwnie tworzyw polielefinowych.

4
1

2
3

Rys. 5.1. Wygld oglny wytaczarki W-25D wraz z gowic wytaczarsk i urzdzeniem ocha-
dzajcym (wann chodzc): 1 - zasobnik tworzywa, 2 - ukad uplastyczniajcy, 3 - gowica
wytaczarska, 4 - silnik napdowy, 5 - wanna chodzca, 6 - czujniki pomiaru cinienia
i temperatury tworzywa

W tablicy 5.1 przedstawiono charakterystyk techniczn wytaczarki auto-

termicznej, wedug danych producenta [1].

89
Tablica 5.1. Wybrane dane techniczne wytaczarki W-25D [1]

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto Uwagi

limak
rednica limaka D mm 25
1 Dugo limaka L mm 450 L/D = 18
575 L/D = 23
700 L/D = 28
Liczba obrotw limaka s-1 1,085,35
Cylinder
Chodzenie stref grzejnych brak chodzenia
2 Ilo stref grzejnych 2 lub 3 w zalenoci
Moc grzejnikw kW 1,5; 1,8, 2,4 od L/D
Napd limaka
Moc silnika wytaczarki kW 3,57 regulacja
3 Liczba obrotw silnika s-1 1049,5 bezstopniowa
Gowica wytaczarska
Liczba stref grzejnych go- 1
4 wicy wytaczarskiej
Moc grzejnikw kW 0,28
Masowe natenia prze- w zalenoci od
pywu tworzywa kg/h do 22 rodzaju tworzy-
5 wa i dyszy

Wytaczarka autotermiczna W-25D wykonana zostaa w Instytucie Przetwr-

stwa Tworzyw Sztucznych Metalchem w Toruniu. W celu przeprowadzenia
wiczenia jest ona zaopatrzona w gowic wytaczarsk umoliwiajc wyta-
czanie ksztatownikw o przekroju koowym (prtw).
Na podstawie wytaczarki s zamontowane silnik wytaczarki, przekadnie
redukcyjne oraz ukad uplastyczniajcy wraz z gowic wytaczarsk. Napd
limaka jest realizowany za pomoc silnika prdu staego o mocy 3,57 kW
z bezstopniowo regulowan liczb obrotw limaka dziaajcego bez obcienia
od 1,08 do 5,35 s-1, przekadni pasowej, przekadni zbatej oraz sprzga prze-
cieniowego.
Ukad uplastyczniajcy wytaczarki zbudowany jest z cylindra segmentowe-
go skadajcego si z trzech segmentw. Na wyposaeniu wytaczarki znajduj
si rne segmenty, ktre zestawione ze sob tworz trzy dugoci cylindra,
rwne 18D, 23D i 28D, do ktrych s dostosowane limak o odpowiedniej du-
goci, zaopatrzone w elementy intensywnego cinania i mieszania (rys. 5.2).
W ten sposb limak i cylinder tworz trzy zestawy badawcze.

90
Rys. 5.2. Wygld oglny limakw stosowanych w ukadzie uplastyczniajcym wytaczarki auto-
termicznej W-25D

W zestawie pierwszym cylinder ma dwie strefy grzejne, natomiast w zesta-

wie drugim i trzecim s trzy strefy grzejne. W kadej strefie grzejnej jest zamon-
towany czujnik cinienia i temperatury tworzywa przetwarzanego w ukadzie
uplastyczniajcym. W strefach grzejnych, na cylindrze, s zamocowane grzejni-
ki piercieniowe o mocy 300 W kady. W zestawie pierwszym wytaczarki
(L = 18D) jest pi grzejnikw elektrycznych, piercieniowych. W zestawie
drugim (L = 23D) jest ich sze, a w zestawie trzecim (L = 28D) - osiem. Strefy
grzejne cylindra s osonite oson termoizolacyjn. Na kocu ukadu upla-
styczniajcego w cylindrze umieszczono filtr tworzywa, ktry ma za zadanie
wyeliminowanie ruchu rubowego tworzywa oraz zatrzymanie zanieczyszcze
i nieuplastycznionych lub ulegych destrukcji czstek tworzywa. Kocwka
cylindra jest zakoczona gwintem M50 x 2, przeznaczonym do mocowania go-
wicy wytaczarskiej.
Gowica wytaczarska, pokazana na rysunku 5.3, wytaczarki autotermicznej,
ma jedn stref grzejn z jednym grzejnikiem elektrycznym piercieniowym
oraz czujnikiem cinienia i temperatury tworzywa. Korpus dyszy gowicy wyta-
czarskiej jest wymienny, mona przez to zamontowa do kadej gowicy wyta-
czarskiej korpus z jedn, dwiema, czterema lub omioma dyszami, umoliwiajc
wytaczanie odpowiedniej liczby ksztatownikw (prtw). W prowadzonym
wiczeniu zastosowano korpus z czterema dyszami o rednicy 3 mm kada.

91
 5
6

1
2

Rys. 5.3. Wygld gowicy wytaczarskiej rdzeniowej do wytwarzania ksztatownikw (czterech

prtw): 1 - korpus gowicy, 2 - korpus dyszy do prtw, 3 - dysza, 4 - czujnik pomiaru cinienia
i temperatury, 5 - czujnik pomiaru temperatury (termopara), 6 - grzejnik piercieniowy

5.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio
- temperatur tworzywa w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniaj-
cego, t1, t2, t3, oC,
- temperatur tworzywa w gowicy wytaczarskiej, tw, oC,
- mas odcinka pomiarowego wytoczyny mw, kg,
- czas wytaczania odcinka pomiarowego wytoczyny Tw, s.
2) porednio
- gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa, t, kg/m3,
- masowe natenie przepywu tworzywa G , kg/s,
- objtociowe natenie przepywu tworzywa W, m3/s.
Czynnikiem zmiennym jest:
- prdko obrotowa limaka wytaczarki , s-1, okrelona przez prowadz-
cego.
Czynnikami staymi s:
- elementy geometryczne limaka, cylindra, gowicy wytaczarskiej, urz-
dze uzupeniajcych,

92
 - liczba stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego wytaczarki i gowicy
wytaczarskiej; kada ze stref ma oddzielny ukad sterowania.
Czynniki zakcajce, mogce wpywa niekorzystnie na wyniki bada, to
gwnie niestabilno prdu elektrycznego oraz zmiany temperatury otoczenia,
wilgotnoci tworzywa wejciowego i wilgotnoci wzgldnej powietrza. Ocenia
si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

5.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley przeprowadzi nastpuj-
ce czynnoci:
1. Wczy zasilanie stanowiska badawczego wytaczania autotermicznego.
2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref
grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej), oraz ustali
pocztkow liczb obrotw limaka.
3. Wprowadzi tworzywo do zasobnika (przy zamknitej zasuwie otworu zasy-
powego).
4. Po osigniciu nastawionej temperatury przez poszczeglne strefy grzejne
ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej i ustabilizowaniu ciepl-
nym wytaczarki uruchomi limak wytaczarki, powoli zwikszajc jego
prdko do ustalonej wartoci, jednoczenie wycigajc zasuw otworu za-
sypowego.
5. Rozpocz proces wytaczania konwencjonalnego, wytworw w postaci czte-
rech prtw, przy zadanej przez prowadzcego prdkoci obrotowej limaka,
przystpi do odczytu temperatury w ukadzie uplastyczniajcym
i gowicy wytaczarskiej oraz zaznaczy na wytaczanych prtach 5 odcinkw
pomiarowych w jednakowym odstpie czasu.
6. W celu osignicia efektu autotermicznego, zwikszy znaczco prdko
obrotow limaka oraz wyczy grzejniki wszystkich stref grzejnych wyta-
czarki.
7. Po stwierdzeniu autotermicznoci procesu wytaczania, (cieplnym ustabili-
zowaniu si wytaczarki), co powinno nastpi po okoo 1200 s, przystpi
ponownie do pomiarw czynnikw badanych bezporednio, rwnie ozna-
czajc wytaczane prty w jednakowym odstpie czasu. Wyniki z co najmniej
5 pomiarw wpisa do protokou.
8. Dysponujc wynikami oznaczania czynnikw badanych bezporednio obli-
czy gsto tworzywa w temperaturze przetwrstwa oraz masowe i objto-
ciowe natenie przepywu tworzywa. Naley skorzysta z zalenoci 2.1,
2.2 oraz 2.3 opisanym w wiczeniu nr 2.
9. Okreli rozkad temperatury w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu
uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej podczas procesu wytaczania

93
 autotermicznego, porwnujc go do wartoci temperatury w odpowiednich
strefach grzejnych podczas procesu wytaczania konwencjonalnego.

5.5. Wyniki
Wyniki bada naley zestawi w tabeli 1 i 2 zamieszczonej we wzorze spra-
wozdania oraz przedstawi graficznie zaleno rozkadu temperatury w uka-
dzie uplastyczniajcym i gowicy wytaczarskiej dla przeprowadzonego procesu
wytaczania konwencjonalnego i autotermicznego.

5.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia,
przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania konwencjonalnego i autoter-
micznego, wyniki pomiarw i oblicze zestawione w tabelach, graficzn inter-
pretacj rozkadu temperatury w ukadzie uplastyczniajcym i gowicy wyta-
czarskiej dla przeprowadzonego procesu wytaczania konwencjonalnego i auto-
termicznego, jak rwnie wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki W-25D. Orodek Badaw-
czo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toru-
niu, Toru 1994.
2. Sikora J.: Studium autotermicznoci procesu wytaczania i strefy rowkowanej
wytaczarki. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej. Lublin 2000.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Sikora R.: Obrbka tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Eduka-
cyjne, Warszawa 1996.

94
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie autotermiczne 5
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia
3. Warunki procesu wytaczania
1) konwencjonalnego

2) autotermicznego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ...............................................................................................

rednia masa Czas Temperatura Prdko

Lp. prbek wytaczania wytoczyny limaka
mw, kg Tw, s tw, 0C v, s-1
Wytaczanie konwencjonalne

Wytaczanie autotermiczne

Tabela 2. Wyniki ................................................................................................

Gsto Gsto

Lp. tworzywa wytoczyny G W

, kg/m3 t, kg/m3 kg/s m3/s
Wytaczanie konwencjonalne

Wytaczanie autotermiczne
5. Wykres

t, oC

L, m
L/D =
L=

6. Wnioski

Data .................... Podpis ...........................

6. Wytaczanie z granulowaniem
6.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest zapoznanie si z budow oraz dziaaniem linii techno-
logicznej wytaczania z granulowaniem na ciepo. Celem wiczenia jest rwnie
okrelenie cech geometrycznych otrzymanych granulatw oraz ich wpywu na
gstoci nasypow granulatw.

6.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologicznego wytacza-
nia z granulowaniem na ciepo, stanowisko do wyznaczania gstoci nasypowej
tworzyw, waga laboratoryjna, suwmiarka.
Na rysunku 6.1 pokazano fragment linii technologicznej obejmujcy wyta-
czark wraz z gowic wytaczarsk oraz elementami zespou sterujco
regulujcego.

8
6
1

5
2
4
3
7

Rys. 6.1. Wygld oglny wytaczarki W-25D, stanowicej gwny element linii technologicznej
wytaczania z granulowaniem: 1 - zasobnik tworzywa, 2 - obudowa ukadu uplastyczniajcego,
3 - gowica wytaczarska, 4 - momentomierz, 5 - przekadnia zbata, 6 - szafa sterownicza,
7 - czujniki pomiaru cinienia i temperatury, 8 - elementy zespou sterujco regulujcego

Linia technologiczna wytaczania z granulowaniem na ciepo jest przezna-

czona do wytwarzania granulatu z tworzyw poliolefinowych, gwnie z poliety-
lenu i skada si z:
- wytaczarki laboratoryjnej W-25D,

99
 - gowicy granulacyjnej (rys. 6.2),
- ukadu sterowania wytaczarki (szafy sterowniczej),
- ukadu pomiarowego,
- urzdzenia ochadzajcego granulat (rys. 6.3),
- zespou sterujco - regulujcego.
Budowa oraz opis dziaania wytaczarki W-25D zosta szczegowo przed-
stawiony w wiczeniu nr 5. Wytaczarka W-25D ma zamontowan gowic wy-
taczarsk (1) z dysz o koowym ksztacie przekroju poprzecznego i rednicy
2 mm (rys.6.2). Korpus dyszy (2) jest wymienny co umoliwia otrzymywanie
1, 2, 4 lub 8 prtw o przekroju koowym.
Z gowic wytaczarsk wspdziaa granulator, na ktrego wirniku (5) za-
montowano uchwyt z dwoma noami tncymi (4). O wirnika granulatora jest
przesunita mimorodowo wzgldem osi ukadu uplastyczniajcego i gowicy
wytaczarskiej. Gowica wytaczarska wraz z granulatorem tworzy gowic gra-
nulacyjn, pokazan na rys. 6.2.

1
4

2
6
3

Rys. 6.2. Wygld gowicy granulacyjnej: 1 - gowica wytaczarska, 2 - korpus dyszy, 3 - obudowa
granulatora, 4 - n tncy, 5 - wirnik granulatora, 6 - silnik elektryczny napdu wirnika

Wirnik granulatora moe obraca si z prdkoci obrotow do 23 s-1 i jest

napdzany za pomoc silnika elektrycznego typ SG 80-4A, prdu zmiennego
o mocy 0,55 kW. Wirnik osonity jest zamknit obudow.
W gowicy granulacyjnej nastpuje proces granulowania na ciepo, ktrego
istot jest cicie nieswobodne poprzeczne wytwarzanego prta. Nastpnie granu-
lat jest transportowany w strumieniu powietrza, wytworzonego przez wentylator
promieniowy, do komory urzdzenia ochadzajcego.

100
 Urzdzenie ochadzajce granulat (rysunek 6.3) jest poczone konstrukcyj-
nie z obudow wirnika granulatora gowicy granulacyjnej i stanowi ostatni
cz skadow omawianej linii technologicznej. Gwn czci urzdzenia jest
komora ochadzajca granulat (1) osadzona na podstawie (2). W komorze znaj-
duj si luzy wejciowa i wyjciowa napdzane przez odpowiednie silniki
(3, 4). Granulat jest transportowany do komory rur doprowadzajc (5). Czyn-
nikiem ochadzajcym jest powietrze doprowadzane przewodem powietrznym
(6) z wentylatora promieniowego (7).

1
3
5

4
6

Rys. 6.3. Wygld oglny urzdzenia ochadzajcego granulat: 1 - komora ochadzajca granulat,
2 - podstawa, 3 - silnik napdowy luzy wejciowej, 4 - silnik napdowy luzy wyjciowej, 5 - rura
doprowadzajca granulat, 6 - przewd powietrzny, 7 - wentylator promieniowy

W komorze granulat przemieszcza si wzgldem jego osi torem rubowym

po stokowej ciance wewntrznej komory. Ochodzony granulat wydostaje si
z urzdzenia ochadzajcego przez luz wyjciow pod wpywem siy ciko-
ci. Stanowisko badawcze, wyznaczania gstoci nasypowej wytworzonego
granulatu, przedstawione zostao na rysunku 6.5.
Stanowisko zbudowane jest z cylindra pomiarowego (5) o pojemnoci
V = 5 10-4 m3 2 x 10-6 m3 i rednicy wewntrznej 88,7 0,1 mm, ustawionego
na podstawie statywu (2), bezporednio pod lejkiem zasypowym (3). Lejek

101
zasypowy z zasuw (4), do ktrego zasypujemy tworzywo, umocowany jest
przesuwnie na statywie (1) z podstaw.
Do pomiaru masy wytworzonego granulatu naley zastosowa wag elektro-
niczn typ TP-3/1-1, umoliwiajc pomiar masy do 3000g z dokadnoci
0,1g, przedstawion w wiczeniu nr 2.

Rys. 6.4. Wygld stanowiska badawczego pomiaru gstoci nasypowej: 1 - statyw, 2 - podstawa
statywu, 3 - lejek zasypowy, 4 - zasuwa, 5 - cylinder pomiarowy

Pomiary dugoci oraz rednicy otrzymanego granulatu wykonuje si przy

pomocy suwmiarki elektronicznej, np. typ Orion EH807557 umoliwiajcej
pomiar prbek o dugoci do 150 mm z dokadnoci 0,01 mm, pokazanej na
rys. 4.3 w wiczeniu 4.

6.3. Program wiczenia

W programie wiczenia przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio
- mas wytworzonego granulatu mg , kg,
- dugo granulatu lg, mm.

102
2) porednio:
- gsto nasypow granulatu n, kg/m3.
Czynnikiem zmiennym jest:
- prdko obrotowa noy tncych gowicy granulacyjnej ng, s-1, okrelon
przez prowadzcego laboratorium (pi wartoci).
Jako czynniki stae przyjto:
- elementy geometryczne limaka, cylindra, gowicy granulacyjnej wraz
z noem tncym, urzdzenia ochadzajcego granulat,
- temperatur w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego
i gowicy wytaczarskiej,
- prdko obrotow limaka wytaczarki, okrelon przez prowadzcego
laboratorium, np. = 2,0 s-1,
- rednic wytworzonego granulatu,
- objto cylindra pomiarowego, stanowiska do wyznaczania gstoci na-
sypowej, V =5 x 10-4 m3.
Czynniki zakcajce mogce mie wpyw na wyniki bada to przede
wszystkim, zmiany temperatury otoczenia, wilgotnoci tworzywa wejciowego
oraz wilgotnoci wzgldnej powietrza. Ocenia si, e wpyw czynnikw zak-
cajcych jest pomijalnie may.

6.4. Przeprowadzenie wiczenia

Kolejno wykonywanych czynnoci w celu przeprowadzenia wiczenia jest
nastpujca:
1. Sprawdzi stan techniczny stanowiska (prawidowo poczenia gowicy
granulacyjnej z wytaczark, luz midzy noami tncymi a tulej w gowicy
granulacyjnej, poczenie urzdzenia ochadzajcego granulat).
2. Wczy zasilanie stanowiska wytaczania z granulowaniem.
3. Nastawi odpowiedni temperatur w kolejnych strefach grzejnych ukadu
uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej.
4. Uruchomi napd gowicy granulacyjnej, a nastpnie limaka wytaczarki.
Sprawdzi kierunek obrotw noy w gowicy granulacyjnej.
5. Uruchomi ukad chodzenia granulatu.
6. Rozpocz proces wytaczania prta, jego cicia w gowicy granulacyjnej
i ochadzaniu w urzdzeniu ochadzajcym.
7. Przy zachowaniu staych parametrw procesu wytaczania naley zmienia
prdko obrotow noy w gowicy granulacyjnej.
8. Dla piciu rnych prdkoci noy gowicy granulacyjnej, okrelonych przez
prowadzcego zajcia laboratoryjne, pobra prbki granulatu do dalszych
bada.

103
 9. Okreli cechy geometryczne (ksztat i rozmiary) otrzymanych granulatw
przy zastosowaniu suwmiarki.
10. Wyznaczy gsto nasypow granulatw otrzymanych przy piciu rnych
prdkociach obrotowych noy w gowicy granulacyjnej, badania przepro-
wadzi zgodnie z norm PN-EN 1097-3:2000. Oznaczanie gstoci nasypo-
wej.
Gsto nasypow naley wyznaczy z zalenoci
mg
n = (6.1)
V
w ktrej wystpujce czynniki zostay opisane w programie wiczenia. Za wynik
przyj redni arytmetyczn wartoci otrzymanych z co najmniej piciu pomia-
rw dla kadego rodzaju granulatu. Pomiar masy wytworzonego granulatu wy-
kona przy zastosowaniu wagi laboratoryjnej, stanowicej wyposaenie stano-
wiska do bada gstoci nasypowej.
6.5. Wyniki
Otrzymane pomiary i wyniki oblicze naley zestawi w tabeli zamieszczo-
nej we wzorze sprawozdania. Naley rwnie przedstawi graficznie zalenoci
dugoci granulatu lg = f(ng) oraz gstoci nasypowej granulatu n = f(ng) od
prdkoci obrotowej noy gowicy granulacyjnej.
6.6. Sprawozdanie
Sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia, przebieg wiczenia, warunki
procesu wytaczania z granulowaniem, wyniki pomiarw i oblicze zestawione
w tabeli, opisane cechy geometryczne otrzymanych granulatw, (ksztat i roz-
miary), interpretacj graficzn otrzymanych wynikw w postaci wykresu zale-
noci dugoci granulatu i gstoci nasypowej granulatu od prdkoci obrotowej
noy gowicy granulacyjnej, wnioski wynikajce z przeprowadzonego wicze-
nia.
Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki W-25D. Orodek Badaw-
czo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toruniu,
Toru 1994.
2. Sikora J.: Studium autotermicznoci procesu wytaczania i strefy rowkowanej
wytaczarki. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej. Lublin 2000.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Sikora R.: Obrbka tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo Eduka-
cyjne, Warszawa 1996.
5. Polska Norma PN-EN 1097-3:2000. Oznaczanie gstoci nasypowej.

104
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie z granulowaniem 6
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania z granulowaniem

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1 . Wyniki .....................................................................................................
Prdko obrotowa rednia masa Gsto
Dugo granulatu
Lp. noy gowicy gra- tworzywa nasypowa
lg, mm
nulacyjnej ng, s-1 mg, kg n, kg/m3
1

5. Wykresy

n, kg/m3

ng, s-1
 lg, mm

ng, s-1

Opis cech geometrycznych granulatw:

6. Wnioski

Data .................... Podpis .......................

7. Wytaczanie tamy
7.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wytaczania tamy, przy zastosowa-
niu co najmniej dwch rnych tworzyw termoplastycznych lub tworzyw zawie-
rajcych napeniacze organiczne. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie
wybranych waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu wytworzonych
tam z tworzyw termoplastycznych.

7.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze, przeprowadzenia wiczenia, obejmuje nastpujce
elementy:
- lini technologiczn wytaczania tamy (rys. 7.1),
- prask z wykrojnikiem do wycinania prbek do bada wytrzymaocio-
wych,
- maszyn wytrzymaociow z oprzyrzdowaniem.

1
2

4 3

Rys. 7.1. Wygld fragmentu linii technologicznej wytaczania tamy: 1 - zasobnik tworzywa,
2 - obudowa ukadu uplastyczniajcego, 3 - gowica wytaczarska, 4 - silnik ukadu napdowego,
5 - urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca)

W skad linii technologicznej wytaczania tamy wchodzi: wytaczarka

W-25D, gowica wytaczarska szczelinowa paska, ukad kalibrujcy, urzdzenie
ochadzajce (wanna chodzca), urzdzenie odbierajce. Stanowisko techno-
logiczne jest przeznaczone do wytwarzania tam z tworzyw termoplastycznych,

109
gwnie tworzyw poliolefinowych. Stanowisko badawcze jest wyposaone
w wytaczark W-25D wykonan w Instytucie Przetwrstwa Tworzyw Sztucz-
nych Metalchem w Toruniu. Szczegowa budowa oraz zasada dziaania wy-
taczarki W-25D zostaa opisana w wiczeniu numer 5.
Gowica wytaczarska linii technologicznej wytaczania tamy zostaa poka-
zana na rysunku 7.2 i 7.3. Gowica wytaczarska do tamy wyposaona jest
w jedn stref grzejn z zaoonym grzejnikiem elektrycznym piercieniowym,
czujnikiem pomiaru cinienia i temperatury tworzywa oraz drugim czujnikiem
temperatury - termopar. Gowica charakteryzuje si wymienn dysz szczeli-
now do wytwarzania tamy. Szeroko dyszy, zastosowanej w prowadzonych
badaniach wynosi 22,00 mm, za jej wysoko = 1,40 mm.

6
4
3
2
1

Rys. 7.2. Wygld gowicy wytaczarskiej szczelinowej paskiej do wytwarzania tamy: 1 - korpus
gowicy, 2 - korpus dyszy gowicy, 3 dysza szczelinowa z widoczn wypywk tworzywa,
4 - grzejnik piercieniowy, 5 - czujnik cinienia i temperatury tworzywa, 6 - czujnik temperatury
tworzywa (termopara)

W badaniach zastosowano wymienny ukad kalibrujcy, widoczny na rysun-

ku 7.3, znajdujcy si w pocztkowej czci urzdzenia ochadzajcego. Ukad
kalibrujcy wykonany jest z mosidzu, ma budow blokow, dwuczciow, za
jego wymiary wewntrzne w przekroju poprzecznym odpowiadaj przekrojowi
poprzecznemu wytwarzanej wytoczyny. Chodzenie ukadu kalibrujcego od-
bywa si za pomoc zimnej wody doprowadzanej do urzdzenia ochadzajcego.
Urzdzenie ochadzajce (wanna chodzca), ktrego fragment przedstawio-
no na rysunku 7.3, przeznaczone jest do chodzenia otrzymywanych ksztatow-
nikw z tworzyw. Wymiary urzdzenia s nastpujce: dugo - 2000 mm,
szeroko - 270 mm, gboko wanny - 200 mm, wysoko regulowana auto-
matycznie, za pomoc ukadu sterowania, w zakresie od 800 mm do 1180 mm.

110
Wysoko urzdzenia regulowana jest za pomoc dwch siownikw napdza-
nych za pomoc silnika elektrycznego.
W urzdzeniu zastosowano zanurzeniowy sposb chodzenia wytoczyny.
Cz mechaniczna urzdzenia wykonana jest z elementw stalowych. Elementy
majce bezporedni kontakt z czynnikami, mogcymi wpyn na przyspieszone
zuycie korozyjne, wykonane zostay z materiaw o waciwociach antykoro-
zyjnych (stal nierdzewna). Korpus urzdzenia stanowi rama wykonana jako
konstrukcja spawana z ksztatownikw stalowych do ktrej zamocowane zostay
poszczeglne podzespoy urzdzenia.

Rys. 7.3. Fragment linii technologicznej do wytaczania tamy z widoczn wytaczan tam:
1 - obudowa ukadu uplastyczniajcego, 2 - gowica wytaczarska, 3 - ukad kalibrujcy,
4 - wytaczana tama, 5 - wanna chodzca, 6 - woda chodzca

Pozycjonowanie wytoczyny w wannie chodzcej odbywa si za pomoc ro-

lek prowadzcych wykonanych z poliamidu PA6. Na kocu wanny chodzcej
zamontowana jest przegroda umoliwiajca wstpne usuwanie nadmiaru wody.
Wanna wyposaona jest w system zamknitego ukadu wodnego, eliminujcy
konieczno poboru wody ze rda zewntrznego.
Do wycinania prbek pomiarowych, do bada wytrzymaociowych otrzy-
manych z wytoczonej tamy naley zastosowa specjalistyczn prask do wyci-
nania prbek Zwick ZCP 020. Praska, ktrej elementy skadowe zostay pokaza-
ne na rysunku 7.4, ma zamontowany wykrojnik sucy do wycinania prbek
pomiarowych w ksztacie wioseek i wymiarach zgodnych z odpowiedni nor-

111
m, okrelajc wymagania dotyczce ksztatu i wymiarw prbek do bada
wytrzymaoci na rozciganie [4].

2
1

4
5

7
6

Rys. 7. 4. Wygld praski do wycinania prbek Zwick ZCP 020 wraz z wykrojnikiem: 1 - dwignia
napdowa, 2 - pokrto regulacji wysokoci, 3 - gowica tnca, 4 - popychacz gowicy,
5 - wykrojnik may, 6 - wykrojnik duy, 7 - podkadka zabezpieczajca

Pokazana na rysunku praska do prbek ma rczny dwigniowy ukad nap-

dowy. Odlego midzy podkadk a popychaczem moe by zmieniana w za-
kresie od 105 do 155 mm, maksymalna sia tnca wynosi 20 kN, za skok popy-
chacza praski = 41 mm.
Wyznaczanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw przy statycznym
rozciganiu przebiega przy zastosowaniu maszyny wytrzymaociowej firmy
Zwick (rys. 7.5). Maszyna wytrzymaociowa skada si z ukadu rozciga-
jcego, (obejmujcego ram stalow, dwa uchwyty, ruchom poprzeczk), urz-
dzenia do pomiaru obcienia rozcigajcego dziaajcego na prbk oraz eks-
tensometru. Prbk tworzywa mocuje si w nieruchomym uchwycie dolnym (3)

112
maszyny, przytwierdzonym do ramy oraz w uchwycie grnym (2), zamocowa-
nym do ruchomej poprzeczki (4), przesuwajcej si wzdu ramy (1).

2 5

3
6

Rys. 7. 5. Wygld maszyny wytrzymaociowej wraz z oprzyrzdowaniem podczas statycznego

rozcigania tworzyw: 1 - rama stalowa, 2 - uchwyt grny, 3 - uchwyt dolny, 4 - ruchoma po-
przeczka, 5 - zesp sterowniczy, 6 - stanowisko komputerowe

Do elektronicznego sterowania dziaaniem maszyny jest wykorzystywany ze-

sp sterowniczy (5) oraz stanowisko komputerowe (6). Dziaaniem ukadu roz-
cigajcego steruje komputer, za odpowiednie oprogramowanie i oprzyrzdo-
wanie maszyny umoliwia przeprowadzenie nie tylko prby rozcigania, ale
rwnie ciskania, zginania, zmczenia, pezania itp. Maszyna wytrzymaocio-
wa Zwick zapewnia dziaanie z maksymaln si rozcigajc do 10 kN i prd-
koci rozcigania do 200 mm/min.

7.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio:
- powierzchni przekroju poprzecznego prbki do bada wytrzymaocio-
wych, A, mm,
- maksymaln si rozcigajc, FM, N,

113
 - si, przy ktrej prbka ulega zerwaniu, FB, N,
- zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki w chwili zerwania lB,
mm,
- zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki przy maksymalnej sile roz-
cigajcej, lM, mm,
2) porednio
- wytrzymao na rozciganie (maks. naprenie rozcigajce), M , MPa,
- naprenie przy zerwaniu, B , MPa,
- odksztacenie wzgldne przy zerwaniu, B, %
- odksztacenie wzgldne przy maksymalnym napreniu rozcigajcym,
M, %.
Czynnikiem zmiennym jest:
- rodzaj przetwarzanego tworzywa do wytaczania, wskazane przez prowa-
dzcego laboratorium (minimum dwa rodzaje tworzywa lub jeden rodzaj
tworzywa z napeniaczami).
Czynnikami staymi s:
- elementy konstrukcyjne wytaczarki, gowicy wytaczarskiej, urzdze
uzupeniajcych,
- temperatura i cinienie w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniaj-
cego i gowicy wytaczarskiej,
- wielko wykrojnika zamontowanego w prasce do wycinania prbek ba-
dawczych,
- elementy konstrukcyjne maszyny wytrzymaociowej,
- warunki pomiarowe (zakres siy rozcigajcej, prdko rozcigania) pod-
czas prowadzenia bada waciwoci wytrzymaociowych.
Czynniki zakcajce, ktrych wpyw jest pomijalnie may, to przede
wszystkim niestabilno prdu elektrycznego, zmiany temperatury otoczenia,
wilgotnoci tworzywa wejciowego oraz wilgotnoci wzgldnej powietrza.

7.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley przeprowadzi nastpuj-
ce czynnoci:
1. Wczy zasilanie stanowiska technologicznego wytaczania tamy.
2. Nastawi warunki procesu wytaczania (temperatura poszczeglnych stref
grzejnych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej), oraz ustali
pocztkow liczb obrotw limaka wytaczarki.
3. Wprowadzi wybrany pierwszy rodzaj tworzywa do zasobnika (przy za-
mknitej zasuwie otworu zasypowego).
4. Po osigniciu nastawionej temperatury przez poszczeglne strefy grzejne
ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej, uruchomi limak

114
 wytaczarki, wycign zasuw otworu zasypowego i rozpocz proces wy-
taczania tamy.
5. Wprowadzi otrzyman wytoczyn w postaci tamy do urzdzenia kalibru-
jcego, a nastpnie urzdzenia chodzcego (wanny chodzcej) i urzdzenia
odcigajcego.
6. Wytoczy tam o dugoci okrelonej przez prowadzcego wiczenia,
oznaczajc na tamie numer wykonanej prby.
7. Wytoczy cakowit ilo zasypanego pierwszego tworzywa.
8. Zasypa do zasobnika drugi rodzaj tworzywa, powtrzy proces wytaczania
tamy zgodnie z punktami 5, 6 oraz 7.
9. Przerwa proces wytaczania, wyczy lini technologiczn.
10. Poci wytworzon tam na odpowiednie odcinki o dugoci 150200 mm,
a nastpnie przy zastosowaniu praski do wycinania prbek, wyci prb-
ki,(minimum 5 prbek dla kadego rodzaju tworzywa) w postaci wiosek do
bada wytrzymaociowych przy rozciganiu.
11. Okrelenie waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu, naley wy-
kona przy zastosowaniu maszyny wytrzymaociowej wraz z niezbdnym
oprzyrzdowaniem, zgodnie z odpowiedni norm: PN-EN ISO 527-1: 2010.
Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci mechanicznych przy statycznym
rozciganiu.
Wyznaczajc cechy wytrzymaociowe przy statycznym rozciganiu wyko-
na trzeba nastpujce czynnoci:
a) Nanie na wycitych prbkach pomiarowych (wiosekach) kreski ogranicza-
jce odcinek pomiarowy.
b) Zmierzy grubo oraz szeroko odcinka pomiarowego prbek i na tej pod-
stawie obliczy powierzchni pocztkow A przekroju poprzecznego prbek.
c) Zamocowa pierwsz prbk w uchwycie grnym i dolnym maszyny wy-
trzymaociowej.
d) Nastawi dan prdko rozcigania i uruchomi maszyn wytrzyma-
ociow, obserwujc jednoczenie rejestracj wykresu obcienia w funkcji
wyduenia a do momentu zerwania prbki pomiarowej.
e) Wyznaczy czynniki badane bezporednio i porednio, zgodnie z programem
wiczenia.
f) Powtrzy czynnoci dla pozostaych prbek, minimum 5 prbek z tamy dla
kadego rodzaju tworzywa.
Naprenie B przy zerwaniu wyznacza si z zalenoci
FB
B = (7.1)
A
Wytrzymao na rozciganie, M okrela zaleno

115
 FM
M = (7.2)
A
Odksztacenie wzgldne B przy zerwaniu naley obliczy korzystajc
z rwnania
l B
B = 100% (7.3)
lo
za odksztacenie wzgldne M przy maksymalnym napreniu rozcigajcym,
wyznaczy analogicznie z zalenoci
l M
M = 100% (7.4)
lo
w ktrym lo jest pocztkow dugoci odcinka pomiarowego prbki, rwn
80 mm. Pozostae wielkoci wystpujce we wzorach 7.1, 7.2, 7.3 7.4, zgodne
z obowizujc norm, zostay opisane w programie wiczenia.
7.5. Wyniki
Wyniki pomiarw i bada naley zestawi w tabeli 1 oraz tabeli 2 zamiesz-
czonej we wzorze sprawozdania. Interpretacj graficzn wynikw prowadzo-
nych bada, wytrzymaoci na rozciganie i naprenia przy zerwaniu od od-
ksztacenia wzgldnego, dla rnych rodzajw tworzyw przedstawi w formie
wykresw blokowych.
7.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia,
przebieg wiczenia, warunki procesu wytaczania tamy, wyniki pomiarw
i oblicze waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu zestawione
w tabelach, interpretacj wynikw w postaci wykresw blokowych, zalenoci
wytrzymaoci na rozciganie i przy zerwaniu od odpowiedniego odksztacenia
wzgldnego, wnioski wynikajce z przeprowadzonego wiczenia.
Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wytaczarki W-25D. Orodek Badaw-
czo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicznych Metalchem w Toruniu,
Toru 1994.
2. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
3. Pielichowski J., Puszyski A.: Technologia tworzyw sztucznych. Wydawnic-
twa Naukowo - Techniczne, Warszawa 1998.
4. PN-EN ISO 527-1: 2010. Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci me-
chanicznych przy statycznym rozciganiu.

116
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie tamy 7
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki pomiarw ..............................................................................................................

Warto Sia przy Warto

Przekrj Maks. sia
Lp. Rodzaj rednia zerwaniu rednia
prbki rozcigajca
tworzywa A mm2 prbki FB,
, FM, N FM , N FB , N
N
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5

Tabela 2. Wyniki oblicze ...................................................................................................................

Wytrzyma-
Warto Naprenie Warto Warto Warto
Lp. o na przy
rozciganie rednia rednia rednia rednia
zerwaniu
M, MPa M , MPa B , MPa B , % M , %
B, MPa
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
5. Wykresy

B, MPa

B, %

M, MPa

M, %

6. Wnioski

Data ...................... Podpis ..........................

8. Wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii
8.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu technologicznego wytaczania z roz-
dmuchiwaniem oraz budowy i dziaania linii technologicznej wytaczania
z rozdmuchiwaniem swobodnym. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie
stopnia rozcigania oraz gruboci wytworzonej folii jednowarstwowej.

8.2. Stanowisko badawcze

W skad stanowiska badawczego wchodzi linia technologiczna wytaczania
z rozdmuchiwaniem folii W-25/25 oraz stanowisko do pomiaru gruboci folii.
Linia technologiczna wytaczania z rozdmuchiwaniem folii, pokazana na ry-
sunku 8.1, skada si z:
- wytaczarki laboratoryjnej W-25/25 z gowic krzyow,
- urzdzenia nadmuchujcego chodzcego,
- ramy odcigowej,
- urzdzenia spaszczajcego,
- urzdzenia odbierajcego,
- urzdzenia nawijajcego.
W tabeli 8.1 przedstawiono charakterystyk techniczn linii technologicznej,
wedug danych producenta [1].
Tabela 8.1. Dane techniczne linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem [1]

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto

1 Maks. wydajno wytaczania kg/h 8
2 rednica limaka mm 25
3 Stosunek dugoci czci roboczej
limaka do rednicy - 25
4 Liczba obrotw limaka s-1 2,8
5 Grubo folii wytaczanej m 30120
6 Prdko odbierania folii m/s 4,631x10-2
7 Minimalny czas nagrzewania ukadu
uplastyczniajcego i gowicy s 1800
8 Masa linii technologicznej kg 490

Linia technologiczna jest przeznaczona do wytwarzania folii z polietylenu

maej gstoci PE-LD, poddanej nastpnie innym procesom przetwrstwa lub
obrbki np. zgrzewaniu, drukowaniu, rozdzielaniu cieplnemu, najczciej sto-
sowanej do rnego rodzaju opakowa workowych.

121
 7

10

6 5

11
8

Rys. 8.1. Wygld oglny linii technologicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem: 1 - ukad upla-
styczniajcy wytaczarki W-25/25, 2 - gowica krzyowa, 3 - piercie chodzcy urzdzenia
nadmuchujco chodzcego, 4 - rama odcigowa, 5 walec urzdzenia odbierajcego, 6 - silnik
napdowy urzdzenie odbierajcego, 7 - listwy spaszczajce, urzdzenia spaszczajcego,
8 - zesp sterujcy wytaczarki, 9 - silnik elektryczny napdu ukadu uplastyczniajcego,
10 - zesp sterujcy urzdzenia odbierajcego, 11 - silnik elektryczny ruchu obrotowego ramy
odcigowej

Wytaczarka laboratoryjna W-25/25, stanowica integraln cze linii techno-

logicznej wytaczania z rozdmuchiwaniem jest zbudowana z nastpujcych ele-
mentw, ukadw i zespow:
- ukad uplastyczniajcy, skadajcy si ze limaka o rednicy 25 mm i du-
goci roboczej L = 25 D. W tylnej czci cylindra jest wykonany otwr
zasypowy, na ktrym jest przymocowany zasobnik grawitacyjny tworzy-
wa wejciowego.

122
 - gowica krzyowa, przeznaczona do wytwarzania folii jednowarstwowe
z moliwoci regulacji gruboci i szerokoci wytwarzanej folii (rys. 8.2),
o rednicy rdzenia rwnej 90 mm i szerokoci szczeliny piercieniowej
dyszy 0,8 mm.
- zesp grzejny ukadu uplastyczniajcego, w ktrego skad wchodzi osiem
grzejnikw o rednicy 51 mm, mocy 300 W i napiciu 220 V podzielo-
nych na trzy strefy, w ktre s wbudowane trzy czujniki temperatury
o zakresie pomiaru od 0 do 4000C.
- zesp grzejny gowicy wytaczarskiej obejmujcy trzy grzejniki o mocy
600 W, kady z wbudowanymi dwoma czujnikami temperatury. 7

4 3

1
2

Rys. 8.2. Wygld gowicy krzyowej wraz z urzdzeniem nadmuchujcym chodzcym:

1 - podstawa gowicy, 2 - korpus gowicy, 3 - grzejniki elektryczne, 4 - przewody rurowe urzdze-
nia nadmuchujcego chodzcego, 5 - piercie chodzcy, 6 - fragment ukadu uplastyczniajce-
go, 7 - wytaczana folia

- ukad napdowy skadajcy si z silnika prdu przemiennego o mocy 2,5

kW, prdkoci obrotowej 23,6 s-1, zasilanego prdem elektrycznym 380
V, przekadni pasowej o przeoeniu 0,77 oraz przekadni zbatej reduk-
cyjnej o przeoeniu 0,16.
- zesp sterujcy wraz z ukadem termostatujcym trzy strefy ukadu upla-
styczniajcego i dwie strefy gowicy wytaczarskiej, przedstawiony na
rys. 8.3.

123
Rys. 8.3. Wygld fragmentu zespou sterujcego wytaczarki W-25/25

Urzdzenie nadmuchujce chodzce skada si z silnika prdu przemiennego

o mocy 0,55 kW zasilanego prdem elektrycznym 380 V napdzajcego wenty-
lator, z ktrego powietrze jest toczone poprzez przewd rurowy i przepustnic
z regulacj do zbiornika wyrwnawczego, usytuowanego pod podstaw gowicy
(1), skd jest rozprowadzane szecioma przewodami rurowymi (4) o mniejszej
rednicy do piercienia chodzcego (5) usytuowanego na gowicy wytaczar-
skiej (rys. 8.2).
Doprowadzenie powietrza rozdmuchowego do gowicy wytaczarskiej jest
realizowane z tego samego wentylatora poprzez przewd rurowy o maej redni-
cy, z zaworem odcinajcym przepyw powietrza. Przewd rurowy jest podczo-
ny do kanau rozdmuchowego w gowicy wytaczarskiej.
Rama odcigowa linii technologicznej, wykonana z ksztatownikw metalo-
wych, stanowi konstrukcj, na ktrej zamocowane jest urzdzenie spaszczajce,
urzdzenie odbierajce i urzdzenie nawijajce. Na ramie odcigowej zamonto-
wany jest rwnie zesp sterujcy urzdzenia odbierajcego, rolki prowadzce
wytwarzan foli oraz silnik elektryczny o momencie obrotowym 45 Nm wraz
z przekadni redukcyjn zadajcy ruch obrotowy ramy odcigowej w zakresie
do 3500 i dwa przeczniki kracowe umoliwiajce zwrotny ruch obrotowy
ramy.
Urzdzenie spaszczajce, ktrego fragment pokazano na rysunku 8.1. skada
si z zespou listew spaszczajcych oraz pary wakw spaszczajcych umoco-
wanych w grnej czci ramy odcigowej. Zesp listew spaszczajcych skada
si z dwch podzespow, jeden z podzespow jest nieruchomy, drugi moe

124
przyjmowa dwa pooenia: rozruchowe podzesp listew odchylony i robocze
podzesp listew ustawiony pod odpowiednim ktem. Waki spaszczajce
dociskane s do siebie za pomoc spryn.
Urzdzenie odbierajce, pokazane na rys. 8.4, skada si z dwch walcw,
wykonanych z rolek metalowych pokrytych na powierzchni walcowej warstw
gumy. Jeden z walcw jest napdzany z silnika elektrycznego o mocy 0,25 kW,
prdkoci obrotowej do 46 s-1, przez przekadni redukcyjn acuchow. Sia
tarcia niezbdna do wprawienia w ruch drugiego walca i przemieszczania po-
midzy nimi spaszczonej folii, powstaje wskutek wzajemnego docisku walcw
za pomoc spryny.

2
5

Rys. 8.4. Urzdzenie odbierajce i urzdzenie nawijajce linii technologicznej wytaczania z roz-
dmuchiwaniem: 1 - silnik elektryczny urzdzenia odbierajcego, 2 - walec napdzany urzdzenia
odbierajcego, 3 - szpula nawijajca urzdzenia nawijajcego, 4 - wytworzona folia,
5 - silnik elektryczny ruchu obrotowego ramy odcigowej

Urzdzenie nawijajce (rys. 8.4), skada si z dwch walcw, z ktrych jeden

jest napdzany bezporednio z silnika urzdzenia odbierajcego poprzez prze-
kadni acuchow, a tym samym prdko nawijania folii jest zalena od prd-
koci rozcigania folii.. Szpula nawijajca, na ktr jest nawijana wytworzona
folia jest wymienna i obraca si wskutek docisku jej do walca napdzanego
urzdzenia nawijajcego. Szeroko maksymalna nawijanej folii wynosi 400
mm, rednica wewntrzna rulonu folii waha si w granicach od 74 do 84 mm.
Stanowisko do wyznaczania gruboci otrzymanej folii, pokazane na rysunku
8.5, stanowi urzdzenie do pomiarw gruboci, ultrametr A91.

125
 4

Rys. 8.5. Wygld stanowiska do badania gruboci folii za pomoc ultrametru A91: 1 - ukad
sterowania i odczytu, 2 - gowica pomiarowa, 3 - stolik pomiarowy, 4 - statyw

Ultrametr jest przyrzdem przeznaczonym do szybkich, dokadnych i nie-

niszczcych pomiarw gruboci rnych wytworw w tym folii. Zakres pomia-
ru gruboci folii wynosi: 0 3000 m 1 m, zasilanie - 230 V, masa 2,3 kg.
Jest to urzdzenie o dziaaniu elektromagnetycznym. Gowica pomiarowa (2)
stanowi transformator prdu staego o otwartym obwodzie magnetycznym. Na-
picie indukowane w gowicy pomiarowej, za pomoc ukadu sterowania
i odczytu (1), jest przetwarzane na sygna odczytywany jako wymiar liniowy
w m.

8.3. Program wiczenia

W programie wiczenia przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio:
- szeroko spaszczonej folii, B, mm,
- grubo otrzymanej folii g1, mm.
2) porednio:
- stopie rozcigania w kierunku poprzecznym, Rp,
- stopie rozcigania w kierunku wzdunym, Rw.
Czynnikiem zmiennym jest:
- prdko obrotowa walcw urzdzenia odbierajcego, n, s-1, okrelona
przez prowadzcego zajcia.

126
Czynnikami staymi s:
- szeroko szczeliny piercieniowej dyszy gowicy wytaczarskiej g0, mm,
- rednica rdzenia gowicy, d, mm,
- temperatura nastawiana w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniaj-
cego; przykadowo dla PE-LD:
strefa zasilania -150 C,
o

strefa przemiany - 180 C,

o

strefa dozowania - 190 C,

o

- temperatura nastawiana w gowicy wytaczarskiej; przykadowo dla

PE-LD: w dwch strefach grzejnych: 165oC.
Czynniki zakcajce, mogce wpywa niekorzystnie na wyniki, to gwnie
zmiany:
- napicia od okoo 215 do 225oC,
- temperatury otoczenia od 20 do 24oC,
- wilgotnoci tworzywa wejciowego od 0,04 do 0,06%,
- wilgotnoci wzgldnej powietrza od 55 do 65%.
Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

8.4. Przeprowadzenie wiczenia

Aby wiczenie zostao wykonane prawidowo, naley przeprowadzi nast-
pujce czynnoci:
1. Wczy lini technologiczn wytaczania z rozdmuchiwaniem folii.
2. Ustali i nastawi temperatur w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu
uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej. Napeni zasobnik tworzywa
granulatem.
3. Poprzez odpowiednie otwarcie przepustnicy nastawi wstpne minimalne
natenie przepywu powietrza w urzdzeniu nadmuchujcym chodzcym.
4. Ustawi wstpn prdko obrotow walcw urzdzenia odbierajcego.
5. Po osigniciu nastawionej temperatury w poszczeglnych strefach grzej-
nych ukadu uplastyczniajcego i gowicy wytaczarskiej (ok. 30 min), uru-
chomi limak wytaczarki i rozpocz proces wytaczania folii.
6. Wprowadzi, opuszczajc gowic , wytoczyn w postaci folii rurowej, do
urzdzenia spaszczajcego, a nastpnie urzdzenia odbierajcego.
7. Zwikszy natenie strumienia powietrza w urzdzeniu nadmuchujcym
chodzcym, zwikszy prdko obrotow walcw urzdzenia odbierajcego
w celu wytaczania folii rurowej o ustalonej szerokoci i gruboci.
8. Po ustabilizowaniu si procesu wytaczania folii rurowej, o ustalonej szero-
koci i gruboci, zamkn dopyw powietrza nadmuchujcego do folii ruro-
wej, zaoy szpul urzdzenia nawijajcego, odci wytoczon do tej pory
foli - stanowic odpad powstay przy rozruchu linii technologicznej wyta-
czania i rozpocz nawijanie folii na szpul.

127
 9. Przy zadanej, przez prowadzcego zajcia, pierwszej prdkoci obrotowej
urzdzenia odbierajcego, na wytaczanej folii, w jednakowych przedziaach
czasu (15 s), za pomoc flamastrw do folii, zaznaczy trzy odcinki do p-
niejszego pomiaru szerokoci i gruboci folii
10. Zwikszy prdko obrotow urzdzenia odbierajcego, wedug wskaza
prowadzcego, powtrzy czynnoci wymienione w punkcie 9.
11. Oznaczanie za pomoc flamastrw wytaczanej folii przeprowadzi cznie
dla piciu rnych wartoci prdkoci obrotowej urzdzenia odbierajcego.
12. Przerwa proces wytaczania z rozdmuchiwaniem, wyczy lini technolo-
giczn.
13. Poci otrzyman i oznaczon foli, na odcinki pomiarowe o dugoci
50100 mm, wykona po 5 odcinkw pomiarowych folii, otrzymanej przy
kadej z 5 prdkoci obrotowych urzdzenia odbierajcego.
14. Szeroko folii wyznaczy przy pomocy liniau np. linijki, metrwki.
15. Przeprowadzi badania gruboci odcinkw folii za pomoc ultrametru.
16. Stopie rozcigania w kierunku poprzecznym oraz stopie rozcigania
w kierunku wzdunym wyznaczy z zalenoci (6) oraz (7) w rozdziale
pierwszym, zgodnie z programem wiczenia.

8.5. Wyniki
Wartoci rednie wynikw pomiarw i bada naley zestawi w tabeli za-
mieszczonej we wzorze sprawozdania. Interpretacj graficzn otrzymanych wy-
nikw bada przedstawi w postaci zalenoci Rp = f(n) oraz Rw = f(n).

8.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley zamieci: cel wiczenia, przebieg wiczenia, wa-
runki procesu wytaczania z rozdmuchiwaniem, wyniki pomiarw i oblicze
zestawione w tabeli, interpretacj wynikw w postaci wykresu zalenoci stop-
nia rozcigania w kierunku poprzecznym i wzdunym w zalenoci od prdko-
ci obrotowej urzdzenia odbierajcego, podsumowanie i wnioski z przeprowa-
dzonego wiczenia.

128
 Literatura
1. Dokumentacja techniczno-ruchowa linii technologicznej do wytwarzania folii
W-25/25. Orodek Badawczo Rozwojowy Maszyn i Urzdze Chemicz-
nych Metalchem w Toruniu, Toru 1993.
2. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimero-
wych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Poli-
techniki Lubelskiej, Lublin 2006.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Zawistowski H.: Formowanie wyrobw z tworzyw sztucznych metod roz-
dmuchiwania. Plastech, Wydawnictwo Poradnikw i Ksiek technicznych,
Warszawa 1998.

129
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wytaczanie z rozdmuchiwaniem folii 8
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wytaczania z rozdmuchiwaniem

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ..............................................................................................................................
Stopie Stopie
Prdko
Lp. Grubo Szeroko rozcigania rozcigania
obrotowa
folii folii w kierunku w kierunku
walcw,
g1, mm B, mm poprzecznym wzdunym
n, s-1
Rp, Rpw
1
2
3
4
5

5. Wykres

Rp Rw

6. Wnioski n, s-1

Data .................... Podpis ..........................

9. Zdolno tworzywa do przepywu w formie
9.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest okrelenie zdolnoci tworzywa termoplastycznego do
przepywu w formie wtryskowej z gniazdem spiralnym. Celem wiczenia jest
rwnie wyznaczenie stopnia wypenienia gniazda formujcego dla wybranych
tworzyw termoplastycznych.

9.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze skada si z wtryskarki limakowej CS-88/63 wraz
z form wtryskow, pokazan w wygldzie oglnym na rys. 9.1.

2 A B
3

1
1

4 5

Rys. 9.1. Wygld podzespow formy wtryskowej z gniazdem formujcym spiralnym: A - podze-
sp ruchomy, B - podzesp nieruchomy, 1 - pyta mocujca, 2 - pyta gwna, 3 - pyta formuj-
ca, 4 - gniazdo formujce, 5 - piercie centrujcy tulei wtryskowej , 6 - prowadnice supowe,
7 krciec podczeniowy kanaw chodzcych

Wtryskarka limakowa CS-88/63 jest przeznaczona do przetwrstwa two-

rzyw termoplastycznych. Opis szczegowy budowy oraz zasady dziaania wtry-
skarki zosta przedstawiony w wiczeniu numer 10.
Forma wtryskowa jest dwuczciowa, z jedn paszczyzn podziau i skada
si z dwch podzespow. Podzesp ruchomy (A) formy wtryskowej mocowa-
ny jest do ruchomego stou wtryskarki za pomoc rub. Gwne elementy pod-
zespou ruchomego to pyta mocujca (1), pyta gwna (2) oraz pyta formujca

133
(3). W pycie formujcej znajduje si gniazdo formujce (4) w ksztacie spirali
Archimedesa o pkolistym polu przekroju poprzecznego wynoszcym 18 mm2,
dugoci 2700 mm i promieniu 115 mm.
Podzesp nieruchomy (B) formy mocowany jest do nieruchomego stou
wtryskarki. Skada si on z pyty mocujcej (1), pyty formujcej (3) i piercie-
nia centrujcego (5) z tulej wtryskow.
Ukad przepywowy w zastosowanej formie wtryskowej to ukad z kanaami
zimnymi. Skada si z kanau centralnego stokowego, wsposiowego z dysz
wtryskarki, o dugoci 40 mm, rednicy minimalnej stoka 3,80 mm, rednicy
maksymalnej 9,30 mm oraz kanau doprowadzajcego przejmujcego funkcje
gniazda formujcego.
Oswobodzenie wypraski, w ksztacie spirali, przedstawionej na rysunku 9.2,
z gniazda formujcego oraz z pozostaej czci ukadu przepywowego, odbywa
si przez otwarcie formy bez stosowania wypychaczy.

Rys. 9.2. Wygld wypraski wtryskowej z tworzywa termoplastycznego w ksztacie spirali

(tzw. spirala Archimedesa)

Elementy prowadzce i ustalajce podzespou ruchomego i nieruchomego

formy wtryskowej stanowi dwie prowadnice supowe (rys. 9.1, poz.6), zamon-
towane w podzespole ruchomym oraz tuleje prowadzce nalece do podzespou
nieruchomego formy. Obie czci formy wtryskowej maj olejowy obiegowy
ukad chodzenia, rozmieszczony liniowo, zapewniajcy moliwo utrzymania
temperatury formy w okrelonej wartoci.

134
 W gniedzie formujcym, na caej jej dugoci, s wykonane znaki punktowe
o staym odstpie dugoci rwnym 10 mm. S to znaki w ksztacie pkulistego
wgbienia, ktre na otrzymanej wyprasce s wypuke i uatwiaj odczyt dugo-
ci otrzymanej wypraski, ktra jest miar zdolnoci tworzywa do przepywu
i wypenienia formy.
Wygld fragmentu ukadu narzdziowego wtryskarki CS-88/63,
z zamontowanym podzespoem ruchomym formy wtryskowej z widocznym
gniazdem formujcym w ksztacie spirali Archimedesa jest pokazany na rys.9.3.

4
2

5
1

Rys. 9.3. Wygld podzespou ruchomego formy z gniazdem formujcym spiralnym w ukadzie
narzdziowym wtryskarki limakowej CS 88/63: 1 - st ruchomy wtryskarki, 2 - st nieruchomy
wtryskarki, 3 - prowadnice wtryskarki, 4 - podzesp ruchomy formy, 5 - gniazdo formujce

9.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio
- dugoci wypraski spiralnej, Lw, mm.
2) porednio
- stopie wypenienia gniazda formujcego Sg, %.
Czynnikiem zmiennym jest:
- rodzaj tworzywa, badania naley przeprowadzi przy zastosowaniu trzech
rodzajw tworzyw przeznaczonych do wtryskiwania,

135
 Czynnikami staymi s:
- temperatura w poszczeglnych strefach grzejnych ukadu uplastyczniaj-
cego,
- czas moliwych do ustawienia faz cyklu procesu wtryskiwania: czas wtry-
sku tworzywa, czas chodzenia wypraski,
- elementy geometryczne limaka, cylindra, dyszy, formy wtryskowej.
Czynniki zakcajce, to gwnie zmiany temperatury otoczenia, wilgotnoci
tworzywa wejciowego i wilgotnoci wzgldnej powietrza. Przyjto, e wpyw
czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

9.4. Przeprowadzenie wiczenia

W celu prawidowego wykonania wiczenia naley przeprowadzi nastpuj-
ce czynnoci:
1. Przygotowa nawaki trzech rodzajw tworzyw, wskazane przez prowadz-
cego zajcia.
2. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania dla pierwszego tworzywa
przetwarzanego (temperatura poszczeglnych stref grzejnych ukadu upla-
styczniajcego, czasy faz cyklu procesu wtryskiwania, cinienie oleju
w ukadzie hydraulicznym itp.).
3. Wprowadzi pierwsze tworzywo do zasobnika wtryskarki.
4. Wczy ukad chodzcy formy wtryskowej i strefy zasypowej tworzywa
i otworzy zasuw zasobnika tworzywa.
5. Wykona kilka cykli procesu wtryskiwania w celu ustabilizowania cieplnego
wtryskarki.
6. Wykona 5 kolejnych wyprasek wtryskowych przy nastawionych staych
warunkach technologicznych procesu wtryskiwania.
7. Oprni ukad uplastyczniajcy wtryskarki z pozostaego tworzywa.
8. Wprowadzi drug nawak tworzywa do zasobnika, powtrzy czynnoci
zgodnie z punktami 5, 6 i 7.
9. Wprowadzi trzeci nawak tworzywa, wykona ponownie czynnoci opi-
sane w punktach 5, 6 oraz 7.
10. Zamkn zasuw zasobnika tworzywa ukadu uplastyczniajcego, oczyci
ukad, zamkn przepyw wody chodzcej, wyczy maszyn.
11. Za pomoc metrwki zwijalnej oraz przy pomocy znakw punktowych
znajdujcych si na otrzymanych wypraskach wykona pomiar ich dugoci.
12. Obliczy stopie wypenienia gniazda.
Stopie wypenienia Sg gniazda formujcego naley wyznaczy za pomoc
zalenoci:
Lg Lw
Sg = 100 % (9.1)
Lg

136
gdzie: Lg - cakowita dugo gniazda spiralnego, mm
Lw - dugoci wypraski spiralnej, mm.

9.5. Wyniki
Wynikw pomiarw i bada naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we
wzorze sprawozdania oraz przedstawi w postaci wykresu blokowego, zaleno-
ci stopnia wypenienia gniazda formujcego od rodzaju wtryskiwanego two-
rzywa.

9.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia,
przebieg wiczenia, warunki procesu wtryskiwania, wyniki pomiarw dugoci
wyprasek oraz obliczenia stopnia wypenienia gniazda, a take wnioski
z przeprowadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki CS 88/63. Vihorlat
n.p.Snina. Zakad produkcji pras do obrbki materiaw plastycznych. Mi-
chalowce (Czechy) 1989.
2. Praca zbiorowa pod redakcj R. Sikory: Przetwrstwo Tworzyw Polimero-
wych. Podstawy logiczne, formalne i terminologiczne. Wydawnictwo Poli-
techniki Lubelskiej, Lublin 2006.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwa Naukowo - Technicz-
ne, Warszawa 1984.

137
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
9
Zdolno tworzywa do przepywu w formie

Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia
3. Warunki bada przetwarzalnoci

4. Wyniki wiczenia

Tabela 1. Wyniki .................................................................................................................................

Dugo Stopie Warto
Dugoci
Rodzaj gniazda wypenienia rednia
Lp. wypraski
tworzywa formujcego gniazda S g , %,
Lw, mm
Lg, mm Sg, %,

3
5. Wykres

Sg, %

rodzaj tworzywa

1. rodzaj tworzywa;
2. rodzaj tworzywa;
3. rodzaj tworzywa;

6. Wnioski

Data .................... Podpis ...........................

10. Wtryskiwanie konwencjonalne
10.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wtryskiwania konwencjonalnego
tworzyw termoplastycznych oraz zapoznanie z budow i zasad dziaania wtry-
skarki limakowej. Celem wiczenia jest rwnie wyznaczenie wybranych wa-
ciwoci wytrzymaociowych przy statycznym rozciganiu, wytworzonych
wyprasek wtryskowych oraz porwnanie waciwoci wytrzymaociowych
tworzyw wtryskiwanych i tworzyw wytaczanych.

10.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wtryskiwania konwencjonalnego skada si z wtry-
skarki limakowej CS-88/63 z form wtryskow (rys. 10.1).
Wyznaczanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw przy statycznym
rozciganiu przebiega na stanowisku pomiarowym wyposaonym w maszyn
wytrzymaociow wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem.

2 4

Rys. 10.1. Wygld wtryskarki limakowej CS 88/63 wraz z szaf sterownicz: 1 - ukad uplastycz-
niajcy (obudowa), 2 - ukad narzdziowy, 3 - ukad napdowy, 4 - szafa sterownicza

Wtryskarka limakowa CS-88/63 produkcji CSSR, jest przeznaczona do

przetwrstwa tworzyw termoplastycznych.
Ukad uplastyczniajcy (1), ukad narzdziowy (2) oraz ukad napdowy (3)
wtryskarki s podczone do aparatury nastawczej i pomiarowo-kontrolnej,

141
znajdujcej si w szafie sterowniczej (4), co zapewnia waciwy przebieg proce-
su wtryskiwania. Maszyna przystosowana jest do dziaania w cyklu automatycz-
nym, pautomatycznym oraz do dziaania ze sterowaniem rcznym, tzn. e
poszczeglne fazy cyklu procesu wtryskiwania mog by realizowane w rnym
czasie, zalenie od umiejtnoci studentw.
W tablicy 10.1 przedstawiono charakterystyk techniczn wtryskarki wedug
danych producenta [1].
Tablica 10.1. Wybrana charakterystyka techniczna wtryskarki CS-88/63

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto

1 rednica limaka mm 36
2 Dugo czci roboczej limaka mm 720
3 Dugo limaka cakowita mm 880
4 Maksymalna masa wtrysku kg 0,088
5 Maksymalna pojemno wtrysku m3 73,5 x 10-6
6 Maks. cinienie wtryskiwania MPa 120
7 Maks. sia zamykania formy kN 630
8 Powierzchnia stou wtryskarki mm2 195650
9 Maks. wysoko formy mm 250
10 Cinienie robocze oleju ukadu
hydraulicznego MPa 16
11 Moc silnika pompy hydraulicznej kW 15
12 Moc silnika limaka kW 0,75
13 Moc grzejnikw elektrycznych kW 3,6
14 Cakowita moc zainstalowana kW 24
15 Masa wtryskarki kg 2400

Gwnymi elementami ukadu uplastyczniajcego (rys. 10.2) jest cylinder

zamocowany w obudowie ukadu uplastyczniajcego oraz limak o rednicy 36
mm i dugoci czci roboczej rwnej 20 D. Cylinder jest wykonany ze stali
konstrukcyjnej stopowej do azotowania. Na cylindrze s zamontowane w czte-
rech grupach grzejniki piercieniowe o cznej mocy w poszczeglnych strefach
grzejnych, odpowiednio: strefa pierwsza 350 W, druga 525 W, trzecia 525 W,
czwarta 800 W oraz cztery czujniki temperatury o zakresie pomiarowym od 0 do
400oC. W tylnej czci cylindra jest wykonany otwr zasypowy, nad ktrym jest
przymocowany zasobnik grawitacyjny tworzywa wejciowego. Przednia cz
cylindra ma gwint wewntrzny, co umoliwia poczenie z obsad dyszy wtry-
skowej. W przedniej czci cylindra znajduje si rwnie komora wtryskowa
o pojemnoci 73,5 x 10-6 m3 co odpowiada, w przeliczeniu do gstoci polistyre-
nu PS, masie 0,088 kg (88 g). limak o dugoci czci roboczej 720 mm i red-
nicy 36 mm jest wykonany ze stali stopowej konstrukcyjnej do azotowania, har-
towany i polerowany do wysokiej gadkoci.

142
1 5

4
2

6
3

Rys. 10.2. Elementy ukadu uplastyczniajcego wtryskarki CS 88/63 (model dydaktyczny):

1 - limak, 2 - cylinder, 3 - przednia cz cylindra, 4 - grzejniki elektryczne oporowe, 5 - otwr
pod zasobnik tworzywa, 6 - fragment obudowy cylindra

4 8

2
5
1
7

Rys. 10.3. Wygld ukadu narzdziowego wtryskarki CS 88/63: 1 - st nieruchomy wtryskarki,

2 - st ruchomy, 3 - pyta oporowa, 4 - prowadnice, 5 - dwignie cznikowe zespou zamykajco
- otwierajcego formy, 6 - forma wtryskowa, 7 - siownik hydrauliczny, 8 - osona zabezpieczajca

Ukad narzdziowy wtryskarki, pokazany na rys. 10.3, skada si z zespou

narzdzia, obejmujcego form wtryskow (6) i oba stoy wtryskarki, st nieru-
chomy (1) i ruchomy (2), o wymiarach w przekroju poprzecznyn 455 x 430 mm
oraz z zespou zamykajco - otwierajcego, obejmujcego pyt oporow (3),
prowadnice (4), dwignie cznikowe (5) i siownik hydrauliczny (7).

143
 St nieruchomy jest poczony czterema prowadnicami z pyt oporow. Na
prowadnicach jest zamocowany st ruchomy poczony z dwigniami czni-
kowymi oraz siownikiem hydraulicznym. Wygld formy wtryskowej, stosowa-
nej w wiczeniu, zosta pokazany na rys. 10.4 i 10.5.

3
4

2
6

Rys. 10.4. Wygld podzespou ruchomego formy wtryskowej wraz z wypraskami wtryskowymi
z polipropylenu : 1 - wypraska wtryskowa, 2 - odpad wtryskowy, 3 - podzesp ruchomy formy,
4 - ruby mocujce form do stou wtryskarki, 5 - czujnik temperatury, 6 - we ukadu chodze-
nia formy

Do stou ruchomego jest przymocowany podzesp ruchomy formy wtry-

skowej w ktrym usytuowane s dwa gniazda formujce. Gniazdo formujce ma
ksztat i wymiary prbki do bada wytrzymaociowych przy statycznym roz-
ciganiu tworzyw, tzw. prbka typu II, pokazana na rys. 10.4. Wymiary gniazd
formujcych s nastpujce; dugo 150 mm, szeroko od 10 do 20 mm, g-
bokoci 4 mm. W tej czci formy, bezporednio w gniazdach formy, s umiej-
scowione rwnie wypychacze wyprasek. S to wypychacze trzpieniowe o dzia-
aniu punktowym i rednicy 6 mm.
Druga cz formy (podzesp nieruchomy) jest zamocowana do stou przy-
twierdzonego na stae do podstawy wtryskarki. W podzespole nieruchomym
formy (rys. 10.5) znajduj si kanay ukadu przepywowego doprowadzajce
tworzywo do gniazd formujcych, majce bezporedni kontakt z dysz wtry-
skow ukadu uplastyczniajcego. Ukad przepywowy skada si kanau cen-
tralnego (4) stokowego o dugoci 25 mm, rednicy minimalnej 4,7 mm i red-
nicy maksymalnej 7,2 mm, dwch kanaw przepywowych (5) oraz przewek
(6). Kana przepywowy o przekroju poprzecznym pkolistym ma dugo

144
205 mm i zakoczony jest przewkami punktowymi o przekroju poprzecznym
trapezowym zaokrglonym i dugoci 1,5 mm.

4
1

2
5
3

Rys. 10.5. Wygld podzespou nieruchomego formy wtryskowej z widocznymi kanaami ukadu
przepywowego: 1 - st nieruchomy wtryskarki, 2 - ruby mocujce podzesp formy do stou,
3 - podzesp nieruchomy formy, 4 - kana centralny, 5 - kana doprowadzajcy, 6 - przewka

Ukad napdowy wtryskarki CS 88/63 skada si z silnika elektrycznego

WF-200 prdu przemiennego o mocy 15 kW, napdzajcego pomp zamonto-
wan w zbiorniku oleju. Pompa toczy olej odpowiednimi przewodami do si-
ownika hydraulicznego napdzajcego zesp zamykania i otwierania formy
wtryskowej oraz poprzez przewody, rozdzielacze i zawory do siownika hydrau-
licznego napdzajcego ukad uplastyczniajcy dosuwanie i odsuwania ukadu
uplastyczniajcego do formy, a w fazie wtrysku, gdy limak wykonuje ruch pro-
stoliniowy w stron dyszy i fazie uplastyczniania - pobierania tworzywa z za-
sobnika, gdy limak wykonuje ruch obrotowy zwrotny. Warto cinienia oleju
doprowadzanego do siownikw hydraulicznych napdzajcych ukad narz-
dziowy i uplastyczniajcy wskazuj oddzielne manometry, umieszczone na
przedniej cianie obudowy wtryskarki. Kady z ukadw i mechanizmw wtry-
skarki jest obudowany osonami zapewniajcymi bezpieczestwo obsugi
i ochraniajcymi przed zanieczyszczeniami z zewntrz.
Wyznaczanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw przy statycznym
rozciganiu przebiega na stanowisku pomiarowym wyposaonym w maszyn
wytrzymaociow wraz z niezbdnym oprzyrzdowaniem. Opis oraz zasad

145
dziaania stosowanej maszyny wytrzymaociowej firmy Zwick przedstawiono
szczegowo w wiczeniu nr 7.
Do bada waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu stosuje si trzy
rodzaje prbek, ktrych wymiary podano w tabeli 10.2. W prowadzonym wi-
czeniu, otrzymane wypraski wtryskowe maj ksztat i wymiary prbki II, poka-
zanej na rys. 10.6.

Rys. 10.6. Ksztat i wymiary charakterystyczne prbki typu II, do pomiaru waciwoci wytrzyma-
ociowych przy statycznym rozciganiu tworzyw

Tabela 10.2. Wartoci wymiarw charakterystycznych prbek do bada wytrzymaociowych

Rodzaj prbki
Wielko charakterystyczna I II III
Wymiar, mm
Dugo cakowita, l1 co najmniej 115 150 250
Dugo swobodna, odpowiadajca odlegoci
midzy zaciskami uchwytw, l2 80 5 115 5 170 5
Dugo czci pomiarowej, l3 33 2 60 0,5 -
Dugo odcinka pomiarowego, l0 25 1 50 0,5 50 1
Szeroko czci mocowanej w uchwytach, b1 25 1 20 0,5 25 0,5
Szeroko czci pomiarowej, b2 6 0,4 10 0,5 -
Grubo, g 2 4 16

10.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio:
- powierzchni przekroju poprzecznego prbki do bada wytrzymaocio-
wych A, mm,
- maksymaln si rozcigajc, FM, N,
- si, przy ktrej prbka ulega zerwaniu, FB, N,

146
 - zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki w chwili zerwania, lB,
mm,
- zmiana dugoci odcinka pomiarowego prbki przy maksymalnej sile roz-
cigajcej, lM, mm.
2) porednio:
- wytrzymao na rozciganie, M , MPa,
- naprenie przy zerwaniu, B , MPa,
- odksztacenie wzgldne przy zerwaniu, B, %
- odksztacenie wzgldne przy maksymalnym napreniu rozcigajcym,
M, %.
Czynnikami zmiennymi s:
- czas wtrysku Tw, s, Tw1 = 2 s, Tw2 = 4 s,
- czas chodzenia wypraski Tch, s, Tch1 = 15 s, Tch2 =25 s, Tch3 = 35 s.
Czynnikami staymi s:
- rodzaj tworzywa, wskazanego przez prowadzcego zajcia,
- elementy geometryczne wtryskarki CS 88/63,
- elementy geometryczne formy wtryskowej,
- temperatura w poszczeglnych strefach ukadu uplastyczniajcego wtry-
skarki,
- cinienie wtryskiwania, mierzone w ukadzie hydraulicznym wtryskarki,
- elementy konstrukcyjne maszyny wytrzymaociowej,
- warunki pomiarowe podczas prowadzenia bada waciwoci wytrzyma-
ociowych (zakres siy rozcigajcej, prdko rozcigania).
Czynniki zakcajce, mogce wpywa niekorzystnie na wyniki bada, to
gwnie zmiany:
- napicia prdu elektrycznego od okoo 215 do 225 V,
- temperatury otoczenia od 20 do 24oC,
- wilgotnoci tworzywa wejciowego od okoo 0,04 do 0,06%,
- wilgotnoci wzgldnej powietrza od 55 do 65%.
Ocenia si, e wpyw czynnikw zakcajcych jest pomijalnie may.

10.4. Przeprowadzenie wiczenia

wiczenie naley przeprowadzi zgodnie z kolejnymi opisanymi punktami:
1. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania w zalenoci od tworzywa
przetwarzanego to jest temperatur poszczeglnych stref grzejnych ukadu
uplastyczniajcego i dyszy wtryskowej.
2. Wczy obiegi wodne formy wtryskowej i strefy zasypowej tworzywa.
3. Uruchomi wtryskark, wprowadzi tworzywo do ukadu uplastyczniajcego.

147
4. Po osigniciu przez wszystkie strefy grzejne zadanej temperatury wykona
kilka cykli wtryskiwania przy sterowaniu rcznym w celu stabilizacji cieplnej
wtryskarki.
5. Ustawi w ukadzie sterowania pierwsze wartoci czynnikw zmiennych, to
jest czas wtrysku i czas chodzenia wypraski.
6. Przeczy dziaanie wtryskarki na sterowanie pautomatyczne i wykona
10 wyprasek przy zadanych wartociach czynnikw zmiennych.
7. Nastawiajc kolejne wartoci czynnikw zmiennych wykona po 10 kolej-
nych wyprasek dla kadej zmiany wartoci czasu wtrysku i czasu chodzenia
wyprasek.
8. Zamkn dopyw tworzywa do ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad,
zamkn przepyw wody chodzcej, wyczy maszyn.
9. Wczy i przygotowa maszyn wytrzymaociow wraz z niezbdnym
oprzyrzdowaniem, do wykonania bada waciwoci wytrzymaociowych
przy rozciganiu.
Podczas pomiarw i bada waciwoci wytrzymaociowych przy statycz-
nym rozciganiu wykona naley nastpujce czynnoci:
a) Nanie na otrzymanych wypraskach wtryskowych - prbkach pomiarowych
odcinki pomiarowe.
b) Zmierzy grubo oraz szeroko odcinka pomiarowego prbek i na tej pod-
stawie obliczy powierzchni pocztkow A przekroju poprzecznego prbek.
c) Zamocowa pierwsz prbk w uchwycie grnym i dolnym maszyny wy-
trzymaociowej.
d) Nastawi dan prdko rozcigania i uruchomi maszyn wytrzymao-
ciow, obserwujc jednoczenie rejestracj wykresu obcienia w funkcji
wyduenia a do momentu zerwania prbki pomiarowej.
e) Wyznaczy czynniki badane bezporednio zgodnie z programem wiczenia.
f) Powtrzy czynnoci dla pozostaych prbek, minimum 5 prbek dla kade-
go rodzaju wyprasek otrzymanych przy zmienianym czasie wtrysku i czasie
chodzenia wyprasek.
g) Na podstawie odpowiedniej normy: PN-EN ISO 527-1: 2010 Tworzywa
sztuczne. Oznaczanie waciwoci mechanicznych przy statycznym rozciga-
niu oraz zalenoci 7.1, 7.2, 7.3 i 7.4 skryptu wyznaczy badane wielkoci
wytrzymaociowe przy statycznym rozciganiu.
h) Przeprowadzi porwnanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw wtry-
skiwanych, badanych w opisanym wiczeniu oraz tworzyw wytaczanych,
ktrych badania zostay wykonane w wiczeniu nr 7.

148
 10.5. Wyniki
Wartoci rednie wynikw przeprowadzonych pomiarw, oblicze, bada
naley zestawi w tabelach 13 zamieszczonych we wzorze sprawozdania.
Naley rwnie przedstawi interpretacj graficzn wynikw bada, w postaci
wykresw blokowych zalenoci B = f(Tch) i M = f(Tw).

10.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley zamieci: cel wiczenia, przebieg wiczenia, wa-
runki procesu wtryskiwania konwencjonalnego, wyniki pomiarw i oblicze
waciwoci wytrzymaociowych przy rozciganiu, zestawione w tabelach 1 i 2,
interpretacj wynikw w postaci wykresw blokowych, naprenia przy zerwa-
niu oraz wytrzymaoci na rozciganie w zalenoci od czasu wtrysku i czasu
chodzenia wyprasek wtryskowych, porwnanie waciwoci wytrzymaocio-
wych tworzyw wtryskiwanych i tworzyw wytaczanych oraz wnioski z przepro-
wadzonego wiczenia.

Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki CS 88/63. Vihorlat
n.p.Snina. Zakad produkcji pras do obrbki materiaw plastycznych.
Michalowce (Czechy) 1989.
2. Pielichowski J., Puszyski A.: Technologia tworzyw sztucznych. Wydawnic-
twa Naukowo - Techniczne, Warszawa 1998.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwo Naukowo - Technicz-
ne, Warszawa 1984.
5. PN-EN ISO 527-1: 1998 Tworzywa sztuczne. Oznaczanie waciwoci me-
chanicznych przy statycznym rozciganiu.

149
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wtryskiwanie konwencjonalne 10
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wtryskiwania konwencjonalnego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1.Wyniki .....................................................................................................................
Przekrj Maks. sia Sia przy
Czas Czas
poprzeczny rozciagajca
Lp. chodzenia, wtrysku zerwaniu
prbki, A,
Tch, s Tw, s FM , N FB , N
mm2
1

Tabela 2. Wyniki .................................................................................................................................

Wytrzyma-
Warto Naprenie Warto Warto Warto
Lp. o na przy rednia rednia
rozciganie rednia rednia
M , MPa
zerwaniu
B , MPa M , % B , %
M, MPa B, MPa
1

6
5. Wykresy

M, MPa

Tch, s
wykres 1. Tw = 2 s
wykres 2. Tw = 4 s

B, MPa

Tw, s
wykres 1. Tch = 15 s
wykres 2. Tch = 25 s
wykres 3. Tch = 35 s
6. Porwnanie waciwoci wytrzymaociowych tworzyw wtryskiwanych
oraz tworzyw wytaczanych
Tabela 3. Wyniki ...............................................................................................................................
Warto Warto Warto Warto
Lp. Rodzaj tworzywa rednia rednia rednia rednia
M , MPa B , MPa M , % B , %
Tworzywa wtryskiwane
1
2
3
4
5
6
Tworzywa wytaczane
1
2
3
4
5
6

7. Wnioski

Data .................... Podpis ...........................

11. Wtryskiwanie porujce

11.1. Cel wiczenia

Celem wiczenia jest poznanie procesu wtryskiwania porujcego, zapoznanie
si technologi procesu, rodzajami rodkw porujcych stosowanych w procesie
wtryskiwania. Celem wiczenia jest rwnie okrelenie wpywu wybranych
parametrw procesu wtryskiwania na ksztat, rozmiar oraz liczb porw
w strukturze porowatej otrzymanych wyprasek porowatych.

11.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wtryskiwania porujcego skada si z wtryskarki li-
makowej CS-88/63 wraz z form wtryskow, pokazan na rys. 11.1 oraz stano-
wiska badawczego analizy obrazu wytworw porowatych wraz z niezbdnym
oprzyrzdowaniem.

Rys. 11.1. Wygld wtryskarki limakowej CS 88/63 podczas procesu wtryskiwania porujcego

Opis szczegowy budowy oraz zasady dziaania wtryskarki limakowej

CS-88/63 oraz budowy stosowanej formy wtryskowej zosta przedstawiony
w wiczeniu numer 10. W przeprowadzanym wiczeniu wtryskiwania porujce-
go naley zastosowa rodki porujce, z egzotermiczn lub endotermiczn cha-
rakterystyk rozkadu, wskazane przez prowadzcego zajcia.

155
 S to rodki w postaci granulatu. Do osignicia dobrej wydajnoci procesu
wtryskiwania porujcego zaleca si stosowanie temperatury przetwrstwa
w zakresie 160 210 C. Zawarto rodka porujcego w tworzywie w procesie
wtryskiwania PE i PP wynosi od 0,4 do 1,5 % masowych.
Wybrane waciwoci rodkw porujcych stosowanych w procesie wtryski-
wania porujcego przedstawiono kolejno w tabelach 11.111.3
Tabela 11.1. Wybrane waciwoci rodka porujcego Ly-Cell F 017

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto

Ilo substancji czynnej
1 % 70
w granulacie
2 Charakterystyka rozkadu - endotermiczna
3 Temperatura rozkadu C 155
4 Temperatura przetwrstwa C 170210
5 Zawarto rodka w tworzywie % 0,52,5

Tabela 11.2. Wybrane waciwoci rodka porujcego Hostatron P 1941

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto

Ilo substancji czynnej
1 % 50
w granulacie
2 Charakterystyka rozkadu - egzotermiczna
3 Temperatura rozkadu C 160
4 Temperatura przetwrstwa C 180220
5 Zawarto rodka w tworzywie % 0,32,0

Tabela 11.3. Wybrane waciwoci rodka porujcego Hydrocerol 530

Lp. Wielko charakterystyczna Jednostka Warto

Ilo substancji czynnej
1 % 50
w granulacie
2 Charakterystyka rozkadu - egzotermiczna
3 Temperatura rozkadu C 170
4 Temperatura przetwrstwa C 170190
5 Zawarto rodka w tworzywie % 0,52,5

156
 Obserwacj oraz analiz struktury porowatej otrzymanych wyprasek naley
przeprowadzi za pomoc stanowiska do analizy obrazu wytworw porowatych.
2

3
4

Rys. 11.2. Wygld stanowiska do analizy obrazu wytworw porowatych: 1 - mikroskop, 2 - kame-
ra cyfrowa, 3 - monitor zestawu komputerowego , 4 - prbka badawcza

104 m

230 m

145 m

Rys. 11.3. Przykadowy obraz struktury porowatej wypraski wtryskowej, tworzywo - PVC, rodek
porujcy - Hydrocerol 530, dozowanie - 0,8% mas. rodka porujcego, powikszenie 100x

157
 W skad stanowiska do bada wchodzi mikroskop metalograficzny Vision
DX 51, z optycznym i elektronicznym ukadem wzmacniajcym, kamera 1.3
Mpix, zestaw komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem.
Wygld stanowiska analizy obrazu wytworw porowatych jest przedstawio-
ny na rysunku 11.2, za przykadowy obraz struktury porowatej wypraski wtry-
skowej pokazano na rysunku 11.3.
Aby przeprowadzi ocen struktury porowatej wyprasek wtryskowych naley
okreli ksztat, rozmiar (dugo) oraz iloci porw w strukturze porowatej.
Pomiary prowadza si w przekroju poprzecznym prbek. Prbki naley podda
analizie w 3 miejscach, poczwszy od warstwy wierzchniej wypraski,
a nastpnie przesuwajc obszar pomiarowy w kierunku rdzenia wypraski poro-
watej.
Prbki do analizy obrazu struktury porowatej tworzyw mog by otrzymane
za pomoc mikrotonu lub specjalnych rcznych narzdzi tncych, znajdujcych
si na wyposaeniu laboratorium Katedry Procesw Polimerowych.

11.3. Program wiczenia

W programie bada przyjto jako czynniki badane:
- ksztat porw struktury porowatej,
- maksymalna dugo porw w przekroju poprzecznym prbki,
- iloci porw w przekroju poprzecznym w strukturze porowatej.
Czynnikami zmiennymi s:
- rodzaj rodka porujcego (dwa rodzaje z rodkw przedstawionych
w wiczeniu, wskazane przez prowadzcego zajcia),
- zawarto rodka porujcego w tworzywie, sp, % (trzy wartoci
w zakresie 0.4 1.5 mas. %),
- czas chodzenia wypraski Tch, s, Tch1 = 15 s, Tch2 = 25 s.
Czynnikami staymi s:
- rodzaj tworzywa, wskazanego przez prowadzcego zajcia,
- elementy geometryczne wtryskarki, formy wtryskowej,
- czas wtrysku tworzywa, Tw, s.
Czynniki zakcajce to gwnie zmiany: temperatury otoczenia, wilgotnoci
tworzywa wejciowego, wilgotnoci rodka porujcego. Wpyw czynnikw za-
kcajcych naley oceni jako pomijalny.

11.4. Przeprowadzenie wiczenia

Aby wiczenie zostao wykonane prawidowo, naley przeprowadzi nast-
pujce czynnoci:
1. Przygotowa nawaki tworzywa wraz z odpowiedni zawartoci dwch
rodzajw rodka porujcego.

158
 2. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania porujcego w zalenoci od
tworzywa przetwarzanego oraz stosowanego rodka porujcego (temperatura
poszczeglnych stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego, czas wtrysku,
czas chodzenia wypraski), wczy obieg ochadzania formy wtryskowej
i strefy zasypu tworzywa.
3. Wprowadzi pierwsz nawak tworzywa z zawartoci rodka porujcego
do zasobnika wtryskarki,
4. Po osigniciu przez wszystkie strefy grzejne zadanej temperatury wykona
kilka cykli wtryskiwania przy sterowaniu rcznym w celu stabilizacji cieplnej
wtryskarki.
5. Nastawi pierwszy czas chodzenia wypraski, przeczy dziaanie wtryskar-
ki na sterowanie pautomatyczne i wykona 6 wyprasek przy zadanych war-
tociach czynnikw zmiennych. Otrzymane wypraski wtryskowe odpowied-
nio oznacza za pomoc flamastra do tworzyw.
6. Zmieni czas chodzenia wypraski powtrzy proces wtryskiwania porujce-
go zgodnie z punktem 5.
7. Wprowadzi drug a nastpnie trzeci nawak tworzywa z zawartoci
rodka porujcego do zasobnika, powtrzy czynnoci zgodnie z punktami
5 i 6.
8. Usun pozostao tworzywa z zawartoci pierwszego rodzaju rodka poru-
jcego z ukadu uplastyczniajcego. Zasypa nawak tworzywa z drugim
rodzajem rodka porujcego, ustawi pierwszy czas chodzenia, przeprowa-
dzi proces wtryskiwania zgodnie z punktem 5.
9. Powtrzy proces wtryskiwania porujcego, zmieniajc czas chodzenia oraz
zawarto rodka porujcego w tworzywie.
10. Zamkn dopyw tworzywa do ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad
uplastyczniajcy, zamkn przepyw wody chodzcej, wyczy maszyn.
11. Przy wykorzystaniu mikrotonu lub narzdzi rcznych wyci z otrzymanych
wyprasek wtryskowych prbki o dugoci 25 mm do bada struktury poro-
watej.
12. Za pomoc stanowiska do analizy obrazu wytworw porowatych, przystpi
do okrelania ksztatu, rozmiaru (dugo) oraz iloci porw w strukturze po-
rowatej wyprasek w przekroju poprzecznym.
13. Przy wykorzystaniu kamery cyfrowej, stanowiska do analizy obrazu, wyko-
na zdjcia struktury porowatej w przekroju poprzecznym wyprasek porowa-
nych wraz z opisem (powikszenie mikroskopu, obszar prbki na zdjciu
w m, dugo porw m).

159
 11.5. Wyniki
Wartoci rednie wynikw pomiarw i bada naley zestawi w tabeli 1 za-
mieszczonej we wzorze sprawozdania. Wygld struktury porowatej, wyprasek
porowanych, w przekroju poprzecznym przedstawi w postaci zdj z opisem
(powikszenie mikroskopu, obszar prbki w m, dugo porw m).

11.6. Sprawozdanie
Prawidowo sporzdzone sprawozdanie powinno zawiera: cel wiczenia,
przebieg wiczenia, warunki procesu wtryskiwania porujcego, rodzaj i zawar-
to stosowanych rodkw porujcych, wyniki okrelania ksztatu, dugoci oraz
iloci porw w strukturze porowatej. Zdjcia struktury porowatej wyprasek,
wnioski okrelajce wpyw czasu chodzenia wypraski na struktur porowat
wytworu.

Literatura:
1. Bieliski M.: Technika porowania tworzyw termiczno-plastrycznych. Wy-
dawnictwo Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Byd-
goszcz 2004.
2. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki CS 88/63. Vihorlat
n.p.Snina. Zakad produkcji pras do obrbki materiaw plastycznych. Micha-
lowce (Czechy) 1989.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwo Naukowo - Technicz-
ne, Warszawa 1984.

160
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wtryskiwanie porujce 11
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia

3. Warunki procesu wtryskiwania porujcego

4. Wyniki wiczenia

Tabela.1. Wyniki ...............................................................................................................................

Zawarto Czas cho-
Rodzaj Ocena struktury porowatej
Lp. rodka dzenia wy-
rodka
porujcego praski Ksztat Maks. Liczba
porujcego
sp, % Tch, s porw dugo porw
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

5. Wyniki obserwacji i analizy struktury porowatej wyprasek

Zdjcia struktury porowatej wyprasek naley zamieci w formie graficznej,

na oddzielnej stronie sprawozdania.

6. Wnioski

Data ...................... Podpis ..........................

12. Wtryskiwanie tokowe
12.1. Cel wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie procesu wtryskiwania tokowego, zapoznanie
si technologi procesu, budow wtryskarki i budow formy wtryskowej. Celem
wiczenia jest rwnie okrelenie wtryskiwalnoci tworzywa w formie wtry-
skowej metod gniazd wielokrotnych oraz wyznaczenie stopnia wypenienia
kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych.

12.2. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze wtryskiwania tokowego skada si z wtryskarki to-
kowej Wt-20Ap z form wtryskow wielogniazdow oraz urzdze pomocni-
czych (czasomierz, suwmiarka). W tablicy 12.1 pokazano charakterystyk tech-
niczn wtryskarki tokowej wedug danych producenta [1].
Tablica 12.1. Wybrana charakterystyka techniczna wtryskarki Wt-20Ap
Wielkoci charakterystyczne Jednostka Warto
rednica toka wtryskowego mm 36
Maksymalna masa wtrysku kg 0,02
Maksymalna pojemno wtrysku m3 50 x 10-6
Maks.cinienie wtryskiwania MPa 80
Skok toka wtryskowego mm 160
Maksymalna sia zamykania formy kN 200
Powierzchnia stou wtryskarki mm2 45 000
Maksymalna wysoko formy mm 180
Moc grzejnikw cylindra kW 2 x 0,6
Moc silnika napdowego kW 4,4
Maksymalne cinienie robocze oleju
MPa 8
w ukadzie hydraulicznym
Masa wtryskarki kg 500

163
 3
7
6

2
1

4
5

10
9
8

Rys. 12.1 Wygld wtryskarki tokowej Wt-20Ap: 1 - cylinder ukadu uplastyczniajcego tokowe-
go, 2 - tok ukadu uplastyczniajcego, 3 - siownik hydrauliczny ukadu uplastyczniajcego,
4 - zesp formy wtryskowej, 5 - siownik zespou zamykajco - otwierajcego formy, 6 - zesp
sterowania, 7 - zasobnik tworzywa, 8 - instalacja hydrauliczna ukadu napdowego, 9 - silnik
napdowy, 10 - ukad dwigni sterowniczych

Wtryskarka tokowa Wt-20Ap, przedstawiona na rys. 12.1, produkcji Zaka-

dw Maszyn Chemicznych Metalchem w Poznaniu, jest przeznaczona do
przetwrstwa tworzyw termoplastycznych. Umoliwia wytwarzania wyprasek
wtryskowych o objtoci do 50 x 10-6 m3 (50 cm3) i masie do 0,02 kg (20g).
Maszyna przystosowana jest do dziaania w cyklu ze sterowaniem rcznym.
Poszczeglne fazy cyklu procesu wtryskiwania nie s uzalenione od pozosta-
ych faz procesu, tzn. e, fazy cyklu procesu wtryskiwania mog by realizowa-
ne w rnym czasie, zalenie od umiejtnoci studentw.

164
 Ukad uplastyczniajcy wtryskarki skada si z cylindra wtryskowego
umieszczonego pionowo, co powoduje e wtryskiwanie tworzywa do formy
rwnie odbywa si w ukadzie pionowym w d. Tok wtryskowy ma rednic
36 mm i wykonuje w cylindrze ruch posuwisto-zwrotny, o dugoci skoku do
160 mm. Cylinder jest wykonany ze stali konstrukcyjnej stopowej do azotowa-
nia. Na cylindrze s zamontowane dwa grzejniki piercieniowe o mocy 0,6 kW
kady oraz czujnik temperatury o zakresie pomiarowym od 0 do 400oC.
Siownik hydrauliczny, napdzajcy tok ukadu uplastyczniajcego, ma za-
dawany napd z silnika elektrycznego o mocy 4,4 kW, poprzez pomp olejow
zbat oraz zesp zaworw i rozdzielaczy hydraulicznych.
W pycie korpusu wtryskarki tokowej, gdzie zamocowany jest siownik hy-
drauliczny napdu toka wtryskowego, zamocowany jest rwnie zasobnik gra-
witacyjny tworzywa wejciowego. Zasyp tworzywa do cylindra odbywa si
grawitacyjnie a do cakowitego wypenienia cylindra. W przypadku konieczno-
ci dokadniejszego dozowania tworzywa, zasyp tworzywa do cylindra moe
by realizowany rcznie.
Zesp zamykajco - otwierajcy, stanowicy cz ukadu narzdziowego
wtryskarki tokowej jest zbudowany w ukadzie poziomym (rys. 12.2).

Rys. 12.2 Oglny wygld fragmentu ukadu narzdziowego wraz z zespoem zamykajco -
otwierajcym oraz podzespoami formy wtryskowej wielogniazdowej: 1 - podzesp ruchomy
formy, 2 - podzesp nieruchomy, 3 - prowadnice wtryskarki, 4 - siownik hydrauliczny, ukadu
zamykajco - otwierajcego

Maksymalna sia zamykania formy wynosi 200 kN. Siownik hydrauliczny,

napdzajcy tok ukadu zamykajco - otwierajcego, ma zadawany napd
z tego samego silnika elektrycznego, pompy zbatej oraz zaworw i rozdziela-
czy hydraulicznych.

165
 Zadawanie ruchu, sterowanie zespoem zamykajco - otwierajcym oraz
ukadem uplastyczniajcym wtryskarki odbywa si za pomoc ukadu dwigni
sterowniczych (poz. 10, rys. 12.1). Dwignia znajdujca si z prawej strony
korpusu wtryskarki suy do rcznego zamykania i otwierania formy wtrysko-
wej. Dwignia z lewej strony suy do sterowania ruchu toka ukadu uplastycz-
niajcego. W czasie wtryskiwania obie dwignie naley trzyma silnie w kie-
runku do rodka. Ich cofnicie powoduje automatycznie zatrzymanie toka i jego
wycofanie z cylindra wtryskarki. Nastpuje rwnie rozwarcie formy wtrysko-
wej, a w efekcie wypynicie uplastycznionego tworzywa.
Narzdziem stosowanym w procesie wtryskiwania tokowego oraz badaniach
wtryskiwalnoci tworzywa, metod gniazd wielokrotnych, jest forma wtryskowa
wielogniazdowa do tworzyw termoplastycznych. Forma ma sze gniazd formu-
jcych o rednicy 21,30 mm i gbokoci 1,90 mm, widocznych na rys. 12.3.

Rys. 12.3 Wygld podzespou ruchomego formy wtryskowej szeciogniazdowej zamocowanego

na stole wtryskarki tokowej z widocznymi gniazdami oraz ukadem przepywowym: 1 - pyta
formy, 2 - gniazdo formy, 3 - kana ukadu przepywowego

Ukad przepywowy w zastosowanej formie wtryskowej to ukad z kanaami

zimnymi. Jest to ukad przepywowy poredni, skadajcy si z krtkiego kanau
centralnego o dugoci 6 mm, przechodzcego bezporednio w kana przepy-
wowy. Kana przepywowy formy wtryskowej obejmuje gwny kana przepy-
wowy o dugoci 87,60 mm oraz sze symetrycznych doprowadzajcych kana-
w przepywowych dugoci 15,20 mm kady, zakoczonych przewkami
punktowymi.

166
 Ukad przepywowy formy wtryskowej to ukad o poczeniu szeregowym.
Oznacza to, e dugo kanaw doprowadzajcych tworzywo do poszczegl-
nych gniazd formy jest rna, co w efekcie prowadzi do wypenienia poszcze-
glnych gniazd formy, w rnym czasie. Skutkuje to rwnie tym, e w zaleno-
ci od parametrw wtryskiwania, warunki przepywu i wypeniania gniazd for-
mujcych nie s jednakowe.
Wygld wyprasek wtryskowych wraz z odpadem wtryskowym, stanowicym
odwzorowanie ukadu przepywowego formy wtryskowej, uzyskanych przy
zmiennych parametrach procesu wtryskiwania, podczas bada wtryskiwalnoci
tworzywa, pokazano na rys. 12.4.

Rys. 12.4. Wygld wyprasek wtryskowych wraz z odpadem wtryskowym: 1 - wypraska wtrysko-
wa, 2 - centralny kana przepywowy, 3 - doprowadzajcy kana przepywowy, 4 - przewka

Widoczne na rysunku wypraski zostay wykonane z tego samego rodzaju

tworzywa, przy staej temperaturze w ukadzie uplastyczniajcym wtryskarki
i niezmiennym czasie poszczeglnych faz cyklu wtryskiwania. Czynnikiem
zmiennym determinujcym wypenienie przez tworzywo kanaw przepywo-
wych i gniazd formujcych byo cinienie wtryskiwania. Cinienie wtryskiwa-
nia, parametr okrelajcy w duej mierze poprawno procesu wtryskiwania
oraz wtryskiwalno tworzywa jest ustawiany i regulowany za pomoc zaworw
regulacji cinienia w ukadzie hydraulicznym wtryskarki.
Czasomierz, niezbdny do okrelenia czasu wtrysku, czasu uplastyczniania,
czasu chodzenia wyprasek oraz suwmiarka, potrzebna do przeprowadzenia po-
miarw dugoci wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formy, zosta-
y opisane w wiczeniu nr.3.

167
 12.3. Program wiczenia
W programie bada przyjto jako czynniki badane:
1) bezporednio
- liczb cakowicie wypenionych gniazd formy, lw,
- dugo wypenionych kanaw doprowadzajcych i gniazd formy,
Lf, mm.
2) porednio
- wtryskiwalno Sw,
- stopie wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formy, Sf, %.
Czynnikiem zmiennym jest:
- cinienie wtryskiwania pw, MPa, trzy wartoci podane przez prowadzce-
go zajcia, np. 4, 6, 8 MPa.
Czynnikami staymi s:
- rodzaj tworzywa, wskazanego przez prowadzcego zajcia,
- czas poszczeglnych, moliwych do regulacji, faz cyklu wtryskiwania, tj.
czas wtrysku, chodzenia, okrelone przez prowadzcego,
- temperatura w ukadzie uplastyczniajcym,
- elementy geometryczne ukadu uplastyczniajcego i formy wtryskowej.
Czynniki zakcajce to zmiany gwnie: temperatury otoczenia, wilgotnoci
tworzywa wejciowego, wilgotnoci wzgldnej powietrza. Stwierdzono, e
czynniki zakcajce nie wpywaj w sposb istotny na wyniki bada.

12.4. Przeprowadzenie wiczenia

Aby wiczenie zostao wykonane prawidowo, naley przeprowadzi nast-
pujce czynnoci:
1. Ustali i nastawi warunki procesu wtryskiwania w zalenoci od tworzywa
przetwarzanego (temperatura stref grzejnych ukadu uplastyczniajcego, czas
wtrysku, chodzenia, cinienie oleju w ukadzie hydraulicznym).
2. Wprowadzi tworzywo do zasobnika wtryskarki tokowej.
3. Wykona kilka cykli procesu wtryskiwania w celu stabilizacji cieplnej wtry-
skarki. Wszystkie strefy grzejne powinny osign zadan temperatur.
4. Zmieniajc warto cinienia wtryskiwania w ukadzie hydraulicznym
w zakresie od 2 do 8 MPa, przeprowadzi prby wtryskiwania, wykonujc po
5 cykli wtryskiwania dla kadej zadanej wartoci cinienia wtryskiwania.
Ustalony czas wtrysku, chodzenia tworzywa odmierza za pomoc czaso-
mierza.
5. Zamkn dopyw tworzywa do ukadu uplastyczniajcego, oczyci ukad,
wyczy maszyn.
6. Majc otrzymane wypraski wraz z odpadem wtryskowym, stanowicym od-
wzorowanie ukadu przepywowego formy, przystpi do pomiarw dugoci

168
 wypenionych kanaw przepywowych i wypenionej powierzchni
wyprasek.
7. Na podstawie wynikw pomiarw okreli wtryskiwalno tworzywa w for-
mie wtryskowej oraz wyznaczy stopie wypenienia kanaw doprowadza-
jcych i gniazd formujcych.
Wtryskiwalno Sw okrelana jest na podstawie rwnania:
lw
Sw= (12.1)
lc
w ktrym lw - liczba cakowicie wypenionych gniazd formy
lc - liczba gniazd formy
Stopie wypenienia Sf wyznacza si za pomoc zalenoci:

Lf Lf
Sf = 100 % (12.2)
Lf
gdzie: Lf - cakowita dugo kanaw doprowadzajcych oraz dugo szeciu
gniazd formy, mm

Lf - dugo wypenionych kanaw doprowadzajcych i gniazd formy,

mm.

12.5. Wyniki
Wyniki bada wtryskiwalnoci oraz stopnia wypenienia kanaw doprowa-
dzajcych i gniazd formujcych naley zestawi w tabeli 1 zamieszczonej we
wzorze sprawozdania oraz przedstawi graficznie w postaci wykresu blokowego
zalenoci stopnia wypenienia Sf od cinienia wtryskiwania pw.

12.6. Sprawozdanie
W sprawozdaniu naley zamieci: cel wiczenia, przebieg wiczenia, wa-
runki procesu wtryskiwania tokowego, wyniki bada wtryskiwalnoci i stopnia
wypenienia kanaw doprowadzajcych i gniazd formujcych, wykres blokowy
bdcy interpretacj graficzn wynikw bada oraz wnioski wynikajce z prze-
prowadzonego wiczenia.

169
 Literatura:
1. Dokumentacja techniczno ruchowa wtryskarki Wt-20Ap. Zakady Maszyn
Chemicznym Metalchem, Pozna 1982.
2. Praca zbiorowa pod redakcj H. Zawistowskiego: Technologie wtryskiwania.
Jako i efektywno. Plastech, Wydawnictwo Poradnikw i Ksiek Tech-
nicznych, Warszawa 2000.
3. Sikora R.: Przetwrstwo tworzyw wielkoczsteczkowych. Wydawnictwo
Edukacyjne, Warszawa 1993.
4. Smorawiski A.: Technologia wtrysku. Wydawnictwa Naukowo - Technicz-
ne, Warszawa 1984.

170
 Politechnika Lubelska
Katedra Procesw Polimerowych
Laboratorium ...................................................................................
Temat wiczenia: Nr wiczenia Data wykonania
Wtryskiwanie tokowe 12
Nazwisko i imi Ocena Grupa Semestr

Rok akademicki

1. Cel wiczenia

2. Przebieg wiczenia
3. Warunki procesu wtryskiwania tokowego

4. Wyniki wiczenia
Tabela 1. Wyniki ..............................................................................................................................

Cinienie Dugoci Stopie Warto

Lp. wtryskiwania Wtryski- wypenienia wypenienia
walno Sw rednia
pw, MPa Lf, mm Sf, %
Sf , %

3
5. Wykres

S f, %

pw, MPa

6. Wnioski

Data ...................... Podpis ....................................