You are on page 1of 41

Ta lektura, podobnie jak tysice innych, jest dostpna on-line na stronie

wolnelektury.pl.
Utwr opracowany zosta w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
dacj Nowoczesna Polska.

MARIA SKODOWSKA-CURIE

Badanie cia radioaktywnych


Celem niniejszej rozprawy jest opisanie poszukiwa, ktre prowa od lat przeszo pi-
ciu nad substancjami promieniotwrczymi. Badania te rozpoczam od studyw nad pro-
mieniowaniem uranowym, odkrytym przez p. Becquerela. Okazao si, e wyniki, do
jakich mnie ta praca doprowaia, odsaniaj widoki tak ciekawe, e pan Curie, odst-
pujc od swych robt, bdcych w biegu, przyczy si do mnie i odtd wsplne nasze
usiowania skierowalimy ku wydobyciu nowych cia promieniotwrczych i ich zbadaniu.
Od pocztku naszych dowiadcze uwaalimy za rzecz waciw uiela prbek cia
przez nas odkrytych i otrzymanych kilku zykom, a przede wszystkim p. Becquerelo-
wi, ktremu zawiczamy odkrycie promieni uranowych. W taki sposb uatwialimy
innym badania nad nowymi ciaami promieniotwrczymi. W nastpstwie pierwszych na-
szych publikacji p. Giesel w Niemczech zacz rwnie przygotowywa te ciaa i uieli
ich prbek kilku uczonym niemieckim. Nastpnie przetwory te ukazay si w sprze-
day we Francji i w Niemczech i sprawa, przybierajc coraz to wiksze znaczenie, staa
si punktem wyjcia ruchu naukowego, tak e zwaszcza poza Francj ukazay si
i ukazuj nieustannie liczne komunikaty o ciaach radioaktywnych. Wyniki tych rnych
bada ancuskich i zagranicznych z koniecznoci s jeszcze zagmatwane, jak to bywa za-
wsze z przedmiotem bada nowym i pozostajcym jeszcze w opracowaniu. Stan kwestii
zmienia si, mona powieie, z dnia na ie.
Jednake z punktu wienia chemicznego jest jedna rzecz udowodniona w sposb
niezbity, to jest i tnienie nowe o ierwia tk w wy oki to ni ro ieniotw rc e o
rad . Przygotowanie czystego chlorku radu i oznaczenie ciaru atomowego samego ra-
du stanowi cz najwaniejsz mojej pracy osobistej. Do szeregu dokadnie poznanych
pierwiastkw chemicznych praca ta dorzucia nowe ciao proste z wasnociami baro
ciekawymi, a jednoczenie ustalia i uzasadnia now metod poszukiwa chemicznych.
Metoda, o ktrej mwi, oparta na promieniotwrczoci uwaanej za wasno atomw
materii, pozwolia wanie p. Curiemu i mnie odkry istnienie radu.
O ile zadanie, pierwotnie przez nas podjte, moemy uzna za rozwizane z punktu
wienia chemicznego, badanie wasnoci zycznych cia promieniotwrczych znajduje
si w penym rozwoju. Pewne szczegy wane s ju ustalone, lecz znaczna liczba wnio-
skw ma jeszcze dotd cechy tymczasowoci. Nic w tym iwnego, jeeli zwrcimy uwag
na zawio zjawisk, ktrym promieniotwrczo daje pocztek, i na rnice we wasno-
ciach rozmaitych cia radioaktywnych. Badania rnych zykw, ktrzy studiuj te ciaa,
spotykaj si ze sob i krzyuj nieustannie. Majc ustawicznie na widoku cel waciwy
niniejszej rozprawy i opisujc przede wszystkim wasne swoje poszukiwania, musiaam
jednak wspczenie wzmiankowa i o rezultatach prac innych, ktrych znajomo jest
niezbdna.
Pragnam nadto z rozprawy tej uczyni rzecz oglniejsz, obejmujc cakowity stan
wspczesny przedmiotu.
W cigu rozprawy wyszczeglniam kwestie, ktremi sama zajmowaam si specjalnie,
oraz te, ktre badaam wsplnie z p. Curie.
Roboty swoje przeprowaiam w pracowniach Szkoy Fizyki i Chemii stosowanej
(Ecole de Physique et de Chimie industrielles) miasta Parya za zezwoleniem Schtzen-
bergera, nieodaowanego dyrektora tej Szkoy, i p. Lautha, dyrektora obecnego. Mio
mi wyrazi na tym miejscu wiczno za uprzejm gocinno, jaka mnie spotykaa
w tej Szkole.

Odkrycie zjawisk radioaktywnoci jest zwizane z poszukiwaniami prowaonymi od cza-


su odkrycia promieni Rntgena, a dotyczcemi iaa fotogracznych cia fosforyzuj-
cych i uoryzujcych.
Pierwsze rurki wytwarzajce promienie rntgenowskie nie posiaday antykatody me-
talicznej. rdo promieni Rntgena znajdowao si w cianie szklanej, uderzanej przez
promienie katodalne. cianka ta jednoczenie uoryzowaa baro silnie. Mona wic
byo przypuszcza, e emisja promieni rntgenowskich nieodcznie towarzyszy uore-
scencji, powstajcej pod jakimbd wpywem. Myl t powzi pierwszy p. Henryk Po-
incar.
Wkrtce potem p. Henry donis, e otrzyma obrazy fotograczne pod iaaniem
siarczku cynku fosforyzujcego przez papier czarny. P. Niewgowski wywoa to samo
zjawisko siarczkiem wapnia, ktry poprzednio by wystawiony na iaanie wiata. Na
koniec p. Troost otrzyma silne obrazy fotograczne, iaajc sztucznie otrzyman blend
heksagonaln fosforyzujc poprzez papier czarny i grub tektur.
Przytoczone powyej dowiadczenia nie mogy by powtrzone, pomimo wielu w tym
kierunku usiowa. Niepodobna wic adn miar uzna za rzecz dowieion, e siarczek
cynku i siarczek wapnia pod wpywem wiata wysyaj promienie niewiialne, ktre
mog przechoi przez papier czarny i iaa na pyt fotograczn.
P. Becquerel wykonywa dowiadczenia podobne z solami uranu, z ktrych pewna
cz okazywaa uorescencj. Otrzyma on obrazy fotograczne przez papier czarny,
uywajc siarczanu uranylowo-potasowego. P. Becquerel si zrazu, e ta sl, ktra
posiada uorescencj, zachowuje si tak jak siarczek cynku i siarczek wapnia w dowiad-
czeniach panw Henry'ego, Niewgowskiego i Troosta. Ale dalszy bieg dowiadcze
przekona go, e zjawisko uwaane nie ma adnego zwizku z uorescencj. Nie ma ko-
niecznoci, eby sl bya nawietlona, a, co wicej, uran i wszystkie jego poczenia iaa-
j w jednakowy sposb, a uran metaliczny jest najbariej czynny. P. Becquerel spostrzeg
nastpnie, e zwizki uranowe, pomimo przechowywania ich w cakowitej ciemnoci, za-
chowuj wasno iaania na pyty fotograczne przez papier czarny w cigu lat caych.
P. Becquerel przyj, e uran i jego zwizki wysyaj szczeglniejsze promienie: ro ienie
ranowe. Dowid, e promienie te mog przechoi przez cienkie zasony metalowe i e
wyadowuj ciaa naelektryzowane. Poczyni te dowiadczenia, z ktrych wywnioskowa,
e promienie uranowe ulegaj zaamaniu, odbiciu i polaryzacji.
Badania innych zykw (Elstera i Geitla, lorda Kelwina, Schmidta, Rutherforda, Be-
attiego i Smoluchowskiego) potwieriy i rozszerzyy wyniki poszukiwa p. Becquerela
za wyjtkiem odbicia, zaamania i polaryzacji promieni uranowych, ktre zachowuj si
w tym wzglie jako promienie rntgenowskie, co przede wszystkim zostao wykazane
przez p. Rutherforda, a nastpnie i przez samego p. Becquerela.

. . -

ro ienie Bec ere a. Promienie uranowe, odkryte przez p. Becquerela, iaaj na py-
t fotograczn bez dostpu wiata; mog przenika przez wszelkie ciaa stae, cieke

e i a ro ieni r nt enow kich nieod c nie towar y y ore cenc i y t ow i ierw y enryk
oincar [por.] Revue gnrale des sciences, stycznia . [przypis autorski]
enry doni e otr y a o ra y oto ra c ne od iaanie iarc k cynk [patrz:] Comptes
rendus, CXXII, . [przypis autorski]
iew ow ki wywoa to a o awi ko iarc kie wa nia [por.] Comptes rendus, CXXII, . [przypis
autorski]
roo t otr y a i ne o ra y oto ra c ne [por.] Comptes rendus, CXXII, . [przypis autorski]
Bec ere wykonywa do wiadc enia o a i ran [por.] Becquerel, Comptes rendus z r.
(kilka komunikatw). [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


i gazowe, o ile ich warstwa jest odpowiednio cienka; przechoc przez gazy, nadaj im
wasno przewoenia elektrycznoci w stopniu sabym.
Wasnoci powysze zwizkw uranowych nie s zalene od adnego bodca znanego.
Promieniowanie zdaje si by samoistnym; natenie jego nie zmniejsza si bynajmniej,
jeeli zwizki uranu s przez cae lata przechowywane w zupenej ciemnoci; zjawisko nie
jest wic wcale jak fosforescenej szczegln, wzbuon przez wiato.
Samoistno i trwao promieniowania uranowego stanowi zjawisko zyczne na-
der osobliwe. P. Becquerel przechowywa w ciemnoci kawaek uranu przez lat kilka
i przekona si, e po upywie tego czasu iaanie na pytk fotograczn nie zmienio
si w sposb dajcy si dostrzec. Pp. Elster i Geitel wykonali dowiadczenie podobne
i przekonali si rwnie, e iaanie jest stae.
Natenie promieniowania uranu mierzyam, korzystajc z iaania tego promienio-
wania na przewodnictwo elektryczne powietrza. Otrzymaam w taki sposb liczby, ktre
stwieraj stao promieniowania w granicach dokadnoci dowiadcze, to jest a do
lub mniej wicej odsetek.
Do pomiarw tych bya uywana pytka metaliczna, pokryta warstw uranu sprosz-
kowanego; pytki tej nie przechowywano w ciemnoci, gdy warunek ten, wedug spo-
strzegaczy wyej przytoczonych, nie ma znaczenia. Liczba pomiarw wykonanych z t
pytk jest baro wielka i obecnie odnosz si one do okresu czasu wynoszcego ju pi
lat.
Byy czynione poszukiwania, majce na celu dowieie si, czy i inne ciaa mog
iaa tak, jak zwizki uranowe. P. Schmidt pierwszy ogosi, e t waciwo posiada
rwnie tor i jego zwizki. Przeprowaone jednoczenie odpowiednie badania i mnie
take day wynik taki sam. Ogosiam to spostrzeenie, nie znajc jeszcze komunikatu p.
Schmidta.
Mwimy, e uran, tor i ich zwizki wysyaj ro ienie Bec ere a. Ciaa, ktre s
rdem emisji tego roaju, nazwaam radioaktywnymi (promieniotwrczymi) i nazwa
ta odtd zostaa przyjta oglnie.
Promienie Becquerela przez swoje iaanie fotograczne i elektryczne zbliaj si do
promieni Rntgena. Maj te, na rwni z tymi ostatnimi, zdolno przenikania wszelkich
substancji . Rni si jednak baro pod wzgldem siy przenikania: promienie uranowe
i torowe zostaj powstrzymane po przebyciu drogi wynoszcej kilka milimetrw w materii
staej, a w powietrzu przeby nie mog odlegoci wikszej nad kilka centymetrw; tak
jest przynajmniej dla znaczniejszej czci promieniowania.
Badania rnych zykw, a przed innymi p. Rutherforda, dowiody, e promienie
Becquerela nie ulegaj ani prawidowemu odbiciu, ani zaamaniu, ani polaryzacji.
Saba zdolno przenikania promieni uranu i toru zbliaaby je raczej do promieni
wtrnych, ktre s wytwarzane przez promienie Rntgena, a ktrych badaniem zaj si
p. Sagnac, anieli do samych promieni Rntgena.
Z drugiej strony mona by poszukiwa zblienia pomiy promieniami becquere-
lowskimi a promieniami katodalnymi rozchocemi si w powietrzu (promienie Le-
narda). Wiadomo nam isiaj, e rne te zblienia s wszystkie uprawnione.

ro ienie ranowe odkryte r e Bec ere a iaa [por.] Becquerel, Comptes rendus,
(kilka komunikatw). [przypis autorski]
a oi tno i trwao ro ieniowania ranowe o [por.] Becquerel, Comptes rendus, t. CXXVIII,
s. ; Elster i Geitel, Beibl., t. XXI, s. . [przypis autorski]
at enie ro ieniowania ran ier ya [por.] M. Curie, Revue gnrale des sciences pures
et appliques, stycze . [przypis autorski]
ch idt ierw y o o i e t wa ciwo t ro ieniotw rc o o iada r wnie tor [por.] Schmidt,
Wiedemannsche Annalen, t. LXV, s. . [przypis autorski]
o ia to o tr e enie nie na c e c e ko nikat ch idta [por.] M. Curie, Comptes rendus,
kwiecie . [przypis autorski]
iaa kt re r de e i i te o ro a na waa radioaktywny i [por.] P. Curie i M. Curie,
Comptes rendus, lipca . [przypis autorski]
Badania ther orda dowiody e ro ienie Bec ere a nie e a ani rawidowe od ici ani a
a ani ani o ary ac i [por.] Rutherford, Philosophical Magazine, stycze . [przypis autorski]
ro ieni wt rnych kt rych adanie a i a nac [por.] Sagnac, Comptes rendus, , ,
(kilka komunikatw). [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


ier enie nat enia ro ieniowania. Metoda uywana w tym celu polega na mierze-
niu przewodnictwa nabytego przez powietrze pod wpywem cia promieniotwrczych;
metoda, o ktrej mowa, posiada t zalet, e jest popieszna i dostarcza liczb odpowied-
nich do porwnywania miy sob. Przyrzd uywany przeze mnie w tym celu, skada si
gwnie z kondensatora o dwu talerzach AB (g. ). Substancja czynna, drobno sprosz-
kowana, jest umieszczona na talerzu B; nadaje ona wasno przewoenia warstwie po-
wietrza pomiy talerzami. Chcc zmierzy przewodnictwo, doprowaamy talerz B do
wysokiego potencjau, czc go z jednym z biegunw baterii maych akumulatorw P,
ktrej biegun drugi jest poczony z ziemi, zatem pomiy tymi talerzami wytwarza
si prd elektryczny. Potencja talerza A jest wskazywany przez elektrometr E. Jeeli ze-
rwiemy poczenie z ziemi w punkcie C, talerz A aduje si, a adunek jego odchyla
elektrometr. Szybko tego odchylenia jest proporcjonalna do siy prdu i moe suy
do jej mierzenia.
Lepiej jednak dokonywa tego pomiaru, kompensujc adunek talerza A tak, e-
by elektrometr pozostawa na punkcie zero. adunki, o ktre tu iie, s nawyczaj
sabe; mog one by kompensowane za pomoc kwarcu piezoelektrycznego Q, ktrego
jedno uzbrojenie jest zczone z talerzem A, drugie za z ziemi. Blaszk kwarcow
poddajemy wyciganiu, ktrego wielko jest znana i oznaczona przez ciarki, umiesz-
czane na talerzyku ; obcienia dokonywa si stopniowo, a nastpstwem tego jest stop-
niowe wytworzenie pewnej znanej iloci elektrycznoci w cigu czasu, ktry mierzymy.
Czynno t moemy regulowa w taki sposb, eby ilo elektrycznoci przechoca
przez kondensator i ilo elektrycznoci ze znakiem przeciwnym, dostarczana przez kwarc,
rwnowayy si miy sob w kadej chwili. Mona take mierzy w wartociach bez-
wzgldnych ilo elektrycznoci, przechoc w pewnym czasie przez kondensator, to
jest mierzy si prdu. Pomiary s tu niezalene od czuoci elektrometru.
Wykonywajc szereg pomiarw tego roaju, przekonywamy si, e radioaktywno
jest zjawiskiem, ktre mona mierzy z pewn dokadnoci. Mao zmienia si ona z tem-
peratur, a wahania w stanie ciepa rodowiska otaczajcego prawie nie wywieraj na ni
wpywu; stopie owietlenia substancji czynnej nie ma adnego znaczenia. Natenie
prdu przepywajcego przez kondensator wzrasta razem z powierzchni talerzy. Dla da-
nego przyrzdu i danej substancji prd wzrasta odpowiednio do rnicy potencjau na
dwu talerzach, do cinienia gazu napeniajcego kondensator i do odlegoci talerzy (pod
warunkiem, eby ta odlego nie bya zbyt wielka w stosunku do rednicy). W kadym
razie, wobec duych rnic potencjau prd dy do pewnej wartoci granicznej, ktra,
praktycznie biorc, jest wartoci sta. Nazywamy j prdem nasyconym, albo prdem
granicznym. Tak samo wobec pewnej, dostatecznie wielkiej odlegoci miy talerzami
kondensatora prd nie zmienia si wcale z dalszymi zmianami tej odlegoci. Prd otrzy-
many w powyszych warunkach, z dodatkiem, e kondensator pozostaje w powietrzu
pod cinieniem atmosferycznym, by w dowiadczeniach moich uywany do mierzenia
promieniotwrczoci.
Dla przykadu podaj krzywe wyobraajce natenie prdu w funkcji pola redniego,
wytworzonego pomiy talerzami kondensatora, wobec dwu rnych odlegoci tych
talerzy miy sob. Talerz B by pokryty cienk warstewk sproszkowanego uranu me-
talicznego; talerz A, poczony z elektrometrem, by zaopatrzony w piercie ochronny.
Figura wskazuje, e natenie prdu osiga wielko sta wobec znacznych rnic
potencjau na dwu talerzach. Figura przedstawia te same krzywe w innej skali i za-
wiera wycznie rezultaty, odnoszce si do maych rnic potencjau. Pocztek krzywej
jest lini prost; iloraz z natenia prdu przez rnic potencjau jest wielkoci sta dla
napi sabych i przedstawia przewodnictwo pocztkowe miy talerzami. Moemy tedy
odrnia dwie wane staje charakterystyczne zjawiska uwaanego: . r ewodnictwo o
c tkowe w przypadku maych rnic potencjau; . r d ranic ny w przypadku wielkich
rnic potencjau. Prd graniczny zosta przyjty za miar promieniotwrczoci.

ynno t o e y re owa atwo osign ten rezultat, trzymajc ciarek w rce i dozwalajc mu
obcia talerzyk stopniowo w taki sposb, eby skazwka elektrometru pozostawaa cigle na zerze. Na-
brawszy nieco wprawy, dochoi si do baro pewnego kierowania ruchem rki, niezbdnym do pomylnego
wykonania tej czynnoci. Ta metoda pomiaru prdw sabych zostaa opisana przez p. J. Curie w jego dysertacji.
[przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Obok rnicy potencjau, ktr wywoujemy pomiy talerzami kondensatora, ist-
nieje nadto pomiy nimi sia elektrobodcza zetknicia, a wyniki tych dwu rde pr-
du dodaj si do siebie. Z tego powodu warto bezwzgldna natenia prdu zmienia
si razem ze znakiem rnicy potencjau zewntrznego. W kadym jednak razie wobec
wielkich rnic potencjau skutki siy elektrobodczej zetknicia mog by pominite,
a natenie prdu jest wtedy jednakowe bez wzgldu na znak pola pomiy talerzami.
Badania nad przewodnictwem powietrza i innych gazw, poddanych wpywowi pro-
mieni Becquerela, byy dokonane przez wielu zykw. Studium baro szczegowe
nad tym przedmiotem zostao ogoszone przez p. Rutherforda.
Prawa przewodnictwa, wywoanego w gazach przez promienie Becquerela, s takie
same, jak prawa znalezione dla odpowiedniego iaania promieni Rntgena. Mecha-
nizm zjawiska, o ile si zdaje, w obu razach jest jednakowy. Teoria jonizacji gazw przez
promienie czy to rntgenowskie, czy becquerelowskie doskonale objania zjawiska do-
strzegane. Teorii tej wykada tutaj nie bd, przypomn tylko wnioski, do ktrych ona
prowai:
. Liczba jonw wytworzonych w gazie w cigu sekundy jest uwaana za proporcjo-
naln do pochonitej przez gaz energii promieniowania.
. Dla otrzymania prdu granicznego, odpowiadajcego danemu promieniowaniu,
naley, z jednej strony, doprowai do cakowitego pochonicia przez gaz energii pro-
mieniowania, a to przez uycie masy pochaniajcej odpowiednio wielkiej; z drugiej stro-
ny, do wytworzenia prdu naley zuytkowa wszystkie wyielone jony, wywoujc pole
elektryczne o tyle silne, aeby liczba jonw, czcych si na powrt, bya nieznaczn cz-
ci liczby cakowitej jonw wyielonych w tym samym czasie, ktre prawie wszystkie
zostaj przez prd porwane i doprowaone do elektrod. Pole elektryczne, niezbdne do
otrzymania takiego wyniku, musi by tym silniejsze, im jonizacja jest znaczniejsza.
Wedug wieych poszukiwa p. Townsenda zjawisko staje si bariej zoonym,
gdy cinienie gazu jest niskie. Zdaje si, e wtedy prd zrazu dy do wartoci granicz-
nej staej w miar wzrastania rnicy potencjau, ale, poczwszy od pewnej wielkoci tej
rnicy, prd zaczyna znowu wzrasta razem z polem i to z szybkoci baro znaczn.
P. Townsend przyjmuje, e ten przyrost zaley od nowej jonizacji, spowodowanej przez
same jony, gdy one, pod wpywem pola elektrycznego nabd szybkoci wystarczajcej
do tego, aeby czsteczka gazu, znajdujca si na droe takiego pocisku, zostaa przez
jego uderzenie zdruzgotana i rozbita na swoje jony. Pole elektryczne silne obok cinienia
sabego dopomagaj jonizacji przez jony ju istniejce i w chwili, kiedy jonizacja taka si
rozpoczyna, natenie prdu zwiksza si statecznie wraz z si pola pomiy talerza-
mi kondensatora. Prd graniczny moe zatem by otrzymany tylko w tym razie, kiedy
wpywy jonizujce nie przekraczaj pewnej wielkoci; inaczej mwic, prd taki odpo-
wiada polom, ktre jeszcze nie mog dawa pocztku jonizacji gazu wywoanej przez
uderzenia jonw. Ten warunek by wanie zachowywany w moich dowiadczeniach.
Porzdek wielkoci prdw nasyconych, otrzymywanych ze zwizkami uranu, wyraa
si przez amperw, kiedy talerze kondensatora maj rednic cm, a odlego
miy nimi wynosi cm. Zwizki torowe wytwarzaj prdy tego samego porzdku
wielkoci i aktywno tlenkw uranowych i torowych jest baro zbliona.
adioaktywno wi k w ranowych i torowych. Z rozmaitymi zwizkami uranu
otrzymaam liczby, ktre podaj niej; przez i oznaczam natenie prdu w amperach.

10
Uran metaliczny (zawierajcy w sobie co- ,
kolwiek wgla)

Badania nad r ewodnictwe owietr a i innych a w oddanych w ywowi ro ieni Bec ere a
[por.] Becquerel, Comptes rendus, t. CXXIV, s. , ; Kelvin. Beattie i Smolan, Nature, t. LVI, ;
Beattie i Smoluchowski, Philosophical Magazine, t. XLIII, s. . [przypis autorski]
t di dotyc ce r ewodnictwa owietr a i innych a w oddanych w ywowi ro ieni Bec ere a o o
one r e ther orda [por.] Rutherford, Philosophical Magazine, stycze . [przypis autorski]
ed wie ych o kiwa own enda Townsend, Philosophical Magazine, , seria , t.
I, s. . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Tlenek uranu czarny, UO, ,
.
Tlenek uranu zielony, ,
UO.
Kwas uranowy (wo- ,
ian)
Uranian sodu ,
Uranian potasu ,
Uranian amonu. ,
Siarczan uranowy. ,
Siarczan uranylowo-potaso- ,
wy
Azotan uranylu ,
Fosforan uranylowo-mieio- ,
wy.
Tlenosiarczek uranu. ,

Grubo uytej warstwy zwizku uranowego wywiera wpyw niewielki, z warunkiem,


eby ta warstwa bya ciga. Oto kilka dowiadcze w tym wzglie:

Grubo warstwy 10
Tlenek ura- , mm ,
nu
Tlenek uranu , mm ,

Uranian amo- , mm ,
nu.
Uranian amonu , mm ,

Std moemy wyprowai wniosek, e pochanianie promieni uranowych przez ciaa,


ktre je wysyaj, jest baro silne, poniewa promienie pochoce z warstw gbszych
nie wywieraj na pomiar waniejszego wpywu.
Liczby otrzymane z dowiadcze ze zwizkami torowymi pozwoliy mi stwieri:
. e grubo uytej warstwy ma wpyw znaczny, szczeglniej w przypadku tlenku
torowego;
. e zjawisko przebiega prawidowo tylko w tym razie, kiedy uyto cienkiej warstwy
iaajcej (np. , mm). Przeciwnie, kiedy warstwa jest gruba ( mm), liczby otrzymane
wahaj si w granicach szerokich, szczeglniej dla tlenku:

Grubo warstwy 10
Tlenek to- , mm ,
ru
Tlenek to- , mm ,
ru
Tlenek to- , mm ,
ru
Tlenek to- , mm , (rednio)
ru
Tlenek to- , mm ,
ru

do wiadc enia e wi ka i torowy i [por.] M. Curie, Comptes rendus, kwiecie . [przypis


autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Siarczan toro- , mm ,
wy.

Istnieje wic w naturze zjawiska przyczyna nieprawidowoci, jakiej nie ma w przy-


padku zwizkw uranowych. Liczby otrzymane z warstw tlenku toru grub na mm
wahaj si pomiy , a ,.
Dowiadczenia, ktre przeprowaiam nad pochanianiem promieni uranowych i to-
rowych, dowiody, e promienie torowe s bariej przenikliwe od uranowych, i e pro-
mienie wysyane przez tlenek toru uyty w warstewce grubszej przenikaj silniej ni pro-
mienie pochoce od warstewki cieszej. Oto, na przykad, liczby przedstawiajce ua-
mek promieniowania, jaki przepuszcza blaszka glinowa, gruba na , mm.

Ciao promieniujce Uamek promieniowania przepuszczany


przez blaszk
Uran ,
Tlenek uranu ,
UO
Uranian amono- ,
wy.
Fosforan mieiowo-urano- ,
wy
Tlenek toru warstwa gruba na , ,
mm
Tlenek toru warstwa gruba na , ,
mm
Tlenek toru warstwa gruba na , ,
mm
Tlenek toru warstwa gruba na , ,
mm
Siarczan toru Tlenek toru warstwa ,
gruba na , mm.

W dowiadczeniach ze zwizkami uranu okazuje si, e pochanianie jest zawsze jed-


nakowe, niezalenie od tego, jaki mianowicie zwizek zostanie uyty; std wnioskowa
naley, e promienie wysyane przez zwizki rne s jednakiej natury.
Odrbnoci promieniowania torowego byy przedmiotem komunikatw baro szcze-
gowych. P. Owens wykaza, e tutaj stao prdu otrzymuje si dopiero po upywie
do znacznego czasu i tylko w przyrzie zamknitym, a natenie prdu zmniejsza si
baro pod wpywem strumienia powietrza, czego nie mamy dla zwizkw uranowych.
P. Rutherford powtarza dowiadczenia podobne i objania je przez przypuszczenie, e tor
i jego zwizki wyielaj nie tylko promienie Becquerela, lecz nadto jeszcze i e anac ,
skadajc si z czstek niesychanie maych, ktra zatrzymuje w sobie radioaktywno
w cigu pewnego czasu, a moe by unoszona przez strumie powietrza
Waciwoci promieniowania torowego, ktre zale od wpywu gruboci uytej war-
stwy i iaania strumienia powietrza, okazuj wielostronny zwizek ze zjawiskiem ra
dioaktywno ci w one i jej rozprzestrzeniania si z miejsca na miejsce. Zjawisko to po
raz pierwszy byo zauwaone na raie i bie opisane poniej.
Promieniotwrczo zwizkw uranu i toru przedstawia si jako wa no ato owa.
Ju p. Becquerel stwieri, e wszystkie zwizki uranowe s aktywne i zawnioskowa,
e ich aktywno jest spowodowana przez obecno w ich skaie pierwiastku uranu;

odr no ci ro ieniowania torowe o wen wyka a [por.] Owens, Philosophical Magazine,


paiernik . [przypis autorski]
r y c enie e tor i e o wi ki wy ie a nie ty ko ro ienie Bec ere a ec nadto e c e i e anac
[por.] Rutherford, Philosophical Magazine, stycze . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


dowid take, e sam uran jest bariej aktywny ni jego sole. Badaam w tym wzgl-
ie zwizki uranowe i torowe i wykonaam znaczn liczb pomiarw ich aktywnoci
w rozmaitych warunkach. Z caoci tych pomiarw okazuje si, e radioaktywno tych
cia jest rzeczywicie wasnoci atomow. Wydaje si, e tutaj jest ona zwizana z obec-
noci atomw dwu pierwiastkw rozwaanych i nie bywa niweczona ani przez zmiany
stanu zycznego, ani przez przemiany chemiczne. Zwizki chemiczne i mieszaniny za-
wierajce w sobie uran lub tor s o tyle bariej aktywne, o ile stosunek znajdujcych
si w ich skaie owych metali jest wikszy. Kada przymieszka nieczynna iaa jako
materia obojtna i zarazem jako ciao pochaniajce promieniowanie.
y radioaktywno ato owa e t awi kie ow echny Jak ju byo mwione
poprzednio, badaam, czy inne ciaa oprcz zwizkw uranu s radioaktywne. Przed-
siwziam to poszukiwanie z przekonaniem, e mao podobnym do prawdy wydaje si
przypuszczenie, aeby promieniotwrczo, uwaana jako wasno atomu, miaa by wa-
snoci pewnego roaju materii z wyczeniem wszystkich innych jej roajw. Pomiary
dokonane przeze mnie uprawniaj mnie do twierenia, e zwizki pierwiastkw che-
micznych obecnie za takie uznawanych, rozumiejc w ich liczbie najrzadsze i najbariej
nawet hipotetyczne, zbadane przeze mnie, wykazyway wszystkie w mym przyrzie ak-
tywno co najmniej sto razy sabsz ni uran metaliczny. Majc do czynienia z ciaami
bariej rozpowszechnionymi, badaam liczne ich zwizki; w przypadku cia rzadkich
musiaam poprzestawa na tych, w jakie udawao mi si zaopatrzy.
Do dowiadcze swoich wcignam pod postaci pierwiastkw lub zwizkw ciaa
nastpujce:
. Wszystkie metale i niemetale pospolitsze i niektre rzadsze, w stanie czystym,
wchoce w skad zbioru p. Etarda w Szkole Fizyki i Chemii Przemysowej miasta Pa-
rya;
. Nastpujce ciaa rzadkie: gal, german, neodym, prazeodym, niob, skand, gadolin,
erb, samar, rubid (okazy uyczone przez p. Demaray'a), yttr, yterb, erb nowy (okazy
uyczone przez p. Urbaina;
. Znaczn liczb ska i mineraw.
W granicach czuoci mojego przyrzdu nie znalazo si ani jedno ciao proste, kt-
re by posiadao promieniotwrczo atomow, z wyjtkiem uranu i toru. Naley jed-
nak wspomnie pokrtce o pewnej okolicznoci, odnoszcej si do fosforu. Fosfor biay
zwilony, umieszczony pomiy talerzami kondensatora, nadaje powietrzu zawartemu
miy tymi talerzami wasno przewoenia. Ciaa tego jednak nie uwaam za radio-
aktywne na wzr uranu lub toru. Fosfor, w rzeczy samej, w warunkach przytoczonych
utlenia si i wytwarza wiato, gdy tymczasem zwizki uranowe i torowe s aktywne,
jakkolwiek nie dowiadczaj adnej zmiany chemicznej, dajcej si dostrzec za pomo-
c rodkw znanych. Co wicej, fosfor nie jest aktywny ani w odmianie czerwonej, ani
w swych zwizkach.
W rozprawie niedawno ogoszonej p. Bloch wykazuje, e fosfor, utleniajc si w po-
wietrzu, daje pocztek jonom baro sabo ruchliwym i wywoujcym zgszczanie si
pary wodnej.
Uran i tor s to dwa pierwiastki, ktre posiadaj najwysze ciary atomowe (
i ); czsto spotykamy je w jednych i tych samych mineraach.
ineray radioaktywne Zbadaam w swoim przyrzie znaczn liczb minera-
w; niektre spomiy nich wykazay aktywno, szczeglniej blenda smolista, chal-
kolit, autunit, monacyt, toryt, oranyt, fergusonit, kleweit itd. W tabliczce poniszej i

dowi d tak e e a ran e t ar ie aktywny ni e o o e Becquerel, Comptes rendus, t. CXXII, s.


. [przypis autorski]
oka y yc one r e e ar ay a r e r aina ywi gbok wiczno dla wyej wy-
mienionych uczonych, ktrym zawiczam okazy do bada. ikuj take p. Moissanowi, ktry obdarzy
mnie uranem metalicznym. [przypis autorski]
o or nada e owietr wa no r ewo enia Elster i Geitel, Wiedemannsche Annalen,
. [przypis autorski]
ro rawie niedawno o o one B och wyka e e o or [por.] Bloch, Societe de Physique,
lutego . [przypis autorski]
adaa nac n ic inera w okazy mineraw ze zbioru Muzeum byy mi askawie uyczone
przez p. Lacroix. [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


przedstawia wyraone w amperach natenie prdu, otrzymane z uranem i z rnymi
mineraami:

10
Uran ,
Blenda smolista z Johanngeorgensta- ,
du
Blenda smolista z Joachmistah- ,
lu
Blenda smolista z Pribra- ,
mu
Blenda smolista z Kornawa- ,
lii
Kleweit ,
Chalkolit ,
Autmit ,
Toryty rne ,; ,; ,; ,; ,
Oranyt ,
Monacyt. ,
Ksenotym. ,
Eschinit. ,
Fergusonit, okazy ,; ,
Samarskit. ,
Niobit, okazy ,; ,
Tantalit ,
Karnotyt ,

Prd wytwarzajcy si za uyciem oranytu (minera zawierajcy tlenek toru) zmienia


si baro w zalenoci od gruboci warstwy minerau. Zmieniajc t grubo od , mm
do mm, otrzymano prd od , do ,.
Wszystkie mineray, ktre si okazay promieniotwrczymi, zawieraj tor lub uran;
aktywno ich bya oczekiwana, lecz natenie zjawiska dla niektrych mineraw wydao
si nam zdumiewajcem. Tak, znaleziono blendy smoliste (mineray zawierajce tlenek
uranu) cztery razy bariej aktywne od uranu metalicznego. Chalkolit (fosforan mie-
iowo-uranowy krystaliczny) jest dwa razy bariej aktywny od uranu metalicznego.
Autunit (fosforan uranowo-wapniowy) jest rwnie aktywny jak uran. Fakty te nie zga-
aj si z uwagami poprzednimi, wedug ktrych aden minera nie powinien by si
okaza bariej aktywnym od uranu i toru.
Aeby ten punkt wyjani, przygotowaam chalkolit sztuczny wedug sposobu De-
bray'a, wychoc z materiaw pierwotnych czystych. Metoda polega na zmieszaniu roz-
tworu azotanu uranylowego z roztworem fosforanu miei w kwasie fosforowym i ogrza-
niu mieszaniny do lub . Po upywie pewnego czasu w cieczy tworz si krysztay
chalkolitu. W taki sposb wytworzony chalkolit posiada aktywno zupenie normaln,
jeeli uwzgldnimy skad jego: jest on ptrzecia raza mniej aktywny od uranu.
Od tej chwili stao si rzecz baro prawdopodobn, e tak wysoka aktywno blendy
smolistej, chalkolitu, autunitu zaley od zawartoci w tych ciaach maej iloci substancji
baro silnie promieniotwrczej, odmiennej od uranu, toru i w ogle od pierwiastkw
poprzednio znanych. Wydao mi si, e o ile tak jest w istocie, mog mie naiej wy-
dobycia z minerau tego ciaa za pomoc postpowania zwyczajnego analizy chemicznej.

karnotyt jest to naturalny wanadan uranu, odkryty niedawno przez pp. Friedla i Cumengea. [przypis
autorski]
cha ko it t c ny wed oo e ray a [por.] Debray, Annales de chimie et de physique, seria
, tom LXI, s. . [przypis autorski]
tr ecia (daw.) dwa i p (trzy bez poowy). [przypis edytorski]

- Badanie cia radioaktywnych


.
etoda o kiwa Rezultaty studyw nad mineraami radioaktywnymi, przytoczone
w roziale poprzednim, zniewoliy p. Curie i mnie do podjcia poszukiwa w celu wy-
ielenia z blendy smolistej nowej substancji promieniotwrczej. Metod naszych bada
moglimy oprze tylko na radioaktywnoci, gdy nie znalimy adnej innej wasnoci
szukanego ciaa hipotetycznego. Promieniotwrczo moe by pomocna w badaniach
tego roaju w sposb nastpujcy: Mierzy si radioaktywno danego produktu, od-
iela od siebie jego czci skadowe wedug metod analizy chemicznej, mierzy nastpnie
radioaktywno kadego z otrzymanych skadnikw i wreszcie z wyniku pomiarw wnio-
skuje, czy szukana substancja promieniotwrcza stanowi cz integraln jednego tylko
ze skadnikw, czy te roziela si pomiy nie wszystkie i w jakim stosunku. Osiga
si w ten sposb wskazwk, ktr mona by do pewnego stopnia porwna z wyni-
kami analizy widmowej. Chcc na tej droe otrzyma liczby porwnawcze, naley do
pomiarw radioaktywnoci uywa substancji w stanie staym i dobrze wysuszonych.
o on rad aktyn Analiza blendy smolistej, dokonana na podstawie metody wska-
zanej powyej, pozwolia nam wykaza w tym minerale obecno dwu substancji silnie
radioaktywnych: o on ( o oni ), wykrytego przez nas, i rad (radi ), ktry od-
krylimy ze wspuiaem p. Bmonta.
Pod wzgldem zachowania si wobec metod analizy, polon przedstawia ciao zbli-
one do bizmutu, towarzyszc mu w rezultatach odielania. Bizmut, coraz to bogatszy
w polon, mona otrzyma za pomoc jednego z nastpujcych sposobw:
. Przez sublimacj siarczkw w prni; siarczek zawierajcy ciao radioaktywne jest
lotniejszy ni siarczek bizmutu czystego.
. Przez strcanie wod z roztworw w kwasie azotowym; strcony zasadowy azotan
bizmutu jest znacznie aktywniejszy ni sl pozostaa w roztworze.
. Przez strcanie siarkowodorem z roztworw w kwasie solnym, baro silnie kwa-
nych; strcane siarczki s daleko bariej aktywne ni sl pozostaa w roztworze.
Rad jest ciaem, ktre towarzyszy barowi podczas odielania tego pierwiastku od
reszty skadnikw blendy smolistej; ieli on z barem jego reakcje chemiczne i daje si od
baru odieli na podstawie rnej rozpuszczalnoci chlorkw w woie czystej, w woie
z dodatkiem alkoholu lub zakwaszonej kwasem solnym. Odielanie chlorkw baru i radu
uskuteczniamy przez poddanie ich mieszaniny krystalizacji czstkowej; chlorek radu jest
mianowicie mniej rozpuszczalny od chlorku barowego.
Trzecie ciao o silnej radioaktywnoci wykaza w blenie smolistej p. Debierne, ktry
nada mu nazw aktyn (actini ). Aktyn towarzyszy w blenie smolistej niektrym
pierwiastkom z grupy elaza; jak si zdaje, zblia si on przede wszystkim do toru, od kt-
rego nie mona go byo jeszcze dotychczas odieli. Ekstrakcja aktynu z blendy smolistej
jest operacj baro mudn ze wzgldu na trudno zupenego odielenia tego ciaa.
Wszystkie trzy nowe substancje promieniotwrcze znajduj si w blenie smolistej
w iloci minimalnej. Aby otrzyma je w stanie stonym, bylimy zmuszeni przedsiwzi
przerb wielu ton odpadkw minerau uranowego. Przerabianie na wielk skal trzeba
byo uskuteczni na sposb fabryczny; jest ono zwizane z wielkim nakadem pracy, pole-
gajcej na oczyszczaniu i staniu. Z caych tysicy kilogramw materiau podstawowego
zdoalimy wycign kilka decygramw produktw, ktre s nawyczaj czynne w po-
rwnaniu z samym mineraem macierzystym. Oczywicie, e caa ta praca jest duga,
mozolna i kosztowna

o on o oni wykryte o r e na i radu radi kt ry odkry i y e w iae B onta


[por.] P. Curie i M. Curie, Comptes rendus, lipiec ; P. Curie, M. Curie i G. Bemont, Comptes
rendus, gruie . [przypis autorski]
tr ecie ciao o i ne radioaktywno ci wyka a w en ie o i te e ierne kt ry nada na w aktyn
[por.] Debierne, Comptes rendus, (paiernik) i (kwiecie). [przypis autorski]
y i y eni r ed i w i r er wie ton od adk w inera ranowe o caa ta raca e t d a
o o na i ko towna jestemy wielce obowizani osobom, ktre w tej pracy przyszy nam z pomoc. Serdecz-
nie ikujemy pp. Mascartowi i Michel-Lvy'emu za ich yczliwe poparcie. Wskutek askawego wstawien-
nictwa profesora Suessa, rzd austriacki odda do naszej dyspozycji ton odpadkw (pochocych z zakadw
pastwowych w Jachimowie (Joachimsthal) w Czechach). Akademia Umiejtnoci w Paryu, Towarzystwo
Zachty Przemysu narodowego (Societe d'Encouragement pour l'Industrie nationale), wreszcie jaki, nie-
znany nam z nazwiska, oarodawca, dostarczyli nam rodkw na przerobienie pewnej iloci produktu. Przyjaciel

- Badanie cia radioaktywnych


W nastpstwie naszych bada ukazay si wzmianki o innych jeszcze, nowych sub-
stancjach radioaktywnych. Giesel z jednej, a Homann i Strauss z drugiej strony zazna-
czyli prawdopodobiestwo istnienia pewnej substancji promieniotwrczej, zblionej do
oowiu przez swe wasnoci chemiczne. O substancji tej istniej dotychczas szczupe tylko
wiadomoci.
Wrd wszystkich nowych substancji promieniotwrczych dotychczas jeden tylko rad
zosta wyielony w stanie soli czystej.
id o rad Byo rzecz pierwszorzdnej wagi sprawi, za pomoc wszelkich rod-
kw dostpnych, podane przez nas w pracy niniejszej przypuszczenie co do istnienia no-
wych pierwiastkw promieniotwrczych. Co dotyczy radu, przypuszczenie to zostao jak
najzupeniej stwierone za pomoc analizy widmowej.
Badaniem nowych substancji radioaktywnych raczy si zaj p. Demaray, stosujc
tutaj cis metod, ktr posugiwa si w swych studiach nad fotografowanymi widmami
iskry.
Wsppracownictwo tak kompetentnego uczonego byo dla nas wielkim dobroiej-
stwem, tote ywimy gbok wiczno wzgldem tego badacza za przyjcie na swe
barki tej pracy. Wyniki analizy widmowej upewniy nas wanie wtedy, gdy mielimy
jeszcze pewne wtpliwoci do sposobu interpretacji rezultatw naszych poszukiwa.
Pierwsze prbki chlorku baru promieniotwrczego o redniej aktywnoci, zbada-
ne przez Demaray'a, okazay w widmie ultraoletowym, obok lin baru, lini now
o znacznym nateniu i dugoci fali = , m. Po zastosowaniu produktw bariej
aktywnych, Demaray spostrzeg, e linia fali = , m staa si silniejsz; rwno-
czenie wystpiy inne linie nowe, a linie te i linie baru posiaday w widmie natenia
dajce si porwnywa. Przez dalsz koncentracj otrzymano wreszcie produkt, w kt-
rego widmie przewaaj linie nowe, podczas gdy z lin baru tylko trzy najsilniejsze s
wiialne, wiadczc jedynie o obecnoci tego metalu jako zanieczyszczenia. Produkt ten
mona ju uwaa za prawie czysty chlorek radu. Na koniec, przez dalsze oczyszczanie,
zdoaam przygotowa chlorek nawyczaj czysty, w ktrego widmie dwie gwne linie
baru s zaledwo widoczne.
Oto, wedug Demaray'a, tablica gwnych lin radu, odnoszca si do czci widma
w granicach miy , a , tysicznych mikrona (m). Natenie kadej
linii jest tu wyraone liczb; dla linii najsilniejszej oznaczono j liczb .

Natenie Natenie
, ,
, ,
, ,
, ,
, ,
, ,

nasz, p. Debierne, zaj si organizacj przerobu materiau, czego dokonano w fabryce Towarzystwa Central-
nego Przetworw Chemicznych (Societe centrale de Produits chimiques). Towarzystwo to bezinteresownie
pozwolio na przerb materiau. Wszystkim skadamy nasze serdeczne poikowania. Ostatnio l'Institut de
France przeznaczy do naszego rozporzenia sum . na cele ekstrakcji substancji radioaktywnych.
Korzystajc z tej sumy moglimy rozpocz przerabianie ton minerau. [przypis autorski]
ie e rawdo odo ie two i tnienia ewne tanc i ro ieniotw rc e i one do oowi r e we
wa no ci che ic ne Giesel, Berichte der Deutschen Chemischen Gesellscha, XXXIV, , s. . [przy-
pis autorski]
Badanie nowych tanc i radioaktywnych rac y i a e ar ay wanie niedawno bolenie
dotkna nas mier tego tak wybitnego uczonego. Zabraa go ona w chwili, gdy w dalszym cigu oddawa
si swym piknym poszukiwaniom nad ziemiami rzadkimi i nad analiz widmow, posugujc si metoda-
mi, ktrych doskonao i precyzja bu poiw. W pamici naszej gboko pozostanie na zawsze yczliwa
skwapliwo, z jak badacz ten zgoi si wzi uia w naszej pracy. [przypis autorski]
wed e ar ay a ta ica wnych inii rad [por.] Demaray, Comptes rendus, gruie
i lipiec . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Wszystkie linie s czyste i wskie; trzy linie ,; ,; , s silne. Dorwny-
waj one najsilniejszym liniom znanym dotychczas. W widmie daj si rwnie zauway
dwa wydatne pasma mgliste. Pierwsze, symetryczne, rozciga si w granicach od ,
do , z maximum w ,. Drugie, silniejsze blednieje ze strony ultraoletu; poczy-
na si ono raptownie od , i osiga maksimum przy ,; maximum to dochoi
do ,, po czym pasmo mgliste, stopniowo blednc, siga a do .
W czci najmniej amliwej widma iskrowego niefotografowanej, jedynym prkiem
znaczniejszym jest , (okoo), ktry jednak jest znacznie sabszy od linii ,.
Wygld oglny widma jest taki sam, jak metali ziem alkalicznych; wiadomo, e metale
te wykazuj widma o liniach silnych z kilku pasmami mglistymi.
Wedug Demaray'a, rad mona umieci pomiy ciaami posiadajcymi najbar-
iej czu reakcj widmow. Skdind, prowac operacj stania chlorku baru rado-
nonego, mogam sama wywnioskowa, e w pierwszej badanej prbie, ktra wyranie
wykazywaa lini ,, zawarto radu musiaa by baro nieznaczna (zapewne , na
). Potrzeba jednak promieniotwrczoci razy wikszej ni uranu metalicznego, aby
wyranie dostrzec gwny prek radu w widmach fotografowanych. Za pomoc elektro-
metru czuego mona wykaza radioaktywno jakiego produktu, gdy wynosi ona nie
wicej jak / aktywnoci uranu metalicznego. Widoczne jest tedy, e dla stwierenia
obecnoci radu radioaktywno jest czynnikiem wiele tysicy razy czulszym ni reakcja
widmowa.
Bizmut z baro silnie promieniotwrczym polonem i tor z baro silnie iaajcym
aktynem, badane przez Demaray'a, daway dotychczas tylko linie bizmutu i toru.
W rozprawie niedawno ogoszonej Giesel, ktry zajmowa si przygotowaniem radu,
oznajmia, e bromek radu zabarwia pomie bunsenowski na kolor karminowy. Widmo
pomienia radu zawiera dwa pikne pasma czerwone, jedn lini w barwie bkitno-zie-
lonej i dwie sabe linie we olecie.
k trakc a nowych tanc i radioaktywnych Pierwsza czynno ekstrakcji polega na
wyciganiu z minerau uranowego baru radononego, bizmutu polonononego i ziem
rzadkich, zawierajcych aktyn. Skoro te trzy pierwsze produkty zostan otrzymane, na-
ley przystpi do wyielenia z kadego z nich nowej substancji promieniotwrczej.
Ta druga cz poszukiwa dokonywa si za pomoc odpowiedniej metody akcjonowa-
nia. Wiadomo, e wynalezienie stosownego sposobu zupenego odielania pierwiastkw
baro zblionych jest rzecz trudn; w takich razach pozostaje tylko uycie metod opar-
tych na akcjonowaniu. Zreszt gdy jaki pierwiastek znajduje si w mieszaninie z drugim
w ilociach nie wikszych nad lady, nie sposb podda mieszaniny jakiej metoie od-
ielania zupenie doskonaego, nawet gdybymy tak metod znali; bowiem mona by
si byo narazi na strat i owego ladu danego skadnika, ktry mgby zosta stracony
w cigu operacji. Praca majca na celu izolowanie radu i polonu bya specjalnie moim
uiaem. Po kilkuletnich poszukiwaniach w tym kierunku zdoaam doj do wynikw
pozytywnych wzgldem radu. Poniewa blenda smolista jest mineraem kosztownym,
przeto zaniechalimy przerabiania tego minerau w zbyt wielkich ilociach. W Europie
ekstrakcja jego dokonywa si w kopalniach w Jachimowie (Joachimsthal) w Czechach.
Minera, po rozdrobnieniu, zostaje praony z wglanem sodu, a produkt tej reakcji u-
gowany ciep wod, a nastpnie kwasem siarczanym rozcieczonym. Roztwr zawiera
uran, stanowicy wanie o wartoci blendy smolistej. Pozostao nierozpuszczalna bywa
odrzucana.
Ta to pozostao zawiera substancje radioaktywne; jej czynno promieniotwrcza
jest c tery i ra a wiksza od aktywnoci uranu metalicznego. Rzd austriacki, do
ktrego nale kopalnie blendy, uprzejmie zaoarowa nam na cele naszych poszukiwa
jedn ton tych odpadkw i upowani kopalnie do dostarczania nam wikszej iloci ton
tego materiau.
Byo to zadanie wcale nieatwe przerabia odpadki po raz pierwszy w sposb fabryczny
wedug metod stosowanych w laboratorium. P. Debierne raczy przestudiowa t kwesti
i zorganizowa przerb fabryczny. Punkt najwaniejszy metody wskazanej przez niego

ro rawie niedawno o o one ie e o na ia e ro ek rad a arwia o ie n enow ki na


ko or kar inowy [por.] Physikalische Zeitschri, wrzenia . [przypis edytorski]

- Badanie cia radioaktywnych


polega na uskutecznianiu przemiany siarczanw w wglany przez gotowanie materiau
ze stonym roztworem wglanu sodu. Sposb ten pozwala unikn czynnoci topienia
z wglanem sodowym.
Pozostao zawiera gwnie siarczany oowiu i wapnia, krzemionk, glink i tlenek
elaza. Poza tym, mona w nich znale, w ilociach mniejszych lub wikszych, prawie
wszystkie metale (mied, bizmut, cynk, kobalt, mangan, nikiel, wanad, antymon, tal,
ziemie rzadkie, niob, tantal, arsen, bar itp.). W tej mieszaninie rad znajduje si w postaci
siarczanu i stanowi wrd innych siarczan najmniej rozpuszczalny. Chcc go przepro-
wai w roztwr, naley wyrugowa, jak mona najzupeniej, kwas siarczany. W tym
celu odpadki zostaj traktowane stonym i gorcym roztworem sody zwyczajnej. Kwas
siarczany, zwizany z oowiem, glinem, wapniem, przechoi w znacznej czci do roz-
tworu w postaci siarczanu sodu, ktry zostaje usunity zupenie przez pukanie wod. Do
roztworu alkalicznego przecho rwnoczenie ow, krzemionka i glinka. Reszt nie-
rozpuszczaln poddaje si, po wymyciu wod, iaaniu zwykego kwasu solnego, ktry
rozkada materia traktowany i rozpuszcza znaczn jego ilo. Z roztworu std powsta-
ego mona wyieli polon i aktyn: pierwszy z nich strca si siarkowodorem, drugi
natomiast znajduje si w przesczu po siarczkach i moe by std razem z woianami
strcony amoniakiem. Co dotyczy radu, to pozostaje on w osaie nierozpuszczalnym
w kwasie solnym. Osad ten myje si wod, po czym traktuje stonym i wrcym roz-
tworem wglanu sodu. Jeeli w osaie pozostaa niewielka tylko ilo nierozoonych
siarczanw metali obcych, wtedy wynikiem powyszej czynnoci jest zupena przemiana
siarczanw baru i radu w wglany. Teraz myje si materia baro dokadnie wod, po
czym poddaje iaaniu kwasu solnego, niezawierajcego kwasu siarczanego. Roztwr za-
wiera rad, a nadto polon i aktyn. Roztwr ten zostaje przeltrowany i strcony kwasem
siarczanym. W ten sposb otrzymuje si surowe siarczany baru radononego, zawiera-
jcego nadto wap, ow, elazo i nieznaczn domieszk aktynu. Przescz za zawiera
jeszcze nieco polonu i aktynu, ktre daj si ze wyieli tak samo, jak z pierwszego
roztworu w kwasie solnym.
Z jednej tony odpadkw otrzymuje si do kg siarczanw surowych, ktrych
radioaktywno jest do razy wiksza ni uranu metalicznego. Teraz naley przyst-
pi do ich oczyszczania. W tym celu gotuje si je z wglanem sodu, po czym zamienia na
chlorki. Przez roztwr w kwasie solnym przepuszcza si strumie siarkowodoru, ktry
strca nieco siarczkw radioaktywnych, zawierajcych polon. Ciecz zostaje teraz odl-
trowana od osadu, utleniona iaaniem chloru i strcona czystym amoniakiem.
Strcone tlenki i woiany s w silnym stopniu promieniotwrcze, co jest spowodo-
wane przez obecno aktynu. Roztwr, pozostay po ich odltrowaniu, strca si w dal-
szym cigu wglanem sodu. Strcone wglany ziem alkalicznych przemywa si wod
i przemienia na chlorki, ktre odparowuje si do suchoci i pucze czystym, stonym
kwasem solnym. Chlorek wapnia rozpuszcza si w kwasie solnym prawie cakowicie,
gdy chlorek baru radononego pozostaje nierozpuszczony. W ten sposb z jednej tony
materiau podstawowego otrzymuje si okoo kg chlorku baru radononego, ktre-
go czynno jest okoo razy wiksza od czynnoci uranu metalicznego. Chlorek ten
przedstawia materia gotowy do akcjonowania.
o on Jak ju wyej zaznaczono, siarkowodr przepuszczany przez rne roztwory
w kwasie solnym, otrzymane w trakcie przerabiania, strca z nich siarczki aktywne, kt-
rych promieniotwrczo zaley od obecnoci polonu. Siarczki te zawieraj gwnie bi-
zmut, nieco miei i oowiu. Zawarto ostatniego metalu jest stosunkowo niewielka,
poniewa znaczna jego cz przesza poprzednio do roztworu w soie i poniewa jego
chlorek jest mao rozpuszczalny. Co do antymonu i arsenu, to znajduj si one w siarcz-
kach w iloci minimalnej, gdy tlenki ich zostay rozpuszczone w soie. Aby otrzy-
ma siarczki baro aktywne, stosowano nastpujcy sposb postpowania. Baro silnie
kwane roztwory w kwasie solnym strcano siarkowodorem; strcone w tych warunkach
siarczki onaczaj si baro znaczn aktywnoci; uywano ich do przygotowania polo-
nu. W roztworze pozostaj substancje, ktrych strcenie si byo niezupene wobec nad-
miaru kwasu solnego (bizmut, ow, antymon). Aby dokona ich strcenia, rozcieczano
roztwr wod i wprowaano do cieczy znowu strumie siarkowodoru, otrzymujc w ten
sposb drug porcj siarczkw znacznie mniej czynnych ni pierwsze. Porcj t zazwyczaj

- Badanie cia radioaktywnych


odrzucano. W celu ostatecznego oczyszczenia siarczkw, przemywa si je siarczkiem
amonu, ktry zabiera pozostae lady antymonu i arsenu, nastpnie pucze wod zawiera-
jc azotan amonu, a wreszcie rozpuszcza w kwasie azotowym. Rozpuszczanie si nie jest
nigdy zupene; stale otrzymuje si wiksz lub mniejsz ilo pozostaoci nierozpuszczal-
nej, ktr przerabia si powtrnie, jeeli wii si w tym jak korzy. Roztwr za zostaje
odparowany do maej objtoci i strcony bd amoniakiem, bd wielk iloci wody.
W obydwu przypadkach ow i mied pozostaj w roztworze; w drugim nieznaczna cz
bizmutu, baro sabo aktywnego, pozostaje rwnie rozpuszczona.
Osad tlenkw lub azotanw zasadowych poddaje si akcjonowaniu w sposb na-
stpujcy. Po rozpuszczeniu uprzednim osadu w kwasie azotowym, do roztworu dodaje
si wody a do utworzenia si dostatecznej iloci osadu. Przystpujc do tej czynnoci,
naley pamita, e czasami osad tworzy si dopiero po upywie pewnego czasu. Ciecz
ponad osadem zostaje teraz odielona, a osad rozpuszczony w kwasie azotowym. Obie
porcje cieczy, otrzymane w powyszy sposb, strca si ponownie wod i tak dalej, kolej-
no. Nastpnie czy si razem poszczeglne porcje, wedug stopnia ich radioaktywnoci,
i dokada stara, by posun koncentracj jak mona najdalej. W ten sposb otrzymuje
si baro drobn ilo substancji, ktrej aktywno jest wprawie ogromna, ktra nie-
mniej jednak nie daa w spektroskopie adnych innych prkw, prcz prkw bizmutu.
Niestety, mao jest danych, eby na tej droe polon mg by wyielony. Opisana
powyej metoda akcjonowania przedstawia wiele trudnoci, a to samo mona powie-
ie i o innych sposobach akcjonowania drog mokr. Niezalenie od tego, jakiego
uywamy sposobu, zawsze tworz si z najwiksz atwoci zwizki zupenie nierozpusz-
czalne w kwasach rozcieczonych lub stonych.
Zwizki te nie daj si rozpuci inaczej, jak tylko po uprzednim przeprowaeniu ich
w stan metaliczny, co mona osign np. przez topienie z cyjankiem potasu.
W nastrczajcej si tutaj znacznej liczbie czynnoci, jakie trzeba wykona, tkwi ol-
brzymia trudno, odbajca si na rezultatach akcjonowania. Szkopu ten jest powa-
ny, zwaszcza wobec faktu, e polon przedstawia substancj, ktra, skoro tylko zostanie
wyielona z blendy smolistej, zmniejsza sw radioczynno.
To obnianie si czynnoci nastpuje zreszt powoli; np. prbka azotanu bizmutu
z polonem stracia poow swej czynnoci w jedenacie miesicy.
Natomiast adna trudno analogiczna nie jest zwizana z wyielaniem radu. Radio-
aktywno pozostaje tutaj przewodnikiem niezawodnym w czynnociach koncentracji;
koncentracja nie przedstawia sama przez si adnych trudnoci, a wyniki poszukiwa
mogy by od pocztku stale sprawane przez analiz widmow.
Gdy zjawisko radioaktywnoci wzbuonej, o czym bie mowa nieco dalej, zostao
spostrzeone, wydawao si naturalnym przypuszczenie, e polon, ktry okazuje tylko
prki bizmutu i ktrego radioaktywno zmniejsza si z czasem, nie jest pierwiastkiem
nowym, lecz przedstawia bizmut aktywowany przez rad wskutek bliskiego z nim ssie-
twa w blenie smolistej. Nie jestem bynajmniej przekonana, by ten sposb zapatrywania
si by cisy. W biegu mych poszukiwa, prowaonych dalej nad polonem, stwieri-
am w nim takie wasnoci chemiczne, jakich nigdy nie wiiaam ani w bizmucie zwy-
kym, ani te w bizmucie aktywowanym przez rad. Te wasnoci chemiczne zaznaczaj si
przede wszystkim w nawyczajnej atwoci tworzenia si zwizkw nierozpuszczalnych,
o ktrych bya wzmianka powyej (szczeglnie azotanw zasadowych), a nastpnie w ko-
lorze i wyglie osadw otrzymywanych przez dodawanie wody do roztworu bizmutu
polonononego w kwasie azotowym. Osady te s czasami biae, jednak znacznie czciej
posiadaj kolor ty, mniej lub wicej ywy, dochocy a do ciemnej czerwieni.
Brak innych prkw w widmie, prcz prkw bizmutu, nie rozstrzyga ostatecznie,
e substancja zawiera tylko bizmut, albowiem istniej ciaa, ktrych reakcja widmowa jest
mao czua.
Byoby rzecz niezbdn przygotowa pewn ilo bizmutu polonononego w stanie
stenia posunitym jak mona najdalej i podj nad nim badania chemiczne, a przede
wszystkim dokona oznaczenia ciaru atomowego metalu.
Gdyby dao si wykaza, e polon jest pierwiastkiem nowym, nie zmniejszyoby si
przez to prawiwoci tego faktu, e pierwiastek ten nie moe trwa bezgranicznie dugo
w stanie silnej radioaktywnoci, przynajmniej wtedy, gdy zostanie wyielony z minerau.

- Badanie cia radioaktywnych


Mona tedy zapatrywa si na t kwesti w sposb dwojaki: ) albo caa radioaktywno
polonu jest wasnoci wzbuon przez ssietwo substancji promieniotwrczych in-
nych; polon posiadaby wtedy zdolno aktywowania si atomowego w sposb trway,
zdolno, ktra nie zdaje si by uiaem adnego ciaa innego; ) albo radioaktywno
polonu jest wasnoci swoist, ktra znika samoielnie w jednych warunkach, a ktra
moe trwa w pewnych innych warunkach, jakie s urzeczywistnione w minerale pier-
wotnym. Zjawisko aktywowania atomowego przez zetknicie jest jeszcze tak mao znane,
e brakuje podstaw, aby mona byo utworzy sobie jaki pogld ustalony na t spraw.
Niedawno ukaza si komunikat p. Marckwalda dotyczcy polonu.
Marckwald zanurza sztabk bizmutu czystego w roztworze otrzymanym przez
rozpuszczenie w kwasie solnym bizmutu wycignitego z odpadkw po prze-
robie blendy smolistej. Po upywie pewnego przecigu czasu sztabka pokry-
wa si osadem baro czynnym, a roztwr zawiera wtedy tylko bizmut nie-
czynny. Marckwald otrzymuje rwnie osad baro czynny, dodajc chlorku
cynawego do roztworu bizmutu radioaktywnego w kwasie solnym. Marc-
kwald wnioskuje std, e pierwiastek promieniotwrczy jest analogiczny
z tellurem i nadaje mu nazw radiote r . Materia czynna Marckwalda wy-
daje si identyczn z polonem zarwno ze wzgldu na swe pochoenie, jak
i na promienie ulegajce silnemu pochanianiu ktre s przez ni wysya-
ne. Wybr nowej nazwy dla tej materii w obecnym stanie kwestii jest bez
wtpienia rzecz zupenie bezuyteczn.
r y otowanie c y te o ch ork rad . Sposb, jaki obraam w celu wycignicia czyste-
go chlorku radu z chlorku baru radioaktywnego, polega na tym, e mieszanin chlorkw
poddaje si krystalizacji czstkowej, najpierw z wody czystej, nastpnie z wody zakwaszo-
nej czystym kwasem solnym. Tak wic zuytkowuje si rnic rozpuszczalnoci dwu
chlorkw, z ktrych chlorek baru jest bariej rozpuszczalny od chlorku radu.
W pocztkach krystalizacji czstkowej stosuje si czyst wod destylowan. Rozpusz-
cza si chlorek, doprowaa roztwr do stanu nasycenia w temperaturze wrzenia, po
czym przez ozibianie uskutecznia si krystalizowanie soli w parownicy przykrytej. Wte-
dy tworz si na dnie pikne krysztay przylegajce, sponad ktrych atwo zla mona ug
pokrystaliczny. Jeeli wyparujemy do suchoci prbk tego ugu, znajiemy, e otrzy-
many chlorek jest okoo pi razy mniej radioaktywny ni sl, ktra si wykrystalizowaa.
Zatem chlorek pierwotny zosta rozielony na dwie porcje: A i B. Wzgldem kadego
z obu chlorkw, A i B, stosuje si ponownie ten sam sposb postpowania i z kadego
z nich otrzymuje dwie nowe porcje. Gdy krystalizacja jest ukoczona, czy si razem
mniej aktywn akcj chlorku A z bariej aktywn chlorku B, gdy obie posiadaj
mniej wicej ten sam stopie radioaktywnoci. Teraz jestemy wic w posiadaniu trzech
porcji , ktre w dalszym cigu traktuje si w ten sam sposb.
Liczbie porcji nie pozwala si jednak rosn bez koca, bowiem w miar jej powik-
szania zmniejsza si aktywno porcji najatwiej rozpuszczalnej. Gdy porcja ta wykazuje
wreszcie nieznaczn tylko aktywno, wycza si j z krystalizacji czstkowej. Po otrzy-
maniu podanej liczby porcji zaprzestaje si rwnie akcjonowania porcji najtrudniej
rozpuszczalnej (najbogatszej w rad) i wycza si j z roboty.
Pracuje si z pewn sta liczb porcji . Po kadej serii czynnoci roztwr nasycony
(ug pokrystaliczny) pozostajcy z porcji jednej, wylewa si na krysztay z porcji nastpu-
jcej; skoro jednak po przerobieniu jednej serii wyczylimy akcj najatwiej rozpusz-
czaln, wtedy, po przerobieniu znw serii nastpnej, tworzymy natomiast now porcj
z akcji najatwiej rozpuszczalnej, a wyczamy za to krysztay, ktre przedstawiaj cz
najbariej aktywn. Zachowujc w kolejnym nastpstwie te dwa sposoby postpowania,
otrzymujemy baro regularny mechanizm akcjonowania, w ktrym liczba akcji i ak-
tywno kadej z nich pozostaj stae, przy czym kada akcja dana jest okoo pi razy
aktywniejsza ni nastpne. W szeregu tym z jednej strony (w kocu szeregu) wycza
si produkt prawie nieczynny, gdy z drugiej strony (na przoie) zdobywa si chlorek

ko nikat arckwa da dotyc cy o on Berichte der Deutschen Chemischen Gesellscha, czer-


wiec i gruie . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


wzbogacony w rad. Ilo substancji w poszczeglnych akcjach zmniejsza si naturalnie
coraz bariej i tym mniej zawieraj one substancji, im wiksz staje si ich aktywno.
Z pocztku operowano z szeciu akcjami, a aktywno chlorku wyczonego na
kocu szeregu wynosia nie wicej nad , aktywnoci uranu.
Gdy w ten sposb znaczna cz substancji nieczynnej zostanie wyczona, a akcje
stan si drobne, nie przedstawiaoby adnej korzyci dalsze wyielanie wobec aktyw-
noci tak sabej; wtedy usuwa si jedn akcj z koca szeregu, a na pocztek wcza
si porcj utworzon z poprzednio osignitego chlorku aktywnego. Zdobywa si wic
teraz chlorek bogatszy w rad ni poprzednio. System ten stosuje si a do chwili, gdy
krysztay z pocztku szeregu bd przedstawiay czysty chlorek radu. Jeeli akcjonowa-
nie odbywao si w sposb cisy, wtedy pozostaj tylko baro drobne iloci wszelkich
produktw porednich.
Skoro krystalizacja czstkowa ju znacznie jest posunita i gdy ilo substancji w po-
szczeglnych akcjach staa si nieznaczn, wtedy dalszy poia przez krystalizacj nie
jest ju tak skuteczny, gdy ozibianie nastpuje zbyt raptownie, a objto roztworu,
ktry ma by odlany, staje si zbyt maa. Wtedy naley dola do wody pewn okrelo-
n ilo kwasu solnego; ilo ta winna podwysza si w miar dalszego posuwania si
krystalizacji czstkowej.
Korzy wynika z dodatku kwasu solnego polega na monoci powikszenia obj-
toci roztworu, gdy rozpuszczalno chlorkw w woie zaprawionej kwasem solnym
jest mniejsza ni w woie czystej. Nadto akcjonowanie jest wtedy baro skuteczne:
rnica dwu porcji otrzymanych z tego samego produktu staje si znaczna. Stosujc wo-
d z wielk iloci kwasu, osiga si mono doskonaego odielania i wtedy mona
ograniczy si do trzech lub czterech akcji . Korzystno tego sposobu ujawnia si,
skoro tylko ilo substancji stanie si dostatecznie ma, by mona byo posugiwa si
nim bez przeszkd. Krysztay wyielajce si z roztworu kwanego maj posta silnie
wyduonych igie, ktrych wygld jest zupenie ten sam, czy to bie chlorek baru
czy radu. Jedne i drugie ami wiato podwjnie. Krysztay chlorku baru radononego
wyielaj si w stanie bezbarwnym, skoro jednak zawarto w nich radu stanie si dosta-
tecznie wielka, przyjmuj po upywie kilku goin barw taw, przechoc w odcie
pomaraczowy, a niekiedy przyjmuj zabarwienie rowe. Zabarwienie to znika w roz-
tworze. Krysztay chlorku radu czystego nie zabarwiaj si wcale lub przynajmniej nie
tak prdko; barwa zdaje si zatem by spowodowana przez rwnoczesn obecno baru
i radu w krysztale. Maksimum zabarwienia otrzymuje si dla pewnego stopnia stenia
pod wzgldem zawartoci radu; wasno ta moe przeto by pomocna w orientowaniu
si w postpie akcjonowania. Dopki akcja najbariej aktywna barwi si, zawiera ona
jeszcze znaczn ilo baru, gdy jednak nie przyjmuje adnego zabarwienia, a natomiast
czyni to akcje nastpujce, wtedy skada si gwnie z czystego chlorku radu.
Spostrzegaam niekiedy tworzenie si pokadu krysztaw, w ktrym cz jedna po-
zostawaa bezbarwna, gdy druga barwia si. Zdawao si moliw rzecz odieli krysz-
tay bezbarwne mechanicznie, jednak nie prbowaam tego. W kocu krystalizacji
czstkowej stosunek aktywnoci w porcjach po sobie nastpujcych nie jest taki sam, ani
te tak prawidowy, jak na pocztku; mimo to nie nastrcza si std adna powaniejsza
przeszkoda w biegu pracy.
Strcanie czstkowe chlorku baru radononego w roztworze wodnym za pomoc al-
koholu prowai rwnie do wyielenia chlorku radu, ktry strca si najpierw. Sposb
ten, ktrego uywaam z pocztku, zastpiam pniej metod opisan powyej, bariej
systematyczn. Niemniej jednak posugiwaam si strcaniem za pomoc alkoholu, aby
oczyci chlorek radu od maej domieszki chlorku baru. Ostatni zwizek jest rozpusz-
czalny w alkoholu zaprawionym nieco wod i moe by w ten sposb usunity.
P. Giesel, ktry od czasu ogoszenia naszych pierwszych poszukiwa zaj si przy-
gotowaniem cia radioaktywnych, zaleca uskutecznia odielanie baru od radu przez
czstkowe krystalizowanie w woie mieszaniny bromkw. Stwieriam, e sposb ten
jest istotnie korzystny, zwaszcza w pocztkach akcjonowania.
Niezalenie od tego, jakiego sposobu akcjonowania uywa biemy, jest zawsze
rzecz poyteczn poddawa go kontroli przez mierzenie aktywnoci. Naley przy tym
zauway, e kady zwizek radu, ktry ze stanu roztworu zosta przeprowaony w stan

- Badanie cia radioaktywnych


stay, posiada w pocztkach tym mniejsz aktywno, im duej pozostawa w roztwo-
rze. Aktywno ronie potem w przecigu kilku miesicy a do pewnej granicy, zawsze
jednakowej. Aktywno kocowa jest pi lub sze razy wiksza ni pocztkowa. Zmia-
ny te, do ktrych powrc jeszcze nieco pniej, winny by wzite pod uwag podczas
pomiarw aktywnoci. Aczkolwiek aktywno kocowa jest dokadniej scharakteryzo-
wana, praktyczniej jest jednak w trakcie postpowania chemicznego mierzy aktywno
pocztkow produktu staego. Aktywno substancji silnie promieniotwrczych rni si
stopniem wielkoci znacznie od aktywnoci mineraw macierzystych (jest ona 10 razy
wiksza). Gdy si mierzy t radioaktywno za pomoc metody wyuszczonej na poczt-
ku rozprawy niniejszej (przyrzd na rys. ), nie mona zwikszy, poza pewn granic,
ciaru kaionego na talerzyk przytwierony do kwarcu. Ciar ten wynosi w naszych
dowiadczeniach najwyej g, odpowiadajc pewnej wytworzonej iloci elektryczno-
ci, rwnej jednostkom elektrostatycznym. Moemy wic mierzy aktywno w grani-
cach od do , stosujc zawsze jedn i t sam powierzchni substancji czynnej. Aby
granic pomiarw rozszerzy, zmieniamy t powierzchni w pewnym znanym stosun-
ku. Substancja zajmie wtedy porodku talerza B pewn powierzchni kolist o znanym
promieniu. Poniewa w tych warunkach aktywno nie pozostaje cile proporcjonalna
do powierzchni, przeto oznacza si empirycznie wspczynniki, ktre pozwalaj na po-
rwnywanie aktywnoci wobec nierwnych powierzchni iaajcych. Gdy znowu i ten
rodek okae si niewystarczajcy, pozostaje uciec si do ekranw absorpcyjnych i innych
sposobw odpowiednich, nad ktremi nie bd si jednak tutaj duej zatrzymywaa.
Wszystkie te, bariej lub mniej niedoskonae rodki wystarczaj jednake do nadawania
kierunku poszukiwaniom.
Mierzylimy rwnie prd w kondensatorze wczonym w obwd baterii zoonej
z maych akumulatorw z czuym galwanometrem. Potrzeba czstego sprawania czu-
oci galwanometru kazaa nam jednak zaniecha tej metody dla zwykych pomiarw.
nac enie ci ar ato owe o rad . W biegu mych poszukiwa, czstokro ozna-
czaam ciar atomowy metalu zawartego w prbkach chlorku baru radononego. Za
kadym razem, gdy po ukoczeniu nowego przerobu, posiadam nowy zapas tego ma-
teriau, posuwaam stenie do granic moliwie najdalszych, tak e otrzymywaam ,
do , g substancji, ktra zawieraa prawie ca radioaktywno mieszaniny pierwotnej.
Z tej maej iloci substancji strcaam alkoholem lub kwasem solnym kilka miligramw
chlorku, ktre zostaway przeznaczone do analizy widmowej. Posugujc si swoj zna-
komit metod, Demaray nie potrzebowa wicej nad t minimaln ilo substancji, aby
otrzyma fotogra widma iskry. Produktu zbywajcego uywaam do oznaczania ciaru
atomowego.
Zastosowaam tutaj metod klasyczn, ktra polega na tym, e chlor, zawarty w zna-
nej iloci chlorku bezwodnego, oznacza si jako chlorek srebra. Dla sprawenia tego
dowiadczenia, oznaczaam ciar atomowy baru za pomoc tej samej metody, stosujc
j w tych samych warunkach i do tej samej iloci substancji: najpierw , g, a nastpnie
tylko , g. Wartoci std otrzymane chwiay si zawsze w granicach od do . Prze-
konaam si przeto, e metoda ta daje wyniki zadowalajce, nawet dla tak maej iloci
substancji.
Dwa pierwsze oznaczenia wykonano na chlorkach, z ktrych jeden by razy,
drugi za razy aktywniejszy od uranu. Te dwa oznaczenia day wartoci te same, co
i oznaczenia chlorku baru czystego. Mona si byo przeto spoiewa, e pewna rnica
da si dopiero wykaza po uyciu produktu daleko bariej aktywnego. Do dowiadcze-
nia nastpnego uyto tedy chlorku, ktrego aktywno bya okoo razy wiksza od
aktywnoci uranu; dowiadczenie to pozwolio po raz pierwszy osign rnic, drobn
wprawie, lecz pewn. Jako warto redni dla ciaru atomowego metalu, zawartego
w tym chlorku, otrzymaam liczb , co wiadczyo, e ciar atomowy radu musi by
wyszy od ciaru baru. Stosujc dalej produkty coraz to bariej aktywne i dajce wid-
mo radu o coraz to wikszym nateniu, stwieriam, e wartoci otrzymane staj si
rwnie coraz wiksze, jak to mona zauway w poniszej tabliczce (A oznacza wielko

o nac enie ci ar ato owe o rad [por.] M. Curie, Comptes rendus , listopada; , sierpie
i , lipiec. [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


aktywnoci chlorku, jeeli aktywno uranu przyjmiemy za jednostk; M znaleziony
ciar atomowy).
Liczby w kolumnie A wyraaj wartoci tylko z grubsza przyblione. cise oszaco-
wanie aktywnoci cia silnie promieniotwrczych w rzeczy samej jest trudne, dla rnych
powodw, o ktrych wspomn nieco dalej.

A M
widmoradu baro sabe

, widmo radu silne, lecz widmo
baru posiada jeszcze znaczn przewag
Wielko aktywnoci odpowiada warto- , obydwa widma maj natenie
ci 10 mniej wicej rwne
Wielko aktywnoci odpowiada warto- bar obecny w iloci nie wikszej
ci nad lady.

W biegu poszukiwa nad steniem, opisanych powyej, otrzymaam w marcu


r. prbk chlorku radowego, ktrego analiz widmow zaj si Demaray. Wedug opinii
tego uczonego, w chlorek radu by prawdopodobnie czysty; jednak widmo jego wyka-
zywao jeszcze trzy gwne linie baru o znacznym nateniu. Chlorek ten zastosowaam
do czterech oznacze ciaru atomowego, ktrych wyniki s nastpujce:

Chlorek radu bez- Chlorek srebra M


wodny
I , , ,
II , , ,
III , , ,
IV , , ,

Podjam przeto dalsze oczyszczanie tego chlorku i otrzymaam produkt znacznie


jeszcze czystszy, w ktrego widmie dwie najsilniejsze linie baru zaznaczaj si baro sa-
bo. Biorc pod uwag czuo reakcji widmowej baru, Demaray mniema, e ten oczysz-
czony chlorek zawiera zaledwie minimalne lady baru, niezdolne do wywierania na ciar
atomowy jakiegokolwiek wpywu, ktry by da si oszacowa. Tego chlorku radu, naj-
zupeniej czystego, uyam do trzech oznacze ciaru atomowego. Oto ich wyniki:

Chlorek radu bez- Chlorek srebra M


wodny
I , , ,
II , , ,
III , , ,

Liczby te daj redni warto . Podobnie jak i poprzednie, zostay one obliczone
na podstawie wniosku, e rad jest pierwiastkiem dwuwartociowym, chlorek posiada za-
tem wzr RaCl, i na zasaie nastpujcych liczb dla srebra i chloru: Ag=, i Cl=,.
Z dowiadcze tych wynika, e ciar atomowy radu wynosi Ra=. Liczb t uwa-
am za cis mniej wicej do jednej jednoci.
Do wae uyto doskonale wyregulowanej wagi aperiodycznej pomysu p. Curie'go
z czuoci do / mg. Waga ta, z odczytywaniem bezporednim, pozwala na waenia
nawyczaj szybkie, co stanowi warunek kardynalny dla odwaania chlorkw bezwod-
nych radu i baru, ktre przycigaj powoli wilgo, mimo obecnoci rodkw suszcych

- Badanie cia radioaktywnych


wewntrz wagi. Substancja przeznaczona do odwaenia, znajdowaa si w tygielku pla-
tynowym, ktry od dawna ju by w uyciu; przekonaam si, e ciar jego nie zmienia
si w trakcie jednej operacji nawet o / mg.
Otrzymany przez krystalizacj i zawierajcy wod krystaliczn chlorek umieszczano
w tygielku i przez ogrzewanie w suszarce zamieniano na chlorek bezwodny. Dowiad-
czenie wykazuje, e gdy chlorek zosta ogrzewany przez kilka goin w , ciar jego
nie zmienia si dalej, nawet wtedy, jeeli podniesiemy temperatur do i bie-
my j utrzymywali na tej wysokoci w przecigu kilku goin. Tak otrzymany chlorek
bezwodny przedstawia zatem ciao o charakterze dokadnie okrelonym.
Przytaczam szereg pomiarw odnoszcych si do kwestii powyszej: chlorek ( dg) by
suszony w suszarce w temp. , po czym umieszczony w eksykatorze nad bezwodnikiem
fosforowym; pocz on wtedy traci nader powoli na ciarze, co wiadczy, e w chlorku
znajdowaa si jeszcze woda. Po upywie goin strata wyniosa mg. Nastpnie prze-
niesiono chlorek z powrotem do suszarki i podwyszono temperatur do . W cigu
tego dowiadczenia chlorek utraci , mg. Pozostawiony w dalszym cigu w suszarce
przez goiny i minut, chlorek straci jeszcze , mg. Teraz utrzymywano tempe-
ratur przez minut miy a , czego wynikiem bya znowu strata ciaru =
, mg. Podczas dalszego, -minutowego ogrzewania w , chlorek nie straci nic na
wae. Ogrzewany dalej przez minut w , chlorek utraci jeszcze , mg. Wreszcie
ogrzewany w cigu -ch goin w temp. , chlorek zmniejszy swj ciar o , mg.
Po upywie wszystkich tych operacji , ciar tygielka zmieni si o , mg.
Po kadorazowym oznaczeniu ciaru atomowego, rad z roztworu by przeprowao-
ny powrotnie w chlorek w sposb nastpujcy: ciecz, zawierajc po ukoczonym ozna-
czeniu azotan radu i azotan srebra w nadmiarze, zakwaszano kwasem solnym, odielano
chlorek srebra przez ltrowanie, po czym przescz parowano z nadmiarem czystego kwa-
su solnego kilkakrotnie do suchoci. W ten sposb mona wypi kwas azotowy.
Chlorek srebra, tworzcy si podczas oznaczania, by zawsze radioaktywny i wieci. Przez
oznaczenie zawartego w nim srebra przekonaam si jednak, e nie zawiera on wcale ta-
kiej iloci radu, ktra by si daa zway. W celu wykonania tej prby stopiony chlorek
srebra, znajdujcy si w tyglu, zosta zredukowany wodorem, wyielanym przez iaa-
nie cynku na kwas solny, po czym tygiel, po przepukaniu, waono razem z metalicznym
srebrem. W jednym z dowiadcze stwieriam, e ciar regenerowanego chlorku radu
by rwnie wielki, jak i przed operacj. Podobne sprawania pozwoliy mi utwieri
si w mniemaniu, e w dowiadczeniach swoich nie popeniam adnego znaczniejszego
bdu.
Rad jest pierwiastkiem, ktrego wasnoci ka zaliczy go do grupy metali ziem
alkalicznych. W grupie tej stanowi on wyszy homologon baru.
Ze wzgldu na swj ciar atomowy rad zajmuje miejsce w ukaie periodycznym
tu za barem, w kolumnie metali ziem alkalicznych i w szeregu poziomym, w ktrym
mieszcz si ju uran i tor.
a no ci o i radowych Sole radu: chlorek, azotan, wglan, siarczan s podobne, zaraz
po ich przygotowaniu w stanie staym, do soli baru, jednak wszystkie one barwi si
z czasem. Wszystkie sole radu wiec w ciemnoci. We wzglie wasnoci chemicznych
sole radu s najzupeniej analogiczne z odpowiednimi solami baru. Jednake chlorek radu
jest trudniej rozpuszczalny od chlorku baru. Rozpuszczalno azotanw w woie zdaje
si by jednakowo wielka.
Sole radu stanowi rdo trwaego i samoielnego wyielania si ciepa. Czy-
sty chlorek radu jest paramagnetyczny. Jego staa magnetyczna (coe cient d ai entation
ci e) K zostaa zmierzona przez pp. P. Curie i C. Chneveau za pomoc przyrzdu
obmylanego przez obu pomienionych zykw. Mierzenie tej staej polegao na po-
rwnywaniu ze sta magnetyczn wody, przy czym do wynikw wnoszono poprawk
zalen od magnetyzmu powietrza. W ten sposb oznaczono: = 1, 05 10 , przyj-
mujc, e dla wody = 0, 79 10 . Czysty chlorek baru jest diamagnetyczny i jego
staa magnetyczna wynosi: = 0, 40 10 .

taa a netyc na o taa ier ona r e rie i h ne ea [por.] Societ de


Physique, kwietnia . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Zgodnie z powyszymi wynikami mona wykaza, e chlorek baru radonony, ktry
zawiera okoo % chlorku radu i % chlorku baru, jest diamagnetyczny i posiada sta
magnetyczn = 0, 20 10 .
rakc onowanie wyke o ch ork ar Staralimy si doj, czy chlorek baru handlo-
wy nie zawiera maych iloci chlorku radu, niedajcych si wykry za pomoc naszego
przyrzdu mierniczego. W tym celu przedsiwzilimy akcjonowanie znaczniejszej ilo-
ci handlowego chlorku baru, spoiewajc si, e na tej droe lady chlorku radu da
si sty, gdyby istotnie znajdoway si w preparacie.
kg chlorku baru handlowego rozpuszczono w woie i roztwr strcono kwasem
solnym, pozbawionym kwasu siarczanego, przez co otrzymano kg chlorku strcone-
go. Ostatni rozpuszczono znowu w woie i strcono czciowo kwasem solnym; ilo
otrzymanego std chlorku strconego wyniosa , kg. Ten chlorek zosta poddany me-
toie krystalizacji czstkowej, ktr stosowalimy ju do chlorku baru radononego; za
pomoc niej uzyskalimy w kocu czstkowania g chlorku, odpowiadajcego czstce
najtrudniej rozpuszczalnej. Chlorek ten nie okazywa wcale radioaktywnoci w naszym
przyrzie do pomiarw; nie zawiera przeto radu. Ciao to nie znajduje si zatem w mi-
neraach, z ktrych bar bywa wydobywany zazwyczaj.

o o y adania ro ieni Do bada nad promieniowaniem wysyanym przez ciao ra-


dioaktywne, nadawa si moe jakakolwiek z jego wasnoci; w tym celu posikujemy
si albo iaaniem promieni na pyt fotograczn, albo wasnoci jonizowania powie-
trza (wzrost przewodnictwa elektrycznego), albo te wasnoci wzbuania uorescencji
w niektrych ciaach. Rne te metody badania nazywa wprost bd na przyszo: me-
toda radiograczna, metoda elektryczna i metoda uoroskopowa.
Dwie pierwsze stosowane ju byy dawniej do bada nad promieniami uranowymi;
metoda uoroskopowa nadaje si jedynie do badania cia silnie radioaktywnych, uran
bowiem i tor za mao wysyaj promieni, aby wzbui mogy uorescencj.
Tylko metoda elektryczna pozwala na cise pomiary; obie pozostae daj jedynie re-
zultaty jakociowe. Przy tym wyniki wszystkich trzech metod powyszych zaledwie z gru-
ba mog by ze sob porwnywane. Czy to bie klisza fotograczna, czy gaz ulegajcy
jonizacji, czy ekran uoryzujcy kady z nich pochania jedynie czstk, zalen od
swego charakteru, energii promieniowania i zamienia j na inn: chemiczn, jonizacyj-
n lub wietln. Promieniowanie nie jest, jak wiemy, jednolite; czstki promieniowania
pochaniane przez ciaa mog nie tylko ilociowo, lecz i jakociowo rni si miy
sob. Wreszcie, nie jest wiadome, czy pochonita energia bie w caoci zamieniona
w ukazujcy si nam roaj energii. Cz jej przej moe w ciepo, w promieniowanie
wtrne, w energi chemiczn itp.; wszelkie wic pomiary promieniowania za pomoc
jakiegokolwiek transformatora zalee bd od jego natury.
Porwnajmy dwie prbki, z ktrych jedna zawiera rad, a druga polon i ktre jed-
nakowo s aktywne w przyrzie z kondensatorem (g. ). Po zawiniciu ich w cienk
blaszk glinow prbka druga wyda si daleko mniej aktywn od pierwszej. Tak samo po
umieszczeniu prbek pod ekranami uoryzujcemi zauwaymy nierwne zmniejszanie
si uorescencji, jeeli prbki oddala zaczniemy lub je owa w coraz grubsze blasz-
ki glinowe; uorescencja wywoana przez preparat polonowy szybciej si zmniejsza ni
wywoana przez preparat radowy.
Jakkolwiek metod biemy badali, zawsze znajiemy, e energia promieniotwr-
cza nowych tych substancji promieniotwrczych jest znacznie wiksza ni uranu lub toru.
Tak np. w maej odlegoci iaaj one prawie natychmiastowo na klisz fotograczn,
gdy uran lub tor wymagaj goin ekspozycji. Ekran uoryzujcy ywo wieci pod
wpywem tych nowych substancji radioaktywnych, gdy adne nawet lady wiecenia nie
wystpuj po zblieniu uranu lub toru. Ich iaanie jonizujce jest rwnie okoo miliona
razy znaczniejsze od iaania uranu lub toru.
o kad ro ieniowania Badania wielu zykw (Becquerela, Meyera i Schweidle-
ra, Giesla, Villarda, Rutherforda, P. Curie'go) stwieriy, e promieniowanie substancji

- Badanie cia radioaktywnych


radioaktywnych skada si z trzech grup promieni, ktre za Rutherfordem odrni li-
terami , i .
)Promienie s baro sabo przenikliwe i, o ile si zdaje, stanowi najznaczniejsz
cz promieniowania; wyrniaj si one przez waciwe im prawa, wedug ktrych s
pochaniane przez ciaa. Pole magnetyczne odchyla je baro nieznacznie; pocztkowo
uwaane byy za niezdolne do podobnego odchylenia, a to dlatego, e stosowano zbyt sabe
pole magnetyczne. Odchylenie promieni odbywa si w sposb podobny do odchylenia
promieni katodalnych, tylko w kierunku przeciwnym, czyli tak samo, jak odchylenie
promieni kanaowych w rurce Crookesa.
) Promienie s w oglnoci mniej pochaniane ni poprzednie. Zbaczaj one rw-
nie ze swej drogi prostolinnej w polu magnetycznym w sposb podobny, jak to czyni
promienie katodalne.
) Promienie przenikaj z atwoci ciaa i nie zbaczaj w polu magnetycznym;
porwna je mona z promieniami Rntgena.
Promienie tej samej grupy mog mie zreszt rozmait zdolno przenikania i to
w granicach baro rozlegych, jak np. promienie .
Wyobramy sobie dowiadczenie nastpujce: rad umieszczony jest w wziutkim
zagbieniu, wydronym do gboko w bloku oowianym (g. ). Pczek promie-
ni prostolinny i mao rozchylony wybiega z wydrenia. Przypumy, e w przestrzeni
otaczajcej naczynie z radem utworzone zostao stae pole magnetyczne, baro silne,
prostopade do paszczyzny rysunku i skierowane do tyu rysunku. Trzy grupy promieni:
, i zostan w polu magnetycznym rozielone. Promienie o niezbyt wielkim
nateniu kontynuowa bd bieg swj po droe prostej bez ladu nawet zboczenia.
Promienie odchylone zostan w sposb podobny jak promienie katodalne i zakrel
w paszczynie rysunku lini koow, zmienn w do znacznych granicach dla poszcze-
glnych promieni. Jeeli blok oowiany umieszczony jest na kliszy fotogracznej AC, to
cz BC, na ktr padn promienie , ulegnie zmianie. Wreszcie promienie o bar-
o wielkim nateniu odchyl si zaledwie z lekka. Opisuj one w paszczynie rysunku
krzyw, ktrej promie krzywizny jest baro wielki; kierunek zboczenia jest wprost
przeciwny do kierunku odchylenia promieni .
Jeeli blok oowiany przykryjemy blaszk glinow (o gruboci , mm), promienie
bd zatrzymane w baro znacznej czci, promienie w iloci znacznie mniejszej,
gdy promienie przejd prawie bez zatrzymania.
ro ienie Becquerel bada je na droe radiogracznej, w sposb wskazany na
g. ; klisza fotograczna AC, z warstw czu na stronie grnej, zostaa przykryta pa-
pierem czarnym. Skoro pooono na nim naczynie oowiane z radem i skierowano pole
magnetyczne ku tyowi rysunku, a wic w ten sposb, e biegun dodatni (pnocny) lea
przed paszczyzn rysunku, a odjemny poza ni, na kliszy uformowaa si szeroka wstga
BC; jest to prawiwe widmo cige, ktre wskazuje, e pczek promieni skada si
z niezliczonej iloci rozmaicie odchylanych promieni pojedynczych. Jeeli elatyn kliszy
pokrywamy rozmaitymi ekranami (z papieru, szka, metali), to pewna cz widma znika;
promienie najbariej odchylane w polu magnetycznym, czyli te, ktrych drogi posia-
daj najmniejszy promie krzywizny, bd te najbariej pochaniane. Pocztek widma
na kliszy rozpoczyna si w pewnej odlegoci od rda promieniowania; im ekran jest
mniej przepuszczalny, tym odlego ta bariej wzrasta.
Promienie katodalne, jak to dowid Perrin, naadowane s elektrycznoci odjem-
n. Mog one, wedug dowiadcze Perrina i Lenarda, przenosi swj adunek elek-
tryczny poprzez opony metalowe, zczone z ziemi lub poprzez blaszki izolujce. We
wszystkich natomiast przypadkach, kiedy promienie katodalne s pochaniane, dostrzec
mona stae powstawanie elektrycznoci odjemnej w substancji wchaniajcej. Mymy

Bec ere ada e na dro e radio ra c ne [por.] Comptes rendus , , , ().


[przypis autorski]
ro ienie katoda ne ak to dowi d errin naadowane e ektryc no ci od e n [por.] Comptes ren-
dus , (); Annales de chimie et de physique () II, (). [przypis autorski]
o one wed do wiadc e errina i enarda r eno i w ad nek e ektryc ny o r e o ony eta owe
[por.] Lenard, Wiedemannsche Annalen, , (). [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


stwierili, e to samo dotyczy promieni radu, ktre rwnie naadowane s elektrycz-
noci odjemn. Wykonajmy dowiadczenie nastpujce: krek metalowy MM (g. )
poczony jest drutem t z elektrometrem i otoczony warstw izolujc, np. paran iiii;
cao mieci si w naczyniu metalowym , poczonym z ziemi. Z jednej ze stron
zarwno ciana metalowa, jak i warstwa izolujca s baro cienkie. Od tej to wa-
nie strony umieszczamy sl barow radonon , znajdujc si w naczyniu oowianym
. Promienie wysyane przez rad przenikaj blaszk metalow i warstw izolujc ;
pochania je krek i aduje si bez przerwy i stale elektrycznoci odjemn, ktr
stwieramy na elektrometrze i ktr mierzymy za pomoc kwarcu piezoelektrycznego.
Prd w ten sposb powstay jest baro saby. Warstwa chlorku baru radononego
silnie promieniotwrczego o powierzchni , cm, o gruboci , cm, daje prd okoo
10 amperw; grubo blaszki glinowej rwnaa si , mm, a grubo blaszki izolujcej
ebonitowej , mm.
Stosowalimy ow, mied i cynk jako materiay na krek , a ebonit i paran
do izolacji; rezultaty w kadym przypadku poszczeglnym byy podobne.
Prd si zmniejsza, jeeli oddalamy rdo promieniowania lub jeeli uyjemy sub-
stancji mniej promieniotwrczej.
Wykonalimy rwnie dowiadczenie przeciwne. Rynienk oowian (g. ) z ra-
dem umieszczalimy wewntrz materii izolujcej i poczylimy j z elektrometrem. Skrzyn-
ka metalowa zczona bya z ziemi.
W warunkach tych zauwaono za pomoc elektrometru, e rad aduje si dodat-
nio i adunek jego jest rwny co do wielkoci z adunkiem odjemnym w dowiadczeniu
poprzeajcem. Promienie radu przedostaj si przez cienk warstw izolacyjn
i przez blaszk metalow i unosz w przestrze elektryczno odjemn, gdy rad sam
elektryzuje si dodatnio.
Promienie radu nie bior uiau czynnego w tych zjawiskach, gdy pochaniane
s prawie w caoci ju przez niezmiernie cieniutkie warstwy izolacyjne. Sposb powyej
opisany nie nadaje si do rozpoznania adunku promieni polonu, s one bowiem baro
mao przenikliwe. Nie zauwaylimy adnej oznaki adunku elektrycznego w dowiad-
czeniach z polonem, ktry, jak wiadomo, wysya tylko promienie .
A wic zarwno promienie , jak i promienie katodalne, s promieniami przenosz-
cemi adunek elektryczny. Dotychczas nie poznano jeszcze adnego zjawiska, w ktrem
by elektryczno nie bya zwizana z materi. Mona zatem do promieni zastosowa t
sam teori, ktr zazwyczaj posugujemy si wzgldem promieni katodalnych. Wedug
tej teorii balistycznej, ktr sformuowa W. Crookes, a nastpnie dopeni i rozwin J.
J. Thomson, promienie katodalne zoone s z czstek niewymownie drobnych, nosz-
cych miy innymi nazw elektronw; wybiegaj one z katody z baro wielk prdko-
ci, naadowane s elektrycznoci odjemn. Mona przeto przypuci, e rad wyrzuca
w przestrze takie wanie czsteczki naelektryzowane odjemnie.
Ziarnko radu, zawarte w rurce o cianach cienkich i dobrze izolujcych elektrycz-
no, naadowuje si samo przez si do potencjau baro wysokiego. Wedug hipotezy
balistycznej potencja zwiksza si moe a do chwili, kiedy rnica potencjau pomi-
y wntrzem rurki a otaczajcemi rurk przewodnikami stanie si wystarczajc, aby
wstrzyma wybiegajce z radu elektrony i zwrci je z powrotem do rda promienio-
twrczego.
Przypadkowo wykonane zostao dowiadczenie nastpujce: drobna ilo radu bar-
o silnie radioaktywnego zamknita bya od duszego ju czasu w rurce szklanej. Aby
otworzy rurk, uczynilimy na niej kresk za pomoc noa do krajania szka. W teje
chwili usyszelimy wyranie trzask, jak od iskry elektrycznej. Obserwujc rurk pod lup
zauwaylimy, e rurka przebita jest w miejscu, gie ciana rurki bya ciesza wskutek
uczynionej kreski. Zjawisko mona w zupenoci porwna z przebaniem szka w bu-
telce lejdejskiej naadowanej zbyt mocno. Jeeli rurk szklan, zawierajc nieco radu,
zatopimy i pozostawimy przez czas duszy, to mona oczekiwa, e rurka pknie bez
adnej widocznej przyczyny zewntrznej.

y y twier i i e to a o dotyc y ro ieni rad [por.] P. i S. Curie, Comptes rendus, ,


(). [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


ad e t ierw y r ykade ciaa kt re ad e i a o r e i e ektryc no ci
Ze wzgldu na swe podobiestwo do promieni katodalnych promienie musz ulega
take wpywowi pola elektrycznego, czyli zbacza w polu elektrycznym ze swej drogi
prostolinnej. Podobne odchylenie zauwayli Dorn i Becquerel.
Przedstawmy sobie np. promie , ktry przebiega pomiy dwiema rwnolegymi
pytami metalowymi. Naadujmy pyty, a promie zbacza bie ku pycie dodatniej
i opisze parabol; po wyjciu z pola elektrycznego promie odbywa bie dalej drog
sw ju po linii prostej, stycznej do paraboli. Na kliszy fotogracznej ustawionej nie-
co dalej w poprzek promienia, znajdujemy miejsca, gie promie uderza przed i po
odchyleniu.
Oznaczmy odlego tych miejsc przez , dalej odlego kliszy od kondensatora przez
h, dugo pyt metalowych kondensatora przez , natenie pola elektrycznoci przez ,
mas elektronu przez , jego adunek przez e, a prdko przez . Moemy wyprowai
( + )
wzr nastpujcy = . Jeeli ten sam promie przepucimy teraz przez pole
magnetyczne o nateniu , to promie opisze krzyw (g. ) o promieniu krzywizny
, wtedy stosunek pomiy tymi wielkociami a wielkociami e, , przyjmie posta:
= . Eksperymentalnie znale moemy zarwno , jak i ; wskutek czego z obu
wzorw oblicza si ju atwo oraz stosunek e:m. Pomiary Becquerela day dla e/m
warto prawie rwn 10 absolutnych jednostek elektromagnetycznych, za dla liczb
1, 6 10 cm ( km) na sekund.
cilejsze pomiary Kaufmanna przekonay, e nie wszystkie promienie radu maj
jednakow prdko i stosunek e/m. Oto liczby otrzymane przez Kaufmanna:

e/m abs. jedn. elektr. magn. v cm/sek.


1, 865 10 0, 7 10 dla promieni katodalnych
(Simon)
1, 31 10 2, 36 10 dla promieni radu
(Kaufmana)
1, 17 10 2, 48 10 dla promieni radu
(Kaufmana)
0, 97 10 2, 59 10 dla promieni radu
(Kaufmana)
0, 77 10 2, 72 10 dla promieni radu
(Kaufmana)
0, 63 10 2, 83 10 dla promieni radu
(Kaufmana)

Z liczb tych wynika, e niektre promienie dosigaj prdkoci km na se-


kund, czyli prawie takiej samej, jak wiato.
Wiimy tedy, e w miar wzrastania prdkoci stosunek e/m si zmniejsza. Wedug
prac Thomsona ) i Townsenda jest prawdopodobne, e kada czsteczka, stanowica
promie posiada ilo elektrycznoci e rwn tej, jak jest naadowany atom wodoru
w elektrolizie, oraz e wszystkie czsteczki promieni jednakowy nosz na sobie adu-
nek. atwo wic jest teraz wyprowai wniosek, e masa wzrasta w miar tego, jak
wzrasta szybko. Std wyprowaono teori, e bezwadno czsteczek jest pochoe-
nia elektromagnetycznego i masa czsteczki jest co najmniej w czci mas pozorn, czyli
mas elektromagnetyczn. Teoria ta pozwoli moe z czasem oprze zasady mechaniki na
dynamice drobnych czsteczek materialnych naadowanych i bdcych w stanie ruchu.
orn a wa y odo ne odchy enie ro ieni w o e ektryc ny [por.] Abhandlungen der Natur-
forschenden Gesellscha, Halle , (). [przypis autorski]
Bec ere a wa y odo ne odchy enie ro ieni w o e ektryc ny [por.] Comptes rendus ,
(). [przypis autorski]
o iary Bec ere a day d a e warto [por.] Gttingen Nachrichten , zeszyt ; , z. ;
, z. ; Physikalische Zeitschri , (). [przypis autorski]
ci e e o iary a anna [por.] Philosophical Magazine, (), (). [przypis autorski]
ed ho ona Philosophical Magazine, (), (). [przypis edytorski]
ed own enda [por.] Philosophical Translations (A) , (). [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


ro ienie Uwaano je pocztkowo za niezdolne do odchylania si w polu magne-
tycznym lub elektrycznym. Niedawno temu Rutherford stwieri jednak, e dosta-
tecznie silne pole magnetyczne lub elektryczne odchyla je sabo, przy czym zachowuj
si one, jak gdyby byy pociskami, naadowanymi elektrycznoci dodatni i obdarzo-
nymi wielk prdkoci. Rutherford wywnioskowa ze swych dowiadcze, e prdko
promieni wynosi mniej wicej 2, 5 10 cm ( km) na sekund; stosunek za
e/m okaza si rwnym 6 10 .
Dowiadczenia Rutherforda potwieri Becquerel, ktry znalaz przy tym, e pro-
mienie polonu zachowuj si podobnie jak promienie radu, bowiem w tym samym
polu magnetycznym opisuj jednakowe krzywe. Rwnie zdaje si wypywa z dowiad-
czenia Becquerela, e wizka promieni nie jest zdolna do wytworzenia podobnego
widma magnetycznego, jak to czyni promienie , lecz zachowuje si, jakby wszystkie
odielne jej promienie byy jednakowo odchylane.
Wedug pomiarw Des Coudresa prdko promieni wynosi 1, 65 10 cm/sek,
a stosunek e/m = .
ro ieniowania tanc i radioaktywnych Rad wysya promienie , podobne do pro-
mieni kanaowych, dalej promienie , podobnie do katodalnych i wreszcie promienie .
Polon wyiela jedynie tylko promienie . Aktyn przypuszczalnie zachowuje si podob-
nie do radu, lecz badanie jego promieni nie zostao tak daleko posunite, jak promieni
radu. Co dotyczy substancji sabo radioaktywnych, to zarwno uran, jak i tor wyielaj
promienie oraz (Becquerel, Rutherford).
W wielkiej odlegoci od rda radiononego znajduj si jedynie promienie i .
Obecno promieni , niezbaczajcych w polu magnetycznym i niezwykle przenikliwych,
w promieniach radowych po raz pierwszy zauway Villard. Stanowi one zaledwie ma
czstk promieniowania cakowitego, mierzonego metod elektryczn.
Znacznie wiksza jednak cz promieniowania radu skada si z promieni , ktre
prawdopodobnie wysyane s przez warstw wierzchni substancji promieniotwrczej.
Jeeli bowiem zmienia si bie grubo warstwy promieniujcej, to, co prawda, na-
tenie promieniowania wzronie, lecz nie w tym co grubo stopniu; natomiast pro-
mieniowanie wzronie w stosunku do gruboci; promienie , idce z wntrza masy,
pochaniane s przez grne warstwy preparatu.
do no r enikania ro ieni Ciaa promieniotwrcze wysyaj promienie, ktre
przenikaj zarwno przez powietrze, jak i przez prni.
Odlego od rda radioaktywnego, do jakiej promienie dotrze mog w powietrzu,
dochoi do kilku nawet metrw. W niektrych dowiadczeniach podczas pomiarw
elektrycznych zauwaylimy wpyw rda promieniujcego na powietrze kondensatora
jeszcze w odlegoci do m. Na teje odlegoci zaobserwowalimy rwnie odiay-
wanie na ciaa uoryzujce i na klisz fotograczn. Podobne dowiadczenia wykonywa
jednak trzeba z substancjami silnie aktywnymi. Promieniowanie, ktre dochoi a do
takiej odlegoci od radu, zawiera zarwno promienie odchylane , jak i promienie ;
jednak ilo pierwszych znacznie przewaa.
Tymczasem najwiksza cz promieniowania, tj. promienie , z atwoci zostaje
wstrzymana przez powietrze i dochoi zaledwie do odlegoci cm od rda. Promie-
niowanie polonu zauway si daje zaledwie do odlegoci cm.
Jeszcze silniejsza zaznaczy si rnica, jeeli uyjemy ekranw staych zamiast powie-
trza. Niektre promienie wysyane przez rad zdolne s przenika przez warstw oowiu
lub szka gruboci kilku nawet centymetrw. S to niesychanie przenikliwe promienie;
praktycznie nie zdoano osign cakowitego ich pochonicia przez jakikolwiek ekran.
Przekonalimy si, e blacha oowiana o gruboci , cm przepuszcza do znaczn ilo
promieni . Natomiast promienie nie s prawie wcale przepuszczane przez ekrany sta-

ther ord twier i e do tatec nie i ne o e a netyc ne e ektryc ne odchy a e ro ienie


[por.] Physikalische Zeitschri , (). [przypis autorski]
do wiadc enia ther orda otwier i Bec ere [por.] Comptes rendus , , (). [przypis
autorski]
ecno ro ieni w ro ieniach radowych o ra ierw y a wa y i ard [por.] Comptes
rendus , (). [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


e. Promienie polonu, skadajce si jedynie z promieni , baro atwo s pochaniane
i przecho co najwyej przez cieniutkie ekrany.
Jeeli, jak to uczyni Villard, na szereg klisz fotogracznych pucimy promienie radu,
to wizka promieni niezaginanych i przenikliwych przejie przez wszystkie klisze,
znaczc na kadej z nich sw obecno, gdy promienie tylko na pierwszej kliszy swj
lad zostawi. W powyszym dowiadczeniu promienie dlatego nie odiaay na drug
klisz, e zostay podczas przejcia przez pierwsz rozproszone na wszystkie strony.
Promienie katodalne rozpraszane s z atwoci przez ekrany; rozpraszanie jest tym
sabsze, im grubo ekranu jest mniejsza; podczas przejcia przez ekrany baro cienkie
kierunek pczka wychocego staje si ju przedueniem pczka wpadajcego.
Promienie radu zachowuj si w sposb analogiczny, cho ulegaj rozproszeniu
nieco trudniej ni katodalne; te ostatnie zostaj rozproszone ju przez ekrany glino-
we o gruboci zaledwie , mm; tymczasem te promienie radu, ktrych szybko
jest najmniejsza, s do silnie rozpraszane przez ekran glinowy o gruboci dopiero ,
mm, podczas gdy cz promieni baro przenikliwych i sabo zaginanych (promienie
o wielkiej szybkoci) przechoi przez ten ostatni ekran bez adnej zmiany; promienie
takie mog przenika przez warstw parany grub na kilka centymetrw, nie ulegajc
wcale rozproszeniu. Powietrze rwnie iaa na promienie radu rozpraszajco: ia-
anie daje si odczuwa zwaszcza na promieniach silnie odchylanych; w ogle jednak
powietrze daleko sabiej rozprasza promienie ni ciaa stae, i dlatego promienie mog
przenika przez powietrze na kilka nawet metrw.
iaanie oni ce ro ieni rad na ciec e Pan Curie przekona si, e promienie
radu oraz promienie Rntgena, przechoce przez ciecze dielektryczne, uielaj im,
podobnie jak to czyni z powietrzem, wasno przewoenia prdu elektrycznego, lubo
w baro sabym stopniu; oto dowiadczenie (g. ). Ciecz badan wlewamy do naczynia
metalowego , a nastpnie zanurzamy w cieczy cylinderek mieiany B. Oba te
naczynia su jednoczenie jako elektrody.
Pierwsze z nich adujemy do pewnego potencjau za pomoc baterii aku-
mulatorw, od ktrych drugi biegun zczony jest z ziemi. Cylinder B jest poczony
z elektrometrem. Jeeli prd przechoi przez ciecz, elektrometr utrzymujemy na ze-
rze za pomoc kwarcu piezoelektrycznego. Cylinder B jest otoczony innym ,
poczonym z ziemi, i nie pozwalajcym na przechoenie prdu elektrycznego przez
powietrze. Rurk z sol barow radonon opuszczamy na dno cylindra B. Promienie
radu iaaj na pyn poprzez szko rurki i poprzez ciank metalow. Mona rwnie
rurk z radem umieci pod ciank .
Zwikszanie przewodnictwa zarwno pod wpywem promieni radu, jak i promieni
Rntgena, zdaje si by wasnoci ogln wszystkich cieczy.
Liczby nastpujce, pomnoone przez 10 , daj przewodnictwo w odwrotnych
omach dla cm. Dwusiarczek wgla ; eter naowy ; amylen ; czterochlorek w-
gla ; benzyna ; powietrze cieke ,; olej wazelinowy ,. W cigu bada okazao si,
e promieniowanie radu nie zmienia swej wartoci ze zmianami temperatury i posiada
j nawet w temperaturze powietrza ciekego. Fakt ten stwierony zosta bezporednio
przez pomiary.
ore cenc a i wiecenie Pod wpywem promieni nowo odkrytych substancji radioak-
tywnych niektre ciaa uoryzuj. Objaw ten odkrylimy, iaajc promieniami polonu
poprzez blaszk glinow na warstw platynocyjanku baru. Zjawisko podobne daje si
jeszcze atwiej wywoa wystarczajco silnym radononym preparatem barowym. Jee-
li preparat jest baro silnie promieniotwrczy, to i uorescencja jest baro pikna.
Wielka ilo cia zdolna jest do fosforescencji lub uorescencji pod wpywem promieni
Becquerela.

an rie r ekona i e ro ienie rad ora ro ienie nt ena r echo ce r e ciec e die ektryc ne
ie a i wa no r ewo enia r d e ektryc ne o [por.] Comptes rendus, lutego . [przypis
autorski]
o (daw.) chocia. [przypis edytorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Bary stwieri, e sole metali alkalicznych i ziem alkalicznych, uoryzujce od pro-
mieni wietlnych i promieni Rntgena, uoryzuj rwnie gdy padn na nie promienie
radu. Zaobserwowano rwnie uorescencj papieru, baweny, szka itp., znajdujcych
si w ssietwie radu. Pomiy rozmaitymi roajami szka, najosobliwiej wieci szko
z Turyngii. Metale natomiast, o ile si zdaje, niezdolne s do wiecenia pod wpywem
tych promieni.
Platynocyjanek baru najlepiej si nadaje do bada nad promieniowaniem cia ra-
dioaktywnych metod uoroskopow, bowiem moe stwiera obecno radu jeszcze
z odlegoci przewyszajcej m.
Siarczek cynku fosforyzujcy wieci od promieni radu niezwykle silnie i zachowuje
swe wiecenie jeszcze przez pewien czas po usuniciu substancji promieniotwrczej. Na-
wet wtedy ciaa mog uoryzowa, kiedy odielone s od radu ekranem. Obserwowali-
my wiecenie platynocyjanku baru, kiedy miy nim a radem stan czowiek. Jednake
zjawisko to objawia si bez porwnania silniej, skoro substancja wiecca znajduje si tu
przed radem i nie jest od niego odielona przez adne ciao stae.
Wszystkie roaje promieni radu zdolne s do wywoania uorescencji. Aby zaob-
serwowa wpyw promieni polonu, naley go umieci przed samym prawie ciaem u-
oryzujcem, unikajc stawiania miy nimi ekranw staych, a jeeli jest to konieczne,
to uy trzeba ekranw baro cienkich.
wiecenie substancji uoryzujcych, wystawionych na wpyw cia promieniotwr-
czych, zmniejsza si z czasem. Jednoczenie sama substancja uoryzujca ulega prze-
mianie. Przytoczmy kilka przykadw. Promienie radu zamieniaj platynocyjanek baru
w odmian brunatn, mniej wiecc; podobnie wpywaj promienie Rntgena, jak to
zauway i opisa Villard. Zmieniaj one rwnie siarczan uranylu i potasu, nadajc mu
zabarwienie te. Platynocyjanek baru, zmieniony w sposb powyszy, regeneruje si
czciowo pod iaaniem wiata.
Szko uoryzuje od radu; powoli jednak zabarwia si na brunatno lub oletowo,
a jednoczenie traci na sile wiecenia. Jeeli podobnie zmienione szko ogrzejemy, to od-
barwi si, wyielajc jednoczenie wiato; a wtedy oyskuje normaln sw zdolno
uorescencji. Siarczek cynku, wystawiony na wpyw promieni przez czas pewien ulega
zmianie i traci powoli na wasnoci fosforyzowania, jak od promieni radu, tak i od wia-
ta. Diament fosforyzuje, kiedy upadn na promienie radu; moe on by w ten sposb
odrniony od imitowanych, ktrych wiecenie w tym razie jest baro sabe.
Wszystkie zwizki baru radononego wiec same przez si. Sole chlorowcowe w sta-
nie bezwodnym i suchym wysyaj wiato szczeglnie mocne. wiecenie podobne nie
moe by co prawda wiiane podczas dnia penego, lecz atwo je zaobserwowa o zmro-
ku lub w miejscach owietlonych gazem. wiato wysyane przez preparaty stone bywa
nawet tak silne, e przy nim czyta mona. Podkreli trzeba, e tu substancja wie-
ci w caej masie, podczas gdy w zwykej substancji fosforyzujcej wiato wypywa tylko
z tej czci powierzchni, jaka uprzednio zostaa owietlona. W powietrzu wilgotnym sub-
stancje radonone trac znacznie na sile wiecenia, lecz po wyschniciu wracaj do normy.
wiecenie, o ile si zdaje, jest nieznikome. Po kilku jeszcze latach nie znaleziono adnej
zmiany widocznej w wieceniu sabo promieniotwrczego preparatu, przechowywanego
w ciemnym miejscu w rurce zalutowanej. Natomiast chlorek baru radonony o baro
znacznej promieniotwrczoci i silnym wieceniu zmienia swe zabarwienie w cigu kilku
miesicy; wiato staje si oletowawe i do znacznie si osabia; jednoczenie produkt
ulega zmianie; jeeli go rozpucimy w woie i odparujemy roztwr, to preparat oy-
skuje z powrotem dawne swe wiato.
Roztwory soli baru radononego, zawierajce du ilo radu, wiec rwnie; zjawisko
to obserwowa mona najlepiej w naczyniu z platyny, ktra sama nie wieci i pozwala
spostrzec sabe nawet wiecenie roztworu.

Bary twier i e o e eta i a ka ic nych ory [por.] Comptes rendus, CXXX, ,


s. . [przypis autorski]
wi ki ar radono ne o wiec a e r e i [por.] Curie, Societe de Physique, marca ; Giesel,
Wiedemannsche Annalen, LXIX, s. . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Jeeli roztwr soli barowej radononej wyieli krysztay, to wiec one wewntrz
pynu. Giesel wytworzy platynocyjanek baru radonony. Po wykrystalizowaniu sl ta
miaa wygld zwykego platynocyjanku baru, lecz wiecia silnie. Powoli zacza si za-
barwia na brunatno, a jednoczenie krysztay staway si dwubarwne i wieciy daleko
sabiej, cho promieniotwrczo sw zwikszyy Platynocyjanek radu przygotowany
przez Giesela zmienia si znacznie szybciej jeszcze.
Zwizki radu s wic pierwszym przykadem substancji samoistnie wieccej.
y ie anie cie a r e o e rad Curie i Laborde znaleli, e o e rad wy ie a
cie o ta e i nie iennie. Wskutek tego sole radu posiadaj temperatur wysz od tem-
peratury otoczenia. Rnica temperatury zaley oczywicie od izolacji cieplnej soli radu
i moe wynosi kilka stopni; mona j zatem stwieri za pomoc zwykego termome-
tru.
Wemy dwa naczynia izolujce wzgldem ciepa za pomoc prni (izolatory Dewara)
i zupenie podobne. W jednym umieszczamy zalutowan rurk szklan, zawierajc de-
cygramw bromku radu; w drugim umieszczamy podobn rurk zawierajc jakiekolwiek
ciao nieradioaktywne, np. chlorek baru (g. ). Dwa termometry, ktrych rezerwuary s
umieszczone tu koo rurek, wskazuj temperatur. Otwr izolatorw jest zatkany wat.
Kiedy rwnowaga temperatur jest ustalona, termometr znajdujcy si w naczyniu zawie-
rajcem rad wskazuje temperatur wysz, anieli drugi termometr; rnica temperatur
jest niezmienna i wynosia w opisanym dowiadczeniu .
Ilo ciepa wyielana przez rad w oznaczonym czasie moe by zmierzona za pomoc
kalorymetru lodowego Bunsena. Jeeli umiecimy w tym kalorymetrze rurk szklan
zalutowan, zawierajc sl radu, to kalorymetr wskazuje sta produkcj ciepa, ktra
ustaje, skoro tylko oddalimy rad. Z pomiarw wynika, e kady gram radu wyiela przez
goin okoo maych kaloryj. A zatem rad wyiela przez kad goin ilo ciepa
wystarczajc, aby stopi rwn mas lodu; za atom-gram (g) radu wyiela przez
goin kaloryj, czyli ilo ciepa niewiele mniejsz od tej, jaka jest wyielana
przez spalenie atomu grama-wodoru ( g).
Jeeli zwaymy, e rad wyiela tak znaczn ilo ciepa nie iennie i e stan jego nie
ulega widocznej zmianie chemicznej przez lat kilka, to musimy przyzna, e podobne zja-
wisko nie daje si wytumaczy przez adn zwyk reakcj chemiczn. Mona przypuci,
e wyielanie ciepa jest zwizane z r ek tacanie ato rad , ktre to przeksztacanie
zreszt musielibymy uwaa za baro powolne. Gdyby tak si rzecz miaa, to wynikao-
by std, e iloci energii, ktre wcho w gr podczas tworzenia si lub przeksztacania
atomw, s ogromne i przewyszaj wszystkie te, ktre nam s znane.
Mona rwnie zmierzy ilo ciepa wyielan przez rad, zuytkowujc j do zamie-
nienia w par gazu skroplonego i mierzc objto wyielonego gazu. Mona wykona to
dowiadczenie z chlorkiem metylu (w temperaturze - C). Pp. Dewar i Curie wykonali
to samo dowiadczenie ze skroplonym tlenem (w -) i ze skroplonym wodorem (w -
). Wodr skroplony nadaje si szczeglniej do tego dowiadczenia. Izolator Dewara
(g. ) zawiera skroplony wodr i komunikuje si za pomoc rurki t z epruwetk pen
wody . Izolator zanurzony jest w wodorze ciekym . W tych warunkach wyiela-
nie si gazu nie odbywa si wcale w izolatorze . Jeeli wprowaimy do wodoru ciekego
rurk szklan zalutowan, zawierajc decygramw bromku radu, zauwaymy stae
wyielanie si gazu i zbieramy go cm na minut.
Staa sl radu wieo przygotowana wyiela wzgldnie niewiele ciepa; ale z czasem
produkcja ciepa wzrasta i dy do wartoci staej, ktra zostaje osignita po dwu mie-
sicach. Jeeli rozpucimy sl radu w woie i zamkniemy roztwr w zalutowanej rurce
szklanej, to roztwr wyiela z pocztku mao ciepa; ale produkcja wzrasta z czasem
i dy do wartoci staej, ktra zostaje osignita po miesicu mniej wicej i ktra jest
taka sama, jak dla soli radu w stanie staym.
Kiedy rad si znajduje w kalorymetrze Bunsena, niektre promienie baro przeni-
kliwe przecho przez rurk i kalorymetr i nie zostaj pochonite. Jeeli rurk z radem
ie e wytwor y atynocy anek ar radono ny [por.] Giesel, Wiedemannsche Annalen, LXIX,
s. . [przypis autorski]
rie i a orde na e i e o e rad wy ie a cie o ta e i nie iennie [por.] Comptes rendus,
marca . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


obwiniemy blaszk oowian o gruboci mm, to zatrzymamy najwiksz ilo tych pro-
mieni. Ilo ciepa wyielonego wzrasta wtedy o C. A zatem energia wyielana przez
rad w postaci promieni przenikliwych nie jest nieznaczna.
ywy che ic ne owodowane r e nowe tanc e ro ieniotw rc e a arwienie
Promienie wyielane przez substancje silnie promieniotwrcze, powodowa mog pewne
zmiany w ciaach, pewne reakcje chemiczne. Pomiy innymi wywouj np. zabarwienia
szczeglne szka i porcelany. Zabarwienie bywa w oglnoci brunatne lub oletowe i jest
baro silne; wystpuje ono w samej masie i pozostaje po usuniciu radu. Wszystkie
szka zabarwiaj si po czasie mniej lub wicej dugim; obecno oowiu w szkle nie jest
potrzebna. Fakt powyszy porwna mona z faktem zabarwiania si po pewnym czasie
cian gruszki do wytwarzania promieni Rntgena.
Giesel okaza, e krysztay haloidkw metali alkalicznych (np. sl kuchenna) zabar-
wiaj si pod wpywem radu w sposb podobny, jak od promieni katodalnych. Giesel
rwnie stwieri, e podobnego roaju zabarwienie powstaje, kiedy sole te umiesz-
czone zostan w parze sodu.
Studiowaam sama zabarwienie caego szeregu rnych gatunkw szkie o znanym
skaie. Nie zaobserwowaam przy tym znacznych zmian w ich zabarwieniu, ktre bywa
przewanie oletowe, te, brunatne lub szare; o ile si zdaje powstaje ono w obecnoci
metali alkalicznych w szkle.
Sole czyste, krystaliczne metali alkalicznych daj zabarwienia bariej rnorodne
i bariej ywe; sl, pierwotnie biaa, przechoi w niebiesk, zielon, to-brunatn
itp.
P. Becquerel dowid, e fosfor biay zamienia si w fosfor czerwony pod wpywem
promieni radu. Papier zostaje rwnie nadwerony i zabarwiony od radu. Staje si on
kruchy, poiurawiony jest przy tym jak sito.
W pewnych warunkach w bliskoci preparatu radowego baro czynnego spostrzec
si daje powstawanie ozonu. Promienie, ktre wycho z rurki szklanej zatopionej i za-
wierajcej rad, nie powoduj tworzenia si ozonu w powietrzu. Przeciwnie, dopiero po
otworzeniu rurki rozchoi si silny zapach ozonu; ten ostatni zawsze powstaje, ilekro
powietrze zetknie si bezporednio z radem; wystarczy komunikacja przez wziutki nawet
kanalik. Zdaje si, e powstawanie ozonu jest w zwizku z rozchoeniem si promie-
niotwrczoci wzbuonej, o ktrej pniej bie mowa.
Substancje radonone, o ile si zdaje, zmieniaj si z czasem, prawdopodobnie pod
wpywem swego wasnego promieniowania. Wiielimy ju poprzednio, e krysztay
chlorku baru radononego, bezbarwne w chwili powstawania, staj si stopniowo ty-
mi, pomaraczowymi lub rowymi. Zabarwienie to znika po rozpuszczeniu. Chlorek
baru radonony wyiela zwizki tlenowe chloru, bromek za wyiela brom.
Sole czystego radu zdaj si ulega tym samym transformacjom, jakie dotycz prepa-
ratw z sol barow radonon. Charakterystyczne jest to, e krysztay chlorku wyie-
lone z roztworu kwanego nie zabarwiaj si w czasie, w jakim zwykle krysztaki chlorku
baru, bogate w rad, silnie zmieniaj sw barw.
er o ine cenc a Niektre ciaa, jak np. uspat, wiec, kiedy si je ogrzeje. Zjawi-
sko podobne nazywa si termoluminescencj, czyli wieceniem wskutek ogrzania. Zdol-
no podobna wyczerpuje si po pewnym czasie, lecz zjawia si z powrotem skoro ciaa
zostan poddane iaaniu iskry lub promieni radu. W trakcie ogrzewania uspat ulega
transformacji, ktrej towarzyszy wyielanie wiata. Pod wpywem natomiast promie-
ni radu zmiana nastpuje w kierunku przeciwnym i towarzyszy jej rwnie wyielanie
wiata. Zjawisko podobne ma miejsce, kiedy szko wystawimy na iaanie promieni
radu; pod ich wpywem szko ulega transformacji, czego dowodem jest zabarwienie, ja-
kie zjawia si i powiksza stopniowo. Jeeli teraz ogrzejemy szko, podobnie zmienione,
zajie transformacja odwrotna; zabarwienie zniknie i zjawisku towarzyszy bie wy-

ro ienie wy ie ane r e tanc e i nie ro ieniotw rc e wywo n a arwienia c e ne ka


i orce any [por.] P. i M. Curie, Comptes rendus, CXXIX, , s. . [przypis autorski]
ie e oka a e kry tay ha oidk w eta i a ka ic nych n k chenna a arwia i od w ywe rad
[por.] Giesel, Socit de Physique allemande, stycze . [przypis autorski]
awi ko odo ne na ywa i ter o ine cenc [por.] Becquerel, Rapports au Congrs de Phy-
sique, . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


ielanie si wiata. Zdaje si baro prawdopodobnym, e mamy tu do czynienia z jak
modykacj natury chemicznej i e wytwarzanie si wiata zwizane jest z t modykacj.
Moliwe jest rwnie, e zjawisko uorescencji pod wpywem promieni radu oraz
wiecenie preparatu radononego s take zwizane ze zjawiskiem chemicznej lub zycznej
przemiany substancji wieccej.
y ie anie a w wo ec o i rad . Roztwr bromku radu wyiela stale gazy. Gazy
te s to przewanie wodr i tlen, a skad mieszaniny jest bliski skadu wody; mona wic
si, e woda rozkada si wobec soli radowych.
Sole radu w stanie staym (chlorek, bromek) wyielaj take nieustannie gazy. Gazy
te wypeniaj przestrzenie miy czsteczkami soli i wyielaj si do obcie, gdy si
j rozpuszcza. Mieszanina gazowa zawiera wodr, tlen, dwutlenek wgla i hel. Wedug
Ramsay'a widmo tych gazw przedstawia take kilka prkw niewiadomego pochoe-
nia.
W rurce szklanej zalutowanej, zawierajcej bromek radu, cinienie gazu zwiksza si
stopniowo i rurka taka moe eksplodowa pod wpywem sabego ogrzania.
adio ra a iaanie radiograczne nowych substancji promieniotwrczych jest nie-
zwykle silne. W kadym jednak razie sposb operowania polonem i radem jest w zasa-
ie odmienny. Polon iaa tylko w zupenie bliskiej odlegoci od kliszy; ekrany stae
znacznie zmniejszaj ten wpyw; praktycznie niszczy go ju ekranik baro cienki (np.
szklany o gruboci mm). Rad natomiast wywouje skutki podobne z odlegoci znacz-
nie wikszej. iaanie radiograczne promieni radu mona zaobserwowa z odlegoci
przechocej m i nawet wtedy, gdy substancja radonona zawarta jest w rurce szkla-
nej. Promieniami w warunkach tych czynnymi s grupy i . Z powodu rozmaitej ich
zdolnoci przenikania przez ciaa otrzyma mona podobne radiogramy, jak za pomoc
promieni Rntgena. Metale s w oglnoci nieprzezroczyste za wyjtkiem glinu, ktry
do atwo przepuszcza te promienie. Natomiast nie ma znacznej rnicy w przezroczy-
stoci pomiy tkank misn a kostn. Mona iaa z wielkiej odlegoci i posikujc
si przy tym rdem o baro maych wymiarach; radiogramy otrzymuje si wwczas
baro delikatne. Dobrze jest dla zwikszenia wyrazistoci radiogramu skierowa w bok
promienie przy pomocy pola magnetycznego i iaa samymi tylko promieniami .
Promienie , przechoc przez przedmiot radiografowany, ulegaj pewnemu rozprosze-
niu, przez co kontury przedmiotu na kliszy staj si mniej wyranymi. Po usuniciu pro-
mieni , trzeba naturalnie czas ekspozycji kliszy znacznie przeduy, lecz za to otrzymuje
si znacznie lepsze rezultaty. Dla zdjcia radiogramu z przedmiotu, np. z portmonetki,
przy pomocy kilku centygramw soli radowej, zawartej w rurce szklanej i umieszczonej
w odlegoci m od pyty czuej, przed ktr znajduje si przedmiot, trzeba duo czasu
(g. ). Natomiast z odlegoci cm od pyty to samo rdo daje podobny skutek ju
w cigu goiny. W bezporednim ssietwie preparatu promieniotwrczego obraz na
kliszy powstaje natychmiastowo.
k tki o o ic ne Promienie radu iaaj na naskrek. Wpyw ten, spostrzeo-
ny przez Walkhoa, potwierony zosta przez Griesela, a pniej przez Becquerela i P.
Curie.
Jeeli na skrze umiecimy cienk torebk z celuloidu lub z kauczuku, zawierajc sl
radow silnie promieniotwrcz, i pozostawimy przez czas pewien, to na skrze ukae si
zaczerwienienie albo zaraz lub te dopiero po pewnym czasie, tym duszym, im promie-
niotwrczo preparatu bya sabsza lub iaanie krtsze; plama ta czerwona zjawia si
w miejscu, ktre wystawione byo na iaanie promieni. Nadwerenie skry podobne
jest do oparzelizny. W niektrych razach tworzy si pcherz. Jeeli ekspozycja trwaa na-
zbyt dugo, to powstaje rana, gojca si niezwykle dugo. W jednym z dowiadcze p. Cu-
rie pooy sobie na ramieniu preparat wzgldnie sabo promieniotwrczy i przetrzyma
go w cigu goin. Zaczerwienienie ukazao si prawie natychmiastowo; nieco p-

wy ie anie a w wo ec o i rad [por.] Giesel, Berichte der Deutschen Chemischen Gesellscha,


, s. ; Ramsay i Soddy, Physikalische Zeitschri, wrzenia . [przypis autorski]
yw ten iaania ro ieni rad na na k rek o tr e ony r e a kho a otwier ony o ta r e
rie e a a nie r e Bec ere a i rie [por.] Walkho, Photographische Rundschau, paiernik
; Giesel. Berichte der Deutschen Chemischen Gesellscha, XXIII; Becquerel i Curie, Comptes rendus,
CXXXII, s. . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


niej ukazaa si rana, ktra goia si przez miesice. Naskrek zosta cakiem zniszczony
i zaledwie baro powolnie z trudnoci odnawia si, pozostawiajc jednak widoczn bli-
zn. Oparzelizna od radu iaajcego na skr w cigu goiny zjawia si dopiero po
dniach; powsta bbel, ktry zagoi si dopiero po dniach. Inna znw oparzelizna od
radu, iaajcego w cigu jedynie minut, zjawia si dopiero po miesicach w postaci
plamy czerwonej ze skutkiem nieznacznym. Rad powoduje zmiany podobne na skrze
nawet poprzez metale, lecz skutek bywa sabszy. Dla uchronienia si od wpywu radu,
naley unika starannie zatrzymywania preparatu radowego na sobie przez czas duszy,
lub te zamyka go w skrzynce oowianej.
Wpyw promieni radu na skr bada dr Danlos w szpitalu w. Ludwika, celem za-
stosowania do leczenia niektrych chorb skrnych, podobnie jak to si praktykuje za
pomoc promieni Rntgena lub ultraoletowych. Rezultaty wypady zachcajco; na-
skrek czciowo zniszczony od radu odrasta z powrotem w stanie zdrowym.
iaanie radu przenika gbiej od iaania wiata, a przy tym sama metoda jest
daleko prostsza ni ze wiatem lub promieniami Rntgena.
Griesel zaobserwowa wpyw na licie rolin, ktre kn i widn od iaania radu.
Ten sam badacz odkry rwnie fakt nastpujcy. Jeeli preparat radonony umieci-
my w bliskoci powieki zamknitej lub na skroni, to w oku powstanie wraenie wiata,
ktre zapenia cae wntrze oka. Zjawisko badane byo przez Himstedta i Nagla. Ucze-
ni ci stwierili, e substancje oka fosforyzuj pod wpywem promieni radu, i to wanie
jest powodem wiata odczuwanego. lepi z siatkwk nienaruszon wraliwi s na pro-
mienie radu, podczas gdy lepi z siatkwk chor nie odczuwaj wcale wrae wietlnych,
powodowanych przez rad. Promienie radowe utrudniaj lub tamuj rozwj mikrobw,
lecz wpyw ten nie jest zbyt silny. Niedawno temu p. Danysz stwieri, e promienie
radowe iaaj energicznie na re pacierzowy i na mzg. Po goinnym wystawieniu
na promienie radu nastpuje u zwierzt parali i zwykle umieraj one w cigu dni kilku.
yw te erat ry na ro ieniowanie Niewiele jest jeszcze do powieenia o zale-
noci promieniotwrczoci cia od temperatury. Wiemy ju, e promieniowanie pozo-
staje bez zmiany w niskiej nawet temperaturze. P. Curie umieci w powietrzu ciekym
rurk szklan, zawierajc chlorek baru radonony. wiecenie substancji nie ustpowao
w tych warunkach. W chwili, kiedy rurk wydobywa z orodka zimnego, wydawao si
nawet, jakoby bya bariej wiecca ni w temperaturze zwykej. W temperaturze po-
wietrza ciekego rad w dalszym cigu pobua do uorescencji siarczan uranylu i potasu.
P. Curie przekona si na zasaie pomiarw elektrycznych, e promieniowanie, mierzo-
ne w pewnej odlegoci od rda promieniotwrczoci, okazuje t sam moc niezalenie
od tego, czy rad posiada temperatur zwyk czy te temperatur powietrza ciekego.
W dowiadczeniach tych rad by umieszczony na dnie rurki; przez otwr grny pro-
mienie wychoiy i przenikay przez warstw powietrza do wntrza kondensatora. Ot
mierzono wpyw promieni na przewodnictwo powietrza w kondensatorze, czy to pozo-
stawiajc rurk w powietrzu zwykym, czy te zanurzajc j w powietrzu skroplonym.
Rezultaty badania okazay si jednakowe w obu przypadkach.
Ogrzanie radu nie moe nigdy zniszczy cakowicie jego promieniotwrczoci. Chlo-
rek baru radonony, ogrzany a do stopienia (okoo ), zachowuje promieniotwr-
czo i wiecenie. W kadym jednak razie dugie iaanie temperatury podwyszonej
pociga za sob czasowe obnienie promieniotwrczoci; obnienie to jest baro znacz-
ne i wynosi moe % cakowitego promieniowania; przy tym stosunkowo mniej traci
si promieni pochanianych ni promieni przenikliwych, ktre s prawie zupenie znisz-
czone podczas ogrzewania. Po pewnym czasie promieniotwrczo substancji wraca do
e e i re arat radono ny ie ci y w i ko ci owieki a kni te na kroni to w ok ow tanie wra enie
wiata [por.] Giesel, Naturvorscherversammlung, Monachium, . [przypis autorski]
awi ko o awiania i wiata od a kni t owiek na k tek ie c eni w i ko ci re arat radono
ne o adane yo r e i tedta i a a [por.] Annalen der Physik, IV, . [przypis autorski]
ro ienie radowe tr dnia ta ro w ikro w [por.] Aschinas i Caspari, Annalen der Phy-
sik, VI, , s. . [przypis autorski]
any twier i e ro ienie radowe iaa ener ic nie na r e acier owy i na [por.]
Danysz, Comptes rendus, lutego . [przypis autorski]
rie ie ci w owietr cieky r rk k an awiera c ch orek ar radono ny [por.]
Societe de Physique marca . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


stanu, jaki miaa przed ogrzaniem, lecz nastpuje to dopiero po miesicach od czasu
ogrzania.

ie anie ro ieniotw rc o ci ciao nat ry we niec ynny W cigu naszych bada


nad substancjami promieniotwrczymi p. Curie i ja zauwaylimy, e wszystkie ciaa
staj si promieniotwrczymi, skoro przez pewien czas przebywa bd w ssietwie soli
radononej. W pierwszej naszej publikacji o tym przedmiocie staralimy si dowie, e
radioaktywno, w ten sposb powstaa w ciaach z natury swej nieczynnych, nie polega na
przeniesieniu i osaaniu pyu promieniotwrczego na powierzchni cia. Potwieraj to
nie tylko cae szeregi dowiadcze, lecz take prawa, wedug jakich promieniotwrczo,
wywoana w ciaach pierwotnie nieczynnych, znika, kiedy usunie si je spod wpywu radu.
Nowemu temu zjawisku nadalimy nazw ro ieniotw rc o ci w one (induko-
wanej).
W badaniach posugiwalimy si blaszkami z rnych substancji i umieszczalimy je
w pobliu soli radononej; nastpnie mierzylimy ich promieniotwrczo wzbuon za
pomoc metody elektrycznej. W taki sposb doszlimy do twiere nastpujcych:
. Promieniotwrczo blaszki wystawionej na wpyw radu powiksza si wraz z cza-
sem ekspozycji, zbliajc si asymptotycznie do pewnej granicy.
. Promieniotwrczo blaszki aktywowanej przez rad i nastpnie usunitej spod jego
wpywu, znika po kilku dniach, zbliajc si asymptotycznie do zera.
. Promieniotwrczo wzbuona przez jeden i ten sam produkt radonony w roz-
maitych blaszkach nie zaley od natury blaszek; szko, papier, metale aktywuj si jed-
nakowo silnie.
. Promieniotwrczo wzbuona w jednej i tej samej blaszce przez rozmaite sole
radonone przyjmuje warto graniczn tym wysz, im sl jest bariej aktywna.
Wkrtce potem Rutherford ogosi, e zwizki toru s rwnie zdolne do wzbu-
ania promieniotwrczoci w ciaach; przy czym odnalaz te same co powyej prawa,
a jednoczenie zauway fakt baro znamienny, e ciaa naelektryzowane odjemnie ak-
tywuj si silniej ni inne. Rutherford rwnie zaobserwowa, e powietrze przepuszczone
nad tlenkiem toru, zachowuje w cigu minut znaczne jeszcze przewodnictwo i w tym
stanie uiela promieniotwrczoci substancjom nieczynnym, a nade wszystko naado-
wanym odjemnie. Rutherford dla wytumaczenia objaww powyszych przyj, e zwizki
torowe, a zwaszcza tlenek, wyielaj szczeglniejszego roaju e anac ro ieniotw r
c , ktr moe uprowaa prd powietrza i ktra naadowana jest dodatnio. Emanacja
ta ma by przyczyn promieniotwrczoci wzbuonej.
Dorn powtrzy z sol barow dowiadczenia wykonane przez Rutherforda nad
tlenkiem toru i stwieri jego spostrzeenia. Debierne przekona si, e aktyn wzbua
siln promieniotwrczo w ciaach umieszczonych obok niego. Podobnie jak dla toru,
prd powietrza unosi ze sob promieniotwrczo.
ktywowanie w r e tr eni a kni te Jeeli dowiadczenie nad wzbuaniem pro-
mieniotwrczoci za pomoc radu wykonywa biemy na wolnym powietrzu, to otrzy-
mamy rezultaty niejednakowe. P. Curie i Debierne zauwayli natomiast, e zjawisko to
przebiega prawidowo i zawsze w tene sam sposb, jeeli odbywa si w naczyniu za-
mknitym, a jednoczenie promieniotwrczo wzbuona jest intensywniejsza. Niechaj
substancja promieniotwrcza znajie si w buteleczce szklanej a otwartej w o (rys. )
rie i a a wa y i y e w y tkie ciaa ta i ro ieniotw rc y i koro r e ewien c a r e ywa
d w ie twie o i radono ne [por.] Comptes rendus, listopada . [przypis autorski]
ote ther ord o o i e wi ki tor r wnie do ne do w ania ro ieniotw rc o ci w ciaach
[por.] Philosophical Magazine, stycze i luty ; Comptes rendus, lipca i lutego ;
Comptes rendus, marca . [przypis autorski]
orn owt r y o arow do wiadc enia wykonane r e ther orda nad t enkie tor Abhan-
dlungen der Naturforschenden Gesellscha Halle, czerwiec [przypis edytorski]
e ierne r ekona i e aktyn w a i n ro ieniotw rc o w ciaach ie c onych o ok nie o
[por.] Comptes rendus, lipca i lutego . [przypis edytorski]
rie i e ierne a wa y i e awi ko to w anie ro ieniotw rc o ci r e ie a rawidowo
i aw e w ten e a o e e i od ywa i w nac yni a kni ty [por.] Comptes rendus, marca .
[przypis edytorski]

- Badanie cia radioaktywnych


i umocowanej w rodku naczynia. Rozmaite pytki , B, , , rozmieszczone wewntrz
naczynia, staj si promieniotwrczymi ju po jednym dniu ekspozycji. Promieniotwr-
czo pytek bie jednakowa bez wzgldu na substancj pytki (ow, mied, szko,
ebonit, wosk, tektura, parana), a tylko dla tej powierzchni okae si wiksz, pod ktr
wiksza bie wolna przestrze.
Jeeli dowiadczenie powysze powtrzy si wobec zamknitej buteleczki, to nie za-
uwaymy nawet ladw promieniotwrczoci wzbuonej. Promienie radu nie bior bez-
porednio uiau w wytworzeniu promieniotwrczoci. Do podobnego wniosku pro-
wai eksperyment z blaszk ; jest ona odielona grubym ekranem oowianym od
buteleczki, a jednak okazuje tak sam promieniotwrczo, jak B i .
Radioaktywno rozsiewa si w powietrzu stopniowo, od substancji promieniuj-
cej, a do ciaa indukowanego; moe ona nawet przebywa rurki woskowate niezwykle
wskie. Jeeli zastpimy sl radonon przez jej roztwr wodny, to promieniotwrczo
wzbuona objawi si w ciaach intensywniej i bariej prawidowo.
Ciecze s rwnie zdolne do nabywania promieniotwrczoci wzbuonej. Mona
na przykad czyst wod uczyni promieniotwrcz, jeeli si j pomieci w naczyniu
zamknitym obok roztworu soli radononej.
Niektre substancje zaczynaj wieci po wstawieniu ich do podobnej przestrzeni ak-
tywnej (substancje fosforyzujce i uoryzujce, a take szko, papier, bawena, roztwory
soli). Siarczek cynku fosforyzujcy szczeglnie w tych warunkach byszczy.
Jakkolwiek bie substancja, ktr aktywujemy w przestrzeni zamknitej, zawsze jej
promieniotwrczo wzbuona wzrasta zacznie z pocztku a do pewnej granicy, zawsze
tej samej, jeeli tylko dowiadczenie prowaimy z tym samym preparatem radononym
i w tym samym przyrzie.
arto ranic na ro ieniotw rc o ci w one e t nie a e na od nat ry i od ci
nienia a awarte o w r e tr eni aktywne owietr e wod r dw t enek w a
arto ranic na ro ieniotw rc o ci w one w ciaach w te a e r e tr eni
a e y wy c nie od i o ci rad aka na d e i w tanie ro c ony i da e i y do
nie ro orc ona na
achowanie i a w w awi k ro ieniotw rc o ci w one anac a Gazy za-
warte w przestrzeni zamknitej wobec soli radu lub jej roztworu, staj si promieniotwr-
czymi. Wasno ta nie ustpuje z gazu, nawet jeeli si go wycignie pompk i zbierze
odielnie w probwce. cianki probwki oka si jednoczenie promieniotwrczymi
i szko probwki zacznie wieci w ciemnoci. Aktywno i wiecenie probwki znikaj
po pewnym czasie cakowicie, cho baro powoli; jeszcze po miesicu mona w nich
zaobserwowa promieniotwrczo.
Z pocztku naszych bada p. Curie i ja wydobylimy gaz z blendy smolistej przez
jej ogrzewanie; by on baro silnie radioaktywnym, lecz rwnie, jak w dowiadczeniach
poprzednich, aktywno jego zmniejszaa si powoli a do cakowitego zaniku.
Zarwno dla toru, jak dla radu i aktynu, objaw promieniotwrczoci wzbuonej roz-
przestrzenia si powoli od substancji czynnej poprzez gaz a do cianek naczynia, gie gaz
jest zawarty; wasno aktywowania przenosi si wraz z gazem, gdy si go wypompowuje
i przeprowaa do innego naczynia. Energia promieniotwrcza jest wic zawarta w ga-
zie pod jak postaci szczegln. Rutherford przypuszcza, e pewne ciaa promieniujce
wyielaj emanacj, czyli gaz materialny, ktry posiada promieniotwrczo. Ten to gaz
posiada wasno uielania promieniotwrczoci ciaom, z ktremi jest w stycznoci.
Ciaa wysyajce emanacj s: rad, tor i aktyn.
anikanie ro ieniotw rc o ci w one Ciao stae, aktywowane przez rad w prze-
strzeni zamknitej, traci stopniowo sw aktywno, skoro wydobyte zostanie na wolne
powietrze. Prawo zaniku jest z pocztku nieco skomplikowane, lecz upraszcza si po lub
goinach i od tej chwili aktywno zmniejsza si o poow swej wartoci co kade
minut; prawo to graniczne jest charakterystyczne dla cia staych, aktywowanych przez
rad.
oc tk na ych ada rie i a wydo y i y a endy o i te r e e o r ewanie [por.]
Rapports au Congrs de Physique, . [przypis autorski]
o o inach aktywno nie a i o oow we warto ci co ka de in t [por.] Curie
i Danne, Comptes rendus, lutego, . [przypis edytorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Naczynie zamknite, aktywowane przez rad, ktry nastpnie zosta z niego usuni-
ty, traci sw aktywno daleko powolniej anieli przedmioty pozostawione na wolnym
powietrzu Mona na przykad wykona dowiadczenie z rurk szklan, poczy j z na-
czyniem zawierajcem roztwr soli radu, nastpnie przeci komunikacj przez zaluto-
wanie kocw rury. Mierzy si natenie promieniowania wysyanego przez zewntrzne
cianki rury. Pomiary stwieriy, e natenie w tych warunkach zmniejsza si do po-
owy co kade dni, i to niezalenie od warunkw dowiadczenia (rozmiarw naczynia,
natury cianek, charakteru gazu wewntrz rury, czasu trwania komunikacji itp.). Tempe-
ratura nie ma tu rwnie adnego znaczenia, jak to potwieriy dowiadczenia czynione
w temperaturach od - do +.
Niektre jednak ciaa stanowi wyjtek; do nich nale: celuloid, parana, kauczuk
itp. W powietrzu trac one sw wzbuon przez rad promieniotwrczo daleko powol-
niej.
Ciaa stae z promieniotwrczoci wzbuon przez aktyn trac j podobnie jak po-
przednie, tylko nieco powolniej, ciaa aktywowane przez tor trac promieniotwrczo
znacznie wolniej, mianowicie poow co kade goin.
W dowiadczeniach tych energia radioaktywna zawarta w gazie powoduje promie-
niotwrczo cianek. Jeeli usunie si gaz z wntrza rury, czynic w niej prni, za-
uway si od tej chwili daleko szybszy zanik aktywnoci cianek, ktre wtedy zmieniaj
sw promieniotwrczo wedug prawa poprzednio przytoczonego, tj. o poow co ka-
de minut. Ten sam rezultat ma miejsce, skoro si gaz czynny wewntrz rurki zastpi
przez wiey gaz obojtny. Prawo zmniejszania si o poow co kade dni jest zatem
charakterystycznym dla energii radioaktywnej zawartej w gazie aktywowanym przez rad.
Przyjmujc sposb wyraania si Rutherforda, powieie mona, e co kade dni znika
poowa emanacji.
Emanacja toru jest nieco innej natury i zanika daleko szybciej, zmniejszajc si do
poowy co minut i sekund. Emanacja aktynu niszczeje jeszcze prej, gdy obnienie
do poowy nastpuje ju w cigu kilku sekund.
Powietrze atmosferyczne, wedug bada Elstera i Geitla, zawiera w maej iloci ema-
nacj radioaktywn, podobn do tych, ktre pocho od cia promieniotwrczych.
Emanacja ta zdaje si by identyczn z emanacj radu.
Gazy wyielajce si z niektrych wd mineralnych zawieraj troch emanacji, pod-
czas gdy powietrze zawarte w wodach morskich i rzecznych nie zdaje si jej zawiera.
at ra e anac i Wedug Rutherforda emanacja ciaa radioaktywnego jest to gaz
radioaktywny, ktry wyiela si z tego ciaa. Pod wielu wzgldami emanacja istotnie
zachowuje si jak gaz materialny. Tak np., jeeli poczymy naczynie zawierajce emanacj
z naczyniem, ktre jej nie zawierao, to emanacja dyfunduje z pierwszego naczynia do
drugiego i poia emanacji miy naczyniami odbywa si jak dla zwykego gazu, ktry
iie za prawem Mariotta i Gay Lussaca, jeeli przyjmiemy, e promieniowanie kadego
naczynia jest proporcjonalne do iloci zawartej w nim emanacji.
Emanacja dyfunduje wzdu rurki dugiej i cienkiej wedug praw dyfuzji gazu zwy-
kego; wspczynnik dyfuzji emanacji w powietrzu jest niezbyt rny od wspczynnika
dla dwutlenku wgla.
Rutherford i Soddy dowiedli, e emanacje radu i toru kondensuj si w tempera-
turze powietrza pynnego jak gazy skraplajce si. Wemy dwa naczynia (rys. ) B i
komunikujce ze sob za pomoc kranu i z roztworem radu za pomoc kranu . Oba
te naczynia zawieraj emanacj. Zamknmy kran i otoczmy naczynie powietrzem
skroplonym. Po pewnym czasie caa ilo emanacji bie skondensowana w naczyniu
i jeeli wwczas przetniemy komunikacj , a potem wyjmiemy przyrzd z powie-
trza ciekego, to zobaczymy, e naczynie B nie zawiera emanacji, a naczynie C zawiera
jej wicej ni poprzednio. Dowiadczenie to jest baro pikne, jeeli naczynia szklane B
i s wewntrz pokryte warstw siarczku cynkowego fosforyzujcego, ktry przepysznie
wieci pod wpywem emanacji.
iaa tae ro ieniotw rc o ci w on r e aktyn trac odo nie [por.] Debierne,
Comptes rendus, lutego . [przypis autorski]
ed ther orda e anac a ciaa radioaktywne o e t to a radioaktywny [por.] Rutherford,
Philosophical Magazine, luty . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Jednake emanacja radu rni si od zwykego gazu w tym, e niknie sama przez si
w zalutowanym naczyniu szklanym. Dotd nie stwierono jeszcze ani cinienia emanacji,
ani charakteryzujcego j widma. Przenika ona take z wielk atwoci przez szparki,
przez ktre zwyke gazy dyfunduj baro powoli. Wreszcie nie zauwaono dotd, aby
temperatura kondensacji zaleaa od iloci emanacji zawartej w naczyniu danej objtoci,
jak to ma miejsce dla gazw.
Ramsay i Soddy znaleli, e gazy wyielane przez rad zawieraj hel i e ten gaz tworzy
si stopniowo wobec emanacji radu. Odkrycie to nasuwa wniosek, e emanacja jest
gazem nietrwaym i e hel jest jednym z produktw jej dezagregacji.
Emanacje radu i toru nie ulegaj wpywowi rnych energicznych odczynnikw che-
micznych. Rutherford i Soddy porwnywaj je z tej przyczyny do gazw z grupy argonu.
ro ieniotw rc o ciec y i ro twor w rad Ciecz kada staje si promieniotwrcz,
skoro umiecimy j w przestrzeni aktywowanej; wyjmmy j stamtd na otwarte powie-
trze, a pyn straci baro szybko sw aktywno. Natomiast w naczyniu zamknitym tra-
ci bie sw wasno powoli, zmniejszajc j co kade dni do poowy; wynik ten kae
przypuszcza, e energia radioaktywna nagromaa si zarwno w cieczy, jak i w gazie
pod postaci jednakow. Roztwr soli radononej zachowuje si w sposb analogiczny.
Najpierw trzeba zwrci uwag na fakt, e roztwr soli radowej nie jest bariej promie-
niotwrczy od czystej wody, umieszczonej razem z nim w przestrzeni zamknitej, o ile
naturalnie rwnowaga miy nimi si ju ustalia. Gdybymy wydobyli teraz roztwr soli
radononej na otwarte powietrze, to staby si prawie inaktywnym; lecz zamknmy go
znw w naczyniu, to pocznie nabiera powoli promieniotwrczoci i po jakich pitnastu
dniach dojie do swej wartoci granicznej, ktra moe by baro znaczna. Natomiast
roztwr aktywowany, niezawierajcy radu, traci promieniotwrczo na powietrzu i nie
nabiera jej ju z powrotem, kiedy go zamkniemy w naczyniu jakimkolwiek.
ro ieniotw rc o ci w ane w ro tworach radono nych Po odkryciu radioak-
tywnoci wzbuonej Giesel sprbowa po raz pierwszy aktywowa zwyky bizmut nie-
czynny, rozpuszczajc go w roztworze radononym i nastpnie strcajc. Otrzyma bizmut
radioaktywny, skd wycign wniosek, jakoby polon, wykryty przeze mnie w blenie
smolistej, mia by tylko bizmutem aktywowanym wskutek ssietwa z radem. W ten
sam sposb co i Giesel, otrzymaam rwnie bizmut aktywowany. Trudnoci tego roa-
ju dowiadcze polegaj na niezwykej starannoci, z jak najmniejsze nawet lady radu
usuwa trzeba z roztworu.
Jeeli si pomyli, e ju nieskoczenie maa ilo radu wystarcza do wywoania baro
znacznej promieniotwrczoci w gramie materii, to nigdy niepodobna uwierzy w dosta-
teczne przemycie i oczyszczenie produktu aktywowanego; po kadem jednak oczyszcze-
niu promieniotwrczo preparatu zmniejsza si, czy to z powodu, e coraz to mniejsze
pozostaj w nim lady radu, czy te e promieniotwrczo wzbuona nie jest w stanie
oprze si przemianom chemicznym.
Rezultaty, jakie otrzymaam, zdaj si jednak stwiera z cakowit pewnoci, e
promieniotwrczo mego bizmutu aktywnego wytwarza si i nie ustpuje nawet po
usuniciu radu. Frakcjonujc przez strcanie wod azotan bizmutu tego, przekonaam
si, e po najstaranniejszym nawet jego oczyszczeniu zachowuje si jak polon, tj. cz
najbariej aktywna strca si najpierwej.
Jeeli oczyszczenie jest niedostateczne, to w tym razie daje si spostrzec skutek prze-
ciwny, co wskazuje, e jeszcze lady radu znajduj si w podobnym bizmucie aktywnym.
Otrzymaam nawet bizmut aktywowany, ktrego stopie czystoci by baro znaczny
i ktrego promieniotwrczo bya razy wiksza od promieniotwrczoci uranu.
Bizmut ten z biegiem czasu zmniejsza sw promieniotwrczo. Jednak znw inna cz
tego samego produktu, spreparowana z tymi samymi ostronociami i odakcjonowana
w sposb powyej przytoczony, zachowuje swoj aktywno bez znaczniejszego zmniej-
szenia ju blisko od trzech lat. Jej promieniotwrczo jest razy wiksza od promie-
niotwrczoci uranu.
a ay i oddy na e i e a y wy ie ane r e rad awiera he i e ten a twor y i to niowo wo ec
e anac i rad [por.] Ramsay i Soddy, Physikalische Zeitschri, wrzenia . [przypis edytorski]
ie e r owa o ra ierw y aktywowa wyky i t niec ynny [por.] Giesel, Socit de
Physique de Berlin, stycze . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Aktywowaam rwnie ow i srebro, rozpuciwszy je razem z radem. W wikszoci
przypadkw promieniotwrczo wzbuona nie zmniejsza si z czasem, lecz, oglnie
powieiawszy, nie jest ona w stanie oprze si reakcjom chemicznym, dokonywanym
z ciaem samym.
Debierne aktywowa bar, pozostawiajc go w roztworze z aktynem. Ten bar akty-
wowany nie traci swej wasnoci nawet podczas przemian chemicznych; jego promienio-
twrczo jest wic wasnoci atomow do trwa. Chlorek baru aktywowany akcjo-
nuje si podobnie jak chlorek baru radonony; czci bariej aktywne s mniej rozpusz-
czalne w woie lub rozcieczonym kwasie solnym od czci mniej aktywnych. Chlorek
ten w stanie wysuszonym wieci i jego promieniowanie jest podobne do promieniowania
chlorku baru radononego. Debierne otrzyma nawet w ten sposb chlorek baru, ktre-
go aktywno przewyszaa razy promieniotwrczo uranu. Bar ten nie okazywa
jednak wszystkich wasnoci radu, gdy nie dawa w spektroskopie lin baro charak-
terystycznych dla radu; rwnie promieniotwrczo jego zmniejszaa si z czasem i po
trzech tygodniach zmniejszya si do trzeciej czci.
Promieniotwrczo wzbuona w ciaach bdcych w roztworze obok substancji
promieniotwrczych moe by zaliczona do tej samej kategorii objaww, co promienio-
twrczo wzbuona w przestrzeni zamknitej. Tylko e promieniotwrczo wzbuo-
na z odlegoci ogranicza si jedynie na warstwie powierzchniowej, baro cienkiej, gdy
natomiast substancja strcana z roztworu jest aktywowana w caej swej masie.
Nie tylko rad aktywuje w roztworze, lecz podobn wasno objawia take uran. Do-
wiadczenie wykonano z barem. Jeeli, jak to stwieri Debierne, dolejemy kwasu siar-
czanego do roztworu zawierajcego uran i bar, to strcony siarczan baru zabierze ze sob
cz promieniotwrczoci, gdy tymczasem sl uranowa straci cz swojej. Becquerel
przekona si, e, powtrzywszy kilkakrotnie powysz operacj, otrzymuje si wreszcie
uran zaledwie aktywny. Mona by wic z powyszego mniema, e nareszcie udao si
wyieli z uranu ciao promieniotwrcze, odmienne od tego metalu i powodujce swoj
obecnoci promieniowanie uranu. Tak jednak nie jest, gdy po kilku miesicach uran
oyskuje z powrotem utracon sw promieniotwrczo, gdy siarczan baru traci sw
aktywno nabyt.
Zjawisko podobne powoduje rwnie tor. Rutheford strci amoniakiem z roztworu
soli torowej woian toru mao aktywny, gdy tymczasem roztwr, odparowany do sucho-
ci, da malek resztk, baro silnie promieniotwrcz. Ta resztka aktywna, w ktrej
promieniotwrcz czci skadow ma by wedug Rutherforda tor , traci po pewnym
czasie wasno promieniowania, gdy jednoczenie woian toru strcony wraca do swej
pierwotnej aktywnoci.
adioaktywno w ana e w ia tanc i ro ieniotw rc ych Znamy
kilka przykadw podobnego objawu. Villard podda iaaniu promieni katodalnych
kawaek bizmutu, umieciwszy go w rurce Crookesa naprzeciwko katody; bizmut sta si
aktywnym co prawda w baro maym stopniu, bowiem dopiero po dniach ekspozycji
da odbitk na kliszy fotogracznej.
Mac Leennan wystawia rozmaite sole na wpyw promieni katodalnych i ogrzewa
je nastpnie lekko. Sole powodoway wtedy rozbrajanie elektroskopu naadowanego.
Badania w tym kierunku wzbuaj znaczne zainteresowanie. Gdyby za pomoc obec-
nie nam znanych czynnikw zycznych udao si stworzy substancje baro radioaktyw-
ne z nieaktywnych, bylibymy w stanie wytumaczy wtedy przyczyn promieniotwr-
czoci samoielnej niektrych substancji .

e ierne aktywowa ar o o tawia c o w ro twor e aktyne [por.] Comptes rendus, lipiec


. [przypis autorski]
the ord tr ci a oniakie ro twor o i torowe wo ian tor ao aktywny [por.] Rutherford
i Soddy, Zeitschri r physikalische Chemie, XLII, , s. . [przypis autorski]
i ard odda iaani ro ieni katoda nych kawaek i t [por.] Socit de Physique, lipiec
. [przypis autorski]
ac eennan wy tawia ro aite o e na w yw ro ieni katoda nych [por.] Philosophical Maga-
zine, luty . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


iany w k tek ro c ania Polon, jak to ju poprzednio wspomniaam, zmniejsza
z czasem sw aktywno. Zmniejszenie to jest jednake powolne i, o ile si zdaje, nie
przebiega z t sam prdkoci we wszystkich prbkach. Preparat z azotanu bizmutu po-
lonononego straci poow swej promieniotwrczoci w cigu miesicy, a % w cigu
miesicy: inna prbka zachowywaa si podobnie.
Zasadowy azotan bizmutowy, o razy wikszej aktywnoci od uranu, da po
kilku latach kawaek metalu o promieniotwrczoci razy zaledwie silniejszej ni
uranowa. W cigu miesicy metal ten straci % ze swej aktywnoci.
Strata na aktywnoci nie zdaje si by uatwian przez reakcje chemiczne. Po szybko
wykonywanych reakcjach chemicznych nie zaobserwowano w oglnoci znacznej straty
promieniowania.
W przeciwiestwie do polonu sole radonone posiadaj aktywno sta, niezmniej-
szajc si nawet po kilku latach.
Sl radowa w stanie staym, wieo wyielona z roztworu, nie objawia promienio-
twrczoci niezmiennej; przeciwnie, jej aktywno wzrasta powoli, zbliajc si w cigu
mniej wicej miesica do wartoci granicznej. Natomiast roztwr tej soli jest baro silnie
aktywny zaraz po przygotowaniu, lecz pozostawiony w powietrzu wolnym, traci szyb-
ko promieniotwrczo i wreszcie przyjmuje warto graniczn, znacznie mniejsz od
pocztkowej. Te zmiany w promieniotwrczoci najpierw zaobserwowane zostay przez
Giesela. Tumacz si one z atwoci za pomoc emanacji. W staej soli radowej ema-
nacja nagromaa si i nie moe wychoi z niej swobodnie, gdy natomiast z roztworu
na powietrzu wolnym ulatuje z atwoci. Roztwr zawarty w przestrzeni zamknitej nie
traci tak szybko swej promieniotwrczoci i w ogle jest bariej aktywny ni pozosta-
wiony w powietrzu wolnym.
Przytoczmy kilka dowiadcze.
Roztwr chlorku baru radononego, pozostawiony w powietrzu wolnym, sta si po
dniach razy mniej aktywny. Mianowicie wykazywa natychmiast po wyjciu z prze-
strzeni zamknitej promieniotwrczo , po goinach , a po dniach ju tylko
,.
Natomiast roztwr pozostawiony najpierw w powietrzu wolnym, a nastpnie za-
mknity w rurze szklanej, posiada aktywno: zaraz po zamkniciu w rurze ; po -ch
dniach ; po -ch dniach ; po -ch dniach ; po -miu dniach i po -tu dn.
.
Wielko zmniejszenia promieniotwrczoci preparatu radononego, po rozpuszcze-
niu go w woie i nastpnym wysuszeniu, zaley od iloci dni, w cigu ktrych roztwr
pozostawa na powietrzu wolnym. Niechaj np. promieniotwrczo graniczna danego
chlorku rwn bie ; po rozpuszczeniu i natychmiastowym wysuszeniu stanie si
ona rwn ; po -ciu dniach pozostawania roztworu na powietrzu: ; po dniach:
i po dniach: . W dowiadczeniach tych roztwr przechowywany bywa wprost
w naczyniu przykrytym szkiekiem.
Strata promieniotwrczoci przez rozpuszczenie jest tym wiksza, im rozcieczenie
soli jest wiksze; energia radioaktywna przenoszona do roztworu musi nasyci wtedy
wiksz objto pynu i napeni wiksz przestrze.
Strata promieniotwrczoci w roztworach rozcieczonych nastpuje baro szybko,
jak to wskazuje dowiadczenie nastpujce: trzy jednakowe prbki soli radononej o ak-
tywnoci granicznej rozpuszczono w jednakowych ilociach wody w stosunku
na , soli. Po goinnym staniu prba a miaa promieniotwrczo pocztkow ,;
prba , przez ktr w cigu tej samej goiny przepuszczano prd powietrza: ,; oraz
prba c po dniach: ,. A wic w cigu pierwszej goiny wiksza cz iaania
zostaa dokonana, a prd powietrza nie wywiera tu prawie adnego skutku.
Energia promieniotwrcza pod form emanacji przeba si z trudnoci przez sta
sl radonon i nie tylko w otoczeniu powietrza, lecz take w otoczeniu wodnym; siarczan
baru radonony np. oblany wod po jednym dniu nie zmieni swej aktywnoci.

iany w ro ieniotw rc o ci na ierw ao erwowane o tay r e ie e a [por.] Wiedemannsche


Annalen, LXIX, s. . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Sl radonona traci w prni cakowit rozporzaln emanacj. Jednake promie-
niotwrczo jednej z moich prbek chlorku radononego po -ciu dniach leenia w pr-
ni nie zostaa w sposb dostrzegalny zmieniona. Dowiadczenie powysze wskazuje, e
promieniotwrczo soli polega gwnie na energii radioaktywnej, zamknitej wewntrz
ziarn i niedajcej si tak atwo stamtd wydoby.
Strata aktywnoci, jakiej dowiadcza sl radowa, przechoc ze stanu staego do
roztworu, dotyczy bariej promieni przenikliwych ni promieni pochanianych.
Sl radonona rozpuszczona i nastpnie wysuszona posiada w pierwszej chwili tak
samo wasno wzbuania promieniotwrczoci (czyli tak samo wytwarza emanacj) jak
po dojciu do swej aktywnoci; a jednak w tym ostatnim stanie sl jest razy aktywniejsza
ni w pocztkowym.
iana aktywno ci w k tek o r ania Jeeli ogrzewa biemy sl radonon, to ona
wyieli sw emanacj i straci na radioaktywnoci. Strata jest tym wiksza, im ogrzewanie
jest silniejsze i bariej dugotrwae. Ogrzewanie soli radononej w cigu jednej goiny
do pociga za sob strat % cakowitego promieniowania; przeciwnie, ogrzewajc
w cigu minut do , nie powodujemy przez to widocznej straty. Natomiast praenie
do czerwonoci w cigu kilku goin niszczy % cakowitej promieniotwrczoci.
Strata radioaktywnoci przez ogrzewanie bariej dotyczy promieni przenikliwych
ni pochanianych; w ostatnim z podanych wyej przykadw zniszczone zostay pra-
wie wszystkie (%) promienie zdolne do przechoenia przez warstw cm powietrza
i blaszk glinow o gruboci , mm. Mona powieie, e promienie przenikliwe prze-
staj istnie w stopniu widocznym po silnym i dugotrwaym praeniu.
Sl radonona, ktra stracia cz swej aktywnoci przez ogrzanie, regeneruje t
cz w temperaturze zwykej, zbliajc si wci do pewnej wartoci granicznej. Przy
tym zauwayam fakt niezwykle charakterystyczny; oto warto graniczna, przynajmniej
dla chlorkw, po ogrzaniu jest wysza ni przed ogrzewaniem. Tak na przykad: prbk
chlorku baru radononego o staej promieniotwrczoci ogrzewano do czerwonoci
w cigu kilku goin. W dwa miesice po ogrzaniu prbka dosiga promieniotwrczoci
rwnej .
Ogrzewanie soli radononych wpywa rwnie silnie na ich zdolno wzbuania pro-
mieniotwrczoci, podczas ogrzewania wyiela si wicej emanacji ni w warunkach
zwykych, ale po ogrzewaniu sl posiada mniejsz zdolno do wzbuania promienio-
twrczoci. Gdy radioaktywno soli po ogrzaniu wraca powoli do normy pierwotnej
i moe j nawet przekroczy, to wasno wzbuania aktywnoci oyskuje si jedynie
czciowo, a nawet po wypraeniu dugotrwaym do czerwonoci zanika cakowicie i nie
moe by przez pozostawienie w spokoju na czas duszy z powrotem oyskana. Jedy-
nie tylko rozpuszczenie soli w woie i wysuszenie w przywraca jej dawn wasno
wzbuania promieniotwrczoci. Zdaje si, e podczas ogrzewania zachoi w soli jaka
zmiana zyczna, ktra utrudnia wydobywanie si emanacji na zewntrz, tym si rwnie
tumaczy wysza promieniotwrczo graniczna soli po ogrzaniu.
harakter i r yc yna awi ka ro ieniotw rc o ci W badaniach pocztkowych nad
ciaami promieniotwrczymi, kiedy wasnoci tych cia zaledwie byy poznawane, samo-
ielna ich promieniotwrczo stanowia zagadk, buc u zykw ywe zainteresowa-
nie. i jestemy ju baro posunici w poznawaniu cia radioaktywnych i zdoalimy
wyieli ciao nowe o niezwykle silnej zdolnoci promieniotwrczej pierwiastek rad.
Niezwykle silne jego wasnoci aktywne pozwoliy lepiej zbada charakter tych promie-
ni i upodobni rozmaite ich grupy z grupami, wytwarzanymi w rurce Crookesa, a wic
z promieniami katodalnymi, rntgenowskimi i kanaowymi. S to rwnie te same pro-
mienie, jakie rozpoznajemy w promieniowaniu wtrnym, wywoanym przez promienie
nt ena i jakie s wysyane przez ciaa z radioaktywnoci wzbuon.
Lecz cho charakter tych promieni jest obecnie dobrze ju poznany, przyczyna jednak
podobnej promieniotwrczoci samoielnej ma jeszcze posta zagadkow; zjawisko samo
pozostaje czym dotd niewytumaczonym i wzbua poiw gboki.

te a e ro ienie akie ro o na e y w ro ieniowani wt rny wywoany r e ro ienie nt ena


[por.] Sagnac, he e de doctorat rie et a nac, Comptes rendus, kwiecie . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


Substancje samoielnie promieniotwrcze, a przede wszystkim rad, s rdem ener-
gii. Ten wypyw energii objawia si w postaci promieni Becquerela, przez skutki chemicz-
ne i wietlne oraz przez wyielanie ciepa.
Na tych faktach pp. Curie i Debierne zbudowali ogln teori radioaktywnoci,
pozwalajc uporzdkowa objawy promieniotwrczoci wzbuonej i woln od wszelkich
hipotez. Przedstawia si ona w sposb nastpujcy:
Kady atom radu jest rdem staym i niezmiennym energii. Energia radioaktywna,
nagromaajca si w raie, rozprasza si w sposb dwojaki: ) przez promieniowanie
(promienie naadowane i nienaadowane elektrycznoci), ) przez przewodnictwo czyli
przez przenoszenie energii na coraz to dalsze ciaa otaczajce za porednictwem gazw lub
cieczy (wyielanie emanacji i zamiana jej na promieniotwrczo wzbuon).
Strata energii radioaktywnej, czy to przez promieniowanie, czy te przez przewodnic-
two, wzrasta z iloci energii nagromaonej w ciele radioaktywnym. Rwnowaga ustala
si wtedy dopiero, kiedy obie powyej wymienione straty energii wci bd kompenso-
wane przez produkcj, majc swe rdo w ciele radioaktywnym. Podobne zapatrywanie
na zjawisko promieniotwrczoci duo ma wsplnego z pogldem na zjawiska cieplne.
Jeeli we wntrzu jakiego ciaa, z jakiegokolwiek bd powodu zachoi stae i niezmien-
ne wyielanie si ciepa, to gromai si ono wewntrz ciaa i podnosi jego temperatur
dopty, dopki strata ciepa przez promieniowanie i przez przewodnictwo nie dorwna
iloci ciepa dostarczanej przez nieustann produkcj.
W oglnoci, z wyjtkiem niektrych warunkw specjalnych, radioaktywno nie
uiela si poprzez ciao stae do coraz to dalszych punktw. Gdy zamkniemy roztwr
promieniotwrczy w rurce, jedynie strata przez promieniowanie bie zachoia i wa-
sno promieniotwrcza roztworu przez to wzronie. Jeeli natomiast roztwr przenie-
siemy na wolne powietrze, to strata aktywnoci przez przewodnictwo stanie si znaczn
i zdolno promieniowania po dojciu do swej wartoci granicznej bie ju wtedy bar-
o maa.
Aktywno soli staej radononej, pozostawionej w powietrzu wolnym, nie zmniej-
sza si widocznie, gdy jedynie warstwa powierzchniowa, baro cienka, bierze uia
w zjawisku promieniotwrczoci wzbuonej. W soli staej energia wci si nagroma-
a, uchoi bowiem prawie jedynie przez promieniowanie. Gdy sl podobn rozpucimy
w woie, nagromaona energia promieniotwrcza rozieli si pomiy wod a so-
l; jeeli wod oddestylujemy, to ona zatrzyma znaczn cz promieniotwrczoci, sl
staa stanie si natomiast mniej aktywn ( i razy) ni przed rozpuszczeniem. Powoli
jednak sl staa powraca do swej poprzedniej radioaktywnoci.
Mona jeszcze bariej uzupeni teori powysz, jeeli si wyobrazi, e promienio-
twrczo radu powodowana jest przez energi radioaktywn, wyielan przez rad pod
postaci emanacji.
Mona wic przyj, e kady atom radu jest rdem staym i niezmiennym ema-
nacji. W tej samej chwili, kiedy powstaje ta forma energii, dowiadcza ona stopniowej
transformacji w energi promieniejc w postaci promieni Becquerela; prdko podob-
nej zamiany proporcjonalna jest do iloci nagromaonej emanacji.
Jeeli roztwr radonony zamknity jest w przestrzeni ograniczonej, to emanacja mo-
e si w niej rozszerza i przechoi na cianki. Tam si ona zamienia w promienie,
podczas gdy sam roztwr wyiela zaledwie niewielk ilo promieni Becquerela; pro-
mieniotwrczo jest w pewien jakoby sposb wyda ona na ewn tr rad . Przeciwnie,
ze staej soli radu emanacja nie moe wyieli si atwo na zewntrz; nagromaa si
w niej przeto i przemienia si na miejscu w promienie Becquerela; promieniowanie soli
osiga zatem warto wysz.
Jeeli sl radow ogrzejemy, to wyielanie si emanacji przebiega szybciej i zjawiska
promieniotwrczoci wzbuonej s wtedy bariej intensywne, anieli w temperatu-
rze zwykej. Lecz jeeli teraz sl doprowaimy z powrotem do temperatury zwykej, to
zachowywa si bie podobnie jak po rozpuszczeniu, tj. posiadajc z pocztku mniej
rie i e ierne dowa i o n teori radioaktywno ci [por.] Comptes rendus, lipca
. [przypis autorski]
e e i ro tw r radono ny a kni ty e t w r e tr eni o ranic one ro ieniowanie o i o i a ate
warto wy [por.] Curie, Comptes rendus, stycznia . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


emanacji, niewielk wskazywa bie promieniotwrczo. Powoli jednak radioaktyw-
no nagromai si na nowo w soli staej, promieniowanie si zwikszy.
Jeeli ogrzewa biemy sl do czerwonoci, to straci ona wiksz cz swojej wa-
snoci aktywowania; innymi sowy wypyw emanacji bie utrudniony; w nastpstwie
tego ilo emanacji wewntrz ciaa wzronie, i sl dojie do wyszej ni poprzednio
promieniotwrczoci granicznej.
Gdyby powysza teoria promieniotwrczoci miaa by ogln, naleaoby si spo-
iewa, e wszystkie ciaa promieniotwrcze wyielaj emanacj. Tymczasem wypyw
jej stwierono dla radu, toru i aktynu; to ostatnie ciao wyiela baro silnie emanacj
nawet w stanie staym. Uran i polon, o ile si zdaje, nie wyielaj emanacji, cho wy-
syaj promienie Becquerela. Ciaa te nie wytwarzaj promieniotwrczoci wzbuonej
w przestrzeni zamknitej, jak te czyni rad, tor i aktyn. Fakt ten zreszt nie znajduje si
w absolutnej sprzecznoci z poprzedni teori. Baro bowiem by moe, e emanacja
uranu i polonu rozkada si niezwykle szybko, a wtedy byoby baro trudnym zaobser-
wowanie podobnej emanacji w powietrzu lub stwierenie promieniotwrczoci przez
ni wzbuonej w ciaach ssiadujcych. Podobny pogld nie jest niemoliwy; wiadomo
bowiem, e czasy, w jakich emanacje radu i toru zmniejszaj si do poowy, odnosz si
do siebie jak do . Zdaje si zreszt, e w pewnych warunkach (mianowicie w roz-
tworze) uran moe wzbua w ciaach promieniotwrczo.
Mona by si teraz zapyta, czy energia powstaje w samych ciaach promieniotwr-
czych, czy te raczej jest pobierana przez te ciaa ze rde zewntrznych? adna z licznych
hipotez dotyczcych tego przedmiotu nie znalaza jeszcze stwierenia dowiadczalnego.
Mona by mniema, e energia promieniotwrcza bya ju uprzednio nagromaona
i e ona wyiela si powoli, podobnie jak to ma miejsce z fosforescencj o baro du-
gim trwaniu. Mona take wyobrazi sobie, e wyielaniu si energii promieniotwrczej
towarzyszy pewna przemiana w atomie ciaa promieniujcego; fakt, e rad wyiela cie-
po w sposb cigy, przemawia na korzy podobnej hipotezy. Mona rwnie si,
e przemiana taka atomu poczona jest ze strat w ciarze i z wyieleniem czstek
materialnych, tworzcych promieniowanie. rde energii niektrzy doszukuj si w sile
cienia. Wreszcie mona sobie wyobrazi, e w przestrzeni istniej stale promieniowania
nieznane, ktre zatrzymywane s przez ciaa promieniotwrcze i zamieniane w energi
promienist.
Rne dowody przytoczy mona za i przeciw powyszym pogldom; najczciej jed-
nak prby stwierenia na droe dowiadczalnej konsekwencji tych hipotez daway re-
zultaty ujemne. Energia promieniotwrcza uranu i radu, o ile dotd wiadomo, nie ule-
ga z upywem czasu wyczerpywaniu lub nawet zmianie dostrzegalnej. Demaray bada
w spektroskopie prbk chlorku radu czystego i nie znalaz adnej zmiany w widmie
w cigu miesicy. Gwna linia baru, widoczna w widmie i wskazujca obecno la-
dw tego ciaa, nie wzmocnia si w trakcie tych bada; rad nie zmieni si ani na bar,
ani na inne ciao w sposb dostrzegalny.
Zmiana ciarw zwizkw radu zaobserwowana przez Heydweillera nie moe by
uwaana za fakt stwierony.
Elster i Geitel znaleli, e promieniotwrczo uranu nie zmienia si na gbokoci
m pod powierzchni ziemi; a zatem warstwa ziemi tej gruboci nie zmieniaaby owego
hipotetycznego promieniowania pierwotnego, majcego wytwarza promieniotwrczo
uranu.
Mymy mierzyli radioaktywno uranu w poudnie i o pnocy, sc, e jeeli hi-
potetyczne promieniowanie pierwotne ma swe rdo w socu, w takim razie musiaoby
mie miejsce czciowe jego pochanianie przez ziemi. Dowiadczenie nie uwydatnio
adnej w tych pomiarach rnicy. Najnowsze badania przemawiaj za hipotez atomo-
wego przeksztacania si radu. Hypoteza podobna bya wypowieiana w pocztku ba-
da nad promieniotwrczoci uranu (M. Curie, Revue Gnrale des Sciences, stycze
). Hypotez t posugiwa si nastpnie Rutherford, przyjmujc, e emanacja radu
jest gazem materialnym, ktry stanowi jeden z produktw rozkadu atomu radu. Nowsze

iana ci ar w wi k w rad ao erwowana r e eydwei era [por.] Physikalische Zeitschri,


paiernik . [przypis autorski]

- Badanie cia radioaktywnych


badania Ramsay'a i Soddy'ego zdaj si wykazywa, e emanacja radu jest gazem nie-
trwaym, ktry rozkada si, wytwarzajc hel. Zreszt ilo ciepa wytwarzanego przez
rad nie da si wytumaczy przez adn zwyk reakcj chemiczn, ale mogaby moe by
wytumaczona przez przemian atomow.
Zauwamy wreszcie, e nowe substancje radioaktywne znajduj si jedynie w minera-
ach zawierajcych uran; tak np. na prno szukalimy radu w zwizkach baru znajduj-
cych si w handlu. Obecno radu zdaje si by w zwizku z obecnoci uranu. Mineray
zawierajce uran zawieraj zreszt rwnie argon i hel, i miy wszystkimi tymi faktami
istnieje prawdopodobnie zwizek. Jednoczesna obecno rnych tych cia w tych sa-
mych mineraach prowai do przypuszczenia, e obecno jednych moe by potrzebna
do utworzenia si drugich.
Zamiast przypuszcza, e atom radu przeksztaca si, mona by rwnie przypuci, e
atom ten jest trway, ale iaa na otoczenie, wywoujc w nim przeksztacenia atomowe.
Podobna hipoteza prowai rwnie do uznania monoci przemiany atomw, ale rad nie
byby w takim razie pierwiastkiem zanikajcym.

Ten utwr nie jest objty majtkowym prawem autorskim i znajduje si w domenie publicznej, co oznacza e
moesz go swobodnie wykorzystywa, publikowa i rozpowszechnia. Jeli utwr opatrzony jest dodatkowymi
materiaami (przypisy, motywy literackie etc.), ktre podlegaj prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiay
udostpnione s na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach . PL.
rdo: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sklodowska-badanie-cial-radioaktywnych/
Tekst opracowany na podstawie: Chemik Polski. Czasopismo powicone wszystkim gaziom chemii teore-
tycznej i stosowanej, nr -, .
Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyowa
pochoi z Katalogu HINT - Historia Nauka Technika. Donansowano ze rodkw Ministra Kultury i ie-
ictwa Narodowego.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Sekua, Emanuel Modrzejewski, Paulina Choromaska.
Okadka na podstawie: Andrew Magill, CC BY .
e r y o ne ekt ry
Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska organizacji poytku publicznego iaajcej na rzecz
wolnoci korzystania z dbr kultury.
Co roku do domeny publicznej przechoi twrczo kolejnych autorw. iki Twojemu wsparciu biemy
je mogli udostpni wszystkim bezpatnie.
ak o e o c
Przeka % podatku na rozwj Wolnych Lektur: Fundacja Nowoczesna Polska, KRS .
Pom uwolni konkretn ksik, wspierajc zbirk na stronie wolnelektury.pl.
Przeka darowizn na konto: szczegy na stronie Fundacji.

- Badanie cia radioaktywnych

You might also like