7.
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
rozdzia 7
Metody terapeutyczne
wykorzystujce
elementy masau
SPIS TRECI
Wprowadzenie 77
Uwagi na temat tkanki cznej 77
Technika nerwowo-miniowa 80
Techniki dla punktw spustowych 84
Techniki energii miniowej 86
Technika rozlunienia pozycyjnego 91
Zintegrowana inhibicja nerwowo-miniowa
(dla dezaktywacji punktw spustowych) 93
Metoda schodzenie-rozcignicie 94
Zintegrowane strategie leczenia 95
77
WPROWADZENIE
Wniniejszym rozdziale zostan przedstawione techni-
ki, ktre watwy sposb mona poczy zmasaem.
Opisane bd rwnie przykady praktyczne oraz r-
ne wiczenia suce rozwojowi umiejtnoci terapeu-
tycznych. Zaprezentowane zostan:
uwagi na temat tkanki cznej,
technika nerwowo-miniowa,
techniki dla punktw spustowych,
techniki energii miniowej,
technika rozlunienia pozycyjnego,
zintegrowana inhibicja nerwowo-miniowa (dla
dezaktywacji punktw spustowych),
metoda schodzenierozcignicie.
UWAGI NA TEMAT TKANKI CZNEJ
Stan tkanki cznej ocenia si poprzez badanie pla-
stycznoci skry i tkanek podskrnych. Napita po-
wi mocniej przylega do tkanek poczonych niej
i jest mniej mobilna. Podczas prb przesuwania jej
w rnych kierunkach wczeniej osigana jest grani-
ca elastycznoci tkankowej. Czasami moe si to wy-
dawa niewiarygodne, jak szeroki zakres przesuni
i rozcigliwoci cechuje zdrowe tkanki. W leczeniu
problemw ukadu miniowo-szkieletowego zloka-
lizowanych w rejonie gowy i karku najwiksze zna-
czenie posiadaj warstwy tkanki cznej otaczajce
pczki wkien miniowych oraz grupy pczkw.
Zewntrzna warstwa powiziowa oplata cay misie,
nadajc mu oglny ksztat. Posiada ona bardzo gadk
zewntrzn powierzchni, ktra daje miniowi mo-
liwo wykonywania lizgu wzgldem otaczajcych
tkanek. Powinna ona cechowa si tak sam elastycz-
78 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
noci jak wkna miniowe, ktre otacza. Wrejonie
gowy i szyi znajduje si wiele wraliwych struktur
cznotkankowych, np. opona twarda, kaletki wiza-
de oraz czepiec cignisty na powierzchni czaszki.
Powizie s naraone na uszkodzenia zwizane
z nadmiernym rozcigniciem lub dziaaniem znacz-
nych si zewntrznych, w wyniku ktrych moe po-
jawia si ograniczenie przesuwalnoci wzgldem
innych tkanek lub zbliznowacenie. Najwikszy jednak
problem powstaje w przypadku zaistnienia zmian
chronicznych naraajcych tkanki na dugotrway
stres. Wtakich warunkach powizie ulegaj zgrubie-
niu i staj si mniej elastyczne, co moe wpywa na
pooone gbiej minie oraz ogranicza ich moli-
woci ruchowe. Dodatkowo, utrudniony jest pasa
pynw rdmiszowych przez warstwy powizi,
wwyniku czego minie mog cierpie zpowodu nie-
dostatku tlenu isubstancji odywczych oraz wysokie-
go stenia produktw przemiany materii.
Oddziaywanie na struktury cznotkankowe, oprcz
czysto mechanicznego wpywu na ich grubo i na-
picie, moe rwnie zmienia stan autonomicznego
ukadu nerwowego na drodze odruchw nerwowo-po-
wiziowych. Przejawia si to w postaci zwikszonego
przepywu krwi, zaczerwienienia iucieplenia skry.
Bezporednim rdem dysfunkcji jest zwykle bardziej
zwarty kontakt powizi z tkankami pooonymi gbiej
przez uformowanie si tkanki bliznowatej. Wpierwszych
stadiach swego rozwoju tkanka bliznowata wykazuje
znaczn lepko idlatego jej wkna mog ulega zespole-
niu. Dla minia, by waciwie wypenia on swoje funkcje,
niezbdna jest moliwo przesuwania si jego poszczegl-
nych wkien wzgldem siebie, co jednak jest utrudnione
gdy dochodzi do zrostw cznotkankowych. Z biegiem
czasu postpuje stopniowo zwknienie minia.
Inne tkanki mikkie, nieposiadajce moliwoci wy-
konywania czynnego skurczu, mog take zosta do-
tknite niekorzystnymi zmianami ocharakterze adhe-
zji, co przejawia si ich zgrubieniem iutrat waciwej
plastycznoci. Zrosty doprowadzaj do poczenia r-
nych struktur, np. koci imini, cigien iwizade, co 3. W tym pooeniu, nie zwalniajc nacisku, naley
wefekcie ogranicza zakres ruchu iinicjuje dysfunkcj.
Stosujc rozcieranie poprzeczne, w trakcie ktrego
pojawiaj si siy cinajce i zginajce, mona usuwa 4. Naley utrzyma osignit pozycj.
niepotrzebne poczenia w obrbie tkanek mikkich,
rozrywajc po prostu powstae zrosty. Po oddzieleniu
poszczeglnych wkien od siebie odzyskuj one mo-
liwo wykonywania ruchw lizgowych. Waciwe za-
stosowanie technik masau poprzecznego wywouje lo-
kalny bl oraz uczucie gorca, jednak nie powoduje ono
znacznego uszkodzenia, poniewa wkna ograniczaj-
ce elastyczno iprzesuwalno tkanek nie s zaopatry-
wane przez naczynia krwionone. Zwikszona zostaje
plastyczno opracowywanych struktur oraz przepyw
krwi, co zkolei przyspiesza procesy regeneracyjne.
Dziki zastosowaniu masau mona uzyska efekt
tzw. lokalnego stretchingu, ktry nie wystpuje win-
nych podejciach terapeutycznych. Chwyty rozci-
gajce tkanki oraz techniki ugniatania (siy zginajce
iskrcajce) wywouj przesunicia tkanek we wszyst-
kich moliwych kierunkach (ryc. 7.1).
Wwikszoci przypadkw nie uywa si rodkw
polizgowych, poniewa do uzyskania oczekiwanego
efektu niezbdna jest znaczna sia tarcia.
Techniki wpywajce na tkank podskrn musz
by wykonywane wolno, z dugotrwale utrzymywa-
nym, stymulujcym naciskiem. Wikszo metod ma-
sau umoliwia zwikszenie plastycznoci tkanki pod-
skrnej, pod warunkiem, i nie s one wykonywane
zbyt gwatownie. Oklepywanie iszybka kompresja jest
mniej efektywna ni wolno aplikowane siy rozciga-
jce. Ugniatanie i rolowanie, w ktrych powoli poci-
ga si tkanki, rwnie wykazuj efektywno w tym
wzgldzie. Waciwie zastosowany masa bdzie
uwzgldnia tutaj oddziaywanie siami napinajcymi,
kompresyjnymi, skrcajcymi, cinajcymi iskrcajcy-
mi; indywidualnie lub wdowolnych kombinacjach.
Na elementy wkniste oddziauj zkolei siy roz-
cigajce przekraczajce delikatnie granic elastycz-
noci, ktre dziki wywoywaniu lokalnej odpowiedzi
zapalnej (korzystnej i kontrolowanej) daj sygna do
rozpoczcia procesw przebudowy tkanek.
Technika przesuwania tkanek
Aplikacja delikatnych technik cznotkankowych jest
zwizana z opanowaniem przedstawionych poniej
metod przemieszczania tkanek. Proces ten zawiera na-
stpujce elementy (ryc. 7.2):
1. Naley uzyska pewny, lecz zarazem delikatny
kontakt ze skr pacjenta. Najlepiej zrobi to przy
penym rozlunieniu tkanek.
2. Terapeuta powoli zaczyna wywiera nacisk skiero-
wany wgb tkanek do momentu wyczucia pierw-
szego oporu; ta granica jest bardzo subtelna.
pocign tkanki poprzecznie, a do granicy oporu
wtym kierunku.
5. Terapeuta obserwuje zachowanie si tkanek, ktre
w kocowym ustawieniu wydaj si peza, li-
zga, mikn, skrca, dre, czy te dawa jesz-
cze inne odczucia ruchu.
6. Naley poda za wyczuwanym ruchem cay
czas, pozostajc na granicy rozcigliwoci iumo-
liwiajc rozprzestrzenianie si uzyskanego efektu
rozlunienia na coraz to gbsze warstwy tkanek.
7. Na kocu naley powoli zmniejszy wielko siy
skierowanej poprzecznie, anastpnie siy kompre-
syjnej.
 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 79

Rycina 7.1Zmodyfikowane zBindegewebmassage kierunki aplikacji chwytw stosowane wmasau cznotkankowym. Wsystemie tym
wykorzystywane s gwnie siy napinajce, zginajce, cinajce oraz skrcajce.

(A) (B)

Rycina 7.2Technika przesuwania tkanek. A: Pocztek wpozycji penego rozlunienia. B: Koniec wpozycji penego napicia.
80 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
(A)
Rycina 7.3Kombinacja si skrcajcych ikompresji. A: Wrejonie karku. B: Wrodkowej czci grzbietu.
Techniki ugniatania wykorzystujce siy skrcaj-
ce poczone zkompresj mog rwnie posuy do
uzyskiwania efektu rozlunienia i zwikszenia ela-
stycznoci powizi (ryc. 7.3).
Istotn kwesti wprzypadku stosowania wszelkich
chwytw masau cznotkankowego jest poczenie
kompresji z siami napinajcymi, skrcajcymi, ci-
najcymi lub zginajcymi skierowanymi poprzecznie
iaplikowanie ich na tyle dugo, by efekt rozluniaj-
cy udzieli si rwnie tkance podskrnej. Charakter
technik stosowanych przy pracy na tkance cznej jest
problemem indywidualnym i dlatego metody wyko-
rzystujce sztywne protokoy oraz sekwencje post-
powania wykazuj czsto znacznie mniejsz efektyw-
no ni zindywidualizowane, kompleksowe formy
podejcia.
Wany jest pewny kontakt ze skr, co nie pozo-
stawia miejsca na wykorzystanie elw lub oliwek.
Do uzyskania tego kontaktu mona uywa rk lub
powierzchni przedramion. Czasami niezbdne jest
nawet przykrycie skry rcznikiem iaplikacja chwytu
przez warstw tkaniny. Daje to moliwo wykorzy-
stania wikszych si.
Tkanki mona przemieszcza wkierunku najmniej-
szego ograniczenia i utrzymywa przez chwil w tej
pozycji. Pacjent moe doda aktywne napicie mini
lub wiadomie prbowa uzyska maksymalne rozlu-
nienie. Procedura wykonywana bywa rwnie zprze-
suniciem tkanek wkierunku najwikszego oporu.
Wariacje wramach tego typu podejcia mog zo-
sta sformalizowane i osigaj posta zwartych me-
tod, jak aktywne rozlunienie czy metody dla tkanek
gbokich.
Aktywne rozlunienie
Wtechnice aktywnego rozlunienia terapeuta aplikuje
si kompresyjn, natomiast pacjent samodzielnie wy-
konuje ruch. We wstpnym badaniu identyfikowane s
(B)
obszary zwknie lub zrostw tkankowych. Kompre-
sja ma na celu utrzymanie opracowywanego regionu
wstaej pozycji, pniej pojawia si sia rozcigajca.
Czsto miejsca aplikacji nacisku pokrywaj si ztypo-
wymi lokalizacjami punktw spustowych.
W podstawowej technice zabieg rozpoczyna si od
punktowego ucisku wpozycji rozlunienia tkanek uzy-
skiwanej przez odpowiednie ustawienie ssiadujcych
staww. Unieruchamia on powstae zrosty w jednym
punkcie. Wnastpnej kolejnoci misie jest rozciga-
ny przez bierne przemieszczenie najbliszego stawu.
Kompresja powinna by na tyle dua, by cakowicie za-
pobiec przemieszczaniu si opracowywanych struktur.
Zamiast ruchu biernego czsto wprowadza si
ruch czynny lub nawet ruch przeciw oporowi. Tech-
niki te mog okazywa si bardziej efektywne, a to
ze wzgldu na poczenie wpywu na tkanki czne
z elementami kontroli nerwowo-miniowej. Pacjent
napina minie antagonistyczne, wywoujc efekt
hamowania agonistw poddawanych leczeniu, nato-
miast terapeuta niezmiennie aplikuje si kompresyjn.
atw metod ukierunkowania pacjenta jest zalecenie,
by wykonywa on ruchy koliste lub naprzemiennie ru-
chy wprzeciwnych kierunkach, jeli wykorzystywany
jest staw zawiasowy. Tkanki mog by rwnie odda-
lane od miejsca ucisku z uyciem chwytw masau
(wykonywanych rk lub przedramieniem) pocigaj-
cych je we waciwym kierunku. Podejcie to jest wy-
godne, gdy zjakich powodw ruch wstawie nie jest
wskazany lub nie jest moliwy, np. gdy pracuje si na
miniach poladkowych wpozycji leenia przodem,
ktra eliminuje moliwo zgicia stawu biodrowego.
TECHNIKA NERWOWO-MINIOWA
Technika nerwowo-miniowa (TNM) zostaa rozwinita
wEuropie wlatach 30. XX wieku na bazie tradycyjnego
ajurwedyjskiego masau hinduskiego iinnych metod le-

czenia tkanek mikkich. Prekursorami tej ekonomicznej
metody badania (ileczenia) byli Stanley Lief ijego kuzyn
Boris Chaitow (Chaitow 2003a, Youngs 1962).
Pojawia si take amerykaska odmiana TNM
oparta na pracy chiropraktyka Raymonda Nimmo
(Cohen iGibbons 1998). TNM stanowi efektywn me-
tod dezaktywacji punktw spustowych.
Podstawy TNM
WTNM zawsze wykorzystuje si delikatny rodek po-
lizgowy celem uniknicia zbdnego tarcia i podra-
nie skry. Podstawowym punktem kontaktu zpacjen-
tem jest opuszka kciuka, a dokadniej przyrodkowa
powierzchnia opuszki. W niektrych rejonach ciaa,
np. w przestrzeniach midzyebrowych dla potrzeb
badania (lub leczenia) mini midzyebrowych, lep-
szy kontakt uzyskuje si poprzez opuszk palca wska-
zujcego lub rodkowego.
Technika nerwowo-miniowa wykonywana kciukiem
Terapeuta wykorzystuje przyrodkow cz opuszki
kciuka (zalecane) do oceny gstoci/napicia tkanek
oraz do systematycznego ich przeszukiwania celem
identyfikacji lokalnych zmian (ryc. 7.4).
Technika nerwowo-miniowa wykonywana palcem
Terapeuta wykorzystuje palec wskazujcy lub rod-
kowy, wspierany dodatkowo pozostaymi palcami,
Rycina 7.4Technika nerwowo-miniowa wykonywana kciukiem.
(Zgoda na publikacj: Chaitow iFritz 2006).
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 81
do uzyskania dostpu do przestrzeni midzyebro-
wych celem poszukiwania lokalnych dysfunkcji. Tech-
nika ta jest uywana w zastpstwie techniki kciuka,
gdy za jego porednictwem niemoliwa jest aplikacja
odpowiedniego nacisku.
Postawa terapeuty
Postawa iustawienie terapeuty s szczeglnie istotne
przy wykorzystaniu TNM, poniewa waciwa aplika-
cja si dramatycznie zmniejsza nakady czasowe iener-
getyczne powicone na prowadzenie badania oraz le-
czenia. Kozetka powinna by ustawiona na poziomie,
ktry umoliwi terapeucie utrzymanie wyprostowa-
nej postawy ciaa, ze stopami oddalonymi od siebie
na szeroko pozwalajc na swobodne przenoszenie
ciaru izachowanie cigego wyprostu staww ok-
ciowych. Pozycja taka pozwala na wygodn transmisj
ciaru tuowia przez wyprostowane koczyny grne
oraz kciuk i oddziaywanie na tkanki pacjenta prak-
tycznie zdowoln si nacisku.
Technika pocignicia kciuka
Opuszki palcw doni prowadzcej badanie/terapi na-
ley uoy nieco przed miejscem poddawanym zabie-
gowi. Utworz one punkt podparcia dla kciuka wyko-
nujcego pocignicie wkierunku palca obrczkowego
imaego. Palce tworzce podparcie pozostaj nierucho-
me wtrakcie ruchu wykonywanego kciukiem.
Jest to technika nieco odmienna od stosowanych
w masau klasycznym, gdzie zazwyczaj porusza si
caa do. Tutaj do jest stabilna, aporusza si jedynie
kciuk. Zakres kadego zpocigni powinien wynosi
ok. 45cm. Nastpnie palce tworzce podstaw mona
przemieci wkierunku dalszego, planowanego prze-
sunicia kciuka, podczas ktrego badany jest nastpny
obszar skry itkanek podskrnych.
Bardzo wane jest opanowanie umiejtnoci aplika-
cji kciukiem siy nacisku ornej wielkoci (dla celw
diagnostycznych sia nacisku osiga wielko kilku
gramw). Umoliwia kciukowi torowanie drogi przez
tkanki, niezalenie od tego, jakiego rodzaju zmiany
stan mu na przeszkodzie (zwknienia, stwardnienia,
zwikszone napicie itp.).
Niewielka dawka wibracji i zmian wielkoci siy
nacisku mog uczyni kontakt bardziej wraliwym
i zmniejszy ryzyko uszkodzenia tkanek nawet przy
zastosowaniu znacznych si.
Zastosowanie TNM
W ramach badania wykorzystuje si tylko jedno po-
wierzchowne i jedno umiarkowanie gbokie poci-
gnicie.
Jeli wtym momencie podjte zostanie leczenie, to
liczba pocigni powinna by zwikszona, a celem
uzyskania maksymalnego efektu rozluniajcego, roz-
82 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
Ramka 7.1Teorie rozwoju punktw spustowych
Poniej zostay zaprezentowane cztery gwne teorie (iszereg
pobocznych) wyjaniajce, wwyniku jakich procesw powstaj
miniowo-powiziowe punkty spustowe.
1. Teoria kryzysu energetycznego
Teoria ta stanowi pierwsz prb wyjanienia procesu formo-
wania punktw spustowych (Bengtsson iwsp. 1986, Hong
1996, Simons iwsp. 1999).
Sugeruje ona, i wzmoone wymagania nakadane na misie,
wywoujce powtarzajce si mikrourazy lub pojedynczy,
wikszy uraz, doprowadzaj wobrbie komrek miniowych
do zwikszonego uwalniania wapnia, anastpnie do obkur-
czenia sarkomerw. Wefekcie pojawia si rwnie zaburzenie
mikrokrenia tkankowego izmniejszone zaopatrzenie wtlen.
Upoledzeniu ulega zdolno komrek do gromadzenia energii
(ATP), przez co stan obkurczenia jest podtrzymywany.
Stopniowo dochodzi do kumulacji metabolitw (Simons iwsp.
1999), co rwnie stanowi rdo dolegliwoci, jako e podra- wrejonie dystrybucji korzenia nerwowego oraz zwikszenie
niaj iuwraliwiaj one wolne zakoczenia blowe. Czciowo napicia pooonych dystalnie mini.
dowodw wspierajcych niniejsz koncepcj dostarczy Bengts-
son iwsp. (1986).
2. Teoria motorycznej pytki kocowej
Motoneurony kontaktuj si zkomrkami miniowymi za
pomoc motorycznych pytek kocowych.
Wbadaniach eksperymentalnych wykazano, e kady punkt
spustowy posiada niewielki obszar (tzw. loci) bdcy rdem
niezwykle intensywnej aktywnoci elektrycznej (Hubbard
iBerkhoff 1993). Loci s zwykle umiejscowione wokolicy mo-
torycznej pytki kocowej (Simons 2001, Simons iwsp. 2002).
Widoczne wzapisie elektromiograficznym cechy hiperak-
tywnoci mog by pochodn uwalniania nadmiernych iloci
acetylocholiny (ACh) zkomrki nerwowej. Moe to by
wystarczajcy bodziec do wywoania aktywacji kilku kurczli-
cigajcego, hamujcego lub dezaktywujcego punkty
spustowe naley aplikowa je wrnych kierunkach.
Podczas badania (ileczenia) staww wskazane jest
przeprowadzenie uprzedniego przegldu okolic przy-
czepw zaopatrujcych je mini z wykorzystaniem
TNM oraz palpacyjnego badania rejonw brzucw
miniowych pod ktem wystpowania punktw spu-
stowych iinnych dysfunkcji (zwknienia, zmiany na-
picia itp.).
Po uzyskaniu odpowiedniej wprawy cae badanie
w TNM nie powinno zabiera wicej ni 15 minut.
Czsto jednak zdarza si, i badanie TNM, wspomaga-
ne niekiedy innymi metodami diagnostycznymi, wy-
starczy przeprowadzi na ograniczonym obszarze, np.
na grnej czci grzbietu. Wykorzystujc TNM mona
lokalizowa nie tylko punktowe dysfunkcje, ale rw-
nie bardziej obszerne zmiany napicia miniowego,
wych jednostek minia iwytworzenia lokalnego obkurczenia
(Simons 1996).
Poczenie teorii kryzysu energetycznego iteorii pytki koco-
wej stanowi wygodny, podstawowy model wyjaniajcy genez
powstawania punktw spustowych.
3. Model korzeniowy
Niektrzy badacze faworyzuj inny model. Wich opinii
istnieje pierwotna przyczyna natury neurologicznej, ktrej
drugorzdnymi objawami s punkty spustowe (Gunn 1997,
Quintner iCohen 1994).
Gunn (1994) sugeruje, i bl miniowo-powiziowy czsto
wykazuje zwizek zdegeneracj krka midzykrgowego,
wwyniku ktrej dochodzi do kompresji korzenia nerwowego
inapicia mini przykrgosupowych. Sytuacja taka traktowa-
na jest jako rodzaj neuropatii (podobnie jak np. zesp cieni
nadgarstka) wywoujcej podranienie iuwraliwienie struktur
4. Teoria polimodalna (ryc. 7.5)
Teoria receptora polimodalnego sugeruje, i punkty spustowe
to nic innego, jak uwraliwione struktury nerwowe (receptory
blowe s nazywane receptorami polimodalnymi).
Receptor polimodalny stanowi rodzaj nocyceptora odpowiada-
jcego na stymulacj mechaniczn wprzebiegu akupunktury,
stymulacj termiczn ichemiczn. Zakoczenia nerwowe tego
typu s rozsiane wrnorodnych tkankach caego organizmu
(Kawakita iwsp. 2002).
Niezalenie od tego, ktra teoria czy te kombinacja teorii
finalnie okae si prawdziwa, faktem pozostaje, i dokuczliwe,
problematyczne inieprzyjemne punkty spustowe pozostaj
odpowiedzialne za znaczn cz blu oraz stanowi nieraz
rdo dotkliwej niepenosprawnoci.
zaburzenia mechaniki tkanek mikkich czy skrcenia
mini.
wiczenia w celu opanowania pocigni kciukiem ipalcem
Terapeuta przyjmuje waciw pozycj (ryc. 7.4) iwy-
korzystujc rodek polizgowy, ukada do na po-
wierzchni ciaa pacjenta. Kciuk (przyrodkowa kra-
wd opuszki) aplikuje nacisk o zmiennej sile, nato-
miast pozostae palce su jako podparcie.
Terapeuta powtarza pocignicia, nie zwracajc
jeszcze uwagi na ich kierunek, tak by osign punkt,
wktrym ruchy wykonywane s automatycznie, bez
wiadomego wysiku. Naley zwraca szczegln
uwag na zmiany siy nacisku, ktre powinny odpo-
wiada napiciu badanych tkanek, oraz na wykorzy-
stywanie ciaru tuowia transmitowanego na ciao
pacjenta przez wyprostowane ramiona.
 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 83

Stres psychiczny ifizyczny

Zwikszenie napicia mini Uszkodzenie tkanek

Lokalna Uwraliwienie Pobudzenie

ischemia odruchw rdzeniowych receptorw blowych

Zapalenie neurogenne
Kryzys
energetyczny

Punkt spustowy
Obrzk
Wyczuwalne Wraliwo Uwraliwienie
napite pasmo punktowa zakocze
Obkurczenie tkanek
blowych

Odczucia Chi
Rozszerzenie Receptor
naczy polimodalny
krwiononych
Bl rzutowany

Endogenne systemy
bioregulacyjne

Akupunktura Analgetyczne, autonomiczne,

Lokalne napicie Przyeganie moks odpornociowe, hormonalne

Rycina 7.5Hipoteza receptora polimodalnego wakupunkturze iprzyeganiu moks. (Na podstawie: Kawakita iwsp. 2002).
84 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau

Przydatny jest rwnie, szczeglnie na zakrzy-

wionych powierzchniach ciaa, trening pocignicia
palcem. Lekko zakrzywiony palec badajcy wspiera-
ny przez jednego ze swych ssiadw systematycznie
przeszukuje wtedy tkanki, wykonujc powolne ikon-
trolowane ruchy wkierunku terapeuty. Podstawowym Punkt
spustowy
celem jest zdobycie przydatnej diagnostycznie infor-
macji, bez wywoywania zbdnego dyskomfortu upa-
cjenta inadmiernego obciania wasnych palcw.
Celem uzyskania efektu podczas leczenia wyko- Skra
rzystywane s zwykle wiksze siy nacisku, jednak
podczas badania mona skoncentrowa si jedynie na
gromadzeniu danych. Zczasem granica midzy lecze-
Misie
niem ibadaniem zacznie si stopniowo zaciera, aoba
podejcia bd si wzajemnie uzupenia.
Warto rejestrowa wyniki badania: lokalizacj wra-
liwych obszarw, napitych pasm, rejonw objtych Rycina 7.6Punkty spustowe stanowi rejony lokalnego uwraliwie-
obrzkiem, lokalnych stwardnie, punktw spusto- nia imog powstawa wzasadzie wkadym typie tkanek mikkich,
wych, regionw hipertonicznych, itp. W przypadku najczciej wobrbie mini ipowizi. Ich identyfikacj umoliwia
punktw spustowych naley rwnie zarejestrowa niekiedy wykorzystanie powierzchownego, akiedy indziej gbokie-
obszar projekcji blowej. go ucisku. (Za: Chaitow 2003a).

TECHNIKI DLA PUNKTW Lokalnie zwikszona

SPUSTOWYCH wilgotno skry
ponad punktem
W ramce 7.1 przedstawiono gwne teorie prbujce spustowym Rnica
wtemperaturze
wyjani proces powstawania punktw spustowych. Skra mocniej tkanek
zwizana
Aktywne iutajone punkty spustowe zpowizi Skra wykazuje
Dolegliwoci blowe zwizane z pojawieniem si zmniejszon
Kierunek elastyczno
aktywnych miniowo-powiziowych punktw spu-
aplikacji
stowych (ryc. 7.6) charakteryzuj si nastpujcymi si podczas
cechami: palpacji
Pod wpywem nacisku aktywny punkt spustowy Napite
wykazuje miejscow bolesno, a take wywouje pasmo Napite pasmo
dolegliwoci rzutowane (tj. objawy odczuwane s zawierajce
zdala od miejsca ucisku) lub bl promieniujcy (bl punkt spustowy
Rozlunione
rozcigajcy si od miejsca ucisku na obwd ciaa). wkna
Symptomy rzutowane i promieniujce obejmuj minia
bl, mrowienie, drtwienie, palenie, swdzenie, lecz Kierunek dziaania si
co najwaniejsze, w obecnoci aktywnego punktu wrejonie napitego pasma
spustowego pacjent rozpoznaje te objawy, zdy Rycina 7.7 Zmieniona fizjologia tkanek w rejonie pojawienia si
si bowiem znimi zaznajomi. punktu spustowego.
Inne objawy aktywnych punktw spustowych to
objaw podskakiwania, moliwe do wyczucia
pczki wkien o zwikszonym napiciu, drenie punktu aktywnego spustowy punkt utajony rzadko
pczkowe. spontanicznie wywouje objawy).
Dolegliwoci blowe zwizane z pojawieniem si Aplikacja ucisku powoduje miejscow bolesno,
utajonych miniowo-powiziowych punktw spu- lecz moe rwnie wywoywa dolegliwoci rzuto-
stowych charakteryzuj si nastpujcymi cechami: wane lub bl promieniujcy.
Zwykle pacjent nie jest wiadomy obecnoci takiego Jeli objawy blowe, mrowienie, drtwienie, palenie
punktu, jeli nie jest on uciskany (wodrnieniu od czy swdzenie nie s pacjentowi znane, lub pacjent

Ramka 7.2Lokalizacja istrefy projekcji gwnych punktw spustowych wrejonie gowy igrnej
czci grzbietu
Przedstawiane zwykle mapy punktw spustowych pokrywaj
niemal cae ciao czowieka, oprcz obszarw gowy, twarzy
igrnej czci grzbietu. Informacje te zostan zaprezentowane
poniej. Ilustracje pochodz zClinical Applications of Neuromu-
scular Techniques, Volume 1, Upper Body, gdzie mona rwnie
znale szczegowe instrukcje wzakresie leczenia uwzgldnia-
nych punktw spustowych (Chaitow iDeLany 2000).
Misie
patowy szyi: Wminiu patowym znajduj si
dwa wane punkty spustowe, ktre rzutuj dolegliwoci na
czubek iboczn cz gowy (punkt grny) oraz na boczn
cz szyi (punkt dolny) (ryc. 7.8).
Minie
podpotyliczne oraz misie pkolcowy gowy: Punkty
spustowe zlokalizowane wtych miniach wywouj dolegli-
woci zblione do pochodzcych zgrnego punktu minia
patowego gowy. Obejmuj one obszar od szczytu ucha
wkierunku czoa.
M. patowy
gowy
Grny punkt
spustowy
Rycina 7.8Kompleksowe wzorce rzutowanych dolegliwoci blowych pochodzcych zpunktw spustowych mini patowych go-
wy iszyi.
pamita je zprzeszoci, lecz ostatnio nie ujawniay
si, to przypuszczalnie wystpuje u niego utajony
punkt spustowy (ryc. 7.7).
Typowe lokalizacje obszarw projekcji punktw spu-
stowych wystpujcych wrejonie gowy igrnej cz-
ci grzbietu przedstawiono wramce 7.2. Zkolei ramka
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 85
Misie
szeroki szyi: Strefy projekcji blowej tego minia
wokolicy twarzowej pokrywaj si czciowo ze strefami
minia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (zob. poniej).
Misie
mostkowo-obojczykowo-sutkowy: Wobrbie tego
minia identyfikowa mona wiele punktw spustowych, co
wymaga dokadnego badania palpacyjnego, zwykle zwyko-
rzystaniem paskiego chwytu szczypcowego.
Misie
skroniowy: Liczne punkty spustowe minia skro-
niowego daj silne projekcje blowe wrejonie gowy itwarzy
(wczajc zby).
Misie
wacz: Punkty spustowe tego minia rzutuj dole-
gliwoci na zby, szczki, twarz izatoki.
M. patowy szyi
Dolny punkt spustowy
7.3zawiera informacje na temat kluczowych oraz to-
warzyszcych punktw spustowych.
Progresja
Utajone punkty spustowe mog z czasem ulega
przeksztaceniu wpunkty aktywne, stajc si pod-
86 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau

stawowym problemem dnia codziennego, lub pot-

gowa dolegliwoci ju odczuwane zinnych przy- Ramka 7.3Kluczowe itowarzyszce punkty
czyn. spustowe

Przeksztacenie takie moe nastpowa, kiedy tkan- Punkt kluczowy Punkty towarzyszce
ki s naduywane, nadmiernie rozcigane (szcze-
m. mostkowo-oboj- m. skroniowy, m. wacz, m. dwu-
glnie gdy rozcignicie jest gwatowne), przeci-
czykowo-sutkowy brzucowy
ane, ochadzane, pozostaj wstanie skrconym, s
m. czworoboczny m. skroniowy, m. wacz, m. patowy,
poddawane czynnikom traumatyzujcym (np. wy-
grzbietu, cz grna m. pkolcowy, m, dwigacz opatki,
padki motoryzacyjne, upadki, uderzenia) lub gdy
m. rwnolegoboczny wikszy
pojawiaj si czynniki wpywajce niekorzystnie
mm. pochye m. naramienny, m. prostownik nad-
na stan tkanek (niewaciwe odywianie, zbyt maa
garstka promieniowy, m. prostow-
poda tlenu).
nik wsplny palcw, m. prostownik
Aktywne punkty spustowe mog ulega prze- nadgarstka okciowy
ksztaceniu w utajone punkty spustowe, a ich ob- m. patowy gowy m. skroniowy, m. pkolcowy
jawy wygasa na krtsze lub dusze okresy. Mog m. nadgrzebieniowy m. naramienny, m. prostownik nad-
one nastpnie ulega reaktywacji, czasami nawet garstka promieniowy
bez uchwytnych przyczyn. m.podgrzebieniowy m. dwugowy ramienia
m. piersiowy mniejszy m. zginacz nadgarstka okciowy, m.
Punkty embrionalne zginacz nadgarstka promieniowy,
Kady wraliwy na dotyk punkt w obrbie tkanek pierwszy m. midzykostny grzbie-
mikkich, ktry jednak nie promieniuje i nie rzutuje towy
dolegliwoci blowych, nazwany moe by punktem m. najszerszy grzbietu m. trjgowy ramienia, m. zginacz
embrionem lub punktem spustowym wfazie embrio- nadgarstka okciowy
nalnej. Jest to dysfunkcyjny obszar tkanki mikkiej, m. zbaty tylny grny m. trjgowy ramienia, m. najszerszy
ktry z biegiem czasu i pod odpowiednim obcie- grzbietu, m. prostownik wsplny
niem moe przeksztaci si najpierw wutajony, ana- palcw, m. prostownik nadgarstka
stpnie waktywny punkt spustowy. okciowy, m. zginacz nadgarstka
okciowy
Punkty przyczepw ipunkty centralne gbokie mm. m. poladkowy wielki, redni imniej-
Kiedy punkt spustowy jest usytuowany w centralnej przykrgosupowe szy, m. gruszkowaty, mm. kulszo-
czci brzuca miniowego, w pobliu zakoczenia wo-goleniowe, mm. piszczelowe,
nerwowo-miniowego, nazywa si go punktem cen- m. strzakowy dugi, m. brzuchaty
tralnym. Jeli natomiast znajduje si on blisko przy- ydki, m. paszczkowaty
czepu minia, nazywany jest punktem spustowym m. czworoboczny m. poladkowy wielki, redni imniej-
przyczepu miniowego. ldwi szy, m. gruszkowaty
Punkty spustowe czsto obieraj za miejsca swej lo- m. gruszkowaty mm. kulszowo-goleniowe
kalizacji rejony przyczepw mini. TNM koncentruje mm. kulszowo- m. strzakowy dugi, m. brzuchaty
sw uwag na tych obszarach ciaa bardziej, ni czyni -goleniowe ydki, m. paszczkowaty
to inne metody.
Lief zaleca (co opisa Chaitow w1992 r.), e wka-
dej sesji terapeutycznej naley zachowa t sam se-
kwencj ruchw, niezalenie od tego, czy su one TECHNIKA ENERGII MINIOWEJ
identyfikacji, czy leczeniu punktw spustowych, ktre W etiologii wielu dysfunkcji ukadu miniowo-
to czynnoci rni si jedynie liczb aplikowanych szkieletowego skrcenie mini pojawia si jako jeden
pocigni oraz wielkoci nacisku. z elementw obrazu chorobowego (Janda 1978, Lie-
Lief nie sugerowa jednak, by za kadym razem benson 1996).
podejmowa identyczn formu leczenia, poniewa Czy badane struktury wykazuj nadmierny czy
esencj TNM stanowi zmienno nacisku, ktra po- zmniejszony stopie napicia?
dyktowana jest charakterem zmian tkankowych aktu-
Czy w badaniu palpacyjnym tkanki wydaj si
alnie wykrywanych upacjenta.
zwiotczae czy zbyt sztywne?
Tkanki nieprzerwanie dostarczaj palcom tera-
peuty informacji na temat tych dwch odmiennych

stanw, auwagi powiconej wszelkim gosom m-
wicym oaktualnym poziomie aktywnoci, poczuciu
komfortu lub nateniu dolegliwoci nigdy nie jest
zbyt wiele. Ward (1997) wskazuje, i: Twardszy opr
tkankowy zwykle oznacza zwikszenie napicia tka-
nek, natomiast opr mikki rozlunienie stawu/tka-
nek mikkich, zwystpowaniem zjawisk hamowania
nerwowego lub bez nich.
Nawet w sytuacjach, gdy dominujcym objawem
wydaje si osabienie mini, obserwowa mona
zwikszone napicie grup antagonistycznych do-
prowadzajcych do hamowania mini osabionych,
a wzmacnianie tych ostatnich powinno by zawsze
poprzedzone odpowiednimi dziaaniami obniajcy-
mi napicie antagonistw (np. technik energii mi-
niowej [TEM]). Po takich zabiegach czsto mona
zauway automatyczne zwikszenie napicia hipoto-
nicznej grupy mini.
Dopiero po znormalizowaniu napicia antagoni-
stw mona aplikowa zabiegi bezporednio wpy-
wajce na zwikszenie aktywnoci mini agonistycz-
nych (Lewit 1999).
Podsumowanie techniki energii miniowej
Lekkie, izometryczne napicie skrconych mini
przez okres ok. 7sekund wywouje specyficzny efekt
poizometrycznej relaksacji (PR). Daje to wiksze mo-
liwoci rozcignicia minia.
Rycina 7.9A Technika energii miniowej. W zaprezentowanym
przykadzie pacjent wykazuje ograniczenie rotacji odcinka szyjnego
w lewo. Terapeuta ustawia gow i odcinek szyjny w pobliu gra-
nicy ruchomoci, anastpnie pacjent prbuje wykona ruch rotacji
wprawo, przeciw oporowi.
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 87
Lekkie, izometryczne napicie antagonistw skr-
conych mini nazywane jest reciprokaln inhibicj
(RI). Na drodze hamowania daje ono wiksze moli-
woci rozcignicia mini skrconych.
Wwyniku zastosowania technik PR lub RI pojawia
si charakterystyczne zwikszenie tolerancji minia
na rozciganie. Oznacza to, i misie bdzie mona
rozciga z mniejszym wysikiem ni bez wczeniej-
szego napicia izometrycznego, poniewa zmiany
neurologiczne wprowadzone w trakcie tego napicia
doprowadzaj do obnienia pobudliwoci (Ballantyne
iwsp. 2003, Rowlands iwsp. 2003).
Celem techniki jest chwilowe zwikszenie aktyw-
noci leczonego minia lub jego antagonisty, kt-
re w efekcie doprowadza do zmniejszenia napicia
i wikszej podatnoci na dziaanie siy rozcigajcej
(ryc. 7.9i7.10).
Jak metod naley wybra?
Czynnikiem wskazujcym na konieczno wyboru
jednej zdwch wymienionych metod postpowania
PR iRI jest najczciej bl.
W metodzie PR napinane s minie wykazujce
skrcenie. Jednak wsytuacji, gdy napicie tej grupy
mini mogoby wprowadza znaczcy dyskomfort
bd wywoywa dolegliwoci blowe, naley roz-
way moliwo izometrycznej aktywacji mini
antagonistycznych. RI moe stanowi zatem metod
leczenia zwyboru wsytuacjach, gdy okolica mini
skrconych wykazuje szczeglnie wysok pobudli-
wo blow.
Rycina 7.9B Po wykonaniu napicia izometrycznego (ryc. 7.9A)
terapeuta moe pogbi ograniczony ruch rotacji wlewo.
88 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
Rycina 7.10 Wykorzystanie techniki energii miniowej wterapii grnej czci prawego minia czworobocznego grzbietu. A: Wkna tylne;
B: wkna rodkowe; C: wkna przednie. Naley pamita, i stretching we wszystkich zaprezentowanych pozycjach bdzie nastpowa
przez odgowowe przesunicie prawego barku, anie przez pogbianie ruchu skonu bocznego gowy iszyjnego odcinka krgosupa.
Wraz z postpem procesu leczenia, gdy dolegli-
woci zostan zagodzone za pomoc rnorodnych
rodkw, techniki PR mog stopniowo zastpowa RI.
Wpewnym uproszczeniu stwierdzi zatem mona,
i to stopie nasilenia dolegliwoci blowych wskazu-
je adekwatn do sytuacji metod leczenia. Obie znich
dadz w wyniku zwikszenie tolerancji na dziaanie
si rozcigajcych.
Czynniki kluczowe wTEM
Do najwaniejszych czynnikw, ktre mona podda-
wa kontroli podczas aplikacji TEM, nale:
czas trwania i liczba powtrze napicia izome-
trycznego,
sia pojawiajca si podczas napicia izometrycz-
nego (powinna by ona owiele mniejsza ni mak-
symalna sia, ktr opracowywany misie potrafi
wytworzy),
kadorazowe uzyskiwanie napicia o zblionej
wielkoci.
Konieczno kontroli wielkoci wysiku izome-
trycznego pozwala na wykorzystanie wtrakcie terapii
jedynie czci penych moliwoci siowych danego
minia lub grupy miniowej. W pocztkowej fazie
naley wykorzystywa nie wicej ni 25% dostpnej
siy. Miara tego rodzaju jest oczywicie wysoce niepre-
cyzyjna, jednak ma ona gwnie zapobiega wywi-
zaniu si meczu zapaniczego pomidzy terapeut
apacjentem.
Wdalszej fazie leczenia mona zwiksza wykorzy-
stywane siy, jednak nigdy nie powinny one prze-
kracza 50% maksymalnych moliwoci minia.
Czas napicia zwykle oscyluje w okolicach 7 se-
kund. Zwikszanie i zmniejszanie napicia mini
powinno odbywa si powoli. Naley unika gwa-
townych skokw.
Powolne zmiany napicia zabezpieczaj rwnie
przed uszkodzeniem tkanek, gwarantujc lepsze
wyniki.
Napicie naley wprowadza w pobliu pozycji
penego rozcignicia minia, ale nigdy wpenym
rozcigniciu.
Po zakoczeniu napicia izometrycznego naley
delikatnie rozcign misie, nieznacznie prze-
kraczajc granic istniejcego ograniczenia iutrzy-
ma t pozycj przez nie mniej ni 30 sekund, co
umoliwi powolne zwikszenie dugoci wkien
miniowych.
Nigdy nie naley wywoywa dozna blowych.
Bl moe wskazywa na nadmierny stopie rozci-
gnicia minia.
Napicie naley powtarza dwukrotnie.
wiczenia do opanowania TEM (Goodridge
iKuchera 1997, Greenman 1996)
wiczenie 1: Poizometryczna relaksacja grna cz
minia czworobocznego grzbietu
Naley uoy pacjenta w pozycji umoliwiajcej
wyizolowanie opracowywanego minia. W tym
przykadzie bdzie to leenie bokiem.
Podtrzymujc gow pacjenta, terapeuta przemiesz-
cza j lekko wkierunku skonu bocznego. Ruch za-
trzymuje si wmomencie wyczucia oporu tkanko-
wego (to pierwsze ograniczenie terapeuta wyczuwa
jako zwikszenie siy, ktrej uywa do wykonania
ruchu biernego).
Druga rka terapeuty spoczywa na powierzchni
testowanych mini (grnej czci minia czwo-

robocznego grzbietu), dopasowujc do niej swj
ksztat.
Rka wykonujca palpacj powinna rwnie suy
do zidentyfikowania granicy elastycznoci osiganej
wraz zwyczuciem zwikszonego napicia tkanek.
Testowanie obydwu skonw bocznych umoliwia
wykrycie jedno- lub obustronnych skrce wkien
minia czworobocznego.
W przypadku skrce obustronnych ograniczenie
po jednej stronie ciaa moe by wiksze ni po
drugiej. Leczenie TEM rozpoczyna si od strony
zwikszym ograniczeniem.
Punkt, w ktrym po raz pierwszy pojawio si
zwikszenie oporu, zostaje uznany za granic ela-
stycznoci tkanek.
Prawidowe rozpoznanie granicy elastycznoci tka-
nek jest fundamentalnym warunkiem osignicia
podanych efektw leczenia.
wiczenie 2: Terapia skrce mini zwykorzystaniem TEM
Zadaniem pacjenta jest wykonanie izometrycznego
napicia mini (prba wykonania skonu bocznego
wkierunku testowanego minia) zsi rwn ok.
20% maksymalnych moliwoci i przeciwko moc-
nemu oporowi aplikowanemu przez terapeut.
Pacjent napina bezporednio grup mini ago-
nistycznych, ktra wymaga terapii rozluniajcej
(awwyniku leczenia powinna pozwoli na uzyska-
nie wikszego zakresu ruchu skonu bocznego).
Napicie izometryczne powinno narasta powoli,
a opr terapeuty naley aplikowa w sposb jed-
nolity, bez wprowadzania adnych skokw, dre
izachwia. Oporowanie nie moe wywoywa nad-
miernego wysiku uterapeuty.
Napicie naley utrzymywa 710 sekund celem
obcienia cignistych organw Golgiego, ktre
wpywaj na intrafuzalne wkna wrzecion mi-
niowych wywierajc dziaanie hamujce i dajc
moliwo ustanowienia nowej granicy rozcigli-
woci bez nadmiernego wysiku (Scariati 1991).
Nastpnie pacjent otrzymuje instrukcj: Powoli, ca-
kowicie rozlunij swoje minie, aterapeuta cigle
utrzymuje jego koczyn wtej samej pozycji.
Pacjent wykonuje wdech, nastpnie wydech, a te-
rapeuta w trakcie wydechu rozciga minie do
punktu pooonego nieco poza poprzedni granic
rozcigliwoci.
Czasami wskazana jest czynna pomoc pacjenta
wprzemieszczaniu koczyny do nowo ustanawia-
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 89
nej granicy. Rozcignicie utrzymuje si przez co
najmniej 30 sekund.
Cay cykl powtarzany jest jeszcze co najmniej jeden
raz. Pomidzy cyklami naley wprowadzi krtk
przerw.
wiczenie 3: Inhibicja reciprokalna misie piersiowy
wikszy
Wtym przykadzie zostanie przedstawiona techni-
ka wykorzystujca napicie izometryczne odwodzi-
cieli stawu ramiennego przeciw oporowi (stosowa-
na wprzypadku skrcenia mini przywodzicieli).
Podczas wykonywania biernego ruchu odwodzenia
koczyny grnej terapeuta wyczuwa granic roz-
cigliwoci mini przywodzicieli iod tego punktu
cofa koczyn w kierunku przywodzenia o kilka
stopni.
Wtym ustawieniu pacjent podejmuje prb wyko-
nania ruchu odwodzenia przeciw oporowi apliko-
wanemu przez terapeut wykorzystujc ok. 20%
penego potencjau siowego.
Po ok. 7sekundach pacjent rozlunia minie, wy-
konuje gboki wdech, a nastpnie wydech, pod-
czas ktrego terapeuta przemieszcza koczyn
wkierunku nowo ustanowionej granicy elastyczno-
ci, przy czym moe on poprosi pacjenta oczynne
wspomaganie tego przemieszczenia.
Osignita w ten sposb nowa pozycja koczyny
utrzymywana jest przez ok. 30 sekund.
TEM powszechne bdy oraz przeciwwskazania
Greenman (1996) wyrnia kilka istotnych elementw
TEM. Wedug niego napicie mini powinno by wy-
konywane:
wswobodnie kontrolowanej pozycji,
we waciwym kierunku,
z odpowiednio dobranym oporem aplikowanym
przez terapeut,
zodpowiednio kontrolowan wielkoci wyzwala-
nej siy.
Bdy popeniane przez pacjenta (wynikajce najczciej
zniewaciwego instruktau udzielonego przez terapeut):
Wyzwalanie zbyt intensywnego napicia mini
(pomocny zwykle okazuje si instrukta w stylu:
Prosz wykorzysta jedynie 20% caej posiadanej
siy).
Napicie jest wyzwalane w niewaciwym kierun-
ku (naley wyranie wskaza kierunek wykonywa-
nego ruchu).
Napicie jest utrzymywane zbyt krtko (naley
90 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau

poinformowa pacjenta o koniecznoci utrzyma-
nia napicia a do momentu usyszenia komendy:
Prosz rozluni minie izwyprzedzeniem da
mu wyobraenie o tym, jak dugo napicie bdzie
utrzymywane).
Pacjent po wykonaniu napicia nie rozlunia mi-
ni cakowicie (po rozlunieniu mini pacjent jest
proszony o wykonanie gbokiego wdechu i wy-
dechu, w razie potrzeby powtarzane kilkakrotnie
i poczonych z instruktaem: Teraz rozlunij si
jeszcze bardziej).
wowym, popraw krenia inasycenia tkanek tlenem,
zmniejszenie napicia mini itd.
Efektywno tej metody jest uzaleniona od wpro-
wadzenia przez pacjenta odpowiedniej pulsacji wwy-
zwalanym napiciu mini. Nie powinny pojawia si
wnim wyrane skoki podane s jedynie delikatne
zmiany stopnia pobudzenia aktywowanych mini
(ryc. 7.11).

Bdy popeniane przez terapeut:

Niewaciwa kontrola pozycji wokolicach granicy
elastycznoci mini (naley jasno uzmysowi so-
bie pozycj, wktrej utrzymywana bdzie uspraw-
niana cz ciaa, idokadnie odtworzy j podczas
zabiegu).
Niewaciwy opr (naley dokadnie wyczuwa si-
wyzwalan przez pacjenta ipynnie odpowiada
na jej zmiany).
Opr aplikowany w niewaciwym kierunku (na- (A)
ley precyzyjnie dobra punkt przyoenia oporu
ikierunek aplikacji siy).
Zbyt gwatowne przemieszczenie do nowej pozycji
po wykonaniu napicia (naley spokojnie poczeka
do momentu uzyskania cakowitej relaksacji upa-
cjenta).
Niewaciwy instrukta pacjenta (naley bardziej
sprecyzowa udzielane instrukcje).
Zbyt krtkie utrzymywanie pozycji rozcignicia
tkanek, ktre nie maj do czasu na zwikszenie
swej dugoci (naley wyduy czas utrzymania
do optymalnych 30 sekund).

Przeciwwskazania iskutki uboczne (B)

W przypadku podejrzenia powaniejszej patologii
przed ustaleniem waciwej diagnozy nie naley sto-
sowa TEM. Stany patologiczne, jak osteoporoza czy
zwyrodnienia staww, nie wykluczaj stosowania
TEM, jednak moe pojawi si konieczno modyfi-
kacji sposobu dawkowania (wyzwalanej siy, czasu
trwania napicia, liczby powtrze, dochodzenia do
granicy elastycznoci itp.).
Jedyne przeciwwskazanie stanowi moliwo wy-
zwolenia dolegliwoci blowych w trakcie trwania
zabiegu.
TEM: metoda pulsacyjna (Ruddy 1962)
Pord rnorodnych wariacji w ramach TEM szcze-
glnie godn uwagi jest metoda pulsacyjna.
Jej wyjtkowa uyteczno polega na jednoczesnym
oddziaywaniu na wiele aspektw dysfunkcji soma-
tycznej, wczajc problemy zwizane zukadem ner-
Rycina 7.11 Przykad zastosowania pulsacyjnej techniki energii
miniowej. A: Naley ustawi pacjenta w pozycji umoliwiajcej
wyizolowanie opracowywanego minia iswobodn aplikacj opo-
ru. B: Pacjent pulsacyjnie zwiksza izmniejsza napicie mini, kt-
re pniej poddawane bd rozciganiu. Zadanie to moe okaza
si trudne. Aplikowany puls musi by delikatny iprecyzyjny. Napi-
cie mona wspomaga rytmicznymi ruchami gaek ocznych.
Przykad samodzielnej terapii zwykorzystaniem
pulsacyjnej TEM
Pacjent siada przy stole iopiera okcie na jego po-
wierzchni. Nastpnie wykonuje maksymalne zgi-
cie odcinka szyjnego i wspiera czoo wasnymi
domi.
Pacjent naciska czoem na donie, delikatnie zwik-
szajc si zczstotliwoci 2cykle na sekund przez
10 sekund.

(A)
Rycina 7.12. (A) Naley zidentyfikowa punkt o wygrowanej wraliwoci. (B) Do okrelenia pozycji bezbolesnej mona wykorzysta
kompresj klatki piersiowej.
Po 20 cyklach pacjent testuje zakres ruchu zgicia.
Powinien zauway take zmniejszenie pojawiaj-
cego si napicia.
Technika ta suy rozlunianiu mini pooonych
na grzbietowej czci odcinka szyjnego, ktre ograni-
czaj ruch zgicia. Dostarcza ona 20 impulsw daj-
cych efekt inhibicji reciprokalnej.
Metoda pulsacyjna moe by wykorzystywana
w dowolnym regionie ciaa. Prezentowany zabieg
opiera si na prostych zasadach: pacjent sam odnaj-
duje granic rozcigliwoci, aplikuje opr iwykonuje
pulsacj wkierunku ograniczenia zakresu ruchomoci.
W trakcie zabiegu nie powinien pojawia si bl. Po
przeprowadzeniu re-testu zabieg naley powtrzy,
rozpoczynajc znowej granicy rozcigliwoci.
Opr wmetodzie pulsacyjnej, jak wkadym innym
przypadku wykorzystania TEM, powinien by stay.
TECHNIKA ROZLUNIENIA
POZYCYJNEGO
Technik rozluniania pozycyjnego (TRP) mona trak-
towa jako zbir rnorodnych sposobw postpowa-
nia, jednak dla masaysty najbardziej uyteczn spo-
rd nich wydaje si metoda napicie-rozlunienie.
Zrozumienie podstaw tej metody wymaga pewnego
wprowadzenia (Chaitow 2003b, DAmbrogio i Roth
1997, Deig 2001).
Jones (1981) wskazuje, i skuteczno metody na-
picie-rozlunienie jest cile zwizana z umiejtno-
ci identyfikacji punktw ozwikszonej wraliwoci
wtkankach mikkich otaczajcych uszkodzone wdo-
wolny sposb stawy.
Punkty ozwikszonej wraliwoci pojawiaj si naj-
czciej w obrbie struktur, ktre podczas uszkodze-
nia tkanek byy skrcone (tj. minie antagonistyczne
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 91
(B)
do rozciganych iuszkodzonych wtrakcie urazu). Dla
przykadu, przy zgiciowym mechanizmie uszkodze-
nia mini prostujcych krgosup punktw ozwik-
szonej wraliwoci naley, zgodnie zpowysz regu,
poszukiwa na przedniej powierzchni ciaa. Wten sam
sposb punkty o zwikszonej wraliwoci mog po-
wstawa wobrbie struktur wykazujcych chroniczne
skrcenia wprzebiegu dugotrwaych procesw ada-
ptacyjnych.
Punkty takie s szczeglnie czue na palpacj, jed-
nak w innych sytuacjach pozostaj raczej bezbolesne.
Po identyfikacji punkty nadmiernie wraliwe s wyko-
rzystywane do monitorowania stanu pacjenta pozycj
stawu lub caego ciaa zmienia si do momentu, gdy
wraliwo zniknie lub zostanie znaczco zmniejszona.
Napicie tkankowe w takiej sytuacji ulega zwykle
wyczuwalnemu zmniejszeniu, co rwnie uatwia
ustawienie pacjenta wpozycji wolnej od dolegliwoci.
Utrzymanie pozycji przez 90 sekund czsto doprowa-
dza do rozwizania dysfunkcji tkankowej powizanej
zwczeniejszym urazem (ryc. 7.12).
wiczenie do opanowania TRP (ryc. 7.13)
Wykorzystujc jedn z technik badania tkanek po-
wierzchownych zaznaczonych wczeniej w tym roz-
dziale, przed badaniem stosowanym w technice ner-
wowo-miniowej czy te jakkolwiek inn metod
palpacji, naley przeprowadzi dokadny przegld
tkanek, ktre mona zaliczy do antagonistw
struktur uszkodzonych wtrakcie urazu lub ktre wy-
kazuj skrcenie wprzebiegu dugotrwaego procesu
adaptacyjnego.
W obszarze tym pacjent zwykle nie zgasza dole-
gliwoci. Kady zlokalizowany, szczeglnie czuy na
dotyk punkt moe zosta wykorzystany jako punkt
ozwikszonej wraliwoci.
92 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
Rycina 7.13. Alternatywna metoda odnajdywania pozycji bezbo-
lesnej.
Wtakim punkcie naley zaaplikowa nacisk odpo-
wiednio duy, by wywoa umiarkowany dyskomfort,
a nastpnie ustawia staw lub dowoln cz ciaa
pacjenta wpozycji, ktra daje obnienie wraliwoci.
Zwykle udaje si to osign wustawieniu, gdzie ba-
dane tkanki zostaj lekko rozlunione.
Uzyskan pozycj naley utrzyma przez 90 sekund,
anastpnie powoli powrci do ustawienia wyjciowe-
go. Wraliwo powinna ulec zmniejszeniu lub cako-
wicie zanikn, astan funkcjonalny poprawi si.
Charakterystyka TRP
Wszystkie ruchy wykonywane s biernie, powoli,
wprzemylanej sekwencji ibez wywoywania do-
legliwoci blowych.
Podczas zabiegu istniejce dolegliwoci zmniejszaj
si inie pojawia si aden nowy bl.
Ruch prowadzony jest zdala od aktualnej granicy
rozcigliwoci tkanek.
Przyczepy miniowe ulegaj raczej zblieniu ni
oddaleniu.
Ruch jest prowadzony wkierunkach niewywouj-
cych dyskomfortu iblu.
Tkanki poddawane palpacji rozluniaj si.
Bolesne struktury (take punkty spustowe) po prze-
prowadzeniu zabiegu wykazuj redukcj natenia
dolegliwoci.
Czsto zdarza si, i pozycja umierzajca bl jest
wiern replikacj pozycji, wktrej nastpio uszko-
dzenie tkanek, niezalenie od tego, jaki problem
dominuje wchwili przeprowadzania zabiegu.
Wskazwki do wykorzystania TRP
W leczeniu punktw nadmiernie wraliwych na
przedniej powierzchni ciaa dobrze sprawdza si
kombinacja ruchw zgicia, skonu bocznego i ro-
tacji tuowia w kierunku leczonego punktu, po
ktrej wprowadzeniu nastpuje jeszcze niewielka,
precyzyjna korekcja ustawienia, co w efekcie po-
winno dawa zmniejszenie wraliwoci o co naj-
mniej 70%.
W leczeniu punktw nadmiernie wraliwych na
grzbietowej powierzchni ciaa dobrze sprawdza
si kombinacja ruchw wyprostu, skonu bocz-
nego i rotacji tuowia w kierunku przeciwnym do
leczonego punktu, ktra wefekcie powinna dawa
zmniejszenie wraliwoci oco najmniej 70%.
Im bliej linii rodkowej ciaa, tym mniejszy za-
kres skonu bocznego i rotacji bdzie podany,
by zmniejszy punktowo wygrowan wraliwo
(bez wprowadzania dyskomfortu w innych cz-
ciach ciaa). Im dalej, tym wikszy bdzie wyko-
rzystywany zakres skonu bocznego irotacji.
Kierunek ruchu skonu bocznego jest czsto prze-
ciwny do strony ciaa, po ktrej pojawia si punkt
nadmiernie wraliwy. W szczeglnoci odnosi si
to do punktw zlokalizowanych na grzbietowej po-
wierzchni tuowia.
Technika napicie-rozlunienie krok po kroku
Przed rozpoczciem terapii naley zlokalizowa punkt
bolesny. Moe to by punkt ozwikszonej wraliwoci
lub punkt spustowy.
W zidentyfikowanym punkcie nastpuje aplikacja
nacisku wystarczajcego do wywoania lekkiego
blu. Wprzypadku punktu spustowego ucisk powi-
nien wywoywa rwnie dolegliwoci rzutowane.
Pacjent przyporzdkowuje nateniu aktualnego
odczucia warto 10 (Uwaga: W sytuacji tej za-
daniem pacjenta nie jest przypisanie blowi jednej
z wartoci skali 010. Jego zadaniem jest odpo-
wiedzie na pytanie: Czy ucisk wywouje bl?
Przy twierdzcej odpowiedzi, prosi si: Prosz
przyporzdkowa aktualnemu odczuciu warto
10, a nastpnie, w trakcie wykonywania ruchw
prosz na bieco podawa nowe wartoci blu
wstosunku do 10, niezalenie, czy bd one wy-
sze czy nisze).
Naley zwrci uwag, by pacjent unika komen-
tarzy w stylu: Bl si nasila, Teraz boli mniej,
a posugiwa si jedynie wartociami numerycz-
nymi. Zapobiega to zbdnemu wydueniu czasu
zabiegu.
Wprzypadku dolegliwoci wrejonie karku pacjent
przyjmuje pozycj leenia bokiem, terapeuta wy-
wiera nacisk na punkt bolesny, wywoujc dolegli-
woci, ktrym przypisywana jest warto 10.

Terapeuta wykonuje bierne przemieszczenie go-
wy pacjenta (np. rotacj wkierunku niebolesnym),
apacjent przyporzdkowuje odczuwanym dolegli-
wociom now warto.
Jeli rejestruje si redukcj dolegliwoci, to docza-
ny zostaje drugi kierunek ruchu (np. skon boczny)
i procedura przypisywania nowej wartoci odczu-
ciom blowym powtarza si. Wprzypadku zwik-
szenia natenia dolegliwoci naley wybra inny
kierunek ruchu.
Wykorzystujc wszystkie moliwe kierunki ruchu,
wraz z kompresj i dystrakcj, moliwe jest osi-
gnicie pozycji, w ktrej dolegliwoci zmniejszaj
si o co najmniej 70% (pacjent podaje warto 3
lub mniej).
Po kilku dodatkowych, precyzyjnych adjustacjach
pozycj naley utrzyma przez co najmniej 90 se-
kund (czasami nawet duej), a nastpnie bardzo
powoli powrci do ustawienia wyjciowego.
Zakres ruchu powinien si zwikszy, anatenie
poprzednio odczuwanych dolegliwoci zmniej-
szy.
W innych rejonach ciaa, celem znalezienia pozy-
cji uwalniajcej od objaww, wprowadzane ruchy
bierne mog uwzgldnia zgicie, wyprost oraz ro-
tacj i skon boczny w prawo lub w lewo, a take
przemieszczenia o charakterze translacji, jak kom-
presja, czy trakcja stawu.
Co si dzieje wpozycji rozlunienia (utrzymywanej przez
90 sekund lub znacznie duej)?
Podwyszeniu ulega prg pobudliwoci nocycepto-
rw, co ma znaczenie we wszystkich dysfunkcjach
wywoujcych bl, czy to zpunktami spustowymi czy
bez nich (Bailey iDick 1992, Van Buskirk 1990).
Poprawie ulega lokalne krenie izaopatrzenie tka-
nek wtlen. Leczone struktury wykazuj zmniejszenie
aktywnoci ipobudliwoci, wyciszenie oraz mniejsze
natenie blu.
TRP jest traktowana jako cz zintegrowanej inhi-
bicji nerwowo-miniowej wykorzystywanej wdezak-
tywacji punktw spustowych inieco szerzej przedsta-
wionej poniej.
ZINTEGROWANA INHIBICJA
NERWOWO-MINIOWA
(DLA DEZAKTYWACJI PUNKTW
SPUSTOWYCH)
Wdeniu do stworzenia efektywnej metody dezakty-
wacji miniowo-powiziowych punktw spustowych
opracowano specyficzn sekwencj postpowania te-
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 93
rapeutycznego, ktrej kolejne etapy przedstawiaj si
nastpujco:
Nastpuje identyfikacja punktu spustowego dowol-
n metod palpacji.
Wprowadzany jest ucisk punktu ze sta lub zmien-
n si wywoujcy stan lokalnego niedokrwienia
(ryc. 7.14A). Wprzypadku pojawienia si blu lo-
kalnego lub rzutowanego nastpuje zaprzestanie
leczenia uciskowego.
Poucza si pacjenta w nastpujcy (lub zbliony)
sposb: Ucisn bolesny punkt wpodobny sposb
jeszcze jeden raz. Prosz przyporzdkowa powsta-
jcemu wtedy odczuciu warto 10. Nastpnie bd
delikatnie zmienia pozycj leczonej czci ciaa.
W niektrych ustawieniach dolegliwoci bd si
zwiksza, winnych zmniejsza. Prosz przypo-
rzdkowywa im nowe wartoci numeryczne od-
noszc si do pierwotnej wartoci 10. Przy zwik-
szeniu dolegliwoci mona np. poda warto 12.
Jeli uda si znale pozycj, wktrej bl osignie
warto 3lub mniej, nastpi tam chwilowe zatrzy-
manie ruchu. Prosz szybko podawa nowe pozio-
my blu, co skrci proces odnajdywania najbardziej
komfortowej pozycji.
Z wykorzystaniem TRP tkanki zawierajce punkt
spustowy s prowadzone do pozycji wywoujcej
najmniejsze dolegliwoci.
Uzyskan pozycj utrzymuje si przez 2030 se-
kund celem podwyszenia progu pobudliwoci re-
ceptorw blowych, poprawy lokalnego krenia
izaopatrzenia tkanek wtlen.
Wnastpnej kolejnoci wprowadza si izometrycz-
ne napicie mini otaczajcych punkt spustowy
wykorzystujc zjawisko poizometrycznej relaksacji
opisanej wrozdziale powiconym technikom ener-
gii miniowej (ryc. 7.14B). Napicie izometryczne
uzyskiwa mona na wiele sposobw. Niekiedy
wystarczy tylko poleci pacjentowi napicie mini
wok wykonujcego ucisk kciuka terapeuty.
Czasami potrzebny jest instrukta: Bd prbowa
przemieci leczon koczyn (czy inn cz ciaa).
Prosz si temu przeciwstawia i utrzyma pozy-
cj przez kilka sekund. Celem zawsze jest jednak
uzyskanie rozlunienia umoliwiajcego pniej
atwiejsze rozcignicie minia.
Po zakoczeniu napicia izometrycznego trwajce-
go 57sekund (zwykorzystaniem niewielkiej siy)
tkanki otaczajce punkt spustowy zostaj miejsco-
wo rozcignite (ryc. 7.14C).
Rozcignicie miejscowe jest bardzo wane, ponie-
wa w przypadku duych mini, ktre podczas
94 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau
(A) (B)
Rycina 7.14 A: Pierwsza faza zintegrowanej inhibicji nerwowo-miniowej, wktrej punkt spustowy lub punkt owygrowanej wraliwoci
minia nadgrzebieniowego zostaje zidentyfikowany iucinity zwykorzystaniem staej lub zmiennej siy. B: Wnastpnej kolejnoci terapeu-
ta odnajduje pozycj, wktrej dolegliwoci ulegaj zmniejszeniu, iutrzymuje j przez 20 sekund. Wprowadzane pniej napicie izometrycz-
ne uatwia rozcignicie tkanek wok bolesnego punktu. C: Minie otaczajce punkt lokalnej dysfunkcji tkankowej ulegaj rozcigniciu,
ktre koczy sekwencj terapeutyczn. (Za: Chaitow 2001).
caociowego stretchingu znacznie zwikszaj sw
dugo, zdarza si, i napity pczek wkien ota-
czajcych punkt spustowy pozostaje relatywnie
skrcony, na wzr kawaka sznurka umieszczonego
welastycznym materiale przy napiciu materiau
elastycznego sznurek nie zmienia swej dugoci.
Po utrzymaniu lokalnego rozcignicia przez ok.
30 sekund naley ponownie wprowadzi napicie
caego minia, a nastpnie kolejne rozcignicie
utrzymywane jest przez 30 sekund.
Pacjent (wniektrych przypadkach) moe pomaga
w rozciganiu mini, wykonujc napicie mini
antagonistycznych.
Wzaagodzeniu pewnego dyskomfortu, ktry mo-
e pojawi si w efekcie zabiegu, pomaga ciepy
okad w leczonej okolicy ciaa nakadany na czas
5minut.
W cigu 24 godz. leczony punkt spustowy powi-
nien wykazywa znacznie mniejsz aktywno lub
cakowite wyciszenie. Testowanie punktw spusto-
wych bezporednio po zakoczeniu terapii moe
dawa bdne wyniki, jako e tkanki przez pewien
czas pozostan uwraliwione.
METODA
SCHODZENIEROZCIGNICIE
Kolejn efektywn metod dezaktywacji punktw
spustowych i leczenia chronicznych spazmw mi-
niowych jest metoda schodzenierozcignicie (Men-
nell1974).
(C)
Naley wyposay si wchodzcy spray zko-
cwk umoliwiajc precyzyjne ukierunkowanie
strumienia lub zapas lodu. Strumie powinien mie
wystarczajc si, by pokona w powietrzu kilka-
dziesit centymetrw bez znacznego rozpraszania
si.
Ld wtrakcie zamarzania wody naley uformowa
wpostaci walca, do ktrego mona doczy (rwnie
wczasie zamarzania) drewniany uchwyt uatwiajcy
przesuwanie po skrze pacjenta od punktu spusto-
wego w kierunku obszaru projekcji blowej. Mona
uywa take mniejszych kawakw lodu, jednak ze
wzgldu na szybkie topnienie wprowadzaj one nieco
nieporzdku. Niezalenie od wykorzystywanych po-
mocy pacjent powinien przyj pozycj umoliwiajc
maksymalne rozlunienie.
Wprzypadku wykorzystania sprayu pojemnik nale-
y utrzymywa wodlegoci ok. 50 cm od powierzchni
ciaa, astrumie kierowa pod ktem ostrym, nie pro-
stopadle, by zwikszy si oddziaywania.
Strumie sprayu ild aplikuje si tylko wjednym
kierunku, nie tam izpowrotem.
Kade pocignicie rozpoczyna si wokolicy punk-
tu spustowego ikierowane jest wstron dolegliwo-
ci rzutowanych. Kierunek pocigni jest zgodny
zprzebiegiem wkien miniowych (ryc. 7.15).
Optymalna prdko pocignicia substancj cho-
dzc wynosi ok. 10 cm/s.
Kade pocignicie rozpoczyna si nieco proksy-
malnie od punktu spustowego, nastpnie kierowa-
ne jest powoli do obszaru objtego przez bl rzu-

towany, obejmuje go wcaoci ikoczy si nieco dy-
stalnie od niego.
Po kilku sekundach kontaktu substancji chodzcej
z ciaem pacjenta naley wprowadzi kilkusekun-
dow przerw. Pocignicia powtarza si dotd, a
caa powierzchnia skry od punktu spustowego do
strefy projekcji blowej zostanie opracowana jeden
lub dwa razy.
W sytuacji gdy chd spowoduje wyzwolenie do-
legliwoci w obszarze projekcji, naley wyduy
przerwy pomidzy pocigniciami.
Naley zachowa ostrono inie stwarza ryzyka
odmroe.
Zaraz po aplikacji rodka chodzcego leczone mi-
nie naley biernie rozcign. Nie naley robi te-
go wczeniej.
Rycina 7.15 Aplikacja sprayu w celu chodzenia obszaru midzy
punktem spustowym mini pochyych astref projekcji blowej na
powierzchni ramienia. Minie podlegaj wstpnemu rozcigniciu
przez skon boczny gowy, po czym nastpuje schodzenie tkanek.
(Za: Chaitow 2004).
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 95
Stabilny i delikatny stretching stanowi kluczowy
element terapii.
Pozycj rozcignicia mini naley utrzymywa
przez ok. 2030 sekund. Po kadej aplikacji substancji
chodzcej naley testowa zakres ruchu czynnego.
Naley dy do odtworzenia penego zakresu ru-
chu, nie wywoujc jednak dolegliwoci blowych.
Zbyt gwatowny stretching moe spowodowa nie-
potrzebne zwikszenie napicia miniowego.
Caa procedura zajmuje ok. 1520 minut. Nie naley
jej przyspiesza. Efektywno odtwarzania zakresu
ruchomoci za pomoc rodkw chodzcych znaj-
duje bogate potwierdzenie kliniczne iempiryczne.
ZINTEGROWANE STRATEGIE
LECZENIA
czenie wielu metod terapeutycznych bez jednocze-
snego przekraczania granic potencjau adaptacyjnego
organizmu zawsze stanowi wartociow strategi le-
czenia. Wszystkie wymienione poniej elementy mog
stanowi korzystne efekty zastosowania masau lub
podejcia znakomicie integrujce si zmasaem:
normalizacja dysfunkcji tkanek mikkich,
dezaktywacja punktw spustowych,
wzmocnienie osabionych struktur,
reedukacja proprioceptywna z wykorzystaniem
metod fizjoterapeutycznych,
reedukacja posturalna ioddechowa,
strategie ergonomiczne, ywieniowe iantystresowe,
psychoterapia, sposoby walki zblem,
terapia zajciowa promujca efektywne rozwizy-
wanie problemw ycia codziennego,
waciwe wiczenia fizyczne zapobiegajce utracie
oglnej kondycji fizycznej.
Niezbdne jest kompleksowe podejcie do procesu
usprawniania pacjenta, w ktrym wielu specjalistw
zwizanych z rnymi gaziami opieki zdrowotnej
ze sob wsppracuje. Zachca si terapeutw do pod-
jcia prb zbudowania szerokiego zrozumienia tych
dyscyplin medycznych, z przedstawicielami ktrych
bd wsppracowa w celu optymalizacji wynikw
leczenia.
Wrozdziale 9opisano wiczenia stabilizacyjne iod-
dechowe, ktre mona uwzgldni wtym miejscu.
96 7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau

PUNKTY KLUCZOWE syjne, rozlunienie pozycyjne oraz techniki energii minio-

Odpowiednio rozwinite zdolnoci palpacyjne umoliwiaj
terapeucie szybkie i dokadne lokalizowanie miejscowych
dysfunkcji tkankowych.
Technika nerwowo-miniowa oferuje unikalny sposb
sekwencyjnej identyfikacji zmian o charakterze lokalnym
(np. punktw spustowych), anastpnie ich leczenia.
Techniki energii miniowej stanowi uyteczny sposb
zwikszania dugoci nadmiernie napitych i skrconych
tkanek mikkich.
wej stosowane wsplnie wprocesie dezaktywacji punktw
spustowych.
Metoda schodzenierozcignicie posiada popart dowo-
dami renom wterapii nakierowanej na zwalczanie punk-
tw spustowych oraz hipertonii mini.
Wpostpowaniu terapeutycznym uwag naley zwrci na
stan struktur cznotkankowych.
wiczenia usprawniajce stanowi niezbdny element
utrwalenia efektw leczenia iprofilaktyki.

Technika rozlunienia pozycyjnego to prosta droga do
bezbolesnego leczenia hipertonii ispazmw miniowych.
Zintegrowana inhibicja nerwowo-miniowa stanowi
sekwencj terapeutyczn uwzgldniajc techniki kompre-
Wszystkie wymienione techniki mog zosta z powodze-
niem uzupenione masaem, ktry ju sam wsobie posiada
atrybuty umoliwiajce popraw stanu osb zblami gowy
igrnego odcinka krgosupa.

Pimiennictwo
Bailey M, Dick L 1992 Nociceptive considerations in treating with
counterstrain. J Am Osteopath Assoc 92:334341.
Ballantyne F, Fryer G, McLaughlin P 2003 The effect of muscle
energy technique on hamstring extensibility: the mechanism of
altered flexibility. J Osteopath Med 6:5963.
Bengtsson A, Henrikkson K, Larsson J 1986 Reduced high energy
phosphate levels in the painful muscles of patients with primary
fibromyalgia. Arthritis Rheumatism 29:817821.
Chaitow L 1992 Soft tissue manipulation. Thorsons HarperCol-
lins, London.
Chaitow L 2001 Muscle energy techniques, 2nd edn. Churchill Li-
vingstone, Edinburgh.
Chaitow L 2003a Modern neuromuscular techniques, 2nd edn.
Churchill Livingstone, Edinburgh, pp 120131.
Chaitow L 2003b Positional release techniques, 2nd edn. Churchill
Livingstone, Edinburgh.
Chaitow L 2004 Maintaining body balance, flexibility and stability.
Churchill Livingstone, Edinburgh.
Chaitow L, DeLany J 2000 Clinical applications of neuromuscu-
lar techniques, vol. 1, upper body. Churchill Livingstone, Edin-
burgh.
Chaitow L, Fritz S 2006 Massage therapist guide to understanding
myofascial trigger points. Churchill Livingstone, Edinburgh.
Cohen J, Gibbons R 1998 Raymond Nimmo and the evolution of
trigger point therapy. J Manipulative Physiol Ther 21:167172.
DAmbrogio K, Roth G 1997 Positional release therapy. Mosby, St
Louis.
Deig D 2001 Positional release technique. Butterworth-Heine-
mann, Boston.
Goodridge J, Kuchera W 1997 Muscle energy treatment techniqu-
es. In: Ward R (ed) Foundations of osteopathic medicine. Wil-
liams and Wilkins, Baltimore.
Greenman P 1996 Principles of manual medicine, 2nd edn. Wil-
liams and Wilkins, Baltimore.
GunnC 1997 Radiculopathic pain: diagnosis and treatment of
segmental irritation or sensitisation. J Musculoskeletal Pain
5:119134.
Hong CZ 1996 Pathophysiology of myofascial trigger point. J For-
mos Med Assoc 95:93104.
Hubbard D, Berkhoff G 1993 Myofascial trigger points show spon-
taneous needle EMG activity. Spine 18:18031807.
Janda V 1978 Muscles, central nervous motor regulation, and back
problems. In: Korr IM (ed) Neurobiologic mechanisms in mani-
pulative therapy. Plenum, New York.
Jones L 1981 Strain and counterstrain. Academy of Applied Oste-
opathy, Colorado Springs.
Kawakita K, Itoh K, Okada K 2002 The polymodal receptor hy-
pothesis of acupuncture and moxibustion, and its rational expla-
nation of acupuncture points. International Congress Series:
Acupuncture is there a physiological basis? Elsevier Science,
Amsterdam, 1238:6368.
Lewit K 1999 Manipulative therapy in rehabilitation of the loco-
motor system, 3rd edn. Butterworth-Heinemann, Oxford.
Liebenson C 1996 Rehabilitation of the spine. Williams and Wil-
kins, Baltimore.
Mennell J 1974 Therapeutic use of cold. J Am Osteopath Assoc
74:11461158.
Quintner J, Cohen M 1994 Referred pain of peripheral nerve ori-
gin: an alternative to the myofascial pain construct. Clin J Pain
10:243251.
Rowlands AV, Marginson VF, Lee J 2003 Chronic flexibility gains:
effect of isometric contraction duration during proprioceptive
neuromuscular facilitation stretching techniques. Res Q Exerc
Sport 74:4751.
Ruddy TJ 1962 Osteopathic rapid rhythmic resistive technic. Aca-
demy of Applied Osteopathy Yearbook, Carmel, CA, pp 2331.
Scariati P 1991 Myofascial release concepts. In: DiGiovanna E (ed)
An osteopathic approach to diagnosis and treatment. Lippincott,
London.

Simons D 1996 Clinical and etiological update of myofascial pain
from trigger points. J Musculoskeletal Pain 4:93121.
Simons D 2001 Do endplate noise and spikes arise from normal
motor endplates? Am J Phys Med Rehabil 80:134140.
Simons D, Travell J, Simons L 1999 Myofascial pain and dysfunc-
tion: the trigger point manual, vol 1, 2nd edn. Williams & Wil-
kins, Baltimore.
Simons D, Hong CZ, Simons L 2002 Endplate potentials are com-
mon to midfiber myofascial trigger points. Am J Phys Med Re-
habil 81:212222.
7. Metody terapeutyczne wykorzystujce elementy masau 97
Van Buskirk RL 1990 Nociceptive reflexes and the somatic dys-
function: a model. J Am Osteopath Assoc 90:792809.
Ward R 1997 Foundations of osteopathic medicine. Williams and
Wilkins, Baltimore.
Youngs B 1962 Physiological basis of neuro-muscular technique. Br
Naturopathic J 5:176190.