Professional Documents
Culture Documents
Algorytmy postpowania
Supsk 2014
Szkoa Policji w Supsku
Materia dydaktyczny opracowany w Szkole Policji w Supsku do uytku wewntrznego Policji
moe by reprodukowany przez policjantw przygotowujcych si do realizacji zada subowych.
Materiau nie wolno reprodukowa ani wykorzystywa w innych celach
lub dla innych podmiotw zewntrznych bez zgody Wydawcy.
Wstp 5
1. Nawizanie kontaktu z poszkodowanym na miejscu zdarzenia 7
2. Dziaanie na miejscu zdarzenia 8
3. Szybkie badanie urazowe i badanie miejscowe 17
4. Krwotoki zewntrzne 20
5. Postpowanie z ciaem obcym w ranie 29
6. Urazy czaszkowo-mzgowe 30
7. Urazy klatki piersiowej 34
8. Urazy jamy brzusznej 39
9. Urazy miednicy 42
10. Urazy krgosupa 45
11. Urazy koczyn 51
12. Oparzenia 56
13. Wstrzs hipowolemiczny 59
14. Postpowanie po ekspozycji na krew zakaon wirusem HIV, HCV, HBV 61
Wykaz algorytmw 63
Bibliografia 64
3
Wstp
Przyjdzie taki dzie, moe wczeniej ni mylisz, kiedy bdziesz trzyma w swo-
im rku ludzkie ycie Od ciebie bdzie ono zaleao, od tego, co zrobisz. ycie wie-
lu osb poszkodowanego, jego rodziny, wiadkw zdarzenia, rwnie Twoje moe
zosta poddane przypadkowej osobie.
Nauczanie udzielania pierwszej pomocy ma na celu powszechne wprowadzenie
jednolitych, sprawdzonych i skutecznych standardw postpowania w urazowych sta-
nach zagroenia ycia. Przeycie poszkodowanych z urazami zaley od tzw. zotej go-
dziny, czyli od momentu powstania urazu, a nie dotarcia pomocy medycznej. W czasie
jednej godziny naley oceni i zabezpieczy miejsce zdarzenia pod ktem bezpiecze-
stwa, rozpozna mechanizm urazu, co si stao, jaki typ energii zadziaa na ciao, a na-
stpnie rozpocz udzielanie pierwszej pomocy oraz przygotowa poszkodowanych do
szybkiego transportu do szpitala.
Kluczowy element niniejszego opracowania stanowi algorytmy postpowania
w urazach, zwracajce szczegln uwag na cechy urazw. Ich zadaniem jest uatwi
rozpoznanie stanu poszkodowanego tak, aby szybko wdroy odpowiednie postpowa-
nie ratownicze. Maj te pomc w usystematyzowaniu czynnoci na miejscu rnych
zdarze, by nic nie zostao pominite.
Skrypt zosta opracowany m.in. na podstawie wytycznych Internacjonal Trau-
ma Life Suport (ITLS), ktre jest globaln organizacj zajmujc si zapobieganiem
mierci i inwalidztwu spowodowanymi urazami.
5
1. Nawizanie kontaktu z poszkodowanym
na miejscu zdarzenia
7
2. DziaaniE na miejscu zdarzenia
1
Wytyczne nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postpowania
policjantw na miejscu zdarzenia drogowego (Dz.Urz. KGP Nr 17, poz. 133), 3.
8
4. NIEZBDNY SPRZT/POTRZEBA DODATKOWYCH RODKW.
Podchodzc do miejsca zdarzenia, naley zabra ze sob sprzt ratunkowy,
aby oszczdzi czas na ewentualny powrt do pojazdu. Naley rozway, czy koniecz-
ne jest uycie specjalistycznego sprztu do wydobywania poszkodowanych, dodatko-
wych zespow ratownictwa medycznego i innych sub niezbdnych do bezpieczne-
go udzielania pomocy.
5. MECHANIZM URAZU.
Mechanizm urazu jest wanym elementem wstpnej selekcji poszkodowanych.
Znajomo mechanizmu urazu pozwala z duym prawdopodobiestwem przewidzie
zaistnienie obrae, ktrych przeoczenie moe mie katastrofalne skutki.
Naley oceni, czy uraz ma charakter:
1) uoglniony (powsta w wyniku np. wypadku samochodowego, upadku z wysokoci),
2) miejscowy (powsta w wyniku np. pchnicia noem w plecy, uderzenia kamieniem
w gow).
Istniej dwa podstawowe mechanizmy urazw:
1) tpe (jako wynik uderzenia tpym przedmiotem, np. kijem bejsbolowym),
2) penetrujce (jako wynik np. pchnicia noem, raenia pociskiem).
Skala AVPU
A alert (osoba jest przytomna)
V voice (osoba reaguje na gos)
P pain (osoba reaguje na bodce blowe)
U unresponsive (osoba jest nieprzytomna, nie reaguje na adne bodce)
9
Skala PGBN
P osoba jest przytomna (od osoby, z ktr nawiemy kontakt, naley zebra
wywiad ratowniczy SAMPLE)
G reaguje na gos (osoba jest przytomna, ale spltana lub jest nieprzytomna, ale
w jaki sposb reaguje na sowa)
B reaguje na bl (osoba jest nieprzytomna, ale w jaki sposb reaguje na zadany
bodziec blowy)
N nieprzytomna (bez odruchu gardowego i kaszlowego)
10 Fot. 1. S. Roda
2) manewru wysunicia uchwy (rkoczyn Esmarcha) zalecany przy podejrze-
niu urazw krgosupa szyjnego; moe by wykonany u kadego poszkodowa-
nego. W czasie manewru uchwa ulega przesuniciu do przodu, co powoduje
zniesienie niedronoci wywoanej przez wiotkie podniebienie i nagoni. Ra-
townik umieszcza palce wskazujce i pozostae palce doni za ktem uchwy,
a kciuki na samej uchwie. Kciuki delikatnie otwieraj jam ustn, podczas gdy
pozostae palce wywieraj nacisk skierowany w gr i do przodu. W ten sposb
nastpuje czciowe przemieszczenie wyrostkw uchwowych w stawach skro-
niowo-uchwowych ku przodowi. To z kolei powoduje przesunicie uchwy i j-
zyka do przodu i otwarcie drg oddechowych (fot. 2).
Fot. 2. S. Roda
2. Przyrzdowa za pomoc:
1) rurki ustno-gardowej jej rola polega na zapobieganiu opadaniu jzyka i na-
goni do tyu, na tyln cian garda. Do najczciej wystpujcych powika
zalicza si urazy i krwawienia z bony luzowej nosa. Nie naley jej zakada
u poszkodowanych ze zamaniem twarzoczaszki lub krwiakami okularowymi.
Wielko rurki dobiera si na podstawie odlegoci midzy siekaczami i ktem
uchwy pacjenta.
Fot. 3. S. Roda 11
Technika zakadania rurki ustno-gardowej
1. Otworzy jam ustn ratowanego, sprawdzi, czy nie ma w niej cia obcych, i wpro-
wadzi rurk do jamy ustnej wypukoci po jzyku do miejsca poczenia pod-
niebienia mikkiego i twardego.
Fot. 4. S. Roda
Fot. 5. S. Roda
12
3. Wprowadzi j gbiej, a przyjmie waciw pozycj w jamie ustno-gardowej.
Fot. 6. S. Roda
Fot. 7. S. Roda
13
Technika zakadania rurki nosowo-gardowej
1. Sprawdzi drono prawego nozdrza.
2. Posmarowa rurk elem.
3. Lekko obrotowym ruchem prowadzi j pionowo w d, skonie citym kocem
skierowanym do przegrody nosowej, a do chwili, gdy mankiet rurki oprze si o noz-
drze.
Fot. 8. S. Roda
Czsto oddychania
prawidowa nieprawidowa
rdo: J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009
14
Prawidowe przekazanie informacji subie ratunkowej powinno zawiera od-
powiedzi na takie pytania, jak:
gdzie doszo do zdarzenia? poniewa liczy si czas przybycia karetki na miejsce
wypadku, naley dokadnie je okreli: na terenie zabudowanym wystarczy poda
nazw ulicy, na terenie otwartym dobrze jest, gdy zgaszajcy umie wskaza mo-
liwo dojazdu na miejsce zdarzenia; precyzyjny opis miejsca wypadku zapobiega
bdzeniu i oszczdza czas,
co si wydarzyo? opisanie rodzaju objaww/zdarzenia pozwala przewidzie ura-
zy mogce wystpi u poszkodowanych,
ile osb jest poszkodowanych? informacja jest wana dla przeprowadzenia akcji
ratunkowej szybko, sprawnie i z odpowiednim sprztem ratunkowym,
jaki rodzaj zachorowania/obrae odniosa osoba? od tej informacji zalee
bdzie dobr rodkw transportu, jakimi osoba zostanie przewieziona z miejsca wy-
padku do szpitala; wane jest take podanie informacji co do stanu podstawowych
parametrw yciowych (wiadomo, oddech, krenie, cia),
kto zgasza? informacj naley poda w celu udokumentowania zdarzenia.
15
ALGORYTM OCENY WSTPNEJ
OGLNE WRAENIE
(wieku i pci osoby, pooenia ciaa, widocznych urazw, krwawie)
OCE ODDECH
(wzrokiem, suchem, czuciem - czy jest obecny, jaka jest jego czstotliwo,
gboko, jaki jest wysiek oddechowy - przez 10 sekund)
OCE KRENIE
ttno - czstotliwo, miarowo
skra (kolor, wilgotno, ucieplenie, nawrt woniczkowy
16
3. SZYBKIE BADANIE URAZOWE
I BADANIE MIEJSCOWE
Kolejno badania
1. Gowa i szyja zwrci uwag na obraenia twarzy, siniaki, obrzk, rany penetru-
jce, wyciek z uszu/nosa.
2. Klatka piersiowa oceni ruchy ciany klatki piersiowej (czy s symetryczne lub pa-
radoksalne) oraz tor oddychania (czy ebra unosz si podczas wdechu); poszuka
oznak tpego urazu i otwartych ran oraz oznak bolesnoci, niestabilnoci i trzesz-
czenia podskrnego.
3. Brzuch bada pod ktem wzdcia, stuczenia powok, rany drcej, wytrzewie-
nia jelit, powikszenia obwodu brzucha; delikatnie obmaca, zwracajc uwag na
tkliwo i obron miniow.
4. Miednica sprawdzi, czy s znieksztacenia obrysw i rany drce; przez dotyk
i delikatne cinicie do wewntrz talerzy biodrowych zwrci uwag na tkliwo,
trzeszczenia lub niestabilno.
5. Badanie koczyn zaczynajc od ud, oceni, czy s deformacje, bolesno, niesta-
bilno, znieksztacenia, trzeszczenia i rany, a nastpnie przej do badania pod-
udzi i koczyn grnych.
6. Plecy i poladki zbada przed przeniesieniem rannego na desk ortopedyczn.
17
SCHEMAT BADANIA URAZOWEGO
BADANIE BRZUCHA
BADANIE MIEDNICY
18
ALGORYTM DZIAANIA NA MIEJSCU ZDARZENIA
MECHANIZM URAZU
uraz wielonarzdowy
uoglniony lub nieznany uraz miejscowy
19
4.KRWOTOKI ZEWNTRZNE
20
ALGORYTM POSTPOWANIA W KRWOTOKACH ZEWNTRZNYCH
21
Opatrunki uciskowe
Opatrunek uciskowy OLAES (fot. 9) nakada si na mnogie urazy penetrujce
klatki piersiowej, wytrzewienia, amputacje i due rany. Skada si z kompresu z wy-
jaowionej gazy o gstej, nieregularnej strukturze; za jej porednictwem mona uzy-
ska ucisk dokadnie w miejscu, gdzie jest to potrzebne. Gaz mona owin kompre-
sem nieprzywierajcym do rany i cisn bandaem elastycznym w celu ochrony rany
przed zanieczyszczeniem i uzyskania precyzyjnego bezporedniego ucisku.
Opatrunek mona zastosowa do jednoczesnego zaopatrzenia zarwno rany
wlotowej, jak i wylotowej (wedug nowych wytycznych rany postrzaowe powinny by
zapakowane gaz, czyli do kanau powinna zosta wcinita gaza, aby ucisn krwa-
wice naczynie krwionone). Banda elastyczny ma rozmieszczone poprzecznie cien-
kie tamy typu rzep uniemoliwiajce przypadkowe rozwinicie si bandaa w czasie
jego stosowania. Tamy stabilizuj opatrunek rwnie po kocowym jego zamocowa-
niu. Wewntrz opatrunku OLAES znajduje si plastikowa folia, ktra suy jako opa-
trunek okluzyjny na rany postrzaowe klatki piersiowej oraz jako izolacja termiczna.
Fot. 9. www.prometheusmedical.co.uk
22
Etapy zakadania opatrunku izraelskiego
1. Aby osign bezporedni nacisk na miejsce wok rany, zawin elastyczny ban-
da, w ktrym umieszczona jest zapinka uciskowa.
23
Fot. 12. S. Roda
24
Staza taktyczna C-A-T (fot. 14) suy do tamowania krwotokw w sytuacji zra-
nienia koczyn z masywnym krwawieniem. Wykonana jest z tamy o szerokoci 4 cm,
na ktrej jest miejsce do zapisania godziny jej zaoenia. Moe by zaoona na ko-
czynie grnej i dolnej. Moliwe jest zaoenie jedn rk.
25
2. Obracajc krpulcem, ostatecznie nacign staz.
Opatrunki hemostatyczne
Opatrunki hemostatyczne dziaaj miejscowo, wykorzystujc rne mechani-
zmy fizjologiczne w celu zatrzymania krwawienia zagraajcego yciu, gdy inne me-
tody okazuj si nieskuteczne.
Opatrunek CELOX GAUZE (fot. 18) to gaza w rolce powleczona preparatem he-
mostatycznym CELOX. Umoliwia atwe i precyzyjne wykonanie opatrunku i tamowanie
krwawie zwizanych z urazami. W przeciwiestwie do innych opatrunkw hemosta-
tycznych dziaa na krew zheparynizowan (dziaa niezalenie od czynnikw krzepnicia
krwi) oraz w warunkach hipotermii (CELOX dziaa nawet, kiedy temperatura krwi jest
poniej 18.5C). Nie powoduje reakcji egzotermicznych nie wytwarza adnego cie-
pa, nie powoduje poparze, nie przykleja si do rany.
27
Fot. 19. www.medline.pl
28
5.POSTPOWANIE Z CIAEM OBCYM W RANIE
29
6.URAZY CZASZKOWO-MZGOWE
Urazy gowy mog by otwarte lub zamknite, w zalenoci od tego, czy obiekt
powodujcy uraz uszkodzi czaszk.
Fot. 22. J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009
30
Fot. 23. J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009
Ryc. 1. M. Jedynak
31
Objawy wstrznienia mzgu
utrata przytomnoci o rnym czasie trwania, po ktrej zwykle dochodzi do pe-
nej wiadomoci, czasami wstrznienie moe przebiega bez utraty przytomnoci
spltanie
niepami okresu powstania urazu
krtkotrwae zaburzenia pamici krtkoterminowej (poszkodowany bdzie zadawa
po kilka razy te same pytania)
ble i zawroty gowy
dzwonienie w uszach
nudnoci
32
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZIE GOWY
33
7.URAZY KLATKI PIERSIOWEJ
34
ALGORYTM POSTPOWANIA W ODMIE OTWARTEJ
35
ALGORYTM POSTPOWANIA W WIOTKIEJ KLATCE PIERSIOWEJ
36
Opatrunki okluzyjne na klatk piersiow
Opatrunki okluzyjne (fot. 26) s przeznaczone do opatrywania penetracyj-
nych ran klatki piersiowej, stanowicych sytuacj zagraajc yciu wskutek moliwo-
ci powstania odmy prnej.
37
Fot. 27. S. Roda
Opatrunek BCS (Bolin Chest Seal) (fot. 29 i 30) charakteryzuje si bardzo moc-
nym klejem elowym, dobrze przywierajcym do skry oraz pask potrjn zastawk
jednokierunkow. W zestawie znajduje si gaza do osuszenia miejsca naoenia opa-
trunku.
39
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZACH JAMY BRZUSZNEJ
krwawienie
wytrzewienie
zewntrzne lub wewntrzne
41
Fot. 33. S. Roda
9.URAZY MIEDNICY
42
Objawy zamania miednicy
silny bl w okolicy miednicy
niestabilna miednica
wzmoone napicie mini brzucha
objawy wstrzsu hipowolemicznego
Fot. 35. J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009
44
10.URAZY KRGOSUPA
45
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZIE KRGOSUPA
MECHANIZM URAZU
stabilizuj krgosup przy uyciu np. konierzy szyjnych, deski ortopedycznej, stabilizatorw
gowy, pasw
u poszkodowanego na desce ortopedycznej za pomoc techniki przetaczania na bok
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych
46
Rczna stabilizacja krgosupa szyjnego polega na tym, e ratownik ukada
rce w taki sposb, aby stabilizowa szyj poszkodowanego w osi dugiej krgosupa
(fot. 38 i 39). Unieruchomienie rczne moe zwolni tylko wtedy, gdy poszkodowany
zosta unieruchomiony na sztywnych noszach zaopatrzonych w odpowiednie urzdze-
nia stabilizujce.
47
Fot. 40. S. Roda
48
Etapy uoenia poszkodowanego na desk ortopedyczn
1. Pierwszy ratownik utrzymuje stabilizacj szyi w pozycji neutralnej.
49
3. Kolejnych dwch ratownikw klka po drugiej stronie poszkodowanego i delikatnie
przetacza go na bok na swoj stron.
50
5. Jeeli jest czwarty ratownik, to podkada i podtrzymuje desk za poszkodowanym
pod ktem 3045 i na polecenie pierwszego ratownika wszyscy przetaczaj po-
szkodowanego na desk.
11.URAZY KOCZYN
51
Objawy zamania koci
bl
obrzk
zmiana zabarwienia skry
nienaturalne uoenie koczyny
nienaturalna ruchomo koczyny
wyczuwalne lub syszalne tarcie odamw kostnych
przy zamaniach otwartych krwotok zewntrzny
w ranie widoczne odamy kostne
52
ALGORYTM POSTPOWANIA W ZAMANIACH KOCZYN
53
Sposoby unieruchomienia koczyny
1. Zakadanie temblaka z chusty trjktnej na koczyn grn.
4. Unieruchomienie za pomoc szyny Sam Splint zalet szyn jest wyjtkowa rno-
rodno zastosowa i potencjalna moliwo uycia do unieruchomienia dowolnej
koci.
55
Fot. 54. S. Roda
12.OPARZENIA
Stopnie oparze
I skra czerwona, bolca, sucha bez pcherzy
II skra czerwona z biaymi plamami, bolesna z sczcym si pcherzem
III skra perowobiaa i/lub zwglona o wygldzie przezroczystym lub pergami-
nowym, sucha, wystpuje brak czucia i blu
56
Powierzchnia oparze na podstawie reguy dziewitek
u osoby dorosej, starszego dziecka i niemowlcia
Ryc. 2. M. Jedynak
58
13. WSTRZS HIPOWOLEMICZNY
60
14.POSTPOWANIE PO EKSPOZYCJI NA KREW
POTENCJALNIE ZAKAON WIRUSEM HIV, HCV, HBV
61
ALGORYTM POSTPOWANIA PO EKSPOZYCJI NA KREW
62
WYKAZ ALGORYTMW
63
BIBLIOGRAFIA
Wytyczne nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postpowania po-
licjantw na miejscu zdarzenia drogowego (Dz.Urz. KGP Nr 17, poz. 133).
64