Polska Norma PN-91 / B-02431

Ogrzewnictwo i ciepownictwo
Zabezpieczenie instalacji ogrzewa wodnych systemu otwartego
Wymagania

1. WSTP
1.1. Przedmiot normy. Przedmiotem normy s wymagania dotyczce zabezpieczeni przed przekroczeniem do-
puszczalnego cinienia instalacji ogrzewa wodnych systemu otwartego.
1.2. Zakres stosowania normy. Norm naley stosowa przy projektowaniu i wykonywaniu instalacji ogrzewa
wodnych, grawitacyjnych i pompowych, systemu otwartego, w ktrych temperatura wody nie przekracza 100
C, cinienie robocze nie jest wiksze ni dopuszczalne dla stosowanych urzdze i elementw instalacji i w
ktrych woda instalacyjna suy wycznie do celw grzejnych i nie moe by pobierana z instalacji.
1.3. Okrelenia:
1.3.1. Naczynie wzbiorcze systemu otwartego zbiornik bezcinieniowy przejmujcy zmiany objtoci wody wy-
woane zmianami temperatury w instalacji ogrzewania wodnego oraz zapewniajcy swobodne poczenie z
atmosfer oraz zapewniajcy swobodne poczenie z atmosfer przestrzeni wodnej instalacji.
1.3.2. pojemno uytkowa naczynia wzbiorczego przestrze naczynia zawarta pomidzy poziom paszczy-
zn przechodzca przez najniszy punkt wlotu do rury przelewowej i poziom paszczyzn przechodzca
przez najniszy punkt wlotu do rury sygnalizacyjnej, a w przypadku jej braku do rury wzbiorczej.
1.3.3. rury zabezpieczajce rura wzbiorcza i rury bezpieczestwa.
1.3.4. rura wzbiorcza rura czca dolna cz przestrzeni wodnej naczynia wzbiorczego z :
- grn czci przestrzeni wodnej jednego kota lub wymiennika ciepa lub,
- zbiorcz rur powrotn w przypadku dwch lub wicej kotw, lub wymiennikw ciepa. Rura wzbiorcza od-
prowadza i doprowadza do naczynia wzbiorczego przyrosty objtoci wody wywoane zmianami jej tempera-
tury.
1.3.5. rura bezpieczestwa rura czca najwyej pooon cz przestrzeni wodnej kota lub wymiennika cie-
pa z przestrzenia powietrzn naczynia wzbiorczego powyej rury przelewowej. Rura bezpieczestwa zabez-
piecza instalacj przed nadmiernym wzrostem cinienia oraz zapewnia odprowadzenie wody lub mieszaniny
parowo wodnej do naczynia wzbiorczego.
1.3.6. rura przelewowa rura wyprowadzona z naczynia wzbiorczego na wysokoci maksymalnego poziomu lustra
wody i doprowadzona do pomieszczenia rda ciepa. Rura przelewowa umoliwia odprowadzenie nadmiaru
wody z naczynia wzbiorczego.
1.3.7. rura sygnalizacyjna rura wyprowadzona z dolnej czci przestrzeni naczynia wzbiorczego i doprowadzona
do pomieszczenia rda ciepa. Rura sygnalizacyjna umoliwia kontrol poziomu wody w naczyniu wzbior-
czym.
1.3.8. rura cyrkulacyjna rura czca doln cz przestrzeni wodnej naczynia wzbiorczego z rur bezpiecze-
stwa. Rura cyrkulacyjna umoliwia cyrkulacj wody instalacyjnej przez naczynie wzbiorcze.
1.3.9. rura odpowietrzajca rura czca przestrze powietrzn naczynia wzbiorczego z atmosfer. Rura odpo-
wietrzajca umoliwia usuwanie powietrza z instalacji ogrzewania w czasie napeniania, rozruchu i eksploata-
cji, oraz umoliwia dopyw powietrza do instalacji w czasie jej oprniania z wody.
1.3.10. zbiorcza rura powrotna - (rozdzielacz powrotny) rura czca krce powrotne kotw z powrotnymi
rurami lub wymiennikw ciepa z powrotnymi rurami lub rur instalacji.
1.3.11. wymiennik ciepa urzdzenie bdce pojedynczym wymiennikiem lub bateri wymiennikw ciepa,
poczonych ze sob rurami w sposb trway, przy czym na rurach czcych, po stronie wody instalacyjnej,
na zasilaniu nie moe by zainstalowana adna armatura odcinajca ani zmniejszajca pole ich przekroju
wewntrznego.
1.3.12. Pozostae okrelenia jak wg normy PN-90/B-01430
 2. Wymagania

2.1. Zabezpieczenie instalacji ogrzewania wodnego systemu otwartego powinno skada si z urzdze podstawo-
wych i uzupeniajcych oraz z osprztu.
2.2. Podstawowe urzdzenia zabezpieczajce naley stosowa we wszystkich instalacjach systemu otwartego.
Do podstawowych urzdze zabezpieczajcych nale:
a) Naczynie wzbiorcze
b) Rury zabezpieczajce
c) Rura przelewowa
d) Rura odpowietrzajca
2.3. Uzupeniajce urzdzenia zabezpieczajce naley stosowa w zalenoci od rodzaju rda ciepa, jego mocy oraz
usytuowania podstawowych urzdze zabezpieczajcych. Do uzupeniajcych urzdze zabezpieczajcych na-
le:
a) rura sygnalizacyjna,
b) ochrona przed zamarzaniem urzdze zabezpieczajcych,
c) zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnej temperatury wody w rdle ciepa,
2.4. Osprzt powinien obejmowa:
a) termometr umieszczony w miejscu widocznym w najwyszym punkcie kadego kota lub wymiennika ciepa.
b) Termometr umieszczony na rozdzielaczu zasilajcym przy dwch lub wicej kotach lub wymiennikach ciepa,
c) Termometr umieszczony na zbiorczej rurze powrotnej w przypadku zastosowania rda ciepa do 25 kW sto-
sowanie termometru nie jest wymagane,
d) Hydrometr umieszczony w pomieszczeniu kotowni lub wza cieplnego, podczony do rury sygnalizacyjnej z
zaznaczonym najniszym poziomem wody w naczyniu wzbiorczym, hydrometr powinien by umieszczony w
dobrze widocznym i atwo dostpnym miejscu; w przypadku stosowania kilku hydrometrw w powinny by
umieszczone na tej samej wysokoci; w przypadku rda ciepa do 25 kW stosowanie hydrometru nie jest wy-
magane
e) Zawr ze zczk do wa, sucy do napeniania i oprniania instalacji podczony w jej najniszym punkcie
w pomieszczeniu kotowni lub wza cieplnego.
f) Pomp rczn do napeniania instalacji wod, o rednicy krcw co najmniej 25 mm; w przypadkach uzasad-
nionych obok pompy rcznej naley stosowa pomp mechaniczn; w przypadku rda ciepa o mocy do 25
kW stosowanie pompy nie jest wymagane,
g) Zawr zwrotny zabezpieczajcy przed ewentualnym odpywem wody ewentualnym odpywem wody z instalacji
do sieci wodocigowej zainstalowany na przewodzie wodocigowym sucym do zasilania instalacji ogrzewa-
nia; na przewodzie tym zaleca si zainstalowanie wodomierza dla kontroli ubytkw wody instalacyjnej; pocze-
nie instalacji ogrzewania wodnego z instalacj wody nie moe by wykonany w sposb trway.
2.5. Naczynie wzbiorcze
2.5.1 Pojemno uytkowa naczynia. Minimaln pojemno naczynia wzbiorczego naley obliczy w dm3 wg wzo-
ru: V 1,1 V pt V (1)
w ktrym:
V pojemno instalacji ogrzewania wodnego [m3]; w skad instalacji wchodz: rdo ciepa (koty lub wymien-
niki ciepa, przewody z armatur, grzejniki itp. Zgodnie z PN-90/B01430)
pt gsto wody w temperaturze pocztkowej t1 kg/m3; temperatur pocztkow naley przyjmowa 10C,
V przyrost objtoci waciwej wody przy jej ogrzaniu od temperatury pocztkowej t1 do redniej temperatury
obliczeniowej tm= 0,5(tz+tp)
tz obliczeniowa temperatura wody instalacyjnej na zasilaniu [C]
tp obliczeniowa temperatura wody instalacyjnej na powrocie [C]
Wartoci liczbowe przyrostu objtoci (tm t1) podano w tablicy 1
 t z t p Przykadowe obliczenie temperatury zasilania i powrotu tm tv V
tm
2
dm3/kg
90,0 - 80,0 0,0356
85,0 100/70 75,0 0,0321
82,5 95/70 72,5 0,0304
80,0 90/70 70,0 0,0287
77,5 85/70 67,5 0,0271
75,0 90/60 65,0 0,0255
70,0 - 60,0 0,0224
65,0 - 55,0 0,0195
60,0 - 50,0 0,0168
55,0 - 45,0 0,0142
50,0 55/45 40,0 0,0118
45,0 50/40 35,0 0,0096
40,0 45/35 30,0 0,0076
2.5.2 Wyposaenie naczynia wzbiorczego. Naczynie wzbiorcze o pojemnoci cakowitej lub wikszej ni 50 dm3
powinno mie powyej krca rury przelewowej otwr rewizyjny, zamykany pokryw, umoliwiajcy kontrol i
utrzymanie waciwego stanu technicznego naczynia.
Schematy naczy wzbiorczych wraz z niezbdnym wyposaeniem wg rys. 1 i 2.
2.5.3 Stosowanie dwch naczy wzbiorczych. Ze wzgldw montaowych mona stosowa zamiast jednego na-
czynia wzbiorczego dwa naczynia o jednakowej wielkoci poczone ze sob rur czc ich dolne czci
przestrzeni wodnych oraz rur, czc ich przestrzenie powietrzne, umieszczon ponad rur przelewow.
Wewntrzne rednice rur czcych naczynia powinny by rwne lub wiksze ni rednica rury bezpiecze-
stwa.
Kade z naczy powinno by wyposaone w rur odpowietrzajc.
W szczeglnych wypadkach, np. gdy wymagaj tego wzgldy budowlane, dopuszcza si stosowanie dwch
naczy o rnych wysokociach, przy czym ich grne dna lub tworzce powinny by umieszczone na jednako-
wej wysokoci, natomiast rura sygnalizacyjna powinna by podczona w najniszym punkcie do rury czcej
przestrzenie wodne obu naczy (rys.2).
Nie dopuszcza si stosowania dwch naczy wzbiorczych zastpujcych jedno naczynie jeeli urzdzenia
zabezpieczajce umieszczone s w przestrzeni, w ktrej moe wystpi temperatura powietrza nisza ni 0C.
2.5.4 Umieszczenie naczynia wzbiorczego. Naczynie wzbiorcze powinno by umieszczone na takiej wysokoci
aby podczas pracy instalacji w adnym punkcie jej obiegw wodnych nie nastpia przerwa w przepywie wody,
oraz tak, aby istniaa moliwo odpowietrzenia instalacji zgodnie z PN-91/B02420. Wysoko pooenia na-
czynia wzbiorczego H w metrach okrelona jest przy rozdziale grnym od najwyszego punktu obiegu wody
do dna naczynia wzbiorczego (rys.3). Wysoko H, w [m], powinna wynosi:
a) w instalacjach ogrzewa wodnych grawitacyjnych, oraz pompowych z pompami obiegowymi zamontowanymi
na zasilaniu H0,3[m]
b) w instalacjach ogrzewa wodnych pompowych z pompami obiegowymi o wysokoci podnoszenia Hp [m]
zamontowanymi na powrocie
H>0,7 Hp
Naczynie wzbiorcze powinno by umieszczone nad rdem ciepa przy pionowym prowadzeniu rur bezpie-
czestwa. Jeeli warunek ten nie moe by speniony np. ze wzgldw budowlanych, dugo L rzutu na pasz-
czyzn poziom nie powinna by wiksza ni 40 m. Jeeli dugo L>10a gdzie a jest dugoci pionowego od-
cinka rur bezpieczestwa midzy kotem lub wymiennikiem ciepa i pierwszym jej zaamaniem jej wewntrzn
rednic naley powikszy o jedn rednic w stosunku do wartoci podanej w tablicy 2. Wymiary H, L i a
wg rys. 3
2.6 Rury zabezpieczajce
2.6.1 Rura bezpieczestwa Wewntrzna rednica rury bezpieczestwa dRB mm dla kadego kota lub wymiennika
wynosi powinna wynosi co najmniej
d RB 8,08 3 Q (2)
lecz nie mniej ni 25mm gdzie Q moc cieplna kota lub wymiennika w kW.
2.6.2 Rura wzbiorcza. Wewntrzna rednica rury wzbiorczej
d RW 5,23 3 Q r (3)
lecz nie mniej ni 25mm, gdzie Qr moc cieplna kotowni lub wza cieplnego w kW.
Wartoci liczbowe wewntrznych rednic rur zabezpieczajcych koty lub wymienniki ciepa, obliczone na pod-
stawie wzorw 2 i 3 oraz przyjte przykadowo wg PN-74/H-74200; podano w tablicy 2.
Moc cieplna kota lub wymiennika [kW] Rura bezpieczestwa [mm] Rura wzbiorcza [mm]
powyej do rednica nomi- rednica we- rednica nomi- rednica we-
nalna wntrzna nalna wntrzna
- 40 25 27,2 25 27,2
41 85 32 35,9 25 27,2
86 140 40 41,8 25 27,2
141 280 50 53,0 32 35,9
281 325 65 68,8 32 35,9
326 510 65 68,8 40 41,8
511 615 65 68,8 50 53
616 1000 80 80.0 50 53
1001 1040 100 105.3 65,0 68,8
1041 2210 100 105,3 65,0 68,8
2211 2275 - - 65,0 68,8
2276 3685 - - 80 80
3686 8160 - - 100 105
Dla rury wzbiorczej moc cieplna rda ciepa

2.6.3 Prowadzenie rur zabezpieczajcych. Rura bezpieczestwa i rury wzbiorcze na caej swej dugoci z wyjt-
kiem odcinkw pionowych powinny by prowadzone bez zasyfonowa, ze spadkiem rwnym co najmniej 1%,
skierowanym do kota lub wymiennika ciepa. Zmiany kierunku powinny by wykonane ukami, ktrych promie-
nie osi powinny by rwne co najmniej dwukrotnej zewntrznej rednicy rury.
2.6.4 Ukad pocze rur zabezpieczajcych. Rura bezpieczestwa powinna czy najwyej pooon cz
przestrzeni wodnej kota z przestrzeni powietrzn naczynia wzbiorczego powyej rury przelewowej. W przy-
padku jednego kota lub wymiennika ciepa, rura bezpieczestwa na odcinku od kota lub wymiennika do po-
czenia z doln czci przestrzeni wodnej naczynia wzbiorczego moe by jednoczenie rur wzbiorcz
(rys.4). W przypadku dwch lub wicej kotw lub wymiennikw ciepa, kady kocio lub wymiennik powinien
by zabezpieczony samodzieln rur bezpieczestwa, a rura wzbiorcza powinna czy zbiorcz rur powrotn
znajdujc si bezporednio przy kotach z doln czci przestrzeni wodnej naczynia wzbiorczego (rys.5)
Przy rozdziale grnym pion wznony moe spenia rol odcinka rury bezpieczestwa i rury wzbiorczej.
Przy rozdziale dolnym, jeeli rdo ciepa ma moc mniejsz ni 25kW, cz instalacji wewntrznej ogrze-
wania wodnego moe by uyta jako rury zabezpieczajce.
2.7 Rura przelewowa. Wewntrzna rednica rury przelewowej nie powinna by mniejsza ni wewntrzna rednica
rury wzbiorczej i rury bezpieczestwa. Rura przelewowa powinna by wyprowadzona nad zlew lub kratk kana-
lizacyjn w pomieszczeniu kotowni lub wza w taki sposb aby wypyw z niej wody mg by kontrolowany z
mniejsca obsugi i napeniania instalacji ogrzewania.
Rury tej nie wolno czy bezporednio z kanalizacj ani wyprowadza na zewntrz budynku.
2.8 Rura odpowietrzajca. Wewntrzna rednica rury odpowietrzajcej powinna wynosi nie mniej jak 15 mm
oraz nie powinna by mniejsza ni rednica rury odpowietrzajcej instalacj, doprowadzonej do naczynia
wzbiorczego. Rura odpowietrzajca moe by podczona bezporednio do naczynia wzbiorczego lub rury
przelewowej (rys.1 wersja I i II).
2.9 Zabezpieczenie przepustowoci rur. Na rurach bezpieczestwa, wzbiorczej, przelewowej, odpowietrzajcej
nie mona umieszcza armatury umoliwiajcej cakowite lub czciowe zamknicie przepywu, ani urzdze i
armatury zmniejszajcej pole przekroju wewntrznego.
2.10 Rura sygnalizacyjna. Wewntrzna rednica rury nie powinna by mniejsza ni 15mm. Rura ta powinna by
wyprowadzona nad zlew lub kratk kanalizacyjn w pomieszczeniu kotowni lub wza cieplnego, a na jej wylo-
cie powinien by zamieszczony zawr odcinajcy i hydrometr. Wylot z rury sygnalizacyjnej powinien by tak
umieszczony aby mg by kontrolowany z miejsca obsugi i miejsca napeniania instalacji ogrzewania. Rury tej
nie wolno wyprowadza na zewntrz budynku, ani czy bezporednio z kanalizacj. Jeeli kotownia lub w-
ze ciepowniczy ma moc ciepln mniejsz ni 25 kW stosowanie rury sygnalizacyjnej nie jest wymagane.
2.11 Ochrona przed zamarzniciem urzdze zabezpieczajcych. Naczynie wzbiorcze, rury zabezpieczajce tj.
rura bezpieczestwa, wzbiorcza, sygnalizacyjna i przelewowa powinny by umieszczone w przestrzeni, w ktrej
temperatura powietrza jest wysza ni 0C. W szczeglnych przypadkach, jeeli ze wzgldw budowlanych wa-
runek ten nie moe by speniony naley zapewni przepyw wody przez naczynie wzbiorcze stosujc rury cyr-
kulacyjne do kadej rury bezpieczestwa zgodnie z rys.1.
rednica wewntrzna rury cyrkulacyjnej powinna wynosi co najmniej 20mm. Na kadej rurze cyrkulacyjnej
powinien znajdowa si element dawicy przepyw (np. kryza) zapewniajcy czny strumie wody cyrkulacyj-
nej nie mniejszy ni 1% obliczeniowego strumienia obiegowej wody instalacyjnej.
 W przypadku stosowania rur cyrkulacyjnych, naczynie wzbiorcze wraz z rurami powinno by izolowane
cieplnie, przy czym warstwa izolacji powinna mie opr przewodzenia ciepa nie mniejszy ni 2 m2K/W. Izolacja
cieplna urzdze ma zadanie chroni je przed zamarzaniem tylko w czasie krtkotrwaych przerw w dziaaniu
ogrzewania.
W przypadkach szczeglnych w celu uatwienia napraw i konserwacji kotw lub wymiennikw ciepa do-
puszcza si montowanie na rurze cyrkulacyjnej oprcz elementu dawicego rwnie zaworu odcinajcego
umoliwiajcego wyczenie jednego z kotw lub wymiennikw ciepa bez koniecznoci oprniania z wody
naczynia wzbiorczego.
2.12 Zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnej temperatury wody w rdle ciepa z kotami opala-
nymi gazem lub olejem lub ogrzewanymi elektrycznie. Ukady zabezpieczenia i regulacji palnikw gazowych i
olejowych oraz elektrycznych elementw grzejnych, kotw powinny zabezpiecza instalacj ogrzewania wod-
nego systemu otwartego przed przekroczeniem temperatury dopuszczalnej wody tj. nie wyszej ni 100C.
Czujniki temperatury ukadw zabezpieczajcych przed przekroczeniem dopuszczalnej temperatury wody
naley montowa bezporednio na kotle w jego najwyszym punkcie. Palniki gazowe i olejowe oraz elektryczne
elementy grzejne powinny by zabezpieczone zgodnie z wymaganiami dotyczcymi tych urzdze.
2.13 Odpowietrzanie instalacji ogrzewania wodnego powinno umoliwia usuwanie powietrza z instalacji
ogrzewania wodnego w czasie napeniania jej wod, rozruchu i eksploatacji oraz umoliwi dopyw powietrza
do instalacji przy jej oprnianiu z wody. Odpowietrzenie powinno by zgodne z PN-91/B02420.
2.14 Schematy zabezpieczenia instalacji ogrzewa wodnych systemu otwartego podano przykadowo na
rys.4 i 5. Schematy su do zilustrowania postanowie normy i nie ograniczaj stosowania innych rozwiza
projektowych, speniajcych wymagania normy

Pozostae oznaczenia wg PN-84/B-01400