Polska Organizacja Turystyczna

FREKWENCJA W ATRAKCJACH
TURYSTYCZNYCH

Opracowanie:
dr hab. prof. UE Katowice
Zygmunt Kruczek

Krakw Warszawa 2014

1
 SPIS TRECI

WPROWADZENIE str 3
CZ I . PODSTAWY TEORETYCZNE BADA ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH
1.1 Definicja atrakcji turystycznych 7
1.2 Typologia atrakcji turystycznych 10
1.3 Rangowanie atrakcji turystycznych wg grup produktowych 15
1.4 Wspczesne trendy i tendencje w rozwoju atrakcji turystycznych 19
1.5 Innowacyjno w kreowaniu atrakcji 22

CZ II . BADANIE FREKWENCJI W ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH

2.1 Problem dostpnoci do danych wtrnych 26
2.2 Zdiagnozowanie luk informacyjnych 27
2.3 Frekwencja w atrakcjach w latach 2011 13 wg podstawowych typw 28
atrakcji:
ATRAKCJE PRZYRODNICZE 29
ATRAKCJE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 30
ATRAKCJE TWORZONE SPECJALNIE DLA TURYSTW 35
IMPREZY, EVENTY 36
2.4 Frekwencja w atrakcjach wg regionw (wojewdztw) 37
2.5 Typowanie w regionach atrakcji flagowych o najwikszej frekwencji 40
2.6 Analiza frekwencji w wybranych atrakcjach (Zamek w Ogrodziecu, 44
Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Grach, Muzeum Pamici
Auschwitz-Birkenau)

LITERATURA 56
ANEKS
1 Zestawienie tabelaryczne frekwencji wg typw atrakcji i regionw 59
2 Kwestionariusz do badania frekwencji w atrakcjach (projekt) 69

2
WPROWADZENIE
Atrakcje turystyczne s kluczowym elementem gospodarki turystycznej, stymuluj
bowiem zainteresowanie odbyciem podry do miejsca docelowego (tourism destination)
oraz zapewniaj zadowolenie odwiedzajcych te miejsca. S magnesem przycigajcym
turystw do regionu, a zarazem pobudzaj popyt na inne usugi turystyczne.
Atrakcje turystyczne odgrywaj ogromn rol w ksztatowaniu geografii ruchu
turystycznego, umoliwiaj identyfikacje miejscowoci i regionw, okrelaj ich tosamo
wizerunek (image). Zdaniem A. Lew (1974) bez atrakcji turystycznych nie byoby turystyki i
bez turystyki nie byoby atrakcji turystycznych.
Rola atrakcji turystycznych w wiecie ponowoczesnym si zmienia. Wymagania
konsumentw i innowacyjno organizatorw turystyki doprowadzaj do zmian i ewolucji
na rynku atrakcji turystycznych, efektem tego jest rwnie dywersyfikacja tego sektora.
Atrakcje turystyczne zmieniaj si dynamicznie w zakresie formy, lokalizacji, skali i stylu.
Doceniajc znaczenie atrakcji w rozwoju gospodarki turystycznej narodowe
organizacje turystyczne lub stowarzyszenia atrakcji inicjuj i wdraaj systemy ich bada i
oceny. Jako jedna z pierwszych wdroya systematyczn ocen jakoci atrakcji Szkocka
Organizacja Turystyczna. Celem bada byo uzyskanie odpowiedniej wiedzy o atrakcjach,
umoliwiajcej efektywne zarzdzanie obiektem, a w efekcie popraw satysfakcji
zwiedzajcych. Miano na celu rwnie motywowanie gestorw atrakcji do podnoszenia ich
standardw, a take do wypracowanie zasad oceny. Na uwag zasuguje system
badania i oceny atrakcji w Australii oparty na inwentaryzacji zasobw atrakcji z
wykorzystaniem specjalnego kwestionariusza skierowanego do gestorw atrakcji,
wywiadw i innych procedur badawczych. Dla planowania rozwoju atrakcji zastosowano
oryginaln metod k przyszoci - The Futures Wheel (Bencendorff 2004).
W Polsce nie przeprowadzono dotd kompleksowej oceny atrakcji. Pilnym zadaniem
badawczym jest inwentaryzacja atrakcji turystycznych w Polsce dla oceny potencjau tego
sektora rynku turystycznego. Zadaniem narodowej i regionalnych organizacji turystycznych
jest zachcanie menederw tych obiektw do prowadzenia systematycznych bada
zwiedzajcych, oceny ekspozycji i jakoci wiadczonych usug. Wskazane jest rwnie
wprowadzenie standardw jakoci oraz systemu oceny lub kategoryzacji, ktry pomgby

3
menederom atrakcji w doskonaleniu jakoci produktu turystycznego opartego na danej
atrakcji.
Polska Organizacja Turystyczna doceniajc rol atrakcji w gospodarce turystycznej i
ich znaczenia dla promocji kraju zainicjowaa badania nad frekwencj turystw w obiektach
uznanych za atrakcje. Gwnym celem postawionym w niniejszej pracy jest analiza frekwencji
w rnego rodzaju atrakcjach i identyfikacja czynnikw determinujcych ich popularno
mierzon liczb odwiedzajcych. Dla przeprowadzenia bada niezbdne stao si
sporzdzenie bazy atrakcji turystycznych. Posuono si wykazem atrakcji stanowicym
element skadowy Internetowego Systemu Informacji Turystycznej (ISIT), funkcjonujcego
pod adresem polska.travel.pl. Uzupenienie i weryfikacja tego wykazu bya kolejnym celem
bada, podejmowanych w ramach zleconego przez POT zadania.
Atrakcje turystyczne s podstawowym elementem produktu turystycznego. W
opracowaniu przyjto produktow definicj atrakcji i zaproponowano ich klasyfikacj
uwzgldniajca potrzeby rynku turystycznego. Przeprowadzono rangowanie atrakcji na
podstawie stopnia przycigania turystw w odpowiednich grupach tematycznych.
W badaniach uwzgldniono aspekt regionalny pokazujc nasycenie atrakcjami
poszczeglnych regionw turystycznych (wojewdztwa) oraz generowany przez nie ruch
turystyczny. Wskazano na atrakcje flagowe, wane dla tworzenia wizerunku regionu oraz
takie, ktre maj duy potencja rozwoju. Wskazano rwnie na najwaniejsze trendy i
tendencje w kreowaniu nowych atrakcji turystycznych, podano przykady innowacyjnych
rozwiza w tej dziedzinie.
Przeprowadzone badania byy podstaw do wytypowania atrakcji turystycznych do
bada pierwotnych wraz z rekomendacjami dotyczcymi metody pomiaru ruchu. W
wnioskach kocowych sformuowano rwnie rekomendacje dotyczce dalszych bada
frekwencji w atrakcjach turystycznych.
W pracy wykorzystano zebrane w badaniach desk research dane wtrne dotyczce
frekwencji w atrakcjach turystycznych. rdem informacji byy publikacje Urzdw
Statystycznych, raporty z bada ruchu turystycznego prowadzone w poszczeglnych
wojewdztwach z inicjatywy wadz samorzdowych i regionalnych organizacji turystycznych,
sprawozdania z dziaalnoci poszczeglnych obiektw, wywiady z gestorami atrakcji oraz
szacunki frekwencji w wypadku braku wiarygodnych danych w rdach zastanych.
Najwiksz trudno stanowio uzyskanie informacji jednostkowych dotyczcych frekwencji z

4
Urzdw Statystycznych, ze wzgldu na ochron danych. W tej sytuacji informacje o
frekwencji zbierano droga mailow i telefoniczn. Skuteczno tej metody jest ograniczona,
na maile z prob o przesanie danych odpowiada okoo 30% adresatw. Notorycznie
udzielenia informacji o frekwencji (poza nielicznymi pozytywnymi przykadami) odmawiaj
gestorzy parkw rozrywki, parkw tematycznych i linowych oraz parkw wodnych,
zasaniajc si tajemnic handlow.
Zweryfikowano zamieszczony w bazie danych ISIT (Internetowy System Informacji
Turystycznej) zasb nazwany atrakcje turystyczne. Zawiera on okoo 300 pozycji (stan na
2014 rok), niestety czsto zdublowanych zapisw i do przypadkowo dobranych.
Zaproponowano uzupenienie tej bazy o najwaniejsze, tzw. flagowe atrakcje, majce
zdolno przycigania wikszej liczby odwiedzajcych. We wnioskach sformuowano take
inny sposb kategoryzowania atrakcji zawartych w bazach ISIT.
Baz danych atrakcji turystycznych weryfikowano i uzupeniano w oparciu o kwerend
stron internetowych atrakcji oraz opinie regionalnych organizacji turystycznych i urzdw
marszakowskich. rdem informacji byy take regionalne katalogi atrakcji turystycznych i
katalogi produktw turystycznych. Wykorzystano rwnie informacje zawarte w literaturze
fachowej, zawarte w nich jednak dane najczciej byy nieaktualne (z poprzedniej dekady XXI
w. lub starsze).
Badania nad atrakcjami turystycznymi maj ogromne znaczenie dla rozwoju turystyki
oraz tworzenia nowych i doskonalenia istniejcych produktw turystycznych. Mam nadziej,
e zainicjowane przez POT badania bd kontynuowane w przyszoci w szerszej
perspektywie, dotyczcej nie tylko frekwencji w atrakcjach, ale rwnie oceny ich jakoci.

5
CZ I. PODSTAWY TEORETYCZNE BADA
ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH

6
1.1. Definicja atrakcji turystycznych
Termin atrakcja turystyczna jest trudny do zdefiniowania z wielu powodw. Trudno jest
okreli liczb odwiedzajcych, jaka jest potrzebna, aby dane miejsce uzna za atrakcj
turystyczn. Kryterium pomocniczym stosowanym dla zaliczenia danego miejsca do atrakcji
moe by cel jego odwiedzenia (Swarbrooke, 2002:9). Zasady typowania i klasyfikacji s
skomplikowane ze wzgldu na zoony charakter caego sektora atrakcji.
Jedn z czciej cytowanych definicji atrakcji turystycznej jest sformuowanie
zaprezentowane przez Walsha-Herona i Stevensa (1990). Sugeruj oni, e atrakcja jest
funkcj regionu turystycznego, przypisuj jej zdolno przycignicia uytkownikw,
zapewnienia im rozrywki i niezapomnianych dowiadcze oraz przyjemnego sposobu na
spdzanie wolnego czasu. Atrakcja powinna by zarzdzana w sposb zapewniajcy
satysfakcj klientw poprzez zapewnienie odpowiedniego poziomu usug i udogodnie
adekwatnych do wymaga, potrzeb i zainteresowa odwiedzajcych. Ostatni cech atrakcji
jest kwestia ich dostpnoci; cytowani wyej autorzy nie rozstrzygaj jednak, czy korzystanie
z atrakcji musi by patne, czy moe ona by dostpna bez adnych opat1.
Termin atrakcja turystyczna wprowadzi do literatury Cohen (1972). W swojej
rozprawie socjologicznej Towards a Sociology of International Tourism stwierdza, e
gwnym celem masowej turystyki zagranicznej jest odwiedzanie atrakcji turystycznych.
Dzieli je na rzeczywiste, przycigajce turystw ze wzgldu na swoje szczeglne cechy, oraz
sztuczne, wymylone na uytek turystw. Zdaniem Cohena cech charakterystyczn dla
turystyki masowej jest zjawisko transformacji polegajce na dodatkowym uatrakcyjnianiu
atrakcji turystycznych. Twierdzi, e nawet naturalne atrakcje s uatrakcyjniane na potrzeby
turystycznej konsumpcji. Urod naturalnych krajobrazw poprawia si, tradycyjne wita i
ceremonie bywaj ubarwiane i dostosowywane do gustw turystw. Starwki historycznych
miast przeksztacane s w ywe muzea (obserwujemy to np. w odniesieniu do krakowskiego
rynku).
Pocztkowo okrelano atrakcje turystyczne jako cokolwiek, co zaciekawia turystw
(Lundberg, 1985) albo jako miejsce charakterystyczne, czsto unikalne, np. naturalne
rodowisko, zabytek historyczny, takie wydarzenia jak festiwale i imprezy sportowe (Goodall,
1990). W podobny sposb okrela atrakcje turystyczne Lew (1987), ktry stwierdza, e

1
W takim przypadku gestor atrakcji zarabia na dodatkowych usugach, np. muzea na kawiarniach i sklepach z pamitkami, a parki rozrywki
pobieraj osobno opat za wszystkie usugi.

7
atrakcje turystyczne obejmuj wszystkie elementy, ktre skaniaj turystw do opuszczenia
domu, wczajc w to zarwno krajobraz, interesujce formy transportu (np. statki), miejsca
zakwaterowania (kurorty), restauracje, warunki sprzyjajce uprawianiu rnych form
aktywnoci, jak i zwizane z nimi przeycia.
Pojcie atrakcje turystyczne jest zatem bardzo szerokie, obejmuje nie tylko
elementy przyrody i kultury, ale np. poziom cen, postawy ludnoci miejscowej wobec
turystw i turystyki, urzdzenia turystyczne wraz z ca infrastruktur techniczn (Ritchie,
Sins, 1978). Wedug Davidsona (1996:91) kady walor (obiekt) przyrodniczy, dzieo czowieka,
urzdzenie lub impreza, ktre przycigaj goci w okrelone miejsce moe by atrakcj
turystyczn.
Socjologiczn wykadni rozumienia atrakcji proponuje McCannell (1996:61), ktry
twierdzi, e nowoczesne spoeczestwo samo kreuje odpowiednie dla swoich potrzeb
atrakcje, w ktrych osadzone s inne atrakcje. Podobnie Pearce (1998:266), a take Urry
(2007:17) sugeruj, e atrakcjami s miejsca i osoby, ktre s przedmiotem uwagi
turystw.
McCannellowskie rozumienie atrakcji oparte zostao o analiz tego terminu na
gruncie semiotyki. Przyjmujc klasyczn, trjelementow konstrukcj znaku z semiotyki de
Saussera (znak znaczce znaczone) oraz znan formu Peircea, i znak przedstawia co
komu, proponuje podobn relacyjn struktur atrakcji turystycznej jako znaku. Atrakcja
turystyczna jest takim znakiem o zoonej strukturze, empiryczn relacj pomidzy turyst,
miejscem a znaczeniem informacj dotyczc miejsca. Ciekawe, e oznacznikiem moe by
tum turystw. Wskazuje on na to, e w pobliu znajduje si jaki widok, np. w parkach
narodowych USA nagromadzenie samochodw wskazuje, e co ciekawego si w tym
miejscu dzieje. Podobnie jest z wydarzeniami kulturowymi. Przed kocioem Mariackim w
Krakowie czy ratuszem w Pradze co godzin gromadzi si tum turystw oczekujcych na
hejna lub pochd figurek.
Atrakcje turystyczne i zachowania z nimi zwizane stanowi razem jeden z najbardziej
zoonych i uporzdkowanych uniwersalnych kodw wsptworzcych wspczesne
spoeczestwa (McCannell, 2002:72 i dalsze). Turystyczna matryca skada si z polecanych,
wartych odwiedzenia osiedli, miast, rejonw, obiektw, w ktre turysta moe wpisa, o ile
ma ochot, wasne dowiadczenia i odkrycia miejsc, obiektw, ludzi, wydarze.
Obserwujemy swoisty rytualizm w zachowaniu turystw polegajcy na odczuwaniu przez

8
nich przymusu zwiedzania czego, co zostao uznane za atrakcj turystyczn. Turysta
zwiedzajcy Krakw koniecznie musi zobaczy Rynek Gwny, a bdc na nim oczywicie
Sukiennice czy koci Mariacki. W Paryu koniecznie trzeba zobaczy wie Eiffla i Mona Liz
w Luwrze, w Moskwie Kreml, a w Pekinie Zakazane Miasto.
Przy odrobinie kreatywnoci prawie wszystko mona przeksztaci w atrakcj
turystyczn, od tradycyjnych zamkw i rodowisk naturalnych, do mniej sympatycznych
obiektw, takich jak kanay i slumsy. W Rio de Janeiro lokalne biura turystyczne proponuj
jako wyjtkow atrakcj zwiedzanie faweli synnych dzielnic ndzy, mimo e pobyt w
fawelach nie jest bezpieczny.
W literaturze anglojzycznej atrakcje turystyczne czasem s nazywane visitor
attractions - atrakcjami dla odwiedzajcych (Swarbrooke, 2002). Termin visitor
wprowadzony dla celw statystycznych wg wiatowej Organizacji Turystycznej (UNWTO)
oznacza osob, ktra przyjeda do kraju innego ni kraj staego zamieszkania lub podruje
po kraju do miejsc poza obszarem wasnej aktywnoci w celach innych ni wykonywanie
jakiejkolwiek dziaalnoci wynagradzanej w odwiedzanym kraju lub miejscu (Medlik,
1995:256). Wyrnia si przy tym midzynarodowych (zagranicznych) odwiedzajcych
(international visitors) i krajowych odwiedzajcych (demestic visitors). Pojcie to w zalenoci
od tego, czy osoby te korzystaj z noclegu, dotyczy zarwno turystw (tourists), jak i
jednodniowych odwiedzajcych (same-day visitors). Pojcie visitors attractions sugeruje
zatem adresowanie atrakcji nie tylko do przyjezdnych, ale i do lokalnej spoecznoci.
Atrakcje turystyczne s zjawiskiem (fenomenem) zoonym i w literaturze
rnorodnie definiowanym. Nie pretendujc do tworzenia uniwersalnej definicji, w oparciu o
dokonany przegld terminologiczny, pojcie atrakcji mona odnie do jego funkcji. Mona
wic za atrakcje turystyczne uwaa:

wszystkie elementy skadowe produktu turystycznego (walory miejsca i wydarzenia, obiekty

i autentyczne wytwory kultury wyszej) oznaczone jako szczeglne, majce zdolno
przycigania turystw i decydujce o tym, e wybieraj oni dany obszar, a nie inny.
Poczone z usugami turystycznymi tworz produkt turystyczny

Powysza definicja ujmuje zarwno natur wartoci atrakcji jako obiektu osobliwego,
wartociowego, wyrnionego poprzez dodanie oznaczenia zgodnie z etymologi
9
przycigajcego turystw, jak i podkrela zdolno atrakcji do kreowania produktu
turystycznego.

1.2. Typologia atrakcji turystycznych

Z przytoczonych powyej definicji atrakcji wynika, e s one zrnicowane odnonie
swojej formy, genezy i charakteru. Istnieje wiele podej klasyfikacji atrakcji turystycznych.
Atrakcje turystyczne mog stanowi obiekty przyrodnicze (pikne plae, klify, fiordy, jaskinie,
kaniony, przeomy rzek, parki narodowe, osobliwoci skalne), obiekty zwizane z histori i
kultur (zabytki archeologiczne, architektoniczne, techniki, a take rozmaite festiwale, wita
regionalne, misteria religijne), elementy infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (centra
rekreacyjne, tory wycigowe rnego rodzaju, pola golfowe, baseny kpielowe, narciarskie
trasy zjazdowe, obiekty olimpijskie itp.). Do atrakcji turystycznych zaliczymy take kompleksy
handlowo-rekreacyjne, orientalne bazary, sklepy wolnocowe, kasyna gry i nocne kluby.

Najbardziej rozpowszechniony w literaturze jest podzia atrakcji na cztery grupy,

zaproponowane przez Swarbrookea (2002):
1) naturalne atrakcje turystyczne, ktrych walory s zwizane z fizycznymi elementami
rodowiska naturalnego, np. plae, gry, jaskinie, jeziora, rzeki, lasy;
2) dziea stworzone przez czowieka, ale w innym celu ni przyciganie turystw, ktre z
czasem stay si atrakcjami samymi w sobie, np. obiekty prehistoryczne, budynki zwizane ze
znanymi ludmi, zespoy paacowo-ogrodowe, orodki przemysowe, budowle sakralne;
3) miejsca zaprojektowane i zbudowane od podstaw jako atrakcje, np. parki rozrywki,
kasyna, uzdrowiska, parki safari;
4) imprezy kulturalne, sportowe, religijne, festiwale, igrzyska olimpijskie itp.

Podzia ten zosta wykorzystany w niniejszym opracowaniu jako podstawa grupowania

atrakcji w zaczonych tabelach.
Przy okazji tego podziau autor uzmysawia nam pewn zaleno: w przypadku
dwch pierwszych grup atrakcji turystyka jest problemem, a zbyt dua liczba odwiedzajcych
moe stanowi powane dla nich zagroenie, natomiast w przypadku grup trzeciej i czwartej
dy si do zmaksymalizowania liczby turystw, a co za tym idzie osignicia wikszych
wpyww finansowych.

10
 Inn klasyfikacj, zaproponowan przez Swarbrookea (2002:12), jest podzia na
atrakcje podstawowe (primary attractions), ktre s gwnym powodem podry i przy nich
spdzamy wikszo czasu oraz drugorzdne (secondary attractions) czyli tzw. atrakcje po
drodze, odwiedzane w drodze do podstawowych atrakcji. Atrakcje mog by rnicowane
rwnie ze wzgldu na waciciela, zasig oddziaywania, liczb odwiedzajcych, pooenie,
wielko, a take to, kto bdzie potencjalnym klientem i jakie s jego oczekiwania.
Podstawowymi atrakcjami w celu podry s zarwno zasoby naturalne (np. parki
narodowe), jak i synne dziea zbudowane przez czowieka, a wrd nich obiekty historyczne
w formie dawnej architektury i zabytkw ruchomych (obrazy, rzeby).
Atrakcje s podstawowym magnesem przycigajcym klienta do celu podry.
Atrakcje zbudowane przez czowieka obejmuj zarwno zamki i muzea, jak rwnie
wspczesn architektur i specjalnie tworzone obiekty takie jak parki tematyczne, parki
rozrywki, miejsca zwane nowymi cudami wiata, wystawy czasowe.
Atrakcja turystyczna moe by cakowicie nowym przedsiwziciem (np.
Eurodisneyland w Paryu) albo adaptacj starych, nieprzynoszcych dochodw miejsc. W
tym drugim przypadku niezbdna jest modernizacja lub cakowita wymiana istniejcych
urzdze. Innych zabiegw organizacyjnych i inwestycji wymaga organizacja igrzysk
olimpijskich lub wielkich wiatowych wystaw.
Kolejna typologia atrakcji (Gunn, 1988) nawizuje do czasu pobytu w atrakcji.
Wyrnia si tutaj atrakcje wymagajce krtkiego pobytu (tranzytowe) i takie, w ktrych
odwiedzajcy spdzaj wikszo czasu podczas podry, czyli docelowe.

11
 Tabela 1. Klasyfikacja atrakcji wedug czasu pobytu
Atrakcje tranzytowe (krtki czas Atrakcje docelowe dugiego
pobytu) pobytu (docelowe)
Trasy (szlaki) krajobrazowe Orodki wypoczynkowe
Rezerwaty przyrody Tereny kempingw (duszy
Tereny kempingw (na 1 noc) pobyt)
Szlaki wodne Tereny wodne, owieckie
Domy przyjaci i krewnych Kompleksy domw wakacyjnych
Niezwyke instytucje, miejsca Festiwale i miejsca imprez
witynie i miejsca kulturowe Miejsca kongresowe i obiekty
Obiekty gastronomiczne i rozrywki narad
Budowle i miejsca historyczne Centra gier
Pasae handlowe Areny i kompleksy sportowe
Tereny etniczne, rzemioso, Centra handlowe
rkodzieo Centra nauki i technologii
Parki tematyczne
rdo Gunn 2002:43, opracowanie i uzupenienie Z. Kruczek 2011

Ze wzgldu na charakter przestrzenny atrakcje turystyczne mona podzieli na trzy

rodzaje: punktowe, liniowe, powierzchniowe (Wall, 1997). Atrakcje punktowe powoduj
koncentracj duej liczby turystw na maym obszarze, przy czym dany obszar nie byby
obszarem turystycznym, gdyby turyci nie odwiedzali danej atrakcji (tylko dana atrakcja
przyciga turystw). Przykadami tego rodzaju atrakcji mog by obszary, na ktrych znajduj
si wodospady, uzdrowiska, witynie, miejsca atrakcyjne pod wzgldem historycznym i
archeologicznym, miejsca, w ktrych znajduj si muzea, galerie, teatry i na obszarze ktrych
maj miejsce wydarzenia sportowe. Skutki koncentracji ruchu turystycznego s wielorakie
dla caego regionu od tworzenia miejsc pracy po akumulacj rodkw finansowych. Na
recepcji turystw korzysta cay region, w ktrym znajduje si atrakcja. Jednake nadmierna
koncentracja ruchu turystycznego prowadzi do zatoczenia, efektu przereklamowania i
agresywnej komercjalizacji, co obnia poziom estetycznych dozna turystw i prowadzi do
degradacji naturalnych zasobw. Takie problemy moemy zaobserwowa np. w Zakopanem i
Tatrach.
Atrakcje liniowe stanowi linie brzegowe mrz, jezior i rzek, trasy krajobrazowe, linie
kolejowe i formy krajobrazowe o ukadzie liniowym (np. skarpy, moreny, doliny rzek).
Zaliczy do nich moemy take szlaki turystyczne, ktre prowadz turystw wzdu

12
okrelonej trasy. W atrakcjach liniowych mamy do czynienia z du liczb odwiedzajcych
skoncentrowan w wskich pasach ldu lub w korytarzach transportowych. Atrakcje liniowe
maj na celu skoncentrowanie turystw, ale nie czyni tego w takim stopniu co atrakcje
punktowe, poniewa charakter liniowy, w przeciwiestwie do punktu, wymusza
dwuwymiarowo i rozproszenie. Koncentracja odwiedzajcych moe by jednak nadal
wystarczajco dua, aby spowodowa znaczny rozwj usug, co moe doprowadzi do
destrukcji zasobw naturalnych.
Wzdu autostrad i tras tranzytowych umieszczone s tablice informacyjne, drogowskazy
przekierowuj turystw do pojedynczych atrakcji lub caych tras turystycznych. Czasem w
miejscach duej koncentracji ruchu turystycznego i wysokiej poday usug dla turystw due
nagromadzenie elementw infrastruktury (np. tablic informacyjnych) powoduje, e trudno
tu o naturalny krajobraz, ktry jest przecie gwnym walorem stanowicym o atrakcyjnoci
regionu. Proces ten dotkn ju polskie miasta i trasy turystyczne, np. synn zakopiank na
odcinku od Nowego Targu do Zakopanego.
Badanie atrakcji turystycznych byoby niekompletne bez uwzgldnienia rnych
metod ich klasyfikacji, ktre s niezbdne dla porwnania rnych obiektw zaliczanych do
sektora atrakcji. Wiele metod klasyfikacji powstao w toku prowadzonych bada. Bazuj one
najczciej na takich kryteriach jak sposb powstania, charakter miejsca, dostpno, forma
zarzdzania i zasig. czc te klasyfikacje, otrzymujemy czterowymiarow matryc (Fyalla,
Garrod, Leask (2003).

Ryc. 1. Model klasyfikacji atrakcji turystycznych matryca czterowymiarowa

(Fyall, Garrod, Leask 2003).

13
 Tabela 2. Przegld klasyfikacji atrakcji turystycznych
Autor
Cohen 1979
Pearce i in. 1998; Wall, 1997; Yale
1996; Lavery i Van Doren, 1990,
Swoobrooke, 2002
Pearce i in., 1998; Wall, 1997;
Sworbrooke, 2002, Mill I
Morrison, 1985
Wall, 1997; Yale, 1996
Pearce I in. 1998; Wall, 1997;
Gunn, 1994
Wall, 1997
Mill i Morrison, 1985; Yale 1996;
Lundberg 1980; Medlik 1994
Yale 1996,
Wall, 1997
Pearce i in. 1998; Sworbr0oke,
2002
Pearce i in. 1998; Yale 1996;
Gunn 1994; Epperson, 1989
Klasyfikacja
Naturalne, wymylone (contrived);
inscenizowane, uatrakcyjnione
Naturalne, modyfikowane przez czowieka,
kulturowe
Naturalne, kulturowe tworzone nie dla
turystyki, tworzone dla turystyki, wydarzenia
Zasig oddziaywania (midzynarodowe,
krajowe, regionalne, lokalne)
W obiektach, na wolnym powietrzu
Indoor/outdoor
Zarzdzane publicznie, obiekty prywatne
Liniowe, punktowe, powierzchniowe
Miejsce, wydarzenie
Wstp patny/bezpatne
Punkt, linia, obszar
Liczba odwiedzajacych
Zawarto zasobw (etniczne, polityczne,
religijne, rolnicze, dzikiej przyrody, fizyczne, itp.)

Swoorbroke, 2002 Podstawowe/drugorzdne

Swoorbroke, 2002; , Mill i Lokalizacja (wie, wybrzee, miasto, gry)
Morrison, 1985; Gunn1994
Swoorbroke, 2002; Wielko miejsca
Swoorbroke, 2002; Rynek docelowy
Swoorbroke, 2002; Oczekiwane korzyci
Robinson 1996 Powizane (klustered), izolowane
Kruczek 2009 Atrakcje turystyczne (autentyczne),
puapki tourist trap (sztuczne, nieoryginalne,
bezwartociowe).
rdo: Benckendorff 2004, opracowanie wasne, uzupenione - Kruczek 2011.

Interesujcym dla badania frekwencji w atrakcjach jest ich podzia na patne i

bezpatne (Wall, 1997). Prowadzone rejestry sprzedanych biletw czy bezpatnych
wejciwek umoliwiaj bowiem w miar precyzyjne okrelenie frekwencji w tych
obiektach.

14
1.4. Rangowanie atrakcji wg grup produktowych

Istnieje mnstwo definicji okrelajcych produkt jako wytworzony towar, jednake

rozwj rynku usug, ktrego turystyka jest czci, spowodowa modyfikacj tych definicji.
Obecnie produkt jest czsto okrelany jako poczenie materialnych dbr i niematerialnych
usug (product/service mix). Koncepcja oglna produktu turystycznego stworzona zostaa
przez Medlika (1995) i Middletona (1996). Jest ona prb przedstawienia jego istoty i
struktury widzianej oczami konsumenta. Produkt turystyczny to kompozycja tego, co turyci
robi, oraz atrakcji, urzdze i usug, z ktrych w tym celu korzystaj. Stanowi zatem pakiet
skadnikw materialnych i niematerialnych opartych na moliwociach spdzania czasu w
regionie. Pakiet ten jest postrzegany przez pryzmat paconej za niego ceny.
Skadnikami takiego oglnego produktu turystycznego s: atrakcje turystyczne
infrastruktura i usugi regionu turystycznego (baza noclegowa, zaplecze gastronomiczne,
transport w miejscu docelowym, obiekty i urzdzenia do aktywnego wypoczynku, sie
sprzeday detalicznej oraz inne usugi); dostpno regionu turystycznego (infrastruktura
transportowa, rodki transportu, organizacja transportu oraz regulacje rzdowe); wizerunki
regionu turystycznego; cena pacona przez konsumenta (Middleton, 1996). Zdaniem
Middletona atrakcja jest gwnym skadnikiem produktu turystycznego.
W literaturze spotkamy si z rnymi interpretacjami pojcia produkt turystyczny.
Dominuje w jego definiowaniu podejcie strukturalne. Reprezentuje go m.in. Goembski
(1998), ktry definiuje produkt turystyczny jako wszystkie dobra i usugi nabywane przez
turystw w zwizku z wyjazdem poza miejsce zamieszkania i to zarwno przed rozpoczciem
podry, w czasie podry, jak i w czasie pobytu poza swoj rodzinn miejscowoci.

Na produkt turystyczny regionu skada si wiele elementw. S to:

dziedzictwo (atrakcje, walory, s rdzeniem, jdrem produktu turystycznego),
infrastruktura (pojawia si wraz z rozwojem ruchu turystycznego zaspokaja
podstawowe potrzeby, uatrakcyjnia pobyt i zapewnia dostpno komunikacyjn
regionu),
warto dodana (przypisanie cech, atrybutw, symboli np. wizerunek obszaru,
pomys na produkt gwn ide, identyfikacja produktu nazwa, slogan, logo,
marka),

15
 organizacja i zarzdzanie.

Rzadziej w definicjach zwraca si uwag na aspekty psychologiczne, np. korzyci,

przyjemnoci, satysfakcje wynikajce z zakupu (przeycie dostpne za okrelon cen
Middleton, 1996). Wskie rozumienie produktu turystycznego wynika z punktu widzenia
poszczeglnych przedsibiorstw, co pozwala na efektywne jego ksztatowanie. Z tego
wzgldu Middleton (1996) wyrnia trzy poziomy produktu:
rdze produktu (generic product), ktry okrela podstawowa korzy, ktrej celem
jest zaspokojenie podstawowych potrzeb nabywcw;
produkt rzeczywisty, bdcy konkretn ofert sprzeday stwierdzajc, co klient
otrzyma za dan cen;
produkt wzbogacony, obejmujcy wszystkie formy dodatkowych korzyci, ktre
producenci mog wbudowa w produkty rzeczywiste w celu ich uatrakcyjnienia w
oczach klientw.

Naley doda, e rdzeniem produktu jest najczciej atrakcja turystyczna. To atrakcje

motywuj do podjcia podry i zapewniaj osignicie korzyci i realizacj potrzeb u
odwiedzajcych.
Interesujc klasyfikacj produktw turystycznych proponuj Kaczmarek, Stasiak
Wodarczyk (2005:7476). Oprcz takich kategorii produktu jak produkt rzecz, produkt
usuga, produkt-impreza wyrniaj produkty: wydarzenie, obiekt szlak, obszar. Te
ostatnie kategorie maj swoje odpowiedniki w klasyfikacji atrakcji turystycznych
(Swarbrooke, 2002), moemy wic idc tym tokiem mylenia traktowa je jako produkt
atrakcja turystyczna2.

Swarbrooke (2002) jako przykad produktu atrakcji podaje park rozrywki, gdzie
mamy do czynienia z konkretnymi urzdzeniami (typu kolejka) i emocjami. ktre towarzysz
zjazdom. Majc na uwadze fakt, e usugi s zuywane w trakcie ich wytwarzania proponuje
kilka innych cech charakterystycznych dla atrakcji-usugi:

2
Jako przykady produktu Kaczmarek, Stasiak i Wodarczyk (2005:7989), autorzy publikacji Produkt
turystyczny, jako produkty-atrakcje opisuj Dymarki witokrzyskie, Midzynarodowe Mistrzostwa w Pukaniu
Zota w Zotoryi, Midzynarodowe Targi Chleba w Jaworze, Twierdz Morsk winoujcie, Szlak architektury
drewnianej, Mazurski Eden Galindi oraz Park Jurajski w Batowie.

16
 ludzie zatrudnieni przy wytwarzaniu i dostarczaniu produktu s jego integraln
czci; to ich nastawienie, zachowanie i wygld maj decydujcy wpyw na to, jak
produkt jest postrzegany przez klienta,
klienci s osobicie zaangaowani w tworzenie produktu, czyni go przyswajalnym,
kada usuga jest inna, bo kady klient jest inny i ma odmienne oczekiwania,
usuga nie moe by zmagazynowana,
to nie jest namacalny produkt, ktry mona zabra do domu i wyprbowa
pierwsze wraenie jest najwaniejsze,
miejsce, gdzie usuga jest wiadczona, musi by zarwno funkcjonalne, jak
i atrakcyjne.

Mona rwnie ten produkt-atrakcj potraktowa w kategoriach przeycia,

poczwszy od momentu planowania, poprzez podr i uczestnictwo a do wspomnie. Autor
wymienia czynniki, ktre maj wpyw na nasze wraenia, a ktrych nie sposb lekceway,
gdy to one walnie przyczyniaj si do sukcesu lub poraki danej atrakcji. Rycina 4
przedstawia struktur atrakcji park tematyczny, na ktr skadaj si rdze produktu,
produkt rzeczywisty i produkt powikszony.

Rycina 2. Trzy poziomy produktu turystycznego atrakcja, np. parku tematycznego

rdo: Swarbrooke, 2002, s.46

17
 W rozdziale 1.1. podana zostaa nastpujca produktowa definicja atrakcji (Kruczek
2011):
wszystkie elementy skadowe produktu turystycznego (walory miejsca i wydarzenia, obiekty
i autentyczne wytwory kultury wyszej) oznaczone jako szczeglne, majce zdolno
przycigania turystw i decydujce o tym, e wybieraj oni dany obszar, a nie inny.
Poczone z usugami turystycznymi tworz produkt turystyczny

Stanowi ona punkt wyjcia do produktowej klasyfikacji atrakcji turystycznych. Tak

wyrnione atrakcje mona pogrupowa wg form turystyki i odpowiadajcym im
produktw. Wrd nich szczegln rol odgrywaj produkty markowe, przyjte w
strategicznych opracowaniach3. W tabeli 7 zestawiono markowe produkty turystyczne i
odpowiadajce im rodzaje atrakcji.

Tabela 3. Produktowe ujcie atrakcji turystycznych

RODZAJE ATRAKCJI
Atrakcje z 2 grupy klasyfikacji Swarbrooke,
Zabytki architektury,
(zamki, paace, dwory, zespou
urbanistyczne, kamienice, budynki
uytecznoci publicznej)
Zabytki techniki (udostpnione do
zwiedzania zakady, obiekty poprzemysowe
uytkowane jako muzea techniki, skanseny,
galerie, hotele, restauracje)
Zabytki archeologii (skanseny i ekspozycje
plenerowe),
Galerie handlowe
Muzea,
Sanktuaria
ODPOWIEDNIE PRODUKTY TURYSTYCZNE
Turystyka kulturowa obejmuje
zorganizowane i indywidualne podre w
celu zwiedzania miast, muzew, obiektw
zabytkowych (historycznych i kulturalnych)
oraz uczestnictwa w imprezach kulturalnych.
Form udziau w podrach turystycznych o
przesankach kulturowych jest turystyka
religijna i pielgrzymkowa. Formy: zwiedzanie
miast o wysokim nagromadzeniu atrakcji
kulturowych (city break), krtkie pobyty
grupowe i indywidualne w ramach objazdu,
udzia w imprezach kulturalnych,
sportowych i innych, podre sentymentalne
i etniczne, zwiedzanie obiektw
poprzemysowych, pomilitarnych

Atrakcje z 4 grupy klasyfikacji Swarbrooke Turystyka ta traktowana jest jako wizerunkowy

Wydarzenia (kulturalne, sportowe, religijne),
festiwale, dni, koncerty
produkt priorytetowy Polska (rozumian jako 5
A - attractions, amenities, accomodation,
access, atmosphere, czyli atrakcje, usugi
zakwaterowanie, dostpno oraz
atmosfer wraz z produktami przemysu
spotka.

3
Marketingowa strategia polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020. Red B. Walas, POT
Warszawa 2011.
18
Atrakcje z 3 i 4 grupy klasyfikacji Swarbrooke Turystyka biznesowa (MICE) obejmuje
wyjazdy zwizane z aktywnoci zawodow:
Centra Kongresowe kongresy, targi i wystawy, spotkania
Kompleksy Targw biznesowe, zbiorowe imprezy oraz spotkania
Wystawy motywacyjne. Koszty ponoszone przez
instytucje i przedsibiorstwa. Formy:
kongresy, konferencje, seminaria, podre
motywacyjne (incentive trips), targi i
wystawy (uczestnicy i odwiedzajcy), pobyty
indywidualne goci biznesowych.

Atrakcje z 1 i 3 grupy klasyfikacji Swarbrooke Turystyka rekreacyjna, aktywna i

Parki Narodowe, rezerwaty przyrody, plae,
szlaki turystyki pieszej, rowerowej, wodnej,
cianki wspinaczkowe ferraty, przystanie
wodne, kolejki gondolowe i linowe
Parki rozrywki tematyczne, parki
dinozaurw, wesoe miasteczka, miasteczka
westernowe, parki linowe, parki wodne i
pywalnie
Uzdrowiska - pijalnie wd mineralnych,
Atrakcje z 1 i 4 grupy klasyfikacji Swarbrooke
Imprezy etnograficzne - festyny, pokazy,
warsztaty, degustacje;
Parki Narodowe, rezerwaty przyrody,
Kompleksy lene, jeziora, rzeki
specjalistyczna realizowana jest w celu
regeneracji si fizycznych i psychicznych,
uwzgldnia szeroki zakres rekreacji przy
wykorzystaniu walorw rodowiska
naturalnego (gry, jeziora, rzeki, wybrzee),
a take imprezy turystyki specjalistycznej
(tzw. kwalifikowanej), uwzgldniajcej
wszystkie rodzaje specjalistycznych
zainteresowa. Zaliczane s tu rwnie
wyjazdy wypoczynkowe i/lub lecznicze do
uzdrowisk, wykorzystujcych naturalne
warunki lecznicze, tzw. turystyka zdrowotna
Turystyka na terenach wiejskich obejmuje
wszelkie formy aktywnoci turystycznej na
terenach wiejskich, w tym pobyty w
gospodarstwach rolnych, imprezy
folklorystyczne, rzemioso ludowe,
tradycyjne ycie w gospodarstwach rolnych.
Agroturystyka, ekoturystyka, zwiedzanie
parkw narodowych, rezerwatw.

rdo: Produkty markowe wg. Marketingowa strategia polski w sektorze turystyki na lata
2012-2020. Red B. Walas, POT Warszawa 2011; opracowanie wasne

1.4. Wspczesne trendy i tendencje w rozwoju atrakcji turystycznych

Atrakcje turystyczne s wanym segmentem wspczesnego rynku turystycznego. Ich
rozwj zwizany jest ze wzrostem czasu wolnego, zwikszenia mobilnoci czowieka i
bogaceniem si ludzi. Po II wojnie wiatowej mamy do czynienia ze swoistym boomem na
atrakcje turystyczne. Wielu inwestorw, ale take organizacje i stowarzyszenia turystyczne,
samorzdy lokalne postawio na tworzenie nowych atrakcji. Przemys rozrywki zdecydowa

19
si na kreacje parkw tematycznych w stylu Disneylandu. Farmy, fabryki i kopalnie (czsto
stojce na granicy upadku) wczyy si w kreowanie nowych atrakcji bazujc na wartoci
historycznej ich dziedzictwa. Do tego doszy olbrzymie centra handlowe i kongresowe a
take mariny zamieniane na atrakcje dla odwiedzajcych.
Ostatnia dekada XX w. i pierwsza XXI w. przyniosy bezprecedensowy rozwj atrakcji
turystycznych. Ich liczba zostaa w tym okresie w wielu krajach zdublowana. Moemy miao
mwi o fenomenie atrakcji turystycznych. Sektor ten rozwija si dynamicznie zaspakajajc
potrzeby turystw i organizatorw turystyki (Stevens 2000).
Wspczesna turystyka z jej dynamicznym rozwojem potrzebuje cigle nowych
atrakcji jako celw podry dla milionw uczestnikw, ktrzy zwiedzili ju uznane obiekty,
wszdzie byli, niewiele jest im w stanie zaimponowa. Bogata i wszechstronna oferta
turystyczna (a tylko taka ma szans by zauwaona wrd tysicy innych), oparta powinna
by na poszukiwaniu oryginalnych atrakcji, a gdy ich nie starcza na kreowaniu nowych. Ta
kreacja dotyczy si rzeczy przede wszystkim kultury i techniki bowiem liczba atrakcji
naturalnych jest ograniczona i zidentyfikowana (Kruczek 2011).
Wspczenie powstajce atrakcje nawizuj do nowej formuy ewolucji turystyki,
jak jest regua 3xE (entertaiment, excitement, education rozrywka, ekscytacja,
ksztacenie), ktra wpara tradycyjn formu 3xS (sun, sea, sand soce, morze, piasek).
Powstajce nowe atrakcje maj zarwno bawi, ekscytowa, w pewnym sensie straszy,
podnosi poziom adrenaliny, ale i edukowa poprzez pobudzanie do mylenia, refleksji.
Takim celom rozrywkowo-edukacyjnym su powstae parki tematyczne oraz rozrywkowe z
Disneylandem na czele.
Organizatorzy turystyki potrzebuj uznanych, wysoko cenionych atrakcji dla
tworzenia ofert turystycznych. Dla potrzeb touroperatorw, a take innych organizatorw
turystyki, wykorzystywane s oficjalne listy, tworzone przez organizacje midzynarodowe
(np. Listy UNESCO), rzdowe (np. Lista Pomnikw Historii), czy kreowane przez media,
dziennikarzy, uznane autorytety (np. listy cudw wiata od staroytnych 7 cudw poprzez
cuda natury, techniki). Tworzone s listy 100 najciekawszych miejsc na wiecie, najbardziej
atrakcyjnych miast, budowli, obiektw przyrody itp. Te listy maj due znaczenie dla
promocji miejsc, gdzie te atrakcje si znajduj i dla samych atrakcji. S rwnie wskazwk
dla wspczesnych turystw zaliczajcych gremialnie miejsca rekomendowane przez
autorytety.

20
 Metody tworzenia list atrakcji czy rankingw, mimo ich marketingowej wartoci,
trudno uzna za naukowe. S tworzone przez grupy ekspertw na podstawie wczeniej
ustalonych kryteriw. Kryteria te czsto si zmieniaj, a liczba obiektw na tych listach
wzrasta lawinowo. Wpis na list UNESCO (World Heritage List) jest prestiowym
wyrnieniem obiektu lub miejsca. Z zaoenia wpisanie obiektw na t list miao suy
ich ochronie, ale okazuje si, e fakt wpisania ma olbrzymie znaczenie dla ich promocji. Setki
milionw turystw odwiedza co roku ponad tysic obiektw z WHL (Mazurski 2014).
Obserwacje potwierdzaj, e gwatownie wzrasta liczba turystw, pragncych zobaczy
nowe, ostatnio wpisane na list miejsca.
Kreowane na bazie elementw kultury atrakcje turystyczne nawizuj czsto do tzw.
dziedzictwa kulturowego. Ujmujc dziedzictwo kulturowe podmiotowo, wskaza moemy
gwnie te wytwory (rzeczy, znaki, symbole, tradycje, obyczaje, zachowania), ktre
wiadomie s rozpoznawane i podlegaj wartociowaniu. Takie podejcie spotykamy w
krajoznawstwie i turystyce (Kruczek, Kurek, Nowacki 2013). Licz si tu te elementy kultury,
ktre zostay wyrnione, podlegaj rangowaniu (ocenie). Zakada si, e s one szczeglnie
warte akceptacji, gdy s wyznacznikami bd wielkoci, bd odrbnoci, czy te tosamoci
kulturowej. Traktujc dziedzictwo kulturowe jako atrakcj, produkt turystyczny, zdawa
musimy sobie spraw, e tak naprawd mylimy jedynie o fragmentach tego dziedzictwa,
ktre podlegaj wartociowaniu wedug okrelonych kryteriw. S one arbitralne, gdy
mniejsze znaczenie ma rzeczywista (dawna) warto jakiego elementu, wiksze jego
czytelno i dostpno. atwo tu przy tym jest wpa w puapk komercjalizacji i
wynaturzenia jakiego dobra, zatarcia granicy midzy sztucznoci a autentycznoci
(zamiast tradycji otrzymamy jej karykatur, zamiast atrakcji puapk turystyczn).
Udostpnianie dziedzictwa kulturowego turystom nakada na zainteresowanych konieczno
ponownego i staego odkrywania zasobw. Jest to o tyle istotne, e na bazie tego
dziedzictwa powstaj wartociowe, autentyczne atrakcje turystyczne.
Dowiadczenie podpowiada, e tworzc atrakcj turystyczn nigdy nie mamy
pewnoci, i osigniemy peny sukces, ale s pewne czynniki, ktre do tego sukcesu mog si
walnie przyczyni (jak chociaby dobry pomys). Kadego roku powstaj tysice projektw,
ale z rnych powodw (brak funduszy, brak odpowiedniej lokalizacji itp.) nie s one
realizowane. Te, ktrym uda si wystartowa, mog okaza si niewypaem i do szybko
kocz swoj dziaalno z powodu np. braku elastycznoci w stosunku do wymaga

21
klientw, kopotw z zarzdzaniem itp. Niewiele inwestycji osiga sukces i dziaa na rynku
przez duszy okres.

1.5. Innowacyjno w kreowaniu atrakcji turystycznych

W ostatnich latach innowacyjno jest postrzegana jako jedno z gwnych rde
przewagi konkurencyjnej, zarwno przedsibiorstw, jak i caych regionw. Pod pojciem tym
rozumie si zesp cech i waciwoci psychicznych czowieka lub grup ludzkich wyraajcych
si pozytywnym nastawieniem do nowoci, zdolnoci przyswajania nowoci albo nawet
zdolnoci ich tworzenia. Innowacja poczenie inwencji, wgldu i przedsibiorczoci, ktry
powoduje powstawanie nowych bran, tworzy nowe wartoci oraz nowe wartociowe
miejsca pracy4.
Zmiany w atrakcjach turystycznych zwizane bd zarwno z infrastruktur
turystyczn, jak i nowymi aktywnociami. Wiele zmian upatruje si w systemie organizacji i
zarzadzania atrakcjami. Wan grup czynnikw majcych wpyw na zmiany w atrakcjach s
uwarunkowania rodowiskowe, zwizane z ochron rodowiska i zrwnowaonym
rozwojem. Wiele zalee bdzie od zatrudnionych w atrakcjach kadr, ich umiejtnoci,
wiedzy i kreatywnoci. Wanym czynnikiem jest rwnie prowadzenie bada i
monitorowanie nowych potrzeb oraz popytu.

Tabela 4. Trendy dotyczce zmian atrakcji turystycznych

Temat Opis Przykady
Infrastruktura i Zmiana wielkoci i typu urzdze i aktywnoci czenie atrakcji z centrami
aktywno oferowanych przez atrakcje konferencyjnymi,
Wicej aktywnoci rodzinnych
Zarzdzanie Konflikt managerw i odwiedzajcych, Wykorzystanie systemu pass
odwiedzajcymi Badanie odwiedzajcych i korzystanie z w kolejkach,
wynikw bada Potrzeba zarzdzania
konfliktami midzy grupami
odwiedzajcych o odmiennych
potrzebach
Marketing Zmiany w sposobie promowania i rynkowych Ostrono w proponowaniu
relacjach atrakcji turystycznych produktw,
Promocja festiwali i wydarze
zwizanych z atrakcjami
Dziaalno Zmiana sposobu codziennego zarzadzania Nacisk na wysz jako
atrakcj, dowiadcze,
Otwarto na zmiany

4
Przytaczam za Business Council of New York State 2006

22
Zrwnowaenie Dbanie o rodowisko i zrwnowaony rozwj Stosowanie atrakcyjnych
substytutw zastpujcych
zasoby naturalne,
Promocja korzyci praktyk
rwnowaenia rozwoju
Ceny, inwestycje Zmiana cen i zasobw finansowych atrakcji Wzrost inwestycji w sektorze
i zasoby atrakcji,
finansowe, Wzrost cen w atrakcjach dla
niektrych odwiedzajcych
Kadry i ich Komentowanie dziaania zaogi i jej Wicej kadry z wiedz i
doskonalenie doskonalenie umiejtnociami pracy z
odwiedzajcymi,
Wielojzyczno kadry
Badania Podkrelanie potrzeby bada i obiegu Potrzeba bada nad
informacji alternatywnymi produktami,
Monitorowanie popytu i
nowych potrzeb
Zarzadzania i Zmiana stylu zarzadzania; komercjalizacja Nacisk na przedsibiorczo,
Organizacja atrakcji Uwaga na acuchy atrakcji i
korporacje
rdo: P. J. Benckendorffer (2004, s. 291), opracowanie wasne

W tabeli 3. zebrano trendy przewidywanych zmian w atrakcjach turystycznych

pogrupowane w dziewi kluczowych dziaw. Opisano przewidywane zmiany i podano ich
przykady. Przytoczone kierunki zmian zaliczy mona do innowacyjnych rozwiza W
sektorze atrakcji turystycznych innowacyjno sprowadzi mona do nastpujcych dziaa:
tworzenia nowych atrakcji w oparciu o oryginalne pomysy, czasem
zaskakujcych swoj form np. Four Corner w USA), atrakcja z niczego5!
zmiany wielkoci atrakcji, dodania nowych urzdze, obiektw, uatwie dla
odwiedzajcych,
dbaoci o wysz jako dowiadcze i wrae wynoszonych z pobytu w
atrakcjach,
wprowadzania nowych form zwiedzania, stosowania atrakcyjnych form
przekazu i interpretacji dziedzictwa, wiadczenie usug z zakresu
interaktywnej edukacji, organizowanie warsztatw kreatywnych,

5
Four Corner to jedyne miejsce w tym kraju, gdzie stykaj si granice czterech stanw: Utah, Nowego
Meksyku, Kolorado i Arizony. Punkt ten zosta specjalnie oznaczony i wyeksponowany, stajc na specjalnym
kole naley przyj tak pozycj, aby kad rk i nog umieci do pamitkowej fotografii w innym stanie.
Powstao centrum biznesu, (sprzeday pamitek i usug, kasyno gry, orodek rekreacji), zarzdzane przez Indian
z plemienia Navaho, ktrzy z tej atrakcji typowej puapki czerpi olbrzymie korzyci.

23
 kreowania atrakcji na bazie obiektw speniajcymi inne funkcje
nowoczesne centra konferencyjne, galerie handlowe, mariny, obiekty
sportowe (np. Centrum Kongresowe i Hala Sportowa Arena w Krakowie,
Stadion Narodowy w Warszawie, dzka Manufaktura, Stary Browar w
Poznaniu), kryj one pod jednym dachem najczciej cae zespoy atrakcji.
wprowadzenia innowacji w zarzdzaniu odwiedzajcymi, np. zarzdzanie
konfliktami midzy grupami odwiedzajcych, unikanie kolejek np. w muzeach
lub parkach rozrywki poprzez wprowadzenie systemu pass,
dbania o rodowisko i stosowania zasad zrwnowaonego rozwoju,
stosowanie substytutw zastpujcych zasoby naturalne,
doskonalenia kadry obsugujcej goci w atrakcjach, podnoszenia jakoci
usug, wielojzyczno personelu,
czenia si atrakcji w acuchu, korporacje, grupy tematyczne (np. parki
rozrywki, parki wodne, itp.),
wykorzystania w promocji atrakcji turystycznych nowych technik i mediw
spoecznociowych,
prowadzenia bada nad alternatywnymi produktami, monitorowania
zachowa odwiedzajcych, popytu i nowych potrzeb.

Nowe atrakcje nie musz by (chocia czsto s) drogie i spektakularne, a nawet

dugotrwae. Maj by ciekawe, niestandardowe, niepowtarzalne, zaskakujce, po prostu
atrakcyjne w wymiarze midzynarodowym. Przykadem jest budowa 30-metrowej
styropianowej rzeby kobiety kpicej si w abie w centrum Hamburga, sztuczna tcza w
Los Angeles, ale take projekt unoszcego si na rzece 50-metrowego basenu w ksztacie
litery X w Nowym Yorku. Przykadami s take zaskakujce "designerskie" meble miejskie
oraz street art6.

6
Wypowied A. Mikosa von Rohrscheidt na amach Gnienieskiego Forum Turystyki Kulturowej na pytanie
W jakim kierunku zmierza rozwj nowych atrakcji, jakie czynniki determinowa bd ich tre i form?..
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 11/2011 (listopad 2011,

24
CZ II. BADANIE FREKWENCJI
W ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH

25
2.1. Problem dostpnoci do danych wtrnych
Pozyskanie informacji o frekwencji w atrakcjach turystycznych jest powanym
problemem. Wie si to zarwno z natur samych atrakcji, jak i obowizujcym stanem
prawnym. Tylko cz atrakcji udostpnianych jest odpatnie, co pociga za sob
biletowanie odwiedzjcych i tym samym moliwo tworzenia baz statystycznych. Dotyczy to
przede wszystkim muzew, niektrych zabytkw, parkw rozrywki, imprez oraz czci
parkw narodowych. Niestety tam, gdzie teoretycznie istnieje szansa zdobycia wiarygodnej
statystyki odwiedzajcych na przeszkodzie w pozyskiwaniu danych stoj przepisy prawne.
Ustawa o ochronie danych uniemoliwia udzielania informacji przez Gwny Urzd
Statystyczny. W rezultacie prowadzonej korespondencji GUS skonny by przygotowa dane
statystyczne odnonie frekwencji odwiedzjcych muzea i instytucje paramuzealne (czyli
cz tylko atrakcji) za kwot znacznie przekraczajc moliwoci niniejszego zlecenia. W
odniesieniu do parkw narodowych GUS publikuje syntetyczne, czsto szacunkowe dane o
poszczeglnych parkach w swoich rocznikach statystycznych.
Dane statystyczne odnonie frekwencji podawane przez placwki muzealne
wymagaj przetworzenia. Sama liczba odwiedzajcych w cigu roku i jej zmiany nie
objaniaj przyczyn wzrostu lub spadku frekwencji. W wypadku muzew mamy do czynienia
z wystawami czasowymi, warsztatami, nocami muzew i dniami dziedzictwa stymulujcymi
frekwencj. Dlatego poznanie przyczyn zmian, a w dalszej kolejnoci czynnikw
determinujcych frekwencj, jest moliwe dopiero po przeanalizowaniu wszystkich
skadowych frekwencji w muzeum. W wypadku muzew skadajcych si z wielu oddziaw
nagminn praktyk jest sumowanie liczby odwiedzajcych ze wszystkich podlegych
placwek; praktyka pokazuje, e ta sama osoba odwiedza wiele placwek tego samego
muzeum, co zawya statystyk.
Zdecydowana wikszo atrakcji, zwaszcza takich jak zabytki obiekty architektury,
techniki, pomniki, miasta lub dzielnice wpisane na list UNESCO czy list Pomnikw Historii
nie ma monitoringu frekwencji odwiedzajcych. W wypadku Warszawy, Krakowa, Zamocia,
Torunia prowadzone s z inicjatywy samorzdw badania ruchu turystycznego, ale wyniki
publikowane w raportach z tych bada nie pozwalaj na szacowanie frekwencji. Mona
zakada np., e kady turysta przybywajcy do Krakowa znajdzie si na rynku, Drodze
Krlewskiej, czyli w obrbie przestrzeni wpisanej na list UNESCO. Urzd Miasta szacuje na

26
liczb turystw na ca 8 mln, wic z du doz prawdopodobiestwa mona przyj tak
frekwencj dla atrakcji z bazy ISIT Stare Miasto w Krakowie.
Frekwencja w festiwalach, imprezach plenerowych, inscenizacjach bitew, koncertach
cyklicznych, jarmarkach, konkursach jest rwnie podawana szacunkowo, w zalenoci od
szacujcych (organizatorzy, wadze samorzdowe, organizacje turystyczne), szacunki te s
mniej lub wicej zawyone i bardzo nieprecyzyjne.
Olbrzymi trudno sprawia oszacowanie frekwencji na szlakach tematycznych
ujtych jako atrakcje w bazie ISIT; na og nie prowadzi si rejestrw osb korzystajcych z
tych szlakw, trudno te traktowa je jako w peni skomercjalizowane produkty turystyczne.
Jedynie frekwencja na szlakach konnych w woj. dzkim bya przedmiotem szacunku
przeprowadzonego przez Urzd Marszakowski.
W wielu parkach narodowych oraz podlegym im rezerwatach w ostatnich latach
montowane s czujniki ruchu (tzw. Eko-Countery) pozwalajce na rejestracj
odwiedzajcych, ale jak na razie s to nieliczne przypadki, w dodatku tak uzyskane wyniki te
nie s precyzyjne ze wzgldw technicznych. Wykorzystanie tych wynikw w szacowaniu
frekwencji w obiektach przyrodniczych wymaga wsppracy z gestorami parkw i
rezerwatw.

2.2. Zdiagnozowanie luk informacyjnych

Zbierajc dane o frekwencji odwiedzajcych w atrakcjach napotkano na nastpujce
luki informacyjne:
a. brak informacji lub nieprecyzyjne informacje o frekwencji w obiektach
bezpatnych, niebiletowanych, dzielnicach miast lub caych miastach, pomnikach,
ruinach zamkw, pomnikach przyrody, itp.
b. brak informacji o frekwencji na imprezach plenerowych, czsto skadajcych si z
cyklu wydarze (np. Tydzie Kultury ydowskiej),
c. brak informacji o ruchu turystycznym na szlakach tematycznych,
d. brak informacji o frekwencji w obiektach sakralnych (poza nielicznymi
biletowanymi), np. o drewnianych kocioach i ich zespoach (Szlak Architektury
Drewnianej), parafiach ewangelickich (Rady Parafii w Jaworze i widnicy nie
pozwalaj na przekazanie takich informacji),

27
 e. brak informacji o frekwencji na szlakach turystyki aktywnej (pieszych, kajakowych,
rowerowych),
f. brak moliwoci uzyskania informacji o frekwencji od gestorw prywatnych
parkw rozrywki (zasaniaj si tajemnica handlow).

2.3. Frekwencja w atrakcjach wg podstawowych typw atrakcji

W tabeli 4 zestawiono informacje o atrakcjach pogrupowanych wg. wczeniej
opisanej typologii Sworbrooke oraz wojewdztw. W sumie uzyskano informacje od gestorw
lub dokonano szacunkw na podstawie dostpnych rde dotyczcych 364 atrakcji.
Najwicej atrakcji zaliczono do grupy II obiektw dziedzictwa kulturowego, ktre pierwotnie
suyy innym celom, a z czasem zmieniy funkcje (85%), ale w tej grupie znalazy si muzea
(216 placwek). Na drugim miejscy znajduj si obiekty przyrody (9,5%), gwnie parki
narodowe, a na trzecim wydarzenia, imprezy (okoo 4%). Najmniejszym zbiorem s parki
rozrywki z reguy odmawiajce udzielania informacji o frekwencji (2%).

Tabela 5. Liczba atrakcji objtych badaniami frekwencji wg ich typw i wojewdztw

Wojewdztwo Przyrod- Dziedzictwa Kultury Parki

RAZEM nicze rozrywki Imprezy,
Ogem w tym wydarzenia
muzea
dolnolskie 49 5 42 35 1 2
kujawsko-pomorskie 14 1 10 5 1 2
lubelskie 14 2 12 6 0 0
lubuskie 10 1 7 5 1 1
dzkie 9 0 8 4 0 1
maopolskie 85 7 70 48 6 3
mazowieckie 33 1 32 28 0 0
opolskie 17 0 15 12 2 0
podkarpackie 12 3 10 7 0 0
podlaskie 19 4 15 12 0 0
pomorskie 32 2 27 19 0 3
lskie 18 - 17 14 1 0
witokrzyskie 10 1 8 5 0 1
warmisko-mazurskie 8 0 8 4 0 0
wielkopolskie 19 1 16 7 1 1
zachodniopomorskie 14 5 7 5 0 1
RAZEM 363 33 303 216 13 15
rdo: opracowanie wasne,

28
ATRAKCJE PRZYRODNICZE
Wrd 33 atrakcji przyrodniczych najwicej zlokalizowanych jest w woj.
maopolskim, dolnolskim i podlaskim. Zlokalizowane s tam liczne parki
narodowe, rezerwaty i pomniki przyrody. W zamieszczonej w aneksie zbiorczej tabeli
zawarto informacje o frekwencji w atrakcjach przyrodniczych na pocztku kadego
wojewdztwa, wyrniajc je kolorem zielonym.
Polskie parki narodowe rocznie odwiedza kilkanacie milionw turystw.
Najwiksz frekwencj zanotowano w Tatrzaskim Parku Narodowym, ktry
odwiedzio prawie 3 mln turystw, nastpnie w Karkonoskim 2 mln turystw, a 1,5
mln zwiedzio park Woliski. Na te trzy parki przypada 60% wszystkich zwiedzajcych.
Najmniejsz frekwencj notuje si natomiast w parkach Narwiaskim (12 tys.),
Drawieskim (25 tys.) i Poleskim (28 tys.). Na atrakcyjno turystyczn parkw
narodowych i ich popularno wrd turystw wpyw maj zarwno walory
wypoczynkowe i specjalistyczne, jak i wartoci krajoznawcze oraz pooenie
geograficzne wzgldem orodkw emisji ruchu turystycznego (wielkie aglomeracje
miejskie).
Newralgicznym problemem turystycznego wykorzystania wielu parkw jest
nadmierna frekwencja zwiedzajcych. Zbyt dua liczba turystw skoncentrowana na
wytyczonych cigach zwiedzania niesie zagroenia dla rodowiska naturalnego (haas,
zanieczyszczenia, antropopresja itp.). W najgorszej sytuacji s niewielkie parki
narodowe o ustalonej, wysokiej renomie jako miejsca atrakcyjne, pooone w pobliu
wielkich miejskich aglomeracji. Najwiksze obcienie wykazuje Karkonoski PN
(ponad 35 tys. os./km2) i Pieniski PN (ponad 32 tys. osb/km2) oraz Ojcowski PN
(18,3 tys. osb/km2). Olbrzymie masy ludzi przemieszczajce si przez szlaki
turystyczne tych parkw stwarzaj wiele problemw dla funkcji ochrony rodowiska.
Niewiele mniejsze obcienie wykazuj parki odmienne w swoim charakterze
Tatrzaski PN (sanktuaria polskiej grskiej przyrody) i Wielkopolski PN (w zasadzie
park podmiejski dla Poznania).
Czsto odwiedzanymi atrakcjami przyrodniczymi s jaskinie. Wrd badanych
obiektw najwiksza frekwencj ma Grota okietka w Ojcowie (ponad 92 tys.) oraz
Jaskinia Niedwiedzia w Kletnie (ponad 80 tys.) i Jaskinia Ciemna w Ojcowie (58 tys.)
odwiedzajcych.

29
 Wyrnia si rwnie pod wzgldem liczby odwiedzajcych Zagroda ubrw w
Woliskim Parku Narodowym (ponad 100 tys.).

ATRAKCJE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

W tej kategorii atrakcji wykazano prawie 300 obiektw dziedzictwa
kulturowego, znalazy si w niej zabytki architektury, techniki, archeologii, militarne.
Nale do nich zarwno zamki (wykorzystywane na cele muzealne, hotelowe, albo
bdce w trwaej runie), paace, dwory. Wykazano rwnie obiekty wpisane na list
UNESCO (14 wpisw, 28 obiektw). S to ukady urbanistyczne np. Krakowa, Torunia,
Zamocia, Warszawy, fortyfikacje (Malbork), obiekty sakralne (drewniane cerkwie i
kocioy w Karpatach, kocioy Pokoju na Dolnym lsku), jeden park krajobrazowy na
pograniczu polsko-niemieckim oraz park krajobrazowo pielgrzymkowy w Kalwarii
Zebrzydowskiej. Znaczn grup stanowi sanktuaria. Dane dotyczce frekwencji
niestety szacowane s przez GUS i Kocielny Instytut Statystyczny tylko dla
sanktuariw kocioa katolickiego.
W kategorii zamki najwiksz frekwencj odnotowano na Wawelu; tylko
oddziay Pastwowych Zbiorw Sztuki mieszczce si na Wzgrzu Wawelskim
odwiedzio w 2013 r. 1,25 mln osb. Wielu turystw odwiedza Wawel poprzestajc
na wejciu na dziedziniec i obejrzeniu panoramy miasta i katedry wawelskiej. Bez
bada terenowych nie sposb jednak doszacowa liczb odwiedzajcych takie
atrakcje jak zamki, w ktrych tylko cz obiektw jest biletowana.
W tym samym czasie Zamek Krlewski w Warszawie odwiedzio 600 tys.
osb7, tj. o poow mniej ni Wawel. Na trzecim miejscu pod wzgldem liczby
odwiedzajcych znalaz si zamek w Malborku (418 tys.). W dalszej kolejnoci lokuj
si zamki w Ksiu (244 tys.), Niedzicy (224 tys.), Ogrodziecu (128 tys.), Chcinach
(118 tys.) i Krniku (62 tys.).
Wiksza frekwencja notowana jest w zespoach paacowo-parkowych, gdy
gestorzy doliczaj tu osoby korzystajce tylko z parkw. Absolutnym liderem jest
tutaj Paac w Wilanowie z ogrodami i towarzyszcymi oddziaami (np. Muzeum
Plakatw) i przekracza 2,8 mln osb. Niewiele ustpuje mu zesp paacowo-
parkowy azienki w Warszawie z 2,1 mln odwiedzajcych. Zdecydowanie skromniej
7
dane za 2013 r.

30
na tle tych dwch obiektw ksztatuje si frekwencja w pozostaych paacach
acucie (319 tys.), Pszczynie (171 tys.), Nieborowie (81 tys.) czy Kurozwkach (93
tys.).
Wrd zabytkw techniki prym wiedzie Kopalnia Soli w Wieliczce Trasa
Turystyczna z frekwencj sigajc 1,2 mln zwiedzajcych w 2013 r. Znacznie
ustpuje jej Kopalnia Soli w Bochni (150 tys.). Oba te obiekty zostay poczone
wsplnym wpisem na list UNESCO w 2013 r. Trzecie miejsce zajmuje w tej kategorii
Zabytkowa Kopalnia Srebra i Skansen Maszyn Parowych w Tarnowskich Grach (61
tys.), a podziemna trasa turystyczna wraz z muzeum w Nowej Rudzie okoo 36 tys.
Otwarty niedawno redniowieczny Park Techniki w Zotym Stoku przycign 45 tys.
turystw. Zlokalizowane w Zotym Stoku Muzeum Grnictwa i Hutnictwa Zota wraz z
Kopalni Zota przyciga 175 tys. turystw. Unikatowa Kopalnia Krzemienia
Pasiastego - Krzemionki notuje w cigu roku 35 tys. odwiedzajcych, kopalnia soli w
Kodawie 27 tys., a Chemskie Podziemia Kredowe okoo 20 tys. Kopalnia Guido wraz
ze skansenem grniczym Krlowa Luiza podaje frekwencje cznie z Muzeum
Grnictwa w Zabrzu na poziomie 120 tys. odwiedzajcych.
W wykazie atrakcji znajdziemy zdecydowanie mniej obiektw
archeologicznych. Najbardziej atrakcyjne miejsce w tej kategorii to Biskupin. Tutejszy
rezerwat archeologiczny odwiedza ponad 166 tys. turystw, a w cyklicznej imprezie,
jak jest Festyn Archeologiczny, notuje si od 50 do 30 tys. widzw i uczestnikw.
Ustpuje pod wzgldem frekwencji Biskupinowi skansen archeologiczny w Trzcinicy,
zwany Karpack Troj (od 60 do 40 tys. odwiedzajcych). Rezerwat archeologiczny
kamienne Krgi w Odrach i Wsiorach przycigaj zaledwie 7 tys. odwiedzajcych.
Dua popularnoci ciesz si latarnie morskie pooone nad Batykiem.
Urozmaicaj one, w razie zej pogody, wypoczynek nad morzem. Liderem w tej
kategorii jest Latarnia morska Rozewie (102 tys.), wyprzedzajc znacznie latarnie na
Helu (54 tys.) , Krynicy Morskiej (43 tys.) i Gskach (30 tys.).
W wykazie atrakcji wyrniono kategorie sanktuaria, dziel si pod wzgldem
zasigu oddziaywania na midzynarodowe, krajowe i ponadregionalne. Pierwsza
szstka sanktuariw przycigajcych ruch pielgrzymkowy w Polsce to Czstochowa (4
mln), Krakw agiewniki (2 mln), Zakopane Krzeptwki (2 mln), Kalwaria
Zebrzydowska (1,2 mln) oraz Liche (1,1 mln). Ponad 0,5. mln pielgrzymw wykazuje

31
 rwnie Niepokalanw i Piekary lskie. Liczb odwiedzajcych poszczeglne
sanktuaria i ich rozmieszczenie przedstawia rwnie ryc. 2.

Rycina 3. Frekwencja w polskich sanktuariach

rdo: Koci Katolicki w Polsce. GUS, Kocielny Instytut Statystyki. Warszawa 2012

Najwiksza pod wzgldem liczebnoci grupa atrakcji to muzea, zebrano dane dotyczce
frekwencji odwiedzajcych muzea dla 212 obiektw (cznie z oddziaami muzew, czsto
kojarzonymi jako osobna atrakcja turystyczna; np. Muzeum Fabryka Schindlera jest
oddziaem Muzeum Historycznego Krakowa).

32
 Z oglnodostpnych danych GUS8 wynika, e w ostatnich latach frekwencja w
polskich muzeach systematycznie wzrasta. Po kryzysie, jaki mia miejsce w latach 19891992,
kiedy frekwencja odwiedzajcych w polskich muzeach spada do najniszego poziomu od
dziesitek lat, obserwujemy obecnie jej systematyczny wzrost9. Dopiero jednak w roku 2011
osignity zosta rekordowy poziom frekwencji sprzed transformacji z roku 1989 w cigu
tego roku polskie muzea odwiedzio niemal 25 mln osb.

Podobnie ksztatuj si proporcje midzy liczb odwiedzajcych muzea w Polsce, a

liczb muzew. Cho liczba muzew wedug danych GUS w cigu ostatnich kilkudziesiciu lat
stopniowo wzrasta, ale nie tak dynamicznie, jak liczba odwiedzajcych. Do danych tych
trzeba podchodzi z naleyt ostronoci, gdy zmiana liczby muzew jest w duej mierze
spowodowana zmianami w strukturze organizacyjnej polskich muzew, a take nowelizacj
Ustawy o muzeach z 2007 r., w ktrej za muzea uznano take jednostki wchodzce w skad
wikszych struktur organizacyjnych (np. uniwersytetw, akademii, instytutw) (Folga
Januszewska 2008).
Najwicej muzew zlokalizowanych jest w woj. maopolskim i mazowieckim, najmniej
w opolskim i lubuskim. Liczb muzew i oddziaw muzealnych wg wojewdztw przedstawia
ryc. 3.
Muzea w 2012 r. odwiedzio 26,7 mln osb (o 7,2% wicej w porwnaniu z rokiem
poprzednim), w tym 11,3 mln osb zwiedzio muzea bezpatnie. Zorganizowane grupy
modziey szkolnej stanowiy 19,6% ogu zwiedzajcych (w 2011 r. 23,3%). Najwiksz
popularnoci wrd zwiedzajcych, tak jak w roku poprzednim, cieszyy si muzea o profilu
artystycznym i historycznym, ktre odwiedzio odpowiednio: 8,2 mln i 4,3 mln osb. Okazj
do nieodpatnego poznawania polskiego dziedzictwa narodowego jest corocznie
organizowana Noc Muzew Z tej formy zwiedzania skorzystao ok. 950 tys. osb (o 3,2%

8
Kultura w 2012. Rocznik GUS, Warszawa 2013.
9
Obserwowany w tych latach spadek frekwencji w muzeach uwarunkowany by wieloma czynnikami. Zmiany
ustrojowe i zuboenie spoeczestwa decydowao o zmniejszeniu aktywnoci pierwszej poowie lat 90-tych. Ale
naley bra pod uwag take zmiany zachodzce w modelu turystyki (upadek turystyki socjalnej, z
organizowanym programem zwiedzania muzew i tanim biletem wstpu). Innym czynnikiem na pewno jest
konkurencja innych, bardziej atrakcyjnych form zagospodarowania czasu wolnego. Zwiedzanie ekspozycji
wymaga zbyt duego wysiku, aby byo to zjawisko masowe. Do muzeum trafiaj ci, ktrzy czuj potrzeb
kontaktu z kultura wysz. Z czasem prawdopodobnie muzea stan si placwkami odwiedzanymi przez elity
intelektualne, ludzi lepiej wyksztaconych i sytuowanych, poszukujcych nowych przey i dowiadcze,
otwartych na ambitn rozrywk

33
mniej ni w 2011 r.), natomiast z innych form imprez okolicznociowych 1,5 mln osb (GUS
2013).

Rycina 4. Muzea i zwiedzajcy wg wojewdztw w 2012 r.

Najwysz frekwencj odwiedzajcych wykazuje Muzeum Pamici Auschwitz

Birkenau (1,5 mln w 2013 r.), jest to niebiletowana, bezpatna atrakcja10, rejestrujca
precyzyjnie liczb odwiedzajcych. Na drugim i trzecim miejscu plasuj si dwie placwki
muzealne Krakowa ze swoimi oddziaami. Muzeum Historyczne miasta Krakowa odwiedzio
w 2013 r. 0,94 mln, w tym Podziemia Rynku 440 tys., a Fabryk Schindlera 270 tys. Muzeum
Narodowe w Krakowie odnotowao w tym samym roku frekwencj na poziomie 726 tys., w
tym Galeria Malarstwa w Sukiennicach 224 tys. na czwartym miejscu znajdujemy Muzeum
Powstania Warszawskiego (490 tys.), niewiele ustpuje mu Muzeum Narodowe we
Wrocawiu (466 tys.) wraz z oddziaem Panorama Racawicka (260 tys.) oraz Akwarium

10
Dyrekcja tego muzeum apeluje aby w odniesieniu do tego obiektu nie uywa terminu atrakcja, ze wzgldu
na specyfik miejsca i zbiorw.

34
Miejskie w Gdyni (366 tys.). Powyej 200 tys. odwiedzajcych wykazao frekwencj Muzeum
Podlaskie w Biaymstoku (260 tys.) oraz Muzeum Lubelskie (220 tys.).
Osobna kategoria obiektw muzealnych to skanseny muzea na wolnym powietrzu.
Aktualnie jest ich w Polsce okoo ponad 50, dziel si na skanseny kolejnictwa,
archeologiczne oraz etnograficzne. W czasie bada uzyskano frekwencje z kilku obiektw
skansenowskich, wrd nich najwiksz liczb odwiedzajcych wykaza najwikszy obiekt
skansenowy Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (130 tys.) wyprzedzajcy
Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni (127 tys.) i Park Etnograficzny w Olsztynku (86 tys.). Z
innych obiektw odnotowa mona, Muzeum Wsi Lubelskiej (66 tys.), skansen w Pstrnej
koo Kudowy (49 tys.), Muzeum Wsi Opolskiej w Bierkowicach (okoo 40 tys.), Muzeum
Kultury Ludowej w Kolbuszowej (37 tys.) Muzeum Etnograficzne skansen w Ochli k.
Zielonej Gry (33 tys.), skansen kurpiowski w Nowogrodzie (22 tys.).

ATRAKCJE TWORZONE SPECJALNIE DLA TURYSTW (PARKI ROZRYWKI

Do tej grupy atrakcji zaliczono obiekty tworzone specjalnie dla turystw, takie jak
parki rozrywki (skadaj si na parki tematyczne, parki dinozaurw, wesoe miasteczka,
miasteczka westernowe, parki linowe oraz parki wodne), kolejki linowe, parki safari i ogrody
zoologiczne. Obiekty te tworzone s przez prywatnych inwestorw, niechtnych do
udzielenia informacji o frekwencji. Najczciej zasaniaj si tajemnic handlow albo w
ogle nie odpowiadaj na zapytania. Mimo porednictwa portalu parkmania.pl i red. Z.
Franczukowskiego (autora katalogu Polskie Parki Rozrywki) udao si zebra informacje tylko
od kilkunastu gestorw.
Najwiksz frekwencj wrd parkw z dinozaurami wyrnia si Jura Park w
Batowie (320 tys. odwiedzajcych w 2013 r.) wyprzedzajc Jura Park w Krasiejowie (210
tys.) i Park Dinozaurw Nowiny Wielkie (35 tys.). w lubuskim. Najwikszy i najczciej
odwiedzany maopolski park z dinozaurami w Zatorze odmawia udzielenia informacji o
frekwencji. Ten sam gestor zarzdza rwnie pooonym nieopodal najwikszym parkiem
miniatur w Inwadzie. Z tej kategorii atrakcji uzyskano tylko dane z Parku Miniatur Jurajskich
w Ogrodziecu (do 45 do 80 tys. odwiedzajcych).
Parki wodne w Tarnowie i Zakopanem odwiedza ponad 300 tys. osb, a Ogrd Zoologiczny
w Opolu prawie 250 tys. osb. Nie s to jednak najwiksze i najbardziej reprezentatywne
obiekty. Zdecydowanie najwiksz frekwencj maj nowoczesny termy w Biace Tatrzaskiej

35
(okoo 600-700 tys. goci rocznie), dorwnujc zlokalizowanym w duym miecie - Poznaniu -
Termom Maltaskim (okoo 700 tys. goci). Wyrni naley jeszcze pod wzgldem
frekwencji Termy Bukovina w Bukowinie Tatrzaskiej (okoo 450 tys. goci) i Termy Uniejw
(200 tys.). Dane dotyczce wykorzystania orodkw geotermalnych dla celw rekreacyjno-
turystycznych prezentowane s za 2011 r.
Otrzymano dotychczas dane od jednego gestora kolejki pozwalaj szacowa
frekwencj w kolejce gondolowej na Jaworzyn Krynicka na poziomie 500 tys. osb
obsuonych rocznie. W odniesieniu do tego typu urzdze bardziej precyzyjne s dane
charakteryzujce sezon letni, poniewa korzystanie z karnetw narciarskich w okresie
sezonu zimowego wymaga specjalnego przeszacowania frekwencji.

IMPREZY, EVENTY
Ostatnia grupa atrakcji to wydarzenia, imprezy, takie jak festiwale, festyny, obrzdy
folklorystyczne, jarmarki , igrzyska i wydarzenia sportowe, inscenizacje bitew. Uzyskano
dane szacunkowe tylko od 15 organizatorw. W odniesieniu do imprez nie ma dokadnych
danych o frekwencji, czsto skadaj si one z wielu niebiletowanych plenerowych wydarze
kulturalnych. Szacunki podawane przez organizatorw i dziennikarzy rni si i bywaj
przesadzone (np. Urzd Miasta w Gdasku poda, e na Jarmarku Dominikaskim w tym
miecie pojawio si 7 mln odwiedzajcych).
Wydarzenie takie jak Przystanek Woodstok w Kostrzyniu nad Odr oszacowano na
p miliona uczestnikw. Wyrniaj si frekwencj Dni Morza w Szczecinie (okoo 100 tys.
uczestnikw), a poczone z takim wydarzeniem eglarskim jak The Trall Ship odnotoway
rekordow frekwencj 2,6 mln. Zdecydowanie bardziej kameralnie prezentuj si prestiowe
festiwale Kultury ydowskiej w Krakowie (okoo 30 tys.) i Festiwal Dialogu Czterech Kultur w
odzi (okoo 40 tys.). Festiwal Malta w Poznaniu gromadzi natomiast od 20 do 80 tys.
uczestnikw (w zalenoci od roku, programu i pogody). Konkurs szopek noworocznych w
Krakowie i nagrodzone szopki oglda ponad 15 tys. widzw.
Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem przyciga co roku od 60 do 80 tys. walczcych rycerzy i
widzw. Jest to najwiksza tego typu impreza w Polsce a moe nawet w Europie. Impreza
sportowa Bieg Piastw w Jakuszycach gromadzi 5 tys. uczestnikw.

36
2.4. Frekwencja w atrakcjach wg regionw (wojewdztw)

Zebrano dane o frekwencji od gestorw atrakcji zlokalizowanych we wszystkich

wojewdztwach, zdecydowanie najwicej z maopolskiego (21%) oraz dolnolskiego (14%) i
mazowieckiego (10%). S to regiony wyrniajce si liczb zabytkw, muzew i imprez
(Tab. 5.). Stosunkowo najmniejsz liczb danych dysponujemy z wojewdztwa dzkiego i
lubuskiego oraz witokrzyskiego i warmisko-mazurskiego. Porwnujc liczb
zidentyfikowanych atrakcji w poszczeglnych wojewdztwach z tabel 5 prezentujc
rozmieszczenia ruchu turystycznego krajowego i zagranicznego mona stwierdzi, e w
regionach tych wielko ruchu turystycznego jest najmniejsza. Nie dysponujc jednak
penymi danymi o liczbie atrakcji w regionach, a take frekwencji odwiedzajcych te atrakcje,
trudno byoby szuka zalenoci midzy tymi wartociami. Jednake zidentyfikowano
najwiksz liczb atrakcji w wojewdztwie maopolskim, dolnolskim i mazowieckim, w
ktrych natenie ruchu turystycznego tak krajowego jak i zagranicznego jest najwiksze.

Tabela 6. Natenie krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego wg. wojewdztw

w latach 2011 2013

Wojewdztwo 2011 - 2011 - 2012 - 2012 - 2012 2013 -

krajowy zagraniczny krajowy zagraniczny Razem krajowy
dolnolskie 2,7 1,4 3,7 1,59 5,29 3,9
kujawsko-pomorskie 1,6 0,25 2,3 0,21 2,51 2,1
lubelskie 1,8 1,0 1,7 1,13 2,83 2,2
lubuskie 0,8 0,9 1,0 1,03 2,03 1,0
dzkie 1,2 0,45 1,4 0,54 1,94 1,7
maopolskie 2,8 1,7 5,2 1,89 7,09 7,2
mazowieckie 3,4 1,9 5,4 1,95 7,35 4,7
opolskie 0,4 0,25 0,5 0,23 0,73 0,7
podkarpackie 1,4 0,75 2,4 1,08 3,48 3,1
podlaskie 1,5 1,0 0,9 1,19 1,28 1,4
pomorskie 2,8 1,1 5,3 1,38 6,68 6,0
lskie 2,5 0,68 3,3 0,61 3,91 3,4
witokrzyskie 1,0 0,15 1,2 0,13 1,33 1,7
warmisko- 1,8 0,55 2,2 0,37 2,57 2,5
mazurskie
wielkopolskie 1,6 0,8 3,1 1,00 4,1 2,6
zachodniopomorskie 2,8 1,5 3,2 1,53 4,73 2,8
RAZEM 30,1 13,3 42,8 15,8 58,6 47,0
rdo: J. aciak, W. Bartoszewicz, T. Skalska, Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2012 r. Instytut
Turystyki SGTiR Warszawa, opracowanie wasne

37
 O atrakcyjnoci turystycznej wojewdztw decyduj w rnym stopniu ich walory
przyrodnicze, przygotowanie terenu do uprawiania turystyki i rekreacji, jak rwnie
dostpno szczeglnie cennych dbr kultury i dziedzictwa narodowego.
W tabeli 6 zawarto informacje o wybranych wskanikach okrelajcych atrakcyjno
turystyczn poszczeglnych wojewdztw, zwizanych z analizowanymi atrakcjami
turystycznymi. Na podstawie danych zawartych w tabeli 6 mona bardziej szczegowo
przeanalizowa zrnicowanie regionalne. Najbardziej korzystnymi wskanikami dotyczcymi
potencjau turystycznego charakteryzuj si wojewdztwo maopolskie w odniesieniu do
muzew i szlakw turystycznych, dolnolskie w odniesieniu do liczby zabytkw,
witokrzyskie w odniesieniu do walorw przyrodniczych
We wszystkich wskanikach na czoowych miejscach znajduje si wojewdztwo
maopolskie, nasycone atrakcjami zarwno przyrodniczymi (5 parkw narodowych), jak i
kulturowymi (14 obiektw na 27 z listy UNESCO).

Tabela 7. Wybrane wskaniki atrakcyjnoci turystycznej wojewdztw

Wojewdztwo Powierzchnia Zwiedzajcy Obiekty

walorw Szlaki muzea a wpisane do
przyrodniczych turystyczne 1000 rejestru
objtych na 100 km2 ludnoci zabytkw na
ochron w % 100 km2
dolnolskie 18,6 30,7 593,5 41,0
kujawsko-pomorskie 31,8 31,7 381,9 16,3
lubelskie 22,7 17,5 385,5 14,1
lubuskie 38,9 42,4 217,9 27,7
dzkie 19,7 13,5 286,3 14,3
maopolskie 52,1 60,7 2 252,8 33,2
mazowieckie 29,7 11,1 1 257,8 18,2
opolskie 27,2 15,5 180,7 31,9
podkarpackie 44,7 13,0 474,5 21,9
podlaskie 32,0 20,3 321,5 11,3
pomorskie 32,7 18,6 767,3 16,8
lskie 22,1 50,4 251,0 30,9
witokrzyskie 64,5 23,0 454,1 13,8
warmisko- 46,7 12,5 338,5 23,4
mazurskie
wielkopolskie 31,8 18,7 632,4 23,5
zachodniopomorskie 21,1 30,0 254,5 14,9
POLSKA 32,5 23,5 693,1 21,2

rdo: Turystyka 2012. GUS 2013, opracowanie wasne

38
 Rwnie najlepiej rozwinitym pod wzgldem funkcji turystycznych mierzonych
wskanikiem gstoci ruchu turystycznego11 jest wojewdztwa maopolskie, wyprzedzajce
zdecydowanie wojewdztwo pomorskie (GUS 2013). Wojewdztwo maopolskie lokuje si
na czele pod wzgldem wskanikw odnoszcych si do powierzchni wojewdztwa ze
wzgldu na du gsto zaludnienia i niewielki obszar. Rycina 3 przedstawia gsto ruchu
turystycznego wg wojewdztw w 2012 r. Najnisze wskaniki dotyczce funkcji turystycznych
odnotowano w wojewdztwach lubelskim oraz opolskim i przyjmoway one na og wartoci
o poow nisze ni rednio w kraju i kilkukrotnie nisze w odniesieniu do przodujcych
wojewdztw.

Ryc. 5. Wskanik gstoci ruchu turystycznego wg wojewdztw w 2012 r.

rdo: Turystyka 2012. GUS Warszawa 2013.

11
Wskanik ten przedstawia liczb korzystajcych z noclegw w relacji do powierzchni w km2

39
2.5. Typowanie w regionach atrakcji flagowych i atrakcji o najwikszej frekwencji

Dla planowania i rozwoju regionw turystycznych due znaczenie ma zrnicowanie

wagi i znaczenia atrakcji turystycznych. Atrakcje gwne (flagowe) traktowane s jako
narzdzia rozwoju gospodarczego lub katalizatory rewitalizacji, wywoa mog zmiany
spoeczne i ekonomiczne (rebranding), wpywaj na jako ycia mieszkacw. argonowo
okrela si czsto ich wpyw na lokaln gospodark jako efekt (np. Efekt Guggenheim w
Bilbao, Plaza 2008). Zdarza si, e atrakcje tworzone jako flagowe mog wpyn na
degradacj lub pogorszenie warunkw w miejscu docelowym, co spowoduje odpyw
turystw szukajcych alternatywnych atrakcji. Czasem atrakcje flagowe okazuj si
deficytowe i wymagaj angaowania rodkw publicznych na ich utrzymanie (np. w Polsce
wikszo parkw wodnych okazaa si deficytowa i dotowana jest z budetw lokalnych).
Problemem jest nieprecyzyjne rozrnienie w definicjach tych dwch typw atrakcji (Leask,
Fyall, 2006). Terminy te s czsto uywane zamiennie. Atrakcja flagowa (flagship) rozumiana
jest jako najlepsza i najwaniejsza. Przypisuje si jej takie cechy jak wyjtkowo miejsca,
midzynarodowe znaczenie, due rozmiary i znaczne efekty ekonomiczne (np. Euro
Disneyland we Francji i Legoland w Danii).
Atrakcje kultowe (icons) to obiekty uwaane za reprezentatywne, stanowice symbol
kultury, godne podziwu. W turystyce uwaa si, e s to elementy autentyczne, ich percepcja
pozwala na konstrukcj wizerunku ikony atrakcji. Zaliczono tu takie atrakcje jak gr Fuji,
wie Eiffla, Wielki Mur i Taj Mahal. S one identyfikowane jako powszechnie uznane
symbole i tak odbierane zarwno przez turystw, jak i lokaln spoeczno (Jenkins, 2003).
Atrakcje kultowe czsto traktowane s jako markowe, a w rezultacie tworz one czsto
markowe produkty turystyczne. Atrakcje promowane jako ikony turystyczne su do
pozycjonowania produktw turystycznych.
Rnica midzy flagowoci i kultowoci ma wpyw na sposb zarzdzania
atrakcjami. Atrakcje flagowe maj zdolno do generowania podanych efektw
ekonomicznego rozwoju poprzez przycignicie znaczcej liczby osb odwiedzajcych,
podczas gdy atrakcje kultowe nie musz spenia tego warunku. Na przykad British Airways
London Eye jest najczciej odwiedzan patn atrakcj Londynu, notuje 3,7 mln
odwiedzajcych, w porwnaniu do prawie 1 mln odwiedzajcych Houses of Parliament.

40
London Eye jest uwaane za atrakcj flagow, a Houses of Parliament za kultow, podobnie
jak Opera House w Sydney, ktrej wizerunek jest wykorzystywany czsto do celw
marketingowych Australii. Podzia na atrakcje flagowe i kultowe jest nieprecyzyjny i zmienny.
Atrakcje kultowe mog straci swoj kultowo wskutek pogorszenia rodowiska (Weaver i
Lawton, 2007) lub konkurencji nowych obiektw o podobnych atrybutach.

W oparciu o przeprowadzone badania frekwencji, a take analizie rozmieszczenia

atrakcji w regionach, sporzdzono zestawienie atrakcji o najwikszej frekwencji oraz
wytypowano atrakcje, ktre ze wzgldu na najwikszy potencja przycigania ruchu
turystycznego mona traktowa jako flagowe (tabela 8). W zestawieniach tych nie brano
pod uwag frekwencji w sanktuariach, ze wzgldu na specyfik tej formy turystyki i brak
wskaza produktowych w odniesieniu do pielgrzymek. Uwzgldniono jednak biletowane
obiekty sakralne. Dane liczbowe o frekwencji w atrakcjach zawiera tabela zbiorcza zaczona
w aneksie.

Tabela 8. Atrakcje turystyczne o najwikszej frekwencji i najwikszym potencjale (flagowe)

wg regionw

Wojewdztwo Najwiksza frekwencja Atrakcje flagowe

dolnolskie 1.Karkonoski Park Narodowy
2. Muzeum Narodowe we
Wrocawiu
3. PN Gr Stoowych
4. Zamek Ksi w Wabrzychu
5 Kopalnia Zota w Zotym
Stoku
6. witynia Wang w Karpaczu
7. Muzeum papiernictwa w
Dusznikach
kujawsko- 1. Rezerwat archeologiczny w
pomorskie Biskupinie
2.Park Jurajski w Solcu
lubelskie 1. Stare miasto Zamo
2.Muzeum Lubelskie
3.Muzeum w Kozwce
4.Roztoczaski PN
lubuskie 1.Przystanek Woodstok
1. Stare miasto Wrocaw
2.Panorama Racawicka
3. Karkonosze
4. Gry Stoowe
5. Zamek Ksi
6. witynia Wang
7. Kopalnia Zota w Zotym
Stoku
1. Biskupin rezerwat i festyn
2. Toru stare miasto
UNESCO
3. Tnie i warzelnia w
Ciechocinku
1. Zamo UNESCO,
2.Lublin stare miasto
3. Kazimierz Dolny - zabytki
3. Kozwka muzeum
4. Roztocze - PN
1. MRU

41
 2.MRU 2.PN Ujcie Warty
3.PN Ujcie Warty 3. agw zamek i jeziora
4. Park Dinozaurw 4.Park Muakowski UNESCO
dzkie 1.Paac w Nieborowie 1. Manufaktura w odzi
2.Muzeum Wkiennicze d 2. Ulica Piotrkowska
3.Festiwal Dialogu 4 Kultur 3. Nieborw i Arkadia
4. Termy Uniejw
maopolskie 1.Tatrzaski Park Narodowy 1. Krakw stare miasto
2. Auschwitz-Birkenau 2. Wawel
3. Kopalnia Soli w Wieliczce 3. Muzea Krakowa
4.PZS na Wawelu 4. Wieliczka Kopalnia
5.Muzeum Historyczne m. 5. Auschwitz-Birkenau
Krakowa 6. Pieniny
6.Muzeum narodowe w 7. Trasa UNESCO (drewniane
Krakowie kocioy i cerkwie)
7. Pieniski PN, 8. Sanktuarium agiewniki
mazowieckie 1.Paac w Wilanowie 1. Wilanw
2. Paac w azienkach 2. azienki
3. Zamek Krlewski Warszawa 3. Stare miasto z zamkiem,
4.Kampinoski PN katedra (UNESCO),
5.Muzeum Powstania 4. Kampinoski PN
Warszawskiego 5. Centrum Nauki Kopernik
6. Muzeum Narodowe WAW 6.Stadion Narodowy
7.Muzeum Techniki i
Przemysu NOT
opolskie 1.Gra w. Anny 1.Opole zabytki, amfiteatr
2. Jura Park Krasiejw 2. Jura Park Krasiejw
3. ZOO w Opolu 3. Zamek w Brzegu
4.Muzeum lska Opolskiego 4. Gra w. Anny Pomnik
5. Zamek w Brzeg Historii
5. Paczkw polskie
Carcassone
podkarpackie 2.Bieszczadzki PN 1. Bieszczady
3.Skansen w Sanoku 2. Jeziora na Sanie
3. Karpacka Troja skansen 3.ancut zamek, park,
4. Muzeum Okrgowe w powozownia
Rzeszowie 4.Drewniane kocioy i cerkwie
5. Muzeum Ziemi Przemyskiej (UNESCO),
4. Paace w Krasiczynie i
Baranowie Sandomierskim
5.Karpacka Troja
podlaskie 1.Muzeum Podlaskie w 1. Biaowieski PN (UNESCO)
Biaymstoku 2.Kana Augustowski
2Biaowieski PN 3. Wigierski i Biebrzaski PN,
3. Wigierski PN., 4. Paac w Biaymstoku
4. Skansen w Nowogrodzie 5. Muzeum w Supralu
pomorskie 1.Zamek w Malborku 1. Zamek w Malborku

42
 2. Sowiski PN 2.Molo w Sopocie
3. Muzeum Narodowe w 3.Akwarium w Gdyni i
Gdasku Fokarium na Helu
4.Akwarium Miejskie w Gdyni 5.Zabytki i muzea Gdaska
5.Latarnia Morska Rozewie 6. Kaszuby skansen, muzea,
6.Statek Muzeum dar Pomorza krajobraz
7.Jarmark Dominikaski 7.Sowiski PN.
lskie 1.Muzeum lskie w 1. Zamek w Pszczynie
Katowicach 2. Kopalnia Guido i skansen
2.Paac w Pszczynie Krlowa Luiza
3.Zamek w Ogrodziecu 3. Ogrodzieniec i zamki na
4.Kopalnia Guido i skansen Szlaku Orlich Gniazd
Krlowa Luiza w Zabrzu 4. Kopalnia srebra w
5.Muzeum Browaru w ywcu Tarnowskich Grach wraz ze
6.Sztolnia Czarnego Pstrga wSztolni Czarnego Pstrga
Tarnowskich Grach 5. Park lski w Chorzowie
6. Browary w ywcu i Tychach
witokrzyskie 1.witokrzyski Park 1. Gry witokrzyskie
Narodowy 2.Muzeum Narodowe Palc
2. Jura Park w Batowie Biskupw w Kielcach
3. Muzeum Wsi Kieleckiej 3. Rezerwat Kadzielnia
4. Ruiny zamku w Chcinach 4. Jura Park w Batowie
5.Paac w Kurozwkach 5. Skansen wsi kieleckiej w
6. Zamek w Sandomierzu Tokarni
6. Sandomierz zabytki i szlak
Ojca Mateusza
warmisko- 1.Muzeum Kopernika w 1. Kana Elblsko-Ostrdzki
mazurskie Fromborku 2. Frombork zesp wzgrza
2.Park Etnograficzny w zamkowego z katedra i
Olsztynku muzeum Kopernika
3.Inscenizacja bitwy pod 3. Wilczy Szaniec w Gierou
Grunwaldem 4. Pole bitwy Grunwaldzkiej
4.Muzeum Warmii i Mazur w 5. Jeziora Mazurskie
Olsztynie 6.Szlak Zamkw Krzyackich
wielkopolskie 1.Wielkopolski Park Narodowy 1. Pozna stare miasto i
2.Muzeum Pierwszych Piastw muzea
na Lednicy 2. Gniezno zabytki i muzea
3.Muzeum Narodowe 3. Szlak Piastowski
Rolnictwa w Szreniawie 4. Kompleks rekreacyjno-
4.Muzeum Pocztkw sportowy Malta w Poznaniu
Pastwa Polskiego w Gnienie 5. Krnik zesp zamek,
5.Zamek w Krniku muzeum, arboretrum
6.Malta Festiwal w Poznaniu
zachodniopomor- 1.Wolinski Park Narodowy 1.Szczecin muzea i zabytki
skie 2.Muzeum Ora Polskiego w 2. Woliski PN wraz z
Koobrzegu Turkusowym Jeziorem
3. Zagroda Pokazowa ubrw 3.Szlak Latarni Morskich

43
 w Woliskim PN
4.Muzeum Narodowe w
Szczecinie
5.Dni Morza w Szczecinie
6.Latarnia Morska w Gskach
rdo: opracowanie wasne
4. Ruiny kocioa w Trzsaczu
4.Katedra w Kamieniu
Pomorskim
6. Molo i aleja gwiazd w
Midzyzdrojach
7.Borne Sulinowo pamitki
posowieckie.
8.Drawieski Park Narodowy

2.6. Analiza frekwencji w wybranych atrakcjach (case study)

W prezentowanych poniej atrakcjach pozyskano dokadniejsze dane o frekwencji,

zawierajce rozkad wizyt odwiedzajcych wg miesicy, a take dodatkowe informacje o
czynnikach determinujcych wielko ruchu turystycznego. Wybrano obiekty biletowane o
uznanej atrakcyjnoci potwierdzonej wpisami na list UNESCO, list pomnikw historii lub
o duym adunku emocjonalnym i wartoci kulturowej. Informacje o frekwencji uzyskano od
gestorw obiektw.

Zamek w Ogrodziecu

rdo: foto Z. Kruczek

44
 Zamek Ogrodzieniec zosta zbudowany w XIV wieku z inicjatywy Krla Kazimierza
Wielkiego. Obecnie jest dostpny dla turystw przez 8 miesicy w roku (od grudnia do marca
zamek jest nieczynny). Obiekt jest tak duy, e do zwiedzania wyznaczona jest specjalna
trasa turystyczna. Na terenie znajduj si take wystawy (Zbrojownia, Sala Tortur, Muzeum
Zamkowe), Park Miniatur oraz Grd na Grze Birw. Za dodatkow opat istnieje moliwo
zwiedzania Zamku z przewodnikiem12.

40000

35000
Liczba odwiedzajcych

30000

25000

20000 2011

15000 2012

10000 2013

5000

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Miesic

Rycina 6. Frekwencja turystyczna Zamku Ogrodzieniec w latach 2011-2013.

rdo: A. Grecka, Frekwencja w wybranych atrakcjach woj. lskiego. Praca dyplomowa UE Katowice, 2014,
promotor Z. Kruczek

Na przedstawionym powyej wykresie wida wyranie, e liczba odwiedzajcych

Zamek w Ogrodziecu jest wysoka w miesicach letnich (od maja do wrzenia) i drastycznie
maleje w okresie, kiedy pogoda w Polsce nie sprzyja zwiedzaniu. Administracja Zamku
Ogrodzienieckiego po latach obserwacji frekwencji zwiedzajcych zdecydowaa, e obiekt
bdzie zamknity w czasie astronomicznej zimy (od grudnia do marca) w celu minimalizacji
kosztw. Najwiksze skoki popularnoci kadego roku odnotowano w maju i w sierpniu. Z
pewnoci, w tym przypadku take wanym czynnikiem jest klimat w Polsce oraz termin
wakacji dla modziey w wieku szkolnym. Gwatowny wzrost liczby turystw w maju moe

12
Witryna internetowa Zamku Ogrodzieniec http://www.zamek-ogrodzieniec.pl/ [dostp dnia 11.06.2014 r.].

45
wiza si z faktem, e jest to najlepszy miesic na organizowanie wycieczek szkolnych z racji
wiosennej pogody i zbliajcych si wakacji. W czerwcu i lipcu frekwencja take jest wysoka,
lecz nisza ni w maju i sierpniu, poniewa wiele osb wyjeda wtedy na urlopy w inne
rejony Polski lub poza granice. W czasie letnich wakacji modne s inne destynacje
turystyczne (na przykad nadmorskie kurorty lub szlaki grskie). Nieproporcjonalnie wysoka
liczba odwiedzin w maju 2012 roku zwizana jest ze zbliajcymi si wwczas Mistrzostwami
Europy w Pice Nonej, ktre zaczy si na pocztku czerwca.
Oferta Zamku Ogrodzieniec rni si od innych obiektw tym, e jest odnawialna to
znaczy, e ze wzgldu na walory rekreacyjne i estetyczne moliwe jest wielokrotne
odwiedzanie tego miejsca. Co roku administracja Zamku wydaje w wersji papierowej oraz w
wersji on-line kalendarz imprez, w ktrym oprcz harmonogramu wydarze znajduje si
opis nowych tras zwiedzania. Dziki zmianom eksponowanych wystaw i tras zwiedzania,
administrujcy nie musz pomniejsza grupy docelowej swoich dziaa marketingowych o
turystw, ktrzy w przeszoci ju korzystali z oferty Zamku.

Tabela 9 . Frekwencja goci na Zamku Ogrodzieniec w latach 2011-2013.

Miejsce 2011 2012 2013

Stycze
Luty
Marzec 1 701 3 086
Kwiecie 9 901 9 241 3 506
Maj 27 214 30 831 22 764
Czerwiec 28 762 24 096 20 265
Lipiec 28 024 24 509 24 239
Sierpie 36 757 29 810 32 239
Wrzesie 18 778 14 749 11 699
Padziernik 11 037 9 099 11 489
Listopad 3 129 2 141 2 148
Grudzie 24
RAZEM 165 327 147 562 128 349

rdo: A. Grecka, op.cit. , puste pola w tabeli oznaczaj, e obiekt by w tych miesicach nieczynny dla
zwiedzajcych.

46
 W grudniu 2011 Zamek by czynny dla zwiedzajcych i nie przynioso to wysokich
rezultatw (24 turystw przez cay miesic). Zarzd zrezygnowa w nastpnych latach z
przeduenia sezonu, a do grudnia roku, a w 2013 roku obiekt zosta otwarty dla turystw
dopiero w kwietniu.
Bardzo wanym czynnikiem wpywajcym na frekwencj s wydarzenia organizowane
na ternie Zamku. Imprezy w tym obiekcie co roku zaczynaj si w maju, co jest jednym z
powodw okoo trzykrotnego wzrostu liczby turystw w stosunku z miesicem poprzednim.
Warto doda, e w otoczeniu Zamku powstay suplementarne atrakcje takie jak Park
Miniatur Zamkw Jurajskich z frekwencj roczn okoo 50 tys. odwiedzajcych i Park Linowy.
Obiekty te przycigaj turystw, ktrzy przyjechali, aby zobaczy gwn atrakcj czyli
Zamek.

Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Grach

Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Grach zostaa udostpniona do

zwiedzania w 1976 roku. Podziemna trasa turystyczna umoliwia zwiedzanie dawnej kopalni
kruszcw srebrononych zaoonej w dolomitach i wapieniach. Na gbokoci 40 metrw
turyci pokonuj szlak o dugoci 1740 metrw w tym 300 metrw odzi. Trasa zostaa
urozmaicona dwikami naladujcymi prace grnikw, efekt zwau kopalnianego oraz
jadcych wzkw. W 2012 roku w budynku nadszybia Kopalni otwarto multimedialne
muzeum nawizujce do historii, geologii oraz technik wydobycia i odwadniania podziemi.
Od 19 padziernika 2006 roku obiekt znajduje si na Szlaku Zabytkw Techniki Wojewdztwa
lskiego13. Rozporzdzeniem Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. nr 102,
poz. 1062) Podziemia zabytkowej kopalni oraz Sztolnia Czarnego Pstrga zostay uznane za
pomnik historii14. Sztolnia Czarnego Pstrga, pooona na terenie Parku Repeckiego jest
odrbnie biletowan atrakcj Tarnowskich Gr. Jej zwiedzanie polega na przepyniciu
odziami 600 metrowego odcinka sztolni midzy szybami Ewa i Sylwester (najduszy w
Polsce podziemny przepyw odziami).

13
Witryna internetowa Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Grach http://www.kopalniasrebra.pl/
[dostp dnia 12.06.2014r.]
14
Dz. U. 2004 nr 102 poz. 1062 Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 r.
w sprawie uznania za pomnik historii http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20041021062 [dostp dnia
12.06.2014r.]

47
 W czci naziemnej kopalni znajduje si stalowa konstrukcja wiey o wysokoci 30 m
nad szybem Anio, budynek maszyny wycigowej, budynek z parabolicznym nadszybiem,
budynek gospodarczy oraz budynek muzeum, sal zborna oraz kinowa, kawiarnia i sklepik z
pamitkami oraz pracowni fotograficzna. Na terenie kopalni obok budynku znajduje si
rwnie skansen maszyn parowych, gromadzcy wiele sprztw z rnych miejsc.

Foto 2. Budynek Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Grach.

rdo: http://www.polskieszlaki.pl/wycieczki/relacja,6487,kopalnia-zabytkowa-w-tarnowskich-
gorach.html

Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Grach przyciga jak na obiekt techniki

du liczb odwiedzajcych. Znaczny wzrost liczby odwiedzajcych co roku w czerwcu
spowodowany jest organizowan w tym obiekcie takim eventem jakim jest Industriada
najwiksza impreza na lskim Szlaku Zabytkw Techniki.

48
 Tabela 10. Frekwencja turystyczna Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Grach
w latach 2011-2013

Miesice 2011 2012 2013

Stycze 1 172 1 145 805
Luty 1 016 1 405 1 789
Marzec 1 637 1 487 1 104
Kwiecie 3 014 2 675 2 981
Maj 11 997 9 928 10 108
Czerwiec 9 618 11 455 13 834
Lipiec 6 116 6 559 6 227
Sierpie 5 199 7 417 7 614
Wrzesie 2 941 3 670 3 762
Padziernik 5 696 5 550 5 993
Listopad 3 264 3 530 3 906
Grudzie 2 884 3 916 2 884
RAZEM 54 104 58 737 61 007

rdo: A. Grecka, op.cit.

16 000

14 000
Liczba odwiedzajcych

12 000

10 000

8 000 2011

6 000 2012
2013
4 000

2 000

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Miesic

Wykres 7. Frekwencja turystyczna Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Grach w latach 2011-2013.
rdo: A. Grecka, op.cit.

49
 62 000

60 000

2011
58 000
2012
56 000 2013

54 000

52 000

50 000

Rycina 8. Frekwencja turystyczna w Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Grach w latach 2011-2013.
rdo: A. Grecka, op.cit.

Liczba turystw w Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Grach z roku na rok

jest coraz wiksza. Bardzo duy wzrost odwiedzajcych (o 4633 osoby) nastpi w 2012 roku i
by spowodowany otwarciem multimedialnego muzeum w budynku nadszybia Kopalni. W
2013 roku liczba turystw rwnie wzrosa. Oznacza to, e obiekt jest coraz bardziej
popularny co prognozuje dalszy wzrost frekwencji w tym obiekcie
Gomi Kopalni s emerytowani grnicy, osoby w podeszym wieku bdce
studentami Uniwersytetw Trzeciego Wieku, 65% ogu zwiedzajcych to dzieci i modzie.
Caa trasa dostosowana jest take do potrzeb osb niepenosprawnych. Zlikwidowano
bowiem wszelkie bariery, wykonano szereg kompleksowych robt grniczych, ciesielskich,
mechanicznych.15
Z tabeli nr 10 wynika, najwicej osb zwiedza Kopalni w maju i czerwcu. Mona wic
wywnioskowa, e przybywa wtedy najwicej wycieczek szkolnych, poniewa jest to koniec
roku szkolnego i wtedy uczniowie maj najmniej zaj w szkole. W padzierniku frekwencja
wynosi mniej wicej poow najwyszej, jest to do wysoki wynik w porwnaniu z reszt,
by moe dlatego, e w szkoach rwnie i w tym miesicu organizuje si wycieczki,
poniewa jest to pocztek roku szkolnego, wycieczka stanowi pewne urozmaicenie.

15
J. Moszny, Kopalnia zabytkowa jako orodek edukacji regionalnej i kulturalnej oraz geoturystyki na Ziemi
Tarnogrskiej [w:] [w:] XXX rocznica dziaalnoci Kopalni Zabytkowej Rud Srebrnononych w Tarnowskich
Grach 1976 2006. Materiay z Konferencji Popularno Naukowej zorg. przez Stowarzyszenie Mionikw
Ziemi Tarnogrskiej, Tarnowskie Gry 2007, s. 25

50
Najmniej osb przybywa w miesicach zimowych od stycznia do marca. W okresie wakacji
liczba odwiedzajcych rwnie jest wysoka, jednak nie wiksza ni w maju i czerwcu. Ta do
wysoka liczba osb spowodowana jest prawdopodobnie faktem, i ludzie najczciej maj
urlop w wakacje i wtedy te podruj poza granice kraju lub w regiony nadmorskie lub
grskie.
Najwicej wycieczek szkolnych przybywa w okresie maja, czerwca oraz padziernika.
Grupy zorganizowane, ktre odwiedzaj obiekt w okresie wakacyjnym, to najczciej grupy
seniorw, wycieczki z domw kultury, jakie koa. Najwicej turystw indywidualnych
odwiedza kopalni w okresie wakacyjnym oraz w weekendy, wtedy bowiem wiele osb ma
czas wolny i chce odpocz bardziej aktywnie lub spdzi czas z rodzin.
Motyww zwiedzania kopalni jest bardzo wiele. W okresie letnim, gdy temperatury
s bardzo wysokie, wiele ludzi odwiedza kopalni, bo jest w niej chodno. W deszczowe dni
rwnie cieszy si popularnoci, bo ludzie chc si schroni przed deszczem. Wiele osb
odwiedza obiekt, poniewa ten znajduje si w rodzinnych stronach, ma do niego blisko, bd
przyprowadza swoj rodzin i innych krewnych lub znajomych, by te mieli okazj obejrze,
czym kiedy zajmowano si na ziemiach tarnogrskich. Duo osb odwiedza kopalni,
poniewa jest ona jednym z elementw szlaku zabytkw techniki i chc po prostu zwiedzi
kolejny obiekt z tej trasy.16

16
J. Hajda, Obiekt poprzemysowy jako atrakcja turystyczna na przykadzie zabytkowej kopalni srebra w
Tarnowskich Grach. Praca dyplomowa. Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, 2014, promotor Z. Kruczek

51
Miejsce Pamici i Muzeum Auschwitz Birkenau

rdo: Sprawozdanie, Raport 2013, op. cit. okadka

Muzeum Pamici Auschwitz-Birkenau powstao ju w 1947 roku i po dzi dzie

kontynuuje swoj dziaalno. To nie tylko rozlegy teren z zabytkowymi, poobozowymi
zabudowaniami. W zbiorach muzealnych znajduj si dziesitki tysicy przedmiotw o
niepowtarzalnym charakterze, wymowie i symbolice. Gwna brama opatrzona napisem
Arbeit Macht Frei jest pierwszym i zarazem prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalnym
eksponatem.
Muzeum Pamici Auschwitz-Birkenau wykazuje najwiksz frekwencj wrd
obiektw muzealnych Polski. Na sukces ten skadaj si dwa kluczowe elementy po
pierwsze, zachowanie wartoci poznawczej, naukowej i historycznej, przy zachowaniu
maksymalnego stopnia autentycznoci, oraz zdolno przycignicie jak najwikszej liczby
odwiedzajcych. W przypadku Auschwitz-Birkenau jest to nie lada wyzwanie. Ze wzgldu na
genez oraz niepowtarzalny charakter miejsca, nie prowadzi si dziaaniach marketingowych
majcych na celu zwikszenia napywu zwiedzajcych. Zmiany ekspozycji nie wchodz w gr
lub s zabiegami zaledwie kosmetycznymi. Reklama w mediach rwnie nie jest wskazana

52
dla miejsca o tak trudnej tematyce. Pomimo tego od roku 2007 liczba odwiedzajcych rok
rocznie przekracza milion osb, a w latach 2008-2012 odnotowywaa cigy wzrost, w 2014 r.
liczba odwiedzajcych przekroczya 1,5 mln17. Dla porwnania Muzeum Historyczne Miasta
Krakowa (MHK) w rekordowym roku 2013 odwiedzio ponad 945 tysicy osb 18, a liczb t
zawdzicza mnogoci i rnorodnoci swoich placwek oraz utworzeniu specjalnej komrki
do spraw szeroko pojtego marketingu i promocji Muzeum.
Najwysz frekwencj w roku 2013 odnotowano w sierpniu prawie 210 tysicy
osb, najnisz w styczniu wwczas Miejsce Pamici odwiedzio nieco ponad 45 tysicy
osb.

Rycina 9. Porwnanie frekwencji w Muzeum Pamici Auschwitz Birkenau latach 2001 -2013
rdo: Sprawozdanie, Raport 2013, op. cit. s. 20

Muzeum Pamici Auschwitz-Birkenau przyciga midzynarodow publiczno.

Wrd nich z oczywistych wzgldw bliskoci dominuj Polacy, ale stanowi liczby
wszystkich odwiedzajcych (ryc. 9). Muzeum odwiedzaj przede wszystkim obywatel
Wielkiej Brytanii, USA, Wosi, Niemcy, obywatela Izraela, Hiszpanie, Francuzi, Czesi a w
pierwszej dziesitce znaleli si rwnie Koreaczycy.

17
Sprawozdanie, Raport 2013, Pastwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Owicimiu, Owicim 2014, s. 20.
18
http://news.money.pl/artykul/najpopularniejsze;muzeum;milion;osob;w;rok,144,0,1230992.html, data
dostpu 17.10.2014

53
 Tabela 11. Odwiedzajcy Miejsce Pamici Auschwitz Birkenau w 2013 wg krajw

LP Kraj Liczba % ogu

odwiedzajcych
1 Polska 336 700 25,2
2 Wielka Brytania 178 800 13,4
3 Stany Zjednoczone AP. 101 500 7,6
4 Wochy 71 400 5,3
5 Niemcy 69 100 5,1
6 Izrael 57 200 4,2
7 Hiszpania 52 800 3,9
8 Francja 47 600 3,5
9 Korea Poudniowa 45 200 3,3
10 Republika Czeska 41 500 3,1
11 Sowacja 28 500 2,1
12 Norwegia 27 100 2,0
13 Holandia 22 600 1,6
14 Australia 22 600 1,6
15 Szwecja 20 400 1,5
rdo: opracowanie wasne np. danych Muzeum Pamici Auschwitz Birkenau

Wrd odwiedzajcych najwiksz grup stanowi ludzi modzi, ich liczebno

przekracza 1 mln (70%). Te wizyty s czsto moliwe dziki specjalnym programom
dofinansowania ustanowionym przez rzdy, regiony lub organizacje non-profit, widzce warto
takiej edukacji w drodze do dorosoci. Ponad 750 tys. osb ze 111 krajw wiata, czyli poowa
odwiedzajcych, przyjechao do Muzeum w grupach zorganizowanych, ktrych po byych
obozach Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau oprowadza 270 przewodnikw. Niemal wszyscy
odwiedzajcy zwiedzaj obie czci byego obozu. W Auschwitz I znajduj si wystawy
ukazujce wszystkie funkcje i okresy dziaania caego obozu. Birkenau natomiast poraa
swoim ogromem i autentyzmem zachowanych przestrzeni.
Zgodnie z nowym scenariuszem zwiedzania, uwzgldniajcym opinie rnych
ekspertw, zwiedzanie Birkenau rozpoczyna si od miejsca, gdzie zatrzymyway si pocigi
przywoce na zagad ydw z caej Europy. Nastpnie odwiedzajcy udaj si drog wzdu
torw kolejowych pod ruiny komr gazowych i krematoriw. Wizyta w Birkenau koczy si
zapoznaniem z histori tej czci obozu koncentracyjnego i zwiedzeniem barakw
winiarskich.

54
 Ronie te liczba osb uczestniczcych w zajciach organizowanych przez
Midzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokaucie. W specjalistycznych
projektach, seminariach i warsztatach skierowanych do nauczycieli, studentw i uczniw
oraz przedstawicieli rnych grup zawodowych wzio udzia ponad 10 tysicy osb.
W 2014 zwiedzio r. tereny byego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego
i zagady Auschwitz 1 534 000 osb. Nigdy wczeniej w cigu jednego roku tak wiele osb nie
poznao osobicie terenw poobozowych. To take najwysza frekwencja w historii europejskich
miejsc pamici

55
LITERATURA
1. Cohen E. (1972). Towards a Sociology of International Tourism. Social Research,
39:164-182.
2. Davidson R. (1996). Turystyka. PAPT, Warszawa.
3. Folga Januszewska D. (2008), Muzea w Polsce 19892008. Stan, zachodzce zmiany i
kierunki rozwoju muzew w Europie oraz rekomendacje dla muzew polskich,.
Muzealnictwo.
4. Folga Januszewska D. (2013), Turystyka kulturowa i nowe muzea w Polsce, [w:] red.
Krakowiak B., Stasiak A., Wodarczyk B., Kultura i turystyka miejsca spotka,
ROTW, od, 175185.
1. Garrod B., Fyall A. (2000). Managing heritage tourism. Annals of Tourism Research 27
(3), p. 682-708.
2. Goodall B., 1990, The Dynamics of Tourism Place Marketing. [w;] (red. G. Ashworth i
B. Goodall) Marketing Tourism Places, London, Routledge.
3. Grecka A., (2014). Frekwencja w wybranych atrakcjach woj. lskiego. Praca
dyplomowa UE Katowice, promotor Z. Kruczek.
4. Hajda J., (2014), Obiekt poprzemysowy jako atrakcja turystyczna na przykadzie
zabytkowej kopalni srebra w Tarnowskich Grach. Praca dyplomowa. Uniwersytet
Ekonomiczny w Katowicach, 2014, promotor Z. Kruczek.
5. Gunn S., Rusk C.A.( 1979). Tourism Planing, Crane, Russak and O., New York.
6. Kruczek Z.( 2002).Atrakcje turystyczne. Metody oceny ich odbioru interpretacja.
Folia Turistica 13; s. 37 61.
7. Kruczek Z. (2005). Metody bada atrakcji turystycznych, [w:] Turystyka w badaniach
naukowych, red. R. Winiarski, W. Alejziak, AWF Krakw i WZIiZ w Rzeszowie, Krakw-
Rzeszw.
8. Kruczek Z.(2010). Between Attraction and Tourist Trap. Cultural Tourism Dilemmas in
the 21st Century, [w:] Economic Review of Tourism, Vol. 43, No. 3.
9. Kruczek Z., (2011). Atrakcje turystyczne. Fenomen. Typologia. Metody bada.
Proksenia, Krakw.
10. Kruczek Z., Polska. (2011). Geografia atrakcji turystycznych. Proksenia. Krakw.
11. Leiper N. (1990). Tourist Attraction Systems. Annals of Tourism Research, 17, s. 367-
384.
1. Kruczek Z., Od egipskich piramid po disneylandy. Szkice o ewolucji atrakcji
turystycznych. Folia Turistica 31; 1/214 s. 9-30.
12. Kruczek Z., Nowe trendy i innowacje w sektorze atrakcji turystycznych. [w:] Dynamika
przemian runku turystycznego. Monografia nr 1. red. Z. Kruczek, Banasik. SET &
WSTiJO, Warszawa 2014, s. 21-30.

56
13. Lew A.(1974). A Framework of Tourist Attraction Research.[w:] Ritchie, Brent and Ch.
Goeldner, Travel, Tourism and Hospitality Research. Handbook for Managers and
Researches, New York: John Wiley&Sons.
14. Lundberg D. (1985). The Tourist Business. New York Van Nostrand Reinhold.
15. McCannell D. (2002). Turysta. Nowa teoria klasy prniaczej. Wyd. Literackie Muza
S.A. Warszawa.
16. Marketingowa strategia polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020. (2011). red B.
Walas, POT Warszawa.
17. Moszny J., (2007), Kopalnia zabytkowa jako orodek edukacji regionalnej i kulturalnej
oraz geoturystyki na Ziemi Tarnogrskiej [w:] [w:] XXX rocznica dziaalnoci Kopalni
Zabytkowej Rud Srebrnononych w Tarnowskich Grach 1976 2006. Materiay z
Konferencji Popularno Naukowej zorg. przez Stowarzyszenie Mionikw Ziemi
Tarnogrskiej, Tarnowskie Gry.
18. Nowacki M. (2007). Analiza stanu atrakcji turystycznych w Polsce: muzea i obiekty
para muzealne. Segmentacja rynku. [w:] Kultura i turystyka, razem czy oddzielnie.
Red. A. Stasiak, Wydawnictwo WSTH d.
19. Nowacki M., (2014). Obecne tendencje w rozwoju atrakcji turystycznych. [w:]
Rozprawy Naukowe AWF we Wrocawiu nr 45, s. 185-195.
20. Prentice R. C. (1995). Evaluating the Experiences and Benefits Gained by Tourists
21. Richards G. (2002). Tourist Attractions System; exploring cultural behavior. Annales of
Tourism Research, 29(4), 1048-1064.
22. Swarbrooke J. (1995). The development and management of visitors attractions,
Butterworth Heinemann, Oxford 1995,
23. Wall G.(1977). Tourism attractions: line, point, area. Annals of Tourism Research 24
(1) p. 240-243.

57
ANEKS

58
 Zestawienie tabelaryczne frekwencja w atrakcjach turystycznych wg typw atrakcji i
wojewdztw

LP Frekwencja turystw w latach

Nazwa atrakcji Typ atrakcji
2011 2012 2013
WOJEWDZTWO DOLNOLSKIE
1 Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Grze 41 641 48 689 41 259 muzeum
2 PN Gr Stoowych 335 168 349 767 347 351 przyrodnicze
3 Karkonoski PN 2 000 000 2 000 000 2 000 000 przyrodnicze
4 Jaskinia Niedwiedzia w Kletnie 73 840 72 556 81 257 przyrodnicza
5 Podziemny wodospad w Zotym Stoku Frekwencja jak w kopalni poniej przyrodnicze
6 Kocioy Pokoju w Jaworze i widnicy parafia nie udziela informacji UNESCO
7 Hala Stulecia (Ludowa) we Wrocawiu brak danych UNESCO
8 Muzeum Narodowe we Wrocawiu 451 588 416 610 466 610 muzeum
9 Muzeum Architektury we Wrocawiu 47 675 44 416 34 459 muzeum
10 Panorama Racawicka - MN Wrocaw 266 896 256 290 259 655 muzeum
11 Zamek w Kliczkowie (Hotel) Obiekt hotelowy hotel
12 Zamek Czocha w Suchej Lenej 55 573 50 120 100 945 zamki, paace
13 Zamek Ksi w Wabrzychu 210 546 214 992 244 879 zamki, paace
14 Zamek Muzeum w Bolkowie 46 520 52 816 55 789 Zamki, muzea
15 Muzeum Kargula i Pawlaka w Lubomierzu 9 583 4 378 7 309 muzea
16 Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Grze 63 624 89 428 79 956 muzeum
Dom Hauptmanw i Dom Hofmana Szklarska
46 504 39 544 33 647 muzea
17 Porba
18 Muzeum Sztolni Walimskiej w Walimiu 38 360 38 607 37 266 muzeum
19 Muzeum Dawnego Kupiectwa widnica 11 054 12 250 10 859 muzeum
20 Muzeum Ceramiki Bolesawiec 15 323 14 711 28 721 muzeum
21 Muzeum Tkactwa Kamienna Gra 6 571 7 748 7 635 muzeum
22 Muzeum Regionalne w Lubaniu 9 000 7 027 4 801 muzeum
23 Muzeum Regionalne w Sycowie 5 019 5 445 7 620 muzeum
24 Muzeum leaskie Sobtka 3 109 2 773 2 164 muzeum
25 Muzeum Miedzi w Legnicy z oddz. 38 327 40 036 41 722 muzeum
Muzeum Archeologiczno-Historyczne w
14 760 15 758 17 887 muzeum
26 Gogowie
Muzeum Kultury Ludowej Pogrza
47 460 19 572 56 364 muzeum
27 Sudeckiego Kudowa Zdrj
28 Pastwowe Muzeum Gross Rosen 32 853 31 799 36 843 muzeum
Muzeum i Podziemna Trasa Turystyczna w zabytki techniki i
30 365 32 149 35 765
29 Nowej Rudzie przemysu
Muzeum Przemysu i Kolejnictwa na lsku
32 853 31 799 29 840 muzeum
30 Jaworzyna lska
zabytki techniki i
Muzeum Przemysu i Techniki w Wabrzychu 10 677 11 200 5 042
31 przemysu
zabytki techniki i
Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju 64 691 53 319 58 420
32 przemysu
33 Muzeum Filumenistyczne Bystrzyca Kodzka 9 509 10 939 10 956 muzeum
34 Muzeum Ziemi Kodzkiej w Kodzku 14 235 13 971 14 515 muzeum
35 Krzywa wiea w Zbkowicach lskich 7 469 10 126 17 314 zabytek arch.

59
 (Muzeum Grnictwa i Hutnictwa Zota) zabytki techniki i
145 000 155 000 175 000
36 Kopalnia zota w Zotym Stoku przemysu, muzeum
Muzeum Archeologiczno-Historyczne w
37 Gogowie
14 760 15 758 17 887 muzeum
redniowieczny Park Techniki w Zotym
0 0 45 000 zabytki techniki
38 Stoku
fortyfikacje,
Twierdza na Srebrnej Grze 39 753 44 230 52 833
39 twierdze, militaria
40 Skansen Pstrna w Kudowie Zdroju 45 000 47 000 49 000 skansen
41 Bazylika w Krzeszowie 93 000 119 000 123 000 zabytek sakralny
sanktuaria i miejsca
Kaplica Czaszek w Czermnej nie udzielaj informacji o frekwencji
42 kultu
43 witynia Wang w Karpaczu 64 854 77 941 82 044 zabytek sakralny
44 Opactwo Cystersw w Lubiu 16 220 16 968 16 281 klasztor
45 Sanktuarium w. Jadwigi lskiej Trzebnica 60 000 60 000 60 000 sanktuarium
46 Sanktuarium Meki Paskiej Wambierzyce 150 000 150 000 150 000 sanktuarium
47 Sanktuarium MB w Bardo lskim 120 000 120 000 120 000 sanktuarium
48 Bieg Piastw w Jakuszycach 4 981 4 614 5 713 imprezy cykliczne
49 Slot Art. Festiwal w Lubiu 5 000 5 000 5 000 Impreza kult.
WOJEWDZTWO KUJAWSKO POMORSKIE
Rezerwat Cisy Staropolskie im. Leona
360 643 839 przyrodnicze
1 Wyczkowskiego w Wierzchlesie
2 redniowieczny zesp miejski Torunia Szacunki UM 1.6 mln w 2013 r. UNESCO
3 Ruiny Zamku w Radzyniu Chemiskim Wasno prywatna, brak danych zamki, paace
zabytki
Rezerwat archeologiczny w Biskupinie 222 064 181 799 166 415
4 archeologiczne
Akwedukt na Wielkim Kanale Brdy w zabytki techniki i
brak szacunkw frekwencji
5 Fojutowie przemysu
Muzeum Okrgowe im. Wyczkowskiego zabytki techniki i
68 846 63 259 64 507
6 (m.in. Bydgoskie spichlerze i Wze Wodny) przemysu
Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyskiej we
38 286 32 020 33 135 muzeum
7 Wocawku
zabytki techniki i
Tnie i warzelnia soli w Ciechocinku Nie udzielaj informacji
8 przemysu
fortyfikacje,
Forty Twierdzy w Toruniu IV Fort) 13 981 15 520 20 357
9 twierdze, militaria
redniowieczny ukad urbanistyczny wraz z
brak szacunkw ruchu turystycznego muzea, zabytki
10 murami miejskimi w Chemnie
11 Muzeum Etnograficzne w Toruniu 21 766 17 917 16 339 Skansen muzeum
12 Park Jurajski Solec Kujawski 200 000 110 000 110 000 Park Rozrywki
13 Festyn Archeologiczny w Biskupinie 55 221 40 372 30 110 imprezy cykliczne
Midzynarodowy Festiwal Sztuki Autorw
Zdj Filmowych Camerimage w dane obejmuj tylko wykonawcw imprezy cykliczne
14 Bydgoszczy
WOJEWDZTWO LUBELSKIE
1 Poleski PN 23 700 28 000 28 000 przyrodnicze
2 Roztoczaski PN 100 000 120 000 120 000 przyrodnicze
3 Stare Miasto w Zamociu szacunek UM 250 tys. w 2012 r. UNESCO
4 Ruiny Zamku w Kazimierzu Dolnym remont, zakaz zwiedzania zamki, paace
5 Muzeum Zamoyskich w Kozwce 202 251 195 649 201 286 zamki, paace
Sanktuarium Unitw Podlaskich w sanktuaria i miejsca
brak szacunkw
6 Kostomotach kultu

60
 Majdanek niemiecki nazistowski obz
90 317 101 320 10 265 muzea, zabytki
7 koncentracyjny
zabytki techniki i
Chemskie Podziemia Kredowe 21 140 21 870 19 812
8 przemysu
Muzeum Ziemi Chemskiej im.
39 656 43 386 51 480 muzeum
9 Ambroziewicza w Chemie
10 Zabytkowe dystrybutory w Janowie Podlaskim szacunek wjta 50 000 inne
11 Muzeum Lubelskie w Lublinie 168 949 175 481 220 567 muzeum
12 Muzeum Wsi Lubelskiej 69 153 70 022 66 498 skansen
Sanktuarium MB Kodeskiej Krlowej
100 000 100 000 100 000 sanktuarium
13 Podlasia, Kode
14 Sanktuarium MB Kbelskiej w Wwolnicy 200 00 200 00 200 00 sanktuarium
WOJEWDZTWO LUBUSKIE
1 PN Ujcie Warty 20 000 56 900 53 800 przyrodnicza
fortyfikacje,
Midzyrzecki Rejon Umocniony 41 808 42 400 41 366
2 twierdze, militaria
3 Park Muakowski 170 tys. u Niemcw. UNESCO
4 Muzeum Lubuskie w Gorzowie Wlkp. 25 542 28 282 35 189 muzeum
5 Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie 15 415 16 904 19 602 muzeum
Muzeum Etnograficzne w Zielonej Grze
43 214 42 214 33 871 skansen
6 Ochla
Muzeum Ziemi Miedzyrzeckiej w
10 398 11 124 9 077 muzeum
7 Midzyrzecu
8 Sanktuarium MB Rokitnieskiej w Rokitnie 250 000 250 000 250 000 sanktuarium
9 Park Dinozaurw Nowiny Wielkie 32 489 33 245 35 024 Park rozrywki
10 Przystanek Woodstock 350 000 400 000 500 000 Impreza
WOJEWDZTWO DZKIE
1 Paac w Nieborowie (paac i ogrd) 83 757 91 862 81 157 zamki, paace
2 Centralne Muzeum Wkiennicze w odzi 54 025 64 235 82 716 muzeum
Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w
29 387 34 440 39 473 muzeum
3 odzi
4 Zamek w Oporowie 12 587 12 495 11 722 zamki, paace
5 dzki Szlak Konny Szacunek U Marsz. 119 848 szlaki turystyczne
6 Muzeum Ziemi Wieluskiej 22 079 19 590 17 990 muzeum
7 Muzeum w owiczu 39.855 40.467 41.877 muzeum
8 Gidle sanktuarium MB Gidelskiej 100 000 100 000 100 000 sanktuarium
9 Festiwal Dialogu Czterech Kultur w odzi Szacunek 40 000 A. Nowakowska imprezy cykliczne
WOJEWDZTWO MAOPOLSKIE
1 Babiogrski PN 75 202 63 430 80 768 przyrodnicze
2 Gorczaski PN 65 000 70 000 przyrodnicze
3 Ojcowski PN 400 000 400 000 400 000 przyrodnicze
4a Jaskinia okietka 99 175 95 393 92 302 przyrodniczy
5b Jaskinia Ciemna 28 179 26 323 58 325 przyrodniczy
6 Pieniski PN 710 000 770 000 800 000 przyrodnicze
7 Tatrzaski PN 2 234 600 2 947 800 przyrodnicze
8 Stare Miasto w Krakowie Szacunki UM ca 8 mln UNESCO
9 Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce 1 060 957 1 117 158 1 209 708 UNESCO Trasa
10 Zabytkowa Kopalnia soli w Bochni 133 522 141 818 150 291 UNESCO Trasa
11 Auschwitz-Birkenau niemiecki nazistowski 1 385 000 1 430 000 1 485 000 UNESCO

61
 obz koncentracyjny i zagady 1940-1945
12 Drewniane kocioy poudniowej Maopolski niemoliwe do oszacowania 4 obiekty UNESCO
13 Drewniane cerkwie niemoliwe do oszacowania 4 obiekty UNESCO
14 Zamek Wawel w Krakowie PZS 1 045 116 1 219 493 1 255 504 zamki, paace
15 Zamek w Suchej Beskidzkiej 15 909 13 451 12 2011 zamki, paace
16 Zamek Dunajec w Niedzicy 233 431 232 617 222 512 zamki, paace
17 Zamek w Niepoomicach 15 000 25 000 25 000 zamki, paace
18 Ruiny Zamku w Ojcowie 66 876 57 313 58 325 zamki, paace
19 Ruiny Zamku Wronin w Czorsztynie 121 751 123 650 128 296 zamki, paace
20 Zamek w Pieskowej Skale 74 483 88 910 80 370 zamki, paace
21 Dwr w Szymbarku 22 653 21 030 20 613 zamki, paace
zabytki techniki i
Muzeum Historii Drogownictwa w Szczucinie 10125 4 943 4 741
22 przemysu
23 Muzeum Armii Krajowej w Krakowie 78 270 40 656 54 592 muzeum
24a Muzeum im. Wadysawa Szafera w Ojcowie 27 847 26 828 25 995 Muzeum przyrody
Szacunki utrudnione, obiekty fortyfikacje,
Fortyfikacje w Krakowie
25 wielofunkcyjne twierdze, militaria
26 Spyw tratwami rzek Dunajec 241 839 275 346 258 951 szlaki turystyczne
27 Muzeum UJ Collegium Maius 56 800 56 000 56 000 muzeum
Muzeum Inynierii Miejskiej + Ogrd
158 042 196 978 176 708 Muzeum + ogrd
28 dowiadcze im. Lema
29 Muzeum Narodowe w Krakowie 624 400 643 700 726 500 Muzeum + oddziay
30 Gmach Gwny 62 048 213 431 198 683 oddzia muzeum
31 Paac Biskupa Cioka 62 048 44 420 44 489
32 Sukiennice Galeria Malarstwa 166 564 264 270 224 403 oddzia muzeum
33 Dom Jana Matejki 26 731 43 693 55 859 oddzia muzeum
34 Dom Jzefa Mehoffera 25 071 28 869 29 491 oddzia muzeum
35 Kamienica Szoayskich 0 26 158 89 938 oddzia muzeum
36 Muzeum St. Wyspiaskiego 35 508 - - oddzia muzeum
37 Zamek w Niepoomicach 13 025 20 869 12 855 oddzia muzeum
38 Muzeum K. Szymanowskiego w Zakopanem 12 722 11 251 13 289 oddzia muzeum
39 Muzeum Czartoryskich 22 671 16 960 19 783 oddzia muzeum
40 Muzeum im.. Emeryka Hutten Czapskiego - - 18 003 oddzia muzeum
41 Europeum - - 17 781 oddzia muzeum
42 Muzeum Historyczne m. Krakowa 968 220 945 812 942 413 Muzeum + oddz.
43 Apteka pod Orem 50 907 47 944 45 579 oddzia muzeum
44 Fabryka Schindlera 199 785 239 097 269 950 oddzia muzeum
45 Paac Krzysztofory 57 407 52 256 50 568 oddzia muzeum
46 Synagoga Stara 115 100 118 366 124 148 oddzia muzeum
47 Kamienica Hipolitw 22 308 18 129 19 431 oddzia muzeum
48 Dzieje Nowej Huty 9 162 9 237 10 599 oddzia muzeum
49 Rynek Podziemia 408 055 362 244 327 293 oddzia muzeum
50 Ulica Pomorska 29 562 12 683 10 799 oddzia muzeum
51 Barbakan 32 979 34 715 33 784 oddzia muzeum
52 Mury Obronne 27 154 17 841 17 269 trasa
53 Wiea Ratuszowa 11 206 29 141 29 471 oddzia muzeum

62
54 Muzeum Okrgowe w Tarnowie 28 173 24 406 27 099 muzeum
55 Zamek w Dbnie /Oddzia MO Tarnw 4 707 4 568 3 820 zamek/muzeum
56 Muzeum Etnograficzne w Tarnowie MO/T 6 705 4 4240 5 401 oddzia muzeum
57 Ratusz w Tarnowie Oddzia MO Tarnw 6 499 6 988 4 825 oddzia muzeum
Koryznwka Muzeum Matejki w Winiczu
3 029 2 361 2 469 oddzia muzeum
58 Nowym Oddzia MO Tarnw
59 Zagroda Curyowej w Zalipiu 2 698 3 336 4 177 oddzia muzeum
60 Muzeum Okrgowe w Nowym Sczu 165 394 173 005 151 866 Muzeum z oddz.
61 Dom Gotycki w Nowym Sczu 13 249 8 922 8 003 oddzia muzeum
62 Galeria Dawna Synagoga Nowy Scz 5 055 5 723 8 048 Galeria
63 Sdecki Park Etnograficzny 43 301 34 470 29 050 skansen
64 Miasteczko Galicyjskie 57 386 76 465 69 231 skansen
65 Muzeum Nikifora w Krynicy 33 271 30 644 27 104 oddzia muzeum
66 Muzeum Pieniskie w Szczawnicy 9 206 13 089 8 241 oddzia muzeum
67 Muzeum Tatrzaskie w Zakopanem 145 461 142 042 147 728 Muzeum
68 Gmach Gwny 70440 69 544 72 604 oddzia muzeum
69 Muzeum Stylu Zakopiaskiego willa Koliba 21 774 20 542 22 896 oddzia muzeum
70 Galeria Wadysawa Hasiora 11 008 10 444 10 973 oddzia muzeum
71 Muzeum Kornela Makuszyskiego Opolanka 10 001 10 146 11 454 oddzia muzeum
Zesp sanktuarium w Kalwarii UNESCO,
1 200 000 1 200 000 1 200 000
72 Zebrzydowskiej sanktuarium
73 Krakw agiewniki Sanktuarium MB 2 000 000 2 000 000 2 000 000 sanktuarium
Sanktuarium Matki Boej Fatimskiej na sanktuaria i miejsca
2 000 000 2 000 000 2 000 000
74 Krzeptwkach w Zakopanem kultu
Sanktuarium Matki Boej Ludmierskiej, sanktuaria i miejsca
200 000 200 000 200 000
75 Krlowej Podhala w Ludmierzu kultu
76 Sanktuarium MB w Tuchowie 700 000 700 000 700 000 sanktuarium
77 Kolejka Gondolowa na Jaworzyn Krynick 478 000 473 000 468 000 kolejka
78 Rabkoland Park Rozrywki 110 000 104 000 97 000 park rozrywki
79 Park Wodny w Tarnowie 341 777 322 035 326 254 park wodny
80 Aquapark Zakopane 310 000 320 000 320 000 park wodny
81 Termy Bukovina w Bukowinie Tatrzaskiej 450 000 brak d. brak d park wodny
82 Termy Biaka w Biace Tatrzaskiej 350 000 600 000 700 000 park wodny
83 Festiwal Kultury ydowskiej w Krakowie 20 000 27 000 30 000 imprezy cykliczne
84 Palmy z Lipnicy Murowanej Kilkaset osb oglda konkurs inne
85 Szopki Krakowskie 17 222 17 787 15 741 impreza
WOJEWODZTWO MAZOWIECKIE
1 Kampinoski PN 1 000 000 1 000 000 1 000 000 przyrodnicze
2 Stare Miasto w Warszawie Szacunki UM -12,2 mln w 2012 r. UNESCO
Muzeum Narodowe W Warszawie (gmach
81 000 106 000 200 000 Muzeum
3 gwny)
Pastwowe Muzeum Archeologiczne w
52 606 42 568 37 602 muzeum
4 Warszawie Budynek Gwny
Zamek Ksit Mazowieckich w Ciechanowie,
5 Muzeum Szlachty Mazowieckiej
remont remont 27 607 zamki, paace

6 Muzeum Mazowsza Zachodniego w yrardowie 4 769 5 054 5 275 muzeum

7 Paac Wilanw w Warszawie 1.514 457 1.635 145 2. 888 252 zamki, paace
8 Zamek w Szydowcu (frekwencja w MLIM) 5 593 6 371 6 142 zamki, paace

63
9 Zamek Krlewski w Warszawie 625 669 547 586 600 156 zamki, paace
Zesp Paacowo-Parkowy azienki
1800 000 2 000 000 2 100 000 zamki, paace
10 Krlewskie w Warszawie
Treblinka niemiecki nazistowski obz Raport na Nie otwiera
11 734 muzea, zabytki
11 koncentracyjny i zagady stronie si!
Muzeum Powstania Warszawskiego w
490 498 451 460 437 974 muzea, zabytki
12 Warszawie
Muzeum Walki i Mczestwa i cmentarz w
15 581 15 906 19 656 muzea, zabytki
13 Palmirach
14 Muzeum Wizienia Pawiak w Warszawie 38 817 35 199 41 540 muzea, zabytki
Muzeum Gazownictwa i zabytkowe latarnie zabytki techniki i
3 378 3 559 3 857
15 gazowe w Warszawie przemysu
Muzeum Kolejki Wskotorowej w zabytki techniki i
15 332 10 640 10 869
16 Sochaczewie Oddzia M. Kolejnictwa W-wa przemysu
17a Warszawska Jesie 6 406 3 829 4 406 Impreza cykliczna
Muzeum Bajek, Bani i Opowieci w
6 000 6 000 7 200 muzea, zabytki
18 Konstancinie Jeziornej
19 Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie 30 708 32 453 35 069 muzeum
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego
14 431 26 752 36 624 muzeum
20 w Warszawie
Muzeum Techniki i Przemysu NOT
112 750 105 933 107 162 muzeum
21 Warszawa
22 Muzeum owiectwa i Jedziectwa Warszawa 28 545 29 199 30 743 muzeum
23 Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie 12 565 12 004 31 507 muzeum
24 Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu 70 439 52 032 51 891 skansen
25 Muzeum Kolejnictwa w Warszawie 67 761 76 142 84 394 Muzeum + oddz.
Muzeum Ludowych Instrumentw
5 593 6 371 6 142 muzeum
26 Muzycznych w Szydowcu
Pastwowe Muzeum Etnograficzne w
61 728 21 722 119 104 muzeum
27 Warszawie (remont 2012)
Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza
36 259 30 405 25 079 muzeum
28 Warszawa
29 Muzeum Mazowieckie w Pocku 59 567 59 979 78 013 muzeum
Sanktuarium w. Maksymiliana Kolbe
600 000 600 000 600 000 sanktuarium
30 Niepokalanw
Sanktuarium b,. Jerzego Popieuszki
200 000 200 000 200 000 sanktuarium
31 Warszawa
32 Sanktuarium MB Pocieszenia Stara Botnica 250 000 250 000 250 000 sanktuarium
WOJEWODZTWO OPOLSKIE
1 Zamek w Brzegu 24.842 18.534 19.479 zamki, paace
1a Zamek w Brzegu imprezy 27.694 21.914 18.491 Zamki, paace
2 Zamek w Otmuchowie hotel zamki, paace
Centralne Muzeum Jecw Wojennych w
8 889 18 019 17 231 Muzeum
4 ambinowicach
Muzeum, zabytek
Muzeum gazownictwa w Paczkowie 6 516 4 724 3 502
5 techniki
6 Muzeum Ziemi Gubczyckiej, Gubczyce 8 732 3 855 3 054 muzeum
7 Muzeum czynu Powstaczego w Lenicy 12 125 9 247 6 624 Muzeum
8 Muzeum w Praszce 4 780 5 545 5 403 muzeum
9 Muzeum w Nysie 22 198 19 220 19 932 muzeum
10 Muzeum im. Jana Dzierzona w Kluczborku 8 373 6 886 7 494 muzeum
11 Muzeum Wsi Opolskiej w Bierkowicach 55 363 43 765 39 022 skansen

64
12 Muzeum lska Opolskiego, Opole 88 555 79 950 108 760 muzeum
13 Muzeum Ziemi Prudnickiej, Prudnik 5 435 9 620 10 253 muzeum
14 Oleskie Muzeum Regionalne, Olesno 3 528 4 133 3 100 muzeum
15 Gra w. Anny 400 000 400 000 400 000 sanktuarium
16 Jura Park - Krasiejw 300 000 200 000 210 000 Park Dinozaurw
17 ZOO w Opolu 247 045 256 187 247 744 Zoo
WOJEWODZTWO PODKARPACKIE
1 Bieszczadzki PN 330 000 297 000 332 000 przyrodnicze
2 Magurski PN 45 000 40 000 50 000 przyrodnicze
3 Muzeum Orodek Edukacyjny MPN 15 602 14 481 16 173 Muzeum przyrody
4 Zesp Paacowo-Parkowy w acucie 301 678 307 947 319 172 zamki, paace
5 Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku 110 000 140 000 140 000 Skansen
6 Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej 32 119 35 690 37 143 skansen
7 Muzeum Okrgowe w Rzeszowie 23 582 29 229 46 311 muzeum
8 Muzeum Podkarpackie w Kronie 11 833 10 154 12 291 muzeum
Skansen
Karpacka Troja 56 761 51 782 39 370
9 archeologiczny
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w
41 470 32 180 30 847 muzeum
10 Przemylu
Sanktuarium Meki Paskiej i MB
120 000 120 000 120 000 sanktuarium
11 Kalwaryjskiej Kalwaria Pacawska
12 Sanktuarium MB Pocieszenia w Leajsku 500 000 500 000 500 000 sanktuarium
WOJEWDZTWO PODLASKIE
1 Biaowieski PN 138 000 120 000 120 000 przyrodnicze
2 Biebrzaski PN 27 280 32 500 22 305 przyrodnicze
3 Narwiaski PN 10 000 12 000 12 000 przyrodnicze
4 Wigierski PN 110 000 110 000 110 000 przyrodnicze
sanktuaria i miejsca
Sanktuarium w. Onufrego w Jabecznej 67 610 67128. 70 000
5 kultu
Sanktuarium Przemienienia Paskiego na sanktuaria i miejsca
brak danych i szacunkw
6 Grze Grabarce kultu
7 Muzeum w omy 12 188 27 385 25 247 muzeum
8 Skansen w Nowogrodzie 24 008 24 227 22 150 skansen
9 Galeria Sztuki Wspczesnej w omy 3 455 4 116 3 550 galeria
10 Muzeum Podlaskie w Biaymstoku + Oddz. 264 929 290 542 264 912 Muzeum
11 Ratusz 63 403 58 285 43 864 Muzeum + zabytek
12 Muzeum Historyczne 10 991 12 108 12 411 Muzeum
13 Muzeum Rzeby A. Karnego 10 565 12 791 8 149 Muzeum
14 Biaostockie Muzeum Wsi (Wasilkw) 47 074 69 131 66 911 skansen
15 Muzeum w Bielsku Podlaskim 14 175 18 922 14 511 Muzeum
16 Muzeum w Tykocinie 59 286 66 625 69 422 Muzeum
17 Muzeum Ikon w Supralu 37 727 37 488 35 337 Muzeum + zabytek
18 Muzeum w Choroszczy 21 708 15 192 14 310 Muzeum + zabytek
19 Puszcza Biaowieska/Biaowieskaja Puszcza Tylko dane z BPN UNESCO
WOJEWDZTWO POMORSKIE
1 PN Bory Tucholskie (weryfikacja!!!) 60 000 60 000 33000 przyrodnicze
2 Sowiski PN 317 000 312 000 przyrodnicze

65
3 Zamek krzyacki w Malborku 409 572 404 328 418 305 UNESCO
4 Zamek w Kwidzynie (Muzeum frekwencja) 18 008 20 448 22 264 zamki, paace
zabytki techniki i
Stopie wodny na Nogacie w Biaej Grze
5 przemysu
6 Narodowe Muzeum Morskie w Gdasku 250 159. 265 303 254 842 Zabytki, muzeum
zabytki techniki i
uraw Gdaski 27 036 23 451 26 281
7 przemysu
zabytki techniki i
Spichlerz na Oowiance 32 147 24 844 27 017
8 przemysu
zabytki techniki i
Statek Muzeum Sodek 25 365 24 238 26 401
9 przemysu
zabytki techniki i
Statek Muzeum Dar Pomorza 102 917 81 116 81 765
10 przemysu
11 Katy Rybackie Muzeum Zalewu Wilanego 8 660 6 814 6 989 muzeum
12 Muzeum Wisy 34 647 12 307 13 588 muzeum
13 Muzeum Rybowstwa 39 387 34 882 1 993 muzeum
14 Orodek Kultury Morskiej nie istnia 57 651 60 808 muzeum
zabytki techniki i
Latarnia morska Stilo 42 045 36 140 236 840
15 przemysu
zabytki techniki i
Latarnia morska Rozewie 101 251 97 922 102 062
16 przemysu
zabytki techniki i
Latarnia morska Hel 61 801 59 980 54 364
17 przemysu
zabytki techniki i
Latarnia morska Sopot 10 000 10 000 10 000
18 przemysu
zabytki techniki i
Latarnia morska Krynica Morska 50 913 49 999 43 813
19 przemysu
20 Muzeum Historyczne m. Gdask 53 571 46 792 64 708 Muzeum
21 Twierdza Wisoujcie w Gdasku
22 Akwarium Miejskie w Gdyni 399 961 351 562 366 234 akwarium
23 Muzeum w Kwidzyniu (Oddzia w Malborku) 18 008 20 448 22 264 Muzeum w zamku
24 Kamienne krgi w Odrach i Wsiorach 7 220 7 323 6 850 Zabytki archeo
Muzeum Historyczno-Etnograficzne w
6 965 4 781 4 918 muzeum
25 Chojnicach
Muzeum Pimiennictwa i Muzyki Kaszubsko-
21 790 22 819 24 048 muzeum
26 Pomorskiej w Wejherowie
Muzeum II Wojny wiatowej Gdask (gra, aktywne
Urzdzanie 4 930 5 400
27 (ekspozycja plenerowa na Westerplatte zwiedzanie, noc m.,
28 Muzeum Kaszubskie w Kartuzach 11 100 11 500 12 000 muzeum
Sanktuarium Meki Paskiej i MB
100 000 100 000 100 000 sanktuarium
20 Wejherowskiej - Wejherowo
30 Heineken Opener Festival w Gdyni brak szacunkw imprezy cykliczne
31 Jarmark w. Dominika w Gdasku Szacunek UM 7 000 000 imprezy cykliczne
Mistrzostwa wiata w Poawianiu Bursztynu ca 200 zawodnikw, brak szacunkw
imprezy cykliczne
32 w Jantarze dla kibicw
WOJEWDZTWO LSKIE
1 Zamek Ksit Sukowskich w Bielsku-Biaej 29 512 15 578 14 134 zamki, paace
2 Zamek w Bdzinie + wiea w 2014; 8 800 42 688 29008 41 935 zamki, paace
3 Ruiny Zamku w Ogrodziecu 165 327 147 562 128 349 zamki, paace
4a Grd na Grze Birw 45 198 41 800 34 649 zamek
5 Paac w Pszczynie (Muzeum Zamkowe) 184 738 173 408 171 467 zamki, paace
6 Zamek w ywcu Muzeum Miejskie) 25 727 34 772 22 392 zamki, paace

66
 Zabytkowa kopalnia wgla Ignacy w zabytki techniki i
2 674 2 473 1 940
7 Rybniku przemysu
Muzeum Grnictwa w Zabrzu wraz z
zabytki techniki i
Kopalni Guido i skansenem Krlowa 89 000 103 000 121 000
przemysu
8 Luiza
9 Muzeum lskie w Katowicach 72 590 190 749 163 335 muzeum
Zabytkowa Kopalnia Srebra i Skansen Maszyn zabytki techniki i
54 104 58 737 61 007
10 Parowych w Tarnowskich Grach przemysu
Sztolnia Czarnego Pstrga w Tarnowskich zabytki techniki i
35 658 37 386 35 198
11 Grach przemysu
zabytki techniki i
Radiostacja Gliwice 8 864 8 019 8 969
12 przemysu
Muzeum Piwowarstwa w Tychach - Tyskie zabytki techniki i
39 000 37 000 36 000
13 Browarium przemysu
zabytki techniki i
Muzeum Browaru w ywcu 100 613 90 435 87 001
14 przemysu
15 Sanktuarium Jasnogrskie w Czstochowie 4 000 000 3 500 000 3 500 000 Sanktuarium
16 Sanktuarium MB Piekarskiej Piekary lskie 600 000 600 000 600 000 sanktuarium
17 Sanktuarium MB Umiechnitej w Pszowie 100 000 100 000 100 000 sanktuarium
Park Miniatur Zamkw Jurajskich w
80 000 57 000 45 000 Park Rozrywki
18 Ogrodziecu
WOJEWDZTWO WITOKRZYSKIE
1 witokrzyski PN 193 400 162 000 160 000 przyrodnicze
2 Ruiny Zamku w Chcinach 134 085 118 400 remont zamki, paace
3 Zamek/paac w Kurozwkach 124 955 97 035 93 875 zamki, paace
zabytki techniki i
Kopalnia Krzemienia w Krzemionkach 38 209 37 760 34 655
4 przemysu
zabytki techniki i
Zakad Hutniczy w Malecu 4 330 6 110 5 250
5 przemysu
6 Muzeum Wsi Kieleckiej 117 104 120 685 127 127 skansen
Muzeum Okrgowe w Sandomierzu
7 Zamek w Sandomierzu Oddz. MO San. 45 916 40 2016 39 199 Zamek - muzeum
8 Ratusz w Sandomierzu Oddz. MO San 10 049 7 887 7 134 Ratusz - muzeum
Sanktuarium MB Krlowej Polskiej w Kakw
600 000 600 000 600 000 sanktuarium
9 - Godw
10 Jura Park w Batowie 320 000 300 000 320 000 park rozrywki
WOJEWDZTWO WARMISKO - MAZURSKIE
1 Muzeum M. Kopernika we Fromborku 150 772 140 481 131 587 muzeum
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie +
39 880 45 693 50 539 Muzeum
2 Oddziay
Sanktuarium Matki Boej Pani Warmiskiej w sanktuaria i miejsca
150 000 150 000 150 000
3 Gietrzwadzie kultu
Sanktuarium Matki Boej nienej zwanej sanktuaria i miejsca
200 000 200 000 200 000
4 Krlow Mazur w witej Lipce kultu
zabytki techniki i
Kana Elblski W remoncie
5 przemysu
Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem w
60 000 80 000 80 000 imprezy cykliczne
6 Grunwaldzie
7 Muzeum Kultury Ludowej w Wgorzewie 8 109 8 579 6 335 muzeum
Muzeum Budownictwa Ludowego Park
100 004 88 667 86 738 skansen
8 Etnograficzny w Olsztynku
WOJEWDZTWO WIELKOPOLSKIE
1 Wielkopolski PN 1 200 000 1 200 000 1 200 000 przyrodnicze

67
2 Zamek w Gouchowie 31 325 29 416 26 302 zamki, paace
3 Zamek/paac w Krniku 68 488 58 124 62 680 zamki, paace
Muzeum Pocztkw Pastwa Polskiego w zabytki
27 649 43 560 54 270
4 Gnienie archeologiczne
5 Muzeum Narodowe w Poznaniu 61 325 29 416 16 702 muzeum
zabytki techniki i
Kopalnia soli w Kodawie 28 590 25 034 27 696
6 przemysu
zabytki techniki i
Parowozownia w Wolsztynie 10 586 12 357 14 063
7 przemysu
8 Szlak Piastowski (tylko Gniezno) 6 880 7 395 5 515 szlaki turystyczne
10 Gniezno - Pierwsza Stolica Polski szacunek 200 000 rocznie inne
11 Sup drogowy w Koninie Brak danych, atrakcja niebiletowana inne
12 Muzeum Pierwszych Piastw na Lednicy 126 801 117 675 130 011 muzeum
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysu
119 924 115 439 114 911 muzeum
13 Rolno-Spoywczego w Szreniawie
14 Muzeum Historii Przemysu Opatwek 4 146 8 371 4 381 muzeum
Sanktuarium Matki Boej Bolesnej Krlowej sanktuaria i miejsca
1 200 000 900 000 1 100 000
15 Polski w Licheniu kultu
16 Sanktuarium w. Wojciecha w Gnienie 200 000 200 000 200 000 sanktuaria
Sanktuarium MB Ry Duchownej w
500 000 500 000 500 000 sanktuaria
17 Gostyniu
18 Termy Maltaskie w Poznaniu 500 000 600 000 700 000 park wodny
18 Malta Festiwal w Poznaniu 20 000 40 000 80 000 imprezy cykliczne
WOJEWDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE
1 Woliski PN 1500 000 1 500 000 1 500 000 przyrodnicze
2 Muzeum Przyrodnicze WPN 36 109 33 257 26 574 muzeum
Najwikszy w Polsce gaz narzutowy w Na cmentarzu, brak danych o
przyrodnicze
3 Tychowie frekwencji
4 Zagroda Pokazowa ubrw WPN 124 274 116 843 107 265 park safari
5 Drawieski Park Narodowy 48 000 25 000 20 000 przyrodnicze
zabytki techniki i
Latarnia morska Gski r.30 000 30 000 30 000
6 przemysu
7 Drawieski PN 48 000 25 500 30 000 przyrodnicze
Muzeum Narodowe w Szczecinie z
107 290 106 816 130 146 muzeum
8 oddziaami
9 Gmach Gwny Way Chrobrego 54 092 51 266 63 283 muzeum oddz.
10 Galeria Sztuki Dawnej 21 559 49 963 19 613 muzeum oddz.
11 Muzeum Historii Szczecina 13 899 15 454 12 822 muzeum oddz.
12 Nadmorska Kolejka Waskotorowa 6 519 5 999 5 209 muzeum oddz.
13 Muzeum Ora Polskiego w Koobrzegu 125 012 123 197 117 865 muzeum
14 Dni Morza w Szczecinie/The Trall Ship 100 000 100 000 2 600 000 impreza

Legenda;
Kolor zielony atrakcje przyrodnicze
Kolor czarny atrakcje kulturowe, stworzone przez czowieka ale w innym celu ni przyciganie
turystw
Kolor niebieski atrakcje tworzone specjalnie dla turystw
Kolor fioletowy atrakcje typu wydarzenia, imprezy, eventy

68
 KWESTIONARIUSZ BADANIA FREKWENCJI W ATRAKCJI TURYSTYCZNEJ
(projekt)
Szanowni Pastwo,
Zwracam si z uprzejm prob o udostpnienie danych dotyczcych frekwencji odwiedzajcych Wasz
obiekt w latach Dane te niezbdne s do opracowania naukowego pt. Frekwencja w
atrakcjach turystycznych. Temat ten realizowany jest w ramach bada nad czynnikami
determinujcymi frekwencj w atrakcjach, dane z te zostan zestawione tabelarycznie i graficznie w
postaci wykresw zamieszczonym w raporcie z bada.
Sporzdzone opracowanie w formie raportu jest przewidziane do przekazania dla Polskiej Organizacji
Turystycznej oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki.
W imieniu tych instytucji uprzejmie prosz o informacje dotyczce trybu uzyskania danych o
frekwencji.

1 Czy uwaasz swoj firm za atrakcj turystyczn

Tak Nie Nie wiem
2 Czy przetrwanie twojej firmy zaley od turystw?
Tak Nie Nie wiem
3 Jakiej kategorii uyby dla opisania natury swojej atrakcji? [zaznacz wszystko co dotyczy]
Park Rozrywki Park Wodny
Kultura lub historia Kasyno
Fabryka lub manufaktura Galeria
Muzeum
Park Narodowy, krajobrazowy, rezerwat, obszar chroniony, atrakcja ekologiczna
Park dzikiej przyrody, lub zoo Sanktuarium
Inne [okrel jakie].
4 - Ilu odwiedzajcych miaa atrakcja w ostatnich trzech latach ?
2012 2013 2014

5 - Najlepiej jak potrafisz odpowiedz, jaki procent odwiedzajcych to grupy zorganizowane?

W okolicach % odwiedzajcych to grupy zorganizowane

6 - Ile czasu odwiedzajcy spdzaj w twojej atrakcji?

Przecitny okres czasu spdzonego w atrakcji .. godzin .. minut

7 Najlepiej jak potrafisz odpowiedz, jakie proporcje odwiedzajcych zaliczaj si do nastpujcych

kategorii
Lokalne .... % Regionalne
%
Narodowe % Midzynarodowe
%
Nie wiem

69
8 Jak dugo dziaa atrakcja?
Lat; Nie wiem
9 Ile dni w tygodniu atrakcja jest otwarta dla odwiedzajcych?
Jestemy otwarci dni w tygodniu

10. Nazwa obiektu (firmy)..

.
Adres:.
Osoba do kontaktu ....................................
E-mail.
Telefon:

Dzikujemy za wypenienie ankiety!

70
71