ZASADY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY

NA MIEJSCU WYPADKU

Sytuacje grone dla ycia mog by rne: wypadek samochodowy z

jednym lub wieloma poszkodowanymi, upadek z drabiny, wypadek w le
wentylowanej w nocy azience, cakowity i nieoczekiwany zawa serca, prace w
szambie, zatrucia. W kadej z tych sytuacji, jak rwnie w innych, tu nie
wymienionych, naley pamita o kolejnoci podejmowanych dziaa i
zasadach udzielania pierwszej pomocy.

Ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca wypadku

Oceniajc sytuacj, naley zadba najpierw i przede wszystkim o wasne

bezpieczestwo, a nastpnie o bezpieczestwo poszkodowanego i osb
postronnych. Istotnym elementem wstpnego postpowania jest ustalenie, czy
istnieje czynnik powodujcy zdarzenie lub katastrof, a wic stwierdzenie, co si
stao.
Do najgroniejszych nale czynniki o dugotrwaym dziaaniu. Takie
czynniki, jak ogie, gaz czy trujce pyny s aktywne do czasu
zneutralizowania. Ich dziaanie stwarza konieczno pilnej ewakuacja
poszkodowanych z miejsca zdarzenia. Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu
niebezpieczestwa, naley zabezpieczy odpowiednio miejsce wypadku,
korzystajc z pomocy innych osb.
Ocena stanu poszkodowanego

Gdy na miejscu wypadku s poszkodowani lub doszo do nagego

zachorowania, naley podj czynnoci zwizane z ocen stanu
poszkodowanych, na ktre skadaj si:
ocena przytomnoci (wiadomoci)
ocena dronoci drg oddechowych
ocena obecnoci lub braku oddychania
ocena akcji serca i wydolnoci krenia
ocena obrae ciaa poszkodowanego.
Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwa duej ni 3 minuty,
optymalnie od 1 do 1.5 minuty. Ma ona na celu wykrycie podstawowych
przyczyn ewentualnego zagroenia ycia i daje moliwo dokonania selekcji
poszkodowanych na osoby wymagajce pomocy natychmiast oraz te, ktrym
pomoc moe by udzielona nieco pniej. Ocen mona przerwa tylko w celu
zapewnienia dronoci drg oddechowych lub podjcia czynnoci ratujcych
ycie.

9
 Ocena przytomnoci

Jeli poszkodowany nie reaguje na gos i delikatne potrzsanie, naley

uzna, e jest nieprzytomny. Gdy reaguje na gos, naley wydawa mu proste
polecenia, np. nakoni, by sprbowa cisn rk lub zmruy oczy. Czasami
poszkodowany nie reaguje sownie, ale jest w stanie wykona proste polecenia.

Ocena dronoci drg oddechowych

W czasie udzielania pomocy naley tak postpowa, aby drogi

oddechowe byy drone, a wic: rozpi uciskajce ubranie, sprawdzi jam
ustn i usun ciaa obce (cukierki, gum do ucia, resztki pokarmu, wybite
zby, protez zbow) oraz odgi gow i podcign uchw. Naley
sprbowa wycign ciaa obce z jamy ustnej, nie ruszajc przy tym gow
poszkodowanego i nie uciskajc drg oddechowych. Take poszkodowany
przytomny moe mie w jamie ustnej ciao obce. Naley wtedy prosi go o
wyplucie wszystkiego z jamy ustnej. U poszkodowanego lecego na wznak
dochodzi do zapadania si jzyka i blokowania drg oddechowych.

Ocena oddychania

Oceniajc drono drg oddechowych, naley do 10 sekund obserwowa

oznaki oddychania, wsuchiwa si w nie i stara si je wyczu oraz:
obserwowa ruchy klatki piersiowej
nasuchiwa przy ustach odgosw wydawanych przy oddychaniu
stara si wyczu wydychane powietrze swoim policzkiem.

Ocena krenia krwi

Ocena krenia krwi polega na 10-sekundowej kontroli ttna. Jeli ttno

jest wyczuwalne, naley sprawdzi, czy:
jest szybkie, normalne czy wolne
jest dobrze czy trudno wyczuwalne
jest miarowe czy niemiarowe.

Zarwno ttno przytomnego, jak i nieprzytomnego jest najlepiej

wyczuwalne na ttnicy szyjnej, gdy jest ona wiksza od ttnicy promieniowej
na wysokoci nadgarstka. Oceny akcji serca i krenia dokonuje si przez

10
bezporednie osuchanie uchem okolicy sercowej na klatce piersiowej oraz
ocen ttna na ttnicy szyjnej lub, w uzasadnionych przypadkach, gdy jest to
jedyne miejsce dostpne, na ttnicy promieniowej.

Ocena obrae caego ciaa

Kolejnym elementem oceny jest zbadanie caego ciaa poszkodowanego

(od czubka gowy do maego palca u nogi), gwnie w poszukiwaniu takich
urazw, jak rany, zamania i zwichnicia.
U nieprzytomnych wszystkie czynnoci zwizane z ocen naley
wykonywa bardzo delikatnie. Najwaniejsze i najczstsze miejsca urazw to:
gowa, odcinek szyjny krgosupa, obojczyki, stawy ramienne, koci
przedramion, ebra, miednica, koci udowe, kolana, koci goleni oraz stawy
skokowe.
Naley oceni odcinek szyjny krgosupa, ktry moe by uszkodzony. W
uzasadnionych przypadkach, np. po upadku z wysokoci, takiego uszkodzenia
mona si spodziewa. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny a ocena
uszkodzenia niepewna, naley postpowa z nim tak, jakby mia uszkodzony
krgosup. Osoba przytomna w razie uszkodzenia krgosupa bdzie zgasza
bl w szyi lub innym miejscu krgosupa i nie bdzie moga swobodnie
porusza gow lub koczynami z powodu ich niedowadu. Mog take wystpi
zaburzenia czucia na skrze koczyn.
W czasie dugiego oczekiwania na pomoc kwalifikowan naley ponawia
co kilka minut ocen przytomnoci, oddychania i ttna.
Wezwanie pomocy

Wzywanie pomocy jest drugim ogniwem acucha ratunku. Powany stan

poszkodowanego oznacza konieczno jak najszybszego wezwania sub
medycznych (tel. 999) lub powiadomienia o zaistniaym wypadku, bezporednio
po zdarzeniu, odpowiednich osb. Z punktu widzenia zasad udzielania
pierwszej pomocy, naley wzywa pomoc tak, aby poszkodowany nie pozosta
bez opieki. Jeli ratownik jest sam z poszkodowanym, musi gono woa o
pomoc, zwracajc jednoczenie uwag na stan poszkodowanego. Istotne jest
te, aby meldunek o zaistniaym wypadku zawiera zwiz i dokadn
informacj na temat:
miejsca zdarzenia
rodzaju uszkodze
przebiegu wydarze
liczby poszkodowanych

11
 zakresu udzielonej pierwszej pomocy
wzywajcego pomoc.
System organizacji ratownictwa w Polsce zakada rwno sub
ratowniczych, takich jak: stra poarna, policja czy pogotowie ratunkowe. Do
wypadkw, w ktrych s poszkodowani, naley wzywa pogotowie ratunkowe
(999), a w przypadku katastrof w pierwszej kolejnoci powinna by wzywana
stra poarna (998), ktra szybciej i skuteczniej wezwie pozostae suby
ratownicze. Jako meldunku ma bezporedni wpyw na jako pomocy z
zewntrz, zwaszcza w pierwszej chwili.

Waciwa pierwsza pomoc

Po wykonaniu doranych czynnoci ratujcych ycie i wezwaniu pomocy

naley kontynuowa udzielanie pierwszej pomocy. Czynnoci te maj na celu
przede wszystkim stworzenie warunkw do uniknicia dalszych uszkodze
ciaa, blu i pniejszych powika, a take przygotowanie poszkodowanego do
transportu.
Jeli istnieje podejrzenie uszkodzenia odcinka szyjnego krgosupa,
naley postpowa szczeglnie ostronie i nie doprowadza do gwatownych i
zbyt obszernych przemieszcze gowy w czasie kontroli i udraniania drg
oddechowych. Gow poszkodowanego naley unieruchomi i tak oczekiwa
nadejcia pomocy kwalifikowanej.
Pozostae czynnoci ratownicze to zaopatrzenie zama, zwichni i
urazw powierzchownych, czyli ran. Te urazy, z pozoru mniej grone ni na
przykad zawa minia sercowego, pozostawione bez zaopatrzenia mog
doprowadzi bardzo szybko do cikiego i gronego dla ycia powikania, jakim
jest wstrzs, a w konsekwencji do mierci poszkodowanego. Tak wic,
udzielanie pierwszej pomocy jest wane w kadym przypadku. Szczegowe
zasady postpowania przy rnych urazach zostan opisane w odpowiednich
rozdziaach.

Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy

Niezalenie od rodzaju wypadku, naley postpowa zgodnie z zasadami

udzielania pierwszej pomocy.

Jeli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj si go

uspokoi. Zbierz odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a
jeli poszkodowany jest zdezorientowany, opisz krtko sytuacj, w ktrej si

12
znalaz. Mw poszkodowanemu, co w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go,
czy chce, aby kto zosta powiadomiony o wypadku. Jeli poszkodowany jest
nieprzytomny, take mw do niego, gdy moe nastpi chwilowy powrt
przytomnoci.

Wysuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Moe martwi si

materialnymi szkodami, moe chce kogo powiadomi o wypadku? Traktuj
powanie pytania i wypowiedzi poszkodowanego.

Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeli jest przytomny.

Jego stan moe si byskawicznie zmieni. Ponadto poszkodowany czsto
czuje si bezradny i bezsilny. Jeli jest wicej osb poszkodowanych,
zaangauj wiadkw wypadku i osoby postronne do udzielania pomocy.
Najlepiej, gdy kadym poszkodowanym zajmie si jedna osoba. Moesz odej
od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

Nie przeno poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenie go

tylko wtedy, gdy dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraa jego lub
twojemu yciu, np. w razie zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

Poszkodowany powinien wykonywa jak najmniej ruchw. Nie ruszaj

go, jeli to nie jest konieczne. Kady ruch to utrata energii i wiksze zuycie
tlenu. Takie narzdy, jak mzg, serce, puca czy nerki w chwili wypadku
potrzebuj wicej tlenu ni zwykle.

Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego blu, np. sprawdzajc,

czy moe chodzi. Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejcia kwalifikowanej
pomocy. Zwykle osoba przytomna przyjmuje pozycj najwygodniejsz lub
sprawiajc najmniej blu. Nie przekonuj jej, e powinna zmieni t pozycj.

Chro poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedzc lub

lec na ziemi bez ruchu, poszkodowany szybko traci ciepo. Przykryj go
ubraniem, kocem lub specjaln foli. Pamitaj, aby w czasie upau chocia
gowa poszkodowanego znajdowaa si w cieniu.

Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy

o to bardzo prosi. Poszkodowany w wyniku powanego wypadku moe
zwymiotowa pokarm lub napj. Niebezpieczestwo polega na tym, e
wymiociny mog dosta si do drg oddechowych. Ponadto nakarmienie i
napojenie poszkodowanego moe przeszkodzi w dalszych czynnociach
ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.

13
 Zagroenia dla ratownika

Ratujc ycie innej osobie, ratownik sam moe narazi si na rnego

rodzaju niebezpieczestwa. Najczciej s to zagroenia zewntrzne, wsplne
dla poszkodowanego i ratownika, jak: ogie, gaz, prd elektryczny czy trujce
pyny. Spowodoway one zy stan poszkodowanego lub s dodatkowym
niebezpiecznym czynnikiem zagroenia ycia lub zdrowia. Ratownik,
wkraczajc na scen zdarze, musi mie wiadomo ich istnienia i
odpowiednio do zagroenia postpowa. W sytuacjach szczeglnie
niebezpiecznych ratownik nie powinien dziaa bez odpowiedniego
zabezpieczenia, bez odpowiednich narzdzi ratowniczych i, co najwaniejsze,
bez umiejtnoci ich stosowania. W gospodarstwie wiejskim, gdzie zagroenie
wypadkami jest szczeglnie due, powinny znajdowa si podstawowe, gwnie
przeciwpoarowe, narzdzia i rodki ratownicze.
Innym rodzajem zagroenia jest moliwo zakaenia si w czasie
kontaktu z poszkodowanym. Niebezpieczny moe by kontakt z jego krwi,
lin, moczem i wymiocinami. Mona unikn takiego kontaktu, stosujc
gumowe rkawiczki. S one wystarczajcym zabezpieczeniem przed infekcj
wirusem HIV czy WZW. W zwizku z tym, e wiedza na temat HIV i AIDS jest w
naszym spoeczestwie maa, celowe wydaje si przedstawienie kilku istotnych
informacji na ten temat.
W 1981 r. w Stanach Zjednoczonych rozpoznano pierwsze przypadki
choroby, nazwanej pniej zespoem nabytego upoledzenia odpornoci
(AIDS). Od tego czasu zachoroway miliony mieszkacw ponad 170 krajw
wiata, a dziesitki milionw ulego zakaeniu wirusem HIV. AIDS jest skutkiem
zakaenia tym wirusem. Od momentu zakaenia do rozwoju choroby upywa
rednio 10 lat. Jak dotd, AIDS jest chorob nieuleczaln, a nad szczepionk
zapobiegajc zakaeniu HIV cigle trwaj prace.
Zakaenie wirusem moe nastpi przez:
stosunek seksualny z zakaon osob
krew i jej pochodne przetoczenie zakaonej krwi, stosowanie
niesterylnych narzdzi medycznych i niemedycznych, np. igie i
strzykawek
wydzieliny i wydaliny czowieka (jeli zawieraj krew)
przeniesienie wirusa z ustroju matki na pd.
Owady nie przenosz wirusa HIV.

14
 Zestaw opatrunkowy i apteczka

W kadym domu powinien znajdowa si zestaw opatrunkowy i domowa

apteczka, zawierajca jedynie te leki, ktre zostay aktualnie przepisane
domownikom przez lekarza.
Podstawowe elementy zestawu opatrunkowego to:
gaza opatrunkowa wyjaowiona 3 szt. (konfekcjonowana fabrycznie)
kodofix specjalna, silnie rozcigliwa siateczka w ksztacie rury. Suy
do wykonywania opatrunkw wszelkiego rodzaju i zastpuje klasyczny
banda. Nie stosuje si go jedynie na tuowiu. Jest szybki i wygodny w
uyciu, nie wymaga uczenia si specjalnych technik bandaowania
po kilka odcinkw maych i duych
chusty trjktne z folii 4 szt. i chusty trjktne pcienne 2 szt.
Chusty trjktne su gwnie do unieruchamiania zama i zwichni;
mona je rwnie stosowa do wykonywania opatrunkw
bandae pcienne, do opatrunkw uciskowych i opatrywania ran z
ciaem obcym 2 szt.
bandae elastyczne 2 szt.
plastry i przylepce z gaz po kilka sztuk fabrycznie
konfekcjonowanych
opatrunki osobiste 2 szt.
sterylne krople do pukania oczu
woda utleniona
jodyna
noyczki
skalpel jednorazowy
agrafki
folia izotermiczna ma wszechstronne zastosowanie, stosuje si j
gwnie do okrywania ciaa poszkodowanego (dziaanie
przeciwwstrzsowe)
rkawiczki gumowe
gotowe opatrunki (zestawy) na oparzenia.

PODSTAWOWE PODTRZYMYWANIE YCIA (PP)

Termin: podstawowe podtrzymywanie ycia (w skrcie: PP) odnosi si

do utrzymania u poszkodowanego dronoci drg oddechowych, wspomagania
oddychania i krenia krwi bez uycia innego sprztu ni prosta foliowa

15
maseczka ochronna. Szansa przeycia po zatrzymaniu krenia jest tym
wiksza, im szybciej rozpocznie si ratowanie poszkodowanego.

PP obejmuje nastpujce elementy:

ocen wstpn stanu poszkodowanego
utrzymanie dronoci drg oddechowych
wentylacj puc poszkodowanego wydychanym przez ratownika
powietrzem (sztuczne oddychanie)
uciskanie klatki piersiowej (masa serca).
Kombinacj tych czterech elementw nazywa si te czsto resuscytacj
kreniowo-oddechow. Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji
puc i krenia krwi do czasu usunicia przyczyn zatrzymania krenia krwi. S
to wic czynnoci podtrzymujce ycie, aczkolwiek zdarza si, e s
wystarczajce do usunicia przyczyny zatrzymania krenia krwi i pozwalaj na
pene przywrcenie ycia.
Zatrzymanie krenia na 3 4 minuty zazwyczaj prowadzi do
nieodwracalnego uszkodzenia mzgu. Naley wic pooy nacisk na szybkie
rozpoczcie akcji przez ratownika, ktry bez namysu powinien postpowa
zgodnie z zalecan sekwencj czynnoci, opisan w dalszej czci tego
rozdziau.
Wdmuchiwanie powietrza (wentylacja wydychanym przez ratownika
powietrzem, oddychanie usta usta) jest od wczesnych lat 60. akceptowan
technik. Wykazano, e objto powietrza wynoszca 700 1000 cm3 (gdy do
wentylacji nie uywa si tlenu) wystarcza do zapewnienia dostatecznej
wentylacji puc dorosego czowieka.
Drugim ogniwem acucha przeycia jest uzyskanie dostpu do
kwalifikowanej pomocy medycznej w wyniku wezwania pomocy. Zaleca si, aby
w przypadku zatrzymania oddychania i krenia krwi u osoby dorosej, ratownik
najpierw wzywa pomoc nawet, gdy zajmie mu to troch czasu a potem
wykonywa czynnoci zwizane z PP.

16
 Ocena przytomny plan dziaania A
1
przytomnoci oce obraenia ciaa
co jaki czas sprawdzaj przytomno
zapewnij pomoc, jeli jest wymagana

nieprzytomny
plan dziaania B
u poszkodowanego w pozycji bocznej
jeli oddycha
wezwij pomoc
wezwij pomoc!

plan dziaania C
brak oddech zastpczy (10 wdmuchni)
udronij drogi odde oddechu wezwij pomoc
2
chowe obecne ttno
3 kontynuuj oddech zastpczy
oce oddychanie
4
oce ttno

plan dziaania D
brak ttna wezwij pomoc
5
rozpocznij PP

Postpowanie w zakresie PP:

1
potrznij delikatnie poszkodowanym, krzyknij;
2
odchyl gow, wysu uchw;
3
patrz, suchaj, wyczuwaj;
4
oznaki krenia oceniaj przez 10 sekund;
5
uciskaj 100 razy na minut w stosunku 15 ucini do 2 wdmuchni, gdy wykonujesz
PP sam lub w 2 osoby.

W kadym przypadku zatrzymania oddychania i krenia krwi u dziecka, a

take u dorosego, ktry uton, naley przez 1 minut wykonywa sztuczne
oddychanie i uciskanie klatki piersiowej, a nastpnie wzywa pomoc, co moe
wiza si z koniecznoci odejcia od poszkodowanego. Istotne jest, aby
udzieli mu pomocy tak szybko, jak tylko jest to moliwe. Kiedy jest wicej
ratownikw, jeden powinien rozpocz PP, drugi i po pomoc. Samotny
ratownik sam musi podj decyzj co do kolejnoci dziaa.
Uwagi dotyczce ratowania dorosych
Sztuczne oddychanie:
tylko niewielki opr powinien by odczuwany podczas wykonywania
sztucznego oddychania metod usta usta; kade wdmuchnicie
powinno trwa okoo 2 sekund
jeli bdziesz wykonywa sztuczne oddychanie zbyt szybko, to opr
bdzie wikszy i mniej powietrza dostanie si do puc

17
 objtoci powietrza w pucach powinna wynie okoo 700 1000 ml,
aby byo widoczne uniesienie mostka
poczekaj, a klatka piersiowa zupenie opadnie podczas wydechu
zanim ponownie wdmuchniesz powietrze
powinno to zaj okoo 2 4 sekund; kade powtrzenie 10
wdmuchni zajmie okoo 40 60 sekund
dokadny czas wydechu nie jest okrelony; poczekaj a klatka piersiowa
opadnie sama i dopiero wtedy wykonaj nastpne wdmuchnicie.

Uciskanie klatki piersiowej masa serca:

jest istotne, eby poczy wentylowanie z uciskaniem klatki piersiowej
w celu odpowiedniego dotlenienia sztucznie wzbudzonej do krenia
krwi
u nieprzytomnej dorosej osoby powiniene stara si uciska 4 5 cm
w d i dziaa tylko tak si, ktra do tego wystarcza
czsto ucini powinna wynosi 100 na minut
cay czas naley dziaa sta, kontrolowan i pionowo skierowan si.
Przypadkowe bd brutalne postpowanie jest niebezpieczne. U ludzi
starszych ebra s mniej elastyczne i w trakcie uciskania klatki
piersiowej moe doj do ich zamania jeli ratownik wyczuje pod
palcami chrupnicie, musi uciska klatk piersiow delikatniej
staraj si tyle samo czasu powici na fazy ucisku i zwolnienia
jako e szansa na powrt samodzielnej, efektywnej akcji serca po
zastosowaniu wszystkich sposobw podtrzymywania czynnoci
yciowych (PP) bez stosowania innych zaawansowanych technik (w
tym defibrylacji) nie jest dua, nie powinno si traci czasu na dalsze
sprawdzanie ttna. Jeeli jednak poszkodowany wykona jaki ruch lub
nabierze gwatownie powietrze, sprawd ttno na ttnicy szyjnej nie
tra na to wicej ni 5 sekund. W innym przypadku nie przerywaj akcji
ratunkowej.

Zachynicie

okrelany jako zachynicie. Ciaem obcym moe by rwnie pyn. Po

wcigniciu do drg oddechowych ciaa obcego, poszkodowany gwatownie
Stan, w ktrym ciao obce zamiast do przeyku przedostanie si do krtani lub
tchawicy, jest prbuje wcign powietrze uruchamiajc wszystkie minie
oddechowe, i ma uczucie duszenia si. Skra twarzy sinieje, poszkodowany
jest niespokojny, przeraony, pokrywa si potem, ma przypieszon akcj

18
serca. Przy cakowitym zatkaniu drg oddechowych dochodzi do bezdechu,
zatrzymania akcji serca i, jeli poszkodowanemu nie zostanie udzielona pomoc,
do zgonu.
Jak z tego wynika, szybka pomoc jest w wypadku zachynicia
ratowaniem ycia. Wniknicie ciaa obcego do drg oddechowych zwykle
wyzwala odruch kaszlu, ktry czsto umoliwia wykrztuszenie ciaa obcego.
Gdy poszkodowany jest w stanie wykonywa ograniczone wdechy i
wydechy naley silnie uderza go w plecy midzy opatkami.
Gdy takie postpowanie nie przynosi skutku, naley zastosowa tzw.
manewr Heimlicha:
ratujcy staje z tyu za poszkodowanym
obejmuje go oburcz za brzuch, w okolicy midzy ppkiem i wyrostkiem
mieczykowatym
nagym, mocnym ruchem przyciska poszkodowanego kilka razy do
siebie, powodujc gwatowne ucinicie przepony
w czasie ucisku dodatkowo umieszcza zwinite pici w doku
podsercowym poszkodowanego.
Opisane postpowanie powoduje gwatowny, krtkotrway, bierny wydech,
podczas ktrego ciao obce moe zosta wycinite z drg oddechowych.
Gdy poszkodowany traci przytomno i przewraca si, naley mocno i
gwatownie uciska jego brzuch w kierunku klatki piersiowej, a nastpnie
mocno, gwatownie, uciska mostek. Jeli i to nie pomaga, naley rozpocz
sztuczne oddychanie.
Mae dzieci s bardzo ciekawe i chcc wszystkiego sprbowa, wkadaj
do jamy ustnej rne przedmioty. W takich przypadkach ciao obce moe utkwi
w drogach oddechowych. Niemowl przestaje oddycha, paka, wydawa
odgosy. Konieczna jest wtedy natychmiastowa pomoc. Jeli drogi oddechowe
nie zostan w cigu kilku minut udronione, niemowl straci przytomno i
moe doj do mierci z powodu braku tlenu. W niektrych przypadkach ciao
obce, znajdujce si w tchawicy lub nawet w pucach, nie powoduje adnej
blokady oddychania. Jednak taki przedmiot zawsze stanowi pewne zagroenie
dla zdrowia niemowlcia i dlatego bezwzgldnie naley zgosi si do lekarza.
W razie zachynicia u niemowl na brzuchu na rce, w taki
sposb, by gowa bya niej od reszty ciaa. Brod przytrzymuj doni. Uderz
szybko 5 razy w miejsce midzy opatkami niemowlcia.
Gdy to nie pomaga, woln rk po na plecach niemowlcia. Doni
podtrzymuj gwk. Obr dziecko na rkach tak, aby leao na plecach.
Gwka powinna znale si niej ni reszta ciaa. Dwoma palcami ucinij 5
razy klatk piersiow niemowlcia w okolicach mostka, a gdy to nie pomaga,

19
wdmuchnij powietrze jak przy sztucznym oddychaniu. Jeli zobaczysz ciao
obce w ustach niemowlcia, usu je.
Techniki tu omwione s bardzo niebezpieczne, wic stosuj je tylko wtedy,
gdy ycie niemowlcia jest zagroone. Jeli niemowl jeszcze oddycha, wezwij
lekarza, ale nie zostawiaj go samego.

ZABURZENIA PRZYTOMNOCI

Przytomno jest to zdolno czowieka do kontaktu z otoczeniem.

Powszechnie stosuje si dwa kryteria stanu wiadomoci: przytomno i
nieprzytomno.
Poszkodowani z zaburzeniami przytomnoci s szczeglnie naraeni na
dodatkowe uszkodzenia ciaa w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce
zdarza si, e reaguj na bodce zewntrzne nieadekwatne do sytuacji lub z
duym opnieniem i s niezorientowani co do miejsca i przebiegu zdarzenia.
Stan ten moe przej w pen wiadomo lub w stan nieprzytomnoci. Tak
zachowuj si poszkodowani w stanach przedwstrzsowych i zawau minia
sercowego, pod wpywem dziaania trucizn oraz bdcy w duym napiciu
emocjonalnym (osoby, ktre ulegy panice itd.).
Bezporednie przyczyny utraty przytomnoci mog by rne:
uraz gowy z ran skry lub bez
brak tlenu w powietrzu
zatkanie drg oddechowych (ciao obce)
saby przepyw krwi przez mzg: krwotoki, zawa minia sercowego,
spadek cinienia krwi omdlenie
choroby: cukrzyca, piczka wtrobowa, piczka nerkowa
zatrucia
padaczka
poraenie prdem
wylew krwi do mzgu udar mzgu
nadmierne ochodzenie
nadmierne gorco, udar cieplny.

Ocena przytomnoci jest prosta i powinna trwa praktycznie przez cay

czas przebywania z poszkodowanym. Wstpna ocena polega na wydaniu kilku
polece i zadaniu paru pyta: otwrz oczy, jak si nazywasz?, gdzie
mieszkasz?, gdzie si znajdujesz?, na co chorujesz?, oraz ocenie reakcji na

20
bodce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrzsanie ramienia. Nie wolno
uderza poszkodowanego w twarz, szczypa ani polewa wod!
W przypadku zdezorientowania poszkodowanego naley postpowa
zgodnie z zasadami udzielania pierwszej pomocy i co jaki czas zwraca
baczn uwag na ewentualne pogorszenie si lub polepszenie stanu zdrowia.
Poszkodowanych takich naley otoczy szczegln opiek, gdy, jak zostao to
ju wczeniej zasygnalizowane, mog oni ulec dalszym urazom, na przykad w
czasie ewakuacji.
Jeli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe
sprawdzenie oddychania i ttna. Jedynym prawidowym postpowaniem
ratownika w stosunku do osoby nieprzytomnej, u ktrej stwierdzi czynno
oddechow oraz ttno, jest w wikszoci przypadkw zastosowanie pozycji
bocznej ustalonej. U osb nieprzytomnych, u ktrych oddychania i ttna nie
stwierdza si, naley rozpocz podtrzymywanie czynnoci yciowych (PP).
Trzeba przy tym pamita, e nieprzytomni reaguj na bodce blowe tak samo
jak przytomni i brutalne postpowanie dodatkowo pogarsza ich stan.

Zawa serca
Pojawienie si bardzo silnego, piekcego blu za mostkiem,
promieniujcego do uchwy, lewego ramienia, rki, plecw lub brzucha, moe
wiadczy o zawale serca (jeli bl nie nasila si po wysiku lecz przy gbszym
oddychaniu, to nie jest on objawem zawau). Dodatkowymi objawami mog by:
niepokj, uczucie lku, poty. Jeli chory ma przy sobie leki, mona mu je poda
chory sam wie, jak. Charakterystyczne natomiast jest to, e mimo
zastosowania lekw bl nie ustpuje, nasila si, doczaj si nudnoci,
duszno, a zdarza si, e i utrata przytomnoci.
Postpowanie:
wezwij pomoc
u chorego w wygodnej pozycji najlepiej psiedzcej
jeli chory jest przytomny i ma nitrogliceryn, podaj mu j pod jzyk;
moesz poda mu take tabletk aspiryny
rozepnij czci garderoby krpujce szyj i klatk piersiow
zapewnij dostp wieego powietrza
nie wpadaj w panik twoje zdenerwowanie udziela si choremu, ktry
jest wystarczajco przestraszony.

ZATRUCIA

21
 Mechanizm dziaania substancji toksycznych

Osoby naraone na dziaanie substancji szkodliwych, stosowanych w

rolnictwie, nale do dwch grup. Grupa pierwsza to pracownicy stykajcy si z
tymi rodkami w czasie ich produkcji, przygotowania do uycia, magazynowania
lub stosowania. Grupa druga to ci, ktrzy wchodz w kontakt z tymi rodkami
przypadkowo, w wyniku ich niewaciwego przechowywania, wejcia na opylony
teren lub wskutek spoywania skaonych pokarmw. Zatrucia w gospodarstwach
indywidualnych bardzo czsto dotycz rwnie rodzin rolnikw, w tym dzieci.
Znajomo podstawowych zagroe, zwizanych z naraeniem na substancje
chemiczne stosowane w rolnictwie, oraz zasad postpowania z tymi substancjami
jest podstaw skutecznych dziaa profilaktycznych podejmowanych w celu
zmniejszenia liczby zatru.
Zatrucia s wynikiem wchonicia do organizmu zwizkw chemicznych,
ktre mog midzy innymi zaburza procesy metaboliczne. Substancje
chemiczne przedostaj si do organizmu rnymi drogami: przez puca, ukad
pokarmowy lub skr. Objawy dziaania toksycznego substancji pojawiaj si
najszybciej w przypadku dostania si substancji do organizmu przez drogi
oddechowe, co jest spowodowane pominiciem wtroby gwnego narzdu
przemian metabolicznych (biotransformacji). Po przyjciu substancji doustnie,
objawy zatrucia wystpuj w rnym czasie, od 30 minut do kilku godzin od
poknicia, a po wchoniciu przez skr po kilku lub kilkunastu godzinach.
Ustalenie, czy poszkodowany jest pod wpywem dziaania toksycznych
substancji chemicznych nie jest atwe.

Zagroenie dla ycia i zdrowia w ostrych zatruciach zaley od:

sposobu dziaania chemicznej substancji toksycznej i rodzaju rodka
dawki lub stenia w powietrzu rodowiska pracy
czasu trwania naraenia
drogi wchonicia trucizny.

Szansa uratowania ycia i zdrowia osoby zatrutej zaley w duym

stopniu od jakoci i szybkoci udzielenia pierwszej pomocy, a wic od:
znajomoci sposobu dziaania substancji toksycznej
umiejtnoci prawidowego zachowania si poszkodowanego i osb z
jego otoczenia w chwili wypadku
umiejtnoci udzielenia pierwszej pomocy
zapewnienia fachowej pomocy lekarskiej.
Do oceny skutkw ostrego dziaania toksycznego substancji chemicznej

22
oraz ustalenia zasad postpowania przy udzielaniu pierwszej pomocy
najbardziej przydatna jest znajomo mechanizmu dziaania substancji
chemicznej.

Dziaanie narkotyczne charakterystyczne s zaburzenia pracy mzgu.

Pobudzenie (euforia, niepokj itd.) wystpuje na og po naraeniu na dziaanie
substancji o steniu zblionym do wartoci najwyszego dopuszczalnego
stenia chwilowego (NDSCh). Natomiast w przypadku bardzo duych ste,
bliskich steniom miertelnym, moe wystpi zahamowanie czynnoci
mzgu, ktrego skutkiem jest poraenie orodkw wanych dla ycia:
oddychania (z zaburzeniami i zatrzymaniem oddychania) oraz krenia (z
zaburzeniami akcji serca, spadkiem cinienia ttniczego krwi, zapaci,
zatrzymaniem akcji serca). Oba te mechanizmy prowadz do zejcia
miertelnego.

Dziaanie duszce odczucie utrudnionego oddychania wynika z braku

tlenu, spowodowanego niedronoci drg oddechowych, zaburzeniami
czynnoci puc oraz zaburzeniami w transporcie tlenu przez hemoglobin lub
zaburzeniami oddychania tkankowego. Niedrono drg oddechowych moe
by nastpstwem obrzku krtani lub skurczu oskrzeli wskutek dziaania
substancji silnie dranicych lub uczulajcych, a take niedronoci oskrzeli,
spowodowanej zachyniciem si pynem z jamy ustnej, garda i odka (np. w
czasie wymiotw). Zaburzenia czynnoci tkanki pucnej, tj. oskrzelikw i
pcherzykw pucnych, prowadz do obrzku puc.

Dziaanie rce oparzenie chemiczne jest najczciej wywoane

dziaaniem:
zasad, powodujcych martwic rozpywn tkanek naraonych na
bezporedni kontakt z tymi zwizkami, tj. skry, bon luzowych jamy nosowo-
gardowej, przeyku, odka oraz oczu. Szczeglnie niebezpieczna jest gboka
penetracja zasady i uszkodzenie ssiadujcych tkanek i narzdw (np.
zniszczenie przeyku powoduje penetracj do rdpiersia, przebicie ciany
odka penetracj do jamy otrzewnej, a uszkodzenie rogwki prowadzi do
zniszczenia caej gaki ocznej)
kwasw, powodujcych martwic koagulacyjn, tj. oparzenia
chemiczne ograniczone do powierzchownych warstw tkanek, naraonych na
bezporedni kontakt z kwasami. Od rozlegoci oparzenia skry i stopnia
uszkodzenia zaley zagroenie ycia. Lokalizacja zmian bliznowatych,
powstaych po wyleczeniu oparze, moe by przyczyn trwaych uszkodze
(ograniczenia ruchomoci w obrbie koczyn, niedomykalnoci powiek po

23
oparzeniu skry twarzy, zwenia przeyku po zatruciu drog pokarmow) i
powodowa konieczno operacji chirurgicznych.
Skutkiem dziaania toksycznego substancji mog by take zmiany w
narzdach i ukadach: w wtrobie, nerkach, ukadzie nerwowym, pucach,
ukadzie krwiotwrczym. Zmiany te mog ujawni si z opnieniem w stosunku
do dziaania narkotycznego, duszcego czy rcego. Objawy wystpuj po kilku
lub kilkunastu godzinach, a niekiedy po kilku lub kilkunastu dniach.

Postpowanie w przypadku zatru

Pierwsze objawy zatrucia mog by odczuwane przez osob naraon

i(lub) widoczne dla osb z jej otoczenia. Najczstszymi objawami zatrucia s:
bl gowy
biegunka
wymioty
ble brzucha
zaburzenia widzenia
zaburzenia oddychania
zdezorientowanie
utrata przytomnoci
duszno.

Postpowanie pocztkowe, po rozpoznaniu objaww, polega na:

przerwaniu naraenia
utrzymaniu lub przywrceniu podstawowych funkcji yciowych
zahamowaniu wchaniania substancji toksycznej do organizmu
eliminacji substancji z organizmu lub zahamowaniu przemiany
substancji w produkty o wikszej toksycznoci
zastosowaniu waciwej odtrutki w uzasadnionych sytuacjach.
Pierwsze objawy zatrucia s sygnaem do przerwania naraenia, co
oznacza:
usunicie poszkodowanego z miejsca naraenia oraz usunicie
substancji z powierzchni skry, tj. zdjcie odziey i obmycie skry,
pukanie oczu. Te dziaania moe podj osoba naraona lub osoba z
jej otoczenia. W czasie ratowania poszkodowanych w wyniku
wdychania trujcych gazw naley bezwzgldnie ewakuowa ich z
miejsca naraenia, pamitajc przy tym o koniecznoci zapewnienia
sobie bezpieczestwa, gdy skaone powietrze jest tak samo
niebezpieczne dla poszkodowanego, jak i dla ratownika
zapobieganie wchanianiu substancji toksycznej z przewodu

24
 pokarmowego. W wikszoci przypadkw zatrucia drog pokarmow
wskazane jest sprowokowanie wymiotw (nie dotyczy to osb
nieprzytomnych). Z tym, e nie naley prowokowa wymiotw po
pokniciu: benzyny, nafty i terpentyny oraz po upywie 15 minut od
poknicia substancji rcych (kwasy, zasady). Pukanie odka, w
uzasadnionych przypadkach, wykona moe tylko lekarz.

Osoby z zaburzeniami wiadomoci i nieprzytomne naley usun z

miejsca naraenia i uoy w pozycji bocznej ustalonej. Nie naley ukada
nieprzytomnego na wznak. W przypadku stwierdzenia bezporedniego
zagroenia ycia, konieczne jest natychmiastowe podjcie dziaa zwizanych
z podtrzymywaniem czynnoci yciowych (PP). Nastpnie naley sprbowa
ustali przyczyn zatrucia. Gdy ratownik nie jest pewien swojego postpowania,
a wie, e pomoc przybdzie dopiero po duszym czasie, powinien
skontaktowa si z najbliszym specjalistycznym orodkiem leczenia zatru
pestycydami, gdzie bdzie szczegowo i na bieco instruowany co do
dalszego postpowania.
W kadym przypadku zatrucia naley natychmiast wezwa lekarza!

Zatrucia u dzieci

Dzieci czsto uczestnicz w pracach polowych, rwnie tych, ktre

wykonuje si z uyciem rodkw chemicznych. Naley pamita, e u dzieci
szybciej ni u dorosych dochodzi do zatrucia, a z uwagi na ma mas ciaa
dziecka nawet niewielka ilo trucizny moe przynie szkod. Co pite zatrute
dziecko ma nie wicej ni dwa lata. Dzieci w tym wieku wkadaj do ust
wszystko, co jest w ich zasigu. Dlatego chemiczne rodki stosowane w
produkcji rolnej, inne chemikalia oraz leki powinno si przechowywa tak, aby
byy niedostpne dla dzieci.
Objawami zatrucia s: wolne i nieregularne ttno, nienormalnie
rozszerzone lub zwone renice, blada lub sina i wilgotna skra. Dziecko
wymiotuje lub odczuwa nudnoci i skurcze brzucha.
Postpowanie w razie podejrzenia zatrucia u dziecka jest nastpujce:
naley pozosta z nim i co minut kontrolowa czynnoci yciowe, a take
dokadnie wypyta, co wzio do ust, ile i kiedy. Gdy dziecko wymiotowao,
trzeba zebra resztki z ust i odda lekarzowi.
Uwaga: nie wolno zmusza maego dziecka do wymiotw!

25
 KRWOTOK
Postpowanie w przypadku krwotoku

W czasie zaopatrywania ran naley pamita o stosowaniu rkawiczek

gumowych. Jeli krwotok z ran skry jest lekki, krew sczy si kroplami.
Krwotok ustaje zwykle samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstajcy w
miejscu krwawienia zamknie ubytek naczynia. Na czas transportu tego typu
ran naley zabezpieczy jaowym opatrunkiem.
Silny krwotok (krew wypywa z rany cigym strumieniem lub tryska
pulsujc), naley natychmiast zatamowa, stosujc miejscowy ucisk rany. W
przypadku bardzo silnych krwotokw z duych ran moe by konieczny (np. w
celu zatrzymania wypywu krwi w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema
palcami duej okolicznej ttnicy. Na koczynie grnej najczciej jest to ttnica
ramienna, a na koczynie dolnej ttnica udowa.
Ran naley przykry jaowym gazikiem i przymocowa go kodofixem. Na
rany silnie krwawice, oprcz gazika nakada si elastyczn poduszeczk,
wykonan na przykad z drugiego opatrunku osobistego, zoonej gazy lub
bandaa. Cao opatrunku umocowuje si ciasno zwojami bandaa.
Poduszeczka uciskajc ran i jej okolic wpywa na zmniejszenie wiata
okolicznych naczy, co powoduje zatrzymanie krwawienia.
Zakadajc opatrunek uciskowy naley pamita, aby przy zaciskaniu
zwojw opaski nie doprowadzi do zastoju krwi w bardziej odlegej od
opatrunku czci koczyny. Nie wolno stosowa opasek prowizorycznych
(sznurek, lina, kabel elektryczny itp.). Opaska musi by szeroka i nieco
elastyczna. Zastj powstaje, gdy yy powierzchowne zostan zacinite, a
gwne ttnice, gbiej pooone, zachowuj dronoci i nadal pompuj krew do
tej czci koczyny. Krew nie ma drogi odpywu, wic nastpuje przepenienie
naczy i nasilenie krwotoku, za koczyna przybiera kolor siny. W takim
wypadku naley natychmiast zdj opatrunek i zaoy go ponownie, nieco
sabiej napinajc opask.
W pojedynczych przypadkach nie mona zakada na krwawic ran
typowego opatrunku uciskowego. Te przypadki to:
rana, w ktrej utkwiy ciaa obce
otwarte zamanie
amputacja
krwotok z rozlegej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na gowie, szyi i tuowiu wykonuje si
podobnie jak na koczynach, stosujc w pierwszej chwili mocny ucisk palcami,
najlepiej przez jaowy opatrunek. Nastpnie zakada si opatrunek uciskowy.

26
Najczciej opatrunek ten naley do czasu przybycia pomocy dociska
palcami.
Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza si z gow lekko pochylon
ku przodowi. Po stronie krwawienia naley ucisn lekko skrzydeko nosa, na
nasad nosa i kark mona przyoy zimny kompres. Poszkodowany nie powinien
yka krwi. Kiedy krwotok lub inne obraenia ciaa powoduj objawy
przedwstrzsowe i wycznie wtedy poszkodowanego naley pooy.
Zalecane jest uoenie na brzuchu lub na boku tak, aby krew swobodnie
wyciekaa przez nozdrza. Zacignicie krwi do puc grozi zachyniciem, a
poykanie wymiotami, ktre mog by przyczyn dodatkowych powika. Nie
naley wkada do nosa gazy lub innych rodkw opatrunkowych. Krwotok z nosa
zwykle nie jest grony. Zdarza si po silnym uderzeniu w nos, na skutek
mocnego kichnicia lub manipulowania w nosie
Krwotok wewntrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widzc na zewntrz
ciaa krwi, rozpoznanie mona oprze jedynie na objawach porednich,
sugerujcych krwawienie. Naley zwrci uwag na uwypuklenie si
nasikajcych krwi tkanek w przypadku urazu koczyn, na objawy wstrzsu na
tuowiu, a w przypadku urazu gowy na stan wiadomoci poszkodowanego.

Postpowanie w przypadku amputacji

Na ran naley zaoy uciskowy, jaowy opatrunek i unie cz ciaa,

ktrej fragment zosta amputowany. Czsto, na skutek odruchowego
obkurczenia si ttnic, krwawienie jest niedue i mona je zatrzyma t metod.
W razie niepowodzenia, naley zaoy opask uciskow. Poniewa w wielu
przypadkach moliwe jest przyszycie odcitej czci ciaa i jej pena lub
czciowa rehabilitacja, zawsze naley odszuka amputowany fragment tkanki i
przekaza go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija si jaow
gaz i bez wykonywania adnych dodatkowych zabiegw wkada do
woreczka foliowego. Torebk t naley umieci w drugiej, wypenionej wod z
lodem. Mieszanina wody z lodem zapewnia schodzenie tkanek, co powoduje
zwolnienie w nich procesw przemiany materii i zmniejszenie zapotrzebowania
na tlen. Przedua si w ten sposb czas, w ktrym przyszycie ma szans
powodzenia. Jeli nie ma moliwoci ozibienia tkanki, amputowan cz
owija si w jaowy gazik i tak przechowuje do czasu przyjazdu pogotowia.

RANY

Oglne zasady postpowania

27
 Bez wzgldu na rodzaj rany, istniej oglne zasady postpowanie przy jej
zaopatrywaniu. Obejmuj one:
zapewnienie wasnego bezpieczestwa (rkawiczki)
natychmiastowe prowizoryczne zaopatrzenie (np. gaz, ktr
poszkodowany moe trzyma sam)
czyszczenie rany (zasadniczo obowizuje zakaz czyszczenia ran, lecz
rozsdek nakazuje czasem przynajmniej opukanie wod lub wod
utlenion rany zabrudzonej powierzchownie ziemi, drobnymi ciaami
obcymi czy, tym bardziej, substancjami trujcymi; czyszczenie wod
wodocigow, woda ze studni do tego celu si nie nadaje dotyczy
rwnie ran oparzeniowych, powstaych w wyniku dziaania substancji
chemicznych; wyjtek stanowi rany zabrudzone wapnem
niegaszonym, ktre naley najpierw oczyci mechanicznie)
odsonicie okolicy rany w taki sposb, eby w pniejszym
postpowaniu nie byo to ju konieczne
ocen stanu oglnego, w tym krenia (w przypadku ran silnie
krwawicych zachodzi zawsze podejrzenie pogorszenia si stanu
oglnego poszkodowanego naley wic zbada go tak, jak w
przypadku szybkiej oceny wstpnej)
ocen rany (rodzaj rany, jako krwawienia z rany, ukrwienie czci
dalszej koczyny; jeli krwawienie jest bardzo due lub wystpuje ucisk
odamkw kostnych na naczynia, w dalszej czci koczyny nie
wyczuwa si ttna; najczciej jednak obwodowa cz koczyny jest
sina i ochodzona)
zaoenie odpowiedniego do rodzaju rany opatrunku
ucisk bezporedni miejsca krwawienia opatrunkiem i kontrola ukrwienia
czci dalszych koczyny
uniesienie koczyny (czsto samo uniesienie zranionej rki wysoko nad
gow zatrzymuje krwotok)
unieruchomienie okolicy rany (ma na celu ograniczenie do minimum
dolegliwoci blowych, zwizanych z napinaniem uszkodzonej skry
lub mini czy przemieszczaniem si odamkw kostnych)
przygotowanie do transportu (w tym take czynnoci zwizane z
zaopatrywaniem rany)
precyzyjne okrelenie czasu zaoenia opatrunku uciskowego, a
zwaszcza opaski uciskowej: na skrze, plastrze lub kartce
przyczepionej do ubrania poszkodowanego naley napisa dokadn
godzin zaoenia opaski lub opatrunku uciskowego

28
 sta kontrol stanu poszkodowanego: przytomnoci, oddychania i
krenia (nie wolno karmi i poi poszkodowanego)
postpowanie przeciwwstrzsowe (czciowo zastosowane ju
wczeniej unieruchomienie okolicy zranionej i zaoenie opatrunku
ochraniajcego; w tej czci postpowania naley zadba o
postpowanie oglne: komfort psychiczny, uoenie poszkodowanego i
okrycie go)
kontrol rany przez lekarza.

SKUTKI ODDZIAYWANIA
WYSOKIEJ I NISKIEJ TEMPERATURY

Oparzenie

Oparzenie jest uszkodzeniem skry i lecych pod ni tkanek, ktre moe

mie wpyw na cay organizm czowieka. Ze wzgldu na czynnik parzcy,
oparzenia dzieli si na termiczne i chemiczne. Rozmiar uszkodze w przypadku
oparze termicznych skry i gbszych tkanek zaley od temperatury
dziaajcego czynnika, jego rodzaju i czasu dziaania.
Bezporednio po ustaniu dziaania czynnika parzcego, temperatura
powierzchni ciaa szybko obnia si do temperatury otoczenia. Temperatura
wewntrz oparzonej skry i pod ni jest jeszcze przez duszy czas
podwyszona, poniewa skra jest zym przewodnikiem ciepa, a tkanki
podskrne maj du pojemno ciepln. Jeeli ta temperatura przekracza 43
C, to dziaa w dalszym cigu, uszkadzajc komrki ciaa. Naley wic jak
najszybciej przerwa stan przegrzania tkanek i odprowadzi ciepo. W tym celu
ozibia si miejsca poparzone, polewajc je wod o temperaturze okoo 20 C
przez 20 30 minut.

Postpowanie w przypadku oparzenia termicznego:

odcicie od czynnika parzcego (zrzucenie ubrania, a gdy okae si to
niemoliwe jego gaszenie)
gdy rozebranie poszkodowanego jest niemoliwe, zanurzenie go w
wodzie, polanie wod itd.
ochadzanie przez 20 30 minut lub duej
zaoenie jaowego (lub czystego) suchego opatrunku

29
 przy oparzeniach rozlegych rozebranie poszkodowanego i okrycie
jaowym przecieradem
zapewnienie pomocy medycznej
leczenie szpitalne oparze gbokich oraz wszystkich oparze twarzy,
stp i okolicy krocza.
W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie czci garderoby splamione
rodkami chemicznymi, czyli ubranie, bielizn, buty i skarpety, naley natychmiast
zdj z ciaa poszkodowanego. Rozebranie poszkodowanego jest bardzo wane,
gdy rodek chemiczny zazwyczaj szybko penetruje cae ubranie. Nastpnie
naley jak najszybciej zmy rodek chemiczny z ciaa. rdem niebezpieczestwa
w przypadku oparzenia chemicznego jest dziaanie toksyczne rodkw
chemicznych. Oparzenia tego typu wymagaj fachowego leczenia (co najmniej w
orodku zdrowia).
Odmroenie
Odmroenie jest uszkodzeniem skry, powstajcym w wyniku dziaania na
ni niskiej temperatury. Ciko i rozlego uszkodzenia skry zale od
temperatury otoczenia i czasu, w jakim bya poddana dziaaniu niskiej
temperatury. Wiatr i dua wilgotno powietrza nasilaj skutki dziaania mrozu.
Zmiany w naczyniach krwiononych, spowodowane spoyciem duej iloci
alkoholu, powoduj u poszkodowanych cikie odmroenia, czsto
przyczyniajc si do nadmiernego wychodzenia ciaa i w wyniku tego
mierci. Szczeglnie naraone na odmroenie miejsca to: nos, uszy, policzki
oraz palce rk i stp. Ciko odmroenia okrela si w stopniach, podobnie
jak w przypadku oparzenia. Odmroenie I stopnia charakteryzuje si
przejciowymi zaburzeniami w kreniu krwi w skrze, blem, czsto silnym,
bladoci lub sinoczerwonym zabarwieniem skry, obrzkiem, pieczeniem i
widem skry. II stopie odmroenia to pojawiajce si na skrze pcherze z
pynem surowiczym, III stopie martwica powierzchowna skry, a IV stopie
martwica gboka, ktrej ulegaj np. palce, uszy lub nos. W takim przypadku
moe doj do samoistnej amputacji odmroonej czci ciaa.
W razie odmroenia czci ciaa najczciej dochodzi do przechodzenia
caego organizmu, w zwizku z czym istotne jest w czasie ratowania
poszkodowanego bezwzgldne przemieszczenie go do ciepego (nie gorcego)
pomieszczenia. Naley zdj z poszkodowanego mokre, zimne ubranie, a z
jego palcw cign obrczki i piercionki. Jeli odmroeniu ulegy palce,
naley zanurzy je w letniej wodzie, pocztkowo o temperaturze 30 oC, a
nastpnie 36 oC. Na takie czci ciaa, jak policzki, nos czy uszy naley naoy
ciepe (nie gorce), czyste opatrunki. Jeli na skrze s widoczne pcherze lub
sinoczerwone albo blade plamy, naley zastosowa suche, czyste opatrunki,
najlepiej z gazy wyjaowionej. Ze wzgldu na oglne wychodzenie ciaa,

30
poszkodowanemu podaje si ciepe (nie gorce) napoje. Odmroone czci
ciaa, po ich ociepleniu, naley uoy nieco wyej i okry. Gdy poszkodowany
jest przytomny i dobrze si czuje, a do dyspozycji jest ogrzewany samochd,
mona odtransportowa go do lekarza. W innym przypadku naley wezwa
pogotowie ratunkowe.
W kadym przypadku odmroenia stan poszkodowanego powinien oceni
lekarz. Przy odmroeniach powyej II stopnia poszkodowanemu zostanie
podana surowica przeciwtcowa. Nie wolno przekuwa pcherzy, masowa i
naciera czymkolwiek odmroonych okolic skry oraz gwatownie rozgrzewa
odmroonych czci ciaa, gdy skra w okolicy odmroenia jest bardzo
delikatna. Nie wolno podawa poszkodowanemu alkoholu.
W kadym przypadku, gdy w czasie przebywania na mrozie skra zaczyna
by zaczerwieniona i w miejscach zaczerwienionych staje si bolesna, naley
spodziewa si odmroenia. Naley wtedy uda si do ciepego pomieszczenia
i delikatnie ogrza miejsca przechodzone. Natomiast blado skry i ustpienie
blu wiadczy ju o jej odmroeniu.

ZAMANIE KOCI I USZKODZENIA STAWW

Oglne zasady udzielania pomocy w zamaniach

Nie wolno wykonywa adnych ruchw i nagina w miejscu

domniemanego lub pewnego zamania. Grozi to dodatkowym uszkodzeniem
okolicznych tkanek oraz samej koci.

Ran w miejscu urazu naley nakry jaowym opatrunkiem, najlepiej

jaow gaz.
Poszkodowanego naley uoy w bezpiecznej pozycji, a miejsce
zamania unieruchomi odpowiednio do okolicy urazu.

Nie naley nastawia zama i zwichni, a jedynie je unieruchamia.

Przy zamaniach naley unieruchamia dwa ssiednie stawy.

Dalsz cz koczyny naley dopasow do bliszej czci.

Koczyny grne unieruchamia si do tuowia, a dolne jedna do

drugiej.

Naley walczy z rozwijajcym si wstrzsem, ukadajc

poszkodowanego w pozycji przeciwwstrzsowej i uwaajc przy tym, aby nie
porusza uszkodzon koci.

Nie wolno stosowa uoenia przeciwwstrzsowego przy zamaniach

czaszki, miednicy i krgosupa.

31
 Nie naley podawa poszkodowanemu pynw i jedzenia. Spowoduje to
utrudnienie przy ewentualnym znieczulaniu oglnym, koniecznym do
nastawienia koci.

Nigdy nie wolno porusza okolicy urazu w celu potwierdzenia

rozpoznania zamania. Powiksza to rozmiary uszkodzenia tkanek.

W kadym przypadku zamania naley wezwa pogotowie.

Uszkodzenia staww skrcenie i zwichnicie

Zamknite uszkodzenie stawu, spowodowane zbyt obszernym w nim

ruchem, nazywane jest skrceniem. W przypadku tego urazu powierzchnie
stawowe zostaj czasowo przemieszczone wzgldem siebie, po czym
powracaj do prawidowego ustawienia. Przy silnym skrceniu moe doj do
uszkodzenia wizade i torebki stawowej. Efektem takiego urazu bywa obrzk,
krwawienie w obrbie stawu, bl, ograniczenie ruchw w stawie. Poniewa
obraz skrcenia przypomina obraz zamania, przy udzielaniu pierwszej pomocy
kady uraz w okolicy stawu powinno si traktowa podobnie jak zamanie. Staw
unieruchamia si w zalenoci od okolicy, postpujc jak przy zamaniu koci.
Uszkodzenie stawu, w ktrym dochodzi do trwaego zaburzenia
prawidowych stosunkw anatomicznych, nazywamy zwichniciem. Pod
wpywem urazu dochodzi do uszkodzenia aparatu wizadowego stawu,
uszkodzenia naczy krwiononych, czasem do rozerwania torebki stawowej.
Przy zwichniciu bl nasila si przy kadym ruchu, a wykonanie jakiegokolwiek
ruchu w stawie jest prawie niemoliwe. Nieprawidowe pooenie jest utrwalone
i czsto stawia sprynujcy opr. Udzielajcy pomocy pozostawia staw w
pozycji przymusowej, a poszkodowanego ukada tak, aby odczuwa jak
najmniejsze dolegliwoci. Nastawienie zwichnicia wykonuje lekarz.

32