Agnieszka Rabiej

Program nauczania jzyka polskiego jako jzyka

dziedziczonego dla uczniw
w wieku wczesnoszkolnym na poziomie
podstawowym
PROGRAM NAUCZANIA JZYKA POLSKIEGO
JAKO JZYKA DZIEDZICZONEGO
DLA UCZNIW PROGRAM NAUCZANIA JZYKA POLSKIEGO
JAKO JZYKA DZIEDZICZONEGO
DLA UCZNIW W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM
NA POZIOMIE KOMPETENCJI JZYKOWYCH A
(poziom podstawowy)
W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM
NA POZIOMIE KOMPETENCJI JZYKOWYCH A
(poziom podstawowy)
SPIS TRECI
1. WSTP ........................................................................................................................................................ 5
1.1. Spoeczny kontekst nauki jzyka polskiego za granic ....................................................... 5
1.2. Metodyka nauczania/uczenia si jzyka polskiego w warunkach emigracyjnych ... 7
2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU .................................................................................................. 9
2.1. Dokumenty programowe ............................................................................................................ 9
2.2. Uytkownicy programu ............................................................................................................... 9
2.3. Czas realizacji ............................................................................................................................... 10
2.4. Materiay dydaktyczne ............................................................................................................. 10
2.5. Warunki realizacji programu ................................................................................................. 10
3. CELE KSZTACENIA ........................................................................................................................... 11
3.1. Cele oglne..................................................................................................................................... 11
3.2. Cele szczegowe......................................................................................................................... 13
3.3. Integracja nauki jzyka z innymi przedmiotami ............................................................ 14
4. TRECI NAUCZANIA .......................................................................................................................... 16
4.1. Zakres tematyczny w zapisach podstawy programowej ............................................. 16
4.2. Katalog gramatyczno-syntaktyczny..................................................................................... 17
4.3. Funkcje komunikacyjne i przykady ich realizacji ......................................................... 26
4.4. Zakres kompetencji zintegrowanych (historia, geografia, przyroda) na poziomie
A wedug Podstawy programowej dla uczniw polskich uczcych si za
granic............................................................................................................................................ 29
4.5. Proponowane w podstawie programowej teksty literackie, pieni i piosenki w
ksztaceniu jzykowym na poziomie A ............................................................................ 30
4.6. Przykadowy ukad treci nauczania na podstawie katalogw (gramatyczno-
syntaktycznego, funkcji komunikacyjnych, kompetencji zintegrowanych oraz
lektur i tekstw kultury)........................................................................................................... 33
5. OPIS ZAKADANYCH OSIGNI UCZNIW ........................................................................... 36
5.1. Poziomy biegoci jzykowej w skali Europejskiego Systemu Opisu Ksztacenia
Jzykowego: uczenie si, nauczanie, ocenianie .............................................................. 36
5.2. Oglny opis umiejtnoci na poziomach A1 i A2 w dokumencie Rady Europy .. 36
5.3. Osignicia uczniw w zakresie recepcji, produkcji, interakcji i mediacji w skali
oglnej ESOKJ i w ujciu szczegowym programu ....................................................... 37
5.3.1. Umiejtnoci receptywne................................................................................................ 37
5.3.2. Umiejtnoci produktywne i interakcyjne ............................................................... 39
5.3.3. Umiejtnoci mediacyjne ................................................................................................ 42
5.4. Osignicia uczniw w zakresie budowania i rozwijania komunikacyjnych
kompetencji jzykowych w skali oglnej ESOKJ ............................................................. 42

2
6. PROCEDURY OSIGANIA SZCZEGOWYCH CELW .......................................................... 45
6.1. Zaoenia metodyczne .............................................................................................................. 45
6.2. Techniki nauczania ..................................................................................................................... 48
6.2.1. wiczenie percepcji i wymowy ..................................................................................... 49
6.2.2. Nauka sownictwa i opanowanie struktur jzykowych ...................................... 49
6.2.3. Rozumienie ze suchu ....................................................................................................... 52
6.2.4. Wypowied ustna ............................................................................................................... 52
6.2.5. Czytanie ze zrozumieniem .............................................................................................. 53
6.2.6. Wypowied pisemna ......................................................................................................... 54
6.2.7. Podejcie strategiczne do nauki jzyka ..................................................................... 55
6.2.8. Podejcie ludyczne do nauki jzyka ............................................................................ 56
6.2.9. Podejcie narracyjne do nauki jzyka ........................................................................ 58
6.3. Indywidualizacja nauczania .................................................................................................... 59
6.4. Wdraanie do autonomii.......................................................................................................... 59
6.5. Planowanie dydaktyczne ......................................................................................................... 61
7. KONTROLA I EWALUACJA ............................................................................................................... 73
7.1. Formy kontroli i oceny.............................................................................................................. 73
7.2. Samoocena uczniw ................................................................................................................... 78
7.3. Portfolio jzykowe ...................................................................................................................... 80
8. PROPOZYCJE SCENARIUSZY LEKCJI ............................................................................................ 81
9. Podrczniki i pomoce dydaktyczne do nauki jzyka polskiego jako drugiego dla
dzieci (wybr) .................................................................................................................................... 109
10. BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................................... 110

3
 Istot nauczania jzyka polskiego za granic jest
wzmacnianie [] tego, co polskie przy
jednoczesnym akceptowaniu tego, co niepolskie.
Nowe wizi, nowe postawy emocjonalne, ktre
nauczyciel pragnie u uczcych si jzyka polskiego
ksztatowa, nie powinny osabia wizi i postaw
istniejcych niezbdnych, by mogli oni czu si
dobrze tam, gdzie yj.

J. Kowalikowa (1989: 133-134)

4
1. WSTP
1.1. Spoeczny kontekst nauki jzyka polskiego za granic
Nauczanie dzieci jzyka polskiego za granic determinuje wiele czynnikw. Jedne
zwizane s z wewntrznymi uwarunkowaniami rozwojowymi uczcych si, inne
dotycz spoecznego kontekstu dziaa pedagogicznych i nauki jzyka w warunkach
emigracyjnych. Wan cech ksztacenia jzykowego w szkoach polskich za granic jest
due zrnicowanie umiejtnoci jzykowych wrd uczniw, zarwno w obrbie
szkoy, jak i nierzadko take klasy. Dla wielu uczniw jzyk polski nie jest bowiem
ani jzykiem obcym ani w peni jzykiem ojczystym. Jest natomiast jzykiem etnicznym,
odziedziczonym, ktry czsto staje si funkcjonalnie jzykiem drugim, ograniczonym do
prywatnej sfery ycia: rodowiska domowego, rodzinnego. Fakt ten wie si z pozycj
polszczyzny na tle jzyka i kultury kraju zamieszkania, obowizkiem szkolnym
realizowanym w jzyku kraju zamieszkania, czstotliwoci i intensywnoci kontaktu
z jzykiem polskim poza rodowiskiem rodzinnym, postawami rodzicw wobec jzyka
ojczystego oraz przemianami pokoleniowymi, jakie dokonuj si w rodzinie podczas
dugotrwaego pobytu za granic. W zalenoci od tego, czy wymienione powyej
czynniki bd w wybranym przez rodzicw kraju przemawia na korzy zachowania
i rozwoju jzyka polskiego u dziecka, czy te nie, jego znajomo polszczyzny moe by
bardzo dobra lub dobra i dziki staraniom rodziny i szkoy dugo utrzymywa si na
tym poziomie lub te stopniowo ogranicza si a do poziomu podstawowego.
Proces zamiany funkcji jzyka w obrbie wsplnoty etnicznej opisuje W. Miodunka
(1990: 48) jak pierwsza generacja musiaa zaakceptowa J2 [jzyk kraju zamieszkania
AR] jako jzyk konkurencyjny, tak generacja druga, zwaszcza w wieku szkolnym,
musiaa zaakceptowa J1 - jzyk polski jako skadnik systemu wartoci swej grupy
etnicznej. Nie da si wszake ukry, e ju dla drugiej generacji by to system wartoci
odczuwany (i okrelany) jako stary. Stary dlatego, e funkcje J1 zacz kolejno
przyjmowa J2. Z chwil gdy J2 wyraa osobowo mwicego, nazywa jego wiat i staje
si kluczem otwierajcym drzwi do nowej kultury, odczuwanej jako wysza, lepsza, J1
pozostaje ju tylko funkcja narzdzia komunikacji w obrbie grupy etnicznej (pniej
tylko w krgu rodziny), narzdzia zaznaczajcego odrbno, inno tej grupy, narzdzia
komunikacji z rodzin w starym kraju, narzdzia nierozwijanego, doskonalonego, ale
nastawionego na zachowanie, utrwalenie, przetrwanie treci [...] Ot z chwil, gdy

5
dawny J2 zaczyna peni wymienione wczeniej funkcje, staje si on funkcjonalnie
jzykiem pierwszym, nawet jeli nie jest ojczystym w tym sensie, e nie zosta
przyswojony od rodzicw. I tak J1 zmienia swe miejsce w hierarchii wartoci, cho to
miejsce moe by inne wrd wartoci emocjonalnych.
Rezultatem penej asymilacji moe by nawet utrata jzyka etnicznego
i ujednolicanie si kulturowe istniejce nawet w krajach, w ktrych podejmowana jest
polityka wielokulturowoci (zob. J.J. Smolicz, M.J. Secombe 1990). Jest to scenariusz
spotykany, cho nie najczstszy. Moe te zmienia si w czasie. Na proces ten mog
wpywa ruchy migracyjne, dziki ktrym pokolenie pierwszych emigrantw
ustawicznie si odnawia. Pojcie tosamoci z definicji zakada cig zmian
(modyfikacj). Nie jest ona czym staym, raz uksztatowanym i niezmiennym.
Przeciwnie jest ustawicznym procesem, cigym stawaniem si. Obok jzyka skadaj
si na ni rne waciwoci, ktre zachodz na siebie, wzajemnie si przenikajc
i uzupeniajc. Jak pisze Z. Bauman (1994: 9) tosamoci nie dostaje si ani
w prezencie, ani z wyroku bezapelacyjnego; jest ona czym, co si konstruuje, i co mona
(przynajmniej w zasadzie) konstruowa na rne sposoby, i co nie zaistnieje w ogle,
jeli si jej na ktry ze sposobw nie skonstruuje. Tosamo jest zatem zadaniem do
wykonania, i zadaniem, przed jakim nie ma ucieczki. Jzyk peni tutaj szczegln rol,
zwaszcza w ksztatowaniu tosamoci dziecka, dla ktrego wyraa si nie tylko poprzez
funkcj nazywajc, komunikacyjn, ale przede wszystkim bardzo silnie czy si
z emocjami, wyzwala je. J. Nikitorowicz (2005: 70) za szczeglnie istotny uznaje jzyk
pierwszy matczyny, gdy dziecko wpisane w okrelon rodzin i spoeczno lokaln
myli jej kategoriami jzykowymi i za ich porednictwem interpretuje otaczajcy wiat.
[...] Nie ma takich dwch jzykw, ktre byyby na tyle podobne do siebie, aby mona
sdzi, e wyraaj tak sam rzeczywisto spoeczn. Z tego powodu zrozumienie
bajki, zagadki, legendy, wiersza, koysanki, zwrotw matczynych w domu czy wyrae
emocjonalnych zakada nie tylko zrozumienie poszczeglnych sw w ich potocznym
znaczeniu, lecz take znajomo ycia zbiorowego odzwierciedlajcego si w sowach,
niedopowiedzeniach lub zachowaniach1. Kontakt z jzykiem etnicznym w rodzinie

1 Podobnie postrzega to A. Wierzbicka (1990: 71, 103), piszc: jzyki rni si midzy sob nie tylko
jako systemy jzykowe, ale rwnie jako wiaty kulturowe, jako noniki etnicznej tosamoci. [] y na
co dzie w dwch rnych jzykach to znaczy y w dwch rnych przestrzeniach socjosemantycznych.
Przechodzenie z jednego jzyka w drugi i na odwrt jest podobne do podrowania midzy dwoma
rnymi wiatami. W gruncie rzeczy znaczy to o wiele wicej, gdy zmieniajc przestrze

6
w sposb naturalny ksztatuje pierwsze warstwy tosamoci indywidualnej.
W przypadku wtrnego opanowywania jzyka, staje si wyrazem identyfikacji etnicznej,
przynalenoci grupowej i akceptacji tosamoci odziedziczonej.

1.2. Metodyka nauczania/uczenia si jzyka polskiego w warunkach

emigracyjnych

Proces nauczania/uczenia si jzyka przez dzieci ma swoj specyfik. Okrelaj j

najpierw predyspozycje rozwojowe dzieci, ktre z kolei decyduj o wybieranych przez
nauczyciela strategiach nauczania, metodach i technikach pracy na lekcji. Swoisto
nauczania jzyka polskiego za granic wie si take z dwujzycznym rodowiskiem,
w jakim dzieci wzrastaj. Proces opanowywania jzyka polskiego przebiega wwczas
dwutorowo w warunkach naturalnych (w rodzinie) i w warunkach sztucznych
(w szkole). Metodyka nauczania jzyka polskiego jako jzyka drugiego odwouje si do
kadego z tych procesw, poniewa w ramach formalnej nauki szkolnej nawizuje do
naturalnych sposobw uczenia si przez dziecko. Ze wzgldu na swj integracyjny
charakter jest punktem wyjcia dla zalecanych w programie rozwiza metodycznych,
przyjtych w pracy z dziemi, uczcymi si jzyka polskiego na poziomie podstawowym.
Podejcie glottodydaktyczne w nauczaniu jzyka polskiego za granic, poczone
z dbaoci o przekazanie bogactwa polskiego dziedzictwa kulturowego, byo
wielokrotnie postulowane przez rodzicw i nauczycieli w rnych krajach wiata.
Podkrelali oni, e dla wielu dzieci, polszczyzna jest jzykiem drugim, a bywa, e ucz si
jej od podstaw2. Dodawali rwnie: zawsze jest to drugi jzyk, naley jednak wzi pod
uwag fakt, e gdy rodzice mwi do dziecka w danym jzyku, to jest to bardzo due
uatwienie lub stwierdzali, e nauczanie dzieci na wzr innych jzykw wiatowych
uatwioby nauk, poniewa te sposoby s skuteczniejsze i e powinno si zwraca
wiksz uwag na nauk samego jzyka, a polski jest taki sam jak inne jzyki na
wiecie. Jeden z badanych pisa: jest to konieczne dla wielu dzieci urodzonych
w Australii, tutaj nie ma programw dla tych dzieci, w szkoach spodziewa si, e
dziecko umie mwi po polsku, nie ma nauczycieli polskich, ktrzy umiej tak uczy

socjosemantyczn, w ktrej si poruszamy, zmieniamy nie tylko nasze otoczenie, ale take nasz wasn
skr (a moe nawet i dusz).
2 Powoujemy si tutaj na wyniki bada ankietowych A. Rabiej (Krakw 2007), przeprowadzonych w

grupie ponad tysica osb (rodzicw, dzieci, nauczycieli i dyrektorw) w szkoach polonijnych w USA,
Wielkiej Brytanii i Australii. Wszystkie cytowane wypowiedzi respondentw pochodz z analizy
kwestionariuszy wykorzystanych w badaniach.

7
i ktrzy znaj na tyle dobrze angielski, eby uczy dzieci, ktre w ogle nie mwi po
polsku. Do szczeglnych naley wypowied profesora anglistyki, ojca polskiego
pochodzenia, ktry szeroko argumentowa swoje stanowisko piszc: powinno si
oglnie przesun nauczanie jzyka polskiego w kierunku metod i technik nauczania
jzyka drugiego. Naley rozrni midzy nauczaniem jzyka jako obcego i jako
drugiego. Jzyka hiszpaskiego czy francuskiego w Australii (tzn. w spoeczestwie
wielokulturowym) rwnie naley uczy jako jzyka drugiego. Nauczanie jzyka jako
drugiego musi wykorzystywa naturalne rodki (materiay) jzykowe, jakie znajduj si
w spoeczestwie. Ze wzgldu na to, e w Australii jest tak duo diaspor etnicznych,
w zasadzie nie powinno si uczy jzykw jako obcych. Jzyk polski, hiszpaski,
francuski itd. to s nasze jzyki. To nie s jzyki obce. Podobna sytuacja zaczyna si
tworzy w wielokulturowej Europie.

8
2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
2.1. Dokumenty programowe

Program w swej treci odwouje si to 3. podstawowych dokumentw: Podstawy

programowej dla uczniw polskich uczcych si za granic MEN (Warszawa 2010),
Podstawy Programowej wychowania przedszkolengo oraz ksztacenia oglnego MEN
z dn. 23. grudnia 2008 r. (Dz. U. Nr 4 w dn. 15. stycznia 2009 r.) oraz Europejskiego
systemu opisu ksztacenia jzykowego: uczenie si, nauczanie i ocenianie (Warszawa
2003).
2.2. Uytkownicy programu

Uczniowie:

Program jest przeznaczony dla dzieci w wieku 7-9 lat, ktre ucz si jzyka
polskiego jako dziedziczonego i albo dopiero rozpoczynaj nauk albo znaj
polszczyzn w niewielkim stopniu.

Nauczyciele
Program jest adresowany przede wszystkim do nauczycieli szk polskich za
granic, pracujcych z dziemi, ktre ucz si jzyka polskiego na poziomie
pocztkujcym. Moe by take wykorzystywany przez nauczycieli w szkoach
w Polsce, ktrzy ucz w kraju jzyka polskiego jako drugiego. Program zosta
pomylany jako pomoc przy planowaniu dziaa dydaktycznych, umoliwiajca
nauczycielowi dostosowanie swojego warsztatu pedagogicznego do wyzwa,
jakie niesie ze sob nauczanie jzyka polskiego jako drugiego.

Rodzice
Adresatami programu s take rodzice, ktrzy wspodpowiadaj za postpy
dzieci w nauce jzyka polskiego, zwaszcza w sytuacji pobytu za granic. Od
postaw i dziaa rodzicw zaley w duej mierze sukces w dzieci
w opanowywaniu jzyka polskiego i rozwijaniu wiadomoci posiadania
polskojzycznego dziedzictwa.

9
Inne zainteresowane osoby i instytucje

Program pozostaje take do dyspozycji wszelkich wadz owiatowych, szkolnych

i pozaszkolnych.

2.3. Czas realizacji

Program obejmuje 2 lata nauki jzyka polskiego w wymiarze 3. godzin tygodniowo,

cznie ok. 180.-200. godzin zaj. W zalenoci od potrzeb i moliwoci uczniw,
nauczyciela i szkoy moe by take realizowany w mniejszym lub wikszym wymiarze
czasowym. Przyjto zaoenie, e po zrealizowaniu programu, ucze powinien
dysponowa wiedz i umiejtnociami jzykowymi na poziomie A2 w skali
Europejskiego systemu opisu ksztacenia jzykowego... (ESOKJ).

2.4. Materiay dydaktyczne

Do realizacji programu mona wykorzysta dowolne podrczniki (drukowane lub

elektroniczne), ktre uzwgldniaj przewidziane w dokumencie programowym treci
nauczania. Rwnoczenie zaleca si materiay, ktre uwzgldniaj potrzeby dzieci, gdy
pracuj pod kierunkiem nauczyciela na lekcji, a take podczas pracy w domu, gdy
wykonuj wiczenia pod opiek rodzicw oraz materiay, ktre uatwiaj planowanie
dydaktyczne nauczycielowi.

2.5. Warunki realizacji programu

Realizacja programu nie wymaga ponadprzecitnych warunkw lokalowych. Klasa

wyposaona w miar moliwoci w podstawowe narzdzia i urzdzenia umoliwia
realizacj programu. Wrd przydatnych pomocy wyrni naley tablic z magnesami,
odtwarzacz CD, komputer z dostpem do Internetu, przybory do rysowania i malowania
oraz klasow biblioteczk z wybranymi pozycjami polskojzycznymi (ksieczki dla
dzieci, czasopisma). Wane jest take, by klasa bya umeblowana w sposb przyjazny dla
dziecka i stwarzaa np. moliwo zabaw na pododze.

10
 Program zaleca prac w grupach kilkunastoosobowych, co jest rozwizaniem
optymalnym na zajciach jzykowych. Niemniej, bardziej liczne zespoy klasowe nie
uniemoliwiaj realizacji zaoe programowych.

3. CELE KSZTACENIA

Istot ksztacenia jzykowego na kadym etapie nauki jest realizacja celw cile
jzykowych (przedmiotowych) oraz celw wychowawczych, dotyczcych oglnego
rozwoju ucznia (kognitywnego, spoecznego, emocjonalnego i motorycznego).
Prezentowany program zaleca realizacj zarwno celw przemiotowych, jak
i wychowawczych.

3.1. Cele oglne

wspieranie wszechstronnego rozwoju ucznia, zwaszcza jego naturalnych

zdolnoci, zainteresowa i moliwoci,
zainteresowanie dzieci jzykiem i kultur polsk oraz rozbudzenie w nich chci
porozumiewania si po polsku,
umacnianie poczucia wizi z Polsk oraz dumy z posiadania polskiego
pochodzenia,
w myl zasady jestem Polakiem i to mnie ubogaca,
ksztatowanie postawy ciekawoci i otwartoci wobec kultury dziedziczonej
i kultury kraju zamieszkania, a w konsekwencji uatwienie funkcjonowania
w spoeczestwie wielokulturowym i wieloetnicznym,
rozbudzanie w dzieciach uczucia radoci i satysfakcji z nauki jzyka polskiego,
wzmacnianie chci poznawania i uczestnictwa w polskiej kulturze, np. poprzez
branie udziau w przedstawieniach szkolnych i klasowych,
ksztatowanie pozytywnej motywacji do dalszej nauki poprzez stosowanie
odpowiednich technik i strategii nauczania oraz dostarczanie atrakcyjnych,
nowoczesnych i ciekawych dla dziecka materiaw dydaktycznych,
ksztacenie i rozwijanie komunikacyjnych kompetencji jzykowych oraz
sprawnoci jzykowych w zakresie recepcji (rozumienie ze suchu, czytanie)
i produkcji (mwienie i pisanie),

11
 wdraanie do samodzielnoci w nauce jzyka polskiego poprzez autorefeleksj
nad procesem poznawania jzyka oraz ksztatowanie umiejtnoci samooceny
czynionych postpw,
stworzenie podstaw jzykowych, psychologicznych, spoecznych i kulturowych
do dalszej nauki na kolejnych etapach edukacyjnych,
ksztatowanie umiejtnoci wsppracy w grupie w rodowisku szkolnymi
pozaszkolnym,
ksztatowanie wraliwoci estetycznej i moralnej.

Realizacja oglnych celw ksztacenia jest moliwa poprzez:

respektowanie dotychczasowych dowiadcze jzykowych uczniw
i nawizywanie do dwujzycznego rodowiska, w jakim wzrastaj,
integracj nauki jzyka z innymi obszarami poznania (muzyk, przyrod,
geografi, kultur i histori, plastyk, matematyk, wychowaniem fizycznym,
higien),
spiralny ukad treci nauczania, ktry zapewnia dzieciom poczucie
bezpieczestwa poprzez dostrzeganie umiejtnoci ju posiadanych oraz nowo
nabywanych,
a nauczycielowi pozwala na budowanie solidnych fundamentw pod dalsz
nauk,
selektywny dobr materiau jzykowego ze wzgldu na jego aktualno,
dostosowanie do poziomu znajmoci jzyka polskiego przez dziecko (poziom
podstawowy A), zbieno z jego zainteresowaniami oraz uyteczno
komunikacyjn w warunkach szkolnych i pozaszkolnych,
odwoywanie si do zdolnoci naladowczych uczniw w procesie
dydaktycznym,
stosowanie wielokanaowego sposbu prezentowania i wiczenia umiejtnoci
jzykowych poprzez odwoywanie si do wszystkich zmysw,
wykorzystanie zrnicowanych i arakcyjnych dla dziecka technik nauczania,
odwoywanie si do zabawy jako podstawowej formy aktywnoci dziecka.

12
3.2. Cele szczegowe

Zgodnie z wymaganiami szczegowymi Podstawy programowej dla uczniw

polskich uczcych si za granic (Warszawa 2010, s. 9-10) ucze, znajdujcy si
w przedziale wiekowym od 5 do 9. lat na kocu tego etapu ksztacenia posiada
nastpujce umiejtnoci w zakresie sprawnoci jzykowych:

KOMPETENCJE JZYKOWE (5-9 LAT)

A POZIOM PODSTAWOWY

Ucze:
rozrnia wikszo gosek istotnych dla jzyka polskiego,
rozumie proste polecenia,
rozumie proste wypowiedzi monologowe i dialogowe, o ile
Suchanie

otrzymuje dodatkowe wyjanienia,

rozumie proste teksty literackie wspierane obrazkami, gestami,
rekwizytami i inne teksty kultury, o ile otrzymuje dodatkowe
wyjanienia.

Ucze:
wymawia poznane sowa w sposb na og zrozumiay,
tworzy, z pomoc nauczyciela, krtk wypowied skadajc si
Mwienie

z prostych zda,
porozumiewa si w prostych sytuacjach komunikacyjnych,
stosuje podstawowe formuy grzecznociowe,
odtwarza z pamici rymowanki i inne krtkie i proste teksty.

13
 Ucze:
zna wszystkie litery i odpowiadajce im goski,
dzieli wyraz na sylaby,
Czytanie

czyta na gos i cicho proste, krtkie teksty,

rozumie proste i krtkie utwory literackie, wspierane materiaem
ilustracyjnym, i inne teskty kultury,
korzysta z obrazkowych sownikw i encyklopedii.

Ucze:
pisze wszystkie mae i wielkie litery, dostrzega rnic midzy
liter a gosk,
przepisuje wyrazy i proste zdania,
pisze z pamici (pojedyncze wyrazy) i ze suchu (proste zdania,)
po omwieniu pisowni z nauczycielem,
Pisanie

tworzy, z pomoc nauczyciela, krtk wypowied skadajc si

z prostych zda (opis, pozdrowienia, yczenia),
pisze wedug wzoru krtki tekst o sobie,
stosuje podstawowe formuy grzecznociowe,
dba o poprawno graficzn polskich liter.

3.3. Integracja nauki jzyka z innymi przedmiotami

Pojcie integracji w nauczaniu ma bardzo szeroki kontekst znaczeniowy. Moe

odnosi si zarwno do celw, treci, metod i technik pracy z uczniami, jak i osoby
ucznia (jego rozwoju fizycznego, intelektualnego czy emocjonalno-spoecznego),
nauczyciela, zespou klasowego, relacji nauczyciel-uczniowie, stopni edukacji szkolnej
i in. Do gwnych poj zwizanych z nauczaniem zintegrowanym naley rwnie
integracja midzyprzedmiotowa, a wic czenie treci i ustalanie zwizkw midzy
przedmiotami nauczania, ktre ma suy caociowemu postrzeganiu rzeczywistoci
(E. Zawadzka, 2004: 131). W przypadku nauczania/uczenia si w szkoach polskich za
granic pojcie integracja midzyprzedmiotowa zyskuje dodatkowe znaczenie: suy

14
rozwijaniu umiejtnoci jzykowych przy rwnoczesnym odwoywaniu si do treci
historycznych, geograficznych czy przyrodniczych. W stosunku do tematw historyczno
- geograficzno - przyrodniczych ksztacenie jzykowe powinno peni jednak funkcj
nadrzdn, poniewa to znajomo jzyka umoliwia dostp do treci z innych
przedmiotw. Podstawa programowa dla uczniw polskich uczcych si za granic
formuuje nastpujce cele ksztacenia w zakresie edukacji historycznej, geograficznej,
przyrodniczej i literackiej dla uczniw w wieku od 5 do9 lat:

Ucze: zdobywa podstawowe wiadomoci na temat historii, geografii

i przyrody Polski,
zdobywa podstawowe informacje o kulturze i spoeczestwie kraju
pochodzenia swoich przodkw, identyfikuje si z kultur i tradycj
polsk, zachowujc szacunek dla odmiennoci kulturowych i tradycji
kraju zamieszkania,
poznaje klasyczne teksty polskiej literatury dziecicej,
rozbudza swoje zainteresowanie Polsk.

15
4. TRECI NAUCZANIA

Podstawa programowa dla uczniw polskich uczcych si za granic (Warszawa

2010) zakada posugiwanie si rodkami jzykowymi w ramach katalogu tematycznego
dla poziomu A, ktre umoliwiaj realizacj szczegowych celw jzykowych. Okrela
take zakres wiedzy i umiejtnoci ucznia w zakresie kompetencji zintegrowanych
(historia, geografia, przyroda) i proponuje list lektur w ramach ksztacenia literackiego.
Rozdzia 4. niniejszego dokumentu, dotyczcy treci nauczania, przedstawia zapis
fragmentw z podstawy programowej, poszerzony o treci dodatkowe: katalog
gramatyczno-syntaktyczny i katalog funkcji komunikacyjnych.

4.1. Zakres tematyczny w zapisach podstawy programowej

KRG TEMATYCZNY TEMATYKA SZCZEGOWA

Ja i moi bliscy podstawowe informacje o sobie (imi, nazwisko, wiek,

miejsce zamieszkania),
wygld zewntrzny,
umiejtnoci i zainteresowania,
emocje, marzenia, wiat wyobrani,
najblisza rodzina,
przyjaciele, koledzy.

Dom i otoczenie dom (pomieszczenia, meble),

zabawki,
podwrko, plac zabaw,
ciekawe miejsca.

ycie codzienne kalendarz (miesice, dni tygodnia, godziny, pory dnia),

podstawowe czynnoci dnia codziennego,
moja klasa i obowizki szkolne,
gry, zabawy, koa zainteresowa,

16
 ywienie (artykuy spoywcze, posiki i potrawy),
zakupy (kupowanie, sprzedawanie, cyfry i liczby),
usugi (np. biblioteka),
ubranie (czci garderoby).

Zdrowie i sport najwaniejsze czci ciaa,

czysto i schludno,
samopoczucie,
umiejtnoci sportowe.
Podre i turystyka wakacje,
ciekawostki turystyczne,
komunikacja lokalna.

rodowisko naturalne pogoda, pory roku,

roliny i zwierzta.

Technika, media symbole narodowe,

znani Polacy,
wita i zwyczaje,
polonica w miejscu zamieszkania.

Jzyk nauki podstawowe terminy z zakresu wiedzy o jzyku,

podstawowe terminy z zakresu wiedzy o literaturze,
podstawowe terminy historyczne i geograficzne.

4.2. Katalog gramatyczno-syntaktyczny

Dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie poznaj gramatyki za pomoc

sformalizowanych regu. Opanowuj j w sposb poredni, niesystemowy rozwijajc
poszczeglne sprawnoci jzykowe i imitujc gotowe przykady wypowiedzi. Stopniowo
buduj swoj wiadomo jzykow dziecka dwujzycznego. Wzorem poprawnoci jest
dla uczniw nauczyciel oraz inne osoby posugujce si w ich otoczeniu jzykiem
polskim. W toku realizacji niniejszego programu uczniowie zetkn si z podstawowymi
strukturami gramatycznymi, ktrych kontekst uycia ilustruj ponisze przykady.

17
 ZAKRES GRAMATYCZNY
Kategoria liczby i rodzaju
Rzeczownik
formy w mianowniku liczby pojedynczej
i mnogiej
- nazywajce osoby, zwierzta,
przedmioty, miejsca, obiekty, zjawiska
- w funkcji podmiotu
- w funkcji orzecznika w orzeczeniu
imiennym
formy w dopeniaczu liczby pojedynczej
i mnogiej
- w funkcji dopenienia bliszego
- w funkcji dopenienia dalszego
- okrelajce przynaleno
- po wybranych przyimkach
- po formie nie ma i po czasownikach
zaprzeczonych.
- po liczebnikach gwnych 5-10
PRZYKADY UYCIA
To jest Polska. To jest Francja. To jest
Tokio. To s Stany Zjednoczone. To s
moje koleanki i moi koledzy. Pika jest
ta a rower jest zielony. Krzeso jest
czarne a rolki s niebieskie.
mama, lekarz, rower, yrafa, Australia,
Wawel, soce, tcza, pomidory,
noyczki, rodzice
Pani Kasia rozmawia z dziemi. Dzieci
lubi lody.
Pani Kasia to nauczycielka. Mama
i tata to rodzice.
Szukam kredek. Pies pilnuje domu.
Razem uczymy si jzyka polskiego.
To jest ksika Basi.
Tomek jedzie do dziadkw.
Gdzie jest Ania? Nie ma jej w domu.
Nie lubi lodw.
Mam siedem lat. Biedronka ma sze
kropek.
Mam duo kolegw.
ycz ci samych pitek! ycz pani
zdrowych i wesoych wit
18
 - po okreleniach iloci
- wyraajce yczenia
formy w bierniku liczby pojedynczej i mnogiej
- w funkcji dopenienia bliszego
- po wybranych przyimkach
formy w narzdniku liczby pojedynczej i
mnogiej
- w funkcji dopenienia dalszego
- w funkcji orzeczenia zoonego
- po wybranych przyimkach
formy w miejscowniku liczby pojedynczej i
mnogiej
- okrelajce pooenie osb,
przedmiotw, miejsc i obiektw
Wielkanocnych!
Lubi jzyk polski. Prosz zup
mleczn. Widz tcz! Mama czyta
gazet.
Id na poczt. Gramy w karty? W rod
sprztam. Podskoczcie w gr! Co dla
pani/pana?
Lec samolotem. Jad takswk. Pawe
bawi si klockami.
Ja chc by pilotem! Mj tata jest
lekarzem.
Mucha jest pod lamp. Kot jest pod
krzesem. Ukadamy puzzle z Tatrami.
Bawi si z kolegami. Za oknem jest
mga. Dzieci stoj przed domem Baby
Jagi.
Jestem w pierwszej klasie. Polska jest
w Europie. Koloseum jest w Rzymie.
Statua Wolnoci jest w Nowym Jorku.
Koci Mariacki jest w Krakowie.
Pajk jest na strychu. Kot jest w
19
 garau.

- w wyraeniach przyimkowych To jest bajka o Jasiu i Magosi.

okrelajcych obiekt, o ktrym si mwi, Opowiem wam legend o smoku
opowiada wawelskim.

adresatywne formy woacza Aniu! Nie wchod tam!

Przymiotnik

formy liczby pojedynczej i mnogiej w

- mianowniku To jest Morze Batyckie. Piasek jest
bardzo gorcy! Tatry to najwysze
- dopeniaczu gry w Polsce.
Ucz si jzyka polskiego. Pochodz ze
- bierniku Stanw Zjednoczonych.
yrafa ma dug szyj. Mam fajnych
- narzdniku kolegw.
Moim ulubionym kolorem jest
- miejscowniku niebieski. Koloruj kredkami.
Brazylia jest w Ameryce Poudniowej.
Opowiem wam o ciekawych
przygodach misia Bartusia.

Przyswek

w wyraeniach przyswkowych Bardzo dobrze! On jedzie bardzo

szybko. Alex mwi po polsku.
okrelajcy czasownik i przymiotnik wietnie ci idzie! Ania le si czuje. Jest
bardzo chora.

20
Zaimek
formy zaimkw w mianowniku i sporadycznie
w innych przypadkach
- zaimki osobowe ja, ty, on, ona, ono; my, wy, oni,
one
zaimki wskazujce ten, ta, to, tu, tam
zaimki dzierawcze mj/moja/moje,
twj/twoja/twoje, jego/jej; nasz/nasza/nasze,
wasz/wasza/wasze, ich
Ja mieszkam w Londynie, a ty gdzie
mieszkasz? Jak ona ma na imi? Skd
oni s?
Nie ma go...
Podoba ci si? Wygodnie wam?
Zapraszam was na deser!
Zapiewajcie razem z nami.
Jest w nim baranek, pisanki, chleb i sl.
-----------------------------
Ta sukienka jest na maa. Ten robot
ma cztery rce. Prosz, to dla pani. Co
tu si dzieje? Tam jest krokodyl!
Kangury s symbolem tego kraju.
Dam kredki tej dziewczynce.
Zapytaj tego chopca!
Pobawcie si tymi zabawkami!
Marz o tych rolkach...
-----------------------------
To jest moja gumka, a to s twoje
kredki. To jest jej mama, tata i brat.
Nasza tablica i nasza kreda. Podoba
mi si wasz rysunek! Ich dom jest
bardzo adny.
21
 Naucz si go na pami.
Poka zadanie twojemu tacie.
Zap moj szyj!
Stacie za waszymi krzesami!
W naszej klasie jest wesoo.
-----------------------------
zaimki pytajne
- kto? co? Kto to jest? Co to jest?

Kogo nie ma? Czego szuka babcia?

Komu on si podoba?
Kogo widzisz? Co lubisz je?
Z kim taczysz? Czym bawi si Karol?
O kim opowiada ta legenda? O czym
marzysz?
- jaki? jaka? jakie?
-----------------------------
Jaki kolor ma mi? Jaka jest pika?
Jakie to s miasta?

Jakiego koloru brakuje?

Jakiej kredki potrzebujesz?
Jakiego masz psa?

- ktry? ktra? ktre?

Ktry kolor lubisz najbardziej? Ktra
jest godzina? Ktre kredki s twoje?

Ktr ksik wolisz?

W ktrej jeste klasie?
Pod ktrym krzesem jest kot?
-----------------------------
- czyj? czyja? czyje?
Czyj to jest brat? Czyja kredka jest

22
 czerwona? Czyje spodnie s za krtkie?

Liczebnik

liczebniki gwne w mianowniku Otwrzcie ksiki! Strona numer pi.

Mj numer telefonu to .... Ile jest dwa
plus dwa? Cztery.

liczebniki porzdkowe w mianowniku Ktra godzina? Jest pierwsza.

Czasownik

formy koniugacyjne czasownika by w czasie Skd jeste? Jestem ze Szwecji. A wy

teraniejszym skd jestecie? Jestemy z Niemiec.

formy koniugacyjne innych czasownikw

w czasie teraniejszym
- -/-esz Co pijesz na niadanie? Pij herbat.
- -/-isz//-ysz Co robisz? pi... Piotrusiu spnisz si
do szkoy! Budzik dzwoni! Syszysz ten
dwik?
- -m/-sz Gdzie mieszkasz? Mieszkam
w Moskwie. Po poudniu jem
podwieczorek.

czasowniki ruchu
Ojej! Nie mog jecha autobusem.
Przecie mog i na piechot. Do zoo
zwykle jed pocigiem. Na basen
zwykle chodz na piechot. Czym dzi
lecisz? Lec samolotem. Czym dzi

23
 pyniesz? Pyn statkiem.
czasowniki modalne
Kim chcesz by? Pani Ala musi kupi
buty. Antek umie jedzi na nartach.
Nie wolno krzycze. Mog i do
formy trybu toalety?
- rozkazujcego

Posuchaj, powtrz i zapiewaj!

Wstacie! Niech Wojtek wycina, a ty
- przypuszczajcego, wyraajce yczenie pokoloruj! Otwrzcie ksiki!

Co chciaby dosta? Chciabym mie

psa. Co chcielibycie robi?

Skadnia

proste zdania pojedyncze

- oznajmujce To jest mj tata. Mj tata jest
- pytajce lekarzem.
Czy pingwin umie lata? Masz ochot
na pierogi? Gdzie jest mi Bartu? Jak
- rozkazujce si nazywasz?
Zagrajcie w bingo! Rozwi
krzywk!

- bardzo proste zdania zoone ze

spjnikami i, a, bo
Narysuj portret babci i napisz do niej.
Amelka bawi si lalk a Ja bawi si
latawcem. Antek jest smutny, bo jest
chory.

24
25
4.3. Funkcje komunikacyjne i przykady ich realizacji

FUNKCJE KOMUNIKACYJNE PRZYKDOWY KONTEKST

dzikowanie, przepraszanie; Dzikuj! Bardzo prosz! Przepraszam!

reagowanie na podzikowania Prosz. Nie ma za co.
i przeprosiny

nawizywanie kontaktu Jak masz na imi? Jak pani/pan ma na imi?

z rwienikami i nauczycielem; Mam na imi... Jestem... Jak si nazywasz? Jak
przedstawianie siebie i innych si pani/pan nazywa? Nazywam si...

obliczanie iloci i wieku, pytanie Ile jest ...? Jest ... Ile masz lat? Mam siedem lat.
o ilo i wiek A ty?

okrelanie kolorw i pytanie o kolory niebieski, biay, czerwony, czarny, ty,

zielony Czy to jest biay? Jaki kolor ma
kapelusz? Jaki jest twj ulubiony kolor?

okrelanie pr dnia, dni tygodnia pi w sobot i w niedziel. Kiedy grasz

i czasu; pytanie o czas w pik? Czy dzi jest wtorek? Nie, dzi jest
pitek. Rano jem niadanie. Ktra godzina?
Jest pita.

okrelanie sposobw przemieszczania Ojej! Nie mog jecha pocigiem. Przecie

si i pytanie o rodki transportu mog i na piechot! Do babci zwykle jed
autem. Czym dzi jedziesz? Dzi jad metrem.
Czym jedzisz do szkoy?

okrelanie wielkoci Ta kurtka jest za dua. Ta sukienka jest za

maa. Ten sweter jest w sam raz. Tatry to
najwysze gry w Polsce.

opisywanie czynnoci i pytanie Co on robi? On sprzta. Czy on oglda

o wykonywane czynnoci telewizj? Nie, on pi. Kura znosi jajka. Czy
kura znosi jajka?

opisywanie osb, zwierzt, rolin To jest mama Antka. Ona ma due oczy, may

26
 i pomieszcze; pytanie o ich wygld nos i due usta. Jaka jest siostra Antka? Mam
zielony podkoszulek i te spodnie. Ra ma
ostre kolce. To jest mj pokj. W moim pokoju
jest ko, biurko i lampa.

opisywanie umiejtnoci i pytanie Zajc umie biega, ale w nie umie biega.
o umiejtnoci Czy mysz umie biaga? Umiesz gra w tenisa?
Umiem. Nie umiem. Na czym grasz? Gram na
flecie.

potwierdzanie, zaprzeczanie Tak. Nie.

powitanie, poegnanie Cze! Dzie dobry! Do widzenia!

proponowanie, akceptowanie i Idziemy si bawi? No pewnie! Masz ochot

odrzucanie propozycji na lody? Poprosz. Nie, dzikuj.

pytanie o informacj i udzielanie Czym bawi si Amelka? Amelka bawi si lalk.

informacji W ktrej jeste klasie? Jestem w ... klasie. Jakie
macie zwierzta w domu? Ja mam psa
i papug.

pytanie o osoby, miejsca, przedmioty, Kto to jest? Co to jest? To jest... Co on/ona

czynnoci i ich nazywanie robi? On/ona gra w pik.

pytanie o plany wakacyjne i ich Zaczynaj si wakacje! Dokd jedziesz? Jad

opisywanie do Polski. Pawe jedzie na wakacje nad morze.
Musi spakowa strj kpielowy, klapki...

pytanie o pochodzenie, miejsce Skd jeste? Jestem z... . Gdzie mieszkasz?

zamieszkania i odpowiadanie na takie Mieszkam w ... . Gdzie mieszka twoja babcia?
pytania Ona mieszka w... .

pytanie o pooenie osb, Gdzie jest...? Tu. Tam. W pokoju. W Polsce.

przedmiotw, obiektw, miejsc W Europie. Koci Mariacki jest w Krakowie.
i okrelanie ich pooenia Jestem na szafie. Jestem pod krzesem. Kino
jest po lewej stronie.

pytanie o samopoczucie i wyraanie Jak si masz? Niele. Dobrze. Bardzo dobrze.

27
 samopoczucia wietnie!

pytanie o upodobania innych Co lubi robi mi Bartu? Mi Bartu lubi gra

i wyraanie upodobania w pik. Lubisz lody? Bardzo lubi! Lubisz
col? Nie lubi! yrafa lubi licie.

pytanie o zamwienie i skadanie Co dla ciebie? Poprosz lody i sok.

zamwienia

reagowanie ciaem na polecenia i ich Wstacie! Usidcie! Zaklaszczcie!

wykonywanie Podskoczcie!

rozpoznawanie, nazywanie Baba Jaga ma kapelusz. Krlewna nieka ma

i opisywanie bohaterw bajek koron. Czerwony Kapturek ma koszyk.
Kozioek Matoek ma rogi.

skadanie ycze i przyjmowanie Wszystkiego najlepszego z okazji urodzin!

ycze Dzikuj! ycz ci miych kolegw i duo
prezentw. Wesoych wit!

wyraanie i opisywanie stanu, wieci soce. Wieje wiatr. Antek jest chory.
nastroju, emocji Smutno mi. Nie martw si. Podoba mi si. To
jest wietne! Karol jest bardzo zaskoczony.
Sonecznik jest umiechnity.

wyraanie nastpstwa zdarze Najpierw wstaj, potem myj zby i ubieram

w teraniejszoci si. Na kocu...

wyraanie posiadania i pytanie To jest mj pirnik. Czyj to jest pirnik? To

o posiadanie jest may lew i jego mama. Twj rower! To
jest nasza tablica i nasza kreda.

wyraanie pragnie i pytanie Chce mi si pi. Chciabym by pilotem. Ja chc

o pragnienia by wrk. Co chciaby dosta od witego
Mikoaja? Chciabym dosta...

wyraanie proby i ofiarowanie Na pomoc! Ratunku! Tato na pewno ci

pomocy pomoe. Zap moj rk!

28
4.4. Zakres kompetencji zintegrowanych (historia, geografia, przyroda) na
poziomie A wedug Podstawy programowej dla uczniw polskich
uczcych si za granic

Ucze :
okrela pooenie Polski w Europie,
opowiada wybrane legendy i podania ilustrujce narodziny pastwa polskiego,
wymienia symbole narodowe, wyjania ich znaczenie, rozpoznaje hymn narodowy,
wymienia znane postaci z historii Polski (Mikoaj Kopernik, Tadeusz Kociuszko,
Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin, Jan Matejko, Maria Skodowska-Curie, Jan
Pawe II, Lech Wasa),
opowiada o tradycjach swojej rodziny, tworzy wasne drzewo genealogiczne,
posuguje si terminami opisujcymi pokrewiestwo,
opowiada, czym zajmowali si jego przodkowie i znane mu rodziny w Polsce,
podaje nazw regionu, z ktrego pochodzi jego rodzina lub znane mu rodziny
polskie, opisuje krajobraz tego regionu i wymienia najwaniejsze jego obiekty,
opisuje rnorodne przyczyny, ktre mog prowadzi do emigracji,
rozpoznaje rnorodno tradycji kulturowej i szanuje odmiennoci innych
narodw,
opisuje pooenie Polski, wymienia obecn i dawne stolice Polski, wymienia
najwaniejsze miasta, gry i rzeki,
opowiada o najwaniejszych polskich witach i zwizanych z nimi tradycjach,
porwnuje polskie tradycje witeczne ze witami w kraju zamieszkania; zna na
pami kilka wybranych polskich wierszy, piosenek i przysw,
opisuje polski pejza z uwzgldnieniem pr roku oraz obyczaje zwizane z tymi
porami roku,
opisuje krajobrazy Polski: nadbatycki, nizinny, wyynny, grski.

29
4.5. Proponowane w podstawie programowej teksty literackie, pieni i piosenki
w ksztaceniu jzykowym na poziomie A
Podstawa programowa dla uczniw polskich uczcych si za granic wymienia
tytuy lektur podstawowych oraz innych tekstw kultury dla kadej z trzech grup
wiekowych oddzielnie (5-9, 10-13, 14 i wicej lat). Nie precyzuje jednak, ktre
z proponowanych tekstw s odpowiednie dla uczniw bdcych na danym poziomie
biegoci jzykowej (A podstawowym, B redniozaawansowanym, C
zaawansowanym). Niemniej, jak czytamy we wstpie do omawianego dokumentu,
decyzje nauczyciela dotyczce wyboru poszczeglnych tekstw powinny przede
wszystkim wspomaga proces ksztacenia sprawnoci jzykowej (tame, s. 7). Poziom
podstawowy znajomoci jzyka, bazujc na najprostszym sownictwie i strukturach
gramatycznych, znaczco ogranicza moliwoci odwoywania si do tekstw literackich,
cho ich nie uniemoliwia. Niniejszy program zaleca korzystanie z tekstw o prostej
warstwie leksykalnej (np. wybrane wiersze Jana Brzechwy, Wandy Chotomskiej czy
Juliana Tuwima). W przypadku innych tekstw kultury i legend proponuje si tworzenie
ich uproszczonych jzykowo wersji, uzupenionych bogatym materiaem ilustracyjnym
lub te wykorzystywanie niemych filmw animowanych, powstaych na podstawie
tekstw literackich i opracowywanie do nich prostych scenariuszy. Wyszczeglnione
w Podstawie programowej... pieni i piosenki mog by natomiast wykorzystywane
w penej formie jako jeden z elementw zaj. Pami mimowolna i zdolnoci
naladowcze dzieci umoliwiaj odwoywanie si do piosenki jako formy pracy na lekcji
i efektywne jej wykorzystywanie. Rwnoczenie, pieni i piosenki, bdc elementem
zabawy, staj si wanym sposobem przekazywania najmodszym cech polskiej kultury
i tradycji.

30
Wykaz lektur i tekstw kultury dla dzieci w wieku 5-9 lat w podstawie
programowej
TEKSTY PODSTAWOWE

Wadysaw Beza, Katechizm polskiego dziecka

Jan Brzechwa, wiersze dla dzieci (wybr)
Kornel Makuszyski, Marian Walentynowicz, Przygody Kozioka
Matoka
Julian Tuwim, wiersze dla dzieci (wybr)
Jzef Wybicki, Mazurek Dbrowskiego (2 pierwsze zwrotki)

O smoku wawelskim
Artur Oppman, O Warsie i Sawie
O picych rycerzach
LEGENDY

O Piacie Koodzieju
O Lechu, Czechu i Rusie

Zygmunt Gloger, Krakowiaczek jeden

Mam chusteczk haftowan
Edmund Wasilewski, Pynie Wisa, pynie
PIOSENKI

Stary niedwied, Wlaz kotek na potek (za: Oskar Kolberg)

Zasiali grale...

31
 Liliana Bardijewska, Zielony wdrowiec
Wanda Chotomska, Dla najmodszych
Jan Grabowski, Puc, Bursztyn i gocie
Joanna Kulmowa, Zasypianki
Mira Jaworczakowa, Jacek, Wacek i Pankracek; Oto jest Kasia
TEKSTY KULTURY DO WYBORU

Maria Kownacka, Plastusiowy pamitnik

Maria Krger, Karolcia
Anna Onichimowska, Najwysza gra wiata, Sen, ktry odszed
Maciej Oro, Florentynka
Ewa Szelburg-Zarembina, Idzie niebo ciemn noc, Krlestwo bajki
Barbara Tylicka, O krakowskich psach i kleparskich kotach, Polskie
miasta w bani i legendzie
Wojciech Widak, Pan Kuleczka

Akademia Pana Kleksa

Bolek i Lolek
Kozioek Matoek
Mi Uszatek
FILMY

Reksio

CZASOPISMA, STRONY INTERNETOWE, PROGRAMY TELEWIZYJNE, AKTUALNE

PIOSENKI DLA DZIECI
WYBR POLSKIEGO

Grzegorz Rosiski, Legendarna historia Polski

Henryk J. Chmielewski (Papcio Chmiel), Tytus, Romek i Atomek
Janusz Christa, Kajko i Kokosz
KOMIKSU

inne propozycje

32
 4.6. Przykadowy ukad treci nauczania na podstawie katalogw
(gramatyczno-syntaktycznego, funkcji komunikacyjnych, kompetencji
zintegrowanych oraz lektur i tekstw kultury)

Podre i turystyka:
wiat, Europa, Polska, Afryka, Azja, Australia i Oceania, Ameryka Pnocna,
Ameryka Poudniowa, Antarktyda, Mur Chiski, Wielki Kanion, Statua
Wolnoci, Kreml, witynia grecka, Koloseum, Wezuwiusz, Tad Mahal, Wiea
Eiffla, pustynia, kawa, sombrero, pingwin, kangur, bociany, tygrys, orze, bbr,
wilk, lis, niedwied, ubr, wiewirka, godo, flaga, symbol narodowy,
historyjka, zwierzta, ptaki, kontynent, kraj, miasto, podre, muzeum, lasy,
i przykadowe sownictwo

jeziora, ludzie, kto?, co?, czy?, gdzie?, jak? jaki? ktry?, ten, ta, to, te, duy,
ZAKRES TEMATYCZNY

wielki, may, wysoki, adny, biay, czerwony, zielony, ty, czarny, niebieski,
brzydki, nowy, stary, chtnie, dokadnie, zaraz, bardzo, by, widzie, zwiedza,
podrowa, uwielbia, zna, chcie, lee, y, lata, je, mie, opowiedzie,
nazywa si, lubi, odpoczywa...
oraz inne sowa i zwroty zawarte w tekstach pozapodrcznikowych

formy koniugacyjne czasownikw w czasie teraniejszym,

formy mianownika liczby pojedynczej i mnogiej we wszystkich funkcjach,
zawartych w katalogu gramatycznym,
formy dopeniacza liczby pojedynczej i mnogiej po wybranych, przyimkach
(do Polski, z Europy, do szkoy) oraz po liczebnikach gwnych 5-10 (siedem
kontynentw),
formy biernika liczby pojedynczej i mnogiej w funkcji dopenienia bliszego,
ZAKRES GRAMATYCZNY

formy miejscownika liczby pojedynczej i mnogiej, okrelajce pooenie

osb, zwierzt, przedmiotw, obiektw i miejsc,
formy przymiotnika w liczbie pojedynczej i mnogiej; sporadycznie
przysowek,
formy zaimkw i liczebnikw (1-10) w mianowniku,
formy trybu przypuszczajcego, wyraajce yczenie,
proste zdania pojedyncze,
bardzo proste zdania zoone ze spjnikami i, a, bo.

33
 pytanie o samopoczucie i wyraanie samopoczucia,
pytanie o osoby, miejsca, przedmioty, obiekty, czynnoci i ich
nazywanie,
FUNKCJE KOMUNIKACYJNE

pytanie o pooenie osb, obiektw, miejsc i okrelanie ich pooenia,

wyraanie i opisywanie stanu, nastroju, emocji,
pytanie o pochodzenie, miejsce zamieszkania i odpowiadanie na
takie pytania,
wyraanie nastpstwa zdarze w teraniejszoci,
opisywanie osb, zwierzt, obiektw i miejsc; pytanie o ich wygld,
potwierdzanie, zaprzeczanie,
pytanie o informacj i udzielanie informacji.

rozpoznaje i nazywa kontynenty na mapie wiata,

okrela pooenie Polski w Europie oraz innych krajw w wiecie,
rozpoznaje i nazywa symbole narodowe Polski oraz kraju, w ktrym
mieszka; wyjania ich znaczenie,
rozpoznaje i nazywa obiekty charakterystyczne dla wybranych
pastw i kontynentw (np. Polska Wawel; Francja Wiea Eiffla,
KOMPETENCJE ZINTEGROWANE

Moskwa Kreml),
rozpoznaje i nazywa zwierzta i ptaki, yjce w rnych krajach (np.
Polska bociany, ory; Australia kangury),
rozpoznaje hymn narodowy Polski oraz kraju, w ktrym mieszka,
rozpoznaje, nazywa i opisuje bohaterw wierszy i legend,
opowiada wybrane legendy,
recytuje wybrane wiersze.

34
 Wadysaw Beza, Katechizm polskiego dziecka,
Jan Brzechwa, Kangur, w, Krokodyl, Tygrys [w:] Zoo,
Wanda Chotomska, Pingwinek, Orze [w:] Nasze ptaki,
dydaktyczne, literackie

Edmund Wasilewski, Pynie Wisa, pynie,

Legenda O smoku wawelskim,
filmy animowane z cyklu Bolek i Lolek w Europie lub Bolek i Lolek.
Podr dookoa wiata,
i piosenki
TEKSTY

tematyczne teksty dydaktyczne.

35
5. OPIS ZAKADANYCH OSIGNI UCZNIW
5.1. Poziomy biegoci jzykowej w skali Europejskiego Systemu Opisu
Ksztacenia Jzykowego: uczenie si, nauczanie, ocenianie
Europejski system opisu... (ESOKJ) okrela poziomy biegoci jzykowej na
podstawie przyjtych w Europie standardw, stosowanych testw i sposobw
oceniania. Pozwalaj one na porwnywalno umiejtnoci jzykowych w rnych
jzykach wiata. Pene zrealizowanie programu zakada opanowanie przez dzieci
znajomoci jzyka polskiego na poziomie A1/A1+ (w pierwszym roku nauki) i A2/A2+
w nastpnym roku.

A B C

Poziom podstawowy Poziom samodzielnoci Poziom biegoci

A1 A2 B1 B2 C1 C2

5.2. Oglny opis umiejtnoci na poziomach A1 i A2 w dokumencie Rady Europy

Osoba posugujca si jzykiem na tym poziomie

POZIOM PODSTAWOWY A2 rozumie wypowiedzi i czsto uywane wyraenia

w zakresie tematw zwizanych z yciem codziennym
(s to np. bardzo podstawowe informacje dotyczce
osoby rozmwcy i jego rodziny, zakupw, otoczenia,
pracy). Potrafi porozumiewa si w rutynowych,
prostych sytuacjach komunikacyjnych, wymagajcych
jedynie bezporedniej wymiany zda na tematy znane
i typowe. Potrafi w prosty sposb opisywa swoje
pochodzenie i otoczenie, w ktrym yje, a take
porusza sprawy zwizane z najwaniejszymi
potrzebami ycia codziennego.

36
 Osoba posugujca si jzykiem na tym poziomie
rozumie i potrafi stosowa potoczne wyraenia
A1 i bardzo proste wypowiedzi dotyczce konkretnych
potrzeb ycia codziennego. Potrafi formuowa
pytania z zakresu ycia prywatnego, dotyczce np.
miejsca, w ktrym mieszka, ludzi, ktrych zna i rzeczy,
ktre posiada oraz odpowiada na tego typu pytania.
Potrafi przedstawia siebie i innych. Potrafi
prowadzi prost rozmow pod warunkiem, e
rozmwca mwi wolno, zrozumiale i jest gotowy do
pomocy.

5.3. Osignicia uczniw w zakresie recepcji, produkcji, interakcji i mediacji

w skali oglnej ESOKJ i w ujciu szczegowym programu

5.3.1. Umiejtnoci receptywne

Oglny opis umiejtnoci ucznia

Potrafi zrozumie wystarczajco duo, by reagowa na konkretne potrzeby

A2 komunikacyjne, pod warunkiem, e wypowied rozmwcy jest artykuowana

wyranie i powoli.
RECEPCJA USTNA

Potrafi zrozumie zwroty i wyraenia zwizane z najwaniejszymi dla niego

obszarami tematycznymi (np. podstawowe informacje o sobie i swojej
rodzinie, zakupy, topografia lokalna, zatrudnienie), pod warunkiem, e
wypowied rozmwcy jest artykuowana wyranie i powoli.

A1 Potrafi zrozumie wypowied artykuowan bardzo powoli i uwanie,

z dugimi pauzami umoliwiajcymi stopniowe przyswajanie znaczenia.

Umiejtnoci szczegowe

37
 Ucze rozumie: Ucze potrafi:

proste polecenia i wskazwki rozrnia dwiki, take w wyrazach

nauczyciela (Powtrz! Posuchaj
i zapiewaj! Pokoloruj obrazek,
a potem go wytnij!),
pojedyncze sowa i zwroty
dotyczce znanych mu tematw
(rodzina, szkoa, jedzenie, zabawki
itp.),
rozumie proste pytania dotyczce
jego samego i jego otoczenia (Jak
masz na imi? Ile masz lat? Co to
jest? Gdzie mieszka babcia? itp.),
oglny sens bardzo prostych
i krtkich wypowiedzi (take
w nagraniach audio i video),
obejmujcych zakres leksykalny
i gramatyczny z poziomu A oraz
uzupenionych obrazkami,
gestami lub rekwizytami.
o podobnym brzmieniu,
reagowa werbalnie i niewerbalnie na
proste polecenia i wskazwki
nauczyciela,
rozpozna formy grzecznociowe,
rozpozna znane mu sowa i zwroty
(np. w tekstach piosenek lub bardzo
prostych dialogach i pojedynczych
wypowiedziach),
wyszuka okrelone informacje
w prostych i krtkich wypowiedziach
(monologowych i dialogowych),
uzupenionych obrazkami, gestami
lub rekwizytami,
sygnalizowa niezrozumienie.

Oglny opis umiejtnoci ucznia

A2 Rozumie krtkie, proste teksty na znane mu konkretne tematy, napisane

RECEPCJA PISEMNA

jzykiem codziennym lub zwizane z prac, zawierajce czsto uywane

sformuowania oraz tzw. sowa midzynarodowe istniejce w wielu
jzykach.

A1 Rozumie bardzo krtkie, proste teksty, czasem pojedyncze wyraenia,

wychwytujc znane mu nazwy, sowa oraz podstawowe wyraenia jeli
trzeba, czytajc ponownie niektre fragmenty.

38
 Umiejtnoci szczegowe
Ucze rozumie:
proste polecenia w podrczniku
(np.: Przeczytaj!, Narysu
i pokoloruj!),
pojedyncze wyrazy i proste
zdania, gdy dotycz znanych mu
tematw,
oglny sens prostych i krtkich
tekstw, jeli zawieraj znane mu
sowa i zwroty oraz gdy s
wspierane materiaem
ilustracyjnym.
5.3.2. Umiejtnoci produktywne i interakcyjne
Oglny opis umiejtnoci ucznia
Produkcja ustna
PRODUKCJA
Potrafi przedstawia proste
opisy lub prezentowa osoby,
warunki ycia lub pracy,
A2 codzienne rutynowe czynnoci,
rzeczy lubiane/nielubiane itp.
Ucze potrafi:
rozpozna i nazwa wszystkie litery
alfabetu,
rozpozna pojedyncze wyrazy (np.
swoje imi i imiona kolegw, tytuy
w ksieczkach, napisy pod obrazkami,
napisy w sownikach obrazkowych, na
etykietkach i opakowaniach),
przeczyta gono pojedyncze wyrazy
i proste zdania,
wyszuka w tekcie proste informacje
szczegowe (np. kto? gdzie? kiedy?),
okreli intencje krtkich i bardzo
prostych tekstw (np. yczenia
urodzinowe, zaproszenia),
korzysta ze sownikw obrazkowych
dla dzieci.
Produkcja pisemna
Potrafi pisa teksty skadajce si
z prostych wyrae i zda poczonych
prostymi spjnikami, takimi jak i, ale.
39
 w formie krtkiego cigu
prostych zwrotw i zda,
tworzcych list spraw.
Potrafi wypowiada
A1 pojedyncze zdania na temat
ludzi i miejsc.
Umiejtnoci szczegowe
Ucze:
nazywa ludzi, zwierzta,
przedmioty i obiekty ze swojego
otoczenia,
opisuje podstawowe czynnoci,
w bardzo prosty sposb opisuje
i porwnuje ludzi, przedmioty,
miejsca i czynnoci,
w bardzo prosty sposb wyraa
swoje uczucia, upodobania
i potrzeby (np. jestem smutny,
lubi gra w pik, to mj ulubiony
kolor),
odtwarza z pamici krtkie
wiersze, rymowanki,
piewa piosenki z repertuaru
dziecicego.
INTERAKC
Oglny opis umiejtnoci ucznia
JA
Interakcja ustna
Potrafi pisa proste pojedyncze wyraenia
i zdania.
Ucze:
zapisuje wszystkie mae i wielkie litery,
dostrzega rnic midzy gosk
a liter,
przepisuje wyrazy i bardzo proste
zdania,
potrafi wpisa swoje dane osobowe do
ankiety/formularza (imi, nazwisko,
wiek),
tworzy bardzo proste wypowiedzi (np.
To jest moja mama. Pozdrowienia
z Londynu Tomek. Mam sze lat.
Mieszkam w Monachium.),
potrafi zanotowa bardzo krtk
i prost informacj (np. Imieniny babci.
Dla taty. Basen w pitek.).
Interakcja pisemna
40
A2
Potrafi pisa krtkie, proste notatki na
temat najpilniejszych, codziennych spraw.

A1 Potrafi uczestniczy w prostych Potrafi w formie pisemnej pyta o dane

sytuacjach komunikacyjnych, osobowe lub przekaza takie dane w tej
gdy rozmwca czsto powtarza formie.
wypowiedzi w wolniejszym
tempie, parafrazuje i wyjania.
Potrafi zadawa proste pytania
i odpowiada na nie, a take
wyraa i uwzgldnia proste
stwierdzenia dotyczce
codziennych potrzeb lub bardzo
dobrze mu znanych tematw.

Umiejtnoci szczegowe

Ucze: Ucze:
zadaje proste pytania i udziela udziela podstawowych informacji na
odpowiedzi na proste pytania swj temat (np. dane osobowe),
w ramach wyuczonych zwrotw potrafi podzikowa i przeprosi za
(np. Jak ona ma na imi? Ile masz pomoc jednego lub kilku sw,
lat? Czyja to jest pika?), potrafi wyrazi sympati za pomoc
potrafi przedstawi siebie jednego lub kilku sw.
i czonkw swojej rodziny oraz
odpowiedzie na bardzo proste
pytania na ich temat,
potrafi si przywita i poegna,
podzikowa i przeprosi
potrafi w prosty sposb zgasza
swoje potrzeby (np. Jestem
godny. Chc do toalety.),
stosuje formy grzecznociowe,

41
 potrafi zasygnalizowa
niezrozumienie.

5.3.3. Umiejtnoci mediacyjne

Oglny opis umiejtnoci ucznia

A2 Potrafi wybiera z krtkich tekstw kluczowe sowa, wyraenia lub zdania

i odtwarza je w ramach ograniczonego zasobu rodkw jzykowych.
Potrafi przepisywa krtkie teksty pisane przy uyciu liter drukowanych lub
czytelnego pisma odrcznego.

A1 Potrafi przepisywa pojedyncze sowa i krtkie teksty pisane w standardowej

odmianie drukowanej.
MEDIACJA

Umiejtnoci szczegowe

Ucze potrafi:
wynotowa bardzo proste informacje z krtkiego tekstu suchanego lub
czytanego,
przepisywa znane mu wyrazy i proste zdania,
uzupeni brakujce litery w znanych wyrazach,
uzupeni brakujce wyrazy w zdaniu,
przepisa wyrazy w kolejnoci alfabetycznej,
przetumaczy znane mu polskie sowa i/lub zwroty na jzyk, ktry zna
lepiej.

5.4. Osignicia uczniw w zakresie budowania i rozwijania komunikacyjnych

kompetencji jzykowych w skali oglnej ESOKJ

STOSOWANIE RODKW JZYKOWYCH: ZAKRES OGLNY

42
 Ucze:

A2 dysponuje podstawowym zasobem rodkw jzykowych, pozwalajcym na

radzenie sobie z komunikacj w przewidywanych sytuacjach ycia codziennego,
chocia musi czasem ogranicza przekaz i szuka sw w pamici.

Potrafi formuowa krtkie stwierdzenia dotyczce codziennych, prostych

potrzeb konkretnego rodzaju: danych osobowych, rutynowych czynnoci ycia
codziennego, pragnie i potrzeb, pyta o informacj.
Potrafi uywa prostych wzorw zda i komunikowa si za pomoc
zapamitanych wyrae, grup kilku sw i utartych formuek na temat siebie
i innych osb, tego czym si zajmuj, miejsc, posiadanych rzeczy itp.
Dysponuje ograniczonym zasobem krtkich, wyuczonych na pami wyrae
dotyczcych prawdopodobnych sytuacji yciowych. W sytuacjach nietypowych
wystpuj czste zaamania komunikacji i nieporozumienia.

A1 Dysponuje bardzo podstawowym zasobem prostych wyrae na temat wasnej

osoby i dotyczcych konkretnych potrzeb.

ZAKRES SOWNICTWA: UCZE

Dysponuje sownictwem wystarczajcym, by uczestniczy w rutynowych

rozmowach na znane sobie tematy z ycia codziennego.
A2
Dysponuje sownictwem wystarczajcym do wyraania podstawowych potrzeb
komunikacyjnych w ycu codziennym.
Dysponuje sownictwem wystarczajcym do zaspokojenia najwaniejszych
codziennych potrzeb komunikacyjnych.

A1 Dysponuje podstawowym zasobem sownictwa, zoonym z pojedynczych sw

lub wyrae zwizanych z konkretnymi sytuacjami.

43
 POPRAWNO LEKSYKALNA: UCZE

A2 Potrafi posugiwa si wskim zakresem sownictwa, zwizanym z konkretnymi

potrzebami ycia codziennego.

A1 (brak wskanika)

POPRAWNO GRAMATYCZNA: UCZE

Poprawnie uywa prostch struktur, jednak systematycznie popenia

A2
podstawowe bdy np.: w uyciu form czasownika. Mimo to wypowied jest
zazwyczaj zrozumiaa.

A1 Wykazuje jedynie ograniczone opanowanie prostych struktur gramatycznych

i wzorw zdaniowych w ramach wyuczonego zasobu.

POPRAWNO FONOLOGICZNA: UCZE

A2 Wymowa jest na og na tyle wyrana, by zrozumie wypowied, mimo

wyranego obcego akcentu rozmwcy musz jednak co jaki czas prosi
o powtrzenie.

Wymowa bardzo ograniczonego zakresu wyuczonych sw i wyrae jest przy

A1
pewnym wysiku zrozumiaa przez rodzimego uytkownika jzyka,
przywykego do rozmwcw z tej grupy jzykowej.

44
6. PROCEDURY OSIGANIA SZCZEGOWYCH CELW

6.1. Zaoenia metodyczne

Program zakada, e:
ksztacenie
ma charakter holistyczny i pobudza rne rodzaje aktywnoci dziecka
(percepcyjn, motoryczn, umysow, emocjonalno-motywacyjn), umoliwiajc
wielostronne dowiadczanie i poznawanie wiata,
czy nauczanie sterowane z naturalnymi sposobami uczenia si przez dziecko ,
czy dowiadczenia dzieci z szkoy miejscowej i polskojzycznej, zapewniajc
uczniom poczucie spjnoci wiedzy i umiejtnoci, zdobywanych w kadej ze
szk,

nauczyciel
peni bardzo wan rol opiekuna i przewodnika (na wzr rodzicw),
uatwiajcego odkrywanie nowych znacze i stymulujcego komunikacj,
motywuje i zachca do samodzielnoci,

ucze
jest w centrum dziaa dydaktycznych i wychowawczych,
uczy si wspodpowiedzialnoci za przebieg i efekty procesu ksztacenia,

rodzice
dbaj o stworzenie dzieciom sprzyjajcych warunkw do rozwoju
dwujzycznego: umoliwiaj im regularne uywanie dwch jzykw, lecz nie
wywieraj na dzieciach presji zwizanej z komunikowaniem si w tych jzykach
oraz prezentuj pozytywne postawy zarwno wobec dziecka, jak i jzykw,
ktrych ono uywa,
s czynnie zaangaowani w proces ksztacenia jzykowo-kulturowego dzieci i s
otwarci na inicjatywy szkoy.

Program uznaje, e dzieci:

45
 ucz si jzyka poprzez dziaanie, w sposb indukcyjny, multisensoryczny
i kinestetyczny
odkrywaj znaczenia poprzez zabaw i w interakcji z otoczeniem
cechuje potrzeba akceptacji, poczucia bezpieczestwa, zadowolenia i sukcesu,
dlatego niezbdne jest cige dostarczanie im pozytywnych wzmocnie
i zapewnienie yczliwiej, wspierajcej atmosfery na lekcji
wymagaj zindywidualizowanego podejcia metodycznego ze wzgldu na ich
zrnicowane osobowoci, talenty czy rodzaje inteligencji (jzykowa,
matematyczna, przyrodnicza, muzyczna, wizualno-przestrzenna,
interpersonalna, intrapersonalna, kinestetyczna)
bardzo duo rozumiej z kontekstu, jeli jest on czytelny
s z natury otwarte na nowe sytuacje, cechuje je spontaniczna gotowo do
uczenia si
charakteryzuje mylenie konkretne, pami mechaniczna i krtkie odcinki
koncentracji
charakteryzuj spontaniczne reakcje emocjonalne, brak lku przed bdem
i upodobanie do zabawy
mog potrzebowa tzw. okresu ciszy na pocztku nauki jzyka, a wic
osuchiwania si z nim bez koniecznoci samodzielnego tworzenia jakichkolwiek
wypowiedzi

Program nie zaleca jednej metody nauczania/uczenia si jzyka polskiego jako

jzyka dziedziczonego. Zoono samego procesu uczenia si oraz bardzo
zrnicowane warunki pracy polskich szk za granic uniemoliwiaj przyjcie
uniwersalnej metody. Niemniej jednak program odwouje si do niektrych zaoe
wybranych koncepcji metodycznych, rozpowszechnionych w ksztaceniu jzykowym
dzieci, proponujc tym samym eklektyczne podjecie do nauczania jzyka polskiego jako
jzyka dziedziczonego. Wrd wspomnianych koncepcji metodycznych wyrni naley:

metod naturaln, w ktrej

- jzyk poznajemy odkrywajc jego znaczenie, a nie analizujc struktury
gramatyczne

46
- uczenie si ma charakter sytuacyjny i powinno przebiega w warunkach
moliwie najbardziej zblionych do procesu akwizycji jzyka pierwszego
najpierw systematycznego osuchiwania si z jzykiem (rozwj suchu
fonematycznego, percepcji i rozumienia), nastpnie poznawania jego znaczenia
i wreszcie stopniowego tworzenia samodzielnych komunikatw.

metod reagowania caym ciaem, w ktrej

- respektuje si okres ciszy, przygotowujcy uczniw do etapu produkcji jzykowej
- reakcj sown poprzedza niewerbalna reakcja ciaa i zrozumienie komunikatu w
dziaaniu (kinestetyczny styl uczenia si)
- przyrost umiejtnoci jzykowych ma charakter stopniowy i dokonuje si
kompleksowo

metod audiolingwaln, w ktrej

- proces interioryzacji zachodzi drog ksztatowania nawykw jzykowych
poprzez wielokrotne powtarzanie sw i innych wzorw wypowiedzi,
niebdnych do komunikowania si

podejcie komunikacyjne, w ktrym

- podkrelony jest spoeczny aspekt nauki jzyka i znaczenie rodowiska czowieka
jako rda interakcji i informacji zwrotnych, stymulujcych proces uczenia si
jzyka
- uczenie si odbywa si w interakcji, poprzez dziaanie i rozwizywanie zada
- dobr treci nauczania jest podyktowany funkcjonalnoci i uytecznoci
komunikacyjn i odwouje si do potrzeb i moliwoci uczniw
- wzorce strukturalne s wbudowane w wiczenia komunikacyjne ukierunkowane
na tre (znaczenie)
- dopuszcza si bdy jzykowe, ktre nie uniemoliwiaj zrozumienia treci
komunikatu
- organizacja treci nauczania ma charakter spiralny
- wiczenia i zadania zorientowane s na rozwj czterech sprawnoci oraz
opanowanie przez uczcego si podsystemw jzyka

47
 - jzyk i kultura s ze sob blisko zwizane, dlatego naley dostarczy uczcym si
bogaty kulturowo input i wprowadza do lekcji elementy realioznawcze
- zwraca si uwag na opracowanie graficzne materiaw dydaktycznych,
uznawane za niemal tak samo wane jak prezentowane w podrczniku treci

podejcie zadaniowe, w ktrym

- nacisk pooony jest na dziaanie i rozwizywanie problemw w warunkach
pozaszkolnych (dziaanie spoeczne, w grupie)
- wane jest czenie kompetencji jzykowych i oglnych: nowe zadania, przed
jakimi staj uczniowie, wymagaj wykorzystania przez nich nie tylko aktualnych
umiejtnoci jzykowych, ale take zdobytej wczeniej wiedzy i dowiadcze
- kluczowe znaczenie dla efektywnoci procesu uczenia si ma rozwijanie
kompetencji strategicznych uczniw
- odwouje si do metody projektu, ukierunkowanej na dziaanie wsplne,
zespoowe

zintegrowane nauczanie przedmiotowo-jzykowe (Content and Language

Integrated Learning CLIL), w ktrym nauczanie innych przedmiotw odbywa si
za porednictwem jzyka docelowego lub te na lekcji jzykowej wprowadzane
s treci z innych obszarw wiedzy

nauczanie jzykw wspomagane komputerowo (computer-assisted language

learning - CALL), ktrego celem jest
- wykorzystanie nowoczesnych technologii komunikacyjnych do zachowana
jzykw dziedziczonych, zwaszcza w szkoach etnicznych i pracy jzykowej
w domu
- stworzenie nieograniczonego dostpu do nauczanego jzyka, by w konsekwencji
zwikszy zakres jego uycia w celach komunikacyjnych

6.2. Techniki nauczania

Jednym z warunkw powodzenia w pracy z dziemi jest dobr zrnicowanych
technik nauczania/uczenia si, zarwno na etapie prezentacji, jak i utrwalania czy
praktyki jzykowej.

48
6.2.1. wiczenie percepcji i wymowy
Nauka wymowy ma miejsce ju od pierwszego kontaktu z jzykiem i wymaga
wiczenia artykulacji sw w stopniu, ktry nie uniemoliwi ich rozumienia. Na
pocztkowym etapie uczenia si moe ona jednak utrudnia jeszcze komunikacj. By
ograniczy takie sytuacje, zaleca si wczanie do lekcji krtkich, ale systematycznych
wicze rozwijajcych such fonematyczny i ksztaccych prawidow artykulacj. Jak
ocenia L. Madelska (2010: 5) dla dzieci z polskich rodzin, yjcych w rodowisku
wielojzycznym, szczeglnie trudne jest odrnianie gosek , , , d od gosek sz, , cz,
d. W zakresie samogosek najtrudniejsze jest odrnianie i od y, a na kocu wyrazw
(w wygosie) moe tez dochodzi do mylenia i : y : e. Umiejtno rozrniania
dwikw, a nastpnie ich poprawnej wymowy umoliwia nie tylko rozumienie
wypowiedzi i ustn komunikacj, ale i waciwy rozwj innych sprawnoci jzykowych:
czytania i pisania. Do najbardziej rozpowszechnionych technik wiczenia pecepcji
i wymowy nale:
wiczenia w obrbie par minimalnych (np. kasa-kasza; kasza-Kasia; domy-tomy)
powtarzanie pojedynczych wyrazw
wszelkie wiczenia imitujce wzorcowe wypowiedzi

6.2.2. Nauka sownictwa i opanowanie struktur jzykowych

Opanowanie sownictwa i struktur jzykowych odbywa si najpierw w sposb
bierny. Ten etap ogranicza si do rozpoznawania i rozumienia sw oraz zwrotw. Etap
czynnej akwizycji jzykowej jest pniejszy i trudniejszy: wymaga uycia jzyka
w komunikacji. Na tym etapie moliwe jest take mieszanie przez dzieci sw z rnych
jzykw, ktre znaj, dotyczy to zwaszcza dzieci dwujzycznych. Peny proces akwizycji
leksykalnej prowadzi od biernego uczenia si sownictwa a po samodzieln produkcj
pisemn. Moe obejmowa nawet kilka lat nauki jzyka i przedstawia si nastpujco:

rozpoznawanie sw ze suchu,
rozumienie znaczenia na podstawie kontekstu,
ich poprawna artykulacja,
uywanie sw w komunikacji, stosownie do kontekstu, wyraanej intencji oraz
poprawnoci gramatycznej,

49
 rozpoznawanie graficznej formy sw, poznanych wczeniej drog audialn,
umiejtno kopiowania znanych sw,
umiejtno ich samodzielnego zapisu.

Przyswajane w danym kontekcie sownictwo, okrelone katalogiem tematycznym

dla poziomu A1 i A2, mona rozwija za pomoc nastpujcych technik:
demontracja za pomoc:
- kart obrazkowych,
- zdj i rysunkw,
- gestw i mimiki,
- rekwizytw,
- dwikw,
gry typu bingo, lotto, memory, domino, Piotru,
rysowanie na tablicy,
grupowanie sw, ktre si rymuj,
rozpoznawanie nazw przedmiotw po dotyku, zapachu,
tworzenie sw od liter imienia, nazwiska dziecka i czonkw jego rodziny,
tworzenie zbiorw sw, tematycznie ze sob powizaych,
wskazywanie wyrazw przeciwstawnych lub synonimicznych,
kalambury,
krzywki,
rebusy,
zgadywanki,
czenie wyrazw z obrazkami,
podpisywanie obrazkw,
czenie sylab i tworzenie sw,
skrelanie wyrazw niepasujcych do pozostaych,
wskazywanie rnic na obrazkach,
uzupenianie zda,
imitacja,
wcielanie si w role w minidialogach.

50
 Znajomo leksyki jest warunkiem opanowania bardziej zonych struktur
jzykowych. Proces ten przebiega trjfazowo. Poszczeglne etapy to:
znajomo pojedynczych sw w formach podstawowych,
rozpoznawanie ich w szerszym kontekcie i w zrnicowanych formach,
uycie jzykowe w szerszym kontekcie i w zrnicowanych formach.

Jednym z waniejszych elementw efektywnego nauczania/uczenia si jest

dostarczanie uczniom informacji zwrotnej dotyczcej zdobywanych przez nich
umiejtnoci. Jedn z form przekazu jest bieca kontrola i poprawa bdw. Program
zaleca taki sposb poprawy bdw, ktry jest odzwierciedleniem naturalnej
komunikacji na wzr matek uczcych dzieci pierwszego jzyka. Odpowiada to pojciu
budowania rusztowania w koncepcji L. Wygotskiego (scaffolding), ktre ma suy
samodzielnej i poprawnej produkcji w sprzyjajcych warunkach i yczliwej atmosferze.
Przykadowy dialog ilustrujcy budowanie rusztowania w procesie akwizycji jzykowej:

Magosia: Prosz pani! Upadao si!

Pani: Co si stao?
Magosia: Tu, tu! Upadao si!
Pani: Upado?
Magosia: Taak...
Pani: A co upado?
Magosia: Kko.
Pani: Kko upado?
Magosia: ee.. kko ... upado.
Pani: No tak. Kko upado. Nic nie szkodzi. Zaraz je podniesiemy. Antosiu, pomoesz nam?

Taki sposb korekty bdw stwarza bardzo dobre warunki dla prawdziwego
odkrywania regu jzyka, istniejcych ju w umyle dziecka, a take poszerzania ich
o nowe elementy czy kontekst uycia. Bazuje przy tym na naturalnym jzyku, ktry
w rzeczywistej komunikacji obfituje w powtrzenia i przeksztacenia.

51
6.2.3. Rozumienie ze suchu
Umiejtno rozumienia ze suchu poprzedza zdolno do mwienia, czytania
i pisania w kadym jzyku. W przypadku uczniw dwujzycznych jest czsto
umiejtnoci najlepiej rozwinit bardzo duo rozumiej (syszc jzyk w domu),
maj natomiast trudnoci z produkcj jzykow, wybierajc wwczas jzyk kraju
zamieszkania. wiczenie suchania na lekcji jest jednak niezbdnym elementem procesu
opanowania jzyka we wszystkich jego aspektach. Moe by take rdem dumy
dziecka z posiadanych umiejtnoci, dostarcza mu satysfakcji, wiary we wasne
moliwoci i motywowa do dalszej nauki.
Przykadowe techniki rozwijania sprawnoci rozumienia ze suchu:
wykonywanie polece i instrukcji nauczyciela,
dopasowywanie obrazkw lub zdj do usyszanych wypowiedzi,
kolorowanie lub rysowanie zgodnie z usyszanym opisem/instrukcj,
wskazywanie, zakrelanie, podkrelanie, zaznaczanie rysunkw usyszanych
w nagraniu lub gono nazwanych/opisanych przez nauczyciela,
ukadanie lub numerowanie obrazkw zgodnie z treci nagrania,
ustalanie, czy usyszane informacje s prawdziwe czy faszywe,
odpowiadanie na pytania do usyszanych historyjek,
notowanie bardzo prostych informacji na podstawie usyszanych wypowiedzi,
suchanie i powtarzanie za nagraniem (piosenki, rymowanki, wypowiedzi
bohatera historyjki).

6.2.4. Wypowied ustna

Na pocztkowym etapie nauki umiejtno mwienia ogranicza si do krtkich
reakcji sownych oraz imitowania gotowych wzorw wypowiedzi. Z czasem rozwija si
zdolno do spontanicznego wypowiadania si, ale wci w ograniczonym zakresie, przy
uyciu prostych zwrotw i wyrae, opisujcych wiat dziecka. Sowa i zwroty mog by
cigle znieksztacane fonetycznie, uywane niegramatycznie i czone z wyraeniami
z jzyka, ktre dziecko zna lepiej ni jzyk polski. Jest to naturalny etap opanowywania
drugiego jzyka. Bardzo wane jest wspieranie i docenianie przez nauczyciela kadej

52
prby mwienia dziecka i brak presji, by mwio, zwaszcza jeli nie jest na to gotowe.
To jeden z podstawowych warunkw tzw. zdrowej dwujzycznoci (healthy biligualism).
Wrod technik rozwijajcych umiejtno mwienia moemy wyrni:
recytowanie rymowanek i wierszykw,
piewanie piosenek,
chralne powtarzanie,
zadawanie pyta i odpowiadanie na pytania technik acuszka,
gry i zabawy z elementami mwienia,
wiczenia z luk informacyjn,
wcielanie si w role bohaterw historyjek,
odgrywanie rl w zabawach tematycznych,
ustne opisywanie, porwnywanie i opowiadanie.

6.2.5. Czytanie ze zrozumieniem

Uczniowie polskiego pochodzenia nierzadko ucz si czyta i pisa w jzyku
miejscowym wczeniej ni po polsku, poniewa obowizek szkolny przypada w innych
krajach zwykle wczeniej ni w Polsce. W przypadku czytania po polsku czsto jest
jednak inaczej dzieci ucz si tej umiejtnoci wraz z przyjciem do polskiej szkoy,
szczeglnie gdy s na poziomie biegoci jzykowej A. Metody nauki czytania mona
podzieli na 4 podstawowe typy: analityczny, syntetyczny, globalny i mieszany
(eklektyczny). Metoda analityczna opiera si na umiejtnoci przeczytania wyrazu i jego
analizie dwikowo-literowej. Jej przeciwiestwem jest synteza, a wic rozpoczynanie
od dekodowania liter, by nastpnie czy je w sylaby i wyrazy. Metoda globalna traktuje
wyraz, zwrot, zdanie jako graficzny obraz znaczenia. Std te uczniowie ropoczynaj
nauk czytania od wzrokowego zapamitywania: patrzenia na wyraz (cig wyrazw),
identyfikowania go (ich) z obrazkiem, ktry opisuje (opisuj) i odczytywania znaczenia.
W podejciu eklektycznym stosuje si rne sposoby (analityczny, syntetyczny,
analityczno-syntetyczny, globalny), co ma uatwi osign biego w czytaniu uczniom
o zrnicowanych potrzebach i moliwociach. Program nie zaleca jednej metody
lektury tekstw. Proponuje raczej wybr jednej lub kilku z wyej wymienionych
i dostosowanie ich do warunkw pracy z dzieckiem dwujzycznym. Bez wzgldu na

53
przyjt metod nauki czytania, zakada si konieczno przestrzegania kilku
uniwersalnych zasad:
uczniowie musz zapozna si najpierw ze suchu z wyrazami, zdaniami
i tekstami, ktre bd czyta,
graficzna prezentacja wyrazw i zda powinna by poprzedzona wiczeniami
utrwalajcymi sownictwo, ktrego one dotycz,
na pocztkowym etapie nauki wane jest przede wszystkim zaznajomienie si
z polskojzycznym tekstem, dopasowanie wyrazw i zda do dobrze ju znanych
ze suchu i rozumianych sw oraz wypowiedzi,
w nastpnej kolejnoci naley skoncentrowa si na rozwijaniu umiejtnoci
czytania ze zrozumieniem krtkich i prostych tekstw.

Przykadowe techniki ksztacce i rozwijajce sprawno czytania w jzyku polskim

jako drugim:
czenie wyrazw i zda z obrazkiem, ilustracj lub zdjciem,
czenie ze sob fragmentw wyrazw i zwrotw,
kolorowanie, zakrelanie, zaznaczanie, numerowanie obrazkw ilustrujcych
tre tekstw,
wykonywanie pisemnych instrukcji, zamieszczonych w podrczniku i/lub
zeszycie wicze,
wyszukiwanie i zaznaczanie wyrazw lub zda w tekcie,
decydowanie na podstawie ilustracji, czy doczone do niej zdania s prawdziwe,
czy faszywe,
wykrelanie wyrazw niepasujcych do pozostaych,
wiczenia typu wielokrotny wybr,
ukadanie w kolejnoci rozsypanek wyrazowych,
odczytywanie dialogw z podziaem na role,
odpowiadanie na pytania do tekstu.

6.2.6. Wypowied pisemna

Ksztacenie umiejtnoci pisania jest szczeglnym zadaniem pedagogicznym,
szczeglnie w warunkach emigracyjnych. Wymaga oddzielnych i dugofalowych wicze
ukierunkowanych zarwno na techniczn stron tej umiejtnoci (stosowanie

54
poprawnego zapisu polskich wielkich i maych liter, czenie liter w pimie odrcznym),
jak i na umiejtno kompozycji prostych dziecicych tekstw, a wic pisanie twrcze.
Pocztkowo sprawno pisania jest jednak ograniczona wycznie do kopiowania
wedug wzoru i pisania odtwrczego, najpierw na poziomie wyrazu, nastpnie zdania
i wreszcie krtkiego tekstu.

Do podstawowych technik opanowywania tej umiejtnoci nale:

uzupenianie liter w wyrazach,
uzupenianie fragmentw wyrazw,
uzupenianie wyrazw w zdaniach,
rozwizywanie krzywek,
zapisywanie imion, liczb,
podpisywanie obrazkw,
pisemne odszyfrowywanie kodw literowych,
ukadanie zda z rozsypanki wyrazowej i ich zapisywanie,
pisemne odpowiadanie na pytania (wedug wzoru).

Pisanie twrcze mona wiczy, dostarczajc uczniom rnorodnych bodcw, ktre

stan si podstaw wypowiedzi pisemnej: obrazki, zdjcia, ilustracje w ksieczkach,
fragmenty filmw animowanych i in. Wrd form pisemnych tworzonych w okrelonym
celu, przyjaznych dzieciom i majcych praktyczne zastosowanie w ich yciu moemy
wyrni podpisy pod wasnymi rysunkami, miniksieczki, smsy, krtkie listy i notatki,
plany lekcji, zaproszenia i podzikowania, yczenia urodzinowe, imieninowe
i witeczne, pytania do wywiadu z ulubionym aktorem, sportowcem, opisy ukochanych
osb, zwierzt i miejsc itp.

6.2.7. Podejcie strategiczne do nauki jzyka

Ksztacenie umiejtnoci stosowania strategii w procesie uczenia si jest bardzo

wanym elementem nauczania dzieci, uatwiajcym im przysz, samodzieln nauk.
Nawet jeli modsi uczniowie na pocztku nie do koca wiadomie stosuj okrelone
strategie uczc si jzyka, ksztatuj dobre nawyki, ktre bd procentowa
w przyszoci. Rol nauczyciela jest m.in.:

55
 uczenie, jak w sposb werbalny i niewerbalny sygnalizowa niezrozumienie,
pokazywanie, jak domyla si znaczenia sw i zwrotw,
uczenie, jak zastpowa nieznane sowo znanym,
uczenie, e mona pokaza lub opisa co, czego nie umiemy nazwa jednym
sowem,
zachcanie do przewidywania treci historyjek, tekstw i wypowiedzi,
uczenie korzystania ze sownikw obrazkowych i Internetu,
pomoc w tworzeniu wasnych list sw i minisowniczkw,
umoliwianie refleksji nad procesem uczenia si.

6.2.8. Podejcie ludyczne do nauki jzyka

Stosowanie w pracy z dziemi metod alternatywnych w sposb naturalny sprzyja
wykorzystywaniu na lekcjach technik ludycznych, czyli zabaw i gier, dominujcych
w nauczaniu (uczeniu si) najmodszych. Wszechstronna aktywno dziecka wyraa si
bowiem najpeniej wanie poprzez zabaw, do ktrej jest ono wewntrznie
motywowane, i ktra jest dla niego sposobem poznawania wiata. Do zalet technik
ludycznych zaliczy naley nastpujce:
zapewniaj koncentracj uwagi dzieci i dostarczenie im dobrej zabawy podczas
nauki,
bawic si dzieci uywaj jzyka spontanicznie i bez wikszego wysiku,
dodaj rnorodnoci poszczeglnym czynnociom na lekcji,
pozwalaj zmieni bieg lekcji i wyzwoli dodatkow energi u dzieci,
zapewniaj nieuwiadomion, mimowoln nauk jzyka,
zachcaj do czynnego uczestnictwa dzieci niemiae.

Zabawa stymuluje nie tylko rozwj poznawczy dziecka, ale take spoeczny
i emocjonalny, dlatego powinna by szeroko wykorzystywana w procesie
dydaktycznym. Wszelkie dziaanie zachodzce podczas zabawy jest aktywnym,
odkrywczym i ustrukturalizowanym uczeniem si, przynoszcym zadowolenie
i rozpoczynajcym nowy proces poznawczy. [] W dziaaniu dziecka podczas zabawy
ksztatuj si organizacyjne struktury mylenia i postpowania, ktre maj swe
znaczenie dla przyszej nauki szkolnej. Zrnicowane postrzeganie, kierowanie uwagi na
okrelone problemy, wiczenie wytrwaoci w dziaaniu, ksztacenie pamici,

56
przyporzdkowywanie i kategoryzacja, zachowanie umoliwiajce rozwizywanie
problemw, zdobywanie wiedzy, wyjanianie symboli, znakw i gestw,
przezwycianie egocentryzmu tego wanie dzieci ucz si podczas zabawy
(J. Brzeziski 1987: 117-118). W procesie nauczania/uczenia si jzyka, zabawa jako
aktywno dobrze znana dziecku jest skuteczn form czenia produkcji jzykowej
z czynnociami motorycznymi. Motywuje i stymuluje postpy w opanowaniu jzyka.
Dzieci, nie czujc wewntrznej potrzeby uczenia si drugiego jzyka, mog odbiera
tradycyjne wiczenia jako nuce i mao przydatne.
Lista gier i zabaw, ktre mog by z powodzeniem wykorzystywane na lekcji
jzyka jest duga i niejednokrotnie zaley od pomysowoci nauczyciela. T. Siek-
Piskozub (2001: 184-185) proponuje nastpujc klasyfikacj, do ktrej program take
si odwouje:
rwnolege zabawy i gry ruchowe powizane z werbalizacj wykonywanych
dziaa (np. wiczenia polegajce na demonstracji zrozumienia komunikatu
ciaem i mimik),
rwnolege lub koordynacyjne zabawy konstrukcyjne, w ktrych obok
recepcyjnych sprawnoci angaowane s te czynnoci motoryczne (np.
ukadanie wzorw z pomoc kolorowych patyczkw do liczenia zgodnie
z poleceniami nauczyciela),
kooperacyjne zabawy tematyczne zwizane z dobrze znanymi dzieciom rolami
spoecznymi (w sklepie, szkole, na podwrku itp.),
zabawy asocjacyjne, np. karciane, planszowe i werbalne, ktrych celem jest np.
poznanie kontrastw, klasyfikowanie sownictwa, polegajce na przypominaniu
sownictwa na okrelony temat (konkursy na znajomo sw, czenie sw
w kategorie, zastosowanie wylosowanego sowa w kontekcie, zgadywanki itp.),
rwnolege zabawy o charakterze muzyczno-literackim (piosenki, wierszyki,
rymowanki, wyliczanki), niekiedy poczone z wykonaniem czynnoci
ilustrowaniem sytuacji gestami, odliczaniem,
zabawy samotne jak gry umysowe: rebusy, diagramy literowe, krzywki
powizane z przerobionymi treciami (sownictwem, gramatyk, informacjami
zwartymi w tekstach).
Wrd technik ludycznych szczegln rol w pracy z dziemi do 10. roku ycia peni
wszelkie formy uczenia si poczone z muzyk piosenki, rymowanki, taniec, czy

57
 drama. Najwiksz warto dydaktyczn maj wwczas, gdy ich tre wspbrzmi
z tematyk lekcji, poznawanym sownictwem, zainteresowaniami i przeyciami dzieci
oraz ich moliwociami gosowymi czy ruchowymi.

6.2.9. Podejcie narracyjne do nauki jzyka

Ostatnim z omawianych tutaj w sposb bardziej szczegowy sposobw pracy
z dziemi jest podejcie narracyjne (story approach), wykorzystywane czsto w metodach
immersyjnych. Na zalety wykorzystywania autentycznych tekstw (bajek, historii,
opowiada) w ksztaceniu jzykowym dzieci zwraca uwag J. Iluk (2002). Podkrela, e
wspomagaj one proces mimowolnego zapamitywania, zwikszaj koncentracj,
odpowiadaj potrzebom dzieci i maj duy potencja motywacyjny i uczuciowy, poniewa
wywouj zazwyczaj silne emocje: napicie, oczekiwanie, rado, rozczarowanie, ulg.
Dziki temu rozbudzaj wyobrani i prowokuj do wymylania wasnych historii.
Pozwalaj zdoby dzieciom informacje o innych krajach, ludziach i formach ycia. Mog
aktywnie wpyn na procesy ksztatowania si pogldw lub by rdem refleksji nad
odmiennoci kultur. Stwarzaj [] doskona okazj do dzielenia si swoimi
dowiadczeniami, spostrzeeniami i ocenami, [] umoliwiaj identyfikacj z bohaterami
(tame: 106-107). Teksty narracyjne stwarzaj take moliwo stosowania technik
teatralnych. A. Kaczmarek (2005) omawiajc wybrane programy ksztacenia jzykowego
dzieci w Niemczech, sporo miejsca powica charakterystyce technik narracyjnych, dla
ktrych punktem wyjcia s znane dziecku sytuacje z ycia codziennego. Techniki te
oparte s na globalnej symulacji prowokuj interakcje, odwouj si do pozawerbalnych
rodkw wyrazu, stwarzaj przyjazn atmosfer w klasie, pobudzaj ciekawo
poznawcz dzieci, angauj je emocjonalnie. Wszyscy dobrze wiemy, e dzieci uwielbiaj
sucha (i oglda) historie, ktre pobudzaj ich wyobrani. Rwnie chtnie bior udzia
w zabawach i scenkach, w ktrych mog naladowa obserwowane wypowiedzi
i zachowania. Struktura i tre narracji pozwalaj przy tym na wprowadzanie
i wyrnianie okrelonego materiau jzykowego (zarwno strukturalnego, leksykalnego,
jak i fonetycznego), a take treci niejzykowych (dotyczcych wiedzy o wiecie) (tame:
29). Warunkiem zastosowania autentycznych tekstw w praktyce nauczania jest jednak
dostosowanie ich poziomu jzykowego do moliwoci odbioru uczniw, ich zaintersowa
i potrzeb. Stopie trudnoci tekstw moe wykracza nieco ponad umiejtnoci uczniw,

58
jeli zgodnie z hipotez inputu S. Krashena (i+1) nabywanie jzyka odbywa si
dodatkowo za porednictwem kontekstu i informacji pozajzykowych.
6.3. Indywidualizacja nauczania
Idea klas homogenicznych pod wzgldem wiedzy i umiejtnoci uczniw, ich
sposobu zachowania, uczenia si, zainteresowa czy motywacji jest kuszca zarwno
dla nauczyciela, ktry pracuje z uczniami, jak i dla szkoy ktra ten proces umoliwia
i organizuje. Jest to jednak obraz idealny. Realny obraz klasy/szkoy pokazuje due
zrnicowanie uczniw pod wieloma wzgldami. I to wanie te rnice s czym
naturalnym, a nie ich brak. Jedne maj charakter rodowiskowy, inne indywidualny
(pe, zainteresowania, typ inteligencji, style poznawcze, preferencje sensoryczne,
tempo opanowywania poszczeglnych umiejtnoci, strategie uczenia si, osobowo,
temperament i in.). W przypadku szk polskich za granic dodatkow cech rnicujc
uczniw w klasie moe by take poziom znajomoci jzyka etnicznego. W takich
przypadkach program zaleca naprzemienne stosowanie kilku strategii,
wykorzystywanych w pracy z uczniami o heterogenicznych umiejtnociach
jzykowych:
rnicowanie materiau wyjciowego pod wzgldem stopnia biegoci jzykowej
(wiczenia o rnym stopniu trudnoci)
prac w grupach o porwnywalnych umiejtnociach
odwoywanie si do pomocy koleeskiej

6.4. Wdraanie do autonomii

Nauczanie wczesnoszkolne ma charakter propedeutyczny wprowadzajcy
i usprawniajcy do dalszej nauki, take w zakresie refleksji nad przebiegiem procesu
uczenia si i ksztacenia poczucia wspodpowiedzialnoci za jego efekty. Wyrabianie
nawykw samoksztaceniowych jest jednym z waniejszych zada pedagogicznych,
zwaszcza w warunkach emigracyjnych. Wymaga jednak odpowiedniego przygotowania
i wsplnej refleksji nad sposobami uczenia si, ktre przynosz najlepsze rezultaty i/lub
s przez dzieci najchtniej wybierane. Poza dyskusj nad tym, a w jaki sposb dzieci
rozwizuj poszczeglne zdania, co stanowi dla nich trudno lub te jest atwe i jakie
s tego przyczyny, pomocne s take karty do analizy sposobw uczenia si, na ktrych
uczniowie graficznie zaznaczaj ulubione sposoby pracy na lekcji. Przykad takiej karty

59
 zosta opracowany na podstawie konspektu lekcji, zamieszczonego w niniejszym
programie w rozdziale 6.5.:

Na lekcji lubi... uwielbiam bardzo lubi

lubi

piewa piosenki.

oglda fimy.

odpowiada na pytania pani/pana i kolegw.

szuka rnych miejsc na mapie.

zadawa innym pytania i zapisywa

odpowiedzi.

opisywa pigwinka i inne zwierzta.

sucha historyjek o rnych kontynentach i

krajach.

oglda pocztwki z rnych miejsc na

wiecie.

uczestniczy w konkursach.

przeprowadza sond wrd kolegw.

ukada puzzle.

oglda zdjcia i obrazki.

kolorowa rysunki.

gra w kalambury.

podpisywa obrazki.

przygotowywa si do realizacji mini-

60
 projektu.

..................................................
.................................................. ..................................................
mj podpis
podpis Mamy lub Taty podpis Nauczyciela

6.5. Planowanie dydaktyczne

Planowanie ma charakter wielopoziomowy i jest jednym z najwaniejszych
czynnoci, ktre nauczyciel podejmuje organizujc prac swoj i uczniw. Wpywa ono
na jako dziaa dydaktycznych i decyduje o efektach procesu nauczania/uczenia si.
Decyzje nauczyciela dotyczce planowania poszczeglnych zaj powinny by
poprzedzone analiz i wyborem okrelonych dokumentw lub ich stworzeniem
w przypadku programu nauczania. Dokumenty te skadaj si na spjny obraz
planowania dydaktycznego. Jego chierarchiczny ukad ilustruje ponisza tabela
(I. Janowska 2010: 12-13):

Dokumenty europejskie,
np. ESOKJ, Europejskie portfolio jzykowe, systemy ewaluacji, np.
ALTE3.

Rozporzdzenia, przepisy, wytyczne krajowe:

podstawa programowa,
standardy wymaga egzaminacyjnych, certyfikacja etc.

Programy:
szkolny, placwki, instytucji ksztaccej.

3
ALTE The Association of Language Testers in Europe.

61
 Programy nauczania poszczeglnych przedmiotw,
blokowe, zintegrowane.

Programy roczne,
semestralne, caego kursu.

Plan wynikowy
obejmuje dzia programowy, modu lub kilkugodzinn jednostk
tematyczn przedmiotu.

Plan jednostki lekcyjnej

(scenariusz, konspekt lekcji zaj z jzyka obcego).

Cigi zada lub zadania zoone i proste,

wchodzce w zakres jakiego szerszego planu.

Indywidualne planowanie nauczyciela obejmuje zarwno planowanie roku

szkolnego (skala makro), jak i czynnoci dydaktyczne podczas lekcji (skala mikro).
Twrczo podchodzc do oficjalnych dokumentw, nauczyciel modyfikuje je wedle
potrzeb i moliwoci uczniw, wasnych, warunkw szkolnych i miejscowych itd., przy
rwnoczesnym zachowaniu oglnych ram formalnego ksztacenia (tame, s. 13).
Przy planowaniu jednostek lekcyjnych program zaleca stosowanie kilku oglnych
zasad, ktre na trwae obecne s we wspczesnej dydaktyce jzykowej,
skoncentrowanej na najmodszych uczniach. Wrd nich naley wyrni dbao o (M.
Szpotowicz, M. Szulc-Kurpaska 2005: 58-59):
rutyn podczas lekcji jest niezbdna w pracy z dziemi; pozwala zorganizowa
zajcia w podobny i przewidywalny dla dzieci sposb (wystpowanie po sobie
poszczeglnych etapw/faz lekcji), dajc im tym samym poczucie
bezpieczestwa
waciwe zarzdzanie czasem lekcje powinny skada si z serii niedugich
zada (5-10 minut), pozwoli to utrzyma krtkotrwa uwag dzieci na caym
zadaniu

62
 rnorodno zaplanowanych wicze naley zmienia techniki, za pomoc
ktrych przeprowadzane s zadania, by utrzyma zainteresowanie dzieci i mc
odwoywa si do ich zrnicowanych potrzeb i moliwoci
waciwy dobr wicze wiczenia powinny by ze sob tematycznie
powizane i w sposb zaplanowany wynika z siebie; naley unika
przypadkowoci tematycznej wicze; wane jest take, by znalazy si wrd
nich zarwno wiczenia, ktre zaspokoj potrzeb ruchu dziecka, jak i te, ktre
su wyciszeniu i skupieniu

Nauczyciele pracujcy w polskich szkoach za granic maj do zagospodarowania

zaledwie kilka godzin tygodniowo, ktre s czsto zblokowane jednego dnia. Planujc
taki cykl lekcji dobrze jest uwzgldni kilka faz, ktre umoliwiaj prawidowy przebieg
procesu nauczania/uczenia si, i ktre powinny by widoczne w zaplanowanym cyklu
zaj (I. Janowska 2010):

ETAP I przygotowanie do zaj (przywitanie si z dziemi, sprawdzenie zadania

domowego, rozgrzewka jzykowa i wprowadzenie do lekcji);

ETAP II odkrywanie/prezentacja nowych treci w czytelnym dla dzieci kontekcie

i z wykorzystaniem rnorodnych materiaw, ilutrujcych wprowadzane elementy
jzyka (piosenki lub inne nagrania, karty obrazkowe, rekwizyty, maskotki klasowe i in.);

ETAP III przyswajanie i utrwalanie poznanych elementw jzyka za pomoc

zrnicowanych wicze, gier i zabaw leksykalnych i komunikacyjnych;

ETAP IV transfer, czyli uycie poznanych elementw jzyka w szerszym, innym ni we

wczeniejszych fazach lekcji kontekcie, co pozwala na czenie posiadanych ju
umiejtnoci z nowymi kompetencjami;

ETAP V ewaluacja, czyli podsumowanie zdobytej wiedzy i umiejtnoci oraz

okrelenie czego dzieci si nauczyy podczas zaj, co byo dla nich atwe lub trudne
i naley do tego powrci podczas kolejnego spotkania. Ewaluacja moe przybiera
form rozmowy z dziemi, poczon z autorefleksj i samoocen ucznia.

Aby zilustrowa dziaania planistyczne, zamieszczamy przykadowy konspekt lekcji,

ktry zosta opracowany na podstawie treci nauczania zamieszczonych w rozdziale 4.6.
niniejszego programu.

63
Temat: Z pingwinkiem do serca Europy
Poziom: A2 (dzieci w wieku 7-9 lat)

CELE

Ucze potrafi: Ucze wie:

64

potrafi reagowa na polecenia
i wskazwki nauczyciela,
rozpozna, odpowiedzie na
pytania i zapyta o kontynenty,
wybrane kraje oraz miejsca,
obiekty, zwierzta i ptaki, ktre s
dla tych krajw typowe,
w prosty sposb opisywa
wybrane miejsca, przedmioty,
zwierzta i ptaki,
w prosty sposb uzasadni,
dlaczego co lubi lub dlaczego co
mu si podoba,
jak nazywaj si i gdzie na mapie wiata
znajduj si kontynenty,
gdzie na mapie ley Polska i kraj,
w ktrym obecnie mieszka,
jakie s symbole narodowe Polski i
kraju, w ktrym mieszka,
jak nazywaj si miejsca, obiekty,
zwierzta i ptaki typowe dla niektrych
krajw europejskich, w tym Polski,
a take kraju, w ktrym mieszka,
jak nazywaj si i skd pochodz
bohaterowie filmw animowanych
z cyklu w Europie oraz wiersza
W. Chotomskiej pt. Orze.

czyta proste wyrazy ze

zrozumieniem i kopiowa je,

stosowa proste strategie

uatwiajce uczenie si,

korzysta z ilustrowanego
sownika dla dzieci oraz
wybranych stron internetowych,

wsppracowa w grupie,
uczestniczy w grach i zabawach.

Materiay dydaktyczne:
pluszowy pingwin z plecakiem na plecach lub obrazek/zdjcie, ilustrujce tak
posta
fizyczne mapy wiata, Europy i Polski

65
 puzzle z mapy wiata (pocita na kawaki mapa A4 lub A3, wydrukowana
z Internetu)
obrazki lub zdjcia ilustrujce wyrazy i zwroty obecne na lekcji
pocztwki z rnych kontynentw i krajw (prywatne zbiory lub Internet)
konturowe rysunki flagi i goda Polski oraz symboli narodowych kraju zamieszkania
uczniw (wydrukowane z Internetu)
drewniane patyczki lub plastikowe somki
nagranie Pynie Wisa, pynie E. Wasilewskiego
wiersz W. Chotomskiej Orze [w:] Nasze ptaki
filmy animowane z cyklu Bolek i Lolek w Europie
teksty dydaktyczne zamieszczone w scenariuszu

Czas trwania: ok. 90 min.

PRZEBIEG LEKCJI

I PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI (ogniskowanie uwagi dzieci, przewidywanie tematyki lekcji,

ksztatowanie nastawie)

Dzieci poznaj si z pingwinkiem, ktry przyszed dzi do klasy razem z nauczycielem.

Odpowiadajc na pytania nauczyciela, uczniowie dowiaduj si jak najwicej na temat
pingwinka. Pytaniami, nauczyciel stopniowo naprowadza dzieci na informacj, e
pingwin na stae mieszka na Antarktydzie, ale jest podrnikiem i lubi zwiedza wiat.

Przykadowe pytania i odpowiedzi:

- Kto to jest? - Pingwin.

- Jak ma na imi? - Bartek.

- Podoba wam si? - Tak. / - Nie.

- Jak wyglda? - Ma biay brzuch, czarne plecy i skrzyda. Ma

mae nogi i dzib. Ma grube i ciepe futro. Na
plecach ma plecak. Jest wesoy.

- Dlaczego ma plecak? - Bo chodzi do szkoy. / - Bo lubi podrowa.

66
 - Co lubi robi? - Lubi lizga si na brzuchu i pywa.

- Co lubi je? - Ryby.

- Skd jest? Gdzie mieszka? - Z Antarktydy. / - Na Antarktydzie. / - W zoo.

- Czy wiecie gdzie jest Antarktyda? - Tak. / - Nie.

- Jaka jest pogoda na Antarktydzie? - Jest bardzo zimno. Pada nieg i wieje wiatr. Jest
ld.

- Chcielibycie tam mieszka? - Tak, bo lubi nieg. / - Nie, bo tam jest zimno.
Dlaczego?

Wsplne odszukanie na mapie wiata ojczyzny pingwinka (Antarktydy), a nastpnie

wskazywanie i nazywanie pozostaych kontynentw (Europy, Azji, Afryki, Ameryki
Pnocnej, Ameryki Poudniowej, Australii i Oceanii). Rozpoczynamy od kontynentu, na
ktrym mieszkaj dzieci i ich rodziny, a nastpnie odnajdujemy pozostae. Na koniec
okrelamy, ktre z kontynentw s due, a ktre mae i liczymy, ile ich razem jest.

II ODKRYWANIE I PREZENTACJA

Rozmawiamy z dziemi na temat podry: Czy lubicie podrowa? Jakie kontynenty

znacie z podry? Jakie kontynenty chcielibycie zobaczy? W rozmowie uczestniczy take
pingwinek-podrnik, ktry moe zadawa pytania i odpowiada na pytania dzieci.

Rozwijanie umiejtnoci rozumienia ze suchu

Nauczyciel opowiada dzieciom o Europie, posugujc si materiaem ilustracyjnym
(obrazki, zdjcia), ktry ma zapewni czytelny kontekst i uatwi zrozumienie.
W zalenoci od tego, czy szkoa, w ktrej ucz si dzieci, mieci si w kraju europejskim
czy te nie, w opowiadaniu naley uwzgldni dodatkowy kontekst lub odpowiednio
zmieni jego tre.

Przykadowa wypowied nauczyciela ze wskazwkami dotyczcymi

wykorzystania materiaw ilustracyjnych:

67
Europa to pikny kontynent [mapa wiata]. Do Europy przyjeda wielu turystw
[zdjcie turystw: podrujcych osb/rodzin z bagaami] z caego wiata z Azji,
Ameryki, Australii... [mapa wiata]. Przyjedaj, eby zobaczy wspaniae zabytki
[obrazki/zdjcia np. Wiey Eiffla, Big Bena, greckiej wityni, Koloseum], muzea [zdjcie
np. Louvre] i krajobrazy [zdjcie charakterystycznego krajobrazu, np. irlandzkiego].
Mieszkacy Europy to bardzo mili i spokojni ludzie [zdjcie sympatycznej grupy ludzi],
ktrzy lubi przyrod: zwierzta i roliny [dowolne zdjcie]. W Europie yje wiele
gatunkw zwierzt i ptakw: wilki [obrazek lub zdjcie], niedwiedzie [obrazek lub
zdjcie], wiewirki [obrazek lub zdjcie] i bociany [obrazek lub zdjcie]. S tam gste lasy
[obrazek lub zdjcie], czyste jeziora [obrazek lub zdjcie] i wysokie gry [obrazek lub
zdjcie]. W centrum Europy ley Polska [mapa Europy] pikny kraj, ktry na pewno
warto zobaczy. Dlaczego? Zapytajmy pingwinka! On na pewno opowie nam o swojej
podry do Polski.

W rol narratora wciela si pingwinek i kontynuuje opowie. Nauczyciel pomaga

pingwinkowi i rwnolegle przypina na mapie Polski obrazki lub zdjcia zwierzt
i miejsc, o ktrych mwi pingwinek (niedwiedzia, ubra, lisa, bocianw, ab, ora,
Tatr, Krakowa, Poznania, jezior, rzeki Wisy).

Jasne! Chtnie wam opowiem o Polsce! Mam tam wielu kolegw: niedwiedzia, ubra i lisa.
Oni mieszkaj w lesie. W Polsce jest te duo bocianw. S wiksze ni pingwiny, zwykle s
cae biae i maj czerwony dzib i dugie nogi. Lubi je abyyyyy... Okropno! Umiej
lata! Bociany s bardzo mie i lubi ludzi. Znam te jednego ora. Jest pikny i odwany,
ale troch si go boj, bo ma ostre szpony. W Polsce jest wiele piknych miejsc wysokie
gry Tatry, s miasta pene zabytkw, jak Krakw czy Pozna. Jest te wiele jezior i rzek.
Polacy to mili ludzie. Jednak dla nas pingwinw jest tam za gorco. A wy lubicie Polsk?
Macie tam kolegw? A moe kuzynw? Opowiedzcie mi o nich!

Wypowiedzi uczniw sterowane pytaniami nauczyciela

Rozmowa z dziemi na temat ich kolegw i rodziny w Polsce, miejsc, ktre znaj lub
chciayby w Polsce zobaczy, a take innych ciekawych rzeczy, o ktrych dzieci chc
opowiedzie i ktre wi si z ich dowiadczeniami dotyczcymi Polski lub z treci
opowiada nauczyciela i pingwinka. Dzieci opowiadaj take o kraju, w ktrym obecnie

68
mieszkaj jego atrakcjach i ciekawostkach, ktre znaj i lubi. Porwnuj, co jest dla
nich ciekawego i miego w Polsce, a co w kraju, w ktrym yj.

Suchanie i piewanie piosenki

Naczyciel wraca do informacji dotyczcej polskich rzek, o ktrych opowiada pingwinek.
Wskazuje na mapie Wis i proponuje dzieciom wysuchanie, a nastpnie wsplne
odpiewanie Pynie Wisa, pynie E. Wasilewskiego.

III PRZYSWAJANIE I UTRWALANIE SOWNICTWA I STRUKTUR JZYKOWYCH

wiczenie 1. Ucie puzzle i wskacie kontynenty.

Z pocitej na kawaki mapy wiata (wydruk z Internetu) uczniowie ukadaj puzzle.

Pracuj w maych grupach. Druyna, ktra zwyciy, zaprosi do wsppracy pingwinka,
ktry bdzie pomaga dzieciom w rozwizywaniu kolejnego zdania. Gdy wszystkie
grupy uo puzzle, nauczyciel wypowiada gono nazw kontynentu, a dzieci wskazuj
go na swoich mapach. Dodatkowo wsplnie ustalaj, na ktrym kontynencie znajduje si
kraj, w ktrym obecnie mieszkaj.

wiczenie 2. Co mona zobaczy w Europie? Wybierzcie pocztwki i powiedzcie,

co widzicie.

Dzieci siedz w kole na dywaniku, na rodku ktrego jest stos pocztwek z rnych
miejsc na wiecie. Wrd nich s kartki z miejscami, obiektami, zwierztami i ptakami
wymienionymi w opowiadaniach nauczyciela i pingwinka. wiczenie ma dwa etapy:
rozpoznawania i nazywania. Na pocztku nauczyciel wymienia nazwy miejsc, obiektw
lub zwierzt, ktre wi si z Europ, a dzieci zgaszaj si i pojedynczo wybieraj
pocztwk, na ktrej mona zobaczy wymienione przez nauczyciela miejsca czy
obiekty. Osoba, ktra zbierze najwicej pocztwek, kontynuuje wiczenie w parze
z pingwinkiem. Drugi etap wiczenia to samodzielne nazywanie przez dzieci tego, co
mona zobaczy na kartkach, ktre zgromadziy. Jeli jest taka potrzeba, dzieci
pomagaj sobie wzajmnie, pracujc pod opiek nauczyciela.

69
wiczenie 3. Jaki to ptak i jakie zwierz? Pokacie i powiedzcie.

Kalambury: Dzielimy dzieci na dwa zespoy. Kady z nich otrzymuje t sam liczb zdj
zwierzt i ptakw, ktre pojawiy si dotd na lekcji. Przedstawiciel jednej druyny
losuje zdjcie w grupie przeciwnej i caym ciaem naladuje wylosowane zwierz lub
ptaka. Jego nazw maj odgadn koledzy i koleanki z grupy, do ktrej naley losujcy.
W ten sposb zespoy bawi si na przemian. Grupa, ktra odgadnie wszystkie nazwy
wymyla dodatkowe zwierz, ktre jest kolejn zagadk-szans dla przegranych.

Na koniec dzieci zadaj sobie wzajemnie pytania dotyczce ulubionych zwierzt lub
ptakw s ich ulubionymi i w prosty sposb uzasadniaj, dlaczego.

wiczenie 4. Jaki ptak jest w godle Polski? Posuchajcie wiersza i zgadnijcie, jak
si nazywa.

Nauczyciel, odwoujc si do symboli narodowych kraju, w ktrym dzieci mieszkaj,

w prosty sposb wyjania, czym jest godo. Nastpnie wolno recytuje lub odczytuje
wiersz W. Chotmskiej, pt. Orze., mimik i gestami dodatkowo ilustrujc jego tre. Dzieci
suchaj i zgaduj, o jakim ptaku jest mowa. Gdy uczniowie odgadn, e chodzi o ora,
nauczyciel pokazuje dzieciom godo Polski i w prosty sposb opisuje je razem
z uczniami.

wiczenie 5. Pokolorujcie obrazki z symbolami narodowymi i przygotujcie flagi.

Dzieci otrzymuj czarno-biae kopie polskiej flagi i goda oraz konturowe obrazki, ktre
przedstawiaj symbole narodowe kraju, w ktrym dzieci teraz mieszkaj i koloruj je
wedug wzoru. Rysunki flag wycinamy i przyklejamy je na drewnianych patyczkach lub
plastikowych somkach. W ten sposb kade dziecko ma przygotowane przez siebie
dwie flagi: kraju zamieszkania i Polski.

wiczenie 5. Czy znacie te sowa? Przeczytajcie wyrazy i podpiszcie zdjcia.

70
Uczniowie otrzymuj kart pracy, na ktrej znajduj si zdjcia poznanych wczeniej ze
suchu i w mowie zwierzt i ptakw oraz bank z wyrazami (pismo odrczne). Zadaniem
dzieci jest przeczytanie najpierw nazw zwierzt i ptakw, ktre znajduj si w banku
w przypadkowej kolejnoci, a nastpnie skopiowanie wyrazw i podpisanie zdj.

IV TRANSFER

Co wiesz o Polsce? Konkurs klasowy.

Uczniowie pracuj w dwch lub trzech zespoach i przygotowuj si do konkursu
z wiedzy o Polsce na podstawie wiadomoci z lekcji. Jedna osoba peni funkcj asystenta
nauczyciela i zapisuje na tablicy punkty dla kadej z grup. Drugi ucze jest stranikiem
czasu i pilnuje, by zespoy nie przekroczyy czasu przeznaczonego na odpowied (30
sekund). Trzecie dziecko prowadzi konkurs i pod kierunkiem nauczyciela odczytuje
przygotowane wczeniej przez niego pytania konkursowe, np. Gdzie Polska jest na
mapie?, Jakie znacie polskie miasta?, Jak znacie polsk rzek?, Jakie znacie polskie gry?,
Jakie zwierzta mieszkaj w Polsce?, Jakie ptaki mieszkaj w Polsce?, Jaki ptak jest w godle
Polski? itd.

Konkurs mona rozszerzy i opracowa pytania z zakresu wiedzy o wiecie i Europie,

odwoujc si do treci lekcji. Zwyciska druyna wybiera odcinek fimowy Bolka i Lolka
z cyklu podry po Europie (czas trwania ok. 10 min.), ktry dzieci bd oglda na
koniec tego etapu zaj.

Ktre zwierz lub ptak podoba ci si najbardziej? Sonda wrd kolegw.

Na koniec tego etapu zaj dzieci otrzymuj tabel. W jej kolejnych kolumnach znajduj
si miniaturki zdj zwierzt i ptakw, ktre pojawiy si na lekcji. W poszczeglnych
wierszach dzieci wpisuj natomiast imiona piciorga kolegw i koleanek, ktrych
zapytaj o ulubione zwierzta i ptaki. Rezultaty sondy zaznaczaj w tabeli graficznie, np.
krzyykiem. W podsumowaniu licz, ilu uczniw wybrao dane zwierz lub ptaka
i okrelaj, ktre z nich byo najbardziej popularne w klasie.

71
Ogldanie filmu animowanego z cyklu Bolek i Lolek w Europie (youtube.com)
W zalenoci od wyboru dzieci, nauczyciel przygotowuje uczniw do odbioru filmu,
wkazujc na mapie kraj, do ktrego jad bohaterowie filmu i krtko o nim opowiada,
prostym jzykiem mwic o charakterystycznych dla danego kraju obiektach, ludziach
i zwierztach. Jzyk, ktrego uywaj bohaterowie cyklu w Europie w niektrych
fragmentach filmw wykracza nieco poza umiejtnoci uczniw na poziomie
pocztkujcym. Dlatego, jeli jest taka potrzeba, nauczyciel wyjania nieznane
sownictwo i dodaje stosowny komentarz.

V EWALUACJA

Chwalimy i nagradzamy dzieci za aktywny udzia w lekcji, doceniajc nawet najmniejsze

osignicia, jakimi mog si one poszczyci. Wsplnie dyskutujemy o tym, co podobao
si uczniom najbardziej, co ich zaciekawio, co ju wiedzieli, a czego nowego si nauczyli.
Analizujemy razem z dziemi, co byo dla nich atwe, nad czym musz jeszcze
popracowa i jakie s ich ulubione sposoby uczenia si polskiego (suchanie opowiada,
piewanie piosenek, kalambury, ogldanie filmu czy inne).

Miniprojekt
Prosimy dzieci, by w domu wsplnie z rodzicami i rodzestwem przygotoway RODZINN
MAP Polski i kraju, w ktrym mieszkaj, na ktrych zaznacz, przyklej lub narysuj
miejsca, ludzi czy zwierzta, jakie kojarz im si z tymi krajami, s czc ich rodzinnej
biografii lub wspomnieniem ostatnich podry. Przygotowujc projekty powinni zebra
potrzebne informacje na podstawie rozmw z rodzin, prywatnych zdj oraz
korzystajc z ilustrowanych sownikw dla dzieci i wybranych stron internetowych.

72
7. KONTROLA I EWALUACJA

W szkoach w Polsce w nauczaniu zintegrowanym w klasach I-III dokonuje si

caociowej oceny opisowej osigni ucznia: jego postpw w zakresie rozwoju
spoecznego, emocjonalnego, poznawczego i motorycznego. Wynika to z rozporzdzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 21. marca 2001 r. (wraz z pniejszymi
zmianami). Podstawa programowa dla uczniw polskich uczcych si za granic nie
wskazuje sposobw dokonywania kontroli i oceny wiedzy i umiejtnoci uczniowskich,
pozostawiajc ten obszar dziaa pedagogicznych twrcom programw, nauczycielom
i dyrektorom szk. Niniejszy program zakada, e monitorowanie osigni jest
niezbdnym elementem procesu nauczania/uczenia si. Wymaga jasnego
sformuowania kryteriw ewaluacji wiedzy i umiejtnoci, wyszczeglnionych w celach
nauczania i opartych na przyjtym programie oraz podstawie programowej. Ewaluacja
osigni dostarcza niezbdnej informacji zwrotnej na temat realizacji zaoonych celw
uczniom, nauczycielom oraz rodzicom i pozwala dostosowywa wymagania edukacyjne
(sposoby i techniki pracy, formy przekazu, tempo pracy, materiay nauczania/uczenia
si) do moliwoci uczestnikw procesu dydaktycznego. Program zaleca realizacj
zaoe tzw. dobrego oceniania, ktrego celem jest nie tylko obserwacja, pomiar oraz
komentarz nauczyciela, dotyczcy postpw dziecka w nauce i w rozwoju osobowym,
ale take wspieranie jego samooceny i refleksji nad doskonaleniem wasnych
umiejtnoci (wiedza proceduralna potrafi...) i poszerzaniem zdobytej wiedzy
(wiedza deklaratywna wiem...). Pozwoli to na rozwijanie efektywnych strategii uczenia
si przez uczniw.

7.1. Formy kontroli i oceny

Jedn z form ewaluacji jest ocenianie ksztatujce, ktre polega na biecej

obserwacji i budowaniu systemu wsparcia uczniw poprzez ustawiczne dostarczanie
im informacji zwrotnej o postpach, jakie czyni lub moliwociach poprawy swoich
umiejtnoci, a take zachcanie do samooceny i motywowanie do aktywnego
uczestnictwa w procesie dydaktycznym. Cechy rozwojowe dzieci w wieku
wczesnoszkolnym sprawiaj, e staa ocena ksztatujca jest potrzeb i koniecznoci.
Dzieci rozwijaj si bardzo szybko, a zakres ich moliwoci i umiejtnoci zmienia si

73
 niemal z dnia na dzie. Nauczyciel powinien wic obserwowa i notowa wszelkie
osignicia dziecka i chwali je za nie. Taka bezporednia informacja zwrotna ma du
warto, bo podnosi motywacj ucznia do nauki. Poniewa w tej grupie wiekowej
motywacja do nauki jzyka jest zwykle zewntrzna, a pozytywne bodce emocjonalne
jednym z jej podstawowych rde, trudno przeceni takie wanie podejcie do oceny
ucznia (M. Szpotowicz 2005: 60). Dobrym rozwizaniem jest prowadzenie przez
nauczyciela dzienniczkw obserwacji uczniw, w ktrych notuje on na bieco swoje
spostrzeenia i uwagi na temat pracy dzieci i ich funkcjonowania w klasie. Jak podkrela
D. Sikora-Banasik (2005: 58) wszystkie wiczenia, w ktrych uczniowie demonstruj
rozumienie przez dziaanie (rysowanie, wskazywanie, wycinanie i wklejanie,
kolorowanie) mog dostarczy nauczycielowi informacji zwrotnej dotyczcej
umiejtnoci indywidualnych uczniw. Takiej informacji moe te dostarczy praca
projektowa (oceni tu mona zarwno poszczeglnych uczniw, jak i grup, co stwarza
wiele nowych moliwoci), czy ocenianie pracy domowej.
Inn form kontroli i ewaluacji jest ocenianie sumatywne, inaczej okresowe lub
kocowe, ktre zbiera osignicia ucznia z caego semestru lub roku szkolnego. Mog
one obejmowa rne sfery dziaania dziecka: spoeczn (np. zdobycie umiejtnoci
pracy w grupie), szkoln (np. nauczenie si rozpoznawania kontynentw na mapie),
osobowociow i emocjonaln (poczucie pewnoci siebie podczas zabierania gosu
w klasie, zgaszania si do wykonania okrelonych zada), poznawcz (klasyfikowanie
wyrazw wedug okrelonych kryteriw, liczenie), motoryczn (zdobycie umiejtnoci
naladowania ruchw zwierzt, przetwarzania jzyka ciaem w kalamburach).

Przykadowa karta obserwacji i oceny osigni ucznia, opracowana na podstawie

konspektu lekcji w rozdziale 6.5. niniejszego programu. Oceniane osignicia obejmuj:
jzykowe dziaania komunikacyjne i strategiczne
wiedz z zakresu treci zintegrowanych
umiejtno korzystania z informacji
kompetencje spoeczne ucznia
jego uwarunkowania osobowociowe.

Imi i nazwisko ucznia: BARDZO DOBRZE MA NIE

.................................................................................................................... DOBRZE TRUDNO RADZI

74
........... CI SOBIE

Klasa:
................................................................................................................

Ucze rozumie:
polecenia i wskazwki nauczyciela
historyjki o Europie, Polsce i pytania
do nich
sowa, zwroty i pytania dotyczce
USTNA

bohaterw piosenek i wierszy

(E. Wasilewskiego, W. Chotomskiej)

Ucze potrafi:
reagowa werbalnie i niewerbalnie na
polecenia nauczyciela
RECEPCJA

Ucze rozumie:
polecenia w podrczniku i w kartach
pracy
wyrazy i zwroty dotyczce historyjek
o Europie Polsce
wyrazy i zwroty na pocztwkach
PISEMNA

z wakacji
ogln tre piosenek i wierszy
Ucze potrafi:
rozpozna nazwy krajw i obiektw
lub zwierzt, ktre s dla nich
charakterystyczne

Ucze:
opisuje kilkoma sowami zwierzcych
PRODUKCJA

bohaterw literackich oraz obiekty

USTNA

turystyczne
przedstawia swojego ulubionego
zwierzcego bohatera

75
 piewa piosenk Pynie Wisa, pynie
recytuje Ora

Ucze:
PISEMNA

na podstawie wzoru podpisuje obrazki

ilustrujce zwierzta i ptaki

Ucze:
odpowiada na pytania dotyczce
historyjek o Europie, Polsce, bohatera
wiersza W. Chotomskiej oraz zwizane
USTNA

z wasnymi dowiadczeniami podry

INTERAKCJA

po Polsce
pyta innych o ulubione zwierzta
i ptaki

Ucze:
PISEMNA

potrafi zapisa w ankiecie imiona

kolegw i koleanek

Mediacja Ucze potrafi:

wyszuka informacje w tekstach
przepisa wyrazy i zwroty poznane na
lekcji
omwi wyniki sondy klasowej

Stosowane Ucze potrafi:

strategie domyla si znaczenia sw na
podstawie kontekstu
przewidywa tre historyjek na
podstawie obrazkw
uzupenia gestem lub mimik
znaczenia sw, ktrych nie zna po
polsku
sygnalizowa, e czego nie rozumie
poprosi o pomoc koleg lub

76
 nauczyciela
wykorzystywa w polskiej szkole
wiedz, ktr zdoby w szkole
innojzycznej i w domu

Ucze wie:
jak nazywaj si kontynenty na mapie
wiata
gdzie ley Polska i inne kraje
w wiecie
jakie s symbole narodowe Polski
i kraju, w ktrym mieszka
jak nazywaj si obiekty, zwierzta
i ptaki typowe dla Polski i innych
Wiedza midzyprzedmiotowa

krajw
jak wygldaj niektre ptaki i co lubi
je
kim s bohaterowie filmw
animowanych oraz wierszy i skd
pochodz
jak nazywaj si miejsca, ktre
zwiedzaj Bolek i Lolek

Korzystanie Ucze potrafi:

z informacji korzysta z ilustrowanego sownika
dla dzieci
wyszuka w Internecie informacje na
temat zwierzt i obiektw
charakterystycznych dla wybranych
krajw

Wsppraca Ucze:
z innymi chtnie bawi si i pracuje z innymi dziemi. Cieszy go, gdy jest zapraszany do
wsplnej zabawy. atwo nawizuje kontakty i chtnie pomaga innym.
Podporzdkowuje si liderowi grupy, ale umie te wyrazi swoje zdanie. Jest

77
 bardzo lubiany w klasie.

Rozwj Ucze:
osobowy Jest pogodnym, radosnym dzieckiem, o ywym temperamencie. atwo wyraa
emocje, jest ekstrawertykiem. Chtnie przekada emocje na ruch, co dowodzi jego
inteligencji kinestetycznej. Jest pewny siebie, lubi dziaa i by w cigym ruchu.
Jest dumny, e ma polsk rodzin i uczy si jzyka, ktry traktuje jak sekretny kod
dostpny tylko dla wybranych.

Inne uwagi Ucze:

jest grzeczny wobec kolegw i nauczyciela. Stara si uywa oficjalnych form
grzecznociowych, zwracajc si do nauczyciela i innych dorosych.

7.2. Samoocena uczniw

Samoocena jest jednym z elementw oceny ksztatujcej. Uczy dzieci, e informacje

o osigniciach nie s udzielane wycznie przez nauczyciela czy rodzicw, lecz s
rwnie wynikiem ich samodzielnej refleksji. Realistyczna ocena wasnych
umiejtnoci, ukierunkowana przede wszystkim na podkrelanie tego, co dziecko ju
wie i potrafi i czym moe si take pochwali przed innymi staje si dla niego rdem
poczucia wasnej kompetencji, motywacji do dalszej nauki oraz jednym ze rde
poczucia wasnej wartoci i dumy. Umoliwienie samooceny osigni i ksztacenie
nawyku refleksji nad efektami procesu dydaktycznego nale do wanych zada
pedagogicznych. Dla wasnego planowania pracy, jej organizowania i wyboru
odpowiednich strategii (technik) ucze musi posiada umiejtno dokonywania
ewaluacji wasnych postpw, zastanowienia si, jaki materia i w jakim stopniu
opanowa, jakie byy przyczyny niedocigni, nad czym i w jaki sposb powienien
jeszcze popracowa. Takie wdraanie do samooceny jest moliwe nawet ju
u modszych uczniw, ktrym autorzy niektrych podrcznikw proponuj arkusze
ewaluacyjne suce do samodzielnego sprawdzania wasnych wiadomoci
i umiejtnoci (E. Zawadzka 2004: 245). Poniej zamieszczamy przykad takiego
arkusza dla ucznia, w ktrym dzieci graficznie zaznaczaj poziom swoich umiejtnoci
(umiem co bardzo dobrze lub dobrze, musz wicej wiczy). Prezentowana karta
samooceny zostaa przygotowana na podstawie konspektu, ktry znajduje si
w rozdziale 6.5. niniejszego programu.

78

Hura! Ju umiem...
bardzo dobrze musz wicej
dobrze wiczy

zapiewa piosenk Pynie Wisa, pynie

opowiedzie o pingwingu-podrniku.

rozpozna kontynenty i niektre kraje

na mapie wiata i nazwa je.

wskaza ciekawe miejsca, obiekty,

zwierzta i ptaki w rnych krajach.

powiedzie, jakie s symbole narodowe

Polski i kraju, w ktrym mieszkam.

powiedzie, dokd podruj i co

zwiedzaj Bolek i Lolek.

zapyta kolegw, jakie lubi zwierzeta

i opowiedzie o tym innym.

czyta polskie wyrazy i podpisywa

obrazki.

uoy z puzzli map wiata.

przygotowa si do zrobienia projektu

Rodzinna mapa.

..................................................
.................................................. ..................................................
mj podpis
podpis Mamy lub Taty podpis Nauczyciela

79
7.3. Portfolio jzykowe

Dodatkowym narzdziem oceny wiedzy interkulturowych i jzykowych

umiejtnoci komunikacyjnych ucznia jest Europejskie portfolio jzykowe dla dzieci
w wieku od 6 do 10 lat (Warszawa 2006), ktre pozwala na biec obserwacj i ocen
osigni dziecka najpierw pod kierunkiem nauczyciela, a nastpnie samodzielnie lub
we wsppracy z rodzicami. Jak zakadaj twrcy portfolio, ma ono pomc dziecku [...]
w poznaniu siebie jako osoby uczcej si, w zdobyciu wiary we wasne moliwoci
i stopniowym nabywaniu samodzielnoci w nauce jzykw. Ma te nauczy go czerpania
radoci z uczenia si i dostrzegania w nim przyjemnoci, by stworzy podwaliny do
uczenia si przez cae ycie (tame: 5). Europejskie portfolio jzykowe dla dzieci skada
si z trzech zeszytw:
Mojej biografii jzykowej, ktra dokumentuje jzykowe i kulturowe
dowiadczenia i osignicia ucznia oraz ksztaci nawyki strategiczne w procesie
nauki jzyka
Mojego Dossier, teczki, w ktrej ucze gromadzi prace, rysunki, dyplomy i inne
wiadectwa swoich umiejtnoci, zwizane z ksztaceniem jzykowym
i kulturowym
Mojego paszportu jzykowego, zbierajcego i podsumowujcego wszystkie
dowiadczenia jzykowe i kulturowe dziecka i obejmujcego uczniowsk
samoocen wiedzy i umiejtnoci.
Teczk Portfolio uzupenia poradnik dla nauczycieli i rodzicw Europejek na
zajciach jzykw, w ktrym przedstawiona jest filozofia dokumentu, wskazwki,
dotyczcego tego, jak pracowa z portfolio, a take bank gotowych pomysw do
wykorzystania przez nauczyciela lub rodzicw.

80
8. PROPOZYCJE SCENARIUSZY LEKCJI

Temat: Wszystko dobre, co si dobrze koczy

Poziom: A2 (dzieci w wieku 7-9 lat)

CELE

Ucze potrafi: Ucze wie:

potrafi reagowa na polecenia jak nazywaj si i gdzie w Polsce

i wskazwki nauczyciela, znajduj si pomniki bohaterw
rozpozna i nazwa bohaterw bajek i filmw dla dzieci,
wybranych bajek i filmw dla dzieci, czym jest pomnik i jaka jest jego
odpowiedzie na pytania i zapyta funkcja,
o bohaterw wybranych bajek, jakie elemeny tworz
zwaszcza bajki Ja i Magosia, przedstawienie teatralne
w prosty sposb opisa ulubion (dekoracje, rekwizyty, scena itd.),
posta z bajki, jakie s zasady kulturalnego
czyta proste zdania ze zachowania w teatrze,
zrozumieniem, z jakich krajw pochodz wybrani
przetwarza jzyk ruchem i mimik, bohaterowie bajek.
wcieli si w role bohaterw bajek i
uczestniczy w przedstawieniu,
rozpoznawa, naladowa i nazywa
czynnoci, ktre wykonuj
bohaterowie bajki o Jasiu i Magosi,
stosowa proste strategie
uatwiajce uczenie si,
korzysta z ilustrowanego sownika
dla dzieci oraz wybranych stron
internetowych,
wsppracowa w grupie,
uczestniczy w grach i zabawach.

81
Materiay dydaktyczne:
gorzka czekolada, pierniczki w czekoladzie w ksztacie serduszek i inne ciastka
zestawy kart do gry w Piotrusia z bohaterami bajek dla dzieci (dostpne na rynku
lub przygotowane przez nauczyciela),
zdjcie fontanny z Jasiem i Magosi w Ciechocinku wydrukowane i pocite na
puzzle (wikipedia) oraz zdjcia pomnikw przedstawiajcych innych bohaterw
polskich bajek (www.pomniki.nostalgia.pl,)
obrazki lub zdjcia (Internet lub inne dostpne rdo) ilustrujce wyrazy i zwroty:
Ja i Magosia, rodzice Jasia i Magosi, Baba Jaga, las, koszyk z jedzeniem, drwal,
cukierki, dom z piernika i czekolady, okno, drzwi, klatka, kdka, gwd,
pacynki bohaterw bajki Ja i Magosia (dostpne na rynku lub przygotowane
wsplnie z dziemi na lekcji z papieru lub innych dostpnych materiaw),
zaimprowizowany teatrzyk, np. z tektury lub tkaniny i inne rekwizyty, czy dekoracje
teatralne,
uproszczna jzykowo wersja bajki Ja i Magosia, zamieszczona w scenariuszu
tablica, magnesy,
blok i kredki,
Portfolio jzykowe dla dzieci w wieku 6-10 lat.

Czas trwania: ok. 90 min.

PRZEBIEG LEKCJI

I PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI (ogniskowanie uwagi dzieci i ksztatowanie nastawie)

Zapraszamy dzieci do gry w Piotrusia. Kilkuosobowym grupom rozdajemy zestawy kart,

ktre przedstawiaj rnych bohaterw bajek: Kota w butach, Pinokia, Jasia i Magosi,
Czerwonego Kapturka itd. Przypominamy dzieciom oglne zasady gry i zachcamy do
zabawy. Zaznaczamy, e kade dziecko, ktre odoy par kart powinno nazwa
bohatera bajki, ktry jest na nich przedstawiony. Jeli dzieci maj trudnoci ze
zidentyfikowaniem postaci lub podaniem ich polskojzycznych imion, pomaga im
nauczyciel. Zwycizca gry w kadej grupie rozpoczyna kolejne wiczenie, ktre polega

82
na przedstawieniu swojego ulubionego bohatera z bajki. Dzieci w bardzo prosty sposb
opisuj bohaterw (take tych spoza postaci na kartach do gry w Piotrusia),
odpowiadajc na pytania nauczyciela, np.:

Ktr posta lubisz najbardziej? Dlaczego?

Jak bajk lubisz najbardziej?
Jakiej bajki nie lubisz? Dlaczego?
Jak wyglda Pinokio? Czy jest duy czy may? Jaki ma nos?
Co ma na sobie Czerwony Kapturek? Dokd idzie?
Jak wyglda Kopciuszek? itp.

Pozostae dzieci uzupeniaj opisy bohaterw bajek. Na koniec przeprowadzamy mini

sond w klasie, ktra bajka lub jaki jej bohater jest najbardziej popularny i najczciej
wybierany przez dzieci. Gosy liczymy wsplnie na tablicy i podsumowujemy sond.

II ODKRYWANIE I PREZENTACJA

Suchanie bajki i antycypacja treci

Nauczyciel zapowiada bajk, ktra bdzie treci lekcji. Nie podaje jednak ani tytuu
bajki ani imion jej bohaterw (Ja i Magosia). Wolno zaczyna opowie, mimik
i gestami dodatkowo ilustrujc jej tre. Prosi dzieci, by suchay i staray si odgadn,
co to za bajka.

Przykadowy uproszczony wstp do bajki o Jasiu i Magosi:

Dzieci id przez las. Nios koszyk z jedzeniem dla taty. Tato dzieci jest drwalem i pracuje
w lesie.
- Tatusiu! Mamy dla ciebie pyszny obiad! woaj dzieci.
- Bardzo wam dziekuj! odpowiada tata.
Dzieci egnaj tat i biegn wesoo do domu. Nagle dziewczynka widzi na ciece cukierek.
- Zobacz braciszku! Cukierek! Jaki duy i smaczny... Mniam, mniam.
- Tam jest jeszcze jeden! mwi chopiec.

83
Dzieci zbieraj cukierki i trafiaj do domu z piernika i czekolady. Chopiec chce zje
kawaek sodkiego okna...

Jeli jest taka potrzeba, nauczyciel kontynuuje opowie do momentu, kiedy dzieci
odgadn tytu bajki. Nastpnie wsplnie z dziemi uzupenia pozostae fragmenty bajki.
Odwoujc si do sw i zwrotw, ktre dzieci przywouj (take w jzyku, ktry znaj
lepiej) tworzy dalszy cig opowieci, korzystajc z kart obrazkowych, ilustrujcych
trudniejsze sowa (np. klatka, gwd, kdka i in. potrzebne dzieciom):

- Ty obuzie! Zostaw moje okno! krzyczy Baba Jaga. Jest za i zamyka dzieci w klatce.
Magosia boi si i pacze.
- Jasiu! Bardzo si boj. Co my teraz zrobimy?
- Nie martw si. Mam wietny pomys odpowiada Ja.
- W klatce jest stary gwd. Otworzymy nim kdk cieszy si brat Magosi.
Dzieci otwieraj kdk i wychodz z klatki. Musz si szybko schowa, bo do domu wraca
Baba Jaga.
- Gdzie s te obuzy?! krzyczy czarownica.
Baba Jaga szuka dzieci i wchodzi do klatki. Magosia biegnie szybko zza drzwi i zamyka
Bab Jag w klatce.
- Ha, ha, ha! I co teraz zrobisz? miej si dzieci.
Baba Jaga przeprasza Jasia i Magosi. Prosi dzieci, by otwary klatk. Ja i Magosia
otwieraj klatk i uwalniaj Bab Jag. Czarownica jest bardzo wdziczna. Pokazuje
dzieciom drog do domu i daje w prezencie koszyk sodyczy dla mamy i taty.
Ja i Magosia s ju w domu. Dzieci opowiadaj rodzicom swoj przygod. Mam i tata
ciesz si, e dzieci s bezpieczne w domu.

Czstujemy dzieci sodyczami, ktre pojawiy si w treci bajki i nazywamy je po polsku

(ciastka, pierniki, czekolada). Wsplnie okrelamy te jak smakuj (sodkie, pyszne,
dobre, mniam itp.)

84
Ponowne suchanie bajki i rozpoznawanie kluczowych sw

Wracamy do treci bajki. Dzieci siedz w kole na dywaniku. Na rodku rozkadamy

wszystkie karty obrazkowe, ktre zostay wykorzystane podczas pierwszego
opowiadania (las, drwal, klatka, kdka itd.). Nauczyciel bardzo wolno rozpoczyna
opowie, zawieszajc gos w momentach, gdy uywa sw zilustrowanych kartami,
ktre dzieci maj przed sob. Dziecko, ktre rozpozna sowo lub zwrot wypowiedziane
przez nauczyciela i potrafi wskaza na waciw kart, zabiera j. Wygrywa ucze, ktry
zgromadzi najwiksz liczb kart.

Naladowanie bohaterw bajki i rozwijanie inteligencji kinestetycznej

Nauczyciel nazywa kolejne czynnoci, ktre wykonuj bohaterowie bajki o Jasiu

i Magosi. Dzieci naladuj te postacie i ciaem przetwarzaj jzyk i tre bajki.

Przykadowe czynnoci:
dzieci id przez las [uczniowie maszeruj], nios koszyk z jedzeniem [udaj, e
dwigaj ciki koszyk]; tato pracuje w lesie [pokazuj, e rbi drzewo]; dzieci
egnaj tat [machaj] i biegn wesoo do domu; Magosia widzi na ciece cukierki
[robi lornetki z rczek i patrz na podog]; dzieci zbieraj cukierki [udaj, e
zbieraj cukierki] itd.

III PRZYSWAJANIE I UTRWALANIE SOWNICTWA I STRUKTUR JZYKOWYCH

wiczenie 1. Kogo nie ma? Popatrzcie na tablic i powiedzcie.

Na tablicy przypinamy magnesami pojedyncze karty do gry w Piotrusia, ktrymi bawiy

si dzieci na pocztku lekcji. Kolejno kart jest dowolna. Uczniowie przygldaj si
kartom i odwracaj si tyem do tablicy. Nauczyciel zabiera jedn kart. Dzieci ponownie
przygldaj si kartom i odgaduj imi brakujcego bohatera. Zwracamy uwag, by
w odpowiedzi uyway form dopeniacza, np.:

85
Nauczyciel: Kogo nie ma? Kogo brakuje?
Dzieci: Pinokia! Kociuszka! Jasia i Magosi! itd.

wiczenie 2. Czy wiecie, kim s te osoby? Ucie puzzle.

Dzieci w parach lub trjkach otrzymuj pocit na puzzle fotografi fontanny

w Ciechocinku, ktra przedstawia Jasia i Magosi. Samodzielnie lub przy pomocy
nauczyciela ukadaj puzzle i odgaduj imiona postaci. Nauczyciel wyjania, e ta
fontanna znajduje si w jednym z polskich miast Ciechocinku. Dodaje, e podrujc
po Polsce mona spotka wielu bohaterw bajek, np. w odzi (pomniki Misia Uszatka,
pingwina Pik-Poka, kota Filemona i Bonifacego, Piotrusia i jego psa [Zaczarowany
owek]), w Pacanowie (pomnik Kozioka Matoka), czy w Bielsku-Biaej (pomniki Bolka
i Lolka, Reksia). Wsplnie z dziemi ogldamy zdjcia ilustrujce te pomniki
i zastanawiamy si, dlaczego postacie z bajki znalazy si na pomnikach, czym jest
pomnik (kogo, czego) i czemu on suy. Pytamy dzieci jakich innych bohaterw bajek
chciayby spotka spacerujc po miecie, w ktrym mieszkaj. Dbamy, by dzieci staray
si krtko argumentowa, dlaczego wybray danego bohatera oraz miejsce, w ktrym
miaby stan jego pomnik.

wiczenie 3. Co oni robi? Patrzcie na kolegw i powiedzcie.

Dzielimy klas na dwie grupy. Jedna grupa ruchem ilustruje czynnoci, ktre wykonuj
bohaterowie bajki Ja i Magosia, a druga gono je nazywa. Nastpnie dzieci zamieniaj
si rolami i powtarzamy zabaw.

Nauczyciel: Co oni robi?

Grupa 1: dzieci maszeruj w ciszy.
Grupa 2: id! (przez las)

86
wiczenie 4. Czy to prawda? Przeczytajcie zdania i zadecydujcie.

Uczniowie wykonuj wiczenie typu prawda fasz. Upewniamy si, e wszystkie

stwierdzenia w tabeli s dla dzieci zrozumiae i prosimy, by graficznie zaznaczyy
odpowiedzi.

Zdanie prawda fasz

1. Ja i Magosia id do mamy przez las. X

2. Ja i Magosia maj w koszyku jedzenie.

3. Dzieci znajduj na drodze sodycze.

4. Ja chce ugry kawaek drzwi.

5. Baba Jaga zamyka dzieci w pudeku.

6. Dzieci zamykaj Bab Jag w klatce.

7. Baba Jaga daje dzieciom sodycze dla rodzicw.

Podsumowujc wiczenie, wsplnie ustalamy prawidowe odpowiedzi w miejscach,

w ktrych znalazy si faszywe stwierdzenia.

wiczenie 5. Jak wyglda Baba Jaga? Narysuj jej portret.

Dzieci przygotowuj rysunki ze swoimi wyobraeniami czarownicy. Wszystkie prace

gromadzimy i prezentujemy w kciku plastycznym. Moemy zorganizowa konkurs na
portret najbardziej oryginalny lub najbardziej zabawny itp.

wiczenie 6. Bawimy si w Raz, dwa, trzy! Baba Jaga patrzy!

Jedno z dzieci wciela si w posta Baby Jagi. Pozostali uczniowie stoj w oznaczonym
lini miejscu w klasie. Naley pamita, by wok byo duo wolnej przestrzeni, aby

87
zapewni dzieciom bezpieczestwo podczas zabawy. Dziecko Baba Jaga jest
odwrcone tyem do kolegw, ma zakryte oczy i mwi gono raz, dwa, trzy! Baba Jaga
patrzy! Pozostae dzieci, syszc te sowa, biegn w kierunku Baby Jagi, ktra
wypowiedziawszy je odwraca si buzi do kolegw. Gdy Baba Jaga si odwrci, dzieci
zatrzymuj si w miejscu, do ktrego dobiegy i zamieraj w bezruchu. Baba Jaga chodzi
po klasie i sprawdza, czy nikt si nie rusza (moe rozmiesza stojcych nieruchomo
kolegw). Ten, kto si poruszy musi wrci na pocztek trasy. Baba Jaga take wraca na
swoje miejsce i znw gono mwi raz, dwa, trzy! Baba Jaga patrzy! Tym razem dziecko,
ktre jako pierwsze dobiegnie do Baby Jagi wygrywa i zamienia si z ni miejscami.

IV TRANSFER

Teatrzyk Nasza klasa przedstawia bajk Ja i Magosia!

Wsplnie z dziemi przygotowujemy si do przedstawienia. Naley rozpisa role

i przydzieli je dzieciom (Ja i Magosia, ich rodzice, Baba Jaga, narrator), zgromadzi
potrzebne rekwizyty, dekoracje i pacynki oraz przygotowa scen (np. z kartonu lub
tektury). Razem z dziemi mona take opracowa repertuar dwikw, ktre bd
ilustrowa poszczeglne sceny w bajce. Oprcz ciekawej oprawy dla przedstawienia,
bdzie to take okazja do zaangaowania w przestawienie wikszej liczby dzieci, ktre
mog zajmowa si jego ilustracj dwikow. Liczba rl bohaterw bajki jest bowiem
ograniczona. Mona rwnie zaprojektowa bilety do teatru, zorganizowa kas,
w ktrej mona na niby kupi takie bilety. Zabawa w teatr jest ponadto dobr okazj do
stworzenia razem z dziemi regulaminu widza teatralnego, ktrego powinny
przestrzega kulturalne dzieci, np.

W teatrze nie wolno...

gono rozmawia
rzu gumy, je i pi
przeszkadza innym ...

V EWALUACJA

88
Chwalimy i nagradzamy dzieci za aktywny udzia w lekcji, doceniajc nawet najmniejsze
osignicia, jakimi mog si one poszczyci. Wsplnie dyskutujemy o tym, co podobao
si uczniom najbardziej, co ich zaciekawio, co ju wiedzieli, a czego nowego si nauczyli.
Analizujemy razem z dziemi, co byo dla nich atwe, nad czym musz jeszcze
popracowa i jakie s ich ulubione sposoby uczenia si polskiego (suchanie bajek,
zabawy ruchowe, gra w Piotrusia, zabawa w teatr czy inne).

Pracujemy z portfolio jzykowym

Dzieci, z pomoc rodzicw lub opiekunw, identyfikuj bohaterw bajek, legend
i filmw, wymienionych w Portfolio jzykowym dla dzieci w wieku 6-10 lat (s. 18):
Muminki, Smerfy, Pinokio, Asterix, Krecik, Kubu Puchatek, Syrenka i in. Korzystajc
z pomocy dorosych i innych rde (wasna biblioteczka, Internet) cz imi bohatera
z krajem, z ktrego on pochodzi. Na koniec przygotowuj portrety swoich ulubionych
bohaterw.

Miniprojekt
Prosimy dzieci, by w domu wsplnie z rodzicami i rodzestwem wybray posta z bajki,
ktrej pomnik chciayby zobaczy w okolicy, w ktrej mieszkaj i by przygotoway
projekt takiego pomnika, korzystajc z dowolnej formy prezentacji.

Temat: Gdzie s moje okulary?

Poziom: A1 (dzieci w wieku 7-9 lat)

CELE

Ucze potrafi: Ucze wie:

nazywa wybrane elementy e jzyki maj charakterystyczn

89
 garderoby, dla siebie melodi, a wyrazy
domyla si treci wiersza na mog tworzy rymy,
podstawie kontekstu, e mona zauway rnice
sucha ze zrozumieniem recytacji w stroju chopca i dziewczynki,
wiersza J. Tuwima Okulary, e strj jest uzaleniony od
odpowiada na pytania do wiersza, pogody i pory roku,
dostrzega i odnajdywa w tekcie jakie informacje powinny
rymujce si wyrazy (w jzyku znale si w zaproszeniu.
polskim i w jzyku, ktry ucze zna
lepiej),
rozpoznawa litery i ukada je
w kolejnoci,
podawa przykady sw,
rozpoczynajcych si kolejnych liter
alfabetu,
piewa piosenk, naladujc
pierwowzr z teledysku,
nazywa kolory i okrela wielko
ubra,
napisa prosty tekst zaproszenia.

Materiay dydaktyczne:
rysunki lub zdjcia ilustrujce szlafrok, surdut i palto
wiersz J. Tuwima Okulary; dowolne ilustrowane wydanie
piosenka Centrum Umiechu Pan Hilary do sw wiersza J. Tuwima
http://www.youtube.com/watch?v=w_WMn3izatU
wycite z gazet elementy garderoby dla kobiety, dziecka i mczyzny
gra zrcznociowa Laleczki z serii Gry i zabawy Smoka Obiboka lub inna tego typu,
dostpna na rynku, ktra ilustruje czci garderoby: ubrania (spodnie, sweter,
koszula, kamizelka, bluzka, spdnica, sukienka, kurtka, paszcz), buty (kozaki,
sanday, klapki), dodatki (czapka, szalik, rkawiczki, torebka, parasol, okulary,
skarpety, krawat)

90
 blok, kredki, klej

Czas trwania: ok. 90 min.

PRZEBIEG LEKCJI

I PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI (naprowadzenie na tematyk lekcji, przewidywanie treci

zaj)

Prezentujemy dzieciom ilustracj do wiersza J. Tuwima Okulary (dowolne wydanie).

W bardzo prosty sposb opisujemy j, wskazujc kolejno na wymieniane w opisie
elementy. Dzieci patrz na ilustracj i suchaj. Na koniec staraj si odgadn, czego
szuka pan Hilary. Zwracamy uwag, by dzieci uyway w swoich odpowiedziach form
dopeniacza (pan Hilary szuka ksiki, listu, okularw itd.).
Przykadowy opis:
To jest pan Hilary. On ma spodnie, koszul, kamizelk, skarpety i buty. Ma te okulary. Pan
Hilary czego szuka. Jak mylicie, czego on szuka?

Kad odpowied uznajemy za prawdopodobn. Zachcamy dzieci, by prboway

w bardzo prosty sposb uzasadni swoje pomysy, np. pan Hilary szuka pira, bo chce
napisa list, itp.

II ODKRYWANIE I PREZENTACJA

Szafa pana Hilarego identyfikowanie i nazywanie czci garderoby.

Wsplnie zastanawiamy si, co moe mie w szafie pan Hilary. Naprowadzamy dzieci
w taki sposb, by wrd proponowanych ubra znalazy si take: szlafrok, palto
(paszcz), okulary, spodnie i surdut. Wyjaniamy znaczenie trudniejszych sw. Prosimy,
by dzieci narysowaly wntrze szafy Hilarego, umieszczajc w niej wymienione wsplnie
elementy garderoby.

91
Recytacja i interpretacja wiersza Okulary J. Tuwima

Nauczyciel w wolnym tempie recytuje Okulary gestem, ruchem, mimik i rekwizytami

(lusterko) dodatkowo ilustrujc tre wiersza. Dzieci suchaj i obserwuj. Na koniec
nauczyciel zadaje proste pytania dotyczce treci wiersza, np. Co robi pan Hilary? Czego
szuka? Gdzie szuka? Co chce odrywa? Kogo chce wzywa? Gdzie zerka? Co ma na nosie?
itp. Uczniowie, przy pomocy nauczyciela, odpowiadaj na pytania nauczyciela.

Wsplne czytanie i szukanie rymw

ledzc tekst wiersza dzieci gono powtarzaj za nauczycielem kolejne wersy.

Nastpnie wsplnie wskazujemy wyrazy, ktre si rymuj: Hilary-okulary-wiary,
surducie-bucie, kanapie-sapie, kominie-pianinie, odrywa-wzywa, lusterka-zerka itd.
Razem z dziemi szukamy innych sw, ktre mog si z nimi rymowa, ale nie znalazy
si w wierszu, np. okulary-stary-czary mary itp. Podobnie postpujemy w jzyku, ktry
dziecko zna lepiej: majc przygotowany zestaw sw, ktre atwo si rymuj, prosimy
dzieci, by poszukay par do zaproponowanych przez nas wyrazw.

Suchanie piosenki, piewanie i rozwijanie inteligencji muzycznej

Odtwarzamy piosenk wraz z animowanym teledyskiem do wiersza J. Tuwima. Dzieci

suchaj, a po drugim odsuchu staraj si piewa razem z wykonawcami
(http://www.youtube.com/watch?v=w_WMn3izatU).

III PRZYSWAJANIE I UTRWALANIE SOWNICTWA I STRUKTUR JZYKOWYCH

wiczenie 1. Co musi zabra w podr pan Hilary? Spakuj jego walizk.

Pan Hilary wyjeda na wakacje do Polski. Korzystajc z wycitych z gazet elementw

garderoby, dzieci w parach lub maych grupach negocjuj zawarto jego walizki.
Najpierw ustalaj, o jakiej porze roku wyjeda bohater Okularw, a nastpnie dobieraj

92
mu stosown garderob (zdjcia przyklejaj na kartce). Na koniec dzieci prezentuj
wyniki wsplnej pracy i opisuj zawarto walizki Hilarego.

wiczenie 2. Jaka to literka? U wyrazy w kolejnoci alfabetycznej.

Wsplnie z dziemi ukadamy nazwy ubra w kolejnoci alfabetycznej (bluzka, koszula

itd.). Zastanawiamy si take, czy znamy inne sowa, ktre nazywaj ubrania i zaczynaj
si na inne litery alfabetu.

Gdy lista przedmiotw bdzie zamknita, proponujemy dzieciom zabaw. Dzielimy klas
na dwa zespoy. Nauczyciel wymienia liter alfabetu, a dzieci podaj nazw garderoby,
ktra rozpoczyna si od wymienionej przez nauczyciela litery.

wiczenie 3. Co oni maj na sobie? Przygotuj strj dla chopca i dziewczynki.

Dzieci pracuj w maych grupach. Otrzymuj od nauczyciela zestaw do zabawy

w Laleczki (z serii Gry i zabawy Smoka Obiboka lub inny dostpny zestaw). Korzystajc
z elementw zestawu ubieraj chopca i dziewczynk, wsplnie ustalajc elementy ich
stroju.

wiczenie 4. Jak wyglda pan Hilary? Narysuj jego portret.

Uczniowie indywidualnie przygotowuj portret pana Hilarego. Wszystkie prace

chwalimy i gromadzimy w kciku plastycznym w klasie lub prosimy, by dzieci zabray je
ze sob do domu i pokazay rodzicom i rodzestwu.

wiczenie 5. Kto to jest? Posuchaj i zgadnij.

Bawimy si w zgadywanie, o kim mowa. Najpierw nauczyciel wymienia czci

garderoby, ktre ma na sobie jedno z dzieci, nie podajc jednak imienia dziecka,
o ktrym mwi (np. ma na sobie spodnie, bluzk i okulary). Pozostali uczniowie zgaduj,
o kogo chodzi. Gdy zadanie jest dobrze przewiczone, a dzieci s gotowe do
samodzielnego nazywania ubra, nauczyciel zamienia si z nimi rol.

93
IV TRANSFER

Nazywanie kolorw i okrelanie wielkoci ubra

Patrzc na swoje ubranie nauczyciel wskazuje i nazywa kolory, starajc si, by pojawi
si rodzaj eski, mski i nijaki wymienianych przymiotnikw. W podobny sposb
opisujemy ubrania dzieci. Na koniec wsplnie liczymy, ile dzieci ma np. brzowy sweter
albo niebieskie spodnie itd. Dodajemy take informacje dotyczce rozmiaru, np. duy,
may,dugi, krtki, w sam raz.

Opisywanie strojw karnawaowych

Wsplnie z dziemi przygotowujemy list najciekawszych kostiumw na bal
karnawaowy. Spord nich wybieramy jeden, nazywamy i omawiamy wszystkie
szczegy stroju (kolor, wieloko itp.):

Pisanie zaproszenia na bal przebieracw

Redagujemy tre zaproszenia: wsplnie ustalamy, co powinno si w nim znale (kto,
gdzie, kiedy, jaki strj), nastpnie proponujemy miejsce balu, organizatora i termin.
Nauczyciel przygotowuje na tablicy graficzny wzr zaproszenia i przy pomocy dzieci
uzupenia jego tre, np.:

ZAPROSZENIE NA BAL KARNAWAOWY

Kto: Klasa I
Gdzie: w szkole
Kiedy: w sobot o 10:00
Strj: karnawaowy, najlepiej bajkowy

94
Uczniowie kopiuj tre zaproszenia z tablicy. Nastpnie samodzielnie przygotowuj
zaproszenie na przyjcie urodzinowe pana Hilarego.
V EWALUACJA
Chwalimy i nagradzamy dzieci za aktywny udzia w lekcji, doceniajc nawet najmniejsze
osignicia, jakimi mog si one poszczyci. Wsplnie dyskutujemy o tym, co podobao
si uczniom najbardziej, co ich zaciekawio, co ju wiedzieli, a czego nowego si nauczyli.
Analizujemy razem z dziemi, co byo dla nich atwe, nad czym musz jeszcze
popracowa i jakie s ich ulubione sposoby uczenia si polskiego (opisywanie ilustracji,
recytowanie, szukanie rymw, piewanie, pisanie zaproszenia czy inne).

Miniprojekt
Prosimy dzieci, by w domu wsplnie z rodzicami i rodzestwem przygotoway projekt
stroju na bal przebieracw. Aby zrealizowa projekt musz poszuka w czasopismach
lub ulotkach reklamowych zdj ubra i dodatkw do ubra, a nastpnie wyci je
i przyklei na kartce. Mog take uzupeni projekt dorysowujc dodatkowe elementy
stroju. Na nastpnej lekcji dzieci zaprezentuj projekt kolegom i przedstawi posta, dla
ktrej wymyliy kostium.

Temat: Uwielbiam warzywa i owoce!

Poziom: A1 (dzieci w wieku 7-9 lat)

CELE

Ucze potrafi: Ucze wie:

prosi o co i dzikowa za co, e rne kraje maj rne tradycje

rozpoznawa i nazywa wybrane
warzywa i owoce, take na
podstawie ich ksztatu i smaku,
uczestniczy we wsplnej recytacji
wiersza i odgrywa wasn rol,
wyrazi co lubi, a czego nie lubi,
zapyta innych o ich upodobania
kulinarne i potrafi wskaza te kraje na
mapie wiata,
jakie s typowe polskie potrawy, a jakie
dania s charakterystyczne dla kraju,
w ktrym mieszka,
gdzie rosn wybrane warzywa i owoce,
w jaki sposb naley grzecznie

95
 smakowe,
piewa piosenk tematyczn,
kojarzy potraw z krajem, dla
ktrego jest ona charakterystyczna,
stosowa proste strategie
uatwiajce uczenie si.
zaproponowa komu co do jedzenia
i picia,
jak naley zachowywa si przy stole,
jak przygotowa saatk owocow,
jak rozpocz i zakoczy rozmow ze
sprzedawc.

Materiay dydaktyczne:
kosz z warzywami (ziemniaki, buraki, marchewka, fasola, kapusta, pietruszka, seler,
groch, saata) i owocami (banan, jabko, gruszka, pomaracza, cytryna i inne typowe
dla kraju, w ktrym dzieci mieszkaj),
karty do gry memo z warzywami i owocami (przygotowane przez nauczyciela lub
inne dostpne na rynku),
wiersz J. Tuwima Warzywa,
piosenka dydaktyczna Taczy banan, jabko, gruszka,
Europejskie portfolio jzykowe dla dzieci od 6 do 10 lat Moja biografia jzykowa,
blok rysunkowy, kredki, noyczki, agrafki,
plastikowe naczynia i sztucie do przygotowania saatki; serwetki,
mapa wiata.

Czas trwania: ok. 60 min.

PRZEBIEG LEKCJI

I PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI (ogniskowanie uwagi dzieci, antycypacja treci lekcji)

Nazywanie i okrelanie upodoba

Wsplnie z dziemi zagldamy do kosza z warzywami i owocami. Nazywamy je
i wskazujemy. Pytamy dzieci, czy lubi warzywa i owoce, ktre z nich lubi najbardziej,
ktre jedz rzadko, a ktrych nie lubi lub w ogle nie znaj. Moemy take okreli
kolor (pomaraczowy, zielony, ty itd.) i ksztat produktw (duga, cienka, okrga
itp.)

96
Poznawanie jzyka za porednictwem zmysu dotyku i wchu
Dzieci podchodz najpierw do przykrytego serwetk kosza z warzywami i owocami
i staraj si odgadn nazw warzywa lub owocu tylko po ksztacie (nie widz
zawartoci koszyka i sigaj rk pod serwetk). W nastpnej kolejnoci majc
przewizane szalikiem oczy ponownie zdgaduj nazwy produktw, ale tym razem na
podstawie zapachu. Do tego wiczenia wybieramy warzywa i owoce, ktr maj
wyrany aromat (pomaracza, mandarynki, jabka, gruszki, buraki czerwone, seler i in.).
Naley zadba, by kade dziecko miao szans przynajmniej raz odgadn nazw
warzywa lub owocu, nie widzc go.

II ODKRYWANIE I PREZENTACJA

Recytacja wiersza Warzywa z elementami inscenizacji

Nauczyciel wciela si w rol osoby mwicej w wierszu. Korzystajc z warzyw, ktre

znajduj si w klasie i zostay wykorzystane we wczeniejszych wiczeniach, dodatkowo
demonstruje tre wiersza, np.

Pooya kucharka na stole (nauczyciel wykada na szkoln awk warzywa):

kartofle,
buraki,
marchewk...
itd.

Och! Zaczy si ktnie [demonstracja z wykorzystaniem warzyw],

kc si okrutnie:
kto z nich wikszy [nauczyciel pokazuje najwiksze warzywo na stole],
a kto mniejszy [nauczyciel pokazuje najmniejsze warzywo]...
itd.

97
Plastyczne przedstawienie warzyw oraz recytacja wiersza poczona z ruchem

Dzieci w parach lub maych grupach przygotowuj rysunki warzyw, noa, garnka
i kucharki, ktre pojawiy w wierszu J. Tuwima (format A4). Koloruj je i wycinaj.
Kade dziecko wybiera sobie jednego spord 11. bohaterw wiersza i jego rysunek
przypina z pomoc nauczyciela do swojego sweterka. Jeli klasa jest liczna, mona
przeprowadzi losowanie: dzieci, ktre wylosuj karteczk z nazw bohatera jako
pierwsze uczestnicz w recytacji, uczniowie, ktrzy wycignli puste karteczki bd
recytowa wiersz w nastpnej kolejnoci.

Nauczyciel rozpoczyna recytacj. Dziecko, ktre ma przypity rysunek np. marchewki

i syszy to sowo wypowiadane przez nauczyciela, podskakuje do gry. W ten sposb
reaguj wszystkie dzieci, syszc sowa, ktre s zilustrowane na rysunkach, a zostay im
przypisane.

Suchanie piosenki, taniec i piew

Wsplnie z dziemi suchamy piosenki tematycznej Taczy banan, jabko, gruszka. Po
drugim odsuchu uczniowie staraj si powtarza tekst piosenki za wykonawcami,
piewa i taczy razem z nimi.

Tekst piosenki (A. Rabiej, 2009):

Taczy banan, jabko, gruszka
Taczy coli caa puszka.
Tacz gruszki, pomaracze,
Kurczak mwi: Ja nie tacz!
Na to ryba do cytryny Moe razem zataczymy?
Gdzie saata? Taczy sama,
Bo to jest prawdziwa dama!

98
III PRZYSWAJANIE I UTRWALANIE SOWNICTWA I STRUKTUR JZYKOWYCH

wiczenie 1. Co to jest? Zagraj w memo.

Proponujemy dzieciom gr memo, ktrej celem jest utrwalenie nazw warzyw i owocw
oraz wprowadzenie form liczby mnogiej tych produktw (jabko-jabka, banan-banany
itd.). Moemy samodzielnie przygotowa takie karty, wyci zdjcia dostpne
w Internecie lub skorzysta z gotowych dostpnych na rynku tego typu gier. Jeli jest
taka potrzeba wyjaniamy dzieciom, na czym polega gra w memo: naley wylosowa
kart, do ktrej w nastpnej kolejce szukamy pary; wylosowawszy inn kart
odkadamy j na miejsce. Osoba, ktra zbierze najwicej par wygrywa.

wiczenie 2. Ile to kosztuje? Zrb zakupy na targu.

Uczniowie improwizuj zakupy na targu: witaj si ze sprzedawc, pytaj o cen, kupuj,

dzikuj i egnaj si. Mog pracowa w parach lub maych grupach, korzystajc z kart
do gry w memo. Przygotowujc si do zabawy w sklep, powtarzamy liczebniki po
polsku (1-20) i podstawowe wartoci polskich pienidzy (1 z, 2 z, itd.). Jeeli mamy
tak moliwo, staramy si odtworzy sceneri targu.

wiczenie 3. Co lubisz je? Sonda klasowa.

Zapraszamy dzieci do uczestnictwa w sondau klasowym. Rysujemy na tablicy tabel.

W jej kolumnach u gry zamieszczamy mini rysunki wybranych owocw i warzyw,
ktrych nazwy pojawiy si dotd na lekcji. Ostatni kolumn zostawiamy pust na
uzupenienie dowolnego rysunku. W pierwszej kolumnie zapisujemy imiona dzieci
(w kolejnych wierszach). Uczniowie take przygotowuj na swoich kartkach tabele, na
wzr tej, ktr widz na tablicy. Rozmawiajc z kolegami i koleankami w klasie
zaznaczaj w tabeli kto, jakie warzywa i owoce lubi. Na koniec wsplnie
podsumowujemy, co najbardziej lubi dzieci a czego nie lubi i jakie warzywa albo
owoce byy najbardziej lub najmniej popularne.

99
Przykad rozmowy midzy dziemi:
Co lubisz je? Lubisz marchewk? Nie? A co lubisz? Ja lubi... A ty co lubisz? Ja...

Przykad klasowej ankiety:

Imi
?

Dawid

Amelka

Karol

Pola

IV TRANSFER

Przygotowujemy saatk owocow

Wsplnie decydujemy, ktre owoce wykorzystamy do saatki. Nastpnie ustalamy, co
musimy po kolei zrobi, eby saatk przygotowa: umy owoce, obra je, pokroi,
wsypa do miski, wymiesza itp. Sownictwo opisujce te czynnoci jest trudne dla
dzieci na poczatkowym etapie nauki jzyka polskiego, dlatego bardzo wana jest tutaj
rola nauczyciela, ktry dodatkowo demonstruje te czynnoci i podaje polskojzyczne
odpowiedniki wyrae, jakie padaj z ust dzieci w jzyku, ktry znaj one lepiej.

Przygotowujemy saatk wsplnie lub w maych grupach, jeli klasa jest liczna. Na
koniec dzielimy klas na gospodarzy i goci. Ustalamy, jak powinni si zachowywa
przyjmujcy i odwiedzajcy, co powinni mwi. Nastpnie dzieci wcielaj si role
gospodarzy i goci i czstuj si wzajemnie, przygotowan wczeniej saatk.

Pracujemy z portfolio jzykowym

100
Razem z dziemi zastanawiamy si, co jeszcze potrafi przygotowa w kuchni jakie
inne dania, napoje albo desery. Tworzymy list najsmaczniejszych potraw, ktre mona
zje w kraju, w ktrym dzieci mieszkaj. Zastanawiamy si, czy te potrawy s rodzime,
czy te pochodz z innych krajw. Staramy si wymieni te kraje i wskaza je na mapie
wiata. Podobn list tworzymy dla kuchni polskiej, odwoujc si do dowiadczenia
uczniw.

Pracujc z Moj biografi jzykow (s. 19), przygotowujemy niewielkie rysunki da,
ktre s charakterystyczne dla rnych krajw, podpisujemy je i uzupeniamy nazw
kraju, z jakiego pochodz, np. pizza Wochy.

V EWALUACJA

Chwalimy i nagradzamy dzieci za aktywny udzia w lekcji, doceniajc nawet najmniejsze

osignicia, jakimi mog si one poszczyci. Wsplnie dyskutujemy o tym, co podobao
si uczniom najbardziej, co ich zaciekawio, co ju wiedzieli, a czego nowego si nauczyli.
Analizujemy razem z dziemi, co byo dla nich atwe, nad czym musz jeszcze
popracowa i jakie s ich ulubione sposoby uczenia si polskiego.

Miniprojekt
Prosimy dzieci, by korzystajc domowych zbiorw, ksiek lub Internetu wyszukay
ciekawy przepis na smaczny posiek (niadanie, obiad, powieczorek lub kolacj) i razem
z rodzin przygotoway go, dokumentujc kolejne czynnoci i etapy prac nad potraw
(zdjcia, komentarze, opakowania wykorzystanych produktw, rysunki itp.).

Temat: Cicha noc, wita noc...

Poziom: A2 (dzieci w wieku 7-9 lat)

CELE

Ucze potrafi: Ucze wie:

nazywa przedmioty, czynnoci jakie polskie tradycje wi si ze

101
 i osoby zwizane z tradycjami witami Boego Narodzenia i potrafi je
Boego Narodzenia w Polsce porwna z tradycjami, typowymi dla
i w kraju, w ktrym mieszka, kraju, w ktrym mieszka,
zoy yczenia witeczne kiedy przypada Boe Narodzenie
i podzikowa za takie yczenia, i potrafi wskaza te daty w kalendarzu,
zrozumie i zrekonstruowa dlaczego obchodzimy wita Boego
nastpstwo zdarze, Narodzenia.
napisa proste yczenia
witeczne,
piewa koldy i piosenki
witeczne,
w prosty sposb opisywa rysunki
zwizane z Boym Narodzeniem.

Materiay dydaktyczne:
kartki witeczne ilustrujce Boe Narodzenie w Polsce i w kraju, w ktrym
mieszkaj dzieci,
dekoracje witeczne,
choinka; szopka; opatek,
kalendarz kartkowy,
teledysk i piosenka Choinko pikna jak las
(http://www.youtube.com/watch?v=6ZDR1jbKY6k&feature=related),
teledysk i piosenka wie, gwiazdeczko wie Arki Noego
(http://www.youtube.com/watch?v=UM9P_rGA5qQ&feature=related),
nagranie polskich kold, np. Cicha noc, wita noc,
tekst dydaktyczny na temat tradycji Wigilii Boego Narodzenia,
obrazki tematyczne do kolorowania
(http://miastodzieci.pl/kolorowanki/67:kolorowanki-i-malowanki-boze-
narodzenie-obrazki-religijne/504:gwiazda-betlejemska),
kolorowe kredki.

Czas trwania: ok. 90 min.

102
PRZEBIEG LEKCJI

I PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI (ogniskowanie uwagi dzieci, przewidywanie treci lekcji

i ksztatowanie nastawie uczniw)

Ogldanie teledysku i odnajdywanie kluczowych sw

Dzieci ogldaj teledysk do piosenki wie, gwiazdeczko wie, ale z wyczonym gosem.
Patrzc na obraz i przedstawion w nim histori przedstawiaj swoje skojarzenia
w jzyku polskim lub w jzyku, ktry znaj lepiej. Nauczyciel monitoruje wypowiedzi
uczniw i jeli jest taka potrzeba naprowadza ich na tematyk zaj. Sowa kluczowe:
Wigilia, Boe Narodzenie, wita, koldnicy, Trzej Krlowie, Gwiazda Betlejemska,
wita Rodzina, szopa, anioowie.

W nastpnej kolejnoci odtwarzamy take wersj audio. Dzieci staraj si odnale

w suchanym tekcie piosenki te sowa, ktre pojawiy si wczeniej wrd lunych
skojarze z obrazem. Piosenka jest doc duga, trwa bowiem ponad 4 minuty, ale jeli
dzieci bd miay ch, mona j odtworzy po raz trzeci, zachcajc uczniw do
wsplnego piewu.

II ODKRYWANIE I PREZENTACJA

Kartka z kalendarza odkrywanie znaczenia daty 24 grudnia

Razem z dziemi przegldamy kalendarz i szukamy w nim wanych dat dla dzieci
(prywatnie), dla tradycji kraju, w ktrym mieszkaj, dla polskich tradycji, ktre dzieci
mog zna. Stopniowo naprowadzamy uczniw na dat 24 grudnia dzie, w ktrym
przypada Wigilia Boego Narodzenia.

Analiza pocztwek i przywoywanie witecznych tradycji

Zapraszamy dzieci, by usiady w kole, w ktrego rodku mieci si stos kartek
witecznych, zwizanych z polskimi tradycjami. Zastanawiamy si wsplnie, co na tych
pocztwkach kojarzy si z wigili, a co oglnie ze witami. Przywoujemy sownictwo,

103
ktre bdzie potrzebne do pracy z opisem na nastpnym etapie lekcji: opatek
(dzielenie si opatkiem), yczenia, specjalna kolacja, niespodziewany go, wiece,
potrawy wigilijne (pierogi, barszcz czerwony, zupa grzybowa, karp, kutia), koldy,
pasterka itp. Jesli jest to moliwe, jak najczciej odwoujemy si do wiedzy
i dowiadcze dzieci.

Do pocztwek, ktre uczniowie maj przed sob, dodajemy te, ktre w szacie graficznej
odwouj si do tradycji witecznych, charakterystycznych dla kraju, w ktrym dzieci
mieszkaj. Podobnie jak poprzednio nazywamy czynnoci, przedmioty i osoby, ktre
tworz tradycj witeczn kraju.

Skadanie ycze witecznych klasowy opatek

Nauczyciel rozdaje dzieciom opatki i uczy dzieci, w jaki sposb mona skada yczenia
po polsku, zwracajc uwag na to, czy rozmawiamy z osob doros, czy z koleg z klasy.
Pokazujemy, e wraz z yczeniami, dzielimy si take opatkiem.

Przykadowe yczenia (sytuacja oficjalna i nieoficjalna):

Dziecko: ycz pani duo zdrowia i umiechu.
Pani: Dzikuje bardzo!

Dziecko: ycz ci miych kolegw i dobrych ocen w szkole.

Dziecko: Dziekuj. Ja to tobie te!

Suchanie opisu polskich tradycji witecznych

Nauczyciel w wolnym tempie opowiada o tradycjach Boego Narodzenia w Polsce.
Zadaniem uczniw jest aktywne suchanie i wybieranie spord pocztwek tych, ktre
ilustruj kolejne czynnoci, towarzyszce kolacji wigilijnej: dzielenie si opatkiem
i skadanie ycze, wsplna kolacja, piewanie kold, rozpakowywanie prezentw,
pasterka.

Przykadowy opis (A. Rabiej 2009):

Wigilia to specjalny dzie przed Boym Narodzeniem, ktry witujemy 24 grudnia. W tym
dniu caa rodzina spotyka si na uroczystej kolacji...

104
Najpierw wszyscy dziel si opatkiem i skadaj sobie yczenia.
Potem siadaj do stou. Przy stole jest zawsze jedno wolne miejsce dla niespodziewanego
gocia osoby, ktra jest samotna i nie ma z kim spdzi wit. Na stole jest wieca i rne
potrawy na przykad pierogi, barszcz czerwony, zupa grzybowa, karp czy sodka kutia.
Zgodnie z tradycj potraw powinno by 12.
Po kolacji caa rodzina piewa koldy specjalne piosenki na Boe Narodzenie.
Na koniec wszyscy ogldaj prezenty, ktre zostawi im wity Mikoaj albo Anioek.
O pnocy id do kocioa na pasterk uroczyst msz wit.

Gdy nauczyciel skoczy opowiada, prosi dzieci, by patrzc na pocztwki w prosty

sposb staray si samodzielnie opisa kolejne dziaania i zdarzenia podczas Wigilii.

Kolorowanie obrazkw, zwizanych Boym Narodzeniem

Pokazujemy dzieciom obrazki tematyczne, dostpne na stronie internetowej
(http://miastodzieci.pl/kolorowanki/67:kolorowanki-i-malowanki-boze-narodzenie-
obrazki-religijne/504:gwiazda-betlejemska). Kade z dzieci samodzielnie wybiera
rysunek, ktry chce kolorowa. Gotowe prace posu jako element klasowej dekoracji
z okazji wit Boego Narodzenia.

III PRZYSWAJANIE I UTRWALANIE SOWNICTWA I STRUKTUR JZYKOWYCH

wiczenie 1. Co wiesz na ten temat? Opisz obrazek.

Wracamy do obrazkw, ktre dzieci pokoloroway. Wskazujemy na niektre z nich
i prosimy dzieci, by w prostych sawach prboway je opisa, odpowiadajc na pytania
nauczyciela, np.: Kto to jest? Co to jest? Co on robi? Jak ona wyglda? itp.

wiczenie 2. Jakie jest haso? Rozwi krzywk.

W parach lub maych grupach dzieci rozwizuj krzywk, ktra gromadzi cz

sownictwa, jakie pojawio si dotd na lekcji. Poniej znajduje si przykad krzywki
z rozwizaniem. W wersji dla dzieci, mona zachowa pierwsz liter dla kadego
wyrazu, co uatwi odpowied na pytania i rozwizanie krzywki.

105
 1. S na stole wigilijnym, s bardzo smaczne i jest ich 12.
2. Jemy j na deser podczas wigilii, jest bardzo sodka.
3. S z kapust i grzybami; mona je lepi z babci albo z mam.
4. Stoi na stole i daje wiato.
5. piewamy je po kolacji wigilijnej i podczas wit.
6. Przynosi prezenty.
7. Specjalna msza wita, ktra jest o plnocy.

1. p o t r a w y

2. k u t i a

3. p i e r o g i

4. w i e c a

5. k o l d y

6. M i k o a j

7. p a s t e r k a

wiczenie 3. Posuchaj piosenki i zapiewaj j razem z wykonawcami.

Ogldamy teledysk do piosenki Choinko pikna jak las, suchamy piosenki i uczymy si
piewa j razem z wykonawcami. Teledysk skada si z wielu witecznych pocztwek,
ktre krtko opisujemy i wsplnie ustalamy, jakie elementy dekoracyjne powinny
znale si na choince. Pod choink ustawiamy szopk i nazywamy postaci, ktre si
w niej znajduj: Pan Jezus, Maryja, wity Jzef, Trzej Krlowie, pastuszek, zwierzta,
anioowie.

106
IV TRANSFER

Ubieranie klasowej choinki

Gromadzimy dekoracje witeczne, przyniesione przez nauczyciela i dzieci. Moemy te
przygotowa z uczniami dodatkowe elementy podczas lekcji. Wsplnie dekorujemy
choink i ustawiamy j w widocznym miejscu w klasie. Moemy porozmawia o tam,
w jaki sposb dzieci dekoruj choinki w domu, z rodzin, kiedy to robi itp.

Pisanie ycze witecznych

Przygotowujemy dla dzieci rozsypank wyrazow, ktra skada si na tekst prostych
ycze witecznych. Uczniowie pracuj w parach i ukadaj wyrazy we waciwej
kolejnoci. Nastpnie kopiuj cay tekst na udekorowanych kartkach i podpisuj si.
Wskazuj take osob, dla ktrej przeznaczone bd yczenia.

Przykadowy tekst ycze:

Wesoych wit Boego Narodzenia
yczy Kasia

piewanie koldy Cicha noc, wita noc

Kolda Cicha noc ma wiele wersji jzykowych, dlatego jest dobrym przykadem
muzycznym, ktry dzieci powinny szybko nauczy si rozpoznawa. Odtwarzamy
nagranie polskojzyczne i uczymy si piewa razem z wykonawcami pierwsz zwrotk.

V EWALUACJA

Chwalimy i nagradzamy dzieci za aktywny udzia w lekcji, doceniajc nawet najmniejsze

osignicia, jakimi mog si one poszczyci. Wsplnie dyskutujemy o tym, co podobao
si uczniom najbardziej, co ich zaciekawio, co ju wiedzieli, a czego nowego si nauczyli.
Analizujemy razem z dziemi, co byo dla nich atwe, nad czym musz jeszcze
popracowa i jakie s ich ulubione sposoby uczenia si polskiego (suchanie piosenek
i kold i ich piewanie, wiczenia z pocztwkami, kolorowanie obrazkw,

107
rozwizywanie krzywki, ubieranie choinki, skadanie ycze i dzielenie sie opatkiem
czy inne).
Miniprojekt
Prosimy dzieci, by w domu wsplnie z rodzicami i rodzestwem przygotoway plakat, na
ktrym, korzystajc z rnych form plastycznych i tekstowych, przedstawi
podobiestwa i rnice midzy polskimi tradycjami witecznymi a tradycjami
charakterystycznymi dla kraju, w ktrym obecnie mieszkaj.

108
9. Podrczniki i pomoce dydaktyczne do nauki jzyka polskiego jako drugiego
dla dzieci (wybr)

L. Madelska (2010), Posuchaj, jak mwi. Podrcznik ucznia. Materiay do wiczenia

suchu i wymowy dla dzieci oraz dla dorosych, uczcych si jzyka polskiego jako
obcego, Wiede.
L. Madelska (2010), Powiedz mi, co widzisz. Film dydaktyczny. Materiay do wiczenia
suchu i wymowy dla dzieci oraz dla dorosych, uczcych si jzyka polskiego jako
obcego, Wiede.
W. Makarski (1999), Baw si z nami. Podrcznik do nauki jzyka polskiego dla dzieci
polonijnych, Lublin.
A. Rabiej (2009), Lubi polski! 1. Podrcznik do nauki jzyka polskiego jako drugiego,
Oficyna Wydawnicza Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2009a), Lubi polski! 1. Zeszyt wicze, Oficyna Wydawnicza Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2009b), Lubi polski! 1. Poradnik dla nauczyciela, Oficyna Wydawnicza
Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2010), Lubi polski! 2. Podrcznik do nauki jzyka polskiego jako drugiego,
Oficyna Wydawnicza Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2010a), Lubi polski! 2. Zeszyt wicze, Oficyna Wydawnicza Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2010b), Lubi polski! 2. Poradnik dla nauczyciela, Oficyna Wydawnicza
Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2011), Lubi czyta po polsku! 1. Teksty i wiczenia do nauki jzyka polskiego
jako drugiego, Oficyna Wydawnicza Fogra, Krakw.
A. Rabiej (2011a), Lubi czyta po polsku! 2. Teksty i wiczenia do nauki jzyka polskiego
jako drugiego, Oficyna Wydawnicza Fogra, Krakw.
M. Szelc-Mays (2001), Zielona muzyka. Piosenki i obrazki do nauczania sownictwa
jzyka polskiego (z pyt CD), Krakw.
M. Szelc-Mays (2003), Tace malowane: podrcznik dla dzieci w wieku przedszkolnym
i wczesnoszkolnym, Krakw.
Wcz polsk! Zestaw materiaow edukacyjnych dla dzieci polskich uczcych si za
granic, www.wlaczpolske.pl

109
10. BIBLIOGRAFIA

I. Adamek (2000), Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Krakw.

Z. Bauman (1994), Dwa szkice o moralnoci ponowoczesnej, Warszawa.
J. Brzeziski (1987), Podstawy glottodydaktyczne nauczania jzyka polskiego dzieci
polonijnych, Lublin.
E. Chromiec (2004), Dziecko wobec obcoci kulturowej, Gdask.
E. Czykwin, D. Misiejuk (2002), Dwujzyczno i dwukulturowo w perspektywie
psychopedagogicznej, Biaystok.
A. De Houwer (1999), Two or More Languages in Early Childhood: Some General Points
and Practical Recommendations, www.cal.org/resources/Digest/earlychild.html.
Europejski system opisu ksztacenia jzykowego: uczenie si, nauczanie i ocenianie,
Warszawa 2003.
Europejskie portfolio jzykowe dla dzieci od 6 do 10 lat, Centralny Orodek
Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2006.
M. Hallam Swely (2006), Heritage language. Where we stand today?, The Language
Educator, April.
J. Holderness (1991), Activity-based teaching: approaches to topic-centered work [w:]
Teaching English to children. From Practice do Principle, ed. by C. Brumfit, J. Moon,
R. Tongue, Harlow: Longman.
J. Illuk (2002), Jak uczy mae dzieci jzykw obcych, Kielce.
I. Janowska (2006), Przygotowanie kursu jzykowego programy nauczania [w:]
Z zagadnie dydaktyki jzyka polskiego jako obcego, pod red. E. Lipiskiej, A.
Seretny.
I. Janowska (2010), Planowanie lekcji jzyka obcego. Podrcznik i poradnik dla
nauczycieli jzykw obcych, Krakw.
I. Janowska (2011), Podejcie zadaniowe do nauczania i uczenia si jzykw obcych. Na
przykadzie jzyka polskiego jako obcego, Krakw.
A. Kaczmarek (2005), Integracja przedmiotowa na lekcjach jzyka obcego w szkole
podstawowej [w:] Integracja w nauczaniu jzykw obcych, pod red. J. Zawodniak, K.
Trychom-Cielak, Zielona Gra.
H. Komorowska (1999), O programach prawie wszystko, Warszawa.

110
H. Komorowska (1999), Metodyka nauczania jzykw obcych, Warszawa.
J. Kowalikowa (1989), Zaoenia metodologiczne nauczania jzyka polskiego
w rodowiskach polonijnych [w:] Problemy nauczania jzyka polskiego
w rodowiskach polonijnych. Materiay z konferencji zorganizowanej przez
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Zesp Ekspertw ds. Nauczania Jzyka Polskiego
jako Obcego przy Ministrze Edukacji Narodowej, Zesp koordynacyjny programu
Bada Resortowych III-49 w dniach 28-29 czerwca 1989 r. w Warszawie, pod red.
H. Rybickiej-Nowackiej i J. Porayskiego-Pomsty, MEN, Warszawa.
L. Madelska (2010), Bliniacze sowa. Test przesiewowy do badania dojrzaoci szkolnej
w zakresie percepcji i wymowy dzieci wielojzycznych, Polonijne Centrum
Nauczycielskie, Lublin.
W. Miodunka (1990), Moc jzyka i jej znaczenie w kontaktach jzykowych i kulturowych
[w:] Jzyk polski w wiecie, pod red. W. Miodunki, Warszawa-Krakw.
W. Miodunka (1992), Program gramatyczno-syntaktyczny w nauczaniu jzyka polskiego
jako obcego [w:] Jzyk polski jako obcy. Programy nauczania na tle bada
wspczesnej polszczyzny, pod red. W Miodunki, Krakw.
W. Miodunka (2010), Polszczyzna jako jzyk drugi. Definicja jzyka drugiego [w:] Silva
Rerum Philologicarum. Studia ofiarowane Profesor Marii Strycharskiej-Brzezinie
z okazji Jej jubileuszu, pod red. J. S. Gruchay i H. Kurek, Krakw 2010, s. 233-246.
J. Nikitorowicz (2005), Kreowanie tosamoci dziecka, Gdask.
Od mediw przekazu do mediw uczestniczenia. Transmisja i nauczanie jzykw
mniejszociowych, red. R. Dbski, Krakw 2008.
M. Olpiska (2004), Wychowanie dwujzyczne, Warszawa.
M. Pamua (2003), Metodyka nauczania jzykw obcych w ksztaceniu zintegrowanym,
Warszawa.
M. Pamua, A. Bajorek, I. Bartosz-Przybyo, D. Sikora-Banasik (2006), Europejskie
portfolio jzykowe dla dzieci od 6 do 10 lat. Europek na zajciach jzykw. Poradnik
dla nauczycieli i rodzicw, Warszawa.
M. Pamua, D. Sikora-Banasik (2008), Inteligencje wielorakie na zajciach jzyka
angielskiego, czyli jak skutecznie i ciekawie uczy dzieci w modszym wieku
szkolnym, Centralny Orodek Doskonalenia Nauczycieli,Warszawa.
Podstawa programowa dla uczniw polskich uczcych si za granic, MEN, Warszawa
2010.

111
Podstawa programowa wychowania przedszkolengo oraz ksztacenia oglnego, MEN,
z dn. 23. grudnia 2008 r. (Dz. U. Nr 4 w dn. 15. stycznia 2009 r.).
Programy nauczania jzyka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, pod red.
I. Janowskiej, E. Lipiskiej, A. Rabiej, A. Seretny, P. Turka, Krakw 2011.
Psychologiczne aspekty dwujzycznoci, pod red. I. Kurcz, Gdask 2007.
A. Rabiej (2007), Specyfika nauczania jzykw obcych dzieci na przykadzie jzyka
polskiego jako obcego, praca doktorska, Krakw.
R. Shaffer (2005), Psychologia dziecka, Warszawa.
T. Siek-Piskozub (2001), Uczy si bawic. Strategia ludyczna na lekcji jzyka obcego,
Warszawa.
D. Sikora-Banasik (2005), Wspierajce rozwj ucznia kontrola i ocenianie we
wczesnoszkolnym nauczaniu jzykw obcych, Jzyki Obce w Szkole, nr 6, s. 56-59.
J.J. Smolicz, M.J. Secombe (1990), Zosta Australijczykiem? Polski dom, australijska
szkoa, Warszawa.
C.E. Snow (2005), Dwujzyczno i przyswajanie jzyka drugiego [w:] Psycholingwistyka,
pod red. J. Berko Gleason, N. Bernstein Ratner, Gdask.
M. Szpotowicz (2005), Ocenianie ksztatujce w nauczaniu dzieci w klasach I-III [w:]
Jzyki Obce w Szkole, nr 5, s. 60-65.
M. Szpotowicz, M. Szulc-Kurpaska (2009), Teaching English to Young Learners,
Warszawa.
Wczesnoszkolne nauczanie jzykw obcych. Zarys teorii i praktyki, pod red. D. Sikory-
Banasik, Centralny Orodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2009.
Wierzbicka A. (1990), Podwjne ycie czowieka dwujzycznego [w:] Jzyk polski
w wiecie, pod red. W. Miodunki, Warszawa-Krakw.
R. Wickowski (1993), Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa.
J. Wrbel (1983), Swoisto nauczania dzieci jzyka polskiego jako obcego [w:] Jzyk
i kultura polska w owiacie polonijnej, pod red. A. Koprukowniaka, T. Skubalanki,
Lublin.
Zawadzka E. (2004), Nauczyciele jzykw obcych w dobie przemian, Krakw.

112