You are on page 1of 64

Sylwia Roda

Pierwsza pomoc w urazach

Algorytmy postpowania

Supsk 2014
Szkoa Policji w Supsku
Materia dydaktyczny opracowany w Szkole Policji w Supsku do uytku wewntrznego Policji
moe by reprodukowany przez policjantw przygotowujcych si do realizacji zada subowych.
Materiau nie wolno reprodukowa ani wykorzystywa w innych celach
lub dla innych podmiotw zewntrznych bez zgody Wydawcy.

Wedug stanu prawnego na padziernik 2014 r.

Wydawnictwo Szkoy Policji w Supsku


Redakcja tekstu i redakcja techniczna: Grayna Szot
Projekt okadki: Marcin Jedynak

Szkoa Policji w Supsku, 76200 Supsk, ul. Kiliskiego 42


www.slupsk.szkolapolicji.gov.pl
e-mail: spslupsk@slupsk.szkolapolicji.gov.pl
Supsk 2014
Spis treci

Wstp 5
1. Nawizanie kontaktu z poszkodowanym na miejscu zdarzenia 7
2. Dziaanie na miejscu zdarzenia 8
3. Szybkie badanie urazowe i badanie miejscowe 17
4. Krwotoki zewntrzne 20
5. Postpowanie z ciaem obcym w ranie 29
6. Urazy czaszkowo-mzgowe 30
7. Urazy klatki piersiowej 34
8. Urazy jamy brzusznej 39
9. Urazy miednicy 42
10. Urazy krgosupa 45
11. Urazy koczyn 51
12. Oparzenia 56
13. Wstrzs hipowolemiczny 59
14. Postpowanie po ekspozycji na krew zakaon wirusem HIV, HCV, HBV 61
Wykaz algorytmw 63
Bibliografia 64

3
Wstp

Przyjdzie taki dzie, moe wczeniej ni mylisz, kiedy bdziesz trzyma w swo-
im rku ludzkie ycie Od ciebie bdzie ono zaleao, od tego, co zrobisz. ycie wie-
lu osb poszkodowanego, jego rodziny, wiadkw zdarzenia, rwnie Twoje moe
zosta poddane przypadkowej osobie.
Nauczanie udzielania pierwszej pomocy ma na celu powszechne wprowadzenie
jednolitych, sprawdzonych i skutecznych standardw postpowania w urazowych sta-
nach zagroenia ycia. Przeycie poszkodowanych z urazami zaley od tzw. zotej go-
dziny, czyli od momentu powstania urazu, a nie dotarcia pomocy medycznej. W czasie
jednej godziny naley oceni i zabezpieczy miejsce zdarzenia pod ktem bezpiecze-
stwa, rozpozna mechanizm urazu, co si stao, jaki typ energii zadziaa na ciao, a na-
stpnie rozpocz udzielanie pierwszej pomocy oraz przygotowa poszkodowanych do
szybkiego transportu do szpitala.
Kluczowy element niniejszego opracowania stanowi algorytmy postpowania
w urazach, zwracajce szczegln uwag na cechy urazw. Ich zadaniem jest uatwi
rozpoznanie stanu poszkodowanego tak, aby szybko wdroy odpowiednie postpowa-
nie ratownicze. Maj te pomc w usystematyzowaniu czynnoci na miejscu rnych
zdarze, by nic nie zostao pominite.
Skrypt zosta opracowany m.in. na podstawie wytycznych Internacjonal Trau-
ma Life Suport (ITLS), ktre jest globaln organizacj zajmujc si zapobieganiem
mierci i inwalidztwu spowodowanymi urazami.

5
1. Nawizanie kontaktu z poszkodowanym
na miejscu zdarzenia

Podstaw prawidowego nawizania kontaktu z poszkodowanym musi by d-


enie do tego, aby zdoby jego zaufanie. Poszkodowany, ktry jest po urazie lub pod
wpywem narkotykw lub alkoholu, jest trudny we wsppracy z powodu swojego za-
chowania. Od tego, w jaki sposb ratownik bdzie traktowa poszkodowanego, zalee
bdzie jego wsppraca. Moe si zdarzy, e poszkodowany w ogle nie bdzie chcia
wsppracowa. Aby zyska jego zaufanie i zapewni sobie wspprac, naley przede
wszystkim przestrzega kilku zasad zwizanych z komunikowaniem si.

Zasady komunikowania si z poszkodowanym


1. Przedstaw si i pom poszkodowanemu zorientowa si w jego pooeniu oraz po-
informuj go, co si wydarzyo.
2. Mw wyranie, posuguj si zrozumiaym jzykiem.
3. Uwanie suchaj poszkodowanego i respektuj jego pogldy i oczekiwania.
4. Zawsze staraj si wyjani, co zamierzasz zrobi, jakiej pomocy udzieli.
5. Okazuj wsparcie i empati.
6. Traktuj go z szacunkiem i unikaj oceniania.
7. Poinformuj, czego od niego wymagasz. Poszkodowany moe by spltany i nie zda-
wa sobie sprawy z tego, e ma lee spokojnie, gdy ratownik np. stabilizuje jego
krgosup.
8. Stosuj werbalne i niewerbalne sposoby komunikowania si.
9. Zastosowanie rodkw przymusu bezporedniego u poszkodowanego niewsppra-
cujcego naley rozway dopiero wwczas, gdy jego zachowanie uniemoliwia za-
pewnienie mu waciwej pomocy, a odstpienie od tych czynnoci mogoby spowo-
dowa powstanie zagroenia ycia.

Ratownik powinien by uprzejmy, uwany i szczery, powanie traktowa po-


szkodowanego, do kadego podchodzi indywidualnie.
Nawizanie kontaktu z poszkodowanym powinno opiera si na zebraniu wy-
wiadu ratowniczego SAMPLE.

Wywiad ratowniczy SAMPLE


S symptomy
A alergie
M medykamenty (informacje dotyczce przyjmowanych lekw)
P przebyte choroby
L lunch (ostatni posiek przed zdarzeniem)
E event (wydarzenie, ewentualnie, co doprowadzio do urazu)

Odpowiednio zebrany wywiad jest niezastpiony przy dokonywaniu oceny ka-


dego chorego, dlatego podstawowa wiedza na temat zbierania wywiadu medycznego
musi stanowi sedno umiejtnoci ratownika.

7
2. DziaaniE na miejscu zdarzenia

I. OCENA MIEJSCA ZDARZENIA.

1. STANDARDOWE RODKI BEZPIECZESTWA.


Ratownicy, ktrzy przybywaj na miejsce zdarzenia, zawsze powinni zabezpie-
czy si w sprzt ochrony osobistej (rkawiczki, maski do wentylacji, okulary). Udzie-
lanie pomocy osobom urazowym wie si z moliwoci kontaktu z krwi i innymi py-
nami ustrojowymi, ktre mog stanowi istotne zagroenie dla udzielajcych pomocy.
Najbardziej uniwersalnym rodkiem ostronoci jest traktowanie kadego (w tym sie-
bie) jak osoby zakaonej.

2. BEZPIECZESTWO NA MIEJSCU ZDARZENIA.


Ocena miejsca zdarzenia ma istotne znaczenie pod ktem ewentualnych zagro-
e dla ratownikw. Mylc o bezpieczestwie na miejscu zdarzenia, naley zawsze
oceni, czy istnieje zagroenie zwizane z ogniem i substancjami toksycznymi, czy nie
istnieje groba poraenia prdem. Bardzo wane jest, czy do zdarzenia doszo w wo-
dzie, czy w pobliu budynkw grocych zawaleniem.
Jeeli jest to:
1) miejsce wypadku komunikacyjnego, to policjant po przybyciu na miejsce zdarze-
nia drogowego jest obowizany do1:
a) ustawienia pojazdu subowego w sposb zapewniajcy bezpieczestwo wasne
oraz bezpieczestwo uczestnikw ruchu drogowego,
b) wczenia niebieskich wiate byskowych,
c) stosowania urzdze technicznych sucych do zabezpieczenia miejsca zdarze-
nia drogowego, jeeli posiada je na wyposaeniu,

Uwaga! Przepisw 3 pkt 2 i 3 Wytycznych nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia


5 lipca 2007 r. w sprawie postpowania policjantw na miejscu zdarzenia drogowego
nie stosuje si, jeeli pojazdy uczestniczce w zdarzeniu znajduj si poza jezdni,
a wykonywane czynnoci nie stwarzaj zagroenia bezpieczestwa dla policjanta i in-
nych uczestnikw ruchu drogowego.

2) miejsce dziaania przestpczego, to podchodzc do miejsca zdarzenia, naley


oceni, czy zagroenie nadal istnieje. Naley zwrci szczegln uwag na osoby
uzbrojone w bro lub inne niebezpieczne narzdzia, uciekajce z miejsca zdarze-
nia, prbujce si ukry. Duy problem mog stanowi osoby z zaburzeniami psy-
chicznymi lub bdce pod wpywem rodkw odurzajcych, ktre czsto s agre-
sywne i nie wsppracuj z udzielajcym pomocy.

3. CAKOWITA LICZBA POSZKODOWANYCH.


Naley okreli liczb poszkodowanych, tak aby na miejsce zdarzenia przybya
odpowiednia liczba zespow ratownictwa medycznego. Trzeba sprawdzi, czy liczba
poszkodowanych odpowiada ocenie zdarzenia. Jeeli na miejscu zdarzenia s osoby
nieprzytomne, naley poszukiwa innych osb, ktre uczestniczyy w wypadku.

1
Wytyczne nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postpowania
policjantw na miejscu zdarzenia drogowego (Dz.Urz. KGP Nr 17, poz. 133), 3.
8
4. NIEZBDNY SPRZT/POTRZEBA DODATKOWYCH RODKW.
Podchodzc do miejsca zdarzenia, naley zabra ze sob sprzt ratunkowy,
aby oszczdzi czas na ewentualny powrt do pojazdu. Naley rozway, czy koniecz-
ne jest uycie specjalistycznego sprztu do wydobywania poszkodowanych, dodatko-
wych zespow ratownictwa medycznego i innych sub niezbdnych do bezpieczne-
go udzielania pomocy.

5. MECHANIZM URAZU.
Mechanizm urazu jest wanym elementem wstpnej selekcji poszkodowanych.
Znajomo mechanizmu urazu pozwala z duym prawdopodobiestwem przewidzie
zaistnienie obrae, ktrych przeoczenie moe mie katastrofalne skutki.
Naley oceni, czy uraz ma charakter:
1) uoglniony (powsta w wyniku np. wypadku samochodowego, upadku z wysokoci),
2) miejscowy (powsta w wyniku np. pchnicia noem w plecy, uderzenia kamieniem
w gow).
Istniej dwa podstawowe mechanizmy urazw:
1) tpe (jako wynik uderzenia tpym przedmiotem, np. kijem bejsbolowym),
2) penetrujce (jako wynik np. pchnicia noem, raenia pociskiem).

II. WSTPNA OCENA STANU POSZKODOWANEGO.


Celem tego dziaania jest ocena podstawowych parametrw yciowych sta-
nu poszkodowanego pod ktem zaburze stanowicych bezporednie zagroenie dla
ycia. Wane w tej ocenie jest oglne wraenie. Podchodzc do poszkodowane-
go, naley zwrci uwag na wiek, pe, oglny wygld, widoczn ci, pooenie
ciaa w stosunku do otaczajcych przedmiotw, zachowanie poszkodowanego czy
jest zorientowany co do miejsca i czasu, niespokojny lub ma inne zaburzenia aktyw-
noci widoczne bez badania, widoczne krwawienia. Spostrzeenia ratownika doty-
czce miejsca zdarzenia oraz mechanizmu urazu pozwol na prawidow i szybk
ocen stanu poszkodowanego oraz wykrycie istniejcych stanw zagroenia ycia.

1. SPRAWDZENIE STANU PRZYTOMNOCI.


Standardowa ocena stanu przytomnoci polega na nawizaniu kontaktu sow-
nego z poszkodowanym oraz sprawdzeniu jego reakcji na bodce zewntrzne. Podcho-
dzc do osoby, naley zapa j za barki i lekko potrzsajc, zada proste pytanie:
Halo, czy mnie Pan/Pani syszy?, a nastpnie poleci: Prosz otworzy oczy!
Oceny stanu wiadomoci naley dokona na podstawie skali AVPU lub PGBN.

Skala AVPU
A alert (osoba jest przytomna)
V voice (osoba reaguje na gos)
P pain (osoba reaguje na bodce blowe)
U unresponsive (osoba jest nieprzytomna, nie reaguje na adne bodce)

9
Skala PGBN
P osoba jest przytomna (od osoby, z ktr nawiemy kontakt, naley zebra
wywiad ratowniczy SAMPLE)
G reaguje na gos (osoba jest przytomna, ale spltana lub jest nieprzytomna, ale
w jaki sposb reaguje na sowa)
B reaguje na bl (osoba jest nieprzytomna, ale w jaki sposb reaguje na zadany
bodziec blowy)
N nieprzytomna (bez odruchu gardowego i kaszlowego)

Uwaga! Jeeli osoba jest nieprzytomna, natychmiast gono woaj o pomoc.

Jeeli w ocenie miejsca zdarzenia podejrzewamy, e osoba moe mie podej-


rzenie uszkodzenia szyjnego odcinka krgosupa, lub jeli istnieje podejrzenie urazu
powyej obojczykw naley swoje dziaania w ocenie stanu przytomnoci zmodyfi-
kowa. U takich osb zamiast potrzsania za barki naley natychmiast delikatnie, ale
stanowczo stabilizowa gow i szyj (w pozycji poredniej), a nastpnie na wyrane
polecenie ratownika druga osoba powinna przej gow i dalej j stabilizowa a do
momentu ostatecznej stabilizacji na desce ortopedycznej.

2. UDRONIENIE DRG ODDECHOWYCH.


Jeeli poszkodowany jest nieprzytomny, naley zawsze oceni drono drg
oddechowych. Objawy niedronoci drg oddechowych to bezdech, chrapanie, rze-
nia/bulgotanie, stridor wist krtaniowy. W przypadku niedronoci drg oddecho-
wych naley je natychmiast udroni poprzez wygarnicie cia obcych albo zastoso-
wanie bezprzyrzdowych lub przyrzdowych technik udraniania drg oddechowych.

Metody udraniania drg oddechowych


1. Bezprzyrzdowa za pomoc:
1) chwytu czoo-uchwa jest to najprostsza metoda pozwalajca na przywr-
cenie przepywu powietrza u nieprzytomnych poszkodowanych lecych na
wznak, u ktrych z powodu obnienia napicia miniowego dochodzi do cof-
nicia si uchwy. W konsekwencji tego podstawa jzyka opiera si na tylnej
cianie garda, co uniemoliwia swobodny przepyw powietrza. Ratownik jedn
rk powinien umieci na czole poszkodowanego, a drug na uchwie i delikat-
nie odgi gow do tyu (fot. 1),

10 Fot. 1. S. Roda
2) manewru wysunicia uchwy (rkoczyn Esmarcha) zalecany przy podejrze-
niu urazw krgosupa szyjnego; moe by wykonany u kadego poszkodowa-
nego. W czasie manewru uchwa ulega przesuniciu do przodu, co powoduje
zniesienie niedronoci wywoanej przez wiotkie podniebienie i nagoni. Ra-
townik umieszcza palce wskazujce i pozostae palce doni za ktem uchwy,
a kciuki na samej uchwie. Kciuki delikatnie otwieraj jam ustn, podczas gdy
pozostae palce wywieraj nacisk skierowany w gr i do przodu. W ten sposb
nastpuje czciowe przemieszczenie wyrostkw uchwowych w stawach skro-
niowo-uchwowych ku przodowi. To z kolei powoduje przesunicie uchwy i j-
zyka do przodu i otwarcie drg oddechowych (fot. 2).

Fot. 2. S. Roda

2. Przyrzdowa za pomoc:
1) rurki ustno-gardowej jej rola polega na zapobieganiu opadaniu jzyka i na-
goni do tyu, na tyln cian garda. Do najczciej wystpujcych powika
zalicza si urazy i krwawienia z bony luzowej nosa. Nie naley jej zakada
u poszkodowanych ze zamaniem twarzoczaszki lub krwiakami okularowymi.
Wielko rurki dobiera si na podstawie odlegoci midzy siekaczami i ktem
uchwy pacjenta.

Fot. 3. S. Roda 11
Technika zakadania rurki ustno-gardowej
1. Otworzy jam ustn ratowanego, sprawdzi, czy nie ma w niej cia obcych, i wpro-
wadzi rurk do jamy ustnej wypukoci po jzyku do miejsca poczenia pod-
niebienia mikkiego i twardego.

Fot. 4. S. Roda

2. Obrci rurk o 180.

Fot. 5. S. Roda

12
3. Wprowadzi j gbiej, a przyjmie waciw pozycj w jamie ustno-gardowej.

Fot. 6. S. Roda

4. Po wprowadzeniu rurki utrzymywa gow w odgiciu z uniesieniem uchwy.

Fot. 7. S. Roda

Uwaga! Jeeli rurka wywouje u poszkodowanego odruch wymiotny, naley j na-


tychmiast usun.

2) rurki nosowo-gardowej (fot. 8) jej rola polega na podtrzymywaniu jzyka,


tak aby nie opiera si o tyln cian garda. W ten sposb rurka nosowo-gar-
dowa pomaga utrzyma drono drg oddechowych. Rurka ta jest lepiej to-
lerowana przez chorych ni rurka ustno-gardowa, ponadto mona jej uywa
w przypadku zachowanego odruchu kaszlowego.

13
Technika zakadania rurki nosowo-gardowej
1. Sprawdzi drono prawego nozdrza.
2. Posmarowa rurk elem.
3. Lekko obrotowym ruchem prowadzi j pionowo w d, skonie citym kocem
skierowanym do przegrody nosowej, a do chwili, gdy mankiet rurki oprze si o noz-
drze.

Najwikszy rozmiar rurki powinien by taki, aby atwo przechodzi przez


nozdrza zewntrzne poszkodowanego. Jej rozmiar odpowiada mniej wicej rozmia-
rowi maego palca rki chorego. U dorosych uywa si rurek o wewntrznej red-
nicy 67 mm.

Fot. 8. S. Roda

3. OCENA PRAWIDOWEGO ODDECHU (WZROKIEM, SUCHEM I CZUCIEM).


Czas na ocen oddechu powinien wynosi nie duej ni 10 sekund.

Czsto oddychania

prawidowa nieprawidowa

dorosy 10 20/min <8 i >24/min

mae dziecko 1530/min <15 i >35/min

niemowl 2550/min <25 i >60/min

rdo: J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009

Uwaga! Po wstpnej ocenie stanu poszkodowanego naley natychmiast powiado-


mi zesp ratownictwa medycznego tel. 112.

14
Prawidowe przekazanie informacji subie ratunkowej powinno zawiera od-
powiedzi na takie pytania, jak:
gdzie doszo do zdarzenia? poniewa liczy si czas przybycia karetki na miejsce
wypadku, naley dokadnie je okreli: na terenie zabudowanym wystarczy poda
nazw ulicy, na terenie otwartym dobrze jest, gdy zgaszajcy umie wskaza mo-
liwo dojazdu na miejsce zdarzenia; precyzyjny opis miejsca wypadku zapobiega
bdzeniu i oszczdza czas,
co si wydarzyo? opisanie rodzaju objaww/zdarzenia pozwala przewidzie ura-
zy mogce wystpi u poszkodowanych,
ile osb jest poszkodowanych? informacja jest wana dla przeprowadzenia akcji
ratunkowej szybko, sprawnie i z odpowiednim sprztem ratunkowym,
jaki rodzaj zachorowania/obrae odniosa osoba? od tej informacji zalee
bdzie dobr rodkw transportu, jakimi osoba zostanie przewieziona z miejsca wy-
padku do szpitala; wane jest take podanie informacji co do stanu podstawowych
parametrw yciowych (wiadomo, oddech, krenie, cia),
kto zgasza? informacj naley poda w celu udokumentowania zdarzenia.

15
ALGORYTM OCENY WSTPNEJ

OGLNE WRAENIE
(wieku i pci osoby, pooenia ciaa, widocznych urazw, krwawie)

SPRAWD STAN PRZYTOMNOCI POSZKODOWANEGO


(wedug skali AVPU/PGBN)

Jeeli osoba jest nieprzytomna - woaj o pomoc.

OCE DRONO DRG ODDECHOWYCH


(pod ktem chrapania, bulgotania/rzenia, stridoru, ciszy)

W razie potrzeby zastosuj udronienie drg oddechowych rczne lub przyrzdowe.

OCE ODDECH
(wzrokiem, suchem, czuciem - czy jest obecny, jaka jest jego czstotliwo,
gboko, jaki jest wysiek oddechowy - przez 10 sekund)

OCE KRENIE
ttno - czstotliwo, miarowo
skra (kolor, wilgotno, ucieplenie, nawrt woniczkowy

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

16
3. SZYBKIE BADANIE URAZOWE
I BADANIE MIEJSCOWE

Ocena poszkodowanego za pomoc szybkiego badania urazowego i badania


miejscowego (patrz i wyczuj) ma na celu wykrycie wszystkich obrae stanowicych
zagroenie ycia. Badanie uzalenione jest od mechanizmu urazu i stanu poszkodowa-
nego i musi by wykonane po ocenie wstpnej. Usystematyzowanie badania od gowy
do stp gwarantuje, i nic nie zostanie pominite.

Kolejno badania
1. Gowa i szyja zwrci uwag na obraenia twarzy, siniaki, obrzk, rany penetru-
jce, wyciek z uszu/nosa.

Uwaga! Po zbadaniu szyi naley zaoy konierz unieruchamiajcy, jeeli istnieje


podejrzenie urazu jej okolicy.

2. Klatka piersiowa oceni ruchy ciany klatki piersiowej (czy s symetryczne lub pa-
radoksalne) oraz tor oddychania (czy ebra unosz si podczas wdechu); poszuka
oznak tpego urazu i otwartych ran oraz oznak bolesnoci, niestabilnoci i trzesz-
czenia podskrnego.
3. Brzuch bada pod ktem wzdcia, stuczenia powok, rany drcej, wytrzewie-
nia jelit, powikszenia obwodu brzucha; delikatnie obmaca, zwracajc uwag na
tkliwo i obron miniow.
4. Miednica sprawdzi, czy s znieksztacenia obrysw i rany drce; przez dotyk
i delikatne cinicie do wewntrz talerzy biodrowych zwrci uwag na tkliwo,
trzeszczenia lub niestabilno.
5. Badanie koczyn zaczynajc od ud, oceni, czy s deformacje, bolesno, niesta-
bilno, znieksztacenia, trzeszczenia i rany, a nastpnie przej do badania pod-
udzi i koczyn grnych.
6. Plecy i poladki zbada przed przeniesieniem rannego na desk ortopedyczn.

17
SCHEMAT BADANIA URAZOWEGO

BADANIE GOWY I SZYI


(po badaniu przy podejrzeniu urazu krgosupa
za konierz ortopedyczny)

BADANIE KLATKI PIERSIOWEJ

BADANIE BRZUCHA

BADANIE MIEDNICY

BADANIE KOCZYN DOLNYCH I GRNYCH

BADANIE PLECW I POLADKW

18
ALGORYTM DZIAANIA NA MIEJSCU ZDARZENIA

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

oce, czy jest bezpiecznie na miejscu zdarzenia


uyj rodkw ochrony osobistej
okrel liczb poszkodowanych
okrel potrzebn pomoc i/lub dodatkowy sprzt
ustal mechanizm zdarzenia

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY POSZKODOWANEGO


Zwr uwag na:
oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego - przy podejrzeniu urazu krgosupa
dokonaj stabilizacji gowy i szyi w pozycji poredniej
woaj o pomoc - jeeli jeste sam
drono drg oddechowych
oddech
krenie

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

MECHANIZM URAZU

uraz wielonarzdowy
uoglniony lub nieznany uraz miejscowy

WYKONAJ SZYBKIE BADANIE URAZOWE WYKONAJ BADANIE MIEJSCOWE

ZASTOSUJ WACIWE DZIAANIE RATOWNICZE W ZALENOCI OD OCENY URAZU

19
4.KRWOTOKI ZEWNTRZNE

Krwotok to wypyw krwi z uszkodzonych naczy krwiononych. Ze wzgldu na


rdo krwawienia mona wyrni trzy rodzaje krwawie:
ttnicze,
ylne,
woniczkowe.
Do krwotokw zewntrznych najczciej dochodzi w wyniku urazw przenika-
jcych. Urazy te najczciej spowodowane s ostrymi narzdziami, pociskami z broni
palnej, powstaj rwnie w wyniku wybuchw, np. podczas aktw terrorystycznych,
w ktrych bardzo czsto dochodzi do ran amputacyjnych, okaleczajcych i stanowi-
cych zagroenie ycia.

Zasady zaopatrywania ran


1. Upewnij si, e otoczenie jest bezpieczne.
2. Chro siebie i poszkodowanego przed kontaktem z krwi i innymi wydzielinami,
stosujc odpowiednie rodki kontroli zakae (np. rkawiczki).
3. Uspokj poszkodowanego. Wsppraca z niespokojn osob jest trudniejsza, a strach
zwiksza rzut serca i moe nasili krwawienie.
4. Unie zranion okolic powyej poziomu serca i podeprzyj j.
5. Odso ran, aby zbada jej rodzaj i lokalizacj.
6. Zastosuj bezporedni ucisk na ran.
7. Uywajc bandaa, za sterylny lub czysty opatrunek na ran. Naley go zao-
y wystarczajco ciasno, aby zatrzyma krwawienie, jednak nie na tyle ciasno,
aby ograniczy krenie.
8. Jeeli pierwszy opatrunek nie zapewnia kontroli krwawienia, po na nim drugi
opatrunek spowoduje to dodatkowe ucinicie rany.
9. Jeli krwawienie jest nasilone i nie udaje si go kontrolowa, naley rozway
ucinicie porednie, ktre ograniczy przepyw krwi do zranionej okolicy i utra-
t krwi z rany do momentu zaoenia opatrunku. Czste miejsca stosowania uci-
sku poredniego to:
ttnica ramienna przy ranach koczyny grnej,
ttnica udowa przy ranach koczyny dolnej,
ttnica skroniowa przy ranach owosionej skry gowy.
10. W przypadku powanego krwawienia niedajcego si kontrolowa metodami ucisku
bezporedniego i poredniego mona rozway zaoenie opaski uciskowej i opa-
trunkw hemostatycznych.

20
ALGORYTM POSTPOWANIA W KRWOTOKACH ZEWNTRZNYCH

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH


(pod ktem oglnego wraenia, stanu przytomnoci, dronoci drg oddechowych
oraz oceny oddechu i krenia)

W masywnym krwotoku kolejno dziaa mona zamieni na tak, jak:


ocena krenia i tamowanie krwotoku zewntrznego
ocena dronoci drg oddechowych
ocena oddechu

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(zwr uwag na objawy krwotoku i objawy wstrzsu, takie jak: zaburzenia wiadomoci,
przyspieszony i pytki oddech, przyspieszone i nitkowate ttno, blado i spocona skra)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

zastosuj bezporedni ucisk na ran


za opatrunek uciskowy, mocujc go bandaem
rozwa zaoenie opaski uciskowej na koczyn w krwotoku trudnym do opanowania
zastosuj opatrunki hemostatyczne
u poszkodowanego w pozycji zmniejszajcej krwotok
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

21
Opatrunki uciskowe
Opatrunek uciskowy OLAES (fot. 9) nakada si na mnogie urazy penetrujce
klatki piersiowej, wytrzewienia, amputacje i due rany. Skada si z kompresu z wy-
jaowionej gazy o gstej, nieregularnej strukturze; za jej porednictwem mona uzy-
ska ucisk dokadnie w miejscu, gdzie jest to potrzebne. Gaz mona owin kompre-
sem nieprzywierajcym do rany i cisn bandaem elastycznym w celu ochrony rany
przed zanieczyszczeniem i uzyskania precyzyjnego bezporedniego ucisku.
Opatrunek mona zastosowa do jednoczesnego zaopatrzenia zarwno rany
wlotowej, jak i wylotowej (wedug nowych wytycznych rany postrzaowe powinny by
zapakowane gaz, czyli do kanau powinna zosta wcinita gaza, aby ucisn krwa-
wice naczynie krwionone). Banda elastyczny ma rozmieszczone poprzecznie cien-
kie tamy typu rzep uniemoliwiajce przypadkowe rozwinicie si bandaa w czasie
jego stosowania. Tamy stabilizuj opatrunek rwnie po kocowym jego zamocowa-
niu. Wewntrz opatrunku OLAES znajduje si plastikowa folia, ktra suy jako opa-
trunek okluzyjny na rany postrzaowe klatki piersiowej oraz jako izolacja termiczna.

Fot. 9. www.prometheusmedical.co.uk

Opatrunek uciskowy EMS, typ izraelski, ma zastosowanie w tamowaniu krwa-


wie i opatrywaniu ran. Opatrunek ten czy w sobie rnorodne funkcje pierwszej
pomocy, takie jak: podstawowy opatrunek, zacisk, dodatkowy opatrunek wspomaga-
jcy, kolejna warstwa opatrunku oraz niezawodna aparatura zatrzaskowa do zabez-
pieczenia bandaa na miejscu. Wyposaony jest w klamr uatwiajc bandaowanie
(m.in. poprzez moliwo zmiany kierunku bandaowania) i dodatkowo wspomagajc
ucisk oraz zapink mocujc. Konstrukcja umoliwia zaoenie go jedn rk.

22
Etapy zakadania opatrunku izraelskiego
1. Aby osign bezporedni nacisk na miejsce wok rany, zawin elastyczny ban-
da, w ktrym umieszczona jest zapinka uciskowa.

Fot. 10. S. Roda

2. Przeoy banda przez zapink uciskow, a nastpnie zmieni kierunek bandao-


wania, co wytworzy bezporedni nacisk na miejsce krwawienia.

Fot. 11. S. Roda

23
Fot. 12. S. Roda

3. Po zmianie kierunku bandaowania owin banda wok miejsca rany. Na kocu


bandaa jest zapinka (haczykowata klamra), ktra umoliwi przymocowanie opa-
trunku, moe by te wykorzystana do wykonania dodatkowego ucisku.

Fot. 13. S. Roda

Wskazania do zastosowania opaski uciskowej


1. Brak kontroli krwawienia przy uyciu opatrunkw uciskowych.
2. Nasilone krwawienie z koczyny w obecnoci ktregokolwiek z poniszych:
koniecznoci zaopatrzenia drg oddechowych,
koniecznoci wspomagania oddychania,
wstrzsu,
koniecznoci innych pilnych interwencji lub oceny.
3. Liczne miejsca krwawienia.
4. Obecno ciaa obcego w ranie i nieustajce krwawienie z koczyny.
5. Sytuacja zagroenia ratownika lub niesprzyjajce czynniki otoczenia, np. ciemno.
6. Zdarzenia masowe, w ktrych priorytety udzielania pomocy s modyfikowane przez
liczb i/lub ciko obrae.

24
Staza taktyczna C-A-T (fot. 14) suy do tamowania krwotokw w sytuacji zra-
nienia koczyn z masywnym krwawieniem. Wykonana jest z tamy o szerokoci 4 cm,
na ktrej jest miejsce do zapisania godziny jej zaoenia. Moe by zaoona na ko-
czynie grnej i dolnej. Moliwe jest zaoenie jedn rk.

Fot. 14. www.medline.pl

Etapy zakadania stazy taktycznej c-a-t


1. Zaoon staz wstpnie nacign paskiem.

Fot. 15. S. Roda

25
2. Obracajc krpulcem, ostatecznie nacign staz.

Fot. 16. S. Roda

3. Zabezpieczy krpulec i zapisa godzin.

Fot. 17. S. Roda

Opatrunki hemostatyczne
Opatrunki hemostatyczne dziaaj miejscowo, wykorzystujc rne mechani-
zmy fizjologiczne w celu zatrzymania krwawienia zagraajcego yciu, gdy inne me-
tody okazuj si nieskuteczne.

Uwaga! Opatrunki hemostatyczne powinny by uywane w sytuacji, gdy konwen-


cjonalne metody tamowania krwawie okazuj si nieskuteczne.

Opatrunek CELOX to bardzo skuteczny granulat hemostatyczny, stosowany


w celu szybkiego zatrzymania intensywnego krwawienia, ktre moe prowadzi do
mierci. Preparat ten jest atwy w uyciu, niezwykle skuteczny (zatrzymuje wypyw
krwi w 30 sekund) oraz bezpieczny. Oferowany jest w trzech postaciach, umoliwiajc
ratownikom zastosowanie waciwego rodka do rnego rodzaju trudnych i gbokich
ran. Preparat nie wytwarza ciepa i nie grozi oparzeniem pacjenta bd ratownika.
26
Po naoeniu bezporednio na krwawic ran i dociniciu dodatnio naado-
wane granulki CELOX cz si z ujemnie naadowanymi komrkami krwi, tworzc kle-
isty pseudoskrzep, ktry blokuje przepyw krwi. Powstay w ten sposb skrzep dobrze
przylega do wilgotnej tkanki i zatyka miejsce wypywu krwi. CELOX nie inicjuje nor-
malnego procesu krzepnicia krwi, powoduje tylko zwizanie krwi, ktra bezpored-
nio styka si z tym preparatem. Nie wywouje take krzepnicia krwi jako reakcji na
wypyw, gdy mogoby to prowadzi do powstania skrzepu w pewnej odlegoci od na-
oonego preparatu.

Opatrunek CELOX GAUZE (fot. 18) to gaza w rolce powleczona preparatem he-
mostatycznym CELOX. Umoliwia atwe i precyzyjne wykonanie opatrunku i tamowanie
krwawie zwizanych z urazami. W przeciwiestwie do innych opatrunkw hemosta-
tycznych dziaa na krew zheparynizowan (dziaa niezalenie od czynnikw krzepnicia
krwi) oraz w warunkach hipotermii (CELOX dziaa nawet, kiedy temperatura krwi jest
poniej 18.5C). Nie powoduje reakcji egzotermicznych nie wytwarza adnego cie-
pa, nie powoduje poparze, nie przykleja si do rany.

Fot. 18. www.paramedyk24.pl

Opatrunek CELOX GRANULES (fot. 19) to wersja rodka hemostatycznego


w postaci granulatu hemostatycznego, ktry mona sypa bezporednio na ran. Opa-
trunek ten jest przeznaczony do tamowania zagraajcych yciu krwawie redniej
i duej intensywnoci. Posta granulek zapewnia prosty i szybki sposb kontrolowania
krwawienia oraz szczegln uyteczno w leczeniu skomplikowanych i gbokich ran.
W cigu kilku minut po nasypaniu rodka na rany tworzy si skrzep. Granulat tworzy
elow mas wzmacniajc skrzep. Masa elowa jest atwa do usunicia.

27
Fot. 19. www.medline.pl

Opatrunek CELOXA (fot. 20) wyposaony jest w aplikator, ktry pozwala na


uycie i umieszczenie Celoxu w trudno dostpnych miejscach i gbokich ranach o ma-
ym wietle (np. rany postrzaowe).

Fot. 20. www.paramedyk24.pl Fot. 21. www.cpr-savwers.com

Opatrunek QuikClot ASC+ (fot. 21) to granulki umieszczone w saszetce z gazy


(podstawowa wersja opatrunku to proszek wsypywany do rany). Dziki zastosowaniu
saszetki ACS+ opatrunek mona precyzyjnie umieci na ranie i atwo go zdj. Jest to
sterylny preparat produkowany z naturalnych materiaw dziaajcych jak selektywna
gbka. Jest chemicznie obojtny. Granulki, z ktrych jest stworzony QuikClot, absor-
buj wod. Absorpcja czstek wody powoduje szybk miejscow koagulacj i utwo-
rzenie skrzepu krwi. Doprowadzenie do homeostazy pomaga w stabilizacji pacjenta
i wydua okienko czasowe bezpiecznego oczekiwania na kompleksow pomoc.

Uwaga! Opatrunki hemostatyczne powinny by uywane tylko w sytuacji, gdy kon-


wencjonalne metody tamowania krwawie okazuj si nieskuteczne.

28
5.POSTPOWANIE Z CIAEM OBCYM W RANIE

ALGORYTM POSTPOWANIA Z CIAEM OBCYM W RANIE

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH


Zwr uwag na:
oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi chrapanie/bulgotanie)
oddech (czy jest przyspieszony, czy pytki)
krenie (czy ttno jest szybkie, czy skra jest chodna, spocona, blada; moe wystpi
krwotok nie do opanowania)

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(u kadego poszkodowanego z zaburzeniami wiadomoci)

U osb przytomnych mona wykona badanie miejscowe.

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

nie usuwaj ciaa obcego ani nie poruszaj nim


za opatrunek stabilizujco-mocujcy
zastosuj odpowiedni pozycj uoenia (w zalenoci od miejsca urazu)
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

29
6.URAZY CZASZKOWO-MZGOWE

Urazy gowy mog by otwarte lub zamknite, w zalenoci od tego, czy obiekt
powodujcy uraz uszkodzi czaszk.

Rodzaje zamania czaszki


linijne, tzw. szczelina
otwarte
wamania
z penetrujcym ciaem obcym

Objawy zamania podstawy czaszki


utrata przytomnoci o rnym czasie trwania
drgawki
krwawienie z nosa lub ucha
przejrzysty albo surowiczy pyn wyciekajcy z nosa lub ucha
obrzk i/lub przebarwienie za uchem objaw Battlea (fot. 22)

Fot. 22. J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009

obrzk i/lub przebarwienia wok obu oczu oczy szopa/krwiaki okularowe


(fot. 23)

30
Fot. 23. J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009

renice mog by zwone, rozszerzone lub nierwne (ryc. 1)

Ryc. 1. M. Jedynak

Rodzaje obraenia mzgu


a) wstrznienie (uraz powoduje krtkotrwae przerwanie funkcji neuronw)
b) stuczenie
c) krwawienie:
podpajczynwkowe kiedy krew dostaje si do przestrzeni podpajczynwko-
wej w wyniku urazu lub krwotoku samoistnego
wewntrzmzgowe kiedy krew dostaje si do tkanki mzgowej

31
Objawy wstrznienia mzgu
utrata przytomnoci o rnym czasie trwania, po ktrej zwykle dochodzi do pe-
nej wiadomoci, czasami wstrznienie moe przebiega bez utraty przytomnoci
spltanie
niepami okresu powstania urazu
krtkotrwae zaburzenia pamici krtkoterminowej (poszkodowany bdzie zadawa
po kilka razy te same pytania)
ble i zawroty gowy
dzwonienie w uszach
nudnoci

Objawy stuczenia mzgu


zaburzenia wiadomoci
spltanie
amnezja
nieadekwatne zachowanie a do utraty przytomnoci
osabienie
zaburzenia mowy
zmiany osobowoci (np. poszkodowany moe by agresywny)

Objawy krwawienia mzgu


bl gowy
wymioty
piczka
zaburzenia wiadomoci (krwawienie wewntrzmzgowe)

32
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZIE GOWY

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH

Zwr uwag na:


oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi chrapanie/bulgotanie)
oddech (czy jest przyspieszony, czy nieregularny)
krenie

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(u kadego poszkodowanego z zaburzeniami wiadomoci)

Zwr uwag na:


obraenia twarzy
siniaki
obrzki
rany penetrujce
wyciek z uszu, nosa

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

przy podejrzeniu urazu krgosupa dokonaj rcznej stabilizacji gowy i szyi


w przypadku rany gowy za opatrunek osaniajcy, nie stosujc nadmiernego
ucisku podczas tamowania krwawienia
nie hamuj wypywu krwi i pynu mzgowo-rdzeniowego z uszu, nosa
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

33
7.URAZY KLATKI PIERSIOWEJ

Do powanych obrae klatki piersiowej najczciej dochodzi w wyniku wypad-


kw komunikacyjnych, upadkw z wysokoci, ran postrzaowych, pchni ostrym na-
rzdziem oraz przygniece. Urazy klatki piersiowej mog by wynikiem urazw tpych
lub penetrujcych.

Objawy urazw klatki piersiowej


bl w klatce piersiowej
duszno
krwioplucie
sinica
niesymetryczne ruchy oddechowe
ruchy paradoksalne
stuczenie ciany klatki piersiowej
otwarte rany
niestabilno, tkliwo i trzeszczenia
objawy wstrzsu

Wiotka klatka piersiowa jest wynikiem zamania co najmniej trzech ssiednich


eber (gdy kade z nich jest zamane) co najmniej w dwch miejscach.

Fot. 24. S. Roda

34
ALGORYTM POSTPOWANIA W ODMIE OTWARTEJ

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH

Zwr uwag na:


oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi rzenie/bulgotanie)
oddech (czy jest przyspieszony, pytki, moe by wysikowy)
krenie (czy ttno jest szybkie, nitkowate, czy skra jest chodna, spocona, czy jest sinica)

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(klatka piersiowa niesymetryczna z ran penetrujc: podczas wchodzenia powietrza
sycha odgosy ssania, podczas wydostawania si powietrza wida bbelki)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

ran szybko zamknij w jakikolwiek moliwy sposb


za opatrunek szczelny z folii oklejony plastrem z trzech stron lub inny z mechanizmem
zastawkowym (okluzyjny)
u poszkodowanego w pozycji psiedzcej lub w pozycji bezpiecznej na stronie urazu
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

35
ALGORYTM POSTPOWANIA W WIOTKIEJ KLATCE PIERSIOWEJ

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH

Zwr uwag na:


oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi chrapanie/bulgotanie/rzenie)
oddech (czy jest pytki, oszczdzajcy, moe by bezdech)
krenie (czy ttno jest szybkie, nitkowate, czy skra jest chodna, spocona, czy jest sinica)

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(bl i niesymetryczna klatka piersiowa z ruchami paradoksalnymi po stronie urazu,
rana penetrujca, widoczne znieksztacenia i trzeszczenia nad zamanymi ebrami)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

pocztkowo wyamany fragment ustabilizuj rcznie, potem grubym opatrunkiem


z plastrem, obejmujc obie poowy klatki piersiowej
u poszkodowanego w pozycji na wznak
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

36
Opatrunki okluzyjne na klatk piersiow
Opatrunki okluzyjne (fot. 26) s przeznaczone do opatrywania penetracyj-
nych ran klatki piersiowej, stanowicych sytuacj zagraajc yciu wskutek moliwo-
ci powstania odmy prnej.

Fot. 25. S. Roda

Opatrunek ACS (Asherman Chest Seal) (fot. 27 i 28) skada si z pojedynczego


wentyla zastawkowego jednokierunkowego z silnym klejem. W zestawie jest gazik do
osuszenia miejsca naoenia opatrunku.

Fot. 26. S. Roda

37
Fot. 27. S. Roda

Opatrunek BCS (Bolin Chest Seal) (fot. 29 i 30) charakteryzuje si bardzo moc-
nym klejem elowym, dobrze przywierajcym do skry oraz pask potrjn zastawk
jednokierunkow. W zestawie znajduje si gaza do osuszenia miejsca naoenia opa-
trunku.

Fot. 28. S. Roda

Fot. 29. S. Roda


38
Opatrunek SAM Chest Seal (fot. 31) ma ksztat elipsy o duej powierzchni kry-
cia plastra z zaworem lub bez. W opakowaniu znajduj si dwa opatrunki widoczne
w noktowizji oraz gaza do osuszenia miejsca naoenia opatrunku.

Fot. 30. S. Roda

8.URAZY JAMY BRZUSZNEJ

Urazy brzucha dzieli si na tpe i przenikajce. Obraenia przenikajce to rany


postrzaowe i kute. Mechanizm urazu tpego to zgniecenie, ktre powoduje pknicie
narzdw miszowych lub rozerwanie narzdw jamistych.

Objawy urazu brzucha


nieprawidowe obrysy tuowia
stuczenia
otarcia naskrka
rany kute
wypadajce trzewia
zwikszenie obwodu brzucha
tkliwo
zwikszenie napicia miniowego (objawy wiadczce o znacznym krwawieniu we-
wntrznym)
przy obraeniach ledziony bl z tyu lewego barku
przy obraeniach wtroby bl z tyu prawego barku

Klatka piersiowa jest oddzielona od jamy brzusznej jedynie przepon, dlatego


naley zwrci uwag na obraenia klatki piersiowej.

39
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZACH JAMY BRZUSZNEJ

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH


Zwr uwag na:
oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi chrapanie/bulgotanie)
oddech (czy jest przyspieszony, szybki)
krenie (czy ttno jest szybkie, nitkowate, czy skra jest chodna, spocona, czy jest sinica)

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(zwr uwag na siniaki, rany penetrujce, wytrzewienie, tkliwo, zwikszony obwd
brzucha, zwikszone napicie miniowe)

krwawienie
wytrzewienie
zewntrzne lub wewntrzne

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY


w przypadku krwawienia za opatrunek za opatrunek z gazy zwilonej wod
osaniajcy lub 0,9% NaCl
w przypadku krwotoku za opatrunek za na gaz foli plastikow lub
uciskowy aluminiow
widocznych trzewi nie wpychaj w ran

u poszkodowanego na wznak z nogami zgitymi w stawach kolanowych (zawsze


po wykluczeniu urazu krgosupa i miednicy)
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych
40
Kolejno dziaa
1. Odsoni ran brzucha, usun odzie.

Fot. 31. S. Roda

2. Pokry ran sterylnym opatrunkiem nasczonym 0.9% NaCl.

Fot. 32. S. Roda

3. Wilgotn gaz nakry sterylnym opatrunkiem okluzyjnym, aby zapobiec wysuszeniu


opatrunku i trzewi.

41
Fot. 33. S. Roda

4. Poszkodowanego uoy w pozycji z ugiciem biodrowo-kolanowym.

Fot. 34. S. Roda

9.URAZY MIEDNICY

Zamania miednicy s stosunkowo rzadkie, jednak zasuguj na uwag ze wzgl-


du na specyficzne wymagania zwizane z ich unieruchomieniem oraz prawdopodobie-
stwo cikiej niestabilnoci wywoanej krwotokiem wewntrznym. Stabilizacja miejsca
urazu skutecznie moe zahamowa krwawienie, poniewa pozwala na formowanie si
skrzepu i ogranicza potencjaln przestrze gromadzenia si krwi w obrbie miednicy.

42
Objawy zamania miednicy
silny bl w okolicy miednicy
niestabilna miednica
wzmoone napicie mini brzucha
objawy wstrzsu hipowolemicznego

Unieruchomienie miednicy za pomoc pasa SAM

Fot. 35. J. E. Campbell (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Support,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2009

Fot. 36. S. Roda

Unieruchomienie miednicy za pomoc chust trjktnych

Fot. 37. S. Roda


43
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZIE MIEDNICY

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH


Zwr uwag na:
oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego
drono drg oddechowych
oddech
krenie

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(miednica niestabilna, tkliwa, bolesna)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

dokonaj okrnej stabilizacji miednicy przy uyciu np. pasw miednicznych


okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych
poszkodowanego nie ukadaj na sztywne nosze za pomoc metody przetaczania na bok

44
10.URAZY KRGOSUPA

Do urazw krgosupa dochodzi najczciej w wyniku:


wypadkw komunikacyjnych z du prdkoci,
upadkw z wysokoci wikszej ni trzykrotny wzrost chorego,
skokw do wody,
urazw przenikajcych w okolicy krgosupa.
Do urazw uszkodzenia rdzenia krgowego dochodzi najczciej w mechanizmie:
urazu tpego powyej obojczykw,
skoku do wody,
wypadku komunikacyjnego,
upadku,
pchnicia noem lub innej rany przenikajcej w pobliu krgosupa,
postrzau lub wybuchu powodujcego obraenia okolicy tuowia.

Objawy uszkodzenia krgosupa


bl w plecach
tkliwo wzdu przebiegu krgosupa
bl przy poruszaniu
wyrane znieksztacenie lub rany plecw
poraenia i niedowady
parestezje (mrowienie i pieczenie skry)

Objawy uszkodzenia rdzenia krgowego


bl szyi i plecw oraz bl krgosupa podczas ruchu
wyrane znieksztacenie obrysw krgosupa
zaburzenia czucia (drtwienie i mrowienie)
niedowad lub poraenie wiotkie
utrata kontroli nad zwieraczami (pcherz moczowy i odbytnica)

Stabilizacja krgosupa jest wskazana u ofiary urazu, ktrego mechanizm mg


spowodowa obraenia krgosupa, speniajce jedno z poniszych kryteriw:
wystpowanie zaburze wiadomoci,
wspistnienie bolesnego urazu (np. zamanie dugiej koci koczyny),
stwierdzone ubytki neurologiczne,
bl lub tkliwo krgosupa.
W kadym przypadku, w ktrym mechanizm urazu moe wskazywa na uraz
krgosupa, naley dokona jego unieruchomienia ju przy ocenie wstpnej. Do poszko-
dowanego podchodzimy z przodu (twarz w twarz), aby nie odwrci gowy w celu zo-
baczenia ratownika. Gow natychmiast powinien przej drugi ratownik, ktry delikat-
nie, ale stanowczo stabilizuje gow i szyj w pozycji poredniej. Jeeli szyja lub gowa
nie znajduj si w osi ciaa poszkodowanego lub s skrcone, a poszkodowany zgasza
bl przy prbie wyprostowania, naley wykona unieruchomienie w pozycji zastanej.
Sposoby unieruchomienia krgosupa to:
1) rczna stabilizacja krgosupa szyjnego,
2) zaoenie konierza ortopedycznego,
3) uoenie poszkodowanego na desk ortopedyczn.

45
ALGORYTM POSTPOWANIA W URAZIE KRGOSUPA

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH


Zwr uwag na:
oglne wraenie (przy podejrzeniu urazu dokonaj rcznej stabilizacji krgosupa
w pozycji poredniej)
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi chrapanie/bulgotanie)
oddech
krenie

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

MECHANIZM URAZU

nieznany osoba reaguje na bl prawdopodobnie


osoba nieprzytomna lub tkliwo okolicy krgosupa uszkodzenie krgosupa

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(po badaniu gowy i szyi za konierz unieruchamiajcy, ustabilizuj gow i szyj)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

stabilizuj krgosup przy uyciu np. konierzy szyjnych, deski ortopedycznej, stabilizatorw
gowy, pasw
u poszkodowanego na desce ortopedycznej za pomoc techniki przetaczania na bok
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

46
Rczna stabilizacja krgosupa szyjnego polega na tym, e ratownik ukada
rce w taki sposb, aby stabilizowa szyj poszkodowanego w osi dugiej krgosupa
(fot. 38 i 39). Unieruchomienie rczne moe zwolni tylko wtedy, gdy poszkodowany
zosta unieruchomiony na sztywnych noszach zaopatrzonych w odpowiednie urzdze-
nia stabilizujce.

Fot. 38. S. Roda

Fot. 39. S. Roda

Zaoenie konierza ortopedycznego nie zapewnia penego unieruchomienia


krgosupa, jednak pomaga ograniczy ruchy gowy. Bardzo due znaczenie ma do-
br odpowiedniego rozmiaru konierza. Poza doborem rozmiaru naley rwnie za-
dba o prawidowe zapicie konierza konierz zbyt luny nie ogranicza ruchw go-
wy i szyi, a konierz zapity zbyt ciasno moe uciska naczynia ylne. Konierz moe
by zaoony jedynie po uoeniu gowy w pozycji neutralnej. Jeeli nie jest moliwe
uoenie gowy w pozycji neutralnej, to naley stabilizowa gow w pozycji zasta-
nej. Stabilizacj poszkodowanego przy podejrzeniu urazu krgosupa z zaoonym ko-
nierzem ortopedycznym przedstawia fot. 40.

47
Fot. 40. S. Roda

Etapy zaoenia konierza ortopedycznego


1. Usun ubranie i inne elementy garderoby, ktre mog powodowa niedokadne
przyleganie konierza konierz zakada si bezporednio na skr.
2. Dobra odpowiedni rozmiar konierza dla poszkodowanego palcami mierzy si
odlego od szczytw ramion do kta uchwy w neutralnym uoeniu gowy. Licz-
b palcw, ktra mieci si w tej przestrzeni, naley porwna ze znacznikami na
konierzu szyjnym (konierze rnych firm maj rne znaczniki).
3. Upewni si, czy oznaczenia rozmiarw znajdujce si po obu stronach wycicia
tchawicznego s ustawione w tym samym pooeniu.
4. Wsun delikatnie konierz i zablokowa w ustawionym pooeniu.

Uwaga! Zaoenie konierza nie zwalnia z dalszej rcznej stabilizacji.

Poszkodowanego z urazem krgosupa ukada si na desk ortopedyczn


za pomoc techniki przetaczania na bok, ktra ogranicza ruchy ciaa poszkodowa-
nego do minimum. Technika przetaczania zakada, e krgosup wraz z gow i mied-
nic stanowi jedn cao. Tej techniki nie stosujemy u poszkodowanych z niestabil-
n miednic.
Kobiety ciarne po 20. tygodniu ciy zawsze naley przewozi w przechyle
2030 na lewy bok, tak aby ciarna macica nie uciskaa na y gwn doln.

48
Etapy uoenia poszkodowanego na desk ortopedyczn
1. Pierwszy ratownik utrzymuje stabilizacj szyi w pozycji neutralnej.

Fot. 41. S. Roda

2. Desk ortopedyczn ukada si po jednej stronie poszkodowanego.

Fot. 42. S. Roda

49
3. Kolejnych dwch ratownikw klka po drugiej stronie poszkodowanego i delikatnie
przetacza go na bok na swoj stron.

Fot. 43. S. Roda

4. Po przetoczeniu poszkodowanego na bok naley zbada mu plecy i poladki.

Fot. 44. S. Roda

50
5. Jeeli jest czwarty ratownik, to podkada i podtrzymuje desk za poszkodowanym
pod ktem 3045 i na polecenie pierwszego ratownika wszyscy przetaczaj po-
szkodowanego na desk.

Fot. 45. S. Roda

Fot. 46. S. Roda

11.URAZY KOCZYN

Najistotniejszymi urazami ukadu ruchu w zakresie koczyn s zamania oraz


zwichnicia i skrcenia staww. Urazy te mog by zamknite lub otwarte zaley
to od tego, czy jednoczenie doszo do przerwania cigoci skry (jest ono widoczne
i wie si z krwawieniem zewntrznym).

51
Objawy zamania koci
bl
obrzk
zmiana zabarwienia skry
nienaturalne uoenie koczyny
nienaturalna ruchomo koczyny
wyczuwalne lub syszalne tarcie odamw kostnych
przy zamaniach otwartych krwotok zewntrzny
w ranie widoczne odamy kostne

Objawy skrcenia stawu


bl nasilajcy si przy ruchu
obrzk stawu
czciowe ograniczenie ruchomoci

Objawy zwichnicia stawu


silny bl w stawie nawet w spoczynku, nasilajcy si przy najmniejszej prbie zmia-
ny uoenia koczyny
nienaturalne wygicie koczyny w stawie
bardzo znaczne ograniczenie ruchu
przymusowe uoenie

Zasady unieruchamiania koczyn


1. Uwidoczni uszkodzon koczyn, odzie przeci i zdj.
2. Przed podjciem dziaania sprawdzi czucie i ruchomo koczyny, np. poprosi
przytomnego poszkodowanego, aby porusza palcami stopy lub rki.
3. Jeli koczyna jest ustawiona ktowo i nie wyczuwa si ttna na obwodzie, zasto-
sowa delikatny wycig, prbujc j wyprostowa do pozycji zblionej do pozycji
anatomicznej (sia cignca nie moe przekracza 5 kg).
4. Jeli napotka si opr, naley unieruchomi koczyn w pozycji zastanej; unieru-
chomienie powinno by mocne, lecz niezbyt ciasne.
5. Przy zakadaniu unika przykrywania palcw, s one przydatne w czasie oceny
ukrwienia i unerwienia po zaoeniu unieruchomienia.
6. Koczyny unieruchamia si w pozycji funkcjonalnej; jest to pozycja swobodnego
uoenia koczyny zdrowej:
1) koczyna grna: rka wzdu osi ciaa, w rotacji wewntrznej okoo 90 (przed-
rami uoone na brzuchu),
2) koczyna dolna nieznaczne zgicie w stawie biodrowym i kolanowym, udo
i podudzie w rotacji poredniej lub swobodnej.
7. Na otwarte rany przed unieruchomieniem zaoy jaowy opatrunek.
8. Zastosowa unieruchomienie prowizoryczne albo profesjonalne za pomoc szyn.
9. Nie umieszcza pod skr wystajcych fragmentw kostnych.
10. Szyny zakada si po stronie przeciwnej do rany, aby unikn ryzyka martwicy sk-
ry spowodowanej uciskiem.
11. Podczas zakadania szyny naley podtrzymywa bliszy i dystalny odcinek uszko-
dzonej koczyny.
12. Unieruchomienie powinno obejmowa jednoczenie co najmniej dwa ssiadujce
stawy poniej i powyej podejrzewanego miejsca urazu (zasada Potta).

52
ALGORYTM POSTPOWANIA W ZAMANIACH KOCZYN

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH


Zwr uwag na:
oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego
drono drg oddechowych
oddech
krenie

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE


(zwr uwag na obrzk, znieksztacenie, niestabilno, zaburzenia czucia i ruchomoci)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

sprawd czucie i ruchomo koczyny


dokonaj unieruchomienia koczyny
na otwarte rany za opatrunek osonowy
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

KOCZYNA GRNA KOCZYNA DOLNA

zastosuj unieruchomienie koczyny, mocujc zastosuj unieruchomienie koczyny, mocujc


j do tuowia za pomoc unieruchomienia j np. do drugiej za pomoc unieruchomienia
prowizorycznego lub profesjonalnych szyn prowizorycznego lub profesjonalnych szyn

53
Sposoby unieruchomienia koczyny
1. Zakadanie temblaka z chusty trjktnej na koczyn grn.

Fot. 47. S. Roda Fot. 48. S. Roda

2. Unieruchomienie za pomoc szyny Kramera.

Fot. 49. www.nopex.com.pl

Fot. 50. S. Roda


54
3. Unieruchomienie za pomoc szyny prniowej.

Fot. 51. S. Roda

4. Unieruchomienie za pomoc szyny Sam Splint zalet szyn jest wyjtkowa rno-
rodno zastosowa i potencjalna moliwo uycia do unieruchomienia dowolnej
koci.

Fot. 52. www.medyczny.pl

5. Unieruchomienie z wykorzystaniem zdrowej koczyny za pomoc tzw. semki.

Fot. 53. S. Roda

55
Fot. 54. S. Roda

12.OPARZENIA

Oparzenia to uszkodzenia tkanek, do ktrych dochodzi w wyniku dziaania


czynnikw:
1) termicznych:
powstajce w wyniku dziaania ognia,
powstajce w wyniku dziaania gorcego pynu,
powstajce w wyniku dziaania gorcej pary wodnej,
2) elektrycznych,
3) chemicznych,
4) radiacyjnych.
Oparzenia mog prowadzi do martwicy tkanek i utraty pynw ustrojowych
wskutek zwikszonej przepuszczalnoci naczy, co moe by przyczyn wstrzsu hi-
powolemicznego.

Stopnie oparze
I skra czerwona, bolca, sucha bez pcherzy
II skra czerwona z biaymi plamami, bolesna z sczcym si pcherzem
III skra perowobiaa i/lub zwglona o wygldzie przezroczystym lub pergami-
nowym, sucha, wystpuje brak czucia i blu

56
Powierzchnia oparze na podstawie reguy dziewitek
u osoby dorosej, starszego dziecka i niemowlcia

Ryc. 2. M. Jedynak

W oparzeniach stosuje si specjalistyczny elowy opatrunek oparzeniowy


(fot. 55 i 56).

Fot. 55. S. Roda

Fot. 56. S. Roda


57
ALGORYTM POSTPOWANIA W OPARZENIACH

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH

Zwr uwag na:


oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego
drono drg oddechowych
oddech (czy jest stridor, kaszel)
krenie

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE

zwr uwag na oparzenia gowy, twarzy, przypalone wosy przedsionka


jamy nosowej i brwi
oce rozlego i gboko rany oparzeniowej (na podstawie jej wygldu)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY


zdejmij lun odzie i biuteri
schod ran oparzeniow, polewajc ran wod przez 1-2 minuty
za suchy, jaowy opatrunek lub zastosuj opatrunek hydroelowy
substancje chemiczne sypkie przed spukaniem dokadnie zetrzyj/zdrap
rodki chemiczne obficie pucz wod przez 15 minut
zabezpiecz substancj chemiczn
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu hipowolemicznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

58
13. WSTRZS HIPOWOLEMICZNY

Mianem wstrzsu hipowolemicznego okrela si proces, ktry rozpoczyna si od


urazu i kolejno obejmuje wane yciowo ukady i narzdy, w ktrych dochodzi do zabu-
rze perfuzji niedostatecznej poday tlenu, elektrolitw, glukozy i pynw do tkanek.
Hipowolemia u ofiar wypadkw najczciej bywa nastpstwem masywnego
krwotoku zewntrznego lub wewntrznego najczciej do jamy brzusznej i miedni-
cy (rzadziej do klatki piersiowej) z utrat krwi sigajc wielu litrw. Jeli utrata krwi
przekroczy jedn trzeci objtoci krwi krcej (u dorosego mczyzny o masie cia-
a 7080 kg jest to okoo 1500ml), rozwija si wstrzs hipowolemiczny. Dalsza utra-
ta przekraczajca 50proc. objtoci krwi krcej prowadzi do utraty przytomnoci.
Aby perfuzja tkanek bya prawidowa, musz zosta spenione cztery warunki:
1. Sprawny system naczy krwiononych, ktre dostarczaj utlenowan krew.
2. Odpowiednia wymiana gazowa w pucach zapewniajca przechodzenie tlenu do
krwi: utlenowanie.
3. Prawidowa objto pynw krcych w naczyniach.
4. Sprawne serce.

Objawy wstrzsu hipowolemicznego


osabienie i zawroty gowy
wzmoone pragnienie
blado skry
wilgotna skra
przyspieszenie oddechu
osabione ttno na obwodzie: ttno nitkowate
zaburzenia wiadomoci (spltanie, niepokj, agresywno, piczka)
zatrzymanie krenia

Poszkodowanych we wstrzsie hipowolemicznym mona podzieli na dwie ka-


tegorie:
1) u ktrych mona zatamowa krwawienie, np. obraenia koczyny,
2) u ktrych nie da si go zatrzyma, np. krwotok wewntrzny.

Fot. 57. S. Roda


59
ALGORYTM POSTPOWANIA WE WSTRZSIE HIPOWOLEMICZNYM

OCE MIEJSCE ZDARZENIA

DOKONAJ WSTPNEJ OCENY FUNKCJI YCIOWYCH

Zwr uwag na:


oglne wraenie
stan przytomnoci poszkodowanego (mog wystpowa zaburzenia wiadomoci)
drono drg oddechowych (moe wystpi chrapanie/bulgotanie)
oddech (czy jest przyspieszony, pytki)
krenie (czy ttno jest szybkie, nitkowate, czy skra jest chodna, wilgotna, blada;
moe wystpi krwotok nie do opanowania)

WEZWIJ ZESP RATOWNICTWA MEDYCZNEGO


(tel. 112)

PRZEPROWAD SZYBKIE BADANIE URAZOWE

Zwr uwag na okolic:


klatki piersiowej (mog wystpowa cechy urazu penetrujcego lub stuczenia)
brzucha (moe by tkliwy, twardy ze zwikszonym obwodem)
miednicy (moe by bolesna lub niestabilna)
koczyn (moe wystpowa krwotok lub zamanie obu koci udowych)

UDZIEL PIERWSZEJ POMOCY

zatamuj krwawienie zewntrzne


w przypadku krwotoku z koczyn u poszkodowanego w pozycji przeciwwstrzsowej
udziel poszkodowanemu wsparcia psychicznego
okryj poszkodowanego kocem termicznym
kontroluj funkcje yciowe pod ktem objaww wstrzsu krwotocznego do czasu
przyjazdu sub ratunkowych

60
14.POSTPOWANIE PO EKSPOZYCJI NA KREW
POTENCJALNIE ZAKAON WIRUSEM HIV, HCV, HBV

Zapobieganie zakaeniu WZW typu BiC oraz wirusem HIV


Oglne zasady
1. Naley zdawa sobie spraw z zagroe zwizanych z zakaeniem WZW typu B i C
oraz wirusem HIV. Ratownik powinien zna etiologi, objawy epidemiologii i drogi
rozprzestrzeniania si tych chorb.
2. Nie wolno dopuci, by otwarte lub sczce rany ratownika miay kontakt ze skao-
n krwi.
3. Naley my rutynowo rce przed kontaktem i po kontakcie z rannym. Mona stoso-
wa pyny do dezynfekcji rk.
4. Naley zaszczepi si przeciwko WZW typu B.

Ochrona osobista podczas kontaktu z chorym


1. Naoy rkawiczki, jeli spodziewamy si kontaktu z krwi lub innymi pynami.
2. W przypadku naraenia na kontakt z du iloci krwi lub pynw ustrojowych na-
ley w miar moliwoci korzysta z masek, okularw, ochronnych (np. w czasie
odbierania porodu, przy duych urazach).

Uwaga! Nie zaleca si wykonywania bezporedniej wentylacji metod ustausta.


Naley uywa maski twarzowej.

Postpowanie z przedmiotami skaonymi krwi


lub pynami ustrojowymi
1. Sprzt jednorazowego uytku skaony krwi (maski, rkawice, rurki do udraniania
drg oddechowych) naley woy do szczelnej plastikowej torby.
2. Torba z zawartoci sprztu skaonego krwi powinna by przekazana jako odpad
medyczny do zniszczenia.

61
ALGORYTM POSTPOWANIA PO EKSPOZYCJI NA KREW

POTENCJALNIE ZAKAON WIRUSEM HIV, HCV, HBV

BRAK RYZYKA POSTPOWANIE

kontakt osoby z wydzielinami przemy skr wod z mydem


osoby poszkodowanej i/lub preparatem dezynfekujcym
- skra nieuszkodzona

RYZYKO ZWIKSZONE POSTPOWANIE

naruszenie cigoci skry (zakucie, nie tamowa krwawienia


zadrapanie, skaleczenie) dugo (2-3 minuty) przemywa skr
tamowanie krwawie biec wod, a nastpnie wod
bezprzyrzdowe podjcie resuscytacji z mydem i/lub preparatem
dezynfekujcym
bony luzowe jamy ustnej, nosa,
spojwek przepuka kilka minut
czyst wod
oczy puka kilkakrotnie wod przy
otwartych powiekach
zaoy jaowy opatrunek
zgosi si do waciwej terytorialnie
placwki ochrony zdrowia, z ktr
podpisana jest umowa na profilaktyk
poekspozycyjn
kady przypadek ekspozycji zawodo-
wej naley traktowa jako szczeglny
wypadek, ktry trzeba zgosi bezpo-
redniemu przeoonemu, oraz
sporzdzi dokumentacj dotyczc
zdarzenia

62
WYKAZ ALGORYTMW

Algorytm oceny wstpnej 16


Schemat badania urazowego 18
Algorytm dziaania na miejscu zdarzenia 19
Algorytm postpowania w krwotokach zewntrznych 21
Algorytm postpowania z ciaem obcym w ranie 29
Algorytm postpowania w urazie gowy 33
Algorytm postpowania w odmie otwartej 35
Algorytm postpowania w wiotkiej klatce piersiowej 36
Algorytm postpowania w urazach jamy brzusznej 40
Algorytm postpowania w urazie miednicy 44
Algorytm postpowania w urazie krgosupa 46
Algorytm postpowania w zamaniach koczyn 53
Algorytm postpowania w oparzeniach 58
Algorytm postpowania we wstrzsie hipowolemicznym 60
Algorytm postpowania po ekspozycji na krew potencjalnie zakaon wirusem HIV,
HCV, HBV 62

63
BIBLIOGRAFIA

Wytyczne nr 3 Komendanta Gwnego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postpowania po-
licjantw na miejscu zdarzenia drogowego (Dz.Urz. KGP Nr 17, poz. 133).

Wytyczne resuscytacji 2010, Polska Rada Resuscytacji, Krakw 2010.

Algorytm postpowania poekspozycyjnego w przypadku moliwoci zakaenia krwiopochodne-


go pracownikw podlegych MSW, Gwny Inspektor Sanitarny MSW, Warszawa 2012.

Andres J. (red.), Pierwsza pomoc i resuscytacja kreniowo-oddechowa, Krakw 2006.


Buchfelder M., Buchfelder A., Podrcznik pierwszej pomocy, Warszawa 2011.
Campbell J. E. (red.), Ratownictwo przedszpitalne w urazach, International Trauma Life Sup-
port, Medycyna Praktyczna, Krakw 2009.
Ciekiewicz J. (red.), Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych, Wrocaw 2005.
Jakubaszko J. (red.), ABC postpowania w urazach, Wrocaw 2003.
Jakubaszko J. (red.), Ratownik medyczny, Wrocaw 2003.
Smerek J. (red.), Diagnostyka i postpowanie w ratownictwie medycznym, Wrocaw 2013.
Zawadzki A. (red.), Medycyna ratunkowa i katastrof, Warszawa 2011.

www.cpr-savwers.com, dostp: 25.09.2014.


www.medline.pl, dostp: 25.09.2014.
www.medyczny.pl, dostp: 25.09.2014.
www.nopex.com.pl, dostp: 25.09.2014.
www.paramedyk24.pl, dostp: 25.09.2014.
www.prometheusmedical.co.uk, dostp: 25.09.2014.

64

You might also like