Tytu oryginau: Interyentions

Copyright by Noam Chomsky 2007 Published first in English in North America

by Lights Books/Open Media

Copyright 2008 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga Copyright
2008 for the polish transation by Wydawnictwo Sonia Draga

Projekt okadki: Wydawnictwo Sonia Draga

Zdjcie na okadce: Corbis
Redakcja: Olga Rutkowska, Marcin Grabski Korekta: Magdalena Bargowska

ISBN: 978-83-7508-075-9
Dystrybucja: Firma Ksigarska
Jacek Olesiejuk Sp.z 0.0. Poznaska 91; 05-
850 Oarw Mazowiecki ; tel. 022 72130 00
mail: hurt@ olesiejuk.pl/ www.olesiejuk.pl

Sprzeda wysykowa: www.merlin.com.pl www.empik.com

WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z 0.0. pl. Grunwaldzki 8-10; 40-950
Katowice 132 782 64 77, fax 032 253 77 28 e-mail: info@soniadraga.pl
www.soniadraga.pl

Skad i amanie: Sonia Draga Group

Katowice 2008. Wydanie I

Druk: Wojskowa Drukarnia w odzi Sp. z 0.0.

Dygitalizacja: hooltaj
 Spis Treci

11 wrzenia - nieodrobiona lekcja................................................................................7

Stany Zjednoczone przeciwko Irakowi - skromna propozycja..................................11
i listopada 2002 roku.................................................................................................11
Argument przeciwko wojnie w Iraku.........................................................................15
Skoro mamy wojn....................................................................................................19
Irak jest poligonem dowiadczalnym........................................................................23
Mapa drogowa donikd.............................................................................................26
11 wrzenia i epoka terroru".....................................................................................31
Stany Zjednoczone i Organizacja Narodw Zjednoczonych.....................................36
Dylematy dominacji..................................................................................................40
Saddam Husajn przed trybunaem.........................................................................46
Saddam Husajn i zbrodnie stanu..............................................................................51
Mur jako bro.............................................................................................................55
Stany Zjednoczone - schronienie dla terrorystw....................................................59
Niebezpieczne czasy - wojna amerykasko-iracka i jej skutki.................................63
Irak - korzenie oporu................................................................................................66
Jak zaegna konflikt izraelsko-palestyski.............................................................69
Kto ma rzdzi wiatem i w jaki sposb?...................................................................73
John Negroponte - z Ameryki rodkowej do Iraku..................................................77
Budowa demokracji musi si rozpocz we wasnym kraju.....................................81
Zaburzenie w amerykaskiej demokracji.................................................................85
My" jestemy dobrzy...............................................................................................89
Imperialna prezydentura i jej konsekwencje............................................................92
Klska w Iraku a porzdek midzynarodowy...........................................................96
Lansowanie demokracji" na Bliskim Wschodzie....................................................99
Uniwersalno praw czowieka...............................................................................103
Doktor Strangelove o wieku terroru........................................................................107
Opieka socjalna nie jest w kryzysie..........................................................................111
Ukryte zamiary w wojnie w Iraku............................................................................115
Dziedzictwo Hiroszimy i wspczesny terror..........................................................118
11 wrzenia i doktryna szlachetnych zamiarw.......................................................122
Administracja Busha w czasie sezonu huraganw..................................................126
Inteligentny projekt" i jego konsekwencje............................................................129
Ameryka Poudniowa w punkcie zwrotnym............................................................132
Ukryte znaczenie wyborw w Iraku........................................................................137
Zwycistwo Hamasu i lansowanie demokracji".....................................................141
Azja, Ameryki i rzdzce supermocarstwo..............................................................145
Teoria sprawiedliwej wojny" i prawdziwy wiat....................................................150
Rozbrajanie nuklearnych arsenaw Iranu.............................................................155
Spogldanie na Liban przez luk bombowy..............................................................161
Ameryka aciska ogasza niepodlego...............................................................166
Alternatywy dla Ameryk..........................................................................................170
Co jest stawk w Iraku?...........................................................................................174
Zimna wojna midzy Waszyngtonem i Teheranem................................................179
Wadza wielka duchem............................................................................................184
Kilka sw o autorze................................................................................................189
Indeks.......................................................................................................................191
 11 wrzenia - nieodrobiona lekcja

4 WRZENIA 2002 ROKU

Dzie 11 wrzenia wstrzsn wieloma Amerykanami do tego stopnia, e

uwiadomili sobie konieczno uwaniejszego przygldania si dziaaniom rzdu
Stanw Zjednoczonych na arenie midzynarodowej i temu, w jaki sposb jest to
odbierane. Wiele spraw, o ktrych wczeniej milczano, stao si przedmiotem
dyskusji. To dobrze. Jeli zamierzamy unikn w przyszoci podobnych
potwornoci, wykazujemy si tylko zdrowym rozsdkiem. Sowa prezydenta Busha,
e nasi wrogowie nienawidz naszej wolnoci", by moe s pocieszajce, ale nie
naley ignorowa prawdziwego wiata, ktry uczy nas czego zupenie innego.
Prezydent nie jest pierwsz osob, ktra zapytaa: Dlaczego oni nas
nienawidz?". Czterdzieci cztery lata temu, podczas dyskusji ze swoimi
wsppracownikami, prezydent Eisenhower mwi o kampanii nienawici w
wiecie arabskim prowadzonej przeciwko nam nie przez rzdy, ale przez narody".
Jego Rada Bezpieczestwa Narodowego przedstawia wtedy podstawowe przyczyny
takiej sytuacji, stwierdzajc, e Stany Zjednoczone popieraj skorumpowane i
dyktatorskie rzdy oraz sprzeciwiaj si postpowi politycznemu i
gospodarczemu", poniewa chc kontrolowa miejscowe zasoby ropy naftowej.
Badania przeprowadzone w wiecie arabskim po li wrzenia ujawniy, e te
same przyczyny s aktualne rwnie dzisiaj, a dodatkowo wzmacnia je niech
wobec pewnych amerykaskich poczyna. Uderzajce jest to, e powysze pogldy
s ywe rwnie w tych czciach regionu arabskiego, ktry mona uzna za
uprzywilejowany i zorientowany na Zachd. Oto jeden z ostatnich przykadw: i
sierpnia 2002 roku w Far Eastern Economic Review" midzynarodowy uznany
ekspert wiata arabskiego Ah- med Rashid napisa, e w Pakistanie ronie gniew
spowodowany tym, e Stany Zjednoczone swoim wsparciem umoliwiaj
wojskowemu reimowi [Musharrafa] odkadanie w czasie obiecanej demokracji".
 Dzisiaj nie przynosi nam korzyci wiara w to, e oni nas nienawidz" czy
nienawidz naszej wolnoci". Wrcz przeciwnie - ci ludzie lubi Amerykanw oraz
amerykaski styl ycia, w tym nasze wolnoci. To czego nienawidz, to oficjalna
polityka, ktra odmawia im prawa do ich wasnych wolnoci, do ktrych rwnie
d.
Z tych powodw tyrady Osamy bin Ladena po 11 wrzenia - na przykad o tym,
e Stany Zjednoczone wspieraj skorumpowane i brutalne reimy, albo o inwazji"
Stanw Zjednoczonych w Arabii Saudyjskiej - wywouj pewien oddwik, nawet
wrd tych, ktrzy si nim brzydz lub ktrzy si go boj. Z niechci, gniewu i
frustracji terroryci czerpi poparcie oraz nowych rekrutw.
Powinnimy rwnie zdawa sobie spraw z tego, e dua cz wiata uwaa
Waszyngton za reim terrorystyczny. W ostatnich latach Stany Zjednoczone
wspieray lub angaoway si w akcje w Kolumbii, Ameryce rodkowej, Panamie,
Sudanie i Turcji - wymieniajc tylko kilka - ktre byy prowadzone zgodnie z
oficjaln amerykask definicj przeciwdziaania terroryzmowi".
W najbardziej rozsdnym pimie naszego establishmentu, Foreign Affairs",
Samuel Huntington napisa w 1999 roku: Podczas gdy Stany Zjednoczone
regularnie nazywaj rzdy rnych krajw bandyckimi, w oczach wielu narodw
staj si zbjeckim supermocarstwem [...], ktre stanowi dla nich najwiksze
zewntrzne zagroenie".
Tego zdania nie zmieni fakt, e 11 wrzenia po raz pierwszy w historii
zachodni kraj na wasnej ziemi pad ofiar straszliwego ataku terrorystycznego, na
skal a zbyt dobrze znan ofiarom zachodnich mocarstw. Atak ten by znacznie
powaniejszy ni nazywane czasami terrorem detalicznym" akcje IRA, algierskiego
Frontu Wyzwolenia Narodowego czy Czerwonych Brygad.
Atak terrorystyczny z 11 wrzenia wywoa zdecydowane potpienie na caym
wiecie i wzbudzi szczere wspczucie dla niewinnych ofiar. Ale nie bez zastrzee.
Midzynarodowe badanie, przeprowadzone przez Instytut Gallupa pod koniec
wrzenia 2001 roku, wykazao niewielkie poparcie dla militarnego ataku" Stanw
Zjednoczonych na Afganistan. Najnisze wyraono w Ameryce aciskiej (na
przykad w Meksyku tylko 2 procent), a wic w regionie najbardziej dowiadczonym
przez podobne amerykaskie interwencje.
Obecn kampani nienawici" w wiecie arabskim napdza rwnie
amerykaska polityka wobec Izraela, Palestyny i Iraku. Stany Zjednoczone bardzo
mocno wspieray brutaln izraelsk okupacj militarn, ktra trwa ju trzydzieci
pi lat.
Jednym ze sposobw na zagodzenie napicia midzy Izraelczykami a
Palestyczykami byoby niedopuszczenie do jego wzrostu, a to wanie czynimy,
poniewa nie tylko nie przyczamy si do wieloletniego midzynarodowego
konsensusu, ktry wzywa do uznania prawa wszystkich krajw tego regionu do
ycia w pokoju i bezpieczestwie, w tym pastwa Palestyczykw na terenie
obecnie okupowanym (by moe po niewielkich korektach granic), ale take
wspieramy gospodarczo, militarnie i dyplomatycznie nieustanne wysiki Izraela,
ktre uniemoliwiaj zaegnanie konfliktu.
W Iraku dekada surowych sankcji utrzymywanych pod naciskiem Stanw
Zjednoczonych wzmocnia Saddama Husajna i jednoczenie doprowadzia do
mierci setek tysicy Irakijczykw - by moe wikszej liczby ludzi ni liczba
zamordowanych przez tak zwan bro masowego raenia w cigu caej historii
ludzkoci", jak napisali analitycy wojskowi John i Karl Muellerowie w Foreign
Affairs" w 1999 roku.
Jeli za chodzi o atak Stanw Zjednoczonych na Irak, to nikt, nawet Donald
Rumsfeld, nie jest w stanie oszacowa jego kosztw ani konsekwencji.
Radykalni ekstremici islamscy z pewnoci maj nadziej, e atak na Irak
spowoduje mier wielu ludzi i zniszczenie znacznych obszarw kraju, dziki czemu
pojawi si nowi rekruci gotowi na terrorystyczne akcje 1. Zapewne ciesz si oni
rwnie z doktryny Busha", wyznajcej prawo do atakowania wszystkich
potencjalnych zagroe, ktrych liczba jest waciwie nieograniczona. Prezydent
owiadczy, e nie mona powiedzie, ile trzeba bdzie stoczy wojen, aby
zapewni wolno naszej ojczynie". To prawda.
Zagroenia s wszdzie, nawet w ojczynie. Prowadzenie niekoczcej si
wojny stanowi znacznie wiksze zagroenie dla Amerykanw ni ich potencjalni
wrogowie, i to z przyczyn, ktre organizacje terrorystyczne doskonale rozumiej.
 Dwadziecia lat temu byy izraelski szef wywiadu wojskowego, Jeho- szafat
Harkabi, ktry by take uznanym arabist, wyrazi opini, ktra wci jest
prawdziwa. Zaoferowanie Palestyczykom honorowego rozwizania, ktre
uszanuje ich prawo do decydowania o wasnym losie: oto rozwizanie problemu
terroryzmu - powiedzia Harkabi. - Kiedy wysuszymy bagno, nie bdzie ju
komarw".

Wwczas Izrael by cakowicie odporny na akcje odwetowe na okupowanych

terytoriach, dlatego stan ten utrzyma si jeszcze do niedawna. Przestroga
Harkabiego bya jednak trafna, a wyniesiona z historii lekcja dotyczy wikszej
liczby spraw.
Dugo przed 11 wrzenia zdawano sobie spraw z tego, e dziki nowoczesnej
technologii bogate i wpywowe pastwa strac monopol na stosowanie przemocy i
bd mogy spodziewa si okropnoci na wasnej ziemi.
Jeeli nadal bdziemy tworzy nowe bagna, pojawi si znacznie wicej
komarw z niesamowit wrcz si raenia.
Gdy jednak powicimy swoje zasoby na osuszanie bagien, zwracajc uwag
na korzenie kampanii nienawici", wwczas nie tylko zdoamy zmniejszy
zagroenia, przed ktrymi stoimy, ale bdziemy take realizowa wyznawane i
osigalne ideay - jeli tylko zaczniemy traktowa je powanie.

PRZYPISY

1. Wyraajc pogld ekspertw wywiadu, Michael Scheuer, starszy analityk

sub wywiadowczych, ktry by odpowiedzialny za ledzenie bin Ladena od
1996 roku, pisze w swojej ksice Imperia Hubris (2004), e bin Laden nie
ma chyba wikszej nadziei ni ta, e Stany Zjednoczone zaatakuj Irak i bd
go okupowa, co byoby dla niego [Osamy bin Ladena] prezentem od
Ameryki". Fawaz Gerges w swojej najlepszej naukowej pracy na temat ruchu
dihad - Journey ofthe Jihadist (2006) - mwi o tym, e zbrodnie terrorystw
z 11 wrzenia byy ostro potpione przez zwolennikw dihadu i dziki tej
postawie Stany Zjednoczone miay moliwo oddzielenia ich od bin Ladena.
Jednak szybkie odwoanie si Busha do przemocy, a szczeglnie zaatakowanie
Iraku, spowodowao, e poczyli oni swoje siy z bin Ladenem, co
doprowadzio w kocu do znacznie wikszego zagroenia terroryzmem.
 Stany Zjednoczone przeciwko Irakowi -
skromna propozycja

1 LISTOPADA 2002 ROKU

Gorliwe wysiki administracji Busha, podejmowane w celu przejcia kontroli nad

Irakiem - w wyniku wojny, przewrotu wojskowego albo jakimikolwiek innymi
rodkami - wywoay wiele opinii dotyczcych motyww, jakimi kieruj si
decydenci.
Jedna z interpretacji, przedstawiona przez Anatola Liyiena, wsppracownika
Carnegie Endowment for International Peace w Waszyngtonie, mwi, e wysiki
Busha s zgodne z klasyczn wspczesn strategi zagroonych prawicowych
oligarchw, ktra ma na celu obrci niezadowolenie spoeczestwa w
nacjonalizm", co mona osign, wywoujc strach przed zewntrznymi wrogami.
Celem administracji, wyjania dalej Leyien, jest .jednostronne panowanie nad
wiatem przez cakowit dominacj militarn", dlatego wanie wikszo
spoecznoci midzynarodowej obawia si rzdu Stanw Zjednoczonych i jest
nastawiona do niego antagonistycz- nie, co czsto jest bdnie nazywane
antyamerykanizmem".
Powysz interpretacj potwierdza, a nawet znacznie poszerza, analiza dziaa
poprzednikw dzisiejszego wojowniczego Waszyngtonu.
Od czasu atakw z 11 wrzenia republikanie wykorzystuj zagroenie
terroryzmem jako pretekst do poszerzenia swojej prawicowej polityki. W czasie
wyborw do Kongresu strategia ta odsuna uwag od spraw ekonomicznych i
przeniosa j na wojn. Kiedy zaczyna si kampania prezydencka, republikanie z
ca pewnoci nie chc, aby ludzie zadawali im pytania na temat przyszych
emerytur, rynku pracy, zmian w opiece zdrowotnej czy innych podobnych
problemw. Powinni raczej chwali swoich bohaterskich liderw za to, e ratuj
nas przed nieuniknionym niszczcym
atakiem ze strony gronego wroga oraz e nie uciekaj przed konfrontacj z
przeciwnikiem, ktry tylko czeka, aby nas unicestwi.

Okropnoci 11 wrzenia byy take pretekstem do wdroenia dugofalowych

planw, ktrych celem jest przejcie kontroli nad ogromnymi zasobami ropy
naftowej Iraku, jednymi z najwikszych w Zatoce Perskiej, ju w 1945 roku
opisanymi przez Departament Stanu jako niewiarygodne rdo potgi
strategicznej i wadzy oraz jedna z najwikszych zdobyczy materialnych w historii
wiata". Kontrola nad rdami energii napdza amerykask potg ekonomiczn
i militarn, a potga strategiczna" przekada si na poziom kontroli nad wiatem.
Inna interpretacja zakada, e administracja wierzy w to, co mwi, a wic e
Irak nagle sta si zagroeniem dla naszej egzystencji i dla swoich ssiadw.
Musimy mie pewno, e iracka bro masowego raenia oraz rodki do jej
produkcji zostan zniszczone, a potwr wcielony, Saddam Husajn, zostanie
wyeliminowany. I to szybko. Wojn naley rozpocz tej zimy - na przeomie 2002 i
2003 roku, bo nastpna zima bdzie terminem zbyt pnym. Wtedy bowiem grzyb
atomowy, ktry przewiduje Condole- ezza Rice, doradca do spraw bezpieczestwa,
ju nas pochonie.
Zamy, e interpretacja ta jest waciwa. Jeli mocarstwa rodkowego
Wschodu boj si Waszyngtonu bardziej ni Saddama, co wydaje si prawd, to
taka postawa ujawnia ich ograniczone postrzeganie rzeczywistoci. A to, e
nastpnej zimy bdzie trwaa w Stanach Zjednoczonych kampania prezydencka, to
po prostu czysty przypadek.
Przyjmujc oficjaln interpretacj, naley postawi oczywiste pytanie o to, w
jaki sposb osign zapowiadane cele. Przy takich zaoeniach od razu wida, e
administracja nie dostrzega idealnej alternatywy dla inwazji na Irak. Niech zrobi
to Iran. Ten prosty plan wydaje si pominity, by moe dlatego, e zostaby
uznany za szalony, i pewnie susznie. Ale warto zapyta dlaczego.
Skromna propozycj a brzmi wic tak, eby Stany Zjednoczone zachciy Iran
do inwazji na Irak, jednoczenie wspierajc Iraczykw niezbdn pomoc
logistyczn i militarn z bezpiecznej odlegoci (pociski rakietowe, bomby, bazy
wojskowe itd.). Inaczej mwic: jeden biegun osi za" zajby si drugim.
Ta propozycja ma wiele zalet w porwnaniu z rozwizaniem alternatywnym.
Po pierwsze, Saddam zostanie obalony. A waciwie rozniesiony na kawaki
razem z kadym, kto znajduje si blisko niego. Jego bro masowego raenia
rwnie zostanie zniszczona, wraz ze rodkami do jej produkcji.
Po drugie, nie bdzie ofiar wrd Amerykanw. To prawda, e wielu
Irakijczykw i Iraczykw zginie. Ale to raczej nie jest powd do zmartwie.
Otoczenie Busha - w tym wielu przejtych zwolennikw Reagana mocno wsparo
Saddama po jego ataku na Iran w 1980 roku, nie zwaajc na ogromn liczb ofiar,
ktre odday swoje ycie, wtedy lub pniej, na skutek sankcji reimu.
Saddam moe uy broni chemicznej. Ale obecna administracja bez wahania
wspara potwora z Bagdadu", kiedy uy on broni chemicznej przeciwko Iranowi za
prezydentury Reagana, i pniej, kiedy uy gazu bojowego przeciwko wasnemu
narodowi" (w tym miejscu powtrz znane powiedzenie: Przeciwko Kurdom, ktrzy
byli jego narodem w takim znaczeniu, w jakim Indianie Cherokee byli narodem
Andrew Jacksona1).
Obecni waszyngtoscy planici wspierali potwora" rwnie po tym, jak
popeni on swoje najgorsze zbrodnie, a nawet dostarczali mu rodki, dziki ktrym
mg rozwin bro masowego raenia, biologiczn i nuklearn, przydatn podczas
inwazji w Kuwejcie.
Bush senior i Cheney w zasadzie nie stawiali Saddamowi adnych zarzutw
take po rzezi na szyitach w marcu 1991 roku, w interesie stabilnoci", jak wwczas
to tumaczono. Wycofali swoje poparcie dopiero po ataku na Kurdw - i to tylko na
skutek ogromnej presji w kraju i na wiecie.
Po trzecie, nie bdzie problemu z Organizacj Narodw Zjednoczonych. Nie
trzeba bdzie wyjania wiatu, e ONZ jest przydatna tylko wtedy, kiedy wypenia
rozkazy Stanw Zjednoczonych, a w innym wypadku nie.
Po czwarte, Iran z pewnoci ma znacznie lepsze od Waszyngtonu podstawy
do wywoywania wojny, a nastpnie rzdzenia postsaddamow- skim Irakiem. W
przeciwiestwie do administracji Busha, Iran nie wspiera mordercy Saddama ani
jego programu broni masowego raenia.
Mona oczywicie zaprotestowa, e nie naley ufa iraskim wadzom
-ale tym bardziej nie naley ufa tym, ktrzy wspierali Saddama jeszcze dugo po
tym, gdy popeni on swoje najwiksze zbrodnie.
Co wicej, oszczdzimy sobie ewentualnego wstydu za lep wiar w
przywdcw, ktr susznie wymiewamy w pastwach totalitarnych.
Po pite, wyzwolenie spotka si z entuzjazmem duej czci spoeczestwa, o
wiele wikszym ni w wypadku inwazji Amerykanw. Ludzie bd witowa na
ulicach Basry i Karbali, a my doczymy do iraskich dziennikarzy w wysawianiu
szlachetnoci wyzwolicieli i ich susznej sprawy.

Po szste, Iran moe zacz wdraa demokracj". Wikszo spoeczestwa

to szyici i Iran miaby znacznie mniej problemw ni Stany Zjednoczone w
przyznawaniu im gosu w nowym irackim rzdzie.
Nie bdzie problemu z dostpem do zasobw irackiej ropy naftowej,
amerykaskie koncerny mogyby wic bez trudu podj natychmiast eksploatacj
iraskich rde energii, gdyby tylko Waszyngton si na to zgodzi.
Z pewnoci ta skromna propozycja, eby to Iran wyzwoli Irak, jest szalona.
Ma tylko jedn zalet: jest bardziej sensowna ni plany obecnie realizowane - lub
byaby, gdyby cele, ktre deklaruje administracja, miay cokolwiek wsplnego z
rzeczywistymi.

PRZYPISY

1. Jak si okazao, Saddam Husajn nie mia broni chemicznej w 2003 roku.
Ale przyjto za pewnik, e ma, i dlatego amerykaskie wojska wyposaono w
odpowiednie rodki ochrony. Szczeglne rodki ostronoci podjto rwnie w
Izraelu.
 Argument przeciwko wojnie w Iraku

3 MARCA 2003 ROKU

Najpotniejsze pastwo w historii ogasza, e zamierza kontrolowa wiat za

pomoc siy, a wic w wymiarze, w ktrym ma absolutn przewag. Prezydent Bush
i jego wsppracownicy najwyraniej uwaaj, e dysponuj rodkami przymusu tak
nadzwyczajnymi, e mog z pogard zlikwidowa kadego, kto stanie im na drodze.
Skutki takiego rozumowania mog by katastrofalne zarwno w Iraku, jak i w
innych czciach wiata, gdy odpowiedzi na dziaania Stanw Zjednoczonych
moe by niebywaa kumulacja akcji odwetowych terrorystw, prowadzca nawet
do nuklearnego Armagedonu.
Bush, Cheney i Rumsfeld s oddani imperialnej ambicji - jak napisa John
Ikenberry we wrzeniowo-padziernikowym wydaniu Foreign Af- fairs z 2002
roku - jednobiegunowego wiata, w ktrym Stany Zjednoczone nie maj adnego
powanego konkurenta" i w ktrym adne pastwo ani koalicja nie odway si
nigdy przeciwstawi globalnemu liderowi, obrocy i egzekutorowi". Ambicja ta z
ca pewnoci obejmuje kontrol nad zasobami Zatoki Perskiej i zainstalowanie
tam baz wojskowych, ktre bd zaprowadza amerykaski porzdek w regionie.
Jeszcze zanim administracja zacza uderza w wojenne bbny przeciw
Irakowi, pojawiao si mnstwo ostrzee, e agresja Stanw Zjednoczonych
doprowadzi do rozpowszechnienia broni masowej zagady, a take terroru,
zastraszania i odwetu.
Teraz Waszyngton udziela wiatu bardzo brzydkiej i niebezpiecznej lekcji: jeli
chcecie si przed nami obroni, to lepiej zacznijcie naladowa Kore Pnocn i
stwrzcie powane zagroenie militarne. W przeciwnym wypadku zmieciemy was z
powierzchni ziemi.
Mamy powody przypuszcza, e jednym z celw wojny z Irakiem jest
zademonstrowanie tego, czym kieruje si imperium, kiedy decyduje si uderzy
(chocia sowo wojna" jest w tym wypadku terminem niewaciwym ze wzgldu na
ogromn nierwnowag si).
Propaganda zalewa nas ostrzeeniami, e jeli nie powstrzymamy Saddama
Husajna dzi, to on zniszczy nas jutro. W padzierniku 2002 roku, kiedy Kongres
da prezydentowi woln rk w kwestii wojny, uczyni to, aby chroni
bezpieczestwo Stanw Zjednoczonych przed nieustannym zagroeniem ze strony
Iraku".
aden ssiad Iraku nie czuje si jednak zbyt mocno zagroony przez
Saddama, bez wzgldu na to, jak bardzo nienawidzi tego morderczego tyrana - by
moe dlatego, e doskonale wie o tym, e Irakijczycy s na skraju wytrzymaoci.
Irak sta si jednym z najsabszych pastw regionu. Jak mona przeczyta w
raporcie Amerykaskiej Akademii Sztuk i Nauk, iracki potencja gospodarczy i
inwestycje wojskowe to jedynie uamek potencjau i wydatkw Kuwejtu, w ktrym
mieszka 90 procent mniej ludzi ni w Iraku.
W rzeczywistoci ssiednie pastwa prboway doprowadzi do ponownej
integracji Iraku z regionem, do ktrego nale przecie Iran i Kuwejt, a wic kraje
zaatakowane niegdy przez Irak.
Saddam Husajn korzysta z pomocy Stanw Zjednoczonych podczas wojny z
Iranem i pniej, a do dnia inwazji na Kuwejt. Osoby odpowiedzialne za ten stan
rzeczy w wikszoci powrciy obecnie do wadzy w Waszyngtonie. Administracj e
Reagana i Busha seniora udzielay pomocy Saddamowi, dostarczajc mu midzy
innymi rodki do rozwoju broni masowego raenia, i to w czasach, kiedy potwr z
Bagdadu" by znacznie niebezpieczniejszy ni obecnie i kiedy popeni ju swoje
najwiksze zbrodnie, jak choby wymordowanie tysicy Kurdw trujcym gazem.
Zakoczenie panowania Saddama uwolnioby Irakijczykw od ogromnego
ciaru. Mona z duym prawdopodobiestwem przypuszcza, e podzieliby on los
Ceaucescu i innych bezwzgldnych tyranw wspieranych przez Stany Zjednoczone i
Wielk Brytani, gdyby tylko irackie spoeczestwo nie zostao zniszczone
surowymi sankcjami, przez ktre musi si podda tyranii Saddama, aby przey, i
ktre tym samym wzmacniaj jego i jego klik.
Saddam pozostaje ogromnym zagroeniem dla wszystkich, ktrzy s w jego
zasigu. Dzi nie siga on jednak poza granice swojego kraju, choci moe si tak
zdarzy, e amerykaska agresja natchnie nowe pokolenie terrorystw dz
zemsty i nakoni Irak do przeprowadzenia akcji terrorystycznych, podobno ju
przygotowywanych.
W 2002 roku zesp pod kierownictwem Gary'ego Harta i Warrena Rudmana
przygotowa dla Rady do spraw Stosunkw Midzynarodowych raport Ameryka -
wci nieprzygotowana, wci zagroona. Ostrzega on przed prawdopodobnymi
atakami terrorystycznymi, o wiele okrutniejszy- mi ni te z 11 wrzenia, bo z
uyciem broni masowej zagady, przed zagroeniami bardziej prawdopodobnymi
w perspektywie wojny, ktr Stany Zjednoczone chc rozpocz z Irakiem".
Dzi Saddam ma wszelkie powody, aby utrzymywa pod cis kontrol ca
bro chemiczn i biologiczn, jak ewentualnie dysponuje. Nie udostpniby jej
osobom pokroju Osamy bin Ladena, stanowicym realne zagroenie dla niego
samego, pomijajc zupenie kwesti, czy istnieje najmniejsza choby przesanka, e
do takiej mierciononej transakcji w ogle mogoby doj. Zwolennicy rozwiza
siowych w Waszyngtonie wiedz wic doskonale, e istnieje znikome
prawdopodobiestwo, e Irak uyje jakiejkolwiek broni masowej zagady -
ryzykujc tym samym swoje cakowite unicestwienie.
Zaatakowane irackie spoeczestwo rozpadoby si jednak, a tym samym
utracono by jakkolwiek kontrol nad broni masowego raenia. Mogaby ona
zosta sprywatyzowana", jak ostrzega midzynarodowy specjalista do spraw
bezpieczestwa, Daniel Benjamin, i zaoferowana na ogromnym rynku broni
niekonwencjonalnej, na ktrym bez trudu znalazaby nabywcw". To naprawd
scenariusz katastroficzny, podkrela Benjamin1.
Losu Irakijczykw w czasie wojny nikt nie jest w stanie przewidzie: ani CIA,
ani Rumsfeld, ani nawet ci, ktrzy nazywaj siebie ekspertami do spraw Iraku,
dosownie nikt. Ale midzynarodowe organizacje niosce pomoc ludziom na caym
wiecie przygotowuj si na najgorsze.
Wedug szacunkw uznanych organizacji medycznych, mog zgin setki
tysicy osb. Tajne raporty ONZ ostrzegaj, e wojna moe wywoa katastrof
humanitarn na niewyobraaln skal", przy czym nawet 30 procent irackich dzieci
moe umrze z powodu niedoywienia2.
 Dzi z ca pewnoci mona wykluczy, e administracja w Waszyngtonie
uwzgldnia ostrzeenia midzynarodowych,organizacji humanitarnych o
katastrofalnychskutkach ataku.
Ta potencjalna katastrofa to jeden z powodw, dla ktrych przyzwoici ludzie
nie bior pod uwag zastraszania ani przemocy - czy to w yciu osobistym, czy w
stosunkach midzynarodowych - jeli nie stoj za t decyzj naprawd druzgocce
argumenty. Jak dotd nie pojawio si jednak nic, co mogoby usprawiedliwi
uycie siy w Iraku.

PRZYPISY

1. Najwyraniej co w rodzaju scenariusza katastroficznego ju si zdarzyo. W

Iraku naprawd byy rodki do rozwoju broni masowej zagady, ale pod
nadzorem inspektorw ONZ, ktrzy je demontowali i ktrzy musieli si
wycofa po ataku Stanw Zjednoczonych. Rumsfeld, Wolfowitz i ich wsplnicy
nie nakazali jednak wojskowym, aby ochraniali skady tych substancji.
Inspektorzy kontynuowali swoj prac za pomoc satelity i donosili, e ponad
sto obiektw jest systematycznie grabionych, w tym rwnie ze
mierciononych biotoksyn i cennego sprztu, ktry mgby by wykorzystany
w pociskach i w broni nuklearnej. Miejsce przeznaczenia jest nieznane - i nie
jest to optymistyczny wniosek.
2. Najbardziej wiarygodne szacunki dotyczce liczby ofiar znalazy si w
przygotowanym we wsppracy z Centrum Studiw Midzynarodowych przy
Massachusetts Institute of Technology artykule zespou pod kierunkiem
doktora Gilberta Burnhama The Huma Cost ofthe War in Iraq [Straty w
ludziach w wojnie w Iraku], opublikowanym w padziernikowym numerze
czasopisma Lancet" z 2006 roku. W artykule mwi si o moliwej liczbie 650
tysicy miertelnych ofiar inwazji. Ponadto wspomina si o milionach
uchodcw oraz o ogromnych zniszczeniach i biedzie.
 Skoro mamy wojn

24 MARCA 2003 ROKU

Jeeli z historii wojen wynika cokolwiek oczywistego, to zawiera si to w

stwierdzeniu, e niewiele mona przewidzie.
W Iraku najpotniejsze militarne mocarstwo w dziejach ludzkoci
zaatakowao znacznie sabszy kraj - niewiarygodna wrcz dysproporcja sil. Upynie
bardzo duo czasu, zanim bdzie mona choby wstpnie oceni konsekwencje tego
ataku. Naley zatem podj wzmoone wysiki, aby zminimalizowa krzywdy i
zapewni Irakijczykom wszechstronn pomoc w odbudowywaniu
postsaddamowskiego spoeczestwa. Musi to by jednak taka pomoc, jakiej oni
sobie ycz, a nie podyktowana przez zagranicznych wadcw.
Nie ma powodu wtpi w niemal powszechne przekonanie, e wojna w Iraku
jedynie zwikszy zagroenie terrorem i prawdopodobiestwo wykorzystania broni
masowego raenia jako narzdzia zemsty lub rodka odstraszajcego 1.
W Iraku administracja Busha realizuje swoje imperialistyczne ambicje", czyli
zastrasza wiat i zamienia Ameryk w midzynarodowego pariasa. Stany
Zjednoczone nie deklaruj, e intencj ich biecej polityki jest narzucenie potgi
militarnej, ktra bdzie dominowa nad wiatem i ktrej nikt nie odway si
przeciwstawi. Amerykanie pokazuj po prostu, e mog prowadzi wojny
prewencyjne, kiedy chc (prewencyjne, a nie wyprzedzajce). Jeli nawet istnieje
jakiekolwiek usprawiedliwienie dziaa wyprzedzajcych, to na pewno nie speniaj
one podstawowego warunku prowadzenia wojny prewencyjnej - uycia siy w celu
wyeliminowania potencjalnego lub rzeczywistego zagroenia.
Taka polityka otwiera drog do przeduajcych si walk midzy Stanami
Zjednoczonymi a ich wrogami, z ktrych cz zrodzia si z powodu amerykaskiej
przemocy i agresji, i to nie tylko na rodkowym Wschodzie. W tym znaczeniu atak
Stanw Zjednoczonych na Irak by odpowiedzi na mody bin Ladena.
Koszty wojny i jej nastpstwa dla wiata mog by ogromne. Wystarczy poda
przynajmniej jedn moliwo - destabilizacja w Pakistanie moe doprowadzi do
przejcia zagubionej broni jdrowej" przez globaln siatk terrorystyczn, a
inwazja i okupacja wojskowa Iraku jest w stanie skutecznie pobudzi takie
dziaania. Inne grone nastpstwa atwo sobie wyobrazi.
Ale wida w tym wszystkim rwnie nadziej - poczwszy od oglnowiatowej
pomocy dla ofiar wojny, brutalnej tyranii i morderczych sankcji w Iraku.
Obiecujcym znakiem jest rwnie to, e midzynarodowy sprzeciw w
zwizku z inwazj - przed jej dokonaniem oraz po tym, gdy ju nastpia - jest
cakowicie bezprecedensowy. Dla porwnania, dokadnie czterdzieci jeden lat
temu, liczc od marca 2003 roku, kiedy administracja Kennedyego rozpocza
bezporedni atak na Wietnam Poudniowy, waciwie nikt przeciwko temu nie
protestowa. Protesty nie przybray rwnie na sile podczas tych kilku lat, gdy w
Wietnamie Poudniowym przebywao kilkaset tysicy amerykaskich onierzy,
kraj zosta zniszczony, a Stany Zjednoczone rozcigny obszar dziaa wojennych
na Wietnam Pnocy.
Dzi w Stanach Zjednoczonych - i na caym wiecie - powszechnie s
organizowane gorce i pryncypialne protesty antywojenne. Ruch na rzecz pokoju
dziaa silnie jeszcze przed rozpoczciem nowej wojny w Iraku.
Odzwierciedla to stale rosncy w ostatnich latach brak tolerancji dla agresji i
okruciestw, bdcy czci wikszych zmian zachodzcych na wiecie. Dziaalno
aktywistw w cigu ostatnich czterdziestu lat przyniosa cywilizujcy narody
skutek.
W tej chwili Stany Zjednoczone, jeli chc zaatakowa znacznie sabszego
wroga, mog jedynie uruchomi ogromn machin propagandow, przedstawiajc
go jako najwysze zo, a nawet jako zagroenie dla naszego przetrwania. Tak
wanie wyglda scenariusz Stanw Zjednoczonych w wypadku inwazji na Irak 2.
Dziaacze ruchu na rzecz pokoju dysponuj jednak obecnie o wiele wikszymi
moliwociami powstrzymania nastpnej fali przemocy, co ma kolosalne znaczenie.
Sprzeciw wobec wojny Busha zosta w ogromnej mierze obudzony przez
wiadomo tego, e Irak jest jedynie specjalnym przypadkiem imperialnych
ambicji", wyraonych jednoznacznie w Narodowej Strategii Bezpieczestwa we
wrzeniu 2002 roku.

Z punktu widzenia naszej obecnej sytuacji, warto ledzi najnowsze

wydarzenia na wiecie. W padzierniku 2002 roku skala zagroe dla pokoju
zostaa dramatycznie podkrelona podczas spotkania w Hawanie z okazji
czterdziestej rocznicy kubaskiego kryzysu rakietowego, w ktrym to spotkaniu
uczestniczyli przedstawiciele Kuby, Rosji i Stanw Zjednoczonych.
To, e przetrwalimy ten kryzys, zakrawao na cud. Dowiedzielimy si, e
wiat zosta uratowany przed prawdopodobn zagad nuklearn przez oficera z
rosyjskiego okrtu podwodnego, Wasilija Archipowa, ktry wstrzyma rozkaz
odpalenia torped wyposaonych w gowice nuklearne, kiedy rosyjskie okrty
podwodne zostay zaatakowane przez amerykaskie niszczyciele. Gdyby nie
Archipow, adunek nuklearny niemal na pewno zostaby odpalony, co wywoaoby
odwet, ktry zniszczyby pkul pnocn", jak twierdzi Eisenhower.
Ta poraajca wizja jest szczeglnie aktualna w obecnych okolicznociach.
Korzenie kryzysu kubaskiego sigaj midzynarodowego terroryzmu, dcego do
zmiany reimu" zgodnie z dwiema najbardziej popularnymi dzisiaj koncepcjami.
Amerykaskie ataki terrorystyczne przeciwko Kubie rozpoczy si wkrtce po tym,
jak wadz przej Castro, a ich eskalacja nastpia za czasw prezydentury
Kennedy'ego, tu przed kryzysem oraz po nim.
Te nowe odkrycia wyranie pokazuj straszne i nieprzewidywalne zagroenie
zwizane z atakiem na znacznie sabszego wroga" dcego do zmiany reimu" -
zagroenie, ktre mogoby zgubi nas wszystkich, co mwi bez najmniejszej
przesady.
Stany Zjednoczone karczuj nowe i niebezpieczne cieki przez niemal
jednogon dungl wiatowej opozycji.
Waszyngton moe na dwa sposoby zareagowa na zagroenia, ktre po czci
wynikaj z jego wasnych dziaa i zaskakujcych owiadcze. Po pierwsze, moe
podj prb zagodzenia tych zagroe. Wystarczy, e zwrci wiksz uwag na
uznanie krzywd i stanie si cywilizowanym czonkiem oglnowiatowej
spoecznoci, zachowujc szacunek dla midzynarodowego porzdku i jego
instytucji. Po drugie, moe stworzy jeszcze groniejsze instrumenty destrukcji i
dominacji, tak aby zniszczy kade dostrzeone niebezpieczestwo, choby nie
wiadomo jak bardzo odlege. Wybierajc t drug moliwo, spowoduje jednak
powstanie nowych, jeszcze wikszych niebezpieczestw.

PRZYPISY

1. Operacje wywiadowcze przeprowadzone po inwazji ujawniy, e wzrost ten by

znacznie wyszy, ni si tego spodziewano. Prosz zajrze do mojej ksiki Fa-
iled States (2006), na stron 18. i nastpne, oraz do tajnego dokumentu
National Intelligence Estimate (ocena wywiadu krajowego), ktry referuje
Mark Mazzetti w artykule Spy Agencies Say Ira War Worsens Terrorism
Threat (Agencje wywiadowcze twierdz, e wojna w Iraku zwiksza
zagroenie terroryzmem) opublikowanym w New York Timesie" z 24
wrzenia 2006 roku. W marcowo-kwietniowym wydaniu Mother Jones" z
2007 roku eksperci do spraw terroryzmu, Peter Bergen i Paul Cruickshank,
omawiaj swoje niedawne badania, wskazujce, e wojna w Iraku
spowodowaa siedmiokrotny wzrost liczby mierciononych atakw dihadu w
cigu roku, a wic dosownie setki
nowych atakw terrorystycznych oraz tysice ofiar wrd cywilw. Nawet jeli
nie uwzgldnimy w tych szacunkach

2. Politycy s wiadomi tego problemu. Dokument, ktry pojawi si w formie

przecieku w momencie, kiedy wadz obejmowaa administracja Busha
seniora, analizujcy zagroenia Trzeciego wiata.
 Irak jest poligonem dowiadczalnym

29 KWIETNIA 2003 ROKU

Pord chaosu, jaki teraz panuje w Iraku, podstawow kwesti sporn pozostaje
pytanie o to, .

Nie jest niespodziank, e wieccy i religijni opozycjonici Saddama Husajna

chc, aby krajem rzdzili Irakijczycy, oczywicie przy wsparciu Organizacji
Narodw Zjednoczonych.
Amerykascy decydenci maj zupenie odmienn koncepcj. Wydaj si
zdecydowani wprowadzi w Iraku reim wasalny, zgodnie z praktyk w caym
regionie i przede wszystkim na obszarach zdominowanych przez Stany Zjednoczone
od stu lat - w Ameryce rodkowej i na Karaibach.
Brent Scowcroft, doradca Busha seniora do spraw bezpieczestwa
narodowego, powtarza rzecz oczywist: Co si stanie, jeli zezwolimy na wybory w
Iraku i okae si, e wygraj radykaowie? Co zrobicie? Na pewno nie moemy
dopuci do tego, aby przejli wadz".
Kraje regionu traktuj motywy Stanw Zjednoczonych szczeglnie
sceptycznie. Od Maroka po Liban i Zatok Persk blisko 95 procent ludzi uwaa, e
wojn w Iraku rozpoczto po to, aby zapewni kontrol nad arabskimi zoami
ropy naftowej i podporzdkowanie Palestyczykw Izraelowi", jak pisze Youssef
Ibrahim w Washington Post", cytujc wyniki bada zleconych przez Shibleya
Telhamiego z Uniwersytetu Maryland.
Jak uczy dowiadczenie, specjalici od public relations z administracji Busha
zechc zapewne zaprowadzi w Iraku jaki rodzaj formalnej demokracji, pod
warunkiem e bdzie ona nieznaczna. Raczej trudno sobie wyobrazi, e
Waszyngton dopuci do gosu szyick wikszo, ktra zapewne dyaby do
wprowadzenia islamskiej wadzy i do cilejszej wsppracy z Iranem, co jest
ostatni rzecz, jakiej chcieliby zwolennicy obecnego prezydenta. Podobnie mao
prawdopodobne jest przekazanie prawa do decydowania o przyszoci kraju
kurdyjskiej mniejszoci, ktra dyaby zapewne do uzyskania autonomii w ramach
struktur federacji, co wzbudzioby nienawi Turcji.
Turcja pozostaje gwn baz si wojskowych Stanw Zjednoczonych - mimo
napi, jakie wywoaa decyzja wadz tureckich, ktre pod wpywem opinii
publicznej nie zgodziy si, aby amerykaska inwazja na Irak rozpocza si z ich
kraju.
Pena demokracja na rodkowym Wschodzie to cel niezgodny z deniami
Stanw Zjednoczonych, czyli z ustanowieniem amerykaskiej dominacji w tym
regionie.
Administracja Busha owiadczya publicznie, e nastpnym celem mog by
Syria i Iran - do czego, jak atwo si domyli, konieczne bd due bazy wojskowe
zlokalizowane w Iraku. To kolejny powd, dla ktrego Stany Zjednoczone nie
zezwol na pen demokracj w tym kraju.
Bazy wojskowe w samym sercu regionu o najwikszych wiatowych zasobach
energetycznych oznaczaj oczywicie umocnienie kontroli nad tymi surowcami oraz
nad strategiczn potg i bogactwem, jakie one zapewniaj.
Wojna w Iraku to prba unaocznienia wiatu, e Narodow Strategi
Bezpieczestwa ogoszon przez administracj Busha we wrzeniu 2002 roku
naley traktowa powanie. Przekaz jest jasny: Waszyngton zamierza rzdzi
wiatem si w tym jednym wymiarze, w ktrym ma przewag, i e nie zrezygnuje z
tego, usuwajc wszelkie potencjalne zagroenia. Oto sedno niedawno ogoszonej
doktryny wojny prewencyjnej.
Przed rozptaniem wojny przeciwko Irakowi Stany Zjednoczone prboway
zmusi spoeczno midzynarodow do zaakceptowania swojej pozycji i nie zdoay
tego osign. Zazwyczaj jednak wiat ustpuje. Wemy na przykad pierwsz
wojn w Zatoce Perskiej. Wtedy Stany Zjednoczone wywieray ogromny nacisk na
Rad Bezpieczestwa, aby ta zaakceptowaa ich plany wojenne, chocia wikszo
pastw bya im przeciwna. W kadym systemie prawnym werdykty wydawane pod
przymusem uznano by za niewane. Ale kiedy o stosunkach midzynarodowych
decyduj najpotniejsi, wtedy decyzje takie s w porzdku. To si nazywa
dyplomacja.
Organizacja Narodw Zjednoczonych znalaza si w niebezpiecznym
pooeniu. Stany Zjednoczone mog doprowadzi do rozwizania organizacji albo -
co najmniej - do jej osabienia. Ekstremistyczne stanowisko obecnej administracji
powanie zagraa przyszoci ONZ, a co za tym idzie - caemu porzdkowi prawa
midzynarodowego, ktry z takim trudem budowano po drugiej wojnie wiatowej,
aby stworzy bezpieczny, yjcy w pokoju wiat.
Oczywicie wane jest rwnie utrzymanie wadzy we wasnym kraju. W
jesiennych wyborach z 2002 roku, przeprowadzanych w poowie kadencji
prezydenta, administracja Busha zapewne nie odniosaby sukcesu, gdyby skupia
si na problemach spoecznych i gospodarczych. Udao si jej wic pooy nacisk
na sprawy bezpieczestwa, jak rzekome zagroenie ze strony Iraku. Do czasu
najbliszych wyborw prezydenckich administracja bdzie musiaa znale sobie
nowego smoka do zgadzenia.
Tymczasem jedn z najwaniejszych spraw dla Amerykanw powinno by
denie do tego, aby Irakiem rzdzili Irakijczycy i aby Stany Zjednoczone niosy im
ogromn pomoc, ktr Irak wykorzystywaby wedug uznania - zapewne inaczej,
ni wspierane podatkami Amerykanw korporacje Halliburton i Bechtel.
Innym priorytetem powinno by zablokowanie niezwykle niebezpiecznej
polityki ogoszonej w Narodowej Strategii Bezpieczestwa i zaprzestanie
wykorzystywania Iraku jako swoistej szalki Petriego, jak okrelili to David Sanger i
Steven Weisman w New York Timesie".
Trzeba rwnie zwikszy wysiki podejmowane w celu powstrzymania
niekontrolowanego handlu broni, ktry zgodnie z oczekiwaniami bdzie skutkiem
wojny i przyczyni si do uczynienia ze wiata okropniejsze- go i bardziej
niebezpiecznego miejsca.
Rozpocz, jak zwykle, powinnimy od rozpoznania za, ktre si dzieje na
wiecie, pniej za musimy si postara uczyni wszystko, co w naszej mocy (i
wicej ni inni), aby temu zu zapobiec. Niewielu cieszy si tak jak my
uprzywilejowan pozycj, wadz i wolnoci - a zatem i tak odpowiedzialnoci. I
powinien to by kolejny truizm.
 Mapa drogowa donikd

18 SIERPNIA 2003 ROKU

Dzi, kiedy trwa proces pokojowy midzy Izraelem i Palestyn, postpuje rwnie
budowa zapory, ktr Izraelczycy nazywaj potem bezpieczestwa", a
Palestyczycy murem podziau" . 1

Prezydent George W. Bush i premier Ariel Sharon mog mie rne zdania co
do umiejscowienia zapory, ale aby waciwie zrozumie proces pokojowy - a wic i
t zapor - trzeba pamita, e bez przyzwolenia i wsparcia Stanw Zjednoczonych
Izrael moe niewiele zdziaa. I rozsdni Izraelczycy wiedz o tym. Izraelski
komentator polityczny Amir Oren cakiem tramie zauway, e szef zwany
partnerem to administracja Stanw Zjednoczonych".
W krajach arabskich mao kto ma zudzenia o podporzdkowaniu
Waszyngtonu Izraelowi lub te proizraelskiemu lobby w Stanach Zjednoczonych
(ktre wbrew pozorom jest nie tylko ydowskie). Pomys, e Stany Zjednoczone
pozwoliy Izraelowi sob rzdzi, jest - wedug mnie - powanym
nieporozumieniem2.
Wybory, ktrych dokonywa Izrael przez ostatnie trzydzieci lat, znacznie
ograniczyy mu moliwoci dziaania. Przy obecnym kursie politycznym Izrael w
zasadzie nie ma innego wyjcia ni suenie Stanom Zjednoczonym jako baza
wojskowa w regionie i stosowanie si do da Waszyngtonu.
Moliwoci takie najwyraniej byo wida w 1971 roku, kiedy prezydent Egiptu
Sadat zaproponowa Izraelowi traktat pokojowy w zamian za wycofanie si Izraela z
terytorium Egiptu, zgodnie z propozycj wysannika ONZ Gunnara Jarringa. Izrael
mg dokona brzemiennego w skutki wyboru: albo zaakceptowa propozycj
zaprowadzenia pokoju i zintegrowania tego regionu wiata, albo wybra dalsz
ekspansj i konfrontacj, uzaleniajc si w ten sposb od Stanw Zjednoczonych.
Wy- l>ra to drugie, ale nie ze wzgldu na bezpieczestwo, tylko z dzy ekspansji,
wwczas skierowanej na egipski Synaj, co doprowadzio do wojny w 1973 roku,
ktra mocno zaangaowaa Izrael i cay wiat, gdy wczyy si w ni wielkie
mocarstwa. Ani troch nie jest niezwyke to, e wielkie pastwa, w tym Stany
Zjednoczone, stawiaj bezpieczestwo na dalszym planie ni inne swoje cele.
W maju 2002 roku Hussein Agha, naukowiec z Bliskiego Wschodu pracujcy
na uniwersytecie w Oxfordzie, oraz Robert Malley, doradca prezydenta Clintona do
spraw stosunkw arabsko-izraelskich, pisali na lamach Foreign Affairs" o
zauwaalnych moliwych zarysach rozwizania" impasu izraelsko-palestyskiego,
ktre od pewnego czasu wydaj si zrozumiae". Autorzy nakrelili nawet schemat
takiego porozumienia - dokonanie podziau terytorialnego wzdu
midzynarodowej granicy, cznie z wymian terenw w stosunku jeden do
jednego. Pisali le, e takiej drogi [porozumienia] od pocztku nie dostrzegaa
adna ze stron", ale spostrzeenie to, cho prawdziwe, jest jednak mylce. T
wanie drog blokoway bowiem Stany Zjednoczone przez dwadziecia pi lat, a
obecnie w Izraelu nadal j odrzucaj nawet najbardziej ugodowi politycy.
W okresie rzdw Sharona i Busha juniora perspektywy pokojowego
rozwizania konfliktu jeszcze si pogorszyy, a Izrael - przy nieustajcym wsparciu
Stanw Zjednoczonych - rozwin program ydowskiego osadnictwa. Izraelskie
osiedla zajmuj dzi 42 procent Zachodniego Brzegu, zgodnie z danymi B'Tselem,
izraelskiej organizacji praw czowieka. Midzy tymi osiedlami s rozsiane osady
Palestyczykw, bdce wspomnieniem po obrzydliwych reimach z przeszoci,
takich jak system apartheidu w Afryce Poudniowej", jak raportuje B'Tselem 3.
Jeli chodzi o biece plany administracji Busha, to dysponujemy dwoma
rdami informacji: retoryk i dziaaniami. Na poziomie retorycznym znajduje si
Bushowska wizja pastwa palestyskiego - ktr mamy podziwia, ale nie wolno
nam jej dostrzega - i mapa drogowa" autorstwa ONZ, Rosji, Unii Europejskiej i
Stanw Zjednocznych. Ale mapa drogowa" celowo jest niejasna wkilku wanych
punktach, w tym w podstawowej sprawie granic. Co wicej, Izrael formalnie przyj
map drogow", ale - przy wsparciu Stanw Zjednoczonych - zgosi do niej
czternacie zastrzee, ktre zupenie pozbawiy j treci. W zwizku z tym
zarwno Stany Zjednoczone, jak i Izrael od razu pogwaciy map drogow", ktr
niesusznie, ale powszechnie uwaa si za inicjatyw administracji Busha.
 Fakty dokonane - komentuje izraelska dziennikarka Amira Hass - okrelaj i
bd okrela obszar, na ktrym zostanie zastosowana mapa drogowa, miejsce,
gdzie ustanowi si twr znany jako pastwo palestyskie".
Prowadzc budow muru i podejmujc inne akcje, Izrael oraz jego szef
zwany partnerem" niwecz nadzieje na pokojowe rozwizanie dyplomatyczne, a na
pewno na samo nakrelenie takiego rozwizania, poniewa skutki s oczywiste.
Izrael tumaczy swoje dziaania palestyskim terrorem, ktry rzeczywicie sta si
groniejszy, obejmujc samobjcze ataki na ludno cywiln Izraela podczas
intifady Brygady Mczennikw Al-Aksy, ktra wybucha we wrzeniu 2000 roku.
Naley jednak zwrci uwag, e jeszcze do niedawna brutalna izraelska okupacja
militarna wywoywaa niezbyt wzmoone akty odwetu przeciwko Izraelowi ze
strony mieszkacw terytoriw okupowanych, a zbrodnie popeniane na tych
terenach przez wojska okupacyjne i izraelskich osadnikw nie staway si
przedmiotem troski wadz.
Nie inaczej byo na pocztku obecnej intifady. W pierwszych jej miesicach,
wedug przedstawicieli armii izraelskiej, stosunek ofiar miertelnych wynosi
niemal dwadziecia do jednego (siedemdziesit pi ofiar wrd Palestyczykw,
cztery ofiary wrd Izraelczykw), a byo to okres, kiedy opr ogranicza si
waciwie do terytoriw okupowanych i polega niemal wycznie na obrzucaniu
kamieniami. I dopiero wtedy, gdy stosunek ten zbliy si do wartoci trzy do
jednego, podniosy si nagle gosy oburzenia - nad cierpieniami niewinnych
Izraelczykw.
Ta reakcja na cierpienia Izraelczykw jest waciwa. Ale czy rwnie waciwe
byo ignorowanie znacznie wikszych cierpie Palestyczykw, zanim stosunek ten
zmieni si na niekorzy Izraela, i trwanie w tej ignorancji do dzi - kiedy nard
palestyski cierpi od wielu lat, i to przy znacznym wsparciu ze strony Stanw
Zjednoczonych?
Intifada ujawnia due zmiany, ktre nastpiy w Izraelu. Wadza, jak
osigna tam armia, jest tak znaczna, e izraelski korespondent wojskowy Ben
Kaspit mwi o swoim kraju, e nie jest to pastwo ze swoj armi, ale armia ze
swoim pastwem". Armia, ktra w dodatku jest tak naprawd czci potgi
militarnej dominujcej nad wiatem w sposb, jaki nie ma precedensu w historii, a
dotyczy to nie tylko regionu bliskowschodniego.
Ale mimo tych problemw wci jeszcze jest nadzieja na pokj. Historia
wiata zawiera mnstwo przykadw, ktre pokazuj, e z pozoru niemoliwe do
rozstrzygnicia konflikty udawao si zakoczy. Ostatnim taMm miejscem jest
Irlandia Pnocna - cho trudno jeszcze mwi o sielance, to jednak sytuacja
poprawia si tam nieporwnywalnie w cigu ostatniej dekady.
Innym przykadem jest Republika Poudniowej Afryki. Jeszcze kilka lat temu
konflikty rasowe i ogromne represje zdaway si doprowadza spoeczestwo do
rozpaczy. Sytuacja znacznie si ostatnio poprawia, chocia warunki bytowe
wikszoci mieszkacw, czarnych i biednych, prawie si nie zmieniy, a dla wielu
nawet si pogorszyy.
W konflikcie izraelsko-palestyskim codzienny horror powoduje, e ronie
kamienny mur nienawici, strachu i chci zemsty. Ale nigdy nie jest za pno, aby
ten mur obali.
Jedynie ludzie, ktrzy codziennie cierpi i ktrzy wiedz, e nastpnego dnia
cierpienia bd jeszcze wiksze, mog si powanie podj tego zadania. Wszyscy z
zewntrz mog im w tym znacznie dopomc, ale dopiero wtedy, kiedy uczciwie
zechc podj si swojej roli i odpowiedzialnoci - i odpowiednio dopracowa
sensown map drogow", tak aby ich rzdy musiay j wdroy.

PRZYPISY

1. W 2004 roku Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci uzna izraelski mur za

nielegalny. Amerykaski sdzia Buergenthal zgosi osobn deklaracj, przyznajc,
e czwarta konwencja genewska, ktra zakazuje przesiedlania ludnoci okupanta na
terytoria okupowane, ma zastosowanie do Zachodniego Brzegu, a wic mur, ktry
jest budowany przez Izrael dla ochrony terenw zasiedlonych, jest ipso facto
pogwaceniem midzynarodowych praw czowieka" (orzeczenie Midzynarodowego
Trybunau Sprawiedliwoci z 15 wrzenia 2005 roku). Dotyczy to zatem 80-85
procent muru, wzniesionego dla ochrony osadnikw, ale w rzeczywistoci
zwikszajcego zagroenie dla Izraela, jeli Palestyczycy nie zostan wysiedleni z
terenw nielegalnie zajtych w granicach muru. W maju 2006 roku premier Izraela
ogosi swj plan przeksztacenia", ktry zmienia mur w lini wyznaczajc granice
aneksji. Plan ten przewiduje, e Izrael przejmie regiony otoczone murem, aby
podzieli na czci kurczce si tereny pozostawione Palestyczykom i aby je
zamkn w ramach przejcia Doliny Jordanu. Plan ten wspara administracja
Busha, a komentatorzy zachodni chwalili go jako umiarkowany" - moe zbyt
umiarkowany, jak ustaliy Stany Zjednoczone i Izrael po inwazji na Liban w lipcu
2006 roku.
Niekiedy Waszyngton zbacza z tego kursu, aby upokorzy Izrael, na co lobby nie
reagowao. Jeden z takich uderzajcych przykadw z 2005 roku zosta opisany
przeze mnie w ksice Failed States na stronie 189. Uri Avneri utrzymuje, e
polecenia Stanw Zjednoczonych zablokoway izraelskie plany w 2006 roku
dotyczce wojny z Libanem, plany, ktre powstay duo wczeniej, przez co premier
Ehud Olmert zoy rezygnacj w marcu 2007 roku. Mona o tym przeczyta w
Olmerfs Truth pira Avneriego z marca 2007 roku (http://www.avnery-
news.co.il/english/). Wicej rwnie w przypisie pod tekstem Dylematy dominacji
w niniejszym tomie.
Liczby te, przez przypadek, nic nie znacz, gdy nie uwzgldniaj przewidywanych
granic osiedli, ktre s zazwyczaj tajemnic pastwow, czy te ogromnych
projektw infrastrukturalnych - superautostrad dla Izraelczykw, niedostpnych
dla Palestyczykw, z szerokimi poboczami, izraelskich punktw kontrolnych i
innych wymysw, ktre maj utrudnia ycie Palestyczykom. Bardziej
realistyczne s zapewne szacunki mwice, e izraelskie osiedla zajmuj ju okoo
70 procent Zachodniego Brzegu, ale dokadne dane s niedostpne, gdy nie chc
ich ujawni ani Stany Zjednoczone, ani Izrael. Aktualne wiadomoci na temat
osiedli izraelskich mona znale w dokumentach B'T- selem lub w regularnie
ukazujcych si Raportach o osiedlach izraelskich, wydawanych przez Fundacj na
rzecz Pokoju na Bliskim Wschodzie (Foundation for Middle East Peace).
 11 wrzenia i epoka terroru

2 WRZENIA 2003 ROKU

W szoku wywoanym samobjczymi zamachami w Bagdadzie, Jerozolimie i

Nadafie oraz innymi niezliczonymi aktami terroru, ktre nastpiy po 11 wrzenia
2001 roku, atwo jest zrozumie, dlaczego wiele osb uwaa, e wiat wkroczy w
now, przeraajc epok - epok terroru", jak /.ostaa ona nazwana w tytule
zbioru esejw naukowcw z Uniwersytetu Yale i innych publicystw. A jednak dwa
lata po 11 wrzenia Stany Zjednoczone wci jeszcze nie dotary do korzeni
terroryzmu, wywoay wicej wojen ni pokojowo zakoczonych zbrojnych
konfliktw i nadal podnosz stawk oglnowiatowej konfrontacji.
Na wydarzenia 11 wrzenia wiat odpowiedzia szokiem i przeraeniem oraz
wspczuciem dla ofiar. Ale trzeba pamita rwnie o tym, e dua cz
spoecznoci midzynarodowej zareagowaa w jeszcze jeden sposb: Witamy w
klubie!". Po raz pierwszy w historii zachodnie mocarstwo byo celem okruciestwa,
ktre jest tak powszechne gdzie indziej.
Kada prba zrozumienia wydarze z 11 wrzenia w sposb oczywisty
rozpocznie si od przeledzenia poczyna Stanw Zjednoczonych - ich reakcji i
metod dalszego dziaania.
Rok po wydarzeniach 11 wrzenia celem ataku sta si Afganistan. Ludzie,
ktrzy kieruj si podstawowymi zasadami moralnymi, maj sporo pracy do
wykonania, kiedy prbuj wykaza, e Stany Zjednoczone i Wielka Brytania miay
prawo zbombardowa mieszkacw Afganistanu, aby zmusi ich w ten sposb do
wydania ludzi podejrzanych o dokonanie zbrodni, co podawano jako oficjalny
powd ataku1.
Nastpnie, we wrzeniu 2002 roku, najwiksze mocarstwo w historii wiata
ogosio now Narodow Strategi Bezpieczestwa, z ktrej wynika, e zamierza
ono utrzyma na stae swoj wiatow dominacj. Jakiekolwiek prby zagroenia
tej dominacji bd zwalczane sil na skal, w ktrej Stanom Zjednoczonym nikt nie
dorwna.
W tym samym czasie zaczto uderza w wojenne bbny, aby zmobilizowa
spoeczestwo do inwazji na Irak. Zacza si rwnie kampania przed
wyborami do Kongresu, ktre zdecyduj, czy administracja bdzie moga
zrealizowa swj wewntrzny i midzynarodowy program.
Ostatnie dni 2002 roku byy, jak zauway specjalista do spraw
midzynarodowych Michael Krepon, najbardziej niebezpieczne od czasu
rakietowego kryzysu kubaskiego w 1962 roku", o ktrym to kryzysie Arthur '
Schlesinger pisa, nie bez powodu, jako o najbardziej niebezpiecznym
momencie w historii ludzkoci". Krepon by zaniepokojony rozprzestrze-:
nianiem broni nuklearnej w Iranie, Iraku, Korei Pnocnej i na subkon-
tynencie indyjskim" oraz niestabilnym pasem, w ktrym bro ta moe si
rozprzestrzeni, sigajcym od Pyongyang do Bagdadu". Dziaania administracji
Busha wiatach 2002-2003 spotgowayjedynie to zagroenie w samym tym
pasie i wok niego.
Narodowa Strategia Bezpieczestwa daje Stanom Zjednoczonym prawo do
prowadzenia wojen prewencyjnych" - prewencyjnych, a nie wyprzedzajcych,
czyli wywoywanych wtedy, kiedy nie ma adnego realnego zagroenia, bo
istnieje ono jedynie w opinii agresorw, nawet jeli jest wymylone lub
domniemane. Wojna prewencyjna jest, najprociej mwic, najwysz
zbrodni" potpion w Norymberdze.
Od pocztku wrzenia 2002 roku administracja Busha wysyaa grone
ostrzeenia o niebezpieczestwie, jakie Saddam Husajn stanowi dla Stanw
Zjednoczonych, czynic aluzje, e iracki tyran jest powizany z al Kaid i
zamieszany w ataki z 11 wrzenia. Ten propagandowy atak pomg administracji
uzyska poparcie wystraszonego spoeczestwa dla swoich planw inwazji na
kraj, ktry jest waciwie bezbronny, ale stanowi akomy ksek, lec w samym
centrum regionu o najwikszych wiatowych zasobach surowcw
energetycznych.
W maju 2003 roku, po domniemanym zakoczeniu wojny w Iraku,
prezydent Bush wyldowa na pokadzie lotniskowca Abraham Lincoln i ogosi,
e odnis zwycistwo w wojnie terrorem [przez] usunicie wszystkich
sprzymierzecw al Kaidy".
Ale nadejdzie 11 wrzenia 2003 roku i nie przyniesie adnych
wiarygodnych dowodw na rzekome zwizki Saddama z jego zawzitym
wrogiem
Osam bin Ladenem. A jedynym znanym powizaniem midzy zwycistwem i
terrorem jest to, e inwazja Stanw Zjednoczonych na Irak spowodowaa, e do al
Kaidy przycza si wicej ochotnikw oraz e ronie zagroenie terrorem.
Wall Street Journal" uzna, e przesadna rado Busha, starannie odegrana
na pokadzie Abrahama Lincolna, to pocztek kampanii wyborczej przez
wyborami prezydenckimi w 2004 roku", ktra jak chce tego Biay Dom, bdzie
oparta tak dalece, jak to tylko jest moliwe, na zagadnieniach bezpieczestwa
narodowego". Jeeli administracja dopuci do tego, e sprawy krajowe wezm w tej
kampanii gr, znajdzie si w powanych tarapatach.
Tymczasem bin Laden pozostaje na wolnoci, a sprawcy atakw
terrorystycznych za pomoc wglika, jakie nastpiy po 11 wrzenia, wci s
nieznani - co jest tym bardziej upokarzajc porak, e rdo tej mierciononej
substancji znajduje si prawdopodobnie w Stanach Zjednoczonych, by moe nawet
w jednym z federalnych laboratoriw pracujcych nad broni biologiczn. Iracka
bro masowej zagady zostaa cichutko zapomniana.
W drug rocznic wydarze z 11 wrzenia, jak i po niej, mamy waciwie do
wyboru dwie drogi. Moemy kontynuowa marsz naszych wojsk do przodu, w
przekonaniu, e wiatowy egzekutor wyeliminuje cae zo - jak twierdz autorzy
prezydenckich przemwie, dokonujc plagiatu staroytnych opowieci i bajek dla
dzieci. Albo te moemy podda analizie doktryny ogoszonej nowej epoki,
wycigajc z nich racjonalne wnioski, i by moe wydoby sens tworzcej si
rzeczywistoci.
Wojny, ktre nazywa si wojnami z terrorem", mog si toczy przez dugi
czas. Nie mwmy o tym, ile potrzeba nam wojen, aby zapewni wolno w naszej
ojczynie" - owiadczy prezydent w 2002 roku. W porzdku. Potencjalne i
niespodziewane zagroenia s niezliczone. I istnieje powany powd, aby wierzy,
e realne zagroenia staj si jeszcze powaniejsze na skutek bezprawia i przemocy
stosowanych przez administracj Busha.
Powinnimy rwnie zwrci uwag na niedawne sowa Ami Ayalona, szefa
izraelskiej Suby Bezpieczestwa Wewntrznego (Shabak, Shin Bet) w latach 1996-
2000, ktry powiedzia, e ci, ktrzy chc odnie zwycistwo" nad terroryzmem
bez ogldania si na krzywdy, jakie s powodem terroryzmu, chc niekoczcej si
wojny".
Ta uwaga jest bez wtpienia uniwersalna.

wiat ma wszelkie powody ku temu, aby obserwowa to, co si dzieje w

Waszyngtonie, z zaniepokojeniem i trwog. Naley jednak stale podkrela, e
ludzie, ktrzy maj najwiksze moliwoci oddalenia tego niepokoju, s w Stanach
Zjednoczonych. S to ludzie, ktrym dano szans uczynienia wicej, ni dokonali
inni, aby ksztatowa nasz przyszo - dziki potdze swojego kraju oraz dziki
wolnoci i pozycji, jak si ciesz, znacznie wikszej ni gdziekolwiek indziej.

PRZYPISY

1. Talibowie zadali od Stanw Zjednoczonych dowodw, na podstawie ktrych

mieliby wyda Osam bin Ladena i jego wsppracownikw. Administracja
Busha odmwia przedstawienia jakichkolwiek dowodw, poniewa jak si w
kocu okazao, adnych materiaw obciajcych nie miaa. Osiem miesicy
pniej szef FBI, Robert Mueller, poinformowa pras, e wedug wiedzy"
biura 11 wrzenia by spiskiem, ktry wyklu si w Afganistanie, a powsta w
Zjednoczonych Emiratach Arabskich i w Europie. Trzy tygodnie po
rozpoczciu bombardowa oficjalne cele si zmieniy - brytyjski admira sir
Michael Boyce poinformowa Afgaczykw, e bd bombardowani dopty,
dopki nie zmieni swoich przywdcw", co jest podrcznikowym
przykadem terroryzmu pastwa. Bombardowania zostay zdecydowanie
potpione przez najwaniejszych afgaskich przywdcw opozycji zwalczajcej
tali- bw, w tym przez faworyta Stanw Zjednoczonych Abdula Haqa, ktry
baga Waszyngton, aby ten przesta zabija niewinnych Afgaczykw jedynie
po to, aby pokaza swoje muskuy", tym samym skazujc na porak wysiki
zmierzajce do obalenia talibw przez samych Afgaczykw (tak wanie to
wygldao z perspektywy czasu). Przeciwko bombardowaniom ostro
wystpowaa wikszo krajw wiata, jak wynikao z bada Instytutu Gallupa,
zwaszcza wtedy, kiedy celem bombardowa stawali si cywile, co dziao si od
samego pocztku. Wynikw tych bada nie ujawniono w Stanach
Zjednoczonych. Kiedy podejmowano decyzj o bombardowaniach,
spodziewano si, e doprowadz one miliony ludzi na skraj mierci godowej, i
z tego powodu bombardowania zostay ostro potpione przez midzynarodowe
organizacje niosce pomoc humanitarn. Kilka miesicy pniej Sarnina
Ahmed, czoowy specjalista do spraw Afganistanu pracujcy na Uniwersytecie
Harvarda, napisa w harwardzkim czasopimie Bezpieczestwo
midzynarodowe" (zima 2001/2002): poniewa pomoc humanitarna bya
niemoliwa przez naloty armii amerykaskiej, miliony Afgaczykw s
naraone na ryzyko mierci godowej". Jest to niezwyky komentarz dotyczcy
moralnoci i kultury intelektualnej Zachodu, gdzie operacja w Afganistanie
jest bezdyskusyjnie prezentowana jako wojna sprawiedliwa".
 Stany Zjednoczone i Organizacja
Narodw Zjednoczonych

17 PADZIERNIKA 2003 ROKU

Stany Zjednoczone, biorc pod uwag porak wojskowej okupacji Iraku, poprosiy
Organizacj Narodw Zjednoczonych o wzicie na swoje barki cz kosztw.
Rada Bezpieczestwa ONZ zatwierdzia amerykaskobrytyjsk rezolucj
numer 1511 jednogonie, ale nie jednomylnie. Chiny, Francja i Rosja
-stali czonkowie Rady Bezpieczestwa - sprzeciwili si tej rezolucji i nie wyl
swoich wojsk ani te nie przeznacz wicej funduszy na okupacj, ale podobnie jak
Niemcy, Pakistan i inne kraje, podday si presji Stanw Zjednoczonych o
zachowanie symbolicznej jednoci.
Powane podziay utrzymuj si nadal, szczeglnie w jednej sprawie
-czy i kiedy okupanci przeka prawdziw polityczn wadz w rce Irakijczykw.
Te zrnicowane reakcje na rezolucj s odzwierciedleniem dugiej historii
arbitralnoci Waszyngtonu wobec spoecznoci midzynarodowej i wobec samej
Organizacji Narodw Zjednoczonych.
Prowadzona przez Stany Zjednoczone wojna w Iraku zostaa rozpoczta bez
wsparcia Organizacji Narodw Zjednoczonych. Waszyngton dziaa zgodnie z
Narodow Strategi Bezpieczestwa - ogoszon przez administracj Busha we
wrzeniu 2002 roku - ktra daa Stanom Zjednoczonym prawo do uycia siy, w
razie potrzeby jednostronnie, przeciwko tym, ktrzy s przez Ameryk postrzegani
jako wrogowie.
W konsekwencji, jeli ONZ nie dziaa jak instrument w rkach Stanw
Zjednoczonych, Waszyngton lekceway Organizacj Narodw Zjednoczonych. Na
przykad w 2002 roku oenzetowski Komitet do spraw
Rozbrojenia i Bezpieczestwa Midzynarodowego przyj rezolucj wzywajc do
bardziej zdecydowanego powstrzymywania militaryzacji przestrzeni kosmicznej
oraz rezolucj podtrzymujc ustalenia protokou genewskiego z 1925 roku
przeciwko uywaniu trujcych gazw bojowych i broni bakteriologicznej. Obie
rezolucje przegosowano jednogonie, ale przy dwch gosach wstrzymujcych si -
Stanw Zjednoczonych i Izraela. W praktyce wstrzymanie si Stanw
Zjednoczonych od gosowania oznacza weto.
Od lat szedziesitych XX wieku Stany Zjednoczone pozostaj
zdecydowanym liderem w gosowaniach nad rezolucjami Rady Bezpieczestwa
Organizacji Narodw Zjednoczonych, nawet tych, ktre wzyway poszczeglne
pastwa do przestrzegania prawa midzynarodowego. Na drugim miejscu jest
Wielka Brytania, Francja i Rosja s daleko z tyu. Obraz ten jest jednak wypaczony
przez fakt, e niezwykle silna pozycja Waszyngtonu czsto wymusza osabienie
znaczenia rezolucji, ktrym sprzeciwiaj si Stany Zjednoczone, a nawet powoduje,
e wane sprawy w ogle nie trafiaj pod obrady.
Rutynowe wykorzystywanie prawa weta przez wiatowego lidera jest oglnie
ignorowane lub bagatelizowane w Stanach Zjednoczonych (czasem nazywa si go
pryncypialnym stanowiskiem oblonego Waszyngtonu"), ale postawa ta nie jest
interpretowana jako umniejszajca zasadno dziaania i wiarygodno Organizacji
Narodw Zjednoczonych, chocia tak wanie jest. Przeciwnie, to niech innych
krajw do uznania przywdztwa Stanw Zjednoczonych jest postrzegana jako
problem - co jest pokazem arogancji, dziki ktrej mona zyska niewielu
przyjaci.
Podczas debaty w ONZ w sprawie Iraku Waszyngton upiera si przy uznaniu
jego prerogatyw do jednostronnego dziaania. Na przykad na konferencji prasowej
6 marca 2003 roku Bush owiadczy, e istnieje tylko .jedno pytanie: Czy reim
iracki przeprowadzi pene i bezwarunkowe rozbrojenie, jak nakazuje mu
[oenzetowska rezolucja numer] 1441, czy te nie?". Nie pozostawi wic
wtpliwoci, e decyzja o tym, jak w rzeczywistoci jest realizowana ta rezolucja,
naley do Stanw Zjednoczonych, nie za do kogokolwiek innego, aju na pewno
nie do Organizacji Narodw Zjednoczonych. Co wicej, natychmiast da take jasno
do zrozumienia, e odpowied nie ma znaczenia, ogaszajc, e w sprawach
naszego wasnego bezpieczestwa tak na prawd nie potrzebujemy niczyjej zgody".
Inspekcje ONZ i obrady Rady Bezpieczestwa byy z tego powodu fars, a w
peni zweryfikowany fakt wypenienia przez Irak rezolucji i tak nie miaby adnego
znaczenia. Stany Zjednoczone wprowadziyby swj reim w Iraku nawet wtedy,
gdyby Saddam cakowicie si rozbroi (tak naprawd nawet wwczas, gdyby
Saddam i jego rodzina opucili kraj, jak powiedzia prezydent na szczycie na
Azorach w przededniu inwazji).

Kiedy armii okupacyjnej nie udao si znale irackiej broni masowego

raenia, administracja zmienia swoje stanowisko mwice o absolutnej pewnoci"
istnienia takiej broni i zacza argumentowa, e Stany Zjednoczone maj prawo
dziaa przeciwko kademu pastwu, ktre choby ma zamiar rozwija bro
masowej zagady. Obnianie granicy zagroenia, przy ktrej mona ucieka si do
stosowania siy, jest najbardziej czytelnym dowodem na to, e ogaszane powody
inwazji nie istniay.
Dzi najwaniejsz kwesti jest to, kto rzdzi Irakiem. Niewielu ufa, e Stany
Zjednoczone doprowadz do stworzenia rzdu, ktremu pozwol dziaa
niezalenie. Z tego powodu wiatowa opinia publiczna zdecydowanie chciaaby, aby
to ONZ przeja dziaania w tym zakresie. Podobnie sdz Amerykanie,
przynajmniej tak wynika z bada prowadzonych od kwietnia 2003 roku w ramach
Programu na temat pogldw na polityk midzynarodow" (Program on
International Policy Attitude", PIPA) prowadzonego na Uniwersytecie Maryland.
Trudno ocenia opini samych Irakijczykw, ale ostatnie badanie (z 2003
roku) Instytutu Gallupa w Bagdadzie pokazuje, e spord zagranicznych politykw
najlepiej oceniany jest Chirac, znacznie lepiej ni Bush czy Blair. Prezydent Francji
by oczywicie najwikszym krytykiem inwazji.
Przy tych wszystkich zmieniajcych si uzasadnieniach i pretekstach jedna
zasada pozostaje niezmienna: Stany Zjednoczone musz w ostatecznym
rozrachunku uzyska rzeczywist kontrol nad Irakiem, pod jak fasad
demokracji, jeli bdzie to wykonalne.
Sposb rozumowania Stanw Zjednoczonych zosta zobrazowany w
schemacie organizacyjnym Administracja cywilna w powojennym Iraku". Jest w
nim szesnacie kwadratw, z ktrych kady zawiera nazwisko i zakres
odpowiedzialnoci - poczwszy od prezydenckiego wysannika Paula Bremera
(odpowiedzialnego przed Pentagonem), a skoczywszy na najniszych
stanowiskach. Siedem osb to generaowie, wikszo pozostaych to amerykascy
urzdnicy rzdowi. Na samym dole, w siedemnastym kwadracie, wielkoci jednej
trzeciej pozostaych kwadratw, bez nazwisk i funkcji, napisano: iraccy doradcy
ministerstw".
Prezydent Bush zabiega o kogo, z kim bdzie mg podzieli koszty, ale nie
wadz w powojennym Iraku. U wadzy musi by Waszyngton, a nie Organizacja
Narodw Zjednoczonych czy Irakijczycy.
 Dylematy dominacji

26 LISTOPADA 2003 ROKU

W czasie kiedy Stany Zjednoczone zmagaj si z zaprowadzeniem porzdku w

Iraku, cznie z narzuceniem reimu, ktry bdzie odpowiada amerykaskim
interesom, wybuch nastpnego kryzysu grozi w Korei Pnocnej.
Na tak zwanej osi za Korea Pnocna jest najbardziej niebezpiecznym
elementem, ale - podobnie jak Iran i w przeciwiestwie do Iraku - nie spenia
pierwszego kryterium Stanw Zjednoczonych, aby moga sta si celem ataku: nie
jest bezbronna.
Korea Pnocna ma bro odstraszajc - nie nuklearn (przynajmniej w
czasie, kiedy s pisane te sowa), ale potn artyleri ulokowan na granicy strefy
zdemilitaryzowanej, wycelowan w Seul, stolic Korei Poudniowej, i w dziesitki
tysicy amerykaskich onierzy, ktrzy stacjonuj na poudnie od granicy.
onierze ci maj zosta wycofani poza zasig artylerii pnocnokoreaskiej,
powoduje to jednak niepewno - zarwno na pnocy, jak i na poudniu - co do
intencji Stanw Zjednoczonych.
W padzierniku 2002 roku Stany Zjednoczone oskaryy Kore Pnocn o to,
e rozpocza tajny program wzbogacania uranu, amic w ten sposb umow z
1994 roku. Polityczna gra broni nuklearn, ktra rozpocza si od tych oskare,
przypomina niektrym obserwatorom okres kubaskiego kryzysu rakietowego. W
2003 roku Waszyngton da wiatu ohydn nauczk: jeli chcecie si przed nami
obroni, to naladujcie Kore Pnocn i stacie si dla nas rzeczywistym
militarnym zagroeniem1.
Korea Pnocna nie spenia rwnie drugiego warunku stawianego pastwu,
aby miao si sta militarnym celem Stanw Zjednoczonych - jest jednym z
najbiedniejszych krajw wiata.
Ale Korea Pnocna ma wane pooenie geostrategiczne, przez ktre moe
sta si celem ataku Stanw Zjednoczonych, jeli tylko znajdzie si sposb na
pokonanie jej odstraszajcej broni. Korea Pnocna ley w pnocno-wschodniej
Azji, w regionie, ktry dla Waszyngtonu stanowi nie lada wyzwanie w deniu do
watowej dominacji.
W nowej formie trjpolarnego" systemu gospodarki wiatowej, ktra wyania
si od trzydziestu lat, cieraj si ze sob trzy wiatowe centra gospodarcze: Stany
Zjednoczone, Europa i pnocno-wschodnia Azja.
W jednym wymiarze tej rywalizacji, w wymiarze militarnym, Stany
Zjednoczone s klas sam w sobie, ale w pozostaych ju nie. Regiony te rywalizuj
midzy sob o dominacj, mimo skomplikowanych powiza, jakie je cz, i
waciwie takich samych interesw elit, ktre je reprezentuj.
Ostatnie badania grupy roboczej do spraw polityki Stanw Zjednoczonych
wobec Korei, kierowanej przez Seliga S. Harrisona - przeprowadzone dla Centrum
Polityki Midzynarodowej (Center for International Policy) w Waszyngtonie oraz
dla Centrum Wschodniej Azji (Center for East Asian Studies) w Chicago - dotyczyy
relacji Azji PnocnoWschodniej z reszt wiata.
Azja Pnocno-Wschodnia jest obecnie dynamicznym gospodarczo regionem
wiata, w ktrym powstaje prawie 30 procent wiatowego produktu krajowego
brutto, znacznie wicej ni w Stanach Zjednoczonych (19 procent). To 30 procent
stanowi rwnowarto poowy globalnych rezerw walutowych. Zarwno Stany
Zjednoczone, jak i Europa prowadz wymian handlow z Azj Pnocno-
Wschodni na wiksz skal ni wzajemnie midzy sob.
W Azji Pnocno-Wschodniej znajduj si dwie gwne potgi przemysowe -
Japonia i Korea Poudniowa, trzeci tak potg staj si Chiny. Syberia kryje
bogate zasoby surowcw mineralnych, w tym rop naftow. Zwikszaj si obroty
handlowe midzy pastwami tego regionu oraz jego zwizki z Azj Poudniowo-
Wschodni - przez nieformaln organizacj, ktra jest czasem nazywana
Stowarzyszeniem Narodw Azji Poudniowo- Wschodniej (Association of South
East Asian Nations, ASEAN) oraz Chin, Japonii i Korei Poudniowej.
Z obszarw wystpowania z surowcw naturalnych, na przykad z Syberii,
buduje si rurocigi do centrw przemysowych. Niektre z nich mogyby
prowadzi przez terytorium Korei Pnocnej i Korei Poudniowej, a kolej
transsyberyjska mogaby by przeduona w tym samym kierunku.
 Stosunek Stanw Zjednoczonych do integracji Azji Pnocno- Wschodniej z
poudniem jest ambiwalentny. Obawy Waszyngtonu budzi to, e zintegrowane
regiony, jak Europa lub Azja Plnocno-Wschodnia, mog chcie si uniezaleni i
sta si tym, co w czasach zimnej wojny nazywano trzeci sil".

Grupa robocza do spraw polityki Stanw Zjednoczonych wobec Korei zaleca,

aby Waszyngton znalaz dyplomatyczne rozwizanie obecnego kryzysu zwizanego
z Kore Pnocn, co niepewnie i niekonsekwentnie rozpocza administracja
Clintona jako proces gwarantujcy bezpieczestwo Korei Pnocnej wolnej od
broni nuklearnej, lansujcy pojednanie Korei Pnocnej i Korei Poudniowej oraz
prowadzcy do wsppracy gospodarczej midzy Kore Pnocn i jej ssiadami".
Takie wspdziaanie mogoby przyspieszy reformy gospodarcze w Korei
Pnocnej, ktre z czasem doprowadziyby do rozproszenia wadzy ekonomicznej,
osabienia polityki totalitarnej i ograniczenia amania praw czowieka".
Taka polityka odpowiadaaby konsensusowi w regionie. Alternatywa -
konfrontacja zgodna ze strategi wojny prewencyjnej, jak gosi trio Bush, Chaney i
Rumsfeld - mogaby wcign Azj Pnocno-Wschodni i Stany Zjednoczone w
niechcian wojn", uwaaj czonkowie grupy roboczej.
Bardziej umiarkowana polityka mogaby zachci Azj Pnocno- Wschodni,
podobnie jak Europ, do uzyskania niezalenoci, co jednak utrudnioby Stanom
Zjednoczonym utrzymanie porzdku wiata, w ktrym inni musz uzna swoje
waciwe miejsce.
W tych wzajemnych stosunkach uzalenienie od surowcw energetycznych ma
najwiksze znaczenie. Od czasw drugiej wojny wiatowej amerykascy stratedzy
poszukuj sposobu przejcia kontroli nad ogromnymi zasobami surowcw
energetycznych Bliskiego Wschodu, co w rezultacie przekadaoby si na kontrol
nad wiatem. Z tych samych powodw Europa i powstajce mocarstwa azjatyckie
d do tego, aby ich rda zaopatrzenia w te surowce byy wolne od, jak to nazwa
wybitny strateg Geo- rge Kennan, siy weta" amerykaskiej kontroli nad
dostawami surowcw energetycznych oraz morskimi szlakami eglugowymi.
Konflikt dotyczcy Bliskiego Wschodu i centralnej Azji odzwierciedla te obawy.
Stany Zjednoczone od dawna ostro reaguj na udany bunt" takich krajw
Trzeciego wiata, jak Kuba, ktre poszukiway drogi niezalenego rozwoju, dajc
przy tym pierwszestwo potrzebom wewntrznym przed potrzebami zagranicznych
inwestorw i waszyngtoskich strategw. Dla Waszyngtonu wspomniane obawy
zawsze docieray rwnie do centrw przemysowych najwikszych mocarstw -
szczeglnie teraz, kiedy ten trj - polarny" porzdek wiatowej gospodarki
przybiera nowe formy.
Inwazja na Irak bya przykadow akcj", demonstrujc wiatu, e
administracja Busha powanie traktuje swoj doktryn, ktra pozwala jej na uycie
siy wedug wasnego uznania w celu zaznaczenia swojej globalnej dominacji i
zablokowania wszystkich potencjalnych prb kwestionowania tej dominacji,
jakkolwiek odlege mogyby one by.
Przemoc to potne narzdzie kontroli, jak uczy nas historia. Ale dylematy
dominacji take nie s mae.

PRZYPISY

1. Do 2006 roku Korea Pnocna, jak si szacuje, wyprodukowaa osiem do

dziesiciu gowic nuklearnych, przeprowadzia testy rakiet dalekiego zasigu
oraz prbny wybuch jdrowy, ktry okaza si nieudany. Osignicia te mona
miao dopisa do listy osigni Busha. Kiedy prezydent Bush obj urzd -
pisze Leon Sigal w Current History z listopada 2006 roku - Korea Pnocna
zaprzestaa prb z rakietami dalekiego zasigu. Miaa wtedy zapas plutonu w
iloci wystarczajcej na wyprodukowanie jednej lub dwch gowic i nie
produkowaa wicej, co byo wwczas potwierdzone". Sigal, jeden z
najlepszych specjalistw od spraw azjatyckich, uwaa, e w relacjach ze
Stanami Zjednoczonymi Korea Pnocna stosuje polityk wet za wet -
odwzajemniajc wspprac Waszyngtonu, ale rwnoczenie biorc odwet za
kadym razem, kiedy Waszyngton odstpuje od tej polityki, chcc przez to
zmusi Kore do zmiany wrogiej postawy". W1993 roku Korea Pnocna
niemal porozumiaa si z Izraelem, e zaprzestanie eksportu rakiet na Bliski
Wschd w zamian za jej dyplomatyczne uznanie, co zdecydowanie
 poprawioby bezpieczestwo Izraela. Ale Stany Zjednoczone nakoniy Izrael
do wycofania tej ugody", co te Izrael uczyni. Wybierajc tak zaleno od
Stanw Zjednoczonych, Izrael musi teraz sucha polece Amerykanw. Korea
Pnocna zareagowaa na to, przeprowadzajc swj pierwszy test z rakiet
redniego zasigu. Takie zachowania powtarzay si pniej przez okres
prezydentury Clintona. Agresywny militaryzm Busha mia swoje
przewidywalne skutki, podobnie jak wczeniej taki militaryzm (co te zreszt
przewidziano) sprowokowa rozwj broni ofensywnej przez F Waszyngton
twierdzi, e Korea Pnocna wykorzystuje banki do faszowania waluty
amerykaskiej. Wiarygodno
W lutym 2007 roku wzrastajca presja na reim pnocnokoreaski i
zaangaowan w konflikt administracj Stanw Zjednoczonych, starajcych si
odnie sukces w swoich zmaganiach z osi zla, pomogy tchn ycie w proces,
ktry dawno uznano za niemoliwy do ponownego podjcia" (Anna
Fifield, Negotiators seek right chemistry to curb NKorea 's nuclear ambitions
[Negocjatorzy szukaj sojusznikw wypenienia zapisw zostay zerwane" z
niejasnych powodw, a Korea Pnocna zignorowaa ostrzeenia rodowisk
midzynarodowych i przeprowadzia prbyjdrowe" (Jim Yardley, Nuclear Talks
on North Korea Set to Resume in Beijing [Rozmowy o broni nuklearnej maj by
wznowione w Pekinie, New York Times" z 8 lutego 2007 roku). To nie do koca
caa prawda. Osignito porozumienie podobne do tego, ktre Waszyngton utopi
we wrzeniu 2005 roku. Jednoczenie administracja przyznaa si do tego, e jej
zarzuty z 2002 roku byy oparte na wtpliwych dowodach. Ustpstwo jest
traktowane jako zapobiegawcze", a wynika ono z obawy, e jeli
midzynarodowi inspektorzy wejd do Korei Pnocnej na podstawie nowego
porozumienia, to oskarenia Waszyngtonu wysunite na podstawie doniesie
wywiadowczych mog by ponownie skonfrontowane z rzeczywistymi
ustaleniami na miejscu", co moe doprowadzi do takiego samego rezultatu jak w
wypadku Iraku (David Sanger, William Broad, U.S. Concedes Uncertainty On
Korean Uranium Ef- fort [Stany Zjednoczone przyznaj si do braku pewnoci co
do koreaskich prb z uranem], New York Times" z 1 marca 2007 roku).
 Jak zauwaa Leon Sigal, z tego wszystkiego wypywa taka nauka: dziaania
dyplomatyczne s skuteczne, jeli prowadzi si je w dobrej wierze.
 Saddam Husajn przed trybunaem

15 GRUDNIA 2003 R O K U

Wszyscy ludzie, ktrym zaley na przestrzeganiu praw czowieka, sprawiedliwoci i

prawoci, powinni by szczeglnie zadowoleni ze schwytania Saddama Husajna i z
nadziej oczekiwa na jego uczciwy proces przed midzynarodowym trybunaem 1.
Akt oskarenia przeciwko Saddamowi obejmowaby nie tylko liczne
okruciestwa i rzezie oraz zagazowanie Kurdw w 1988 roku, ale take masakr
szyickich buntownikw, ktrzy mogli go obali w 1991 roku.
W tamtym okresie Waszyngton i jego sprzymierzecy wyraali uderzajco
jednomylny pogld, e bez wzgldu na to, jakie grzechy ma na sumieniu iracki
przywdca, da on Zachodowi i regionowi wiksz nadziej na stabilno swojego
kraju ni ci, ktrzy cierpieli z powodu jego represji" - donosi Alan Cowell w New
York Timesie". Sowo stabilno" oznacza tutaj dziaanie zgodne z interesami
Stanw Zjednoczonych. Nie byo to sprzeczne z tym, o czym pisa na amach New
York Timesa" z 22 maja 1977 roku James Chace, byy wydawca magazynu Foreign
Affairs", a mianowicie, e czynione przez Nbcona i Kissingera wysiki zmierzajce
do destabilizacji wybranego w wolnych wyborach marksistowskiego rzdu w Chile"
zostay podjte, poniewa bylimy zdeterminowani, aby doprowadzi do
stabilnoci".
W grudniu 2002 roku Jack Straw, minister spraw zagranicznych Wielkiej
Brytanii, ujawni dossier zbrodni Saddama popenionych przez niego w czasie,
kiedy popieray go Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Prezentujc - jak zwykle -
swoj moraln prawo, zarwno Straw w raporcie, jak i Waszyngton w reakcji na
raport przeoczyy to poparcie.
W tego typu praktykach stosuje si gboko zakorzenion w kulturze
intelektualnej doktryn zmiany kursu", do ktrej Stany Zjednoczone odwouj si
co dwa, trzy lata. Tre tej doktryny jest nastpujca: Tak, w przeszoci robilimy
ze rzeczy z powodw niezawinionych lub nieumylnych. Ale to si ju skoczyo,
nie tramy zatem wicej czasu na te nudne, zwietrzae sprawy".
Doktryna ta jest nieuczciwa i tchrzliwa, ale ma swoje zalety: chroni nas przed
niebezpieczestwem zrozumienia tego, co dzieje si na naszych oczach.
Na przykad pierwszym powodem wojny wytoczonej Irakowi, jaki podawaa
waszyngtoska administracja, bya ochrona wiata przed tyranem, ktry pracowa
nad rozwiniciem broni masowego raenia i ktry wspiera terroryzm. Dzi ju nikt
w to nie wierzy, nawet autorzy przemwie Busha.
Kiedy powody te okazay si nieprawdziwe, pojawio si nowe
usprawiedliwienie wojny: najechalimy na Irak, aby ustanowi tam - a tak
naprawd na caym Bliskim Wschodzie - demokracj.
Prezentowanie tej postawy budowniczych demokracji zyskuje niekiedy pene
entuzjazmu uznanie. Na przykad w listopadzie 2003 roku David Ignatius,
komentator piszcy dla Washington Post", opisa inwazj na Irak jako najbardziej
idealistyczn wojn wspczesnych czasw", toczon jedynie po to, aby zaprowadzi
demokracj w Iraku i w caym regionie.
Ignatius by pod szczeglnym wraeniem Paula Wolfowitza, gwnego
idealisty administracji Busha", przedstawia go bowiem jako prawdziwego
intelektualist, ktry krwawi na widok opresji [w jakiej yje wiat arabski] i marzy
o jego wyzwoleniu".
By moe tumaczy to karier Wolfowitza, podobnie jak jego poparcie dla
Suharto w Indonezji, jednego z najwikszych agresorw i zbrodniarzy XX wieku,
ktry ma na sumieniu zbrodnie ludobjstwa, w czasach, kiedy Wolfowitz by
ambasadorem w tym kraju za prezydentury Reagana i jedn z osb najsilniej
wspierajcych Suharto, tak zreszt jak i w pniejszych latach 2.
Jako pracownik Departamentu Stanu za czasw Reagana, odpowiedzialny za
Wschodni Azj i Pacyfik, Wolfowitz nadzorowa wsparcie udzielane mordercy i
dyktatorowi Chun Doo-Hwan w Korei Poudniowej oraz Marcosowi na Filipinach.
Wszystko to nie ma znaczenia dziki wygodnej doktrynie zmiany kursu. A
wic tak, serce Wolfowitza krwawi z powodu ofiar represji, jeli za fakty wskazuj
na co innego, to s to nudne, stare sprawy, o ktrych chcemy zapomnie.

Niezapomniany jest rwnie inny przejaw mioci Wolfowitza do demokracji.

Parlament Turcji, ulegajc niemal jednogonemu sprzeciwowi narodu tureckiego
wobec wojny w Iraku, nie udzieli zgody armii Stanw Zjednoczonych na dziaania z
terytorium Turcji. Wywoao to prawdziw furi w Waszyngtonie.
Najbardziej zajady w swoim sprzeciwie wobec takiego obrotu spraw by
Wolfowitz. Potpi on generaw tureckich za to, e nie potrafili skutecznie
interweniowa, eby uchyli t decyzj, i zada od nich przeprosin dla Stanw
Zjednoczonych za ten zy postpek. Wadze Turcji suchay swojego narodu, a nie
rozkazw z Crawford w Teksasie.
Najnowszy rozdzia tej historii to determinacja Wolfowitza w licytacji o
niezwykle zyskowne kontrakty w Iraku i skutki jego dziaa w tym zakresie. Zostay
z niej wyczone kraje, ktrych rzdy omieliy si podzieli opini zdecydowanej
wikszoci swoich obywateli. Rzekomym powodem takiego wyczenia, jaki podaje
Wolfowitz jest kwestia bezpieczestwa", ktra nie istnieje, chocia instynktownej
nienawici do demokracji trudno nie zauway, a take to, e amerykaskie firmy
wydobywcze Halliburton i Betchel mog teraz swobodnie konkurowa" z
Uzbekistanem i Wyspami Salomona, ale nie z najwikszymi potgami
przemysowymi wiata.
Odkrywcze i wane dla przyszoci jest to, e pokaz pogardy dla demokracji,
jaki daje Waszyngton, wystpi jednoczenie z chralnym wychwalaniem
waszyngtoskiej administracji za prezentowane przez ni pragnienie demokracji.
Jest to imponujce osignicie, trudne do naladowania nawet przez pastwa
totalitarne.
Irakijczycy maj moliwo dowiadczania na wasnej skrze relacji midzy
zdobywcami i podbitymi.
Brytyjczycy stworzyli Irak we wasnym interesie. Kiedy rzdzili t czci
wiata, zastanawiali si, jak powoa do ycia co, co sami nazywali arabsk
fasad" - sabe i ulege rzdy (tam, gdzie to moliwe - parlamentarne), sprawujce
wadz tak dugo, jak dugo prawdziwe rzdy sprawowali Brytyjczycy.
 Kto by si spodziewa, e Stany Zjednoczone kiedykolwiek bd miay zamiar
dopuci do powstania niezalenego rzdu irackiego? Szczeglnie teraz, kiedy
Waszyngton zarezerwowa sobie prawo do stworzenia staych baz militarnych
wanie tam - w sercu regionu o najwikszym na wiecie wydobyciu ropy naftowej, i
narzuci reim gospodarczy, ktrego nie mgby zaakceptowa aden suwerenny
kraj, powierzajc w ten sposb losy Iraku zachodnim korporacjom.
W historii nawet najsurowszym i najbardziej haniebnym metodom towarzysz
deklaracje szlachetnych zamiarw i retoryka niesienia wolnoci i niepodlegoci.
Poczyniona kiedy przez Thomasa Jeffersona obserwacja pozostaje prawdziwa
i dzisiaj: Nie bardziej wierzymy w walk Bonapartego o wolno mrz ni w walk
Wielkiej Brytanii o wolno ludzkoci. Cel jest zawsze ten sam - zagarn dla siebie
wadz, bogactwo i zasoby innych narodw".

PRZYPISY

1. Saddam Husajn by sdzony i skazany za udzia w zamordowaniu 150 osb w

1982 roku, co - wedug jego standardw - byo bahym czynem. Proces zosta
potpiony przez najwiksze organizacje walczce o prawa czowieka jako
szczeglnie nieuczciwy. Komentatorzy cakowicie zignorowali to, jak istotny
by 1982 rok w stosunkach Stanw Zjednoczonych z Irakiem (wicej na ten
temat w rozdziale u wrzenia i doktryna szlachetnych zamiarw).
Jeli w ogle mwiono o wsparciu, jakiego Saddamowi udzielay Stany
Zjednoczone i Wielka Brytania, co czyniono niezwykle rzadko, to tumaczono
to wsparcie tym, e Irak walczy z Iranem, ktry by znacznie groniejszym
wrogiem. Ten pretekst jest bezwartociowy. Zarwno Stany Zjednoczone, jak i
Wielka Brytania niezmiennie wspieray Saddama, take dostarczajc mu
rodki do produkcji broni masowego raenia, nawet po zakoczeniu wojny z
Iranem. W1989 roku irackich inynierw, ktrzy zajmowali si energij-
drow, zaproszono do Stanw Zjednoczonych na zaawansowane szkolenie. W
kwietniu 1990 roku, cztery miesice przed inwazj Saddama na Kuwejt,
delegacja senacka pod przewodnictwem Boba Dole'a, republikaskiego
kandydata na prezydenta z 1996 roku, pojechaa do Iraku, aby przekaza
Saddamowi yczenia od prezydenta Busha i zapewnie go, e nie ma on powodu
do niepokoju w zwizku z krytyk, jak syszy z ust niektrych amerykaskich
komentatorw. Wsparcie nie ustawao a do inwazji na Kuwejt. W wypadku
Wielkiej Brytanii trwao ono nawet duej.
Powoaniu Wolfowitza na prezesa Banku wiatowego towarzyszyy pochwalne
komentarze prasowe, w ktrych mwio si o jego oddaniu sprawom
demokracji i rozwoju oraz walce z korupcj. Pomijano haniebne zasugi
Wolfowitza we wspieraniu dziaa sucych amaniu praw czowieka i
niszczeniu demokracji w Indonezji, ktre byy ostro potpiane przez
tamtejszych aktywistw, zapomniano o jego roli w upadku miejscowej
gospodarki, nie wspomniano rwnie o przygotowanym w tamtym czasie przez
Transparency International raporcie, z ktrego wynikao, e przyjaciel
Wolfowitza, Suharto, by najbardziej skorumpowanym przywdc na wiecie.
Szczegy na ten temat mona znale w mojej ksice Failed States (strona
133 i nastpne).
 Saddam Husajn i zbrodnie stanu

22 STYCZNIA 2004 ROKU

Dugotrway i niejasny zwizek midzy Saddamem Husajnem a Zachodem rodzi

pytania o to, jakie kwestie - i sprawy wstydliwe - mog wypyn przed trybunaem 1.
W uczciwym procesie Saddama - co jest waciwie niewyobraalne - jego
obroca mgby zupenie susznie wezwa przed sd Collina Powel- la, Dicka
Cheneya, Donalda Rumsfelda, George'a Busha seniora oraz innych wysokich
urzdnikw administracji Reagana i Busha, ktrzy udzielali znacznego wsparcia
dyktatorowi nawet wtedy, kiedy popenia on swoje najwiksze okruciestwa.
Uczciwy proces pozwoliby zastosowa przynajmniej podstawow moraln
zasad rwnoci - oskaryciele i oskarony musz przestrzega tych samych
standardw. Przed trybunaami do spraw zbrodni wojennych precedensy s
niejasne. Nawet w Norymberdze - w trybunale, ktry mona uzna za majcy
najmniej wad spord tego rodzaju sdw (i przed ktrym stana najwiksza grupa
najgorszych zbrodniarzy, jak kiedykolwiek udao si zebra w jednym miejscu) -
robocza definicja zbrodni" oznaczaa rzeczy, ktre robili Niemcy, a ktrych nie
robiy wojska sprzymierzone.
Husajn, tak jak Milosevi, bdzie prbowa wprawi Zachd w zakopotanie,
mwic o poparciu, jakie otrzymywa od niego dla reimu, ktry stworzy w Iraku -
co pod wzgldem prawnym byoby nieistotne, ale wykrzywioby twarz Jacques'a
Chiraca i Donalda Rumsfelda" - pisa ostatnio w Boston Globe" Gary J. Bass,
profesor Uniwersytetu Princeton i autor ksiki Stay the Hand ofVengeance: The
Politics ofWar Cmes Tribunals z 2000 roku.
W rzeczywicie uczciwym procesie na pewno ma to znaczenie, gdy obfito
dokumentacji, jak mona znale w Kongresie i innych miejscach, pokazuje, e
Waszyngton zawar z Saddamem w latach osiemdziesitych XX wieku wcale nie
wite przymierze. Pierwotnym jego pretekstem byo to, e Irak powstrzymywa
Iran - ktry zaatakowa przy wsparciu Stanw Zjednoczonych - ale ten sam powd
by podawany jeszcze dugo po tym, kiedy wojna iracko-iraska si skoczya.
A teraz ci, ktrzy byli odpowiedzialni za tamto przymierze, stawiaj Saddama
przed obliczem sprawiedliwoci.
Rumsfeld, jako specjalny wysannik Reagana na Bliski Wschd, odwiedzi Irak
w 1983 i 1984 roku, aby zacieni stosunki z Saddamem (w tym samym czasie
administracja Stanw Zjednoczonych krytykowaa Saddama za uycie broni
chemicznej).
Powell by doradc do spraw bezpieczestwa Busha seniora midzy grudniem
1987 i styczniem 1989 roku, a kilka miesicy pniej zosta przewodniczcym
Kolegium Szefw Poczonych Sztabw. Z kolei Cheney by ministrem obrony
Busha seniora. Tak wic Powell i Cheney byli najwaniejszymi decydentami w
okresie, gdy Saddam dokonywa najwikszych zbrodni - rzezi i zagazowania
Kurdw w 1988 roku oraz zdawienia w 1991 roku szyickiego buntu, ktry mg go
obali.
Dzi, za czasw Busha juniora, Powell, Cheney i inni bez przerwy uywaj tych
wanie zbrodni jako usprawiedliwienia walki z diabem - cakiem susznie, chocia
nie wspominaj o tym, jak istotne dla Saddama byo wwczas poparcie, ktrego
udzielay mu Stany Zjednoczone.
W padzierniku 1989 roku Bush senior wprowadzi dyrektyw dotyczc
bezpieczestwa narodowego, ktra mwia, e normalne stosunki midzy Stanami
Zjednoczonymi i Irakiem suyyby naszym dugoterminowym interesom i
stabilizacji w rejonie Zatoki i na Bliskim Wschodzie".
Stany Zjednoczone dostarczay do Iraku subsydiowan ywno, bardzo
potrzebn reimowi Saddama po zniszczeniu kurdyjskiej gospodarki rolnej, a przy
okazji rwnie zaawansowan technologi i rodki biologiczne, ktre mona byo
zastosowa w produkcji broni masowego raenia.
Po tym, kiedy Saddam si wyama i zaatakowa Kuwejt w sierpniu 1990 roku,
polityka i preteksty si zmieniay, ale jeden element pozosta niezmienny:
Irakijczykom nie wolno przej kontroli nad wasnym krajem.
W1990 roku Organizacja Narodw Zjednoczonych naoya sankcje
gospodarcze na Irak, ktrych przestrzegania pilnoway gwnie Stany Zjed-
noczone i Wielka Brytania. Sankcje te, utrzymywane rwnie za prezydentury
Clintona i Busha juniora, to prawdopodobnie najbardziej poaowania godna
spucizna polityki Stanw Zjednoczonych wobec Iraku.

Nikt spord ludzi Zachodu nie zna lepiej Iraku ni Denis Halliday i Hans von
Sponeck, ktrzy kolejno po sobie sprawowali tam w latach 1997-2000 funkcj
koordynatorw akcji humanitarnej Organizacji Narodw Zjednoczonych. Obaj
zrezygnowali na znak protestu przeciwko sankcjom, ktre Halliday nazwa
ludobjczymi". Jak przez lata wskazywali Halliday, von Sponeck i inni, sankcje
zdziesitkoway ludno Iraku i jednoczenie wzmacniay Saddama i jego klik,
poniewa Irakijczycy stawali si bardziej zaleni od tyrana, chcc przey.
Podtrzymalimy [reim Saddama] i odrzucilimy szans na zmiany -
powiedzia Halliday w 2002 roku. - Uwaam, e gdyby Irakijczycy mieli swoj
gospodark, gdyby odzyskali swoje ycie, swj sposb ycia, sami wprowadziliby
wasny sposb rzdzenia, najbardziej odpowiedni dla swego kraju" 2.
Czy historia ta bdzie kiedykolwiek przedstawiona przed trybunaem, czy te
nie, sprawa tego, kto bdzie rzdzi Irakiem w przyszoci, wci pozostaje istotna, a
obecnie jest ona mocno kwestionowana.
Poza t wan spraw ci, ktrzy interesuj si tragedi Iraku, mieli trzy
podstawowe cele: 1. obalenie tyrana, 2. zakoczenie sankcji, przez ktre cierpieli
ludzie, nie przywdcy, i 3. zachowanie pewnych pozorw wiatowego porzdku.
Nie moe by niezgody midzy przyzwoitymi ludmi co do dwch pierwszych
celw: osignicie ich jest okazj do radoci, szczeglnie dla tych, ktrzy
protestowali najpierw przeciwko wsparciu, jakiego Stany Zjednoczone udzielay
Saddamowi, a pniej przeciwko zbrodniczym sankcjom. Dlatego mog tym celom
przyklasn bez hipokryzji.
Drugi cel, a zapewne i pierwszy, by moliwy do osignicia bez szkody dla
trzeciego.
Administracja Busha otwarcie deklarowaa swoje intencje rozmontowania
wikszoci tego, co pozostao z systemu porzdku wiatowego, i rzdzenia wiatem
za pomoc siy, a Irak by demonstracj tych intencji.
Wywoay one strach i czsto nienawi na caym wiecie, a take desperacj
tych, ktrych trosk s moliwe konsekwencje wyboru, polegajcego na wspieraniu
polityki agresji stosowanej wedug wasnego uznania, jak prowadz Stany
Zjednoczone. Jest to oczywicie wybr spoczywajcy gwnie w rkach
spoeczestwa amerykaskiego.

PRZYPISY

1.Jak wspominaem wczeniej, trybuna zaj si tylko zbrodniami z 1982 roku, a

wic mao znaczcymi wydarzeniami w skali okrutnoci Saddama, dziki temu
pewne byo bowiem to, e habica rola Stanw Zjednoczonych, Wielkiej
Brytanii i innych krajw, ktre wspieray te zbrodnie, nie ujrzy wiata
dziennego, a nawet nikt nie bdzie mia okazji do zastanawiania si, jak istotne
relacje czyy wtedy Stany Zjednoczone i Irak.
2.Wicej na temat przeraajcych skutkw sankcji, a take roli Stanw
Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii w brutalnym karaniu ludnoci irackiej,
mona znale w pracy Hansa von Sponecka A Different Kind of War: The UN
Sanctions Regime in Iraq z 2006 roku. Von Sponeck zrezygnowa z funkcji
dyrektora programu Ropa za ywno" w 2000 roku, gdy uzna, e jest on
pogwaceniem konwencji w sprawie ludobjstwa. Bya ju mowa o tym, e jego
poprzednik, Denis Halliday, rwnie zrezygnowa z tych samych powodw.
Administracj a Clintona uniemoliwia im poinformowanie Rady
Bezpieczestwa o prawdziwej sytuacji. Jak wyjani to postpowanie rzecznik
Departamentu Stanu James Rubin, temu panu w Bagdadzie paci si za
prac, nie za gadanie". Media w Stanach Zjednoczonych postpiy podobnie.
Halliday i von Sponeck wiedzieli wicej o Iraku ni niejeden obywatel
zachodu. Jednak - a moe dlatego - ich gosy nie byy syszane w
najwaniejszych mediach amerykaskich przez wszystkie lata przed inwazj.
 Mur jako bro

23 LUTEGO 2004 ROKU

Tumaczenie si przez rzdy kwestiami bezpieczestwa, kiedy podejmuj one

kontrowersyjne dziaania, bdce czsto pretekstem do czego innego, stao si
waciwie odruchem. Takie dziaania trzeba zawsze uwanie obserwowa. Dobrym
tego przykadem jest izraelski mur bezpieczestwa", ktry jest przedmiotem
rozpoczynajcych si dzi przesucha w Midzynarodowym Trybunale
Sprawiedliwoci w Hadze1.
Niewielu kwestionuje prawo Izraela do obrony przed atakami
terrorystycznymi, takimi jak ten wczorajszy, nawet budow muru ochronnego, jeli
miaby on by waciwym sposobem obrony. Jest rwnie oczywiste, gdzie taki mur
naleaoby wznie, gdyby bezpieczestwo byo rzeczywist przesank jego
budowy - wewntrz Izraela, wewntrz midzynarodowo uznanych granic, czyli
wzdu zielonej linii" ustanowionej po wojnie z lat 1948-1949. Mur mgby
regulowa dostp do Izraela w sposb, w jaki wadze uznaj za stosowny:
patrolowany przez armi z obu stron, zaminowany i niedostpny. Tego typu mur
zapewniaby maksymalne bezpieczestwo i nie dochodzioby do
midzynarodowych protestw czy do amania prawa midzynarodowego.
Jest to zrozumiae. Tymczasem Wielka Brytania popiera Stany Zjednoczone w
ich sprzeciwie wobec przesucha w Hadze, a brytyjski minister spraw
zagranicznych, Jack Straw, pisze, e mur jest nielegalny". Z kolei inny urzdnik
ministerstwa, ktry dokona inspekcji muru bezpieczestwa", powiedzia, e
powinien si on znajdowa na zielonej linii" lub rzeczywicie po izraelskiej stronie
tej linii". Brytyjska parlamentarna komisja ledcza rwnie wezwaa, eby mur by
wzniesiony na terytorium izraelskim, potpiajc barier jako cz izraelskiej
zamierzonej strategii brania ludnoci pod obcas".
W rzeczywistoci mur pozbawia Palestyczykw ich ziem. Jest rwnie - jak
okreli prowadzon przez Izrael wojn izraelski socjolog Baruch Kimmerling
politycznym mordem" przeciwko Palestyczykom - pomaga w przeksztacaniu
palestyskich osad w lochy, przy ktrych poudniowoafrykaskie bantustany
wygldaj jak symbole wolnoci, suwerennoci i samostanowienia.
Jeszcze przed rozpoczciem budowy muru Organizacja Narodw
Zjednoczonych ocenia, e izraelskie bariery, projekty infrastrukturalne i osiedla
doprowadziy do stworzenia pidziesiciu niepoczonych ze sob palestyskich
wysepek na Zachodnim Brzegu. W czasie, kiedy wyaniay si plany budowy muru,
Bank wiatowy szacowa, e moe on odizolowa 250-300 tysicy Palestyczykw,
wicej ni 10% palestyskiej populacji, i e realnie moe doprowadzi do
przyczenia nawet 10% ziem Zachodniego Brzegu. I kiedy w kocu rzd Ariela
Szarona opublikowa map proponowanego przebiegu muru, stao si jasne, e
podzieli on Zachodni Brzeg na szesnacie odizolowanych enklaw, ograniczonych do
42% ziem Zachodniego Brzegu, o ktrych wczeniej Szaron powiedzia, e mog
zosta odstpione pastwu palestyskiemu, jak to wynika z analizy raportu ONZ
dokonanej przez Sar Roy, naukowca z Uniwersytetu Harvarda, ktra zajmuje si
sprawami Bliskiego Wschodu.
Mur ju doprowadzi do przyczenia do Izraela niektrych najbardziej
yznych ziem Zachodniego Brzegu. I przede wszystkim rozszerza izraelsk kontrol
nad rdami wody pitnej, z ktrych Izrael i osadnicy izraelscy mog czerpa do
woli, podczas gdy miejscowa ludno palestyska czsto nie ma do nich dostpu.
Palestyczycy yjcy w strefie midzy murem a zielon lini" bd mogli
poprosi o prawo do pozostania we wasnych domach, cho Izraelczycy
automatycznie otrzymuj prawo do korzystania z tych ziem. Za argumentem
bezpieczestwa i pozornie neutralnym, biurokratycznym jzykiem wojskowych
rozporzdze kryje si pretekst do wydale - napisaa w dzienniku Haaretz
izraelska dziennikarka Amira Hass. - Krok po kroku, niezauwaalnie, w taki sposb,
aby nie zostao to dostrzeone na wiecie i nie zaszokowao opinii publicznej". To
samo dotyczy rwnie regularnych mordw, terroru i codziennej dawki brutalnoci
i ponienia w cigu ostatnich trzydziestu piciu lat cikiej okupacji, podczas kiedy
ziemie i zasoby zostay zagarnite dla osadnikw zwabionych pokanymi
dotacjami, dostpnymi dziki hojnemu kasjerowi z zagranicy, chocia bez poparcia
spoecznoci amerykaskiej2.

Wydaje si te prawdopodobne, e Izrael przeniesie do okupowanego

Zachodniego Brzegu 7,5 tysica osadnikw, ktrych, jak ogosi to rzd izraelski w
lutym 2004 roku, przesiedli ze Strefy Gazy. Obecnie Izraelczycy ci dysponuj
yznymi terenami i wie wod, podczas gdy milion Palestyczykw jest w stanie
ledwie przey, majc nieliczne rda wody, waciwie nie do uytku. Strefa Gazy
to klatka, a poniewa miasto Rafah na poudniu jest systematycznie niszczone,
mieszkacy mog by pozbawieni jakiegokolwiek kontaktu z Egiptem i dostpu do
morza.
Bdem jest nazywanie tych wszystkich poczyna polityk Izraela". Jest to
polityka amerykasko-izraelska, moliwa dziki nieustannemu zbrojnemu,
ekonomicznemu i dyplomatycznemu, a zwaszcza ideologicznemu poparciu Stanw
Zjednoczonych - chodzi mianowicie o sposb, w jaki wydarzenia te s
przedstawiane w mediach.
Polityka ta funkcjonuje od 1971 roku, kiedy - z poparciem Waszyngtonu -
Izrael odrzuci propozycj penego pokoju oferowan przez Egipt, wybierajc
podbj, a nie bezpieczestwo. W1976 roku Stany Zjednoczone zawetoway rezolucj
Rady Bezpieczestwa, nawoujc do rozwizania prowadzcego do powstania
dwch pastw, ktre miao jednomylne poparcie midzynarodowe. Dzi wariant
ten jest popierany przez wikszo Amerykanw i mgby natychmiast by
wprowadzony w ycie, gdyby tylko Waszyngton si na to zgodzi.
Przesuchania w Hadze zakocz si co najwyej opiniodawczym orzeczeniem,
e mur jest nielegalny. Niczego to jednak nie zmieni. Jakakolwiek szansa na
polityczne rozwizanie - i na zapewnienie godnego ycia mieszkacom tego regionu
- zaley od Stanw Zjednoczonych.

PRZYPISY

1. Wicej na temat negatywnych skutkw istnienia izraelskiego muru mona

znale w raporcie BTselem Under the Guise ofSecurity: Routing the Sepa-
 ration Barrier to Enable Expansion of Israeli Settlements in the West Bank z
grudnia 2005 roku. Budowa mura postpuje z bezczelnym pogwaceniem
prawa midzynarodowego i postanowie trybunau w Hadze, ale jego
posiedzenia nie utrudniaj waciwie realizacji inwestycji, gwnie dziki
wsparciu Stanw Zjednoczonych, a szczeglnie za spraw oficjalnego poparcia
prezydenta Busha, ktre wczeniej byo poparciem milczcym. Wicej w
artykule Sary Roy The Palestinian State: Division and Dispair w Current
History" ze stycznia 2004 roku.
Wikszo amerykaskiego spoeczestwa uwaa, e naley wycofa pomoc dla tej
strony konfliktu izraelsko-palestyskiego, ktra odmawia rozpoczcia rozmw na
temat politycznego rozwizania, jakie zyska midzynarodowe poparcie. Oznacza to
odcicie pomocy dla Izraela, cho zapewne niewielu zdaje sobie z tego spraw.
Wyniki takich bada s uznawane za nieistotne i sprawa nigdy nie jest poddawana
dyskusji. Wicej na ten temat w rozdziale Hegemonia i przetrwanie (w niniejszym
tomie).
 Stany Zjednoczone - schronienie dla
terrorystw

5 MARCA 2004 ROKU

Kady szanujcy si amerykaski prezydent ma swoj doktryn. Najwaniejszym

punktem doktryny Busha juniora jest to, e Stany Zjednoczone musz uwolni
wiat od za", jak powiedzia prezydent po wydarzeniach z 11 wrzenia 2001 roku.
Szczegln odpowiedzialnoci wadzy jest prowadzenie wojny z
terroryzmem, czego nastpstwem jest stwierdzenie, e kade pastwo, ktre daje
schronienie terrorystom, jest pastwem terrorystycznym i powinno by
odpowiednio potraktowane.
Zadajmy proste i uczciwe pytanie: Jakie byyby konsekwencje, gdyby doktryn
Busha potraktowa powanie i uzna kraje chronice terrorystw jako kraje
terrorystyczne, ktre naley bombardowa i dokonywa na nie inwazji?
Stany Zjednoczone od dawna s schronieniem dla rnego rodzaju obuzw,
ktrych czyny pozwalaj zaliczy ich do terrorystw i ktrych obecno narusza
zasady goszone przez amerykaskich politykw.
Rozwamy w zwizku z tym przykad kubaskiej pitki" - grupy obywateli
Kuby skazanych w Miami w 2001 roku za udzia w siatce szpiegowskiej. Proces
apelacyjny kubaskiej pitki" odbdzie si w Miami 10 marca 2004 roku 1.
Aby zrozumie te wydarzenia, ktre wywoay midzynarodowe protesty,
musimy przyjrze si ohydnej historii stosunkw amerykasko-kubaskich
(pomijajc tutaj spraw wykaczajcego, dugoletniego embarga Stanw
Zjednoczonych, bdcego pogwaceniem rezolucji Zgromadzenia Oglnego
Organizacji Narodw Zjednoczonych, w ktrym Stany Zjednoczone s waciwie
odizolowane).
Stany Zjednoczone od 1959 roku bray udzia w atakach terrorystycznych (o
wikszej lub mniejszej skali) na Kub, w tym w inwazji na Zatok wi,
dziwacznych spiskach, ktre miay na celu zabicie Castro, i w powaniejszych
atakach na Kub i Kubaczykw za granic. W czasach Kennedy'ego operacjami
takimi kierowa Robert Kennedy, dla ktrego najwaniejsz spraw byo
sprowadzenie wiatowego terroru" na Kub, jak mwi Arthur Schlesinger, jego
biograf, a zarazem historyk i doradca. Akcje terrorystyczne zostay wznowione
przez Kennedyego po kryzysie rakietowym, nastpnie wstrzymane przez Lyndona
Johnsona, i uruchomione ponownie za prezydentury Nixona.
Bezporednie zaangaowanie rzdu w ataki skoczyo si pod koniec lat
siedemdziesitych XX stulecia - przynajmniej oficjalnie.
W 1989 roku prezydent Bush senior uaskawi Orlando Boscha, jednego z
cieszcych si najgorsz saw terrorystw, walczcego z Castro, oskaronego o
zaplanowanie zamachu na kubaski samolot pasaerski w 1976 roku, w ktrym
zginy siedemdziesit trzy osoby. Bush zmieni decyzj Departamentu
Sprawiedliwoci, ktry oddali prob Boscha o azyl, konkludujc, e na
bezpieczestwo tego narodu wpywajego zdolno do przekonywania w wiarygodny
sposb innych narodw, aby odmawiay pomocy i schronienia terrorystom, ktrych
celem stajemy si czsto rwnie my".
Zdajc sobie spraw, e Stany Zjednoczone maj zamiar chroni terrorystw
walczcych z Castro, agenci kubascy rozpoczli infiltracj tych siatek. W 1998
roku wysocy urzdnicy FBI zostali wysani do Hawany, gdzie otrzymali tysice
stron dokumentw i setki godzin nagra wideo dokumentujcych akcje
terrorystyczne komrek na Florydzie.
Reakcj FBI byo aresztowanie ludzi, ktrzy udostpnili te informacje, w tym
czonkw grupy znanej obecnie jako kubaska pitka".
Po aresztowaniach nastpi pokazowy proces w Miami. Pi osb zostao
skazanych, z tego trzy osoby na doywocie - za szpiegostwo, a przywdca, Gerardo
Hernandez, rwnie za udzia w spisku majcym na celu zabjstwo.
Tymczasem ludzie uznani przez FBI i Departament Sprawiedliwoci za
niebezpiecznych terrorystw yj sobie szczliwie w Stanach Zjednoczonych, dalej
spiskujc i popeniajc zbrodnie.
 Lista terrorystw-rezydentw Stanw Zjednoczonych obejmuje rwnie
Emmanuela Constanta z Haiti, znanego jako Toto, byego przywdc organizacji
paramilitarnej z czasw Duvaliera. Constant jest zaoycielem Frontu Wspierania
Postpu na Haiti (Front of Advancement of Progress in Haiti, FRAPH), grupy
paramilitarnej, ktra przeprowadzia wikszo akcji terrorystycznych w swoim
kraju na pocztku lat dziewidziesitych XX wieku, w czasach rzdw junty
wojskowej, ktra obalia prezydenta Aristida. Wedug ostatnich doniesie, Constant
mieszka w Queens w Nowym Jorku.
Stany Zjednoczone odmwiy Haiti jego ekstradycji. Powodem odmowy, jak
si powszechnie uwaa, jest to, e Constant mgby ujawni zwizki midzy
Waszyngtonem i junt wojskowa, ktra zabia 4-5 tysicy Haitaczykw, a w
morderstwach tych gwn rol odgryway grupy paramilitarne Constanta.
Wrd gangsterw, ktrzy dowodz przeprowadzanym wanie zamachem
stanu na Haiti, s rwnie przywdcy Frontu Wspierania Postpu na Haiti.
Dla Stanw Zjednoczonych Kuba od dawna bya najwaniejszym problemem
na tej pkuli. Odtajniony dokument Departamentu Stanu z 1964 roku mwi o
Castro jako o zagroeniu, ktrego nie mona tolerowa, gdy reprezentuje on
zwyciski bunt przeciwko Stanom Zjednoczonym, jest negacj caej naszej polityki
dotyczcej tego regionu, ktr prowadzimy od niemal stu pidziesiciu lat", odkd
- zgodnie z doktryn Monroe'a - nie ma tolerancji dla kwestionowania dominacji
Stanw Zjednoczonych na tej pkuli.
Podobny problem skutecznego buntu wystpuje obecnie w Wenezueli. W
niedawnym artykule z pierwszej strony The Wall Street Journal" stwierdzono:
Fidel Castro znalaz sobie wanego dobroczyc i spadkobierc, ktry spowodowa
krach planw Stanw Zjednoczonych co do Ameryki aciskiej - prezydenta
Wenezueli Hugo Chaveza".
W lutym 2004 roku Wenezuela poprosia Waszyngton o ekstradycj dwch
byych oficerw, ktrzy staraj si o azyl w Stanach Zjednoczonych. Obaj brali
udzia w wojskowym zamachu stanu, ktry - zanim zosta obalony przez
oglnonarodowe powstanie - rozwiza parlament, Sd Najwyszy i inne
pozostaoci demokracji. Wszystko to dziao si przy wsparciu Waszyngtonu, stale
wychwalanego za swoje oddanie szerzeniu demokracji", cho rwnie
krytykowanego za nadmierny zapa w tej sprawie.
Rzd Wenezueli, co jest istotne, zastosowa si do orzeczenia Sdu
Najwyszego Wenezueli, ktry zakaza cigania przywdcw zamachu stanu. Dwaj
wspomniani oficerowie byli pniej zamieszani w zamach terrorystyczny i uciekli
do Miami.
Oburzenie na bunt jest gboko zakorzenione w historii Stanw
Zjednoczonych. Thomas Jefferson ostro potpi Francj za jej postaw
buntownika" w Nowym Orleanie, ktrego Jefferson poda. Ostrzega on, e
postpowanie Francji jest powodem cigych tar z nami, ktrzy, cho kochamy
pokj i bogacenie si, nie moemy sobie na nie pozwoli".
Bunt Francji [zmusza nas] do sprzymierzenia si z brytyjsk flot i narodem"
- grozi Jefferson, odwoujc w ten sposb swoje wczeniejsze pochway dla zasug
Francji w uwolnieniu kolonistw spod wadzy brytyjskiej.
Dziki wysikom Haiti zmierzajcym do wyzwolenia, ktre pozostaway bez
wsparcia i ktre budziy powszechny opr, bunt Francji szybko si skoczy. Ale
zarwno wwczas, jak i dzi podstawowe zasady wci obowizuj, okrelajc, kto
jest przyjacielem, a kto wrogiem.

PRZYPISY

1.Po skomplikowanych procedurach prawnych decyzja sdu w marcu 2007 roku

zostaa podtrzymana i proces apelacyjny jest kontynuowany.
2.Jeden z cieszcych si najgorsz saw na wiecie terrorystw, Luis Posada
Carriles (domniemany wsplnik Boscha midzy innymi w zamachu
bombowym na kubaski samolot pasaerski), wjecha nielegalnie na
terytorium Stanw Zjednoczonch w 2005 roku, za co zosta zatrzymany.
Proby o jego wydalenie, wysyane przez Wenezuel (za zamachy bombowe) i
przez Kub (za zamachy i inne zbrodnie), spotykaj si z odmow. Meksyk i
inne kraje nie zgodziy si na jego wjazd. Amerykaski Departament
Sprawiedliwoci odmawia uznania go za terroryst, pozostawiajc Carrilesa w
rkach wadz imigracyjnych. W lutym 2007 roku sdzia federalny odmwi
zwolnienia go za kaucj do czasu decyzji deportacyjnej.
 Niebezpieczne czasy - wojna
amerykasko-iracka i jej skutki

18 MARCA 2004 ROKU

Potworne zamachy bombowe w Madrycie - bez wzgldu na ich rdo - s mocn i

bolesn odpowiedzi na pierwsz rocznic dowodzonej przez Stany Zjednoczone
inwazji na Irak, ktra jest przedstawiana jako odpowied na zamachy z 11 wrzenia.
W cigu roku od rozpoczcia wojny z Irakiem przewidywania wielu
analitykw okazay si trafne, szczeglnie jeli chodzi o konsekwencje stosowania
przemocy, ktra rodzi nastpn przemoc.
Prowadzona pod przewodnictwem Stanw Zjednoczonych wojna z Irakiem
zostaa rozpoczta mimo oglnowiatowego przekonania, e rwnie dobrze moe
ona doprowadzi do rozprzestrzenienia broni masowego raenia i terroru, ale to
ryzyko administracja Busha najwyraniej uznaa za nieistotne w porwnaniu z
perspektyw przejcia kontroli nad Irakiem, opanowania ogromnych z
surowcw energetycznych w regionie, trwaego ustalenia normy wojny
prewencyjnej" i rcznego sterowania miejscowymi rzdami.
Otrzymujc sygnay o przyspieszonym zbrojeniu si Stanw Zjednoczonych
na dugo przed 11 wrzenia, Rosja znacznie zwikszya swoje siy ofensywne,
podczas gdy inne pastwa, uwaajce si za potencjalne cele Waszyngtonu,
zareagoway za pomoc dostpnych im rodkw: terroru jako narzdzia zemsty lub
zastraszenia oraz - w wypadku Iranu i Korei Pnocnej - rozwoju prac nad broni
masowego raenia.
Lista miejsc, w ktrych po 11 wrzenia przeprowadzono ataki terrorystyczne,
obejmuje - poza Madrytem - Bagdad, Bali, Casablance, Istambu, Dakart,
Jerozolim, Mombas, Moskw i Rijad. Prdzej czy pniej terror i bro masowego
raenia stan si narzdziami w tych samych rkach, z tragicznymi tego skutkami.
 Rzekome powizania Iraku z al Kaid byy odrzucane przez powanych
analitykw i nie znaleziono na to wiarygodnych dowodw. Ale jest obecnie
oczywiste, e Irak po raz pierwszy stal si rajem dla terrorystw",
0czym pisze w New York Timesie" Jessica Stern, specjalistka do spraw terroru z
Uniwersytetu Harvarda, po zamachu bombowym na siedzib ONZ w Bagdadzie w
sierpniu 2003 roku.
Wojna prewencyjna" jest eufemistycznym okreleniem agresji wedug
wasnego uznania". To wanie ta doktryna, a nie tylko jej wdraanie w Iraku,
spowodowaa szeroki i nieznany wczeniej protest przeciw irackiej inwazji
(nastpna oglnowiatowa demonstracja takiego protestu ma si odby 20 marca
[2004 roku]). Reakcja ta z pewnoci wstrzymaa kolejne prby wprowadzania
doktryny agresji" w ycie.
Badania Davida Kaya, podobnie j ak podwaanie oskare wobec Iraku o
posiadanie przez Irakijczykw broni masowego raenia, ukazay, jak kruche byy
podstawy wadzy Saddama w ostatnich latach. W ten sposb wzmocniono tylko
opini wyraan przez ludzi Zachodu, ktrzy znaj Irak najlepiej - koordynatorw
programu pomocy ONZ Denisa Hallidaya
1Hansa von Sponecka - e gdyby sankcje nie uderzyy w zwykych Irakijczykw, oni
sami obaliliby Saddama.
W kwietniu 2003 roku przeprowadzono badania, z ktrych wynikao, e
zdaniem Amerykanw to Organizacja Narodw Zjednoczonych, a nie Stany
Zjednoczone, powinna by odpowiedzialna za polityczn i gospodarcz odbudow
Iraku po zakoczeniu wojny.
Poraka okupacji Iraku przez Stany Zjednoczone jest niespodziank, biorc
pod uwag si i zasoby Ameryki, wyganicie sankcji i upadek tyrana oraz brak
wikszego zewntrznego wsparcia dla ruchu oporu w Iraku.
Czciowo z powodu tej wanie poraki administracja Busha wycofaa si i
zwrcia o pomoc do Organizacji Narodw Zjednoczonych. Wtpliwe jest jednak, e
ONZ doprowadzi do tego, aby Irak stal si czym wicej ni pastwem satelickim
Stanw Zjednoczonych.
Waszyngton przygotowuje najwiksz na wiecie misj dyplomatyczn w
Iraku, w ktr zaangaowano 3 tysice osb - jak donosi Robert Wright w
styczniowym numerze Washington Post" z 2004 roku - co jest jasnym sygnaem,
e niezaleno tego kraju w sposb zamierzony bdzie ograniczona. Taki wniosek
zyskuje potwierdzenie w uporze Stanw Zjednoczonych, z jakim chc one
utrzymywa swoje bazy wojskowe i siy zbrojne w Iraku, oraz daniami Paula
Bremera, konsula Stanw Zjednoczonych, ktry chce, aby gospodarka bya otwarta
na przejcia przez zagraniczne koncerny (warunek, jakiego nie zaakceptowaoby
adne niezalene pastwo). Jest rzecz oczywist, e utrata kontroli nad
gospodark w istotnym stopniu zmniejsza polityczn niezaleno i perspektywy
szybkiego rozwoju gospodarczego, co dobitnie pokazuje historia wiatowej
gospodarki.
Usilne dania Irakijczykw, aby wprowadzono demokracj i co wicej ni
pozorn niezaleno, zmusiy Stany Zjednoczone do wycofania si z zamiaru
zainstalowania rzdu, ktry mgby by cakowicie kontrolowany przez
Waszyngton, ale nawet postp w tworzeniu formalnych wadz nie koczy tego
nieustajcego konfliktu.
W grudniu 2003 roku badania opinii publicznej, przeprowadzone przez
nadawc telewizyjnego PIPA/Knowledge Network, pokazyway, e Amerykanie w
niewielkim stopniu popieraj swj rzd w jego deniach do utrzymania w Iraku
staej, militarnej i dyplomatycznej, obecnoci. W Stanach Zjednoczonych
powszechne obawy zwizane z wojn i okupacj s by moe w duej mierze
spowodowane niepokojem co do susznoci powodw tych dziaa.
Zwrot moe nastpi wraz z wyborami prezydenckimi. Polityczne spektrum w
Stanach Zjednoczonych jest nieznaczne, a ludzie wiedz, e wybory w Ameryce
przede wszystkim si kupuje. John Kerry jest do trafnie przedstawiany jako Bush
w lejszym wydaniu (Bush-lite"), niemniej jednak wybr midzy dwiema
frakcjami partii biznesowej" moe doprowadzi do zmian w tych wyborach, jak to
si zdarzyo w 2000 roku.
Jest to prawdziwe zarwno w stosunku do spraw wewntrznych, jak i
midzynarodowych. Ludzie skupieni wok Busha s bardzo oddani sprawie
zniweczenia tego, co wysikiem wszystkich Amerykanw udao si osign przez
ostatnie sto lat. Krtka lista celw obejmuje system opieki zdrowotnej,
bezpieczestwo zatrudnienia i progresywne podatki. Coraz mniejsze s widoki na
rzd, ktry suy dobru oglnemu.
Od czasu rozpoczcia wojny w Iraku wiat sta si jeszcze bardziej
niebezpiecznym miejscem. Wybory w Stanach Zjednoczonych oznaczaj
znalezienie si na rozwidleniu drg. Przy obecnej ogromnej sile Ameryki nawet
drobna zmiana moe si przeoy na wielkie rezultaty o dalekosinych skutkach.
 Irak - korzenie oporu

13 KWIETNIA 2004 ROKU

Nawet jeli pominiemy kluczow kwesti zbrodniczej inwazji, powinno by jasne, e

przeduajcy si gwatowny konflikt - przejawiajcy si na przykad w wielkich
manifestacjach w Faludy i innych irackich miastach - mgby rwnie dobrze nie
wybuchn, gdyby arogancja i ignorancja wojsk okupacyjnych pod wodz Stanw
Zjednoczonych bya mniejsza i gdyby okupanci byli bardziej kompetentni.
Zdobywcy, ktrzy mieliby intencje przekazania Irakijczykom takiej suwerennoci,
jakiej oni rzeczywicie pragn, prowadziliby swoje dziaania zupenie inaczej.
Administracja Busha, podajc ca list powodw inwazji na Irak,
przedstawiaa wizj demokratycznej rewolucji w wiecie arabskim, wyranie jednak
unikaa zdradzenia najbardziej prawdopodobnej przyczyny ataku, czyli
ustanowienia baz militarnych w podporzdkowanym sobie pastwie, w samym
sercu jednego z najwikszych wiatowych z surowcw energetycznych.
Irakijczycy nie unikaj tej kluczowej kwestii. W badaniach przeprowadzonych
przez Instytut Gallupa w Bagdadzie, ujawnionych w padzierniku 2003 roku, na
pytanie o to, w jakim celu Stany Zjednoczone najechay na Irak, 1 procent
respondentw wskazao ch zaprowadzenia demokracji, 5 procent - pomoc
Irakijczykom, a reszta - kontrolowanie zasobw naturalnych Iraku i reorganizacji
Bliskiego Wschodu w sposb odpowiadajcy amerykaskim interesom.
Inne badania opinii publicznej w Iraku, ujawnione w grudniu 2003 roku przez
Oxford Research International, s rwnie odkrywcze. Na pytanie, czego Irak
potrzebuje wanie teraz, 70 procent Irakijczykw odpowiedziao, e demokracji, 10
procent - Koalicyjnego Rzdu Tymczasowego, a 15 procent - Irackiej Tymczasowej
Rady Zarzdzajcej. Mwic demokracja", Irakijczycy mieli na myli demokracj, a
nie suwerenno, ktr szykuje im administracja Busha.
Oglnie rzecz biorc, czego dowiody badania, ludzie nie ufaj wojskom
Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii (79 procent) i Koalicyjnemu Rzdowi
Tymczasowemu (73 procent)". Ahmed Chalabi, faworyt Pentagonu, nie znalaz wic
poparcia.
Konflikt midzy Stanami Zjednoczonymi a Irakijczykami w kwestii
niezalenoci Iraku by szczeglnie dobrze widoczny w pierwsz rocznic inwazji.
Paul Wolfowitz i jego wsppracownicy z Pentagonu sygnalizowali, e s za sta,
dugotrwa obecnoci wojsk amerykaskich w Iraku i za stosunkowo sab irack
armi, co jest najlepszym sposobem na pielgnowanie demokracji" - jak pisa
Stephen Glain w Boston Globe". To nie jest demokracja, jak chcieliby widzie
Irakijczycy, albo jakiej oczekiwaliby Amerykanie, gdyby znaleli si pod obc
okupacj.
Od pocztku inwazja na Irak nie miaaby sensu, gdyby jej celem nie byo
zainstalowanie tam na stae baz wojskowych - jak w uzalenionym pastwie
satelickim w stylu tradycyjnym dla Stanw Zjednoczonych. Organizacja Narodw
Zjednoczonych by moe przyle swoje oddziay, ale Waszyngton domaga si od
niej, aby daa przyszemu rzdowi irackiemu jedynie ograniczon niezaleno i
wadz. Na zaproszenie tego rzdu wojska okupacyjne pozostayby na miejscu" - jak
komentowano na amach Financial Timesa" w styczniu 2004 roku.
Poza kontrol wojskow Irakijczycy dostrzegaj rwnie rodki, jakimi
ogranicza si ich niezaleno gospodarcz, co przejawia si na przykad w
nawoywaniu do otwarcia irackiego przemysu oraz irackich bankw i do przejcia
ich przez Stany Zjednoczone.
Nic dziwnego, e plany Stanw Zjednoczonych zostay potpione przez
irackich biznesmenw, ktrzy uznali, e realizacja tych pomysw zniszczyaby
krajowy przemys.
Jeli za chodzi o robotnikw irackich, to aktywista zwizkowy David Bacon
donosi, e wojska okupacyjne wdzieray si do siedzib zwizkw zawodowych i
aresztoway ich liderw. Egzekwuje si rwnie antypracowni- cze przepisy pracy
stworzone w czasach reimu Saddama oraz udziela si koncesji inwestorom
amerykaskim, ktrzy s stanowczo antyzwizkowi.
Niechtny stosunek Irakijczykw i poraka okupacji Iraku zmusiy
Waszyngton do wycofania si w pewnym stopniu z bardziej skrajnych dziaa.
 Propozycja otwarcia gospodarki na jej przejcie przez zagranicznych
inwestorw nie dotyczy przemysu naftowego. Z pewnoci zdano sobie spraw, e
byoby to zbyt bezczelne. Niemniej jednak Irakijczycy wcale nie musz czyta Wall
Street Journal", aby uwiadomi sobie, e wiksze zaangaowanie w zniszczony
sektor naftowy Iraku [dziki lukratywnym kontraktom finansowanym przez
amerykaskich podatnikw] w ostatecznoci moe pomc firmie Halliburton
opanowa najwaniejsz jego czci", podobnie jak pozwoli na przejcie tego
przemysu innym wielkim korporacjom wspieranym przez pastwo amerykaskie.
Czas pokae, czy Irakijczycy kiedykolwiek zostan przymuszeni do
zaakceptowania suwerennoci, ktr oferuje si im przez rne fikcyjne
konstytucje" wymylane przez pastwa okupacyjne. Dla uprzywilejowanych
mieszkacw zachodniego wiata waniejsza jest inna kwestia - czy pozwol oni
swoim rzdom na pielgnowanie demokracji" w interesie wskiej grupy mocarstw,
ktrym te rzdy su, majc przeciw sobie siln niech Irakijczykw?
 Jak zaegna konflikt izraelsko-
palestyski

10 MAJA 2004 ROKU

Konflikt izraelsko-palestyski wci pozostaje gwn przyczyn chaosu i cierpie

na Bliskim Wschodzie. Ale przeamanie impasu jest moliwe.
W krtkiej perspektywie jedynym moliwym i w miar przyzwoitym
rozwizaniem konfliktu jest uzgodnienie dugotrwaego midzynarodowego
konsensusu, czyli rozdzielenie zwanionych stron wzdu uznanej przez spoeczno
wiatow granicy (zielonej linii"), z pewnymi niewielkimi i obustronnymi
korektami.
Jak dotd wspierana przez Stany Zjednoczone izraelska taktyka zakadania
osiedli i budowania infrastruktury zmienia znacznie pojcia niewielkie korekty".
Istnieje jednak kilka propozycji rozwiza dla obu stron konfliktu, spord ktrych
najbardziej znane jest porozumienie genewskie, przedstawione w grudniu 2003
roku przez grup wybitnych negocjatorw izraelskich i palestyskich, ktrzy
pracowali nad nim poza oficjalnymi instytucjami i gremiami.
Porozumienie genewskie zawiera midzy innymi szczegowy plan wymiany
terenw w stosunku jeden do jednego i jest chyba najlepsz wersj ugody spord
tych, ktre byyby moliwe do zawarcia w krtkim okresie. Rozwizanie to mogoby
by oczywicie zrealizowane, gdyby zyskao poparcie rzdu Stanw Zjednoczonych.
Rzeczywisto polityczna jest bowiem taka, e Izrael musi zaakceptowa to, co
dyktuje mu wielkie mocarstwo.
Plan wycofania si" Busha i Sharona jest tak na prawd planem integracji po
ekspansji. Nawet wtedy, gdy Sharon wzywa do jakiej formy wycofania si ze Strefy
Gazy, Izrael inwestuje dziesitki milionw dolarw w osiedla na Zachodnim
Brzegu" - cytuje owiadczenie izraelskiego ministra finansw Benjamina
Netanyahu reporter New York Timesa" James Bennet. Inne doniesienia wskazuj,
e rozwj osiedli bdzie nastpowa rwnie po palestyskiej stronie bezprawnego
muru granicznego".
Takie osiedla stoj w opozycji do mapy drogowej" lansowanej przez Busha,
ktra wzywa do wstrzymania wszelkiej dziaalnoci zwizanej z zakadaniem
osiedli".
Tak wane wydarzenie, jakim jest zakoczenie przez Izrael okupacji Strefy
Gazy, wymaga odpowiedniej zmiany polityki wobec Bliskiego Wschodu, aby
pastwo izraelskie mogo odnie z tego jakie korzyci" - pisze Geoffrey Aronson z
waszyngtoskiej Fundacji na rzecz Pokoju na Bliskim Wschodzie. Fundacja
opublikowaa niedawno map z izraelskimi planami dotyczcymi Zachodniego
Brzegu, ktra pokazuje skrawki niepoczonych ze sob, oddzielonych murem
enklaw palestyskich, ktre przypominaj najgorszy okres
poudniowoafrykaskiego apartheidu, jak wskazywa na to Meron Benvenisti na
amach gazety Haaretz".
Pytanie, ktre jest stawiane obecnie, dotyczy tego, czy spoecznoci izraelskie i
palestyskie na terytoriach okupowanych s na tyle ze sob zyte, eby mogy
funkcjonowa bez podziaw. W listopadzie 2003 roku byy dowdca Shin Bet,
izraelskiej Suby Bezpieczestwa Wewntrznego, zgodzi si z pomysem, e Izrael
mgby i powinien si cakowicie wycofa ze Strefy Gazy. Na Zachodnim Brzegu od
85 do 90 procent osadnikw zapewne opuci swoje domy przy pewnym wsparciu
finansowym", natomiast pozostae 10 procent to tacy, z ktrymi dojdzie do star"
w trakcie ich przenoszenia, co w opinii szefa Shin Bet nie jest specjalnie duym
problemem.
Porozumienie genewskie opiera si na podobnych zaoeniach, ktre wydaj
si realistyczne.
Prawd jest, nawiasem mwic, e adna z tych propozycji nie porusza ani
ogromnej nierwnowagi w potencjale militarnym i gospodarczym midzy Izraelem
i pastwem palestyskim, ani pozostaych istotnych kwestii.
W duszej perspektywie mog si pojawi inne rozwizania, w miar jak
stosunki midzy tymi krajami bd si poprawia. Jedn z takich moliwoci,
proponowan ju wczeniej, jest dwupastwowa federacja, ktra w latach 1967-
1973 moga poczy Izrael i Palestyn. W tamtym okresie byo rwnie osigalne
porozumienie, ktre zapewnioby cakowity pokj
midzy Izraelem a pastwami arabskimi - i rzeczywicie zostao ono zaoferowane w
1971 roku przez Egipt, a nastpnie przez Jordan. Ale jeszcze przed 1973 rokiem
zaprzepaszczono t szans.

Doprowadzia do tego wojna w 1973 roku oraz zmiana opinii Palestyczykw,

wiata arabskiego i spoecznoci midzynarodowej na korzy prawa
Palestyczykw do wasnego pastwa, co znalazo wyraz w rezolucji nr 242 Rady
Bezpieczestwa ONZ z 22 listopada 1967 roku, do ktrej dodano zapisy
przewidujce powstanie pastwa palestyskiego na terytoriach okupowanych, z
ktrych Izrael mia si wycofa. Stany Zjednoczone jednak blokoway jednostronnie
t rezolucj przez ostatnie trzydzieci lat.
Rezultatem tego byy wojny i zniszczenie, okrutna okupacja militarna,
przejmowanie ziem i zasobw, powstawanie i dziaalno ruchu oporu, a w kocu
coraz wiksza przemoc, wzajemna nienawi i brak zaufania. Tego nie da si zmy.
Postp wymaga ustpstw od kadej ze stron. Co jest uczciwym ustpstwem?
Najbardziej odpowiednia definicja mwi, e naley stosowa te kompromisy, ktre
prowadz do najlepszego moliwego rozwizania i do zmian na lepsze.
Goszona przez Sharona propozycja dwupastwowego" rozwizania, ktre
dla Palestyczykw oznaczaoby zamknicie ich w Strefie Gazy oraz w kantonach w
poowie Zachodniego Brzegu, nie spenia powyszego kryterium. Porozumienie
genewskie jest tej definicji bliskie i dlatego, jak sdz, powinno by zaakceptowane,
przynajmniej jako punkt wyjcia dalszych negocjacji izraelsko-palestyskich.
Jedn z najbardziej draliwych kwestii jest prawo Palestyczykw do
powrotu. Uchodcy palestyscy na pewno nie bd chcieli si tego prawa wyrzec,
ale w dzisiejszym wiecie - prawdziwym wiecie, a nie w jakim wymylonym, o
ktrym mona sobie rozprawia na seminariach - nie bdzie moliwoci
skorzystania z tego prawa, chyba e w ograniczony sposb, w Izraelu. Tak czy
inaczej, niewaciwe jest szafowanie nadziejami na spenienie rzeczy niemoliwych,
i to na oczach ludzi, ktrzy cierpi ndz i ucisk. Zamiast tego naley podj
konstruktywne wysiki, agodzce ich cierpienia i dce do rozwizania ich
problemw w prawdziwym wiecie.
Propozycja dwupastwowego rozwizania, zgodna z midzynarodowym
konsensusem, jest ju akceptowana przez du cz izraelskiej opinii publicznej.
Nawet przez ekstremistw, ktrzy s tak zaniepokojeni problemem
demograficznym" - problemem zbyt duego odsetka ludnoci niey- dowskiej w
pastwie ydowskim" - e posuwaj si dalej, proponujc (co oburzajce) oddanie
gsto zaludnionych osiedli arabskich, znajdujcych si na terenie Izraela, we
wasno nowego pastwa palestyskiego.
Wikszo Amerykanw rwnie popiera t propozycj. Nie jest wic
wykluczone, e dziaania amerykaskich aktywistw mog doprowadzi do tego, e
rzd Stanw Zjednoczonych przyczy si do opinii midzynarodowej w tej sprawie,
a wtedy najprawdopodobniej uczyni tak rwnie Izrael.
Nawet bez naciskw Stanw Zjednoczonych znakomita wikszo
Izraelczykw popiera tego typu rozwizanie - w zalenoci od tego, jak s im
zadawane pytania w badaniach opinii publicznej. Zmiana stanowiska Waszyngtonu
miaaby ogromne znaczenie. Byli szefowie Shin Bet oraz izraelskiego ruchu
pokojowego (Gush Shalom i inni) wierz, e izraelska opinia publiczna zaakceptuje
takie rozwizanie.
Ale spekulacje na ten temat nie s nasz prawdziw trosk. Jest ni raczej
spowodowanie, aby polityka rzdu Stanw Zjednoczonych bya taka sama, jak
polityka reszty wiata i denia wikszoci amerykaskiej opinii publicznej.
 Kto ma rzdzi wiatem i w jaki sposb?

17 CZERWCA 2004 ROKU

W maju 2004 roku mina pierwsza rocznica zadeklarowania przez prezydenta

Busha zakoczenia misji" i zwycistwa w Iraku.
Inwazja zostaa podjta zgodnie z doktryn Busha - now wielk strategi
imperialn", jak nazwaa j gazeta Foreign Affairs" - wedug ktrej Stany
Zjednoczone zdominuj wiat na zawsze i unicestwi kadego, kto t dominacj
bdzie kwestionowa.
Pomijajc sytuacj w Iraku, by moe warto si przyjrze temu, wjaki sposb
polityka stojca za inwazj i okupacj tego kraju uczynia wiat miejscem bardziej
niebezpiecznym, w ktrym zwikszone zagroenie terrorem to tylko jeden z
wymiarw rosncego zagroenia.
Amerykaski Departament Stanu wanie przyzna, e jego owiadczenie z
kwietnia 2004 roku, e spado zagroenie terrorystyczne - co jest gwnym
tematem toczcej si teraz kampanii prezydenckiej Busha - byo nieprawdziwe.
Poprawiony raport przyznaje, e liczba aktw terrorystycznych i liczba ofiar
znacznie wzrosy".
Dla rzdowych planistw najwaniejszym celem nie bya walka z
terroryzmem, tylko ustanowienie baz militarnych Stanw Zjednoczonych w
uzalenionym od nich kraju, w samym sercu najwikszych wiatowych z
surowcw energetycznych, a tym samym zyskanie przewagi nad rywalami.
Zbigniew Brzeziski pisze w zimowym wydaniu The National Interest" z
2003/2004 roku, e rola Ameryki w zapewnieniu bezpieczestwa w regionie [co
po angielsku oznacza dominacj militarn] daje jej poredni, ale politycznie
istotn przewag nad gospodarkami Europy i Azji, ktre rwnie s uzalenione od
importu surowcw energetycznych z tego regionu".
Brzeziski doskonale wie, e jednym z gwnych problemw w deniu
Stanw Zjednoczonych do dominacji jest to, e Europa i Azja (szczeglnie
dynamiczny region Azji Pnocno-Wschodniej) mog zechcie si uniezaleni.
Kontrola nad Zatok Persk i centraln Azj staje si wic obecnie jeszcze
waniejsza ni w przeszoci - analitycy przewiduj, e ogromna rola pastw Zatoki
Perskiej w wiatowej produkcji surowcw energetycznych bdzie jeszcze rosn.
Wspieranie przez Stany Zjednoczone i Wielk Brytani Turkmenii, Uzbekistanu i
innych dyktatur w centralnej Azji oraz ich walka o to, ktrdy bd przebiega
ropocigi i pod czyim znajd si nadzorem, to cz nowej, chocia tej samej co
kiedy, wielkiej gry".

Tymczasem zachodni komentatorzy ju niemal rytualnie twierdz, e celem

inwazji bya wizja prezydenta" zaprowadzenia demokracji w Iraku.
Zupenie co innego wynika z bada opinii publicznej przeprowadzanych w
Bagdadzie, gdzie wizja" ta - ogoszona w drodze do wolnoci", przedstawionej
przez Busha w listopadzie 2003 roku, a wic dugo po tym, kiedy si okazao, e
podawane przyczyny inwazji s nieprawdziwe - jest odrzucana przez dosownie
kadego, panuje natomiast przypuszczenie, e motywem Waszyngtonu, ktry
pchn go do inwazji, byo przejcie kontroli nad irackimi zasobami naturalnymi i
zreorganizowanie Bliskiego Wschodu zgodnie z interesami Stanw Zjednoczonych.
Nie jest niczym niezwykym, e ci, ktrzy nie nale do waciwego klubu, lepiej
rozumiej wiat, w ktrym yj.
Istnieje wiele innych dowodw na to, e Waszyngton uwaa terroryzm za
mao wany problem w porwnaniu z przejciem przez Stany Zjednoczone
waciwej kontroli nad Bliskim Wschodem. Nie dalej jak w maju 2004 roku
administracja Busha wprowadzia sankcje gospodarcze wobec Syrii,
wdraajc Ustaw o odpowiedzialnoci Syrii i przywrceniu suwerennoci Libanu
(Syria Accountability and. Syria pozostaje na oficjalnej licie pastw
wspierajcych terroryzm, ogoszonej przez Stany Zjednoczone, mimo e
amerykaski rzd przyzna wczeniej, e Syria nie wspiera terroryzmu od wielu
lat oraz e dostarczya Waszyngtonowi wanych informacji wywiadowczych na
temat al Kaidy i innych radykalnych grup islamskich, o czym pisa Stephen Zunes
wiosn 2004 roku w Middle East Policy". Tak wic Stany Zjednoczone na wasne
yczenie pozbawiaj si dostpu do tych informacji wywiadowczych, dc do
osignicia istotniejszego celu - ustanowienia reimu, ktry bdzie spenia
dania Stanw Zjednoczonych i Izraela.

Oto tylko jeden z przykadw wyranych, cho niezauwaanych priorytetw:

amerykaski Departament Skarbu utrzymuje Biuro Kontroli nad Zagranicznymi
Aktywami (Office of Foreign Assets Control, OFAC), ktrego zadaniem jest
ledzenie podejrzanych transferw finansowych, co jest wanym elementem wojny
z terrorem". Biuro ma stu dwudziestu pracownikw. Kilka tygodni temu - w marcu
2004 roku - biuro poinformowao Kongres, e w kocu 2003 roku cztery osoby
spord tych stu dwudziestu - tylko cztery - zajmoway si ledzeniem finansw
Osamy bin Ladena i Saddama Husajna, podczas kiedy niemal dwa tuziny
pracownikw odpowiadao za kontrolowanie, czy jest przestrzegane embargo
naoone na Kub. Co wicej, biuro donosio, e rozbieno midzy stwierdzonymi
przypadkami amania embarga a naoonymi za to karami cignie si od 1990 roku.
Dlaczego amerykaski Departament Skarbu powica znacznie wicej energii
na tamszenie Kuby ni na wojn z terrorem? Skuteczne przeciwstawianie si
Stanom Zjednoczonym nie jest tolerowane, dlatego jest waniejszym priorytetem
ni zwalczanie terroryzmu.
Kluczem do sukcesu w procesie osignicia dominacji moe by przemoc, ale
jest ona okupiona potnym kosztem. Moe ona rwnie sprowokowa w odwecie
wiksz jeszcze przemoc. Prowokowanie akcji terrorystycznych nie jest najbardziej
zowieszczym przykadem.
W lutym 2004 roku Rosja przeprowadzia najwiksze od dwch dekad
wiczenia wojskowe, pokazujc w nich now, bardziej wyrafinowan bro
masowego raenia. Rosyjscy przywdcy polityczni i wojskowi jasno dali do
zrozumienia, e to wznowienie wycigu zbroje byo odpowiedzi na dziaania i
programy administracji Busha - szczeglnie na rozwijanie przez Stany Zjednoczone
broni jdrowej o ograniczonym raeniu (o mocy do 5 kiloton), zwanej pogromc
bunkrw. Analitycy strategiczni obu stron wiedz, e taka bro moe niszczy
bunkry ukryte w grach, w ktrych jest rozmieszczony rosyjski arsena nuklearny.
Moe to doprowadzi do nuklearnej reakcji acuchowej. Rosjanie i Chiczycy
w odpowiedzi na poczynania Stanw Zjednoczonych rozbudowuj swoj bro
strategiczn. Indie zareaguj na dziaania Chin, Pakistan zareaguje na dziaania
Indii... i by moe wycig ten rozprzestrzeni si na inne kraje.
Tymczasem Irak na swj sposb stara si uzyska tak zwan suwerenno.
Przekazanie wadzy wci aktualne - brzmi tytu niedawnego artykuu Antona La
Guardii z London Daily Telegraph". W ostatnim akapicie autor donosi, e wysoki
urzdnik administracji Busha wyrazi to w sposb delikatny: Rzd iracki bdzie w
peni suwerenny, ale w praktyce nie bdzie wypenia wszystkich suwerennych
funkcji". Lord Curzon przytaknby temu z min mdrca.
Zdecydowana odmowa Irakijczykw zaakceptowania tradycyjnej
konstytucyjnej fikcji" zmusia Waszyngton do stopniowych ustpstw, z pewn
pomoc ze strony drugiego supermocarstwa", jak Patrick Tyler z New York
Timesa" nazwa wiatow opini publiczn po wielkich demonstracjach w poowie
lutego 2003 roku, kiedy po raz pierwszy w historii masowe protesty przeciw wojnie
odbyy si jeszcze przed rozpoczciem dziaa zbrojnych. Jest rnica.
Gdyby na przykad dzisiejsze problemy w Faludy pojawiy si w latach
szedziesitych XX wieku, zostayby rozwizane za pomoc bombowca B-52S i
masowych morderstw na ziemi.
Dzi bardziej cywilizowane spoeczestwo nie toleruje takich rodkw rwnie
atwo jak kiedy, dajc przynajmniej ofiarom nieco przestrzeni do dziaa, ktre
maj na celu uzyskanie prawdziwej suwerennoci. Jest nawet moliwe, e tego typu
sygnay mog zmusi administracj Busha do porzucenia swoich imperialnych
ambicji wobec Iraku.
 John Negroponte - z Ameryki rodkowej
do Iraku

28 LIPCA 2004 ROKU

Jedn z oczywistych kwestii moralnych, ktra nie moe wywoywa kontrowersji,

jest zasada rwnoci - musimy wobec siebie stosowa takie same standardy, jakie
stosujemy wobec innych, a waciwie wobec siebie powinnimy by nawet bardziej
wymagajcy.
Jest rzecz powszechn, niestety, e w sytuacji, w ktrej jakie pastwa s na
tyle silne, eby postpowa bezkarnie, gardz one moralnymi oczywistociami,
twierdzc, e s tym jedynym wyjtkiem zwolnionym od stosowania zasady
rwnoci. My te stale tak czynimy. Kady dzie przynosi na to nowe dowody.
Na przykad w czerwcu 2004 roku John Negroponte pojecha do Bagdadu
jako ambasador Stanw Zjednoczonych w Iraku, stajc na czele najwikszej na
wiecie misji dyplomatycznej, z zadaniem przekazania suwerennoci w rce
Irakijczykw, wypeniajc tym samym mesjask misj" Busha, ktra polega na
niesieniu Bliskiemu Wschodowi i caemu wiatu demokracji (przynajmniej tak si
nas o tym uroczycie informuje).
Negroponte zdoby dowiadczenie jako amerykaski ambasador w
Hondurasie w latach osiemdziesitych XX wieku, podczas tej fazy prezydentury
Reagana, kiedy kariery robio wielu dzisiejszych wysokich urzdnikw
Waszyngtonu i kiedy toczya si pierwsza wojna przeciw terroryzmowi w Ameryce
rodkowej i na Bliskim Wschodzie.
W kwietniu 2004 roku Carla Anna Robbins z Wall Z Journal" pisaa o
powoaniu Negroponte na misj w Iraku w artykule zatytuowanym Nowoczesny
prokonsul. W Hondurasie by znany wanie jako prokon- sul, co jest tytuem,
jaki nadawano potnym administratorom za czasw kolonialnych". Stal on tam na
czele drugiej co do wielkoci ambasady w Ameryce aciskiej, w ktrej bya
najwiksza placwka CIA na wiecie w tamtym okresie - z pewnoci nie dlatego, e
Honduras by chlub najwikszego wiatowego mocarstwa.
Robbins zauwaya, e Negroponte by krytykowany przez obrocw praw
czowieka za tuszowanie naduy honduraskiej armii [co jest eufemizmem
pastwowego terroru na wielk skal], aby nie zakcay one przekazywania
pomocy Stanw Zjednoczonych" do tego wanego kraju, ktry by baz dla ukrytej
wojny, prowadzonej przez prezydenta Reagana z sandinistowskim rzdem
Nikaragui". Ukryta wojna rozpocza si po tym, jak rewolucja sandinistw przeja
wadz w Nikaragui. Waszyngton wyraa wwczas obawy, e w Ameryce rodkowej
moe powsta druga Kuba. W Hondurasie Negroponte jako prokonsul mia za
zadanie nadzorowa bazy wojskowe, w ktrych najemna armia terrorystyczna -
Contras - bya szkolona, zbrojona i wysyana z misj obalenia sandinistw.
W1984 roku Nikaragua zareagowaa na takie postpowanie w sposb, w jaki
powinien zareagowa kady przestrzegajcy prawa kraj, wniosa mianowicie
przeciw Stanom Zjednoczonym skarg do Midzynarodowego Trybunau
Sprawiedliwoci w Hadze. Trybuna nakaza Stanom Zjednoczonym zaprzesta
niedozwolonego uywania siy" - czyli, mwic jzykiem dla laikw,
midzynarodowego terroryzmu - przeciw Nikaragui oraz zapaci jej znaczne
odszkodowania. Ale Waszyngton zignorowa postanowienie sdu, nastpnie
zawetowa dwie rezolucje Rady Bezpieczestwa Organizacji Narodw
Zjednoczonych, ktre podtrzymyway wyrok i wzyway wszystkie kraje do
przestrzegania prawa midzynarodowego.
Doradca prawny amerykaskiego Departamentu Stanu Abraham D. Sofaer
wyjani powody takiego postpowania. Skoro nie moemy liczy" na to, e
wikszo wiata podzieli nasze stanowisko", musimy zastrzec sobie prawo do
decydowania", w jaki sposb bdziemy dziaa oraz ktre sprawy bd podlega
waciwie jurysdykcji wewntrznej Stanw Zjednoczonych, zgodnie z decyzj
Stanw Zjednoczonych", na przykad terrorystyczny atak na Nikaragu, potpiony
przez trybuna.
Lekcewaenie przez Waszyngton wyroku trybunau i pogarda waszyngtoskiej
administracji dla spoecznoci midzynarodowej s by moe istotne dla biecej
sytuacji w Iraku.
Terrorystyczna wojna w Nikaragui pozostawia po sobie formaln
demokracj, zalen i skorumpowan, ustanowion niemoliwym do okrelenia
kosztem. Szacuje si, e mier poniosy dziesitki tysicy cywilw -
proporcjonalnie znacznie wicej ni Amerykanw, ktrzy zginli w wojnie
secesyjnej oraz we wszystkich wojnach XX wieku", jak oblicza Thomas Carothers,
uznany historyk zajmujcy si kwesti lansowania demokracji" w Ameryce
aciskiej.

Carothers pisze z perspektywy zarwno naukowca, jak i osoby, ktra bya

uczestnikiem wydarze (pracowa jako urzdnik Departamentu Stanu za
prezydentury Reagana w czasach, kiedy realizowano programy poprawiania
demokracji" w Ameryce rodkowej). Wierzy on, e programy czasw Reagana byy
szczere", chocia poniosy porak", gdy Waszyngton godzi si jedynie na
ograniczone formy zmian demokratycznych przeprowadzanych z gry w d, ktre
nie naruszay tradycyjnej struktury wadzy, z jak Stany Zjednoczone byy w
wieloletnim sojuszu".
Jest w tych historycznych faktach zdecydowane podobiestwo do pogoni za
wizj demokracji, ktr Irakijczycy najwyraniej rozumiej, nawet jeli my nie
chcemy tego zrozumie.
Dzi Nikaragua jest drugim najbiedniejszym krajem naszej pkuli (na
pierwszym miejscu jest Haiti, gwny cel interwencji Stanw Zjednoczonych w XX
wieku). Okoo 60 procent nikaraguaskich dzieci poniej drugiego roku ycia jest
dotknitych anemi, bdc wynikiem niewaciwego odywiania - oto tylko jeden
ponury znak tego, co obwouje si zwycistwem wolnoci.
Administracja Busha twierdzi, e chce da Irakowi demokracj, wyznaczajc
do tego zadania tych samych dowiadczonych urzdnikw, ktrych kierowano na
placwki w Ameryce rodkowej.
Podczas senackich przesucha Negroponte, kiedy ubiega si o to stanowisko,
wspomniano kampani midzynarodowego terroryzmu w Nikaragui, ale uznaje si
j jako akcj pozbawion szczeglnego znaczenia, dziki temu, j ak naley
przypuszcza, e my - tacy wspaniali - stanowimy wyjtek od koniecznoci
stosowania zasady rwnoci.
Kilka dni po powoaniu Negroponte Honduras wycofa swj niewielki
kontyngent wojskowy z Iraku. To mg by zbieg okolicznoci, cho by moe
mieszkacy Hondurasu pamitaj z czasw, kiedy by u nich Negro- ponte, co,
czego my wolimy nie pamita.
 Budowa demokracji musi si
rozpocz we wasnym kraju

30 SIERPNIA 2004 ROKU

Kampania prezydencka w Stanach Zjednoczonych potwierdza tylko powane braki

w demokracji, jaka panuje w najpotniejszym pastwie wiata.
Amerykanie mog wybiera midzy kandydatami gwnych partii, ktrzy
urodzili si, aby by bogatymi i sprawowa wadz, ktrzy ukoczyli ten sam
elitarny uniwersytet, byli czonkami tego samego tajnego stowarzyszenia, gdzie
uczyli si stylu i zachowa wadcw, i mog si ubiega o wybr, gdy s
finansowani przez niemal te same wielkie korporacje - co jest najlepszym dowodem
na to, e Stany Zjednoczone, od tak dawna uczestniczce w rzekomym budowaniu
demokracji" na wiecie, koniecznie musz oywi procesy demokratyczne we
wasnym kraju.
Wemy na przykad system ochrony zdrowia, jeden z gwnych narodowych
problemw. Koszty opieki zdrowotnej w naszym systemie, w wikszoci
sprywatyzowanym, rosn w zastraszajcym tempie i s ju znacznie wysze ni w
spoeczestwach na porwnywalnym poziomie rozwoju, ale wydolno tego
systemu jest znacznie mniejsza. Wyniki bada opinii spoecznej regularnie
pokazuj, e wikszo Amerykanw popiera jak form narodowego
ubezpieczenia zdrowotnego. Ale to rozwizanie jest regularnie prezentowane jako
politycznie niewykonalne" lub niemajce politycznego wsparcia". Przeciwne s
temu instytucje finansowe i firmy sektora farmaceutycznego. Z powodu erozji
kultury demokratycznej nie ma znaczenia, czego chce spoeczestwo.
Irak to najwaniejszy problem midzynarodowy dla Stanw Zjednoczonych.
W Hiszpanii, kiedy wyborcy domagali si, aby hiszpaskie wojska zostay wycofane,
jeli nie przejd pod zwierzchnictwo ONZ, zostali potpieni za dziaanie na rzecz
terrorystw". W istocie taka bya opinia wikszoci Amerykanw krtko po inwazji.
Rnica jednak polega na tym, e w Hiszpanii ludzie wiedz, czym jest opinia
ogu, i umiej korzysta ze swojego prawa do gosowania.
W Stanach Zjednoczonych elektorat jest rozczarowany, jak twierdz twrcy
projektu znikajcy wyborcy" (Vanishig Voter Project) z John F. Kennedy School of
Government. W czasie kampanii wyborczej w 2000 roku szef projektu, Thomas
Patterson, stwierdza: Poczucie Amerykanw o braku jakiegokolwiek wpywu na
sytuacj w kraju osigno ju alarmujcy poziom", gdy 53 procent respondentw
odpowiedziao bardzo may" lub aden" na pytanie: Jak duy wpyw, twoim
zdaniem, maj ludzie tacy jak ty na to, co robi rzd?". Poprzednio najwikszy
odsetek podobnych odpowiedzi wystpi trzydzieci lat temu i wynosi 41 procent.
Niezadowolenie jest zrozumiae, co pokazuj badania, biorc pod uwag
opini wyborcw, ktrzy uwaaj, e politycy powiedz wszystko, byleby tylko
zosta wybranymi, oraz e bogaci sponsorzy maj zbyt due wpywy.
Wydaje si, e w 2004 roku stawka jest wysza, a interesy wiksze, jak
twierdz twrcy projektu, ale w dalszym cigu wystpuje brak zaangaowania,
gwnie po stronie reprezentantw biedniejszej czci spoeczestwa i klasy
pracujcej, ktrzy po prostu maj poczucie, e nikt ich nie reprezentuje. Rnica
we frekwencji midzy pierwsz i ostatni czwrk w rankingu dochodw jest
zdecydowanie najwiksza wrd zachodnich demokracji i stale si powiksza" -
pisze Patterson.
Genialnym osigniciem obecnego systemu politycznego jest uczynienie
polityki zbdn, gdy spoty wyborcze i media koncentruj si nie na problemach",
ale na przymiotach", takich jak styl czy osobowo kandydatw, i innych
nieistotnych sprawach.
Dla ostrego kontrastu: Brazylia, drugi najwikszy kraj na pkuli zachodniej,
przeprowadzia prawdziwie demokratyczne wybory w 2002 roku. Zorganizowani
wyborcy ogromn wikszoci gosw wybrali Luiza In- acio Lula da Silv,
przedstawiciela klasy pracujcej i najuboszych warstw spoecznych. Kampania
wyborcza pokonaa bariery znacznie wiksze ni te w Stanach Zjednoczonych, bo
Brazylia to kraj represyjny, o ogromnej dysproporcji spoecznej, koncentracji
bogactwa i mediw oraz o ogromnej wrogoci dla obcego kapitau i jego instytucji.
 W wyborach zwyciyy masowe organizacje spoeczne, ktre nie pokazuj si
raz na cztery lata, aby pchn dwigni, ale pracuj codziennie, u samych podstaw,
nad kwestiami lokalnymi, w miejscowych wadzach i przy najwaniejszych
kwestiach politycznych.
W Stanach Zjednoczonych reprezentanci Zielonych koncentruj si na
dugookresowym rozwoju alternatywy wyborczej, podobnej do tych, ktre odniosy
sukces w krajach o bardziej funkcjonalnej demokracji ni nasza. Ale Zieloni nie
maj poparcia wrd korporacji, a to jest niezbdne, eby stan do rywalizacji w
wyborach w Stanach Zjednoczonych - tak jak kto, kto produkuje samochody w
garau, nie ma odpowiednich rodkw, aby rywalizowa z General Motors.
Ralph Nader wykorzysta - raczej sztuczny - blask polityki wyborczej, aby
podnie kwestie, ktrymi nie zajmuj si korporacje lub partie polityczne. Ale jest
on postrzegany jako rozrabiaka i przykrywka dla Busha (wbrew swoim intencjom),
co dyskredytuje i jego samego, i wspaniae organizacje, jakie zaoy.
Poza alternatywnymi kandydatami istnieje prawdziwy problem rywalizacji
Busha i Kerry'ego. Obecnie Bush dysponuje znacznie wikszymi funduszami ni
Kerry, a to dziki wspaniaym prezentom, jakie szczodrze rozdaje bogaczom i
korporacjom, i dziki niezwykym osigniciom w niszczeniu postpowej legislacji,
ktra zrodzia si jako rezultat spoecznych wysikw w ostatnich latach. I Bush
prawdopodobnie wygra, o ile ogromna mobilizacja spoeczna nie doprowadzi do
pozbawienia go jego ogromnej i zwykle rozstrzygajcej przewagi.
Ludzie skupieni wok Busha najpewniej wyrzdz powan szkod, by moe
nawet nie do naprawienia, jeli bd mieli moliwo rzdzenia przez jeszcze jedn
kadencj. Perspektywa rzdw, ktre bd suy interesom ogu, oddala si wic
coraz bardziej.
Ci, ktrzy dziaaj z zamiarem doprowadzenia do ponownego wyboru Busha,
tak naprawd mwi ludziom: Niewane jest dla nas to, czy macie szans na lepsz
opiek zdrowotn lub na pomoc dla waszej starej matki, albo czy poprawi si
rodowisko naturalne, ktre zapewni waszym dzieciom dobre ycie, albo czy
powstanie wiat, w ktrym unikniemy zniszczenia na skutek przemocy, ktra jest
inspirowana przez klik Bush-Che- ney-Rumsfeld-Wolfowitz i inni".
 Oywienie kultury politycznej w Stanach Zjednoczonych i sprawienie, eby
poprawnie funkcjonowaa, jest spraw ogromnej wagi dla rozsdnych ludzi, a na
pewno dla potencjalnych ofiar w kraju i za granic. I to samo dotyczy znacznie
prostszego pytania, ktre nasunie si przy urnach wyborczych w listopadzie 2004
roku.
Zaburzenie w amerykaskiej demokracji
27 PADZIERNIKA 2004 ROKU

Wycig prezydencki w Stanach Zjednoczonych, przypominajcy niemal histeri,

raczej nie wyglda na poryw zdrowej demokracji.
Amerykanw zachca si do gosowania, ale nie do bardziej wiadomej i
szerszej aktywnoci politycznej. Wybory to tak naprawd jeszcze jeden sposb na
marginalizowanie spoeczestwa. Wielka kampania propagandowa ma na celu
skupienie uwagi obywateli na spersonalizowanych widowiskach teatralnych i
przekonanie ich, e to wanie jest polityka". Ale to nie jest polityka. To tylko jej
niewielka cz.
Spoeczestwo zostao ostronie wyczone z aktywnoci politycznej, i to nie
przez przypadek. Woono ogromny wysiek w pozbawienie nas praw
obywatelskich. W latach szedziesitych XX wieku nagy wybuch spoecznego
uczestnictwa w demokracji wystraszy klasy uprzywilejowane i rzdzce, ktre
przygotoway ogromn kampani skierowan przeciw temu uczestnictwu, trwajc
w rnych formach do dzi.
Bush i Kerry mog startowa w wyborach, bo maj wsparcie finansowe ze
strony podobnych orodkw koncentrujcych prywatne klasy rzdzce. Obaj
kandydaci rozumiej, e kampania wyborcza powinna pomija prawdziwe
prpblemy. S tworami przemysupublic relations, ktry trzyma spoeczestwo z
dala od procesw wyborczych. Ich zadaniem jest skupianie uwagi wyborcw na
przymiotach" kandydatw, nie na polityce. Czy to jest lider? Fajny facet? Wyborcy
w kocu zaczynaj popiera wizerunek kandydata, nie za jego platform
polityczn.
Normalnym powoaniem korporacji, ktre co kilka lat sprzedaj kandydatw,
jest dystrybuowanie dbr. Kady, kto wcza telewizor, widzi, e firmy czyni
ogromne wysiki, aby urzeczywistni abstrakcyjn teori, e konsumenci dokonuj
racjonalnych wyborw. Reklama - inaczej ni w prawdziwym systemie rynkowym -
nie niesie jednak informacji, ale jest oszustwem i iluzj, ktra ma stworzy
niedoinformowanych konsumentw dokonujcych nieracjonalnych wyborw.
Niemal identyczne metody s stosowane do osabienia demokracji, a ich celem jest
to, eby elektorat pozostawa niedoinformowany i zatopiony w uudzie.
We wrzeniu 2004 roku Instytut Gallupa zapyta Amerykanw, dlaczego
gosuj na Busha lub na Kerry'ego. Na formularzu, na ktrym mona byo wybra
odpowiedzi z podanej listy, zaledwie 6 procent wyborcw Busha i 13 procent
wyborcw Kerry'ego wskazao odpowied programy/ pomysy/platforma
polityczna/cele". Oto, jakie preferencje ma system polityczny. Czsto problemy, z
ktrymi borykaj si ludzie, w ogle nie staj si tematem debaty.
Kwesti wyczenia si obywateli z procesw demokratycznych omawia nowy
raport Rady Stosunkw Midzynarodowych w Chicago (Chicago Council on Foreign
Relations), ktra regularnie bada stosunek Amerykanw do kwestii
midzynarodowych.
Zdecydowana wikszo Amerykanw opowiada si za dziaaniem w ramach
Organizacji Narodw Zjednoczonych, nawet jeli realizuje ona polityk, ktra nie
podoba si Stanom Zjednoczonym". Wikszo Amerykanw uwaa, e pastwa
powinny mie prawo prowadzenia wojen tylko wtedy, kiedy maj mocne dowody na
to, e grozi im nieuchronne niebezpieczestwo stania si celem ataku", odrzucajc
w ten sposb zgod na wojn wyprzedzajc".
Jeli chodzi o spraw Iraku, to badania przeprowadzone w ramach programu
na temat pogldw na polityk midzynarodow (Program on International Policy
Attitude, PIP) pokazuj, e wikszo Amerykanw popiera ide, aby Organizacja
Narodw Zjednoczonych obja nadzr nad rekonstrukcj i politycznymi
przemianami w tym kraju. W marcu 2004 roku hiszpascy wyborcy mogli o tych
kwestiach zadecydowa w gosowaniu.
Warto zauway, e Amerykanie wyraaj te i podobne pogldy (na przykad
na temat Midzynarodowego Trybunau Kryminalnego lub protokou z Kioto)
waciwie w izolacji - rzadko sysz je w przemwieniach wyborczych i zapewne
uwaaj je za szczeglne. Jednoczenie poziom aktywnoci dla zmian spoecznych
moe by w Stanach Zjednoczonych
wikszy ni kiedykolwiek. Ale tej aktywnoci brak zorganizowania. Nikt nie wie, co
si dzieje na drugim kocu miasta.

Dla porwnania spjrzmy na konserwatywnych chrzecijan. Na pocztku

padziernika 2004 roku w Jerozolimie Pat Robertson stwierdzi, e zaoy trzeci
parti polityczn, jeli Bush i republikanie zawahaj si co do wsparcia Izraela. Jest
to powana groba, poniewa moe mu si uda zmobilizowa dziesitki milionw
protestantw, ktrzy s ju znaczn polityczn si dziki wsplnym dziaaniom w
ostatnim dziesicioleciu w kilku wanych kwestiach. W gronie tym bez trudu
znaleliby si odpowiedni kandydaci, zajmujcy eksponowane stanowiska od rad
uczelni po prezesw wielkich firm.
Wycig prezydencki nie jest oczywicie pozbawiony dziaaczy, ktrzy chc
rozwizywa problemy. Podczas wyborw wstpnych, zanim rozpoczyna si gwna
walka wyborcza, kandydaci podnosz wane kwestie i szukaj dla nich szerokiego
poparcia, przez co do pewnego stopnia wpywaj na kampani wyborcz. C z
tego, gdy po wyborach wstpnych same tylko owiadczenia nie maj wielkiego
znaczenia bez wielkiej organizacji, ktra za nimi stoi.
Pilnym zadaniem dla tych, ktrzy chc nada polityce odpowiedni kierunek -
czsto zgodny z opini wikszoci - jest umocnienie swojej pozycji na tyle, eby
orodki wadzy nie mogy tego znaczenia zignorowa. Siy napdowe zmian, ktre
powstaway oddolnie i wstrzsay caym spoeczestwem, to ruch ludzi pracy,
obrocw praw obywatelskich, ruchy pokojowe, organizacje kobiece i inne, ktre
mogy zaistnie dziki nieustannej i oddanej pracy na wszystkich poziomach -
kadego dnia, a nie tylko raz na cztery lata.
Ale nie moemy lekceway wyborw. Powinnimy zda sobie spraw, e
jedna z dwch grup, ktre obecnie rywalizuj o wadz, to grupa ekstremalna i
niebezpieczna, ktra ju sprawiaa wiele kopotw, a moe sprawi jeszcze wicej.
Poniewa czsto jestem o to pytany, powtrz, e moje stanowisko jest takie
samo jak w 2000 roku. Jeeli si wahacie, powinnicie gosowa tak, aby odsun
od wadzy najgorszych ludzi. Jeli jestecie zdecydowani, rbcie to, co uwaacie za
najodpowiedniejsze. Jest wiele moliwoci.
Bush i jego administracja zobowizali si publicznie, e usun i zniszcz
wszystkie postpowe prawa i opiek spoeczn, a wic wartoci, ktre wywalczono
dziki powszechnym wysikom przez ostatnie sto lat. W kwestiach
midzynarodowych nawouj do dominacji nad wiatem przy uyciu siy, nawet
objcia w posiadanie kosmosu", aby rozwin monitoring oraz zdolno do
zadania pierwszego uderzenia.
W czasie gosowania trzeba zatem podj rozsdn decyzj. Ale wybory te s
czym wtrnym w stosunku do powanej aktywnoci politycznej. Gwnym
zadaniem jest stworzenie prawdziwej demokracji, i to zadanie musi by realizowane
zarwno przed wyborczym spektaklem, jak i po nim, bez wzgldu na jego skutek.
 My jestemy dobrzy

24 LISTOPADA 2004 ROKU

W dyskusjach na temat stosunkw midzynarodowych fundamentalnym

zaoeniem jest to, e my jestemy dobrzy" (gdzie my" to rzd, zgodnie z
totalitarn zasad, e pastwo i nard to jedno). My" jestemy dobrotliwi i
yczliwi, dymy do pokoju i sprawiedliwoci, chocia zdarzaj si nam" bdy.
Przeszkadzaj nam" w tym ajdacy, ktrzy nie dorwnuj nam" poziomem.
Wydarzenia ostatnich tygodni - w tym wybory w Stanach Zjednoczonych, atak
na Falud i zmiany w gabinecie prezydenta Busha - nadaj dramatyzmu
obowizujcej zasadzie, zwikszajc w praktyce niebezpieczestwo wojny i terroru.
Polityka wojskowa Waszyngtonu niesie ze sob znaczne ryzyko ostatecznego
zniszczenia" - pisz analitycy wojskowi John D. Steinbruner i Nancy Gallagher w
letnim numerze Deadalusa" z 2004 roku, czasopisma Amerykaskiej Akademii
Sztuk i Nauk, i nie jest to hiperbola. Autorzy wyraaj nadziej, e ryzyko to
zostanie zaegnane przez koalicj miujcych pokj krajw, na ktrych czele stoj
Chiny. Sprawy maj si kiepsko, skoro dobrze poinformowani komentatorzy s
zmuszeni do wycigania wniosku, e pokj musi zalee od Chin. Ukryta w tym
krytyka amerykaskiej demokracji jest ostra i gorzka.
Pominwszy nawet dosowne zagroenie dla przetrwania gatunkw, sprawa
jest naprawd bardzo pilna. W Iraku mogo zgin 100 tysicy cywilw -
bezporednio lub porednio w wyniku inwazji z marca 2003 roku, ktr kieroway
Stany Zjednoczone - jak mwi wyniki bada opublikowanych w brytyjskim
czasopimie medycznym Lancet", przeprowadzonych przez naukowcw z Johns
Hopkins Uniyersity1.
Administracja w Waszyngtonie i Londynie pomija te badania, a nawet kiedy
wspomina o nich drobnym drukiem, to nazywa je kontrowersyjnymi".
Podane liczby nie obejmuj jednak ostatnich ofiar w Faludy. Atak nastpi w
momencie, kiedy onierze amerykascy i iraccy przejli Szpital Gwny w Faludy,
opisywany przez oficerw jako zaplecze propagandowe dla bojwek [...] ktre
donosiy o cywilnych ofiarach", jak podaje New York Times". W innym artykule
gazeta donosi, e pacjenci i pracownicy szpitala zostali wygonieni z pokojw i
rozkazano im usi lub pooy si na pododze, podczas kiedy onierze wizali im
rce na plecach".
Atak na szpital jest pogwaceniem konwencji genewskiej, ktra stanowi cz
konstytucji Stanw Zjednoczonych i jest fundamentem nowoczesnych praw
czowieka. Ustawa o zbrodniach wojennych z 1996 roku (uchwalona przez
amerykaski Kongres zdominowany przez republikanw) przewiduje kar mierci
dla dowdcw odpowiedzialnych za powane naruszenia" konwencji genewskiej.
Ustawa o zbrodniach wojennych pojawia si wraz z powoaniem Alberta
Gonzalesa, doradcy Biaego Domu, na stanowisko prokuratora generalnego. W
styczniu 2002 roku, w pimie do prezydenta na temat metod stosowanych w
wojnie z terroryzmem", Gonzales doradza Bushowi, aby obej konwencj
genewsk i w ten sposb zdecydowanie zmniejszy ryzyko krajowych procesw
kryminalnych prowadzonych na podstawie ustawy o zbrodniach wojennych" 2.
Pogarda dla prawa midzynarodowego jest powodem do dumy dla ludzi
Busha. Condoleezza Rice, powoana przez prezydenta na stanowisko sekretarza
stanu, przedstawia swoje pogldy w styczniowym numerze Foreign Affairs" z
2000 roku, gdzie potpia odwoywanie si [...] do poj prawa midzynarodowego
i norm midzynarodowych oraz przekonanie, e poparcie wielu krajw - a nawet
instytucji, takich jak Organizacja Narodw Zjednoczonych - jest niezbdne do
legalnego i uzasadnionego uycia siy".
Nie mamy raczej wtpliwoci w kwestii celw, jakie stawiaj sobie ludzie
Busha, ale to, co uda im si osign, zaley od okolicznoci, rwnie tych, ktre
sami stworzymy. Powinny one obejmowa stworzenie - a w czci odtworzenie -
demokracji, w niej bowiem opinia publiczna
ma znaczny wpyw na plany rzdzcych i obowizuje podstawowa zasada moralna,
e stosujemy wobec siebie te same standardy, jakie stosujemy wobec innych.
PRZYPISY

1.Bardziej aktualne szacunki znajduj si w przypisie 2 do rozdziau Argument

przeciwko wojnie w Iraku.
2.Ustawa o komisjach wojskowych z 2006 roku skutecznie chroni urzdnikw
administracji Busha przed ustaw o zbrodniach wojennych, co jest tylko
jednym ze sposobw uniknicia przez nich odpowiedzialnoci, zapisanych w tej
najbardziej chyba wstydliwej regulacji prawnej w historii Ameryki.
 Imperialna prezydentura i jej
konsekwencje

22 GRUDNIA 2004 ROKU

To co si dzieje w Stanach Zjednoczonych, ma ogromny wpyw na reszt wiata. I

odwrotnie, bo wydarzenia midzynarodowe ograniczaj moliwoci nawet
najbardziej potnego pastwa. Maj one rwnie wpyw na wewntrzny -
amerykaski - skadnik drugiego supermocarstwa", jak New York Times" nazwa
wiatow opini publiczn po ogromnych protestach przed inwazj na Irak.
W przeciwiestwie do tych wystpie, w Stanach Zjednoczonych mino
bardzo duo czasu, zanim pojawiy si powane protesty przeciw rozpocztej w
1962 roku wojnie w Wietnamie, od pocztku okrutnej i barbarzyskiej. Od tamtego
czasu wiat si zmieni, cho nie z powodu dobrotliwych przywdcw, tylko dziki
ogromnemu spoecznemu zaangaowaniu, ktre pojawio si o wiele za pno, ale
byo skuteczne.
wiat jest dzi w opakanej kondycji, lecz i tak w znacznie lepszej ni wczoraj,
jeli chodzi o brak tolerancji dla agresji, a take pod innymi wzgldami, co po
prostu traktujemy jako rzecz sta i oczywist. Lekcj z takiej przemiany
powinnimy jednak zawsze pamita.
Nie jest niespodziank, e w miar jak spoeczestwa staj si bardziej
ucywilizowane, wadza stosuje coraz bardziej wymylne i brutalniej- sze rodki, aby
obj kontrol wielk besti" - jak Alexander Hamilton nazywa ludzi. Ta wielka
bestia rzeczywicie jest przeraajca.
Lansowana przez administracj Busha koncepcja prezydenckiej suwerennoci
idzie tak daleko, e zrodzia bezprecedensow krytyk ze strony najbardziej
szanowanych i powanych czasopism. W wiecie po 11 wrzenia rzd zachowuje si
tak, jakby normy konstytucyjne i inne regu- ly prawne zostay zawieszone - pisze
Sanford Levinson, profesor prawa z Uniwersytetu w Teksasie, w letnim numerze
Daedalusa" z 2004 roku, czasopisma Amerykaskiej Akademii Sztuk i Nauk.
Postaw wszystko uchodzi podczas wojny" mona scharakteryzowa
nastpujco: Nie ma normy, ktra miaaby zastosowanie w czasach chaosu".
Cytat ten, jak podkrela Levinson, pochodzi od Carla Schmitta, czoowego
niemieckiego filozofa prawa w czasach nazizmu, ktrego Levinson opisuje jako
prawdziw szar eminencj administracji [Busha]". Zgodnie z rad Alberta
Gonzalesa, doradcy Biaego Domu, obecnie prokuratora generalnego,
administracja przedstawia wizj wadzy prezydenckiej, ktra jest za bardzo
podobna do wadzy, jak Schmitt chcia widzie w rkach swojego Fuhrera" -
zauwaa Levinson.
Rzadko syszy si takie sowa z samego centrum establishmentu.
Takie wanie koncepcje imperialistycznej wadzy prezydenckiej tkwi u
podstaw polityki rzdu. Inwazja na Irak na pocztku bya usprawiedliwiana jako
wojna wyprzedzajca". Atak ten pogwaci zasady okrelone przez trybuna w
Norymberdze, bdce podstaw Karty Narodw Zjednoczonych, wedug ktrej
wszczynanie wojny agresyjnej jest najwiksz zbrodni midzynarodow, rnic
si od innych zbrodni wojennych tylko tym, e zawiera w sobie cae zo tych
zbrodni", a wic: zbrodnie wojenne w Faludy i Abu Ghraib, zbrodnie popeniane
przez rebeliantw, przeraajce niedoywienie dzieci od czasu inwazji (obecnie tak
wielkie jak w Burundi, znacznie wiksze ni na Haiti czy w Ugandzie) i wszystkie
pozostae okruciestwa.
Wiosn 2004 roku - po tym, jak doniesiono, e prawnicy amerykaskiego
Departamentu Sprawiedliwoci prbowali udowodni, e prezydent ma prawo
zezwoli na tortury - dziekan Yale Law School Harold Koh powiedzia gazecie
Financial Times": Przyjcie zaoenia, e prezydent ma konstytucyjne prawo
zezwala na tortury, jest rwnowane z przyznaniem, e konstytucja pozwala mu na
ludobjstwo".
Doradcy prawni prezydenta i nowy prokurator generalny nie powinni mie
duego problemu z udowodnieniem, e Bush rzeczywicie ma takie prawo, jeli
drugie supermocarstwo" pozwoli mu z tego prawa korzysta 1.
Administracja z mozoem szuka sposobu na zwolnienie wysokich rang
urzdnikw z odpowiedzialnoci. wita doktryna nietykalnoci na pewno bdzie
obowizywa w procesie Saddama Husajna (w cigu tygodnia od daty publikacji
tego tekstu w Iraku moe powsta akt oskarenia przeciwko czonkom irackiego
rzdu, a by moe rwnie przeciwko samemu Saddamowi). Kiedy prezydent Bush,
premier Tony Blair i reszta zacnego towarzystwa w zachodnich rzdach, a take
komentatorzy, lamentuj nad strasznymi zbrodniami Saddama, zawsze wiadomie
pomijaj sowa: z nasz pomoc, poniewa si nie przejmowalimy".
Czynione s wysiki, aby powoa trybuna, ktry bdzie niezawisy, ale co do
ktrego Stany Zjednoczone bd miay pewno, e jest pod kontrol, aby unikn
kwestionowania roli Stanw Zjednoczonych i innych krajw zachodnich, ktre
wczeniej wspieray reim" - powiedzia gazecie Le Monde Diplomatiue" w
styczniu 2004 roku Cherif Bassiouni, profesor prawa i ekspert w dziedzinie
irackiego systemu prawnego. To sprawia, e wszystko to wyglda jak zemsta
zwycizcw". Akurat nam tego mwi nie trzeba.
Jaka jest najlepsza reakcja na t sytuacj? W Stanach Zjednoczonych cieszymy
si tradycj wielkich przywilejw i wolnoci, nieporwnywalnych z innymi rejonami
wiata i historycznie najwikszych. Moemy t tradycj odrzuci i atwo odda si
negacji, mwic: wszystko jest beznadziejne, poddaj si.
Moemy te jednak wykorzysta t tradycj do wsparcia demokracji, w ktrej
spoeczestwo odgrywa pewn rol w wyznaczaniu standardw nie tylko na arenie
politycznej, ale take na wanej arenie gospodarczej.
To nie s wcale radykalne pomysy. Wyraa je na przykad John Dewey,
czoowy amerykaski filozof spoeczny XX wieku, ktry wskazywa, e dopki
gospodarczy feudalizm" nie stanie si gospodarcz demokracj", dopty polityka
pozostanie cieniem rzucanym przez wielki biznes na spoeczestwo".
Dewey czerpa z bogatej tradycji myli i czynw, ktra rozwina si
niezalenie wrd bostoskiej klasy pracujcej od pocztku amerykaskiej
rewolucji przemysowej. Idee te mog sta si ywe w naszej spoecznoci i kulturze
oraz w naszych instytucjach. Ale - podobnie jak w wypadku innych tryumfw
sprawiedliwoci i wolnoci w cigu wiekw - nic nie stanie si samo. Oto jedna z
najbardziej oczywistych nauk, jaka pynie z historii, w tym z historii najnowszej:
praw nikt nam nie nada, prawa musimy sobie wywalczy.

PRZYPISY

1. Administracja Clintona w zasadzie przyznaa sobie to prawo, kiedy

wyczya si z procesu przed Midzynarodowym Trybunaem Sprawiedliwoci,
jaki Jugosawia wytoczya NATO. Jugosawia powoaa si na konwencj w
sprawie ludobjstwa, ale administracja Clintona argumentowaa przed sdem,
e Stany Zjednoczone co prawda ratyfikoway konwencj (po czterdziestu
latach), z tym jednak, e moe mie ona zastosowanie wobec Stanw
Zjednoczonych tylko wtedy, gdy amerykaski Kongres wyrazi na to zgod.
Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci przyj t argumentacj,
pozwalajc na to, aby Stany Zjednoczone nie uczestniczyy w procesie.
Samonietykalno Stanw Zjednoczonych to ju powszechno. Amerykanie
rzadko ratyfikuj regulacje chronice prawa czowieka i podobne im
konwencje, a kiedy ju to robi, to zwykle - o ile nie zawsze - dodaj
zastrzeenie, ktre wycza stosowanie tych przepisw wobec samych Stanw
Zjednoczonych. Jeli chodzi o konwencj w sprawie stosowania tortur, to - jak
zauwaa Levinson - Stany Zjednoczone zaakceptoway j dopiero po tym, kiedy
Senat zmieni jej zapisy tak, aby bya bardziej przyjazna w wypadku
przesucha". Istnieje wiele innych przykadw takiego jawnego wyczania si
Stanw Zjednoczonych spod jurysdykcji przepisw midzynarodowych.
 Klska w Iraku a porzdek
midzynarodowy

11 LUTEGO 2005 ROKU

Niewiele jest obecnie pyta bardziej istotnych ni to o zasadno uycia siy, ktr
zbyt krwawo pokazuje si w obrazach cierpicego Iraku. Poza mierci wielu
niewinnych ofiar prowadzona pod przewodnictwem Stanw Zjednoczonych inwazja
i okupacja Iraku pogwacia kruchy porzdek wiata, jaki powsta w nastpstwie
horroru drugiej wojny wiatowej, w ktrym uciekanie si do przemocy w sprawach
midzynarodowych jest dziaaniem bezprawnym. Naruszenie tego porzdku i
panoszenie si terroryzmu skonio Organizacj Narodw Zjednoczonych do
ponownego zainicjowania debaty na temat tego, kiedy uycie siy jest uzasadnione.
Tem tej dyskusji jest pogarszajca si sytuacja w Iraku.
Kiedy wadza uywa siy, prawie zawsze towarzysz temu zapewnienia o
dobrych intencjach. Nie inaczej jest w wypadku Iraku. Gdy wszystkie podawane
wczeniej oficjalne powody inwazji okazay si nieprawdziwe, specjalici odpublic
relaons z Waszyngtonu zaczli twierdzi, e misja w Iraku ma na celu
zaprowadzenie demokracji, dziki ktrej zostanie zreformowany kraj, a moe i cay
region. Trzeba mie icie imponujc wiar w dziaania rzdu, aby uzna, e
ogaszana przez naszych przywdcw wizja zaprowadzenia demokracji w Iraku w
momencie, kiedy inne preteksty inwazji upady, to rzeczywicie prawdziwe intencje
ich dziaa.
Jak pokazuj wybory w Iraku, Stany Zjednoczone byy ju zmuszone zgodzi
si na niektre z formalnych mechanizmw demokracji - i bardzo dobrze - ale
zgoda na prawdziw demokracj i prawo do suwerennoci dla Iraku jest w zasadzie
nieosigalne bez silnej presji ze strony obywateli Stanw Zjednoczonych i Iraku.
Zastanwmy si, jaka mogaby by polityka suwerennego, niezalenego Iraku.
Przy szyickiej wikszoci Irak zapewne powrciby do podejmowanych wczeniej
prb nawizania w miar przyjaznych stosunkw z Iranem. To z kolei mogoby
pobudzi inicjatywy na zamieszkaych w wikszoci przez szyitw terenach Arabii
Saudyjskiej, majcych na celu poczenie si z nieformalnym regionem
zdominowany przez szyitw, ktry tak si akurat skada, obejmuje dwie trzecie
wiatowych z ropy naftowej.
Kontrola nad tymi zasobami pozostaje od czasw drugiej wojny wiatowej
kluczow kwesti polityczn, a wobec tworzcego si obecnie trj- polarnego"
wiata jest spraw jeszcze wikszej wagi, z jego zagroeniem, jakim jest wiksza
niezaleno Europy i Azji. Mocna rka kontrolujca wydobycie ropy daje istotn
moliwo wpywania" na gospodarki Azji i Europy, jak zauway Zbigniew
Brzeziski w swoim artykule w zimowym wydaniu National Interest" z
2003/2004 roku, powtarzajc od dawna znane zasady. Co wicej, niezaleny Irak
stworzyby w kocu ponownie swoj armi i by moe rozwinby bro masowego
raenia, aby przeciwstawi si arsenaowi takiej broni znajdujcej si w rkach
wrogiego Irakowi Izraela - wspieranego przez Stany Zjednoczone.
Nie naley si spodziewa, aby Stany Zjednoczone mogy bezczynnie
obserwowa taki obrt spraw. Ich prawdopodobna reakcja na to wszystko wynika z
polityki, ktra wymierzya ju wczeniej powany cios w porozumienie dotyczce
uycia siy, jakie osignito na wiecie po drugiej wojnie wiatowej.
Karta Narodw Zjednoczonych zaczyna si od wyraenia przez jej
sygnatariuszy determinacji, aby uchroni przysze pokolenia od klski wojny,
ktra dwukrotnie za naszego ycia wyrzdzia ludzkoci niewypowiedziane
cierpienia" i ktra od tamtego czasu grozia cakowitym zniszczeniem, o czym
wiedzieli wszyscy sygnatariusze, ale wiedzieli rwnie, e nie mona byo o tym
wspomnie. Sowa atomowa" czy nuklearna" nie pojawiaj si w Karcie Narodw
Zjednoczonych.
Wojna agresyjna bya uwaana za najwiksz zbrodni midzynarodow.
Formalnie dalej istnieje zgoda co do takiego jej traktowania. Zazwyczaj jednak
wyranie nie odrzuca si tej zgody, raczej si j ignoruje.
Oficjalnie porozumienie to przestao obowizywa cakiem niedawno, wiatach
dziewidziesitych XX wieku, kiedy Stany Zjednoczone arogancko przyznay sobie
prawo uycia siy bez wzgldu na to, czy same s celem ataku. Doktryna Clintona
mwia, e Stany Zjednoczone zastrzegaj sobie prawo do uycia siy militarnej
jednostronnie w razie koniecznoci", do obrony wanych interesw, takich jak
zapewnienie nieograniczonego dostpu do kluczowych rynkw, dostaw surowcw
energetycznych i zasobw strategicznych", zgodnie z treci raportu, ktry
Pentagon przedoy Kongresowi w 1997 roku. Administracja Busha konsoliduje i
rozszerza to stanowisko, zgodnie z ktrym Stany Zjednoczone majjednostronne
prawo do uycia siy, kiedy uznaj to za stosowne.
Powody tej imperialistycznej postawy s tak stare jak historia Ameryki. Taki
sposb patrzenia na wiat, jak pisze historyk William Earl We- eks w John Quincy
Adams and American Global Empire, jest oparty na zaoeniu, e Stany
Zjednoczone maj unikaln cech moraln, dziki ktrej mog wypenia misj
ratowania wiata" przez szerzenie swoich witych ideaw i amerykaskiego
sposobu ycia oraz wiary w przeznaczenie narodu, ktre wywici Bg". Ta
teologiczna otoczka powoduje, e polityka zostaje sprowadzona do wyboru midzy
dobrem i zem, ucinajc w ten sposb racjonaln dyskusj i odpierajc zagroenie,
jakim jest demokracja.
Kwestia legalnoci uycia siy zostaa podniesiona w listopadzie 2004 roku
przez zesp wysokiej rangi ekspertw ONZ, ktremu przewodniczy sekretarz
generalny Kofi Annan. Zesp powtrzy wielokrotnie to, co jest zapisane w Karcie
Narodw Zjednoczonych: bez zgody Rady Bezpieczestwa uycie siy jest
ograniczone jedynie do samoobrony przed zbrojnym atakiem.
Waszyngton nie akceptuje zasady, e Stany Zjednoczone powinny dostosowa
si do takiego standardu - fakt ten powinien by trosk wszystkich z nas, ktrzy
ciesz si przywilejami i wolnoci, ale te zwizan z tym odpowiedzialnoci.
W swojej nowej ksice War Law: Understanding International Law and
Armed Conflict (Prawo wojenne: zrozumie prawo midzynarodowe i
konflikt zbrojny) z 2005 roku Michael Byers, naukowiec i ekspert w dziedzinie
prawa midzynarodowego, stawia pytanie o to, jak przey konflikt midzy
wiatem, ktry pragnie trwaego porzdku prawnego, a supermocarstwem, ktre
najwyraniej ma taki porzdek za nic". Pytania tego nie mona po prostu
zlekceway.
 Lansowanie demokracji na Bliskim
Wschodzie

2 MARCA 2005 ROKU

Tak zwane lansowanie demokracji stao si tematem przewodnim

zapowiadanej przez Stany Zjednoczone polityki wobec Bliskiego Wschodu.
Projekt ten ma to historyczne. Istnieje wyrana linia cigoci" w okresie po
zimnej wojnie, jak pisze Thomas Carothers, dyrektor programu Demokracja i
rzdy prawa" prowadzonego przez Carnegie Endowment for International Peace
(prywatna organizacja, ktra stawia sobie za cel wspieranie pokoju midzy
narodami), w swojej nowej ksice Critical Mission: Essays on Democracy
Promotion z 2004 roku.
Tam, gdzie demokracja jest w zgodzie z bezpieczestwem i interesem
ekonomicznym Ameryki, tam Stany Zjednoczone lansuj demokracj - konkluduje
Carothers. - Jeeli za demokracja ciera si z innymi, waniejszymi interesami,
jest bagatelizowana, a nawet ignorowana".
Carothers by urzdnikiem Departamentu Stanu za prezydentury Reagana i
pracowa przy projektach umacniania demokracji" w Ameryce aciskiej w latach
osiemdziesitych XX wieku. W ksice opisa te projekty, wycigajc w zasadzie
identyczne wnioski. Te same dziaania i faszywe pozory, jakie wtedy wystpoway,
s te charakterystyczne dla innych pastw o dominujcej pozycji.
Wyrana linia cigoci i mocarstwowe interesy, ktre j podtrzymuj, maj
wpyw na ostatnie wydarzenia na Bliskim Wschodzie, ujawniajc prawdziw tre
lansowania demokracji".
Cigo t potwierdza chociaby nominacja Johna Negroponte na stanowisko
pierwszego szefa wywiadu narodowego. uk kariery Negroponte rozciga si od
Hondurasu, gdzie jako ambasador za prezydentury Reagana nadzorowa wojn
terrorystycznego ugrupowania Contras przeciw Nikaragui, a po Irak, gdzie jako
ambasador nominowany przez Busha krtko nadzorowa inny rzekomy rozwj
demokracji - jest to dowiadczenie, ktre pomaga mu w nowych obowizkach,
polegajcych na wsparciu walki z terrorem i niesieniu wolnoci. Orwell nie
wiedziaby, czy si mia, czy paka.
Wybory w Iraku w styczniu 2005 roku byy udane i godne pochway. Niemniej
jednak najwikszy ich sukces jest wspominany marginalnie, mianowicie to, e
Stany Zjednoczone musiay si zgodzi na te wybory. To jest prawdziwy triumf - nie
terrorystw podkadajcych bomby, ale pokojowego oporu spoecznego, zarwno
wieckiego, jak i religijnego is- lamistw, dla ktrych wielki ajatollah Ali al-Sistani
jest symbolem.
Mimo zwoki ze strony Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, al-Sistani
zada szybkich wyborw, odzwierciedlajc tym samym powszechn determinacj
w uzyskaniu wolnoci i niezalenoci oraz jakiej formy demokratycznych praw.
Bierny opr spoeczny trwa tak dugo, a Stany Zjednoczone (i Wielka Brytania,
posusznie idca za Ameryk) nie miay wyjcia i musiay si zgodzi na wybory.
Ruszya wwczas pen par maszyna doktrynalna, ktra przedstawiaa wybory
jako inicjatyw Stanw Zjednoczonych.
Zgodnie z wyran lini cigoci i jej instytucjonalnymi korzeniami, moemy
si spodziewa, e Waszyngton nie bdzie ochoczo tolerowa politycznych skutkw
wyborw, ktrym si przeciwstawia, szczeglnie w tak wanej czci wiata.
Irakijczycy glosowali z nadziej na koniec okupacji. W styczniu 2005 roku
przeprowadzono przedwyborczy sonda w Iraku, ktrego wyniki opublikowali
analitycy niezalenego instytutu badawczego Brookings Institu- tion. Okazuje si,
e 69 procent szyitw i 82 procent sunnitw opowiada si za szybkim wycofaniem
wojsk amerykaskich". Ale Blair, Rice i reszta otwarcie nie chc ustala
jakichkolwiek terminw wycofania wojsk - czyli przesuwaj ten moment na bliej
nieokrelon przyszo - do momentu, kiedy armie okupacyjne wypeni swoj
misj", czyli ustanowi demokracj, zmuszajc wybrany w wyborach rzd do
speniania da Stanw Zjednoczonych, zgodnie z wyran lini cigoci.
Przyspieszenie wycofania wojsk amerykaskich i brytyjskich zaley nie tylko
od Irakijczykw, ale rwnie od tego, czy wyborcy w Ameryce i w Wielkiej Brytanii
zechc zmusi swoje rzdy do tego, aby te zaakceptoway irack suwerenno.
W miar rozwoju wypadkw w Iraku Stany Zjednoczone utrzymuj swoj
bojow postaw wobec Iranu. Ostatnie przecieki o tym, e w Iranie znajduj si
amerykaskie siy specjalne - bez wzgldu na to, czy s to informacje faszywe czy
te prawdziwe - tylko zaogniaj sytuacj.
Prawdziwym zagroeniem jest to, e Stany Zjednoczone przeniosy w
ostatnich latach do baz w Izraelu ponad sto zaawansowanych bombowcw
odrzutowych, z jasnym przesaniem, e samoloty te mog zbombardowa Iran. S
to udoskonalone wersje samolotw, ktrymi Izrael zbombardowa iracki reaktor
jdrowy w 1981 roku, przypadkowo inicjujc tym samym program budowy broni
jdrowej przez Saddama Husajna, na co s dowody.
Pozostaje w sferze przypuszcze, e to wymachiwanie szabelk ma dwa cele:
sprowokowanie przywdcw iraskich do wikszych represji, a przez to
doprowadzenie do spoecznego oporu wobec nich w Iranie, oraz zniechcenie
amerykaskich rywali w Europie i Azji do wychodzenia wobec Iranu z inicjatywami
dyplomatycznymi i gospodarczymi. Postawa taka ju wystraszya niektrych
europejskich inwestorw w Iranie, wanie z powodu obaw o dziaania odwetowe
Stanw Zjednoczonych, jak donosi Matthew Karnitschnig na amach Wall Street
Journal".
Innym wydarzeniem okrzyknitym jako triumf lansowania demokracji" jest
zawieszenie broni midzy Sharonem i Abbasem. Wiadomo o tym porozumieniu
jest dobr informacj - lepiej uchroni ludzi przed mierci ni zabija, nawet
chwilowo. Ale przyjrzyjmy si bliej warunkom zawieszenia broni. Jedynym
istotnym zapisem jest to, e palestyski ruch oporu, w tym skierowany przeciw
armii okupacyjnej, musi si skoczy.
Jastrzbi ze Stanw Zjednoczonych i z Izraela nic nie usatysfakcjonowaoby
bardziej ni peny pokj, ktry pozwoliby im bez przeszkd wdraa polityk
przejmowania wartociowej ziemi i zasobw naturalnych Zachodniego Brzegu oraz
realizowania wielkich projektw infrastrukturalnych, ktre rozbiyby pozostajce w
rkach Palestyczykw terytorium na niesamodzielne kantony.
Rabunek, ktrego na terenach okupowanych dokonuje Izrael przy wsparciu
Stanw Zjednoczonych, jest od lat gwn przyczyn konfliktu, ale w porozumieniu
o zawieszeniu broni nie ma o tym ani sowa. Rzd Abbasa zaakceptowa to
porozumienie, by moe dlatego - cho mona si sprzecza - e uzna t propozycj
za najlepsz z moliwych w sytuacji, kiedy Izrael i Stany Zjednoczone uparcie nie
godz si na polityczne rozwizanie. Warto tutaj doda, e ta nieprzejednana
postawa Waszyngtonu jest moliwa tylko tak dugo, jak dugo pozwoli na ni
amerykaskie spoeczestwo.
Chciabym o tym porozumieniu myle optymistycznie i korzystam skwapliwie
z kadej zapowiedzi zawarcia rozejmu, ale pki co nie widz adnych realnych
dziaa.
Dla Waszyngtonu rzeczywicie istnieje wyrana linia cigoci, niemal
dokadnie taka, o jakiej ze smutkiem mwi Carothers, mianowicie e demokracja i
rzdy prawa s akceptowane wtedy i tylko wtedy, kiedy su oficjalnym celom
gospodarczym i strategicznym. Ale postawa spoeczestwa amerykaskiego wobec
Iraku oraz konfliktu izraelsko-palestyskiego jest zupenie odmienna od polityki
rzdu w tym zakresie, czego dowodz badania opinii publicznej. Powstaje zatem
pytanie, czy nie byoby najlepiej, gdyby prawdziwe lansowanie demokracji zaczo
si w Stanach Zjednoczonych.
 Uniwersalno praw czowieka

7 KWIETNIA 2005 ROKU

W ostatnich latach etyka i nauka poznawcza zgbiy to, co wydaje si gboko

zakorzenion intuicj moraln, by moe jest nawet samym fundamentem osdw
moralnych.
Badania w tym zakresie skupiaj si na wymylonych przykadach, ktre
czsto ujawniaj zdumiewajc jednolito osdw w rnych kulturach, zarwno
wrd dzieci, jak i wrd osb dojrzaych. Aby to zobrazowa, posu si dla
odmiany rzeczywistym przykadem, ktry wprowadzi nas w zagadnienie
uniwersalnoci praw czowieka.
W1991 roku Lawrence Summers, pniejszy sekretarz skarbu za prezydentury
Clintona, a obecnie rektor Uniwersytetu Harvarda, by gwnym ekonomist Banku
wiatowego. W wewntrznym dokumencie banku Sum- mers stwierdza, e naley
zachca zanieczyszczajcy rodowisko naturalne przemys, aby przenosi swoj
dziaalno do najbiedniejszych krajw.
Powodem takiego postpowania miao by to, e wielko kosztw
ponoszonych w zwizku z utrat zdrowia na skutek zanieczyszcze zaley od
utraconych zyskw w wyniku zwikszonej zachorowalnoci i miertelnoci - jak
pisa Sommers. - Z tego punktu widzenia szkodzce zdrowiu zanieczyszczenie
rodowiska powinno si kumulowa w kraju o najniszych kosztach, inaczej
mwic: w kraju o najniszych pacach. Myl, e nie ma nic nagannego w logice
gospodarczej, ktra mwi, aby wikszo toksycznych odpadw znalaza si w
kraju, gdzie pace s najnisze. Powinnimy wic powanie rozway to
rozwizanie".
Summers zwrci uwag, e wszystkie zastrzeenia moralne" czy te obawy
spoeczne" zwizane z takim postpowaniem mog mie odwrotny skutek i by
mniej lub bardziej efektywnie wykorzystane przeciwko propozycjom liberalizacji,
jakie przedstawia Bank wiatowy".
 Dokument ten wyciek do mediw i doprowadzi opini publiczn niemal do
furii, najdobitniej chyba wyraonej przez Jose Lutzenbergera, brazylijskiego
ministra ochrony rodowiska, ktry napisa do Summersa: Pana rozumowanie jest
doskonale logiczne, ale cakowicie chore". Ci, ktrzy zgadzaj si z wnioskiem
Lutzenbergera, stoj przed trudnym i wanym zadaniem. Jeli doskonale logiczny
argument prowadzi do cakowicie chorego wniosku, oznacza to, e problem musi
tkwi w przesankach, szczeglnie w odrzucaniu zastrzee moralnych" czy obaw
spoecznych". W tym miejscu pojawia si nastpujca myl: jeli Summers ma
racj, e taki krok moe by wykorzystany przeciwko wszystkim propozycjom
Banku wiatowego w kwestii liberalizacji, to jest to wdroenie waszyngtoskiego
porzdku wiata". Wniosek jest oczywisty. By moe interesujce jest rwnie to, e
przedstawione rozumowanie, niebdce w zasadzie niczym innym ni elementarn
logik, jest ignorowane przez najwaniejszych komentatorw, ktrzy nie prbuj go
ani obali, ani te lansowa.

Wspczesnym standardem w takich sprawach jest Powszechna Deklaracja

Praw Czowieka, przyjta przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw
Zjednoczonych w 1948 roku.
Artyku 25. tej deklaracji brzmi: Kady czowiek ma prawo do poziomu ycia
zapewniajcego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodziny, w tym do wyywienia,
odziey, mieszkania, opieki lekarskiej i koniecznych wiadcze spoecznych, oraz
prawo do poczucia bezpieczestwa w wypadku bezrobocia, choroby, kalectwa,
wdowiestwa, staroci lub utraty rodkw do ycia w inny sposb od niego
niezaleny".
W identycznych niemal sowach zapisy te zostay potwierdzone w innych
konwencjach Zgromadzenia Oglnego oraz w umowach midzynarodowych
dotyczcych prawa do rozwoju".
Wydaje si spraw cakowicie jasn, e tak sformuowane uniwersalne prawa
czowieka odrzucaj nienagann logik gwnego ekonomisty Banku wiatowego
jako gboko niemoraln, jeli nie chor - co byo tak naprawd waciwie
powszechn opini.
Chc tutaj podkreli sowo waciwie". Zachodnia kultura potpia wiele
narodw jako relatywistw", ktrzy wybirczo interpretuj Powszechn Deklaracj
Praw Czowieka. Stale jednak pomija si to, e jednym z najbardziej
relatywistycznych krajw jest najwiksze wiatowe mocarstwo, lider wrd pastw
nazywajcych siebie pastwami owieconymi".
W marcu 2005 roku amerykaski Departament Stanu opublikowa swj
doroczny raport na temat praw czowieka. Lansowanie praw czowieka to nie tylko
element naszej polityki zagranicznej, ale take podstawa naszej polityki w ogle i
nasza najwiksza troska" - powiedziaa Paula Dobriansky, podsekretarz stanu
zajmujca si kwestiami demokracji i sprawami midzynarodowymi.
Dobriansky penia funkcj zastpcy sekretarza stanu odpowiedzialnego za
prawa czowieka i dziaania humanitarne za prezydentury Reagana i Busha seniora
i bdc na tym stanowisku, prbowaa rozwia, jak sama to nazywaa, mit", e to
prawa ekonomiczne i spoeczne* stanowi prawa czowieka". Stanowisko to byo
wielokrotnie powtarzane i jest ono wetem Waszyngtonu wobec prawa do rozwoju"
i jego sta odmow zaakceptowania wszystkich konwencji o prawach czowieka.
Rzd moe odrzuca zapisy Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, ale
spoeczestwo Stanw Zjednoczonych nie zgadza si z tym. Jednym z przykadw
jest publiczna reakcja na ostatnio zaproponowany budet pastwa, jak wynika z
bada przeprowadzonych w ramach Programu na temat pogldw na polityk
midzynarodow" (Program on International Policy Attitude", PIPA) na
Uniwersytecie Maryland.
Opinia publiczna domaga si znacznej redukcji wydatkw na zbrojenia i
zdecydowanie wikszych nakadw na edukacj, badania medyczne, szkolenia
zawodowe, ochron rodowiska, odnawialne rda energii i na inne programy
socjalne oraz na Organizacj Narodw Zjednoczonych, pomoc gospodarcz i
humanitarn, da rwnie przywrcenia wyszego opodatkowania najbogatszych,
ktre zredukowa Bush. Oglnie rzecz biorc, preferencje spoeczestwa
amerykaskiego s cakowit odwrotnoci tego, co znalazo si w budecie.
Na wiecie rosn obawy, w peni uzasadnione, zwizane z szybko
powikszajcym si deficytem handlowym i budetowym Stanw Zjednoczonych.
Ze wzrostem tym jest cile zwizany proces erozji demokracji - nie tylko w Stanach
Zjednoczonych, ale w ogle w zachodnim wiecie.
Wanie mina dwudziesta pita rocznica zabjstwa arcybiskupa Salwadoru
Oscara Romero, znanego jako gos tych, ktrzy gosu nie maj", oraz pitnasta
rocznica mordu na szeciu gwnych intelektualistach Ameryki aciskiej,
jezuitach, rwnie z Salwadoru.
Wydarzenia te zamykay okrutn dekad lat osiemdziesitych XX wieku w
Ameryce rodkowej. Romero oraz jezuiccy intelektualici zostali zamordowani
przez tajne suby uzbrojone i wyszkolone przez Waszyngton. Wrd osb za to
odpowiedzialnych s czoowe postaci obecnej administracji oraz ich mentorzy.

Arcybiskup zosta zamordowany krtko po tym, jak skierowa list do

prezydenta Cartera, proszc go, aby nie udziela wsparcia dla junty wojskowej w
Salwadorze, ktre zaostrzy represje wobec organizacji spoecznych walczcych o
obron najbardziej fundamentalnych praw czowieka". Terror pastwowy wzrs - z
pomoc Stanw Zjednoczonych i przy milczcym wspudziale Zachodu.
Podobne zbrodnie s dokonywane rwnie obecnie przez organizacje zbrojne
wyposaone i wyszkolone przez Waszyngton, przy wsparciu zachodnich
sojusznikw - na przykad w Kolumbii, w kraju, ktry od wielu lat jest liderem w
gwaceniu praw czowieka na tej pkuli, a jednoczenie w tym samym okresie
najwikszym beneficjentem pomocy militarnej ze Stanw Zjednoczonych, co jest
kolejn ilustracj wyranej linii cigoci, dobrze udokumentowan.
Okazuje si, e w 2004 roku Kolumbia utrzymaa pozycj lidera, mordujc
wicej aktywistw zwizkw zawodowych, ni cznie zgino ich w caej reszcie
wiata. W lutym 2005 roku, w miecie, ktrego mieszkacy sami siebie nazywali
pokojow spoecznoci", zbrojne oddziay zmasakroway osiem osb, w tym
przywdc miasta i trjk dzieci.
Przypominam te rozrzucone przykady po to, abymy pamitali o tym, e nie
jest to jedynie wykad na temat abstrakcyjnych zasad albo dyskusja o odlegych
kulturach, ktrych nie rozumiemy. Mowa jest tutaj o nas, o wartociach moralnych
i intelektualnych uprzywilejowanych spoecznoci, w jakich yjemy. Jeeli szczerze
nie podoba nam si widok w lustrze, kiedy patrzymy na siebie, to mamy okazj
teraz wanie co z tym zrobi.
 Doktor Strangelove o wieku terroru

28 KWIETNIA 2005 ROKU

W przyszym tygodniu konferencja Organizacji Narodw Zjednoczonych, zoona z

przedstawicieli stu osiemdziesiciu pastw-sygnatariuszy, bdzie omawia traktat o
nierozprzestrzenianiu broni masowego raenia (NPT), powszechnie uwaany za
podstaw wszelkich powanych nadziei na uniknicie katastrofy nuklearnej, ktra
jest waciwie gwarantowana przez logik broni nuklearnej.
Traktat nigdy jeszcze nie wydawa si tak saby, a jego przyszo nie bya tak
niepewna" - pisze w tegorocznym kwietniowym numerze Current History" Thomas
Graham, byy specjalny przedstawiciel Stanw Zjednoczonych do spraw kontroli
zbroje, nierozprzestrzeniania broni i rozbrojenia oraz autor ksiki Common
Sense on Weapons ofMass De- struction z 2004 roku.
Jeli traktat przestanie obowizywa w najbliszych tygodniach, ostrzega
Graham, to nuklearny wiat koszmaru" moe sta si rzeczywistoci.
Podobnie jak inni analitycy, Graham dostrzega, e najwikszym zagroeniem
dla traktatu jest polityka rzdu Stanw Zjednoczonych, chocia podobn
odpowiedzialno ponosz inne kraje dysponujce broni nuklearn.
Traktat by platform, w ramach ktrej kraje majce bro jdrow w dobrej
wierze" podejmoway dziaania w celu jej wyeliminowania. Najwaniejszy by
artyku czwarty traktatu - jak dotd nikt, poza administracj Busha, nie ogosi, e
nie akceptuje ju podstawowego zapisu traktatu, a nawet dy obecnie do rozwoju
nowej broni nuklearnej.
Traktat zakada rwnie zobowizanie do przestrzegania kilku innych umw:
traktatu o cakowitym zakazie prb z broni nuklearn, ktry zosta odrzucony
przez republikaski Senat w 1999 roku i nie znajduje si obecnie na licie
porozumie, ktrymi George W. Bush miaby si zajmowa, traktatu o
ograniczeniu systemw obrony przeciwrakietowej, ktry Bush uniewani, i -
prawdopodobnie najwaniejszego - traktatu o zakazie produkcji materiaw
rozszczepialnych, ktry jak pisze Graham, oddaliby straszne zagroenie
powikszania istniejcych ju arsenaw broni nuklearnej".

W listopadzie 2004 roku oenzetowski Komitet do spraw Rozbrojenia

zagosowa za przyjciem traktatu stosunkiem gosw 147 do 1. Ten jeden gos
Stanw Zjednoczonych stanowi tak naprawd weto. Umoliwia on wgld w
priorytety planistw rzdowych, jeli chodzi o ich list gatunkw, ktre miayby
przetrwa.
Wczeniej administracja Busha wysaa do Europy swojego reprezentanta,
Johna Boltona, z informacj, e dugie negocjacje dotyczce wprowadzenia zakazu
uywania broni biologicznej zakoczyy si, poniewa ich prowadzenie nie leao w
najlepszym interesie Stanw Zjednoczonych", przez co wzroso zagroenie
bioterrorem.
Jest to zgodne z jawnym stanowiskiem Boltona: Kiedy Stany Zjednoczone
peni funkcj przywdcy, Organizacja Narodw Zjednoczonych rwnie temu
przywdztwu podlega. Jeeli jej dziaania bd odpowiada naszym interesom,
bdziemy je wspiera. Jeeli nie bd zgodne z naszymi interesami, nie bdziemy
ich popiera".
Jeli Stany Zjednoczone chc znieway Europ i reszt wiata, powinny
powoa Boltona na swojego ambasadora przy Organizacji Narodw
Zjednoczonych.
Przy obecnie prowadzonej polityce konfrontacja nuklearna jest
nieunikniona" - ostrzega Michael McGwire, byy planista NATO, w lutowym
numerze International Affairs" z 2005 roku, czasopimie wydawanym przez
Brytyjski Krlewski Instytut Spraw Midzynarodowych. W porwnaniu z kosztami
globalnego ocieplenia, koszty eliminacji broni nuklearnej byyby niewielkie - pisze
McGwire. - Ale skutki katastrofy, jak byaby globalna wojna nuklearna,
wielokrotnie przewyszyyby skutki postpujcych zmian klimatu, poniewa
rezultat takiego konfliktu byby natychmiastowy i nie daoby si go w aden sposb
zagodzi. Ironia tej sytuacji polega na tym, e mamy moliwo wyeliminowania
zagroenia globaln wojn nuklearn, natomiast zmian klimatycznych unikn si
nie da".
 Ostrzeenia Mc Gwire'a s powtarzane po tej stronie Atlantyku przez Sama
Nunna, byego senatora Partii Demokratycznej i przewodniczcego senackiej
Komisji do spraw Sub Wojskowych, osob, ktra jest autorytetem w dziedzinie
kontroli zbroje i wysikw na rzecz usunicia zagroenia wojn nuklearn. Szanse
na przypadkowy, spowodowany bdem lub zainicjowany przez nieuprawnione
osoby atak nuklearny mog wzrosn" - napisa Nunn w Financial Times" w
grudniu 2004 roku. W rezultacie polityki, ktra pozostawia przetrwanie Ameryki
[zalenym od] dokadnoci rosyjskiego systemu ostrzegania i od rosyjskich
dowdcw i rosyjskiej kontroli [... ] ponosimy niepotrzebne ryzyko Armagedonu na
wasne yczenie".
W tle wywodw Nunna jest prowadzona zdecydowana ekspansja programw
militarnych Stanw Zjednoczonych, zaburzajcych rwnowag strategiczn w
sposb, ktry moe spowodowa, e stanie si bardziej prawdopodobne", e Rosja
rozpocznie atak na podstawie ostrzeenia, bez sprawdzenia, czy to ostrzeenie jest
prawdziwe czy te nie". Zagroenie wzrasta jeszcze bardziej, dodaje Nunn, gdy
rosyjski system wczesnego ostrzegania jest przestarzay, a w zwizku z tym ronie
prawdopodobiestwo, e przekae on faszywy alarm o zbliajcych si pociskach".
Inn obaw jest to, e bro nuklearna moe prdzej czy pniej trafi w rce
grup terrorystycznych, co jest bardziej prawdopodobne przez to, e rosyjski arsena
nuklearny, ze wzgldu na zapewnienie Rosji moliwoci dziaa odwetowych wobec
Stanw Zjednocoznych, jest rozproszony na wielkim obszarze, a materiay
rozszczepialne s czsto transportowane z miejsca na miejsce. Ten cigy ruch
stanowi du sabo, gdy transport jest pit achillesow systemu bezpieczestwa
zwizanego z broni nuklearn" - zauwaa Bruce Blair, prezes majcego siedzib w
Waszyngtonie Center for Defense Information (organizacji pozarzdowej, ktra
zajmuje si analiz wycigu zbroje i rozprzestrzeniania broni masowego raenia),
a wczeniej osoba odpowiedzialna za wdroenie do produkcji pocisku Mi- nuteman.
Blair mwi o moliwym scenariuszu, e terroryci przejm tak bro w czasie jej
transportu midzy fabryk a wyrzutni".
Ryzyko to dotyczy nie tylko terytorium Rosji - dodaje Blair. - Problemy z
systemami wczesnego ostrzegania i systemami kontroli, ktre s plag w
Pakistanie, Indiach i innych krajach budujcych arsenay nuklearne, s jeszcze
bardziej dotkliwe, [i] w miar jak kraje te staj na krawdzi sytuacji, kiedy mog
nacisn nuklearny guzik, bdzie roso zagroenie, zwizane z przejciem ich broni
atomowej przez terrorystw". Wszystko to sprawia, e pozostaje nam tylko czeka,
kiedy zdarzy si incydent", jak konkluduje Blair.
Terror pastwowy i inne formy zagroenia oraz wykorzystywanie siy
doprowadziy wiat na skraj nuklearnego unicestwienia. Organizacja Narodw
Zjednoczonych powinna odpowiedzie na wezwanie Bertranda Russella i Alberta
Einsteina sprzed pidziesiciu lat: Oto wic problem, ktry wam przedstawiamy,
nagi i straszny, i nieunikniony: czy unicestwimy ras ludzk, czy te ludzie
wyrzekn si wojny".
 Opieka socjalna nie jest w kryzysie

29 MAJA 2005 ROKU

W debacie na temat opieki socjalnej przedstawiciele prezydenta Busha odnotowali

ju na swoim koncie pewne zwycistwa, przynajmniej na krtk met.
George W. Bush i Karl Rove, zastpca szefa personelu, odnieli sukces,
przekonujc wikszo Amerykanw, w tym ponad dwie trzecie studentw, e jest
pewien powany problem z opiek socjaln, ktry zmusza do rozwaenia
rzdowego programu prywatnych kont w miejsce publicznego systemu
emerytalnego. Nard si wystraszy, podobnie jak wystraszy si nieuchronnego
zagroenia ze strony Saddama Husajna i jego broni masowego raenia. Presja na
politykw ronie, gdy liderzy amerykaskiej Izby Reprezentantw maj nadziej,
e uchwal now legislacj w zakresie opieki socjalnej do koca czerwca 2005 roku.
Warto by moe zauway, e nasz system opieki socjalnej jest jednym z
najmniej hojnych spord krajw rozwinitych, jak wynika z nowego raportu
Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (Ograni- sation for Economic Co-
Operation and Development) przy Organizacji Narodw Zjednoczonych.
Administracja Busha chce zreformowa" opiek socjaln, co oznacza jej
demonta. Propaganda rzdowa tworzy w mediach kryzys fiskalny", ktry w
wikszoci jest wymysem. Jeli pojawi si jaki problem w odlegej przyszoci, to
bdzie go mona pokona prostymi metodami, takimi jak zniesienie ogranicze
progresywnej stawki podatku.
Oficjalnie mwi si o tym, e pokolenie powojennego wyu demograficznego
(osoby urodzone po drugiej wojnie wiatowej) doprowadzi do wikszego obcienia
systemu, poniewa stosunek osb pracujcych do osb starszych si obniy. To
akurat jest prawda. Ale co si dziao z tym pokoleniem, zanim nie osigno ono
wieku dwudziestu lat? Czy nie utrzymyway ich osoby wtedy pracujce? Abylimy
wwczas znacznie biedniejszym spoeczestwem.
W latach szedziesitych XX wieku zmiany demograficzne stwarzay pewien
problem, ale nie kryzys. Z wyem demograficznym poradzono sobie dziki
wikszym wydatkom na szkoy i inne instytucje suce wychowywaniu dzieci.
Problem nie by duy, zanim pokolenie to nie ukoczyo dwudziestu lat, dlaczego
wic miaby by wikszy, kiedy bdzie miao lat siedemdziesit lub
dziewidziesit?
Istotnym wyznacznikiem jest tutaj odsetek osb pracujcych w danym
spoeczestwie. Ten odsetek by najmniejszy w 1965 roku. Kolejny tak niski poziom
jest przewidziany najwczeniej w 2080 roku, zgodnie z szacunkami administracji
opieki spoecznej. Przewidywania tak odlegej przyszoci nie maj znaczenia.
Co wicej, deficyt finansowy systemu, jaki moe wynikn z koniecznoci
opieki spoecznej nad osobami starszymi z wyu lat powojennych, zosta ju dzi
pokryty przez wzrost podatkw od osb fizycznych w 1983 roku, ktry zosta
dokonany wanie w tym celu. A do czasu kiedy ostatnia osoba z pokolenia
powojennego wyu odejdzie z tego wiata, spoeczestwo bdzie znacznie bogatsze,
gdy kady pracujcy bdzie wytwarza nieporwnywalnie wicej zasobw.
Innymi sowy, kryzys tak naprawd mamy ju za sob. A wszystko, co
nadciga, mona rozwiza za pomoc takiej czy innej korekty.
Tymczasem wyania si inny rzeczywisty kryzys fiskalny, mianowicie opieka
zdrowotna. Stany Zjednoczone maj jeden z najbardziej niewydajnych systemw
opieki zdrowotnej rozwinitego wiata, w ktrym koszty per capita s znacznie
wysze ni w innych krajach i w ktrym usugi s na znacznie niszym poziomie.
System opieki zdrowotnej jest prywatny i to jest jeden z powodw jego
niewydolnoci, gdy koszty administrowania takim systemem s zdecydowanie
wysze ni koszty administrowania programem Medicare (rzdowy program opieki
zdrowotnej, ktry jest w Stanach Zjednoczonych alternatyw dla programw
prywatnych) czy publicznymi programami opieki zdrowotnej w innych krajach.
Wysokie koszty to tylko jedna z wielu innych wad prywatnego systemu opieki
zdrowotnej.
Ale reforma" systemu opieki zdrowotnej nie znajduje si w programie Busha.
Pojawia si zatem paradoks: prawdziwy i bardzo powany kryzys fiskalny nie jest
kryzysem, a to, co kryzysem nie jest, wymaga drastycznych dziaa, aby pogorszy
funkcjonowanie wydajnego systemu, ktry jest cakiem zdrowy.

Racjonalni obserwatorzy zaczn poszukiwa rnic midzy systemem opieki

spoecznej i systemami opieki zdrowotnej, ktre bd mogy wytumaczy ten
paradoks.
Niektre powody wydaj si oczywiste. Nie mona rusza systemu opieki
zdrowotnej, ktry znajduje si pod kontrol firm ubezpieczeniowych i korporacji
farmaceutycznych. Taki system jest odporny i bdzie odporny nawet wtedy, kiedy
bdzie stwarza ogromne problemy finansowe (zupenie inne ni koszty osobowe),
dopki jaki inny sektor o wielkiej sile finansowej, na przykad przemys
produkcyjny, nie wejdzie w t dziedzin lub - lepiej - dopki formalne instytucje
demokratycznego spoeczestwa nie zaczn wystarczajco dobrze dziaa dla dobra
tego spoeczestwa, aby dobro to byo brane pod uwag przy tworzeniu polityki.
Inny powd: opieka socjalna nie ma wikszej wartoci dla bogatych, chocia
jest niezbdna dla przetrwania ludzi pracy, ludzi biednych, tych, ktrzy pozostaj
na utrzymaniu takich osb, oraz dla osb niepenosprawnych. A jako program
rzdowy ma tak niskie koszty administrowania, e nie ma nic do zaoferowania
instytucjom finansowym. Przynosi on korzy tylko szerokim masom
spoecznym", a nie zamonym obywatelom", uywajc jzyka Thorsteina Veblena.
System opieki zdrowotnej dziaa jednak bardzo dobrze dla tych ludzi, ktrzy
s wani. Opieka medyczna jest tak naprawd racjonowana przez bogactwo, a
ogromne zyski pyn do prywatnych firm dziki praktykom zarzdczym
nastawionym na zyski, a nie na opiek zdrowotn. Szerokim masom spoecznym
mona udziela wykadw o odpowiedzialnoci.
Amerykaski Kongres wprowadzi niedawno przepisy reformujce zasady
bankructwa, ktre s znacznie mniej korzystne dla szerokich mas spoecznych.
Mniej wicej poowa ogaszanych w Stanach Zjednoczonych bankructw
obywatelskich jest spowodowana wysokimi kosztami leczenia.
Opinia publiczna i oficjalna polityka ponownie s w konflikcie. Tak jak w
przeszoci, wikszo Amerykanw opowiada si za powszechnym ubezpieczeniem
zdrowotnym. Podajc jeden choby przykad - w 2003 roku, w badaniach opinii
spoecznej przeprowadzonych przez Washington Post i telewizj ABC, 80 procent
respondentw uznao powszechn opiek zdrowotn za spraw waniejsz ni
niskie podatki".
Abstrahujc zupenie od powyszych opinii, naley stwierdzi, e opieka
socjalna opiera si na wyjtkowo niebezpiecznej zasadzie - trosce o to, aby
niepenosprawna wdowa na drugim kocu miasta miaa co je. Reformatorzy"
opieki socjalnej woleliby raczej, abymy koncentrowali si na maksymalizowaniu
wasnej konsumpcji i na posuszestwu wadzy. Troska o innych oraz przyjmowanie
odpowiedzialnoci za takie sprawy, jak zdrowie i emerytury, to dla nich kwestie
gboko wywrotowe.
 Ukryte zamiary w wojnie w Iraku

1 LIPCA 2005 ROKU

W swoim przemwieniu z 28 czerwca 2005 roku prezydent Bush przekonywa, e

inwazja na Irak zostaa przeprowadzona jako cz wiatowej wojny z
terroryzmem", ktr tocz Stany Zjednoczone. W rzeczywistoci, jak si
spodziewano, inwazja zwikszya zagroenie terroryzmem, by moe nawet
znacznie.
Pprawdy, bdne informacje i ukryte zamiary charakteryzuj oficjalne
komunikaty w sprawie amerykaskich motyww rozpoczcia wojny w Iraku od
samego jej pocztku. Ostatnie rewelacje na temat popiechu, z jakim wszczto
wojn, s jeszcze bardziej wyrane pord chaosu, ktry pustoszy kraj i stanowi
zagroenie dla regionu, a waciwie dla caego wiata.
W 2002 roku Stany Zjednoczone i Wielka Brytania proklamoway swoje
prawo do inwazji na Irak, gdy kraj ten rozwija bro masowego raenia. Byo to
jedyne pytanie", jak nieustannie podkrelali Bush, premier Blair i ich
wsppracownicy. Bya to te jedyna podstawa uzyskania przez Busha zgody od
Kongresu na uycie siy.
Odpowied na to jedyne pytanie" pojawia si krtko po inwazji, kiedy
niechtnie przyznano: bro masowego raenia nie istniaa. Szybko jednak rzd i
doktrynalne media spreparoway nowe powody i usprawiedliwienia wojny.
Amerykanie nie lubi myle o sobie jak o agresorach, ale wanie z brutaln
agresj mielimy do czynienia w Iraku" - stwierdzi John Pra- dos, ekspert w
dziedzinie bezpieczestwa narodowego i wywiadu, w swojej ksice Hoodwinked
po dokadnym przestudiowaniu dokumentw. Prados opisuje plan przekonania
Ameryki i wiata, e wojna w Iraku bya konieczna i pilna", realizowany przez
Busha jako studium przypadku nieuczciwoci rzdu [... ] ktra wymagaa
ewidentnie nieprawdziwych komunikatw przekazywanych opinii publicznej i
bezczelnej manipulacji informacjami wywiadowczymi".
 Wewntrzne pismo z Downing Street, ktre i maja 2005 roku opublikowa
Sunday Times", oraz inne dostpne od niedawna tajne dokumenty to dodatkowe
dowody oszustwa.
Pismo powstao po spotkaniu gabinetu wojennego Blaira, ktre odbyo si 23
lipca 2002 roku, na ktrym sir Richard Dearlove, szef brytyjskiego wywiadu
zagranicznego, owiadczy, e dane wywiadowcze i fakty byy naginane na potrzeby
polityki", aby uprawomocni rozpoczcie wojny w Iraku.
Pismo to zawiera rwnie wypowied brytyjskiego ministra obrony, Geoffa
Hoona, ktry powiedzia, e Stany Zjednoczone rozpoczy ju dziaania majce
przygwodzi Irak, aby wywrze presj na reim".
Brytyjski dziennikarz Michael Smith, ktry dotar do tego pisma i opublikowa
je, rozwin temat w nastpnych artykuach. Przygwa- danie" to obejmowao
najwyraniej kampani powietrzn koalicji, ktra miaa sprowokowa Irak do
dziaania, nazwanego w pimie casus belli (pretekst do wypowiedzenia wojny).
Samoloty rozpoczy bombardowania poudniowego Iraku w maju 2002 roku -
zrzucono w tym miesicu 10 ton bomb, zgodnie z oficjalnymi danymi rzdu
brytyjskiego. Przygwa- danie" specjalnie rozpoczo si pod koniec sierpnia (we
wrzeniu zrzucono 54,6 ton bomb).
Innymi sowy, Bush i Blair rozpoczli swoj wojn nie w marcu 2003 roku,
jak wszyscy wierz, ale pod koniec sierpnia 2002 roku, sze tygodni przed
zatwierdzeniem przez Kongres akcji militarnej przeciw Irakowi" - pisze Smith.
Bombardowania przedstawiano jako dziaania obronne majce ochroni
samoloty koalicji w strefie zakazu lotw. Irak skada protesty w Organizacji
Narodw Zjednoczonych, ale nie da si wcign w puapk odwetu 1.
Dla strategw ze Stanw Zjednoczonych i z Wielkiej Brytanii inwazja na Irak
miaa o wiele wiksze znaczenie ni wojna z terrorem". Wiele informacji mona
znale w agencjach wywiadowczych tych pastw. W przeddzie inwazji, w
poufnym dokumencie stworzonym przez Narodow Rad Wywiadu (National
Intelligence Council, NIC), ktra jest centrum strat-
gicznej dziaalnoci wywiadowczej, przewidziano, e inwazja na Irak pod
zwierzchnictwem Stanw Zjednoczonych zwikszy poparcie dla politykw
islamskich i doprowadzi do gbokich podziaw w irackim spoeczestwie,
podatnym na agresywny wewntrzny konflikt" - pisali we wrzeniu 2004 roku w
New York Timesie" Douglas Jehl i David E. Sanger.

W grudniu 2004 roku, o czym donis Jehl kilka tygodni pniej, Narodowa
Rada Wywiadu ostrzegaa, e konflikt w Iraku i inne moliwe konflikty w
przyszoci przyczyni si do zdobycia przez grupy terrorystyczne nowych
czonkw, terenw do szkole i wiedzy technicznej oraz poszerz baz jzykow
grup terrorystycznych nowej klasy, dla ktrych przemoc polityczna stanie si celem
samym w sobie".
Gotowo najwaniejszych strategw do wystawienia si na ryzyko czstszych
atakw terrorystycznych nie oznacza oczywicie, e s oni zadowoleni z takich
rezultatw. Oznacza to raczej, e nie s one dla nich bardzo istotne w osiganiu
innych celw, takich jak kontrolowanie jednych z najwikszych wiatowych z
surowcw energetycznych.
Jeli Stany Zjednoczone utrzymaj kontrol nad Irakiem, gdzie znajduj si
drugie pod wzgldem wielkoci na wiecie zasoby ropy naftowej oraz jedne z
najwikszych z innych surowcw energetycznych, wzmocni to zdecydowanie
strategiczne znaczenie Stanw Zjednoczonych i ich wpyw na gwnych rywali w
obecnym trjpolarnym wiecie, ktry ksztatuje si od trzydziestu lat:
zdominowana przez Stany Zjednoczone Ameryka Pnocna, Europa oraz Azja
Pnocno-Wschodnia, powizana z gospodarkami Azji Poudniowej i Azji
Poudniowo-Wschodniej.
To racjonalne rozumowanie, oczywicie przy zaoeniu, e przetrwanie
czowieka nie jest szczeglnie istotne w porwnaniu z posiadaniem na krtko
wadzy i bogactwa. I nie jest to nic nowego. Taka polityka zdarzaa si ju w historii.
Jedyn rnic midzy czasami wspczesnymi a histori jest to, e w dobie broni
nuklearnej stawka jest nieporwnywalnie wiksza.
PRZYPISY

1. W kwestii bezprawnego wprowadzenia strefy zakazu lotw i gronych

skutkw tego kroku dla ludnoci cywilnej odsyam do ksiki von Sponecka
Dif- ferent Kind of War z 2006 roku.
 Dziedzictwo Hiroszimy i wspczesny
terror

2 SIERPNIA 2005 ROKU

Przypadajca w tym miesicu rocznica zrzucenia bomby atomowej na Hiroszim i

Nagasaki zmusza do trzewej refleksji i zarazem do szczerej nadziei, e ten horror
nigdy si nie powtrzy. Przez szedziesit lat atak atomowy na japoskie miasta
nka wiatow wyobrani, ale najwyraniej nie a tak mocno, eby strach ten
doprowadzi do ograniczenia rozwoju i rozszerzania bardziej zabjczej broni
masowego raenia.
Podobne obawy, ktre prezentowano w literaturze technicznej na dugo przed
wydarzeniami z 11 wrzenia, dotycz tego, e bro nuklearna wczeniej czy pniej
moe wpa w rce grup terrorystycznych.
Niedawne zamachy terrorystyczne w Londynie w lipcu 2005 roku s jeszcze
jednym ostrzeeniem, w jaki sposb moe nastpowa eskalacja atakw
odwetowych - nieprzewidzianie, doprowadzajc nawet do wydarze znacznie
gorszych ni te, ktre nastpiy w Hiroszimie i Nagasaki.
wiatowe mocarstwo samo sobie przyznaje prawo do wypowiadania wojen
wedug wasnego uznania, zgodnie z doktryn spodziewanej koniecznoci
samoobrony", ktra obejmuje kad ewentualno, jak uzna ono za wystarczajc.
rodki do niszczenia przeciwnika maj by nieograniczone.
Wydatki wojskowe Stanw Zjednoczonych s mniej wicej na takim samym
poziomie jak wydatki wojskowe caej reszty wiata, z kolei sprzeda uzbrojenia
przez trzydzieci osiem pnocnoamerykaskich firm (z ktrych tylko jedna jest w
Kanadzie) to ponad 60 procent wiatowego handlu broni (od 2002 roku nastpi
wzrost o 25 procent).
Trwaj wysiki, aby umocni t cienk ni, na ktrej wisi nasze przetrwanie.
Najwaniejszym dziaaniem byo przyjcie w 1970 roku traktatu
o nierozprzestrzenianiu broni masowego raenia. Regularnie zwoywana
konferencja w sprawie traktatu, organizowana co pi lat, odbya si ostatnio w
Stanach Zjednoczonych w maju 2005 roku.

Istnienie traktatu jest zagroone, gwnie dlatego, e kraje dysponujce

broni nuklearn nie s w stanie go dotrzyma, szczeglnie zapisw artykuu
czwartego, zgodnie z ktrym s one zobowizane do podejmowania dziaa w
dobrej wierze" w celu wyeliminowania broni nuklearnej. Stany Zjednoczone s w
czowce pastw, ktre odmawiaj stosowania zapisw artykuu czwartego
traktatu. Mohamed ElBaradei, szef Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej,
podkrela, e niech jednej ze stron do wypenienia swoich zobowiza rodzi
niech pozostaych stron".
Byy prezydent Jimmy Carter oskary Stany Zjednoczone o to, e s
gwnym sprawc erozji traktatu. Przekonujc, e chroni wiat przed grob
rozwijania broni nuklearnej przez Irak, Libi, Iran czy Kore Pnocn, przywdcy
amerykascy nie tylko znieli u siebie ograniczenia wynikaj ce z traktatu, ale
rwnie maj plany testowania i rozwoju nowych broni, w tym pociskw
antybalistycznych, pociskw penetrujcych pod powierzchni ziemi i tam
wybuchajcych, zwanych niszczycielami bun- krw, i by moe rwnie nowych
maych bomb. Zwolnili si rwnie od wczeniejszych zobowiza i obecnie
gro, e pierwsi uyj broni nuklearnej przeciw pastwom, ktre jej nie maj".
W cigu lat, ktre upyny od zniszczenia Hiroszimy, zagroenie to
wielokrotnie niemal si urzeczywistnio. Najbardziej znan spraw by kubaski
kryzys rakietowy z padziernika 1962 roku, najniebezpieczniejsza chwila w
dziejach ludzkoci", jak w 2002 roku zauway na konferencji w Hawanie Arthur
Schlesinger, historyk i byy doradca prezydenta Johna F. Kennedy'ego.
wiat by o wos od nuklearnej zagady" - wspomina Robert McNa- mara,
minister obrony za prezydentury Kennedy'ego, ktry rwnie bra udzia w
konferencji w Hawanie. W majowo-czerwcowym wydaniu pisma Foreign Affairs" z
2005 roku jego wspomnieniom towarzyszy ostrzeenie o nadchodzcej
apokalipsie".
McNamara uwaa obecn polityk Stanw Zjednoczonych w sprawie broni
nuklearnej za niemoraln, nielegaln, niepotrzebn z militarnego punktu widzenia
i ogromnie niebezpieczn", stwarzajc ryzyko dla innych narodw i dla nas
samych, ktrego nie moemy akceptowa", zarwno ryzyko przypadkowego lub
niezamierzonego odpalenia pociskw nuklearnych", ktre jest nie akceptowalnie
wysokie", jak i ryzyko stania si celem nuklearnego ataku terrorystw. McNamara
podpisuje si pod opini wyraon przez Williama Perry'ego, ministra obrony
penicego swoj funkcj za prezydentury Billa Clintona, e istnieje ponad
pidziesicioprocentowe prawdopodobiestwo nuklearnego ataku na cele w
Stanach Zjednoczonych w cigu najbliszej dekady".
Podobne opinie s czsto wyraane przez znanych analitykw. W ksice
Nuclear Terrorism z 2004 roku Graham Allison, ekspert do spraw stosunkw
midzynarodowych na Uniwersytecie Harvarda, mwi o powszechnym
przekonaniu wrd osb odpowiedzialnych za bezpieczestwo narodowe" - do
ktrych i on naley - e atak z wykorzystaniem brudnej bomby" jest
nieunikniony", a atak z wykorzystaniem bomby nuklearnej jest wysoce
prawdopodobny, jeli materiay rozszczepialne - niezbdne do produkcji adunkw
nuklearnych - nie bd bezpiecznie odzyskiwane i strzeone. Allison mwi o
czciowym sukcesie, jakim zakoczyy si wysiki zmierzajce do takiej kontroli,
podjte na pocztku lat dziewidziesitych XX wieku z inicjatywy senatorw Sama
Nunna i Richarda Lugara, a ktre zostay zniweczone ju w pierwszych dniach
urzdowania administracji Busha, kiedy sparaliowa je, jak to nazywa senator
Joseph Biden, ideologiczny idiotyzm".
Waszyngtoska administracja odoya na bok programy zmierzajce do
nierozprzestrzeniania broni nuklearnej i powica swoj energi i zasoby na to, aby
uwika kraj w wojn, uciekajc si przy tym do oszustwa, a nastpnie na to, aby
opanowa katastrof, jak spowodowaa w Iraku. Groby i stosowanie siy
zachcaj do prac nad rozwijaniem broni nuklearnej, podobnie jak do
terrorystycznych akcji dihadu.
Przeprowadzona na wysokim szczeblu analiza wojny z terrorem" dwa lata po
inwazji skoncentrowaa si na kwestii poradzenia sobie z nowym pokoleniem
terrorystw, szkolonych w Iraku w cigu ostatnich dwch lat", jak pisze Susan B.
Glasser w Washington Post". I dodaje: Wysocy urzdnicy rzdowi coraz czciej
mwi o przewidywanym przez siebie, jak to zostao nazwane, napywem wieej
krwi, czyli powrotem setek tysicy wyszkolonych w Iraku bojownikw dihadu do
ich rodzinnych krajw na Bliskim Wschodzie lub w Europie Zachodniej. To nowa
cz nowego rwnania, powiedzia byy wysoki urzdnik administracji Busha.
Jeli nie wiadomo, kim s ci ludzie w Iraku, to jak ich zlokalizowa w Stambule
lub w Londynie?".
Amerykaski specjalista do spraw terroryzmu, Peter Bergen, twierdzi w
Boston Globe", e prezydent ma racj, e Irak to gwny front w wojnie z
terroryzmem, ale jest to front, ktry sami stworzylimy".
Krtko po zamachach w Londynie Chatham House, najwaniejsza w Wielkiej
Brytanii instytucja zajmujca si sprawami midzynarodowymi, opublikowaa
wyniki bada, z ktrych wynika oczywisty wniosek - z oburzeniem odrzucany przez
rzd - e Wielka Brytania jest naraona na szczeglne ryzyko, gdy jest
najbliszym sojusznikiem Stanw Zjednoczonych, wysaa swoje wojska na misj
wojskow przeciw talibom w Afganistanie i na wojn w Iraku [... ] i jest pasaerem
na tylnym siodeku motocykla" amerykaskiej polityki.
Prawdopodobiestwo mogcej wkrtce nastpi apokalipsy trudno
realistycznie oszacowa, ale z pewnoci dla kadej trzewo mylcej osoby jest ono
zbyt due, eby zachowa spokj. Podczas kiedy takie spekulacje nie maj sensu,
reakcja na zagroenie kolejn Hiroszim z pewnoci ma sens. Przeciwnie, jest ona
pilna, szczeglnie w Stanach Zjednoczonych, z powodu szczeglnej roli
Waszyngtonu w przyspieszaniu wycigu do destrukcji przez rozszerzanie swojej
zbrojnej dominacji, najwikszej w historii, wspomaganej przez polityk
agresywnego militaryzmu, zarwno w sowach, jak i w czynach, co jest waciwie
zaproszeniem do katastrofy.
 11 wrzenia i doktryna szlachetnych
zamiarw

30 SIERPNIA 2005 R O K U

Nie jest atwym zadaniem zrozumie stosunki midzyludzkie. W niektrych

wypadkach jest to trudniejsze ni rozwizanie problemw, z jakimi zmagaj si
nauki przyrodnicze. Matka Natura nie udziela gotowych odpowiedzi, ale
przynajmniej nie przechodzi samej siebie w tworzeniu przeszkd w zrozumieniu
swoich poczyna.
W stosunkach midzyludzkich jest konieczne odkrywanie i usuwanie
przeszkd powstaych wskutek obowizujcych doktryn, do czego trzeba uy
pewnych rodkw, ktre bior si bezporednio z koncentracji siy. Czasami
przyznaje si to wprost, jak uczyni Samuel Huntingon, profesor prawa
administracyjnego z Harvardu, ktry wyjani, jak funkcj speniao zagroenie ze
strony Zwizku Radzieckiego w 1981 roku, kiedy administracja Reagana rozkrcaa
zimn wojn. By moe trzeba bdzie przedstawi [interwencj i inne dziaania
militarne] w taki sposb, aby spowodowa mylne wraenie, e wrogiem, z ktrym
si walczy, jest Zwizek Radziecki - pisa. Wanie w ten sposb Stany Zjednoczone
postpuj ju od czasw doktryny Trumana".
Systemy doktrynalne najczciej przedstawiaj swoich wrogw jako diabw
wcielonych w celu wsparcia wysikw marketingowych. Takie ich
charakteryzowanie czasem jest trafne, ale zbrodnie rzadko s rdem uciekania si
do siy w walce z celem, ktry stoi na drodze realizacji biecych planw.
Najnowsz ilustracj takiego postpowania jest Saddam Husajn - bezbronny
cel przedstawiany jako ogromne zagroenie dla naszego istnienia, ktry by
powizany z zamachami z 11 wrzenia i ktry znowu nas zaatakuje.
W1982 roku administracja Reagana wykrelia, bdcy pod rzdami Saddama,
Irak z listy pastw wspierajcych terroryzm, a uczynia tak po to, aby mona byo
rozpocz wysyanie militarnej i wszelkiej innej pomocy dla tego zbrodniczego
tyrana. Pomoc ta, ktra midzy innymi obejmowaa rodki do produkcji broni
masowego raenia, bya kontynuowana dugo po najwikszych zbrodniach
dokonanych przez Saddama i po zakoczeniu jego wojny z Iranem. Wyczyn ten,
raczej znany, podpada pod milczc umow, e nie byoby dobrze wspomina o
tym akurat fakcie", mwic sowami Orwella.

Trzeba tworzy faszywe wraenie nie tylko w stosunku do aktualnych

wielkich szatanw", ale rwnie co do wasnej wyjtkowej szlachetnoci.
Szczeglnie agresja i terror musz by przedstawiane jako samoobrona i jako
oddanie dla wielkich wizji.
Japoski cesarz Hirohito w deklaracji kapitulacji w sierpniu 1945 roku mwi
do swoich poddanych: Wypowiedzielimy wojn Ameryce i Wielkiej Brytanii, gdy
naszym prawdziwym pragnieniem byo zapewnienie Japonii ochrony, a wschodniej
Azji stabilizacji, i dalecy bylimy od myli o naruszaniu suwerennoci innych
pastw lub poszerzaniu wasnych terytoriw".
Historia midzynarodowych zbrodni jest przepeniona podobnymi
szlachetnymi zamiarami niemal na wskro. W1935 roku, kiedy nadcigay czarne
chmury nazizmu, Martin Heidegger wzywa Niemcy, aby uprzedziy zagroenie
wojenne, ktre rodzi si" poza ich granicami. Dziki odrodzonej pod rzdami
nazistw nowej duchowej energii" Niemcy byy w kocu zdolne podj si
historycznej misji" obrony wiata przed unicestwieniem" przez obojtne masy"
zewszd, szczeglnie z Ameryki i Rosji.
Nawet osoby najbardziej inteligentne i cechujce si najwysz moralnoci
ulegaj tej patologii. W szczytowym okresie brytyjskich zbrodni w Indiach i Chinach
John Stuart Mili, czowiek, ktry doskonale o tych zbrodniach wiedzia, napisa
swj klasyczny esej o interwencjach humanitarnych, w ktrym ponagla Wielk
Brytani do jak najszybszego podjcia si takiej misji - nawet jeli bdzie ona
uznana za hab" przez zacofane narody Europy, ktre nie potrafi poj, e
Anglia jest awangard wiata", narodem, ktry dziaa jedynie w subie innym",
sama ponoszc koszt zaprowadzenia pokoju i sprawiedliwoci na wiecie.
Wizerunek jedynego sprawiedliwego wydaje si niemal wszechobecny. W
Stanach Zjednoczonych jednym ze staych tematw jest powicenie w
zaprowadzaniu demokracji i niepodlegoci cierpicemu wiatu.
W wiecie nauki i w mediach powszechny jest pogld, e amerykaska
polityka zagraniczna oscyluje midzy dwiema sprzecznymi tendencjami. Jedna z
nich jest nazywana Wilsonowskim idealizmem (od Wilsona Woodrowa, prezydenta
Stanw Zjednoczonych w czasie pierwszej wojny wiatowej), opartym na
szlachetnych intencjach. Druga to trzewy realizm, ktry mwi, e musimy zda
sobie spraw z ograniczenia naszych szlachetnych zamiarw. Te dwie tendencje to
jedyne, jakie istniej.
Bez wzgldu na retoryk, trudno nie dostrzec elementw prawdy w obserwacji
historyka Arno Mayera, e od 1947 roku Ameryka jest gwnym sprawc terroru
pastwowego" i innych obuzerskich dziaa", wywoujc niezmierne krzywdy,
zawsze w imi demokracji, wolnoci i sprawiedliwoci".
Dla Stanw Zjednoczonych wrogiem od dawien dawna pozostaje niezaleny
nacjonalizm, szczeglnie kiedy istnieje obawa, e stanie si on wirusem" siejcym
chorob, mwic jzykiem Henryego Kissingera, ktrego ten uywa, opisujc
demokracj socjalistyczn w Chile, zaprowadzan po wyborze Salvadora Allende na
urzd prezydenta w 1970 roku. Wirus ten musia by zatem wykorzeniony - i zosta
wykorzeniony 11 wrzenia 1973 roku, w dniu, ktry czsto jest nazywany w Ameryce
aciskiej pierwszym 11 wrzenia".
Tego wanie dnia, po latach dziaalnoci wywrotowej prowadzonej przez
Stany Zjednoczone, wojska dowodzone przez generaa Augusta Pino- cheta
zaatakoway paac prezydenta Chile. Allende zgin, a cisej popeni samobjstwo,
nie chcc pa ofiar ataku, ktry obali najstarsz i najbardziej yw demokracj
Ameryki aciskiej. Pinochet ustanowi brutalny reim. Oficjalna liczba ofiar
miertelnych tego pierwszego 11 wrzenia" wyniosa 3,2 tysica osb, rzeczywist
liczb ofiar powszechnie szacuje si na dwa razy tyle. W stosunku do liczby
mieszkacw jest ona rwnowana 50-100 tysicom ofiar w Stanach
Zjednoczonych. Ofiarami okrutnych tortur pado pniej 30 tysicy osb, jak si
szacuje, co odpowiada, w stosunku do liczby mieszkacw, 700 tysicom ofiar
tortur w Stanach Zjednoczonych.
 Waszyngton zdecydowanie popiera reim Pinocheta i odegra niepoledni
rol w jego pocztkowym sukcesie. Wkrtce po tym Pinochet szybko przystpi do
integracji pastw Ameryki aciskiej popieranych przez Stany Zjednoczone,
rzdzonych przez wojskowych dyktatorw, w midzynarodow sie pastw
stosujcych terroryzm pastwowy, zwan Operacj Kondor", ktra siaa
spustoszenie w Ameryce aciskiej.
Jest to jedna ze zbyt licznych ilustracji lansowania demokracji" na tej pkuli
i wszdzie indziej.
W tej chwili kae si nam wierzy, e misja Stanw Zjednoczonych w
Afganistanie i Iraku to zaprowadzanie tam demokracji.
To nieprawda, e muzumanie nienawidz naszej wolnoci, oni raczej
nienawidz naszej polityki" - gosi raport opublikowany we wrzeniu 2004 roku
przez Rad Naukow Obrony (Defense Science Board, DSB), ktra jest ciaem
doradczym Pentagonu, dodajc, e kiedy dyplomacja amerykaska mwi o
zaprowadzaniu demokracji wrd spoecznoci islamskich, jest to widziane jako
hipokryzja dla wasnych celw". W oczach muzumanw, czytamy dalej w raporcie,
amerykaska okupacja Afganistanu i Iraku nie doprowadzia tam do demokracji, a
jedynie do wikszego chaosu i cierpie".
David Gardner w swoim artykule w Financial Times" w lipcu 2005 roku,
cytujc powyszy raport, pisze: W wikszoci Arabowie s przekonani, e to Osama
bin Laden obali status quo, nie George W. Bush, [poniewa] ataki z 11 wrzenia
sprawiy, e Zachd i jego arabscy despotyczni sojusznicy nie mogli ju duej
ignorowa ukadu politycznego, ktry zrodzi lep nienawi wobec nich". Ten sd
moe si okaza zbyt optymistyczny.
Nie powinno dziwi, e Stany Zjednoczone, podobnie jak inne mocarstwa
kiedy i obecnie, dziaaj w imieniu strategicznych i ekonomicznych interesw
dominujcych sektorw za pomoc retoryki swojego wyjtkowego powicenia
najwyszym wartociom.
W tle katastrofy rozgrywajcej si w Iraku bezkrytyczna wiara w szlachetne
zamiary opnia jedynie szalenie potrzebn zmian na lepsze w podejciu i polityce.
 Administracja Busha w czasie sezonu
huraganw

30 WRZENIA 2005 ROKU

W miar jak ci, ktrzy przeyli huragan Katrina, staraj si odbudowa swoje ycie
na nowo, staje si coraz bardziej wyrane, e katastrof t poprzedzia gromadzca
si od dugiego czasu burza niewaciwych priorytetw polityki.
W raporcie przygotowanym przed 11 wrzenia Federalna Agencja Zarzdzania
Kryzysowego (Federal Emergency Management Agency, FEMA) wymieniaa wielki
huragan, ktry przeszed nad Nowym Orleanem, jako jedn z trzech najbardziej
prawdopodobnych katastrof mogcych nawiedzi Stany Zjednoczone. Dwie
pozostae to atak terrorystyczny w Nowym Jorku i trzsienie ziemi w San
Francisco.
Nowy Orlean sta si priorytetem dla agencji w styczniu 2005 roku, kiedy jej
wczesny dyrektor, obecnie ju odwoany, Michael Brown, wrci z Azji, gdzie
oglda zniszczenia po tsunami. Nowy Orlean to bya najwiksza katastrofa, o
ktrej rozmawialimy - powiedzia New York Timesowi* Erie L. Tolbert, byy
pracownik Federalnej Agencji Zarzdzania Kryzysowego. - Mielimy obsesj na
punkcie Nowego Orleanu z powodu ryzyka". Rok przed uderzeniem Katriny
agencja przeprowadzia z sukcesem symulacj akcji na wypadek katastrofy, jak
byoby zniszczenie przez huragan Nowego Orleanu, ale opracowane przez ni plany
nie zostay nigdy wdroone.
W tym niepowodzeniu wan rol odegraa wojna. Oddziay Gwardii
Narodowej, ktre zostay wysane do Iraku, zabray ze sob mnstwo potrzebnego
w takich sytuacjach sprztu, w tym dziesitki pojazdw zdolnych do poruszania si
na terenach zalanych przez wod, samochody Humvees, tankowce i generatory,
ktre byyby potrzebne na wypadek wielkiej katastrofy - donosi Wall Street
Journal. - Wysoki rang oficer armii amerykaskiej powiedzia, e odmwiono
wysania czwartej brygady dziesitej Dywizji Grskiej z Fort Polk, poniewa
jednostka ta, ktra liczy kilka tysicy onierzy, jest w okresie przygotowa do misji
w Afganistanie".
Biurokratyczne manewry rwnie byy waniejsze ni ryzyko katastrofy
naturalnej. Byli pracownicy Federalnej Agencji Zarzdzania Kryzysowego
opowiedzieli Chicago Tribune", e moliwoci jej dziaania zostay zdecydowanie
ograniczone" za czasw prezydentury George'a W. Busha, kiedy agencja staa si
czci Departamentu Bezpieczestwa Wewntrznego, jej rodki zostay
zmniejszone, a procedury biurokratyczne si rozrosy, nastpi drena mzgw",
gdy zdemotywowani pracownicy odeszli, na jej czele za stan kumpel polityczny
Busha, ktry nie mia adnych kwalifikacji. Kiedy jedna z najwaniejszych agencji
federalnych", obecnie nie siedzi nawet na tylnym siedzeniu", jak powiedzia
Financial Times" Erie Holdeman, dyrektor zarzdu sytuacji kryzysowych w
hrabstwie King w stanie Waszyngton. .Agencja ma swoje miejsce w baganiku
samochodu nalecego do Departamentu Bezpieczestwa Wewntrznego".
Cicia funduszy dokonane przez Busha w 2004 roku skoniy Korpus
Inynierw armii amerykaskiej do ograniczenia prac nad zabezpieczeniami przed
powodzi, w tym niezbdnym umocnieniem waw przeciwpowodziowych, ktre
chroniy Nowy Orlean. W budecie na 2005 rok przygotowanym przez rzd Busha
przewidziano kolejn znaczn redukcj nakadw na te cele - co stao si
specjalnoci tego rzdu, podobnie jak zdecydowane ograniczenie wydatkw na
bezpieczestwo transportu publicznego tu przed atakiem bombowym na londyski
system transportu publicznego w lipcu 2005 roku.
Brak troski o rodowisko naturalne to kolejny element, ktry przyczyni si do
katastrofalnych skutkw huraganu. Mokrada (tereny zalewowe) pomagaj
zredukowa si huraganu i gwatownych ulew, ale - jak napisaa Sandra Postel,
ekspert w dziedzinie melioracji, w Christian Science Monitor" - w wikszoci nie
istniay one w momencie uderzenia huraganu Katrina", czciowo dlatego, e
administracja Busha w 2003 roku skutecznie realizowaa wobec mokrade polityk
zero strat, ktra zostaa zapocztkowana przez rzd Busha seniora".
Liczba osb, ktre zginy i ucierpiay z powodu huraganu Katrina, jest
niemoliwa do obliczenia, szczeglnie wrd najbiedniejszych mieszkacw,
wiadomo za to na pewno, e 28 procent mieszkacw Nowego Orleanu yje w
ubstwie - i jest to wskanik ponad dwukrotnie wyszy ni rednia w caym kraju.
Podczas prezydentury Busha wskanik ubstwa w Stanach Zjednoczonych wzrs,
a opieka ze strony pastwa zdecydowanie si zmniejszya. Skutki tego byy tak
poraajce, e nawet prawicowe media byy przeraone skal zniszcze, jaka
dotkna biedn, zwaszcza kolorow ludno.
Podczas kiedy prasa na pierwszych stronach przedstawiaa obrazy ludzkiego
nieszczcia, na dalszych donosia, e republikascy przywdcy bezzwocznie
przystpili do dziaa, wykorzystujc wszystkie dostpne rodki i sposoby
niesienia pomocy dla zniszczonego przez huragan wybrzea w celu zaprowadzenia
szerokich konserwatywnych dziaa ekonomicznych i socjalnych", jak pisa Wall
Street Journal".
rodki te przyjy form zawieszenia przepisw nakazujcych zapat przez
rzdowych zleceniobiorcw i przekazania przesiedlonym dzieciom voucherw -
kolejne podstpne dziaanie przeciwko systemowi publicznej edukacji. Obejmoway
one take zniesienie restrykcji zwizanych z ochron rodowiska i zniesienie
podatkw majtkowych dla ofiar miertelnych w stanach dotknitych przez
huragan" - wielkie dobrodziejstwo dla osb uciekajcych ze slumsw Nowego
Orleanu. Wszystkie te dziaania udowadniaj tak naprawd, nie po raz pierwszy
zreszt, e cynizm nie ma granic.
W caej tej powodzi utona troska o potrzeby miast i potrzeby ludzi. Gr
bierze kwestia rozszerzania globalnej dominacji i wewntrznej koncentracji
bogactwa i wadzy.
Obrazy cierpie w Iraku czy skutkw huraganu Katrina nie byyby w stanie
pokaza konsekwencji bardziej dobitnie.
Inteligentny projekt" i jego konsekwencje

2 LISTOPADA 2005 ROKU

Prezydent George W. Bush jest zwolennikiem nauczania w szkoach zarwno teorii

ewolucji, jak i teorii inteligentnego projektu", po to, aby ludzie zdali sobie spraw,
o co toczy si debata".
Zwolennicy teorii inteligentnego projektu" wyraaj pogld, e wszechwiat
jest zbyt skomplikowany, aby mg powsta bez udziau siy potniejszej ni
ewolucja czy dobr naturalny. Dla krytykw inteligentny projekt" to kreacjonizm -
dosowna interpretacja Ksigi Rodzaju - bardzo nieudana lub po prostu bezmylna,
rwnie interesuj ca, co niezrozumiaa, jak to zawsze bywa z prawd w nauce,
zanim si co zrozumie. W zwizku z tym nie moe by adnej debaty".
Nauczanie teorii ewolucji od dawna byo trudne w Stanach Zjednoczonych.
Obecnie zrodzi si narodowy ruch za nauczaniem teorii inteligentnego projektu"
w szkoach. Sprawa ta miaa gon odson w sdzie w Dover w stanie
Pensylwania, gdzie wadze owiatowe wprowadziy na lekcjach biologii
obowizkowy wykad o teorii inteligentnego projektu", a rodzice, majcy na
wzgldzie zapisany w amerykaskiej konstytucji rozdzia pastwa od Kocioa,
zaskaryli t decyzj.
W interesie sprawiedliwoci osoby piszce prezydentowi przemowy powinny
traktowa go powanie wtedy, kiedy ka mu twierdzi, e szkoy maj prezentowa
otwarty umys i naucza wszystkich teorii. Jak na razie program nauczania nie
obejmuje jednego oczywistego pogldu: teorii wrogiego projektu.
W przeciwiestwie do teorii inteligentnego projektu", na ktr nie ma
adnych dowodw, teoria wrogiego projektu jest poparta tonami empirycznych
dowodw, znacznie wiksz ich iloci ni teoria ewolucji Darwina, i to w zakresie
jednego kryterium: okruciestw, z ktrymi mamy do czynienia w wiecie.
 Tak czy inaczej, tem obecnych sporw midzy zwolennikami ewolucji i
inteligentnego projektu" jest powszechne odrzucanie odkry naukowych, co jest
zjawiskiem sigajcym daleko wstecz amerykaskiej historii i wykorzystywanym
cynicznie dla osigania wskich celw politycznych w cigu ostatniego
wierwiecza.
Teoria inteligentnego projektu" rodzi pytania o to, czy jest mdrze ignorowa
naukowe dowody w kwestiach najistotniejszych dla narodu i dla wiata - takich jak
globalne ocieplenie.
Staromodny konserwatysta wierzyby w warto idei owiecenia -
racjonalnoci, krytycyzmu, wolnoci sowa, wolnoci do zadawania pyta - i
prbowaby przystosowa je do warunkw ycia wspczesnego spoeczestwa.
Ojcowie zaoyciele, ktrzy byli dziemi owiecenia, bronili tych idei i w blach
tworzyli konstytucj, ktra dawaa wolno religijn i oddzielaa pastwo od
Kocioa. Stany Zjednoczone, mimo mesjanizmu prezentowanego od czasu do czasu
przez przywdcw, nie s pastwem teokratycznym.
W naszych czasach wrogo administracji Busha wobec naukowych docieka
staje si dla wiata ryzykowna. Katastrofa ekologiczna - bez wzgldu na to, czy
wierzymy, e wiat istnieje od czasw opisywanych w Ksidze Rodzaju, czy te
istnieje od eonw - jest zbyt powana, aby j ignorowa.
Podczas przygotowa do szczytu G8 latem 2005 roku narodowe akademie
nauk wszystkich pastw grupy (w tym amerykaska), wraz z pastwowymi
akademiami nauk z Chin, Indii i Brazylii, wezway przywdcw bogatych krajw do
pilnych dziaa majcych na celu zaegnanie globalnego ocieplenia lub jego
zminimalizowanie. Naukowe zrozumienie zmian klimatu jest obecnie
wystarczajce do tego, aby usprawiedliwi szybkie dziaania - stwierdzaj naukowcy
w swoim owiadczeniu. - Istotne jest, aby wszystkie narody wiedziay, jakie
dziaania, efektywne kosztowo, mog podj od zaraz, aby przyczyni si do
znacznej i dugotrwaej redukcji w globalnej emisji gazw cieplarnianych".
W artykule otwierajcym jeden z numerw Financial Times" popar ten
dwik rogu", zauwaajc jednoczenie: Niestety, Biay Dom i George W. Bush
upieraj si, e wci zbyt mao wiemy o zjawiskach zmieniajcych klimat".
 Ignorowanie dowodw naukowych na to, e nasze przetrwanie jest zagroone,
aby by zgodnym z pogldem naukowym Busha, jest rutyn. Kilka miesicy
wczeniej, podczas dorocznego spotkania Amerykaskiego Stowarzyszenia na rzecz
Postpu w Nauce (American Association for the Advancement of Science, AAAS),
czoowi amerykascy klimatolodzy ujawnili najbardziej przekonujcy dowd, jaki
dotychczas przedstawiono", na to, e za globalne ocieplenie odpowiada czowiek
przez swoj dziaalno, jak donosi Financial Times". Naukowcy przewidzieli
gwne nastpstwa klimatyczne, w tym znaczne ograniczenie zasobw wody pitnej
w tych regionach, w ktrych dostp do wody jest zapewniony przez rzeki zasilane
przez topniejcy nieg i lodowce.
Inni szanowani naukowcy na tej samej konferencji przedstawiali dowody na
to, e topniejce ldolody Arktyki i Grenlandii powoduj zmiany w zasoleniu mrz,
ktre gro tym, e przestanie dziaa Oceaniczny Pas Przesyowy, ktry
transferuje ciepo z obszarw tropikalnych do obszarw polarnych za
porednictwem prdw, takich jak Golfsztorm". Takie zmiany mog spowodowa
zdecydowane obnienie temperatury w Europie pnocnej.
Podobnie jak owiadczenie naukowcw z narodowych akademii nauk na
szczycie pastw grupy G8, rwnie ujawnienie najbardziej przekonujcego
dowodu, jaki dotychczas przedstawiono", spotkao si z minimalnym
zainteresowaniem w Stanach Zjednoczonych, mimo rozgosu, jaki nadano w tym
samym czasie wprowadzeniu w ycie protokou z Kioto, w czym nie bra udziau
najwaniejszy rzd na wiecie.
Trzeba podkreli sowo rzd". Doniesienia o tym, e Stany Zjednoczone jako
jedyne odmawiaj przyjcia protokou z Kioto, s prawdziwe tylko wwczas, gdy
okrelenie Stany Zjednoczone" nie obejmuje amerykaskiego spoeczestwa, ktre
mocno popiera porozumienie z Kioto (73 procent obywateli - zgodnie z wynikami
bada opinii publicznej przeprowadzonych w lipcu 2005 roku w ramach
Programu na temat pogldw na polityk midzynarodow").
By moe jedynie okrelenie wrogi stosunek" bdzie w stanie waciwie
opisa sytuacj, w ktrej nie uznaje si zdecydowanie naukowych kwestii
zwizanych ze zmianami klimatu. Std czysto moralna" rzdu Busha obejmuje
rwnie jego nonszalancki stosunek do losu naszych wnukw.
 Ameryka Poudniowa w punkcie
zwrotnym

5 GRUDNIA 2005 R O K U

W jaki sposb dziki Wenezueli pon domowe ogniska w Massachusetts?" -

czytamy w penostronicowej reklamie w jednym z gwnych amerykaskich
dziennikw, ktr zleci PDVSA, wenezuelski pastwowy koncern naftowy, oraz
CITGO, jego filia z siedzib w Houston. Reklama mwi o programie - wspieranym
przez prezydenta Wenezueli Hugo Cha- veza - sprzeday przez Wenezuel taniego
oleju opaowego dla biednych mieszkacw Bostonu, Poudniowego Bronksu i
innych miejsc w Stanach Zjednoczonych. Jest to jeden z bardziej ironicznych
gestw, jakie kiedykolwiek wystpiy w dialogu Pnocy z Poudniem.
Ma to swoje to. Propozycja Wenezueli jest odpowiedzi na list grupy
amerykaskich senatorw, ktrzy zwrcili si do dziewiciu najwikszych kompanii
naftowych z prob o to, aby przeznaczyy one cz swoich rekordowych zyskw na
pomoc biednym mieszkacom, ktrych nie sta na opacanie rachunkw za
ogrzewanie. Jedyna odpowied nadesza z CITGO.
Komentarze na temat tej propozycji, jakie pojawiaj si w Stanach
Zjednoczonych, s w najlepszym wypadku urgajce, kiedy mwi si o tym, e
Chavez, ktry oskara administracj Busha o prb obalenia swojego rzdu,
przedstawia propozycj powodowany jedynie motywami politycznymi - w
przeciwiestwie do, na przykad, czysto humanitarnych programw Amerykaskiej
Agencji do spraw Rozwoju Midzynarodowego.
Olej opaowy Chaveza to tylko jedno z wielu wyzwa rzucanych przez Ameryk
acisk rzdowym strategom z Waszyngtonu. Gone protesty podczas wizyty
prezydenta Busha na Szczycie Obu Ameryk w Argentynie w listopadzie 2005 roku
dobrze ilustruj ten dylemat.
Od Wenezueli a po Argentyn, cala pkula wymyka si spod kontroli, w
miar jak we wszystkich niemal krajach wadz przejmuj rzdy centro-lewicowe.
Nawet w Ameryce rodkowej, ktra wci cierpi z powodu skutkw, jakimi
zakoczya si wojna z terrorem" prowadzona przez prezydenta Reagana, kontrol
zachowuje si z najwysz trudnoci.
Rdzenne spoecznoci Ameryki Poudniowej stay si znacznie bardziej
aktywne i wpywowe, szczeglnie w Boliwii i Ekwadorze, ktre s gwnymi
producentami energii i gdzie spoecznoci te sprzeciwiaj si wytwarzaniu paliw i
gazu lub te chc, aby ich produkcja odbywaa si pod kontrol ich wasnych
rzdw. Niektre nawet nawouj do stworzenia narodu indiaskiego" w Ameryce
Poudniowej.
Tymczasem umacnia si wewntrzna integracja gospodarcza, odradzajc
tendencje izolacyjne sigajce czasw hiszpaskich podbojw. Co wicej,
wsppraca Poudnia z Poudniem, szczeglnie gospodarcza, ronie, a przewodz jej
najwiksze kraje (Brazylia, Republika Poudniowej Afryki, Indie). Ameryka
aciska zwiksza swoje obroty handlowe z Uni Europejsk i Chinami, co nie jest
wolne od problemw, ale ma potencja rozwoju, szczeglnie w wypadku
eksporterw surowcw naturalnych, jak Brazylia czy Chile. Spord wszystkich
pastw Ameryki aciskiej prawdopodobnie Wenezuela ma najcilejsze stosunki z
Chinami i planuje zwiksza sprzeda ropy naftowej do Chin w ramach dziaa,
ktrych celem jest wiksze uniezalenienie si od wrogiego rzdu Stanw
Zjednoczonych.
Najbardziej draliwym problemem dla Waszyngtonu jest Wenezuela, ktra
zaspokaja 15 procent zapotrzebowania Stanw Zjednoczonych na rop naftow.
Prezydent Hugo Chavez, wybrany w 1998 roku, prezentuje tego typu niezaleno,
ktr Stany Zjednoczone nazywaj buntem - podobnie jak jego sojusznik, Fidel
Castro. W 2002 roku Waszyngton wspar wizj demokracji prezydenta Busha,
udzielajc pomocy przewrotowi wojskowemu, ktry na krtko obali rzd Chaveza.
Administracja Busha musiaa jednak ustpi pod naciskiem sprzeciwu wobec
przewrotu, jaki zrodzi si w caej Ameryce Poudniowej, oraz z powodu szybkiego
pokonania wywrotowcw przez oglnonarodowe powstanie.
Dodatkowy niepokj wywouje w Waszyngtonie to, e Wenezuela i Kuba
nawizuj blisze relacje. Wsplne umowy kubasko-wenezuelskie gwarantuj
pomoc medyczn tym ludziom, ktrzy nie maj nadziei uzyskania jej w inny sposb,
a finansuje ten program Wenezuela.
Chavez wielokrotnie wygrywa nadzorowane wybory i referenda, mimo
ogromnej wrogoci ze strony mediw. Poparcie dla rzdu wybranego w wolnych
wyborach ogromnie wzroso za prezydentury Chaveza l.
Wieloletni korespondent z Ameryki aciskiej, Hugh 0'Shaughnessy, w
artykule dla Irish Times" wyjania, dlaczego tak si dzieje: W Wenezueli, gdzie
przemys naftowy przez ponad dekad stworzy elit superbogaczy, 25 procent osb
poniej pitnastego roku ycia przymiera z godu, a 60 procent tych, ktrzy
ukoczyli pidziesit dziewi lat, nie ma w ogle adnych dochodw. Mniej ni
jedna pita spoeczestwa jest objta ubezpieczeniami spoecznymi. Dopiero teraz,
za prezydentury Chaveza, [...] leki zaczy by dostpne dla zuboaej wikszoci w
tym bogatym, lecz gboko podzielonym - a wic tak naprawd nie funkcjonujcym
- spoeczestwie. Od czasu, kiedy wygra demokratyczne wybory i rozpocz
reformy systemu zdrowotnego i socjalnego, ktry tak le suy wikszoci
spoeczestwa, postp w tej dziedzinie by moe nie jest szybki. Ale jest
dostrzegalny".
Teraz Wenezuela staje si czonkiem MERCOSUR (Mercado Comun del Sur -
Wsplny Rynek Poudnia), midzynarodowej organizacji gospodarczej Ameryki
Poudniowej. MERCOSUR, do ktrej nale obecnie Argentyna, Brazylia, Paragwaj
i Urugwaj, stanowi alternatyw dla Umowy o wolnym handlu obu Ameryk" (Free
Trade Agreement of the Ame- ricas"), wspieranej przez Stany Zjednoczone.
Wan kwesti w tym regionie, jak i w innych regionach wiata, s
alternatywne modele socjalne i gospodarcze. Powstay ogromne, bezprecedensowe
ruchy spoeczne, ktre rozwijaj ponadgraniczn integracj, ta za - poza sprawami
gospodarczymi - obejmuje prawa czowieka, ochron rodowiska i kontakty
midzyludzkie. Ruchy te, co jest mieszne, s nazywane antyglobalizacyjnymi",
gdy opowiadaj si za globalizacj w interesie ludzi, a nie inwestorw i instytucji
finansowych.
Problemy Stanw Zjednoczonych w obu Amerykach rozcigaj si nie tylko na
poudnie, ale i na pnoc. Z oczywistych powodw Waszyngton mia nadziej, e
bdzie mg si w wikszym stopniu oprze na Kanadzie, Wenezueli i innych
dostawcach ropy naftowej spoza Bliskiego Wschodu. Ale stosunki Kanady ze
Stanami Zjednoczonymi s bardziej napite i bojowe" ni kiedykolwiek wczeniej,
a wszystko to z powodu, midzy innymi, sprzeciwu Waszyngtonu wobec decyzji
NAFTA, korzystnych dla Kanady. Jak donosi Joel Brinkley w New York Timesie":
Czciowo skutek tego jest taki, e Kanada czyni wysiki dla ustanowienia
stosunkw z Chinami [i] niektrzy urzdnicy twierdz, e Kanada moe przenie
znaczn cze swojej wymiany handlowej, szczeglnie w zakresie ropy naftowej, ze
Stanw Zjednoczonych na Chiny".
Rzeczywicie, Waszyngton musi mie prawdziwy talent, skoro udao mu si
zrazi nawet Kanad.
Polityka Waszyngtonu wobec Ameryki aciskiej pogbia izolacj Stanw
Zjednoczonych. Ostatni przykad: po raz czternasty z rzdu Zgromadzenie Oglne
Organizacji Narodw Zjednoczonych gosowao przeciwko amerykaskiemu
embargu wobec Kuby. Gosowanie nad rezolucj zakoczyo si stosunkiem gosw
182 do 4 (Stany Zjednoczone, Izrael, Wyspy Marshalla i Palau). Mikronezja si
wstrzymaa. A wic w rzeczywistoci byo to 182 do 1 2.

PRZYPISY

1. Przeprowadzone w grudniu 2006 roku przez uznan chilijsk agencj

Lati- nobarmetro badania opinii publicznej dowiody, e Wenezuela
otrzymaa drug najlepsz, zaraz po Urugwaju (mona nawet powiedzie, e
pierwsz ex aeu) ocen za demokracj w kraju, wybr demokracji jako
form rzdw oraz uznanie wyborw jako najlepszego sposobu na
dokonywanie zmian. Najwyej uplasoway si w ocenach dziaania rzdu,
ktre uznano jako dziaania dla ogu, a nie tylko dla grup najbardziej
wpywowych. Uzyskaa te najlepsze oceny sytuacj i gospodarczej, perspektyw
na przyszo i polityki gospodarczej rzdu. Bya jednym z piciu krajw, w
ktrych wikszo spoeczestwa ocenia wybory jako uczciwe. O wynikach
tych bada wspomniay media w Stanach Zjednoczonych, kiedy prezydent
Bush wyrusza do Ameryki aciskiej, mwic o wyranym
przewartociowaniu priorytetw Waszyngtonu i ustawieniu na czele ich listy
kwestii odpowiedzi na wyzwania, jakie stawia prezydent Wenezueli Hugo
Chavez" (Larry Rother, Bush to Set Out Shift in Agenda forLatin Trip, New
York Times" z 6 marca 2007 roku). Znaczenie faktu, e Bush przeciwstawia
si Chavezowi" przez prb naladowania jego retoryki (ale niestety nie jego
programw), nie zostao odnotowane. Chocia o wynikach bada opinii
rzeczywicie w kocu wspomniano, ale w takim aspekcie, e Chavez poza
Wenezuel jest tak samo negatywnie oceniany jak Bush (John McKinnon,
Mart Moffett, Bush Poised to Counter Chavez, Wall Street Journal" z 5 marca
2007 roku; Sara Miller-Lana, Mark Rice-Oxley, Chavez's Oil Largesse
Winning FansAbroad, Christian Science Monitor" z 5 marca 2007 roku).
Wspomniane artykuy to jedyne komentarze bada, jakie widziaem w prasie,
ktra powtarza i wzmacnia retoryk Waszyngtonu w kwestii niszczenia
demokracji w Wenezueli. Wszystko to jednak zaledwie osiga poziom wci
bijcych bbnw histerycznej propagandy o Chavezie w dominujcych
prawicowych mediach w Ameryce aciskiej i co stao si tak interesujcym
tematem, e powinno by przedmiotem odrbnej analizy. W listopadzie 2006
roku glosowanie zakoczyo si stosunkiem gosw 183 do 4 (tych samych
czterech pastw).
 Ukryte znaczenie wyborw w Iraku

4 STYCZNIA 2006 ROKU

Prezydent Bush nazwa irackie wybory z grudnia 2005 roku kamieniem milowym
w marszu ku demokracji". S one rzeczywicie kamieniem milowym, tylko e nie
tego rodzaju, jaki chciaby widzie Waszyngton.
Pomijajc znane deklaracje szlachetnych intencji skadane przez niektrych
przywdcw, spjrzmy na histori. Kiedy Bush wraz z brytyjskim premierem
Tonym Blairem dokona inwazji na Irak, uporczywie powtarzanym pretekstem
ataku byo jedno pytanie": Czy Irak zniszczy swoj bro masowego raenia? Po
kilku miesicach na to jedno pytanie" udzielono niewaciwej odpowiedzi. Pniej,
bardzo szybko, prawdziwym powodem inwazji staa si mesjaska misja" Busha,
polegajc na przyniesieniu demokracji Irakowi i Bliskiemu Wschodowi.
Niezalenie od upywajcego czasu, demokratyzacja - bdca skutkiem efektu
nienej kuli - postpuje nawet wbrew temu, e Stany Zjednoczone prboway w
kady moliwy sposb nie dopuci do wyborw w Iraku. W styczniu 2005 roku
wybory si odbyy, gwnie z powodu masowego pokojowego sprzeciwu wobec
dziaa Stanw Zjednoczonych, ktrego to sprzeciwu onierze amerykascy nie byli
w stanie powstrzyma. Kady chyba szanujcy si obserwator zgadza si z
dziennikarzami Financial Ti- mesa", ktrzy w marcu 2005 roku napisali, e
powodem, dla ktrego [wybory] si odbyy, by upr wielkiego ajatollaha Alego al-
Sistaniego, ktry zawetowa trzy propozycje skadane przez okupantw pod wodz
Stanw Zjednoczonych, aby je odoy na pk lub osabi".
Powane traktowanie wyborw to zwracanie uwagi na wol narodu.
Najwaniejsze pytanie dla okupacyjnej armii brzmi wic: Czy oni nas tutaj chc?
Odpowied jest znana. Udzieliy jej na przykad wyniki bada opinii
spoecznej, przeprowadzone przez irackich badaczy uniwersyteckich dla
brytyjskiego ministerstwa obrony w sierpniu 2005 roku, ktre wycieky do
brytyjskiej prasy. Wyniki te ukazuj, e 82 procent badanych jest zdecydowanie
przeciwna" obecnoci wojsk koalicyjnych, a mniej ni 1 procent uwaa, e dziki ich
obecnoci poprawio si bezpieczestwo.
Analitycy z Brookings Institution w Waszyngtonie donosz, e w listopadzie
2005 roku 80 procent Irakijczykw opowiadao si za bardzo szybkim wycofaniem
onierzy amerykaskich". Inne rda podaj podobne opinie 1.
Tak wic siy koalicyjne powinny si wycofa, tak jak chce tego nard iracki,
zamiast pozostawa i usilnie prbowa stworzy satelicki reim, ktrego armia
byaby pod pen kontrol koalicji.
Ale Bush i Blair nadal odmawiaj ustalenia daty wycofania wojsk, jak na razie
wycofujc si symbolicznie z pewnych regionw, gdzie osignli ju swoje cele.
Jest dobry powd, dla ktrego Stany Zjednoczone nie s w stanie
zaakceptowa suwerennego, mniej lub bardziej demokratycznego Iraku. Nie podaje
si go jednak szerokiej opinii publicznej, gdy pozostaje on w sprzecznoci z
obowizujc od dawna doktryn: mamy wierzy, e Stany Zjednoczone
najechayby na Irak rwnie wtedy, gdyby by on wysp na Oceanie Indyjskim, a
jego gwnym produktem eksportowym byyby ogrki marynowane, nie za ropa
naftowa.
Dla kadego, kto nie jest wierny linii rzdzcej partii, jest oczywiste, e
przejcie kontroli nad Irakiem niezmiernie umocnioby wadz Stanw
Zjednoczonych nad globalnymi zasobami surowcw energetycznych, co jest
niezwykle istotnym rodkiem do uzyskania kontroli nad wiatem.
Zamy, e Irak staje si suwerenny i demokratyczny. Wyobramy sobie, jak
by uprawia polityk. Ludno szyicka na poudniu, gdzie znajduje si wikszo
irackich z ropy naftowej, uzyskaaby dominujcy wpyw. Ta cz ludnoci Iraku
opowiadaby si za przyjaznymi stosunkami z szyickim Iranem. Ich relacje ju s
bliskie. Badr Brigade, czyli ugrupowanie zbrojne, ktre kontroluje wikszo
poudnia Iraku, zostao wyszkolone w Iranie. Wysoce wpywowi duchowni islamscy
rwnie od dawna podtrzymuj relacje z Iranem, w tym ajatollah al-Sistani, ktry w
Iranie si wychowa. A tymczasowy rzd iracki, zdominowany przez szyitw,
rozpocz ju nawizywanie stosunkw gospodarczych - i by moe wojskowych z
Iranem.
Co wicej, tu za granic, w Arabii Saudyjskiej, mieszka dua, bardzo
represjonowana spoeczno szyicka. Jakikolwiek ruch w kierunku niepodlegoci
Iraku najprawdopodobniej nasili starania tej spoecznoci o uzyskanie wikszej
autonomii i sprawiedliwoci. Tak si skada, e to rwnie s regiony, gdzie
znajduj si najwiksze zoa saudyjskiej ropy naftowej.
Wynikiem mgby by luny sojusz szyicki, obejmujcy Irak, Iran i ro-
ponone obszary Arabii Saudyjskiej, sojusz niezaleny od Waszyngtonu i
kontrolujcy ogromn ilo wiatowych zasobw ropy naftowej.
Niewykluczone, e taki blok, pod przywdztwem Iranu, a z udziaem Chin i
Indii, pracowaby nad wanymi projektami energetycznymi.
Iran by moe zrezygnuje z Europy, przypuszczajc, e ta nie zechce dziaa
niezalenie od Stanw Zjednoczonych. Chiny jednak nie dadz si zastraszy.
Dlatego wanie Stany Zjednoczone tak boj si Chin.
Chiny ju teraz nawizuj stosunki z Iranem, a nawet z Arabi Saudyjsk,
zarwno militarne jak i gospodarcze. Azjatycka sie bezpieczestwa energetycznego
opiera si na Chinach i Rosji, ale prawdopodobnie docz do niej take Indie,
Korea i inni. Jeeli Iran pjdzie w tym kierunku, moe sta si najwaniejsz
czci sieci.
Taki rozwj wypadkw, w ktrym byaby moliwa zarwno suwerenno
Iraku, jak i - by moe - najlepszych ropononych obszarw Arabii Saudyjskiej,
byby dla Waszyngtonu najwikszym koszmarem.
W Iraku odradzaj si rwnie zwizki zawodowe, co jest bardzo wanym
faktem. Waszyngton bowiem opowiada si za utrzymaniem niekorzystnych dla
pracujcych przepisw prawa pracy wprowadzonych przez Saddama Husajna, ale
ruch zwizkowy i tak prowadzi swoj dziaalno, mimo tych przepisw i trudnych
warunkw. Aktywici ruchu s mordowani. Nikt nie wie przez kogo, by moe przez
rebeliantw, by moe przez byych czonkw socjalistycznej partii Baas, a moe
przez kogo innego. Ale mimo to s uparci. S jedn z gwnych sil
demokratycznych, ktra ma swoje gbokie korzenie w historii Iraku i ktra moe
si odrodzi, ku przeraeniu si okupacyjnych.
Podstawowe pytanie brzmi: Jak zareaguje Zachd? Czy staniemy po stronie
wojsk okupacyjnych, ktre prbuj zapobiec demokracji i suwerennoci? Czy te
staniemy po stronie mieszkacw Iraku?

PRZYPISY

1. Badania opinii publicznej, przeprowadzone w poowie 2006 roku przez

Departament Stanu oraz w ramach Programu na temat pogldw na polityk
midzynarodow", dowodz, e dwie trzecie mieszkacw Bagdadu chce, aby
wojska amerykaskie wyszy natychmiast, wikszo za da wycofania wojsk
w cigu najwyej roku.
 Zwycistwo Hamasu i lansowanie
demokracji"

9 LUTEGO 2006 ROKU

Wyborcze zwycistwo Hamasu jest zowieszcze, ale niestety zrozumiae w wietle

ostatnich wydarze.
Uczciwe jest opisywanie Hamasu jako ugrupowania radykalnego,
ekstremistycznego, stosujcego przemoc i bdcego zagroeniem dla pokoju oraz
sprawiedliwego politycznego rozwizania sytuacji w regionie. Ale trzeba pamita,
e w istotnych kwestiach Hamas nie jest tak bardzo ekstremalny, jak Stany
Zjednoczone i Izrael. Na przykad Hamas twierdzi, e zgodzi si podpisa
dugoterminowy rozejm na granicy sprzed czerwca 1967 roku, uznawanej na
wiecie, na czas trwania negocjacji nad politycznym rozwizaniem. Pomys ten jest
zupenie obcy Izraelowi i Stanom Zjednoczonym, ktre nie godz si z
jakimkolwiek ograniczeniem dla ich swobody stosowania przemocy, odmawiaj
negocjacji i uparcie prezentuj stanowisko, e jakiekolwiek polityczne rozwizanie
musi uwzgldnia przejcie przez Izrael znacznych terenw na Zachodnim Brzegu
(i by moe zapomniane Wzgrza Golan).
Hamas zwyciy dziki poczeniu zdecydowanego oporu wobec okupacji
militarnej i organicznej pracy dla spoeczestwa oraz suby dla biednych, co jest
praktyk, ktra pozwala zdoby gosy wyborcw waciwie wszdzie na wiecie.
Dla administracji Busha to zwycistwo jest jeszcze jedn przeszkod w
realizacji polityki dawienia rozwiza demokratycznych, ktr oficjalnie i zgodnie
z panujc nowomowa nazywa si lansowaniem demokracji".
Stanowisko Waszyngtonu wobec wyborw w Palestynie jest niezmienne.
Wybory nie odbyway si a do mierci Jasira Arafata, poniewa byo oczywiste, e
on by je wygra. Wybory - jak z tego wynika - nie mog si odbywa, jeli moe je
wygra niewaciwy kandydat. mier Arafata zostaa okrzyknita okazj do
rozpoczcia realizacji wizji" demokratycznej Palestyny, jak ma Bush - blade i
niewyrane odbicie midzynarodowego konsensusu co do dwupastwowego
rozwizania, ktre Stany Zjednoczone blokoway przez trzydzieci lat.
Opublikowany przez New York Timesa" zaraz po mierci Arafata artyku
Hoping Democracy Can Replace a Palestynian Icon, jego autor, Steven Erlanger,
rozpoczyna wyjanieniem, e era postarafatowska bdzie ostatnim sprawdzianem
wyraanej przez Ameryk wiary, e wybory daj legitymacj nawet najsabszym
instytucjom".
Pod koniec artykuu czytamy: Paradoks dla Palestyczykw jest jednak
wielki. W przeszoci administracja Busha sprzeciwiaa si wyborom wrd
Palestyczykw. Mylano, e wybory sprawi, e pan Arafat bdzie przez to
wyglda lepiej i e wybory dadz mu nowy mandat oraz mog zwikszy zaufanie
dla Hamasu i jego wadz".
Krtko mwic, typowy akt wiary" jest taki, e wybory to dobra rzecz, ale pod
warunkiem, e ich wynik jest waciwy.
Ten problem ma swj odpowiednik. W Iraku masowy pokojowy opr zmusi
Waszyngton i Londyn do przyzwolenia na wybory, ktre wczeniej prbowano
blokowa za pomoc wielu rnych programw naprawczych". Nastpujce po tym
wysiki, aby wpyn na wyniki niechcianych wyborw przez znaczne wspieranie
ulubionego kandydata administracji pastw okupacyjnych i wyeliminowa
niezalene media, rwnie si nie powiody.
Waszyngton uciek si do podobnej dziaalnoci wywrotowej rwnie w
wypadku Palestyny. W styczniu 2006 roku Washington Post" donosi, e
amerykaska Agencja do spraw Rozwoju Midzynarodowego staa si
niewidzialnym kanaem" w wysikach zmierzajcych do zwikszenia popularnoci
Autonomii Palestyskiej w przededniu wanych wyborw, w ktrych partia
rzdzca staje przed powanym wyzwaniem ze strony radykalnego ugrupowania
islamskiego Hamas". A New York Times" podaje, e Stany Zjednoczone wyday
1,9 miliona dolarw z rocznego, wynoszcego 400 miliony dolarw budetu pomocy
dla Palestyczykw na kilkanacie szybkich akcji przed wyborami w tym tygodniu,
majcych poprawi wrd wyborcw wizerunek rzdzcej frakcji Fatah oraz
wzmocni t frakcj w walce politycznej ze zbrojnym ugrupowaniem Hamas".
Jak to zwykle bywa, konsulat Stanw Zjednoczonych we wschodniej
Jerozolimie zapewnia pras, e intencj ukrytych dziaa propagujcych Fatah
byo jedynie wzmocnienie demokratycznych instytucji i demokratycznych aktorw
sceny politycznej, nie tylko Fatah".
W Stanach Zjednoczonych i w krajach Zachodu nawet najmniejszy lad tego
typu ingerencji z zagranicy zniszczyby kandydata, ale gboko zakorzeniona
mentalno imperialna dopuszcza taki rodzaj wpywu na wynik wyborw w kadym
innym miejscu wiata. I tym razem jednak wysiki te byy gonym niewypaem.
Teraz rzdy Stanw Zjednoczonych i Izraela musz sobie jako poradzi z
radykaln parti islamsk, ktra zblia si do podobnej jak amerykaska i izraelska
negacji midzynarodowego konsensusu, chocia nie w caoci, jeli Hamas
rzeczywicie chce zgodzi si na uznanie rozejmu na granicach sprzed 1967 roku.
Oddanie Hamasu sprawie zniszczenia Izraela" stawia go na rwni ze Stanami
Zjednoczonymi i Izraelem, ktre formalnie owiadczyy, e nie moe by
dodatkowego pastwa palestyskiego" (czyli innego oprcz Jordanii), dopki
Palestyczycy nie zagodz swojego skrajnego negatywnego stanowiska z
poprzednich lat i nie zgodz si na utworzenie pastwa" na terenach, ktre
pozostaj po tym, co Izrael przejmie od Palestyny.
Dla zrozumienia sporu wyobramy sobie odwrotn sytuacj - zgod Hamasu
na to, aby Izraelczycy pozostali w porozrzucanych, niezdolnych do samodzielnego
rozwoju kantonach, odseparowanych od siebie wzajemnie i od Jerozolimy, podczas
gdy Palestyna prowadziaby ogromny program budowy osiedli i inwestycje
infrastrukturalne w celu przejcia cennych ziem i zasobw, co uniemoliwia
podrowanie, nawet przejazd dla karetek pogotowia. I Hamas godzcy si nazywa
te fragmenty pastwem".
Gdyby pady propozycje tej zuboaej formy pastwowoci", bylibymy - i
susznie - przeraeni, byby to sygna o odradzaniu si nazizmu i wezwanie do
postawienia Hamasu przed Midzynarodowym Trybunaem Sprawiedliwoci za
nawoywanie do ludobjstwa, co byoby pogwaceniem konwencji w tym zakresie.
Wwczas, pozycja Hamasu byaby waciwie taka sama jak Stanw Zjednoczonych i
Izraela.

PRZYPISY

Kilka dni po ukazaniu si tego artykuu amerykaskie i europejskie elity

dramatycznie zademonstroway swoj wiadom nienawi dla demokracji.
Azja, Ameryki i rzdzce supermocarstwo

7 MARCA 2006 ROKU

Perspektywa, e Europa i Azja mog zmierza w kierunku wikszej niezalenoci,

ju od czasw drugiej wojny wiatowej stanowi problem amerykaskich strategw.
Obawy te jeszcze si zwikszyy, kiedy trjpolarny porzdek wiata" - Europa,
Ameryka Pnocna i Azja - zacz si wyranie ksztatowa.
Z kadym dniem rwnie Ameryka aciska staje si coraz bardziej
niezalena. Obecnie Azja i obie Ameryki zacieniaj swoje stosunki, podczas kiedy
rzdzce supermocarstwo, dziwny stwr z zewntrz, poera sam siebie na skutek
niepowodze na Bliskim Wschodzie.
Regionalna integracja w Azji i Ameryce aciskiej to coraz waniejsza kwestia,
ktra z perspektywy Waszyngtonu oznacza zbuntowany wiat, wymykajcy si spod
jego kontroli. Zoa surowcw energetycznych s oczywicie wszdzie
najwaniejszym czynnikiem, obiektem sporu.
Chiny, w przeciwiestwie do Europy, nie daj si zastraszy Waszyngtonowi,
co j est gwn przyczyn obaw, j akie kraj ten budzi wrd amerykaskich
strategw. Najlepiej ilustruje to nastpujcy dylemat: dziaania konfrontacyjne s
hamowane przez uzalenienie amerykaskich korporacji od Chin jako rosncego
rynku dla ich produktw oraz od chiskich rezerw finansowych, ktre staj si
powoli tak wielkie jak japoskie.
W styczniu 2006 roku krl Arabii Saudyjskiej Abdullah odwiedzi Pekin, co
jak si oczekuje, doprowadzi do chisko-saudyjskiego porozumienia wzywajcego
do wikszej wsppracy midzy obu pastwami w zakresie sprzeday ropy naftowej
i gazu oraz inwestycji wzajemnych" - donosi Wall Street Journal".
Ju teraz znaczne iloci iraskiej ropy s eksportowane do Chin, te za
zaopatruj Iran w bro, co oba kraje zapewne traktuj jako dziaanie odstraszajce
wobec planw Stanw Zjednoczonych.
Indie rwnie maj kilka moliwoci dziaania. Mog wybra wiksze
uzalenienie od Stanw Zjednoczonych albo przyczy si do niezalenego bloku
azjatyckiego, ktry si ksztatuje i coraz bardziej zacienia stosunki z producentami
ropy naftowej z Bliskiego Wschodu. Siddarth Varadarjan, zastpca redaktora
naczelnego czasopisma Hindu", zauwaa, e jeli XXI wiek ma by wiekiem
Azji, to pasywna postawa Azji w sektorze energetycznym musi si skoczy".
Kluczowa jest wsppraca midzy Indiami i Chinami. Podpisana w styczniu
2006 roku w Pekinie umowa oczycia Indiom i Chinom drog do wsppracy nie
tylko w zakresie technologii, ale rwnie w zakresie eksploatacji i produkcji paliw
wglowodorowych, co jest partnerstwem mogcym ostatecznie zmieni rwnowag
w wiatowym sektorze naftowym i gazowym" - podkrela Varadarjan.
Nastpnym dziaaniem, ktre si wanie rozwaa, jest handel na azjatyckim
rynku ropy w euro. Wpyw takiego kroku na midzynarodowy system finansowy i
na rwnowag na wiecie mgby by znaczny.
Nie powinno zatem dziwi, e prezydent Bush odwiedzi niedawno Indie,
prbujc je zatrzyma przy Stanach Zjednoczonych i oferujc w tym celu
wspprac w zakresie energii nuklearnej oraz wabic innymi apwkami".
Tymczasem w Ameryce aciskiej - od Wenezueli a po Argentyn - wadz
przejy rzdy centrolewicowe. Rdzenne spoecznoci stay si bardziej aktywne i
wpywowe, szczeglnie w Boliwii i Ekwadorze, gdzie albo domagaj si krajowej
kontroli nad produkcj ropy naftowej i gazu, albo daj nawet cakowitego
zaprzestania ich produkcji. Wielu rdzennych mieszkacw tych krajw nie widzi
najwyraniej powodu, dla ktrego ich ycie, ich spoeczestwa lub ich kultura
miayby by zakcane lub niszczone po to, aby nowojorczycy mogli w swoich
suvach sta w korkach ulicznych.
Wenezuela, najwikszy eksporter ropy naftowej na pkuli, nawizaa
najprawdopodobniej najcilejsze spord wszystkich pastw Ameryki aciskiej
stosunki z Chinami i planuje zwiksza eksport ropy do Chin, co jest czci dziaa
zmierzajcych do mniejszego uzalenienia od otwarcie wrogo nastawionego do niej
rzdu Stanw Zjednoczonych.
 Wenezuela przyczya si do MERCOSUR, poudniowoamerykaskiej unii
celnej, co przez argentyskiego prezydenta Nestora Kirchnera zostao nazwane
krokiem milowym" w rozwoju tego bloku i zostao odebranie przez brazylijskiego
prezydenta Luiza Inacio Lula da Silv jako nowy rozdzia w naszej integracji".
Wenezuela oprcz tego, e dostarcza Argentynie rop do produkcji paliw,
zakupia w 2005 roku niemal jedn trzeci obligacji dunych wyemitowanych
przez Argentyn, co jest elementem dziaa w caym regionie, ktre maj na celu
uwolnienie si tych krajw spod kontroli Midzynarodowego Funduszu
Walutowego po dwch dekadach katastrofalnego w skutkach przestrzegania zasad
tej midzynarodowej instytucji finansowej zdominowanej przez Stany Zjednoczone.
Dziaania na rzecz integracji w Ameryce Poudniowej nabray tempa w
grudniu 2005 roku wraz z wyborem Evo Moralesa na prezydenta Boliwii,
pierwszego prezydenta tego kraju wywodzcego si spord rdzennych
mieszkacw. Morales szybko podpisa kilka porozumie z Wenezuel w zakresie
dostaw surowcw energetycznych. Jak pisze Financial Times", oczekuje si, e
porozumienia te pozwol przeprowadzi nadchodzce radykalne reformy
boliwijskiej gospodarki i sektora energetycznego", uwzgldniwszy ogromne rezerwy
gazu tego kraju, drugie co do wielkoci w Ameryce Poudniowej, zaraz po
Wenezueli.
Stosunki kubasko-wenezuelskie staj si coraz cilejsze, oba kraje maj
bowiem co do zaoferowania sobie nawzajem. Wenezuela dostarcza taniej ropy, w
zamian za co Kuba opracowuje programy edukacyjne i zdrowotne, wysyajc tysice
wyksztaconych profesjonalistw, nauczycieli i lekarzy, ktrzy pracuj z
najbiedniejszymi i w najbardziej zaniedbanych regionach, podobnie jak to czyni w
innych krajach Trzeciego wiata.
Pomoc medyczna Kuby jest rwnie mile widziana w innych miejscach. Jedn
z najwikszych tragedii ostatnich lat byo trzsienie ziemi w Pakistanie w
padzierniku 2005 roku. Oprcz tego, e pocigno ono za sob ogromn liczb
ofiar miertelnych, to nieznana liczba tych, ktrzy przeyli, musiaa zmaga si z
cikimi zimowymi warunkami pogodowymi przy zbyt maej liczbie miejsc, w
ktrych mogliby si schroni, zbyt maej iloci jedzenia i niedostatecznej pomocy
medycznej.
Kuba przysaa najwiksz liczb lekarzy i lekw do Pakistanu", pokrywajc
wszystkie koszty (by moe korzystajc ze wsparcia finansowego
Wenezueli), jak pisze John Cherian w indyjskiej gazecie Frontline",
cytujc najwikszy pakistaski dziennik Dawn". Prezydent Pervez
Musharraf wyrazi swoj gbok wdziczno" dla Fidela Castro za
ducha i wspczucie" kubaskiego zespou medycznego, ktry
skada si z ponad tysica wyszkolonych osb, z czego 44 procent
stanowiy kobiety pracujce w odlegych grskich wioskach,
mieszkajce w namiotach na mrozie i w obcej sobie kulturze" po
tym, jak wycofano zespoy z pastw zachodnich.
Rozwijajce si ruchy spoeczne, szczeglnie na Poudniu, ale
coraz czciej take w bogatych, uprzemysowionych pastwach, s
podstaw wielu dziaa zmierzajcych do uzyskania wikszej
niezalenoci i skupiajcych si na potrzebach szerokich rzesz
spoeczestwa.

PRZYPISY

1. Dnia 18 grudnia 2006 roku, po uzyskaniu - ogromn wikszoci gosw - zgody

od Kongresu, prezydent Bush podpisa ustaw o amerykasko-indyjskiej
pokojowej wsppracy w dziedzinie energii atomowej (United States-India
Peaceful Atomie Energy Cooperation Act). Jak to jest praktyk od czasw
urzdowania Reagana i Gingricha, tytuy ustaw Kongresu s brane z
twrczoci Orwella. W tym wypadku rwnie nie byo inaczej. Prawdziw
treci tej ustawy jest w rzeczywistoci aprobata dla rozwijania przez Indie
broni nuklearnej w sposb, ktry nie podlega traktatowi o
nierozprzestrzenianiu broni atomowej. Zapewnia ona rwnie Indiom pomoc
w programach nuklearnych oraz inne korzyci. Inicjatywa Busha bya
jednostronna (jak zwykle), o czym mwi specjalista do spraw broni nuklearnej
Gary Milhollin, podjta bez wymaganego powiadomienia oraz wsppracy z
instytucjami midzynarodowymi (Grupa Dostawcw Jdrowych, Reim
Kontrolny Technologii Rakietowych), ktre powoano, aby powstrzyma
rozprzestrzenianie broni nuklearnej i jej dostaw. Amerykasko-indyjska
umowa jest pogwaceniem kardynalnych zasad obu instytucji", a dotycz one
wszystkich krajw". Waszyngton zachci innych czonkw tych instytucji do
podobnego dziaania" - mwi Milhollin, ktre mog podpisa podobne
jednostronne umowy z Iranem lub Pakistanem" albo z kimkolwiek, wedug
wasnego uznania. Nowe inicjatywy Waszyngtonu, ktre obalaj bariery
chronice przed wojn nuklearn, dodaje Milhollin, mog przybliy nas do
dnia, wktrym eksplozja bomby nuklearnej zniszczy amerykaskie miasto".
Powodem uchwalenia ustawy, jak przyznaa sekretarz stanu Puce, byo
wsparcie eksportu firm amerykaskich. Najwaniejszym towarem
eksportowym w tym znaczeniu, jak uwaa Milhollin, jest amerykaski samolot
wojskowy. Wiadomo wysyana w wiat jest taka: kontrola eksportu jest dla
Stanw Zjednoczonych mniej istotna ni pienidze", czyli zyski
amerykaskich korporacji (Current History" z listopada 2006 roku). Wkrtce
po tym wydarzeniu pojawiy si informacje, e Chiny i Indie zamierzaj
podpisa podobne porozumienie, dziki ktremu Indie uzyskayby dostp do
zaawansowanych technologii nuklearnych, jakich wczeniej im odmawiano".
Umowa ta pozwoliaby Indiom zachowa taki sam dystans i do Chin, i do
Stanw Zjednoczonych" - wyjani przedstawiciel Indii, podczas kiedy Chinom
pomogaby ona w rozwiniciu wsppracy z Rosj i Indiami, rwnowacej
globaln hegemoni Stanw Zjednoczonych (Jehangir Pocha, China and
India on verge ofnuclear deal, Boston Globe" z 20 listopada 2006 roku).
Tymczasem indyjski premier Manmohan Singh poinformowa parlament, e
nie ma mowy, abymy pozwolili amerykaskim inspektorom porusza si po
naszych instalacjach nuklearnych", a minister spraw zagranicznych doda, e
nie zezwolimy na obc kontrol naszych strategicznych programw lub te
mieszanie si do nich", majc na myli rozwj i testowanie broni nuklearnej
(Pallava Bagla, Indo-U.S. Nuclear Pact in Jeopardy, Science" z 22 grudnia
2006 roku).
 Powaga tych dziaa jest podkrelana przez Michaela Krepona, wspzaoyciela
Henry J. Stimson Center i czoowego specjalisty w zakresie dziaa prowadzcych
do ograniczenia zagroenia nuklearnego. Teraz, kiedy Stany Zjednoczone day
Indiom moliwo uniknicia kontroli ich technologii nuklearnych - pisze Krepon -
inne kraje rwnie zechc odnosi korzyci z rozprzestrzeniania tych technologii".
Jednostronny ruch Stanw Zjednoczonych, wyczajcy Indie spod wiatowych
zasad dotyczcych technologii nuklearnych, jest bezprecedensowy" i jeli inni
czonkowie Grupy Dostawcw Jdrowych zechc te odnosi z tego zyski" - a
chodzi tutaj o piciu staych czonkw Rady Bezpieczestwa, podobnie jak Stany
Zjednoczone - i zyski te stan si dla nich waniejsze od nierozprzestrzeniania
technologii nuklearnej", to caej doktrynie nierozprzestrzeniania zostanie zadany
bolesny cios. Mwic prociej, kontrola w ramach grupy nie bdzie si niczym
rnia od innych kontroli eksportowych" - konkluduje Krepon. Wysocy urzdnicy
administracji Busha postrzegaj amerykasko-indyjsk umow jako istotn cz
spucizny tej administracji - zauwaa Krepon. - Niestety mog mie racj" (Michael
Krepon, The Nuclear Flock, Bulletin of the Atomie Scientists", marzec-kwiecie
2007 roku).
 Teoria sprawiedliwej wojny" i
prawdziwy wiat

5 MAJA 2006 ROKU

Coraz czciej zarwno w krgach akademickich, jak i politycznych

odradzaj si dyskusje na temat sprawiedliwej wojny", ktrych podoem s
obecne inwazje i wspczesna przemoc.
Tymczasem dziaania podejmowane w rzeczywistym wiecie a nazbyt czsto
opieraj si na maksymie Tukidydesa, ktry powiedzia, e silni dziaaj, jak
mog, a sabi cierpi, jak musz", co jest nie tylko w oczywisty sposb
niesprawiedliwe, ale na etapie, na jakim znajduje si obecnie cywilizacja, stanowi
powane zagroenie dla przetrwania naszego gatunku. Wspczesne odrodzenie si
teorii sprawiedliwej wojny" raczej dobrze pasuje do tej maksymy.
W swoich przychylnie komentowanych refleksjach na temat sprawiedliwej
wojny" Michael Walzer opisuje amerykask inwazj na Afganistan jako triumf
teorii takiej wojny", podobnie jak mianem wojny sprawiedliwej" okrela on
interwencj w Kosowie. Walzer nie przedstawiajednak argumentw, a jedynie
ocen. W obu tych wypadkach bowiem jego argumenty to stwierdzenia typu: jest
w moim odczuciu cakowicie uzasadnione", wierz", nie ma wtpliwoci".
Fakty s ignorowane, nawet te najbardziej oczywiste. Zaraz po rozpoczciu
bombardowa w padzierniku 2001 roku prezydent Bush ostrzeg Afgaczykw, e
ataki bd kontynuowane tak dugo, a nie zostan wydani ludzie podejrzani przez
Stany Zjednoczone o terroryzm.
Wane jest sowo podejrzani". Osiem miesicy pniej szef FBI Robert S.
Mueller III powiedzia redaktorom Washington Post", e po tym, co nosio
znamiona najwikszej obawy w historii ludzkoci, wydaje si
nam, e pomysodawcami zamachw [z 11 wrzenia 2001 roku] byli wysoko
postawieni przywdcy al Kaidy przebywajcy w Afganistanie. Spiskowcy i inni
przywdcy spotykali si w Niemczech i by moe w innych krajach".
To, co byo niejasne w czerwcu 2002 roku, nie mogo by stuprocentowo
pewne w padzierniku rok wczeniej, chocia nieliczni tylko mieli na pocztku
wtpliwoci, e to bya prawda. Ja rwnie tych wtpliwoci nie miaem, ale
domysy i dowody to dwie rne rzeczy. Wydaje si uczciwe stwierdzenie, e
okolicznoci - cho ledwie ich tutaj dotykamy - rodz pytanie o to, czy
bombardowanie Afganistanu byo jasnym przykadem wojny sprawiedliwej".
Wikszo z tego jest prawdziwa w wypadku bombardowania Serbii w 1999
roku, o co toczyo si wiele dyskusji. Zwaszcza e nie ma kontrowersji co do tego, e
morderstwa i wygnania na wielk skal nie byy przyczyn tych bombardowa, jak
cigle twierdzono, ale ich skutkiem - skutkiem, ktry przewidywano, mimo e
media i orodki naukowe twierdziy, e takich przewidywa nie byo 1.
Zarzuty Walzera - nie argumenty - s kierowane anonimowo (poza
niepopartymi niczym oszczerstwami pod adresem Edwarda Saida i Richarda
Falka), na przykad wobec opozycji akademickiej, nazywanej pacyfistami". Walzer
dodaje, e ich pacyfizm" jest zym argumentem", gdy on uwaa, e uycie
przemocy bywa czasem uzasadnione.
Moemy si rwnie dobrze zgodzi, e przemoc moe by uzasadniona (ja si z
tym zgadzam), trudno jednak uzna za rzucajcy na kolana argument, zaczynajcy
si od sw uwaam, e", ktrego wobec rzeczywistych zdarze uywa Walzer.
Niestety uciekanie si do teorii wojny sprawiedliwej" jest typowym
wytumaczeniem przemocy, ktr stosuje Waszyngton 2.
Odwoujc si do wojny sprawiedliwej" czy posugujc si hasem walki z
terroryzmem, Stany Zjednoczone zwalniaj si z przestrzegania podstawowych
zasad porzdku wiata, w ktrych sformuowaniu i wprowadzeniu w ycie
odgryway gwn rol.
Po drugiej wojnie wiatowej zosta ustanowiony nowy system norm prawa
midzynarodowego. Jego zasady prowadzenia wojen s zapisane w Karcie
Organizacji Narodw Zjednoczonych, w konwencji genewskiej i zasadach z
Norymbergi przyjtych przez Zgromadzenie Oglne. Karta zakazuje stosowania
grb lub uywania siy bez zgody Rady Bezpieczestwa Organizacji Narodw
Zjednoczonych albo zezwala tylko wtedy, kiedy zajd okolicznoci opisane w
artykule 51. - w celu samoobrony przed zbrojnym atakiem - do czasu podjcia
dziaa przez Rad Bezpieczestwa.
W czasie panelu zwoanego w 2004 roku przez Organizacj Narodw
Zjednoczonych, w ktrym uczestniczy midzy innymi byy doradca do spraw
bezpieczestwa Brent Scowcroft, stwierdzono, e: Artyku 51. nie wymaga adnych
zmian w zakresie jego stosowania. W wiecie penym potencjalnych zagroe zbyt
due i niemoliwe do zaakceptowania jest ryzyko, jakie dla porzdku wiata i dla
norm zakazujcych interwencji, na jakich porzdek ten wci jest oparty, miaaby
legalizacja jednostronnego ataku prewencyjnego, w przeciwiestwie do dziaa
bdcych wynikiem szerokiego porozumienia. Zgoda na takie dziaania dla jednego
pastwa byaby zgod dla wszystkich innych".
Narodowa Strategia Bezpieczestwa z wrzenia 2002 roku, przyjta ponownie
w marcu 2006 roku, daje Stanom Zjednoczonym prawo do tak zwanej wojny
wyprzedzajcej, co oznacza wojn prewencyjn" i jest bezporednim
pogwaceniem Karty Organizacji Narodw Zjednoczonych. Jest to prawo do
dokonania agresji wyraone prosto i wyranie.
Pojcie agresji zostao jednoznacznie zdefiniowane przez Roberta Jacksona,
sdziego amerykaskiego Sdu Najwyszego, ktry w Norymberdze by gwnym
oskarycielem z ramienia Stanw Zjednoczonych. Zostao ono zapisane w rezolucji
przyjtej przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych. Jako
agresora" Jackson okrela pastwo, ktre pierwsze dopuci si dziaania
polegajcego na uyciu swoich si zbrojnych, z wypowiedzeniem lub bez
wypowiedzenia wojny, na terytorium innego pastwa".
W oczywisty sposb dotyczy to inwazji na Irak.
Odpowiednie s take ponisze, pene elokwencji sowa wygoszone przez
sdziego Jacksona w Norymberdze: Jeeli pewne dziaania amice porozumienia
midzynarodowe s przestpstwem, to musz by one traktowane jak
przestpstwo, niezalenie od tego, czy dopuszcz si ich Stany Zjednoczone czy
Niemcy. Nie wolno nam formuowa oskare o popenienie przestpstwa wobec
innych, jeeli tych samych norm nie chcemy stosowa wobec siebie samych". I
gdzie indziej: Nie wolno nam nigdy zapomnie, e sprawy, za ktre sdzimy tych
oskaronych dzisiaj, to sprawy, za ktre historia osdzi nas jutro. Podanie tym
oskaronym zatrutego kielicha jest tym samym, co zanurzenie wasnych ust w tym
kielichu".
Dla przywdcw politycznych groba zastosowania tych zasad - lub w ogle
przestrzeganie prawa - jest rzeczywicie powana. Lub raczej byaby powana w
sytuacji, gdyby ktokolwiek odway si przeciwstawi jedynemu bezwzgldnemu
supermocarstwu, ktrego przywdcy maj zamiar uksztatowa wiat zgodnie z
wasnym, narzucanym punktem widzenia" - jak opisa Waszyngton w tegorocznym
majowym wydaniu czoowego pisma izraelskiego Haaretz" Reuven Pedatzur,
korespondent wojenny i polityczny.
Zapamitajmy kilka prostych prawd. Pierwsza mwi, e dziaania s oceniane
na podstawie skali ich najbardziej prawdopodobnych konsekwencji. Druga jest
zasad uniwersalnoci: wobec samych siebie naley stosowa te same standardy, co
w stosunku do innych, jeeli nie bardziej surowe.
Poza tym, e s to truizmy, zasady te stanowi rwnie fundament teorii
wojny sprawiedliwej", a przynajmniej tej jej wersji, ktra jako jedyna zasuguje na
powane traktowanie. Ale niestety nie tej wersji, ktra jest prezentowana przez jej
prominentnych zwolennikw.

PRZYPISY

1. Odsyam do dokumentw, ktre opublikowaem w The New Generation Draws

the Line z 2000 roku, ktra to ksika jest ju uaktualniona (jak rwnie do moich
prac Hegemony or Suruwal i Failed States). Obecnie na najwyszych szczeblach
administracji uznaje si ju, e gwn przyczyn bombardowa nie byo cikie
pooenie Albaczykw z Kosowa" - co byo oczywiste od razu i wynikao z
niezbitych dowodw - ale sprzeciw Jugosawii wobec szerszych reform
politycznych i gospodarczych", mwic szyfrem neoliberalnych programw
Waszyngtonu (John Norris, Collision Course, 2005).
Wstp do ksiki Collision Course zosta napisany przez przeoonego Norrisa,
Stroba Talbotta, zastpc sekretarza stanu za czasw Clintona, ktry by
odpowiedzialny za planowanie zwizane z wojn w Jugosawii. Talbott pisze, e
dziki Johnowi Norrisowi", ci, ktrzy interesuj si wojn w Kosowie bd
wiedzie [... ] jak sprawy si miay i co czulimy wtedy my, ktrzy bylimy w te
sprawy wczeni" na samej grze.
W kwestii Afganistanu odsyam do tekstu 11 wrzenia i epoka terroru".
Odsyam do Hegemony or Survival, gdzie mona znale ocen wkadu
filozof i moralisty Jean Bethke Elshtain (szczeglnie rozdzia 8).
 Rozbrajanie nuklearnych
arsenaw Iranu

15 CZERWCA 2006 ROKU

Najpilniejszym obecnie dziaaniem jest powstrzymanie procesu rozprzestrzeniania

broni nuklearnej i rozpoczcie jej niszczenia.
Jeeli nie uda si tego uczyni, to prawdopodobne konsekwencje mog by
bardzo grone, cznie z zagad naszego gatunku. Niezalenie od tego, jak bardzo
przeraajcy byby to kryzys, istniej rodki jego rozadowania.
Wydaje si, e w pierwszej kolejnoci dojdzie do zatrzymania programw
nuklearnych w Iranie. Przed 1979 rokiem, kiedy krajem tym rzdzi szach,
Waszyngton mocno wspiera te programy.
Dzi twierdzi si, e Iran nie ma potrzeby prowadzenia prac nad energi
nuklearn, wobec tego musi prowadzi tajne prace nad rozwijaniem takiej broni".
Dla tak duego producenta ropy naftowej, jakim jest Iran, prace nad energi
nuklearn to marnotrawienie zasobw" - napisa Henry Kissinger na amach
Washington Post" w 2005 roku.
Jednake trzydzieci lat temu, kiedy by sekretarzem stanu w administracji
prezydenta Geralda R. Forda, Kissinger uwaa, e wdroenie energii nuklearnej
pozwoli Iranowi zarwno zaspokoi potrzeby rozwijajcej si gospodarki, jak i
uwolni rezerwy ropy naftowej, ktr mona bdzie wyeksportowa lub przetworzy
na paliwa".
W 2005 roku Dafna Linzer z Washington Post" zapytaa Kissingera o t nag
zmian punktu widzenia. Kissinger odpowiedzia ze swoj zwyk ujmujc
szczeroci: Iran by naszym sojusznikiem", dlatego mia prawdziw potrzeb
rozwijania energii nuklearnej.
W 1976 roku administracja Forda popara plany Iranu budowy wielkiego
przemysu produkujcego energi atomow, ale jednoczenie rwnie ciko
pracowaa nad doprowadzeniem do wielomiliardowej transakcji, ktra daaby
Teheranowi kontrol nad ogromnymi ilociami plutonu i wzbogaconego uranu,
otwierajc mu tym samym drog do bomby nuklearnej" - napisaa Lizner.
Najwiksi stratedzy w administracji Busha juniora, ktrzy obecnie potpiaj te
programy, byli wtedy najwaniejszymi ludmi odpowiadajcymi za bezpieczestwo
narodowe: Dick Cheney, Donald Rumsfeld i Paul Wolfowitz.
Iraczycy nie tak chtnie jak Zachd wyrzucaj histori do mietnika, w tym
ten jej rozdzia. Wiedz rwnie, e Stany Zjednoczone i ich sprzymierzecy przez
ponad pidziesit lat drczyli Iraczykw, odkd ame- rykasko-brytyjski
przewrt wojskowy usun rzd i zainstalowa szacha, ktry rzdzi elazn rk,
gwacc okrutnie prawa czowieka, o czym media milczay, dopki nie zosta
usunity przez oglnonarodowe powstanie
-wwczas media wyraay swoje oburzenie w zwizku z amaniem praw czowieka,
do czego dochodzio po obaleniu tyrana wspieranego przez Stany Zjednoczone 1.
Pniej administracja Reagana wspara napa Saddama Husajna na Iran,
udzielajc pomocy militarnej i innej, umoliwiajc mu w ten sposb dokonanie
mordu na setkach tysicy Iraczykw (oraz na irackich Kurdach). Nastpnie
nastaa epoka ostrych sankcji naoonych przez administracj Clintona, a po niej
groby Busha, ktry straszy atakiem na Iran
-co samo w sobie jest powanym naruszeniem Karty Organizacji Narodw
Zjednoczonych.
W maju 2006 roku administracja Busha warunkowo zgodzia si wczy do
rozmw z Iranem, ktre prowadz pastwa europejskie, ale nie wycofaa swoich
grb ataku na Iran, sprawiajc, e jakakolwiek oferta negocjacji,
przeprowadzanych z pistoletem przy gowie, nie miaa znaczenia. Najnowsza
historia podaje kolejne powody do sceptycyzmu, jeli chodzi o intencje
Waszyngtonu.
W maju 2003 roku Flynt Leverett, wwczas wyszy urzdnik Rady
Bezpieczestwa Narodowego w administracji Busha, poda, e reformatorski rzd
Mohammada Chatamiego zaproponowa agend procesu dyplomatycznego,
ktrego celem jest cakowite rozwizanie wszelkich sporw midzy Stanami
Zjednoczonymi i Iranem". Rozmowy miay dotyczy
broni masowego raenia, wypracowania rozwizania konfliktu izraelsko-
palestyskiego, kwestii przyszoci organizacji Hezbollah w Libanie oraz
wsppracy z agencj bezpieczestwa nuklearnego ONZ" - donosi Financial
Times" w maju 2006 roku. Administracja Busha odmwia udziau w tym procesie i
zgania szwajcarskiego dyplomat, ktry przekaza t ofert 2.

Rok pniej Unia Europejska porozumiaa si z Iranem: Iran mia zawiesi

program wzbogacania uranu, w zamian za to Unia Europejska miaa udzieli
Iranowi gwarancji, e nie zostanie zaatakowany przez Stany Zjednoczone i Izrael.
Najwyraniej pod naciskiem Waszyngtonu Unia Europejska wycofaa si z tego
porozumienia, a Iran wznowi program wzbogacania uranu 3.
Zarwno w wypadku oferty skadanej w 2003 roku, jak i innych, jest tylko
jeden sposb, aby si przekona, czy inicjatywy Iranu s powane - przystpi do
ich realizacji. Na podstawie dotychczasowych zachowa mona jedynie wycign
wniosek, e Stany Zjednoczone i ich sojusznicy obawiaj si, e te inicjatywy mog
by powane.
Iraski program nuklearny - z tego co wiadomo - jest zgodny z artykuem
czwartym traktatu o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej, ktry daje krajom
niemajcym broni jdrowej prawo do produkcji paliwa nuklearnego do celw
energetycznych. Administracja Busha twierdzi, e zapisy artykuu czwartego naley
zaostrzy. Moim zdaniem ma to sens.
Kiedy traktat o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej wszed w ycie w 1970
roku, istniaa istotna luka midzy produkcj paliwa nuklearnego do celw
energetycznych i do wytwarzania broni jdrowej. Ale dziki postpowi
technologicznemu ta luka si zmniejszya. Niemniej jednak wszystkie zmiany
zapisw artykuu czwartego musiaby zapewni otwarty dostpu do materiaw
jdrowych nieprzeznaczonych do uytku militarnego, zgodnie z pierwotnymi
ustaleniami traktatu, poczynionymi midzy pastwami majcymi materiay
nuklearne i tymi, ktre nimi nie dysponuj.
W 2003 roku sensowna propozycja w tym kierunku zostaa zoona przez
Mohameda ElBaradei, szefa Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej.
Zakadaa ona, e produkcja i przetwarzanie materiaw jdrowych, moliwych do
zastosowania w broni nuklearnej, powinna by objta midzynarodow kontrol, z
zapewnieniem, e uprawnione pastwa bd mogy utrzymywa dostawy".
Wedug propozycji Mohameda ElBa- radei, mia to by pierwszy krok w kierunku
penego wdroenia rezolucji ONZ z 1993 roku, wzywajcej do podpisania traktatu o
zakazie produkcji materiaw rozszczepialnych (Fissile Materia Cutoff Treaty,
FISSBAN). Dopki nie wprowadzi si w ycie podobnych do zaproponowanych
rozwiza, dugookresowe perspektywy na przetrwanie rasy ludzkiej nie s
wietlane.
Do dzi propozycja Mohameda ElBaradei zostaa zaakceptowana tylko przez
jedno pastwo, wedug mojej wiedzy - Iran, co w lutym 2006 roku zadeklarowa Ali
Larijani, gwny negocjator iraski do spraw energii nuklearnej 4.
I znowu jedynym sposobem na upewnienie si, czy stanowisko Iranu jest
powane, jest przyjcie propozycji. A przynajmniej mwienie o niej, tak aby
wywiera nacisk na Waszyngton, eby sam sprawdzi, czy jest ona powana.
Administracja Busha nie zgadza si na FISSBAN - i jest w tym osamotniona,
nie pierwszy zreszt raz. W listopadzie oenzetowski Komitet do spraw Rozbrojenia
glosowa za przyjciem FISSBAN. Przyjto go stosunkiem gosw 147 do l (Stany
Zjednoczone), przy dwch gosach wstrzymujcych si: Izraela i Wielkiej Brytanii.
W czasie debaty ambasador Wielkiej Brytanii owiadczy, e jego kraj popiera
traktat, ale nie mg za nim gosowa, bo zaproponowana wersja podzielia
spoeczno midzynarodow" (147 do 1). Priorytety rzdu Blaira prezentuj si
jasno i wyranie.
W 2005 roku w sprawie traktatu gosowao cae Zgromadzenie Oglne
Organizacji Narodw Zjednoczonych. Gosowanie zakoczyo si wynikiem 179 do
2, przy czym Izrael i Wielka Brytania ponownie wstrzymay si od gosu. Dwa gosy
przeciwko naleay do Stanw Zjednoczonych i Republiki Palau.
Istniej sposoby na zagodzenie i prawdopodobnie zakoczenie tego kryzysu.
Po pierwsze, Stany Zjednoczone i Izrael musz odwoa groby ataku, ktre
zachcaj Iran do rozwijania broni nuklearnej jako rodka odstraszajcego (prace
te, jeli kto chciaby wiedzie, s powanym naruszeniem Karty Organizacji
Narodw Zjednoczonych).
Po drugie, Stany Zjednoczone musiayby doczy do reszty wiata i przyj
FISSBAN, jak rwnie propozycj ElBaradei lub inn podobn.
Po trzecie, naleaoby przestrzega artykuu czwartego traktatu o
nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej, ktry zobowizuje pastwa majce
tak bro do dziaania w dobrej wierze" w celu jej wyeliminowania, co jest
prawnym obowizkiem tych pastw, jak stwierdzi Midzynarodowy Trybuna
Sprawiedliwoci. adne z pastw dysponujcych broni nuklearn nie wypenia w
caoci zapisw artykuu czwartego, ale Stany Zjednoczone wiod prym w jego
naruszaniu.

Nawet drobne dziaania w tym kierunku zagodziyby nadchodzcy kryzys

iraski. Przede wszystkim wane jest, aby wzi pod uwag sowa Mohameda
ElBaradei: Ta sytuacja nie znajdzie rozwizania w dziaaniach militarnych. Jest to
niewyobraalne. Jedyne trwae rozwizanie moe by osignite przez negocjacje".
I jest to w naszym zasigu5.

PRZYPISY

1. Odsyam do ksiki The U.S. Press and Iran Williama A. Dormana i Mansoura
Farhanga z 1987 roku. Wicej oglnych informacji na ten temat znajduje si w
zaczniku V.3 pracy Necessary Illusions.
2. Wicej najwieszych szczegw mona znale w artykule Glenna Kesslera
2003 Memo Says Iranian Leaders Backed Talks w Washington Post" z 14
lutego 2007 roku. Peny tekst iraskiej propozycji znajduje si na stronach
internetowych Washington Post".
3. W tej kwestii odsyam do tekstu Selig Harrison It is time toput security issues
on the table with Iran w Financial Times" z 18 stycznia 2006 roku.
4. Wicej w wywiadzie Larijani udzielonego radiu francuskiemu 16 lutego 2006
roku. Notatka prasowa rzdu Iranu z 17 lutego 2006 roku. Polecam rwnie
 tekst Garetha Smytha i innych Iran raises hopes ofnuclear settlement w
Financial Timesie" z 12 lutego 2007 roku.
5. Pierwsze due badanie opinii publicznej w tej sprawie z lutego 2007 roku
(przeprowadzone w ramach Programu na temat pogldw na polityk
midzynarodow") ujawnio pogld, e gdyby Stany Zjednoczone i Iran byy
pastwami o dobrze funkcjonujcej demokracji, w ktrej gos opinii
publicznej ma wpyw na polityk, nierozwizane problemy mona by
prawdopodobnie znacznie atwiej rozwiza. Iraczycy i Amerykanie w
wikszoci zgadzaj si w niemal wszystkich kwestiach zwizanych z
rozprzestrzenianiem broni nuklearnej", jak wynika z badania, szczeglnie w
kwestii prawa Iranu do nuklearnej energii, ale nie nuklearnej broni, w kwestii
eliminacji wszelkiej broni nuklearnej i ustanowienia strefy wolnej od broni
nuklearnej na Bliskim Wschodzie, do ktrej naleayby zarwno pastwa
islamskie, jak i Izrael". Waszyngton stanowczo odrzuca te pogldy, przy
silnym wsparciu obu partii politycznych. Jest to jeszcze jeden przykad
rozdwiku midzy publiczn opini i publiczn polityk. Wicej na ten temat
w mojej ksice Failed States oraz w pracy Benjamina Page'a (i Marshalla
Boutona) The Foreign Policy Disconnect z 2006 roku.
Spogldanie na Liban przez luk bombowy

24 SIERPNIA 2006 ROKU

W Libanie trwa kruchy rozejm, kolejny w ostatnich dziesicioleciach z caej serii

rozejmw midzy Izraelem i jego przeciwnikami, bdcy czci cyklu, w ktrym po
rozejmie pojawi si walki, rzezie i ludzkie cierpienie.
Nazwijmy ten obecny kryzys po imieniu: amerykasko-izraelska inwazja na
Liban pod cynicznym pozorem legalnoci. W jej tle, jak w przeszoci, ley konflikt
izraelsko-palestyski.
Nie pierwszy raz Izrael zaatakowa Liban pod pozorem wyeliminowania
rzekomego zagroenia. W adnym wypadku nie byo uzasadnionej przyczyny ataku.
Rwnie podczas najwikszej izraelskiej inwazji na Liban w 1982 roku, wspieranej
przez Stany Zjednoczone. W Ameryce atak ten przedstawiano jako odpowied na
palestyski terror, na przykad atak rakietowy na Galile. Jest to zwyky wymys.
Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP) stosowaa si cile do zainicjowanego
przez Stany Zjednoczone zawieszenia broni, mimo powtarzajcych si (i czsto
koczcych si mordem niewinnych ludzi) atakw Izraela na Liban, ktre byy
prb sprowokowania dziaa mogcych stanowi pretekst do planowanej inwazji.
Z drugiej strony tylko dwukrotnie nastpia saba reakcja, ktr z trudem mona
byo uzna choby za ostrzeenie. Izrael zaatakowa pod nieprawdziwym
pretekstem w czerwcu 1982 roku, korzystajc z poparcia administracji Reagana. W
samym Izraelu, w najwyszych krgach militarnego i politycznego wywiadu,
inwazja, w wyniku ktrej zgino od 15 do 20 tysicy osb i ktra obrcia w gruzy
wiksz cz kraju, bya opisywana jako wojna o Zachodni Brzeg. Podjto j po to,
aby OWP zaprzestaa irytujcych wezwa do dyplomatycznego rozwizania
konfliktu.
Mimo wielu rnych okolicznoci w lipcu 2006 roku nastpia kolejna inwazja
na Liban. Tym razem pretekstem byo porwanie przez Hezbollah dwch izraelskich
onierzy podczas przygranicznego ataku. Zachd najbardziej krytykowa t
amerykasko-izraelsk inwazj, ktra znowu powodowaa niszczenie kraju i mier
cywili, za to, e jest nieproporcjonalna". Ale taka reakcja to czysty cynizm. Izrael
przez dziesiciolecia porywa i mordowa cywili w Libanie lub na penym morzu, na
wodach libaskich lub palestyskich, przetrzymywa ich w Izraelu przez dugi
okres, czasami jako zakadnikw, czasami w tajnych miejscach tortur, takichjak
Obz 1391, czyli wizienie izraelskich si obronnych 1.
Nie byo nigdy wezwa do inwazji na Izrael. Ani na Stany Zjednoczone, ktre
przecie udzielaj pomocy niezbdnej do takich akcji.
Podobny pretekst by przedstawiany, kiedy Izrael zaostrzy ataki na Gaz po
pojmaniu kaprala Gilada Shalita, co nastpio 25 czerwca 2006 roku. Stany
Zjednoczone i ich sojusznicy wyraali szok zwizany z t przeraajc zbrodni i -
jak zwykle zastrzegajc, e by moe reakcja na ni wydaje si nieproporcjonalna -
udzielili wsparcia brutalnej akcji odwetowej przeprowadzonej przez Izrael (takiej,
jak zniszczenie elektrowni, przez co pozbawiono ludno prdu, wody i kanalizacji,
jak nocne ataki bombami dwikowymi przeraajcymi dzieci, jak morderstwa na
cywilach i wiele innych dziaa, ktre powoduj, e pastwo izraelskie przestao
si czymkolwiek rni od organizacji terrorystycznej", ktra czyni ze swoich ofiar
uschnity, zniszczony ogrd, okryty smutkiem i cierpieniem" 2).
Oszustwo lece u podstaw tej reakcji byo bardziej widoczne ni zazwyczaj.
Dzie wczeniej, 24 czerwca 2006 roku, Izrael porwa dwch cywili w Gazie, braci
Muammar, co byo znacznie wiksz zbrodni ni porwanie onierza, i uprowadzi
ich w gb kraju, gwacc w ten sposb postanowienia konwencji genewskiej. Bracia
przepadli gdzie wewntrz izraelskiego systemu wiziennictwa, gdzie blisko tysic
osb jest przetrzymywanych bez jakichkolwiek zarzutw. Zachd nie protestowa
przeciwko porwaniu z 24 czerwca, tak naprawd prawie tego porwania nie
zauway.
Co mogoby przerwa to bdne koo? Podstawowe zarysy rozwizania tego
izraelsko-palestyskiego konfliktu s znane i zgodnie popierane przez spoeczno
midzynarodow ju od ponad trzydziestu lat - porozumienie o uznawanej przez
wszystkich granicy, z moliwymi niewielkimi i wzajemnymi korektami.
Pastwa arabskie formalnie zaakceptoway to rozwizanie w 2002 roku,
podobnie jak znacznie wczeniej uczynili to Palestyczycy. Przywdca Hezbollahu,
Sayyed Hasan Nasrallah, wyranie owiadczy, e cho rozwizanie takie nie jest dla
Hezbollahu najlepsze, to organizacja nie bdzie wystpowa przeciw niemu.
Najwyszy przywdca" Iranu, ayatollah Chamenei, niedawno ponownie
owiadczy, e Iran rwnie popiera ten plan. Hamas wyda wyrane owiadczenie,
e jest gotw negocjowa porozumienie zakadajce takie warunki.

Stany Zjednoczone i Izrael wci jednak blokuj to polityczne rozwizanie

konfliktu, podobnie jak czyniy przez ostatnie trzydzieci lat, z maymi przerwami.
Odmowa moe by lepszym rozwizaniem w ich krajach, ale ofiary nie maj tego
luksusu.
Ta amerykasko-izraelska odmowa objawia si nie tylko w sowach, ale co
waniejsze, w czynach. Z poparciem Stanw Zjednoczonych Izrael systematycznie
kontynuuje swj program anektowania i rozdzielania coraz mniejszych terytoriw
palestyskich oraz aresztowa dziaaczy palestyskich w dolinie Jordanu. Program
scalania", ktry ku zdumieniu wszystkich, w Stanach Zjednoczonych jest nazywany
odwanym wycofywaniem si".
W rezultacie Palestyczycy stoj przed wizj zniszczenia swojego narodu.
Najwiksze wsparcie otrzymuj Palestyczycy od Hezbollahu, organizacji, ktra
powstaa w odpowiedzi na izraelsk inwazj z 1982 roku. He- zbollah zdoby
uznanie dziki wysikom zwieczonym zmuszeniem Izraela do wycofania si z
Libanu w 2000 roku. Podobnie jak inne ruchy islamskie, Hezbollah zdoby
poparcie ludnoci, udzielajc pomocy biednym.
Dla strategw ze Stanw Zjednoczonych i Izraela oznacza to, e He- zbollah
musi zosta bardzo osabiony lub zniszczony, podobnie jak trzeba byo w 1982 roku
przepdzi z Libanu Organizacj Wyzwolenia Palestyny. Ale Hezbollah jest tak
gboko zatopiony w spoeczestwie libaskim, e nie mona go zniszczy, nie
niszczc przy okazji wikszoci Libanu, dlatego atak na ludno i infrastruktur jest
prowadzony na du skal.
Jak mona si byo spodziewa, izraelska agresja powoduje wzrost poparcia
dla Hezbollahu, nie tylko w wiecie arabskim, ale i w samym Libanie.
Badania opinii publicznej przeprowadzone w lipcu 2006 roku ujawniy, e 87
procent Libaczykw popiera opr Hezbollahu wobec inwazji, w tym 80 procent
chrzecijan i druzw. Nawet kardyna Mar Nasrallah
Boutros Sfeir, patriarcha Kocioa maronickiego, duchowy przywdca
prozachodnich dzielnic Libanu, przyczy si do przywdcw religijnych sunnitw
i szyitw i razem z nimi wyda owiadczenie potpiajce agresj" i popierajce
opr, gwnie opr Hezbollahu". Badania wykazay rwnie, e 90 procent
Libaczykw uwaa Stany Zjednoczone za wspwinne izraelskich zbrodni
wojennych na ludnoci libaskiej".
Amal Saad-Ghorayeb, czoowy libaski uczony zajmujcy si Hezbol- lahem,
zauwaa, e wyniki badania s tym bardziej znaczce, jeli porwna si je z
wynikami podobnych bada przeprowadzonych pi miesicy temu [w styczniu
2006 roku], kiedy jedynie 58% Libaczykw uwaao, e Hezbollah mia prawo
pozosta organizacj zbrojn i kontynuowa swoj dziaalno opozycyjn".
Dynamika ta jest znana. Rami G. Khouri, wydawca libaskiej edycji Daily
Star", pisze, e Libaczycy i Palestyczycy odpowiedzieli na powtarzajce si coraz
czciej okrutne ataki Izraela na ludno cywiln, tworzc organizacje, ktre maj
ich broni i pomaga im".
Tego typu spoeczne siy stan si jedynie silniejsze i bardziej ekstremalne,
jeeli Stany Zjednoczone i Izrael dalej bd niszczy nadzieje Palestyczykw na
wasne pastwo i nadal bd niszczy Liban.
W obliczu dzisiejszego kryzysu nawet krl Abdullah z Arabii Saudyjskiej,
ktra jest dla Waszyngtonu najstarszym (i najwaniejszym) sojusznikiem w
regionie, by zmuszony powiedzie: Jeeli pokj zostanie odrzucony z powodu
arogancji Izraela, to pozostanie jedynie wojna, i nikt nie jest w stanie przewidzie,
jakim echem ta wojna odbije si w regionie, ale nastpstwem mog by wojny i
konflikty, ktre nie oszczdz nikogo, rwnie tej strony, ktra ma militarn
przewag i prbuje igra z ogniem".
Nie jest tajemnic, e Izrael pomaga w zniszczeniu wieckiego arabskiego
nacjonalizmu oraz w powstaniu Hezbollahu i Hamasu, podobnie jak amerykaska
przemoc doprowadzia do wzrostu islamskiego fundamentalizmu i terroru dihadu.
Ostatnie posunicia zapewne stworz nowe pokolenia gniewnych i pragncych
zemsty wojownikw dihadu, podobnie jak uczynia to inwazja na Irak.
Izraelski pisarz Uri Avnery zauway, e izraelski szef sztabu Dan Halutz, byy
dowdca si lotniczych, spoglda na wiat przez celownik bombowy". Tak samo
postpuj Rumsfeld, Cheney i Rice oraz inni gwni stratedzy w administracji
Busha. Jak uczy nas historia, takie spogldanie na wiat nie jest czym wyjtkowym
wrd osb, ktre dysponuj wikszoci rodkw przemocy.
Saad-Ghorayeb opisuje obecn przemoc w kategoriach apokalipsy",
ostrzegajc, e pieko zostanie uwolnione", jeeli w rezultacie kampanii
amerykasko-izraelskiej powstanie sytuacja, w ktrej spoeczno szyicka bdzie
kipie oburzeniem wobec Izraela, Stanw Zjednoczonych i wasnego rzdu, ktry
jest postrzegany jak zdrajca".
Najwaniejsza kwestia - a wic konflikt izraelsko-palestyski - moe by
zaagodzona dyplomatycznie, jeli Stany Zjednoczone i Izrael przestan takie
rozwizanie odrzuca. Inne nierozstrzygnite problemy w regionie rwnie atwo
daoby si rozwiza przez negocjacje i dyplomacj. Nie moe by gwarancji, e
takie dziaania zakocz si sukcesem, mona by jednak pewnym, e dalsze
spogldanie na wiat przez celownik bombowy przyniesie tylko wicej biedy i
cierpie, by moe nawet apokaliptycznych".

PRZYPISY

1. Na temat tego wizienia wicej mona przeczyta w: Aviv Lavie, Inside Israel's secret
prison, Haaretz" z 22 sierpnia 2003 roku; Jonathan Cook, Facility 1391: Israel's
Guantanamo, Le Monde diplomatiue" z listopada 2003 roku; Chris McGreal,
Facility 1391: Israels secret prison, Guardian" [wydanie brytyjskie] z 14 listopada
2003 roku.
2. Gideon Levy w Haaretz" z 2 lipca i 18 sierpnia 2006 roku. Zobacz raport BTselem Act
of Vengeance: Israels Bombing ofthe Gaza Power Plant and its Effects z wrzenia
2006 roku. To oczywicie jedynie najbardziej ewidentny przykad.
 Ameryka aciska ogasza
niepodlego

6 WRZENIA 2006 ROKU

Pi wiekw po podboju dokonanym przez Europejczykw Ameryka Poudniowa

ponownie staje si niepodlega. Od Wenezueli po Argentyn wiksza cz regionu
zaczyna odrzuca spucizn obcej dominacji minionych czasw oraz okrutne i
wyniszczajce podziay spoeczne, ktre powstay w jej wyniku.
Mechanizmy imperialistycznej kontroli - przemoc i wojna gospodarcza, ktre
nie s w Ameryce aciskiej odleg przeszoci - przestaj by skuteczne, co jest
znakiem, e kraje kontynentu zaczynaj dy do niezalenoci. Waszyngton jest
obecnie zmuszony tolerowa rzdy, ktre w przeszoci powodowaby amerykask
interwencj lub dziaania odwetowe.
Przez cay kontynent przechodzi fala ruchw spoecznych, ktre buduj
podstawy penej demokracji. Rdzenne spoecznoci, jak gdyby odkrywszy na nowo
swoje przedkolumbijskie dziedzictwo, staj si coraz aktywniejsze i wpywowe,
szczeglnie w Ekwadorze i Boliwii.
Taki rozwj wydarze jest czci szerszego zjawiska, jakie od kilku lat
obserwuj w Ameryce aciskiej specjalici i instytucje badajce opini spoeczn:
w miar jak wybrane rzdy staway si formalnie bardziej demokratyczne,
obywatele zaczynali wyraa rosnce rozczarowanie sposobem funkcjonowania
takiej demokracji oraz brak wiary w instytucje demokratyczne. Chcieli stworzenia
takiego systemu demokracji, w ktrym gos miaoby spoeczestwo, a nie elity i obca
dominacja.
Przekonujco wyjani ten spadek wiary w istniejce instytucje argentyski
politolog Atilio Born, ktry zaobserwowa, e nowa fala demokraty-
zacji w Ameryce aciskiej zbiega si z narzucanymi z zewntrz reformami"
gospodarczymi, jakie uderzay w ustrj: neoliberalny waszyngtoski konsensus",
ktrego kady element jest podwaeniem demokracji i ktry doprowadzi do
gospodarczej katastrofy na tym kontynencie, podobnie jak w innych regionach
wiata, gdzie by zastosowany.

Koncepcje demokracji i rozwoju s ze sob w wielu aspektach blisko

powizane. Jednym z takich aspektw jest ich wsplny wrg: utrata suwerennoci.
W wiecie pastw narodowych jest oczywiste z definicji, e utrata suwerennoci
powoduje zanikanie demokracji oraz brak moliwoci prowadzenia polityki
spoecznej i gospodarczej. To z kolei ogranicza rozwj, co wynika z historii
gospodarczej w cigu wiekw.
Historia ujawnia rwnie, e utrata suwerennoci prowadzi do narzuconego
liberalizmu, oczywicie w interesie tych, ktrzy maj wadz i mog narzuci swj
porzdek spoeczny i gospodarczy. Ostatnio taki narzucony porzdek jest nazywany
neoliberalizmem". Nie jest to najlepsze okrelenie, gdy porzdek ten nie jest ani
nowy, ani liberalny, przynajmniej nie w rozumieniu klasycznych liberaw.
W Stanach Zjednoczonych spoeczestwo rwnie traci wiar w instytucje i
ma ku temu dobre powody. Powsta ogromny rozdwik midzy opini publiczn i
polityk, o ktrym rzadko si mwi, chocia ludzie zdaj sobie spraw z tego, e ich
gos jest ignorowany.
Wiele nauki mona wynie z porwnania ostatnich wyborw prezydenckich
w najbogatszym kraju wiata i najbiedniejszym kraju Ameryki aciskiej - Boliwii.
W listopadzie 2004 roku wyborcy w Stanach Zjednoczonych mieli moliwo
wyboru midzy dwoma kandydatami, ktrzy pochodzili z bogatej i
uprzywilejowanej elity. Ich programy byy podobne, zgodne z potrzebami ich
wyborcw: gosiy bogactwo i przywileje. Badania opinii publicznej ujawniy, e w
ogromnej wikszoci najwaniejszych kwestii obie partie s wychylone
zdecydowanie na prawo od oczekiwa spoeczestwa, a ju szczeglnie daleko od
pogldw spoeczestwa znajduje si administracja Busha. Czciowo z tego
powodu pewne kwestie nie s podejmowane w kampanii wyborczej i niewielu
wyborcw znao opinie kandydatw w tych sprawach. Kandydaci s pakowani i
sprzedawani jak pasta do zbw, samochody lub rodki upikszajce - i przez te
wanie sektory gospodarki oddane uudzie i oszustwu.
 Dla odmiany spjrzmy na Boliwi i wybr Evo Moralesa w grudniu 2005 roku.
Wyborcy znali problemy, bardzo realne i wane, takie jak kontrola pastwa nad
wydobyciem gazu naturalnego i innych surowcw naturalnych, co cieszy si w tym
kraju miadcym poparciem spoecznym. Prawa rdzennej ludnoci, prawa kobiet,
prawo do ziemi i do wody s przedmiotem polityki, podobnie jak inne niezwykle
istotne kwestie, o ktre nieustannie walczyy organizacje spoeczne. Spoeczestwo
wybrao kandydata rwnego sobie statusem, a nie reprezentanta wskich grup
uprzywilejowanych. To by rzeczywisty udzia, a nie jedynie wrzucenie kartki do
urny raz na kilka lat.
To porwnanie, nie jedyne z reszt, rodzi pytanie o to, gdzie s potrzebne
programy lansujce demokracj".
Patrzc na rozwj wypadkw, mona si spodziewa, e Ameryka aciska
sama sobie poradzi ze swoimi najwikszymi problemami. Region ten jest znany z
chciwoci swoich klas bogaczy i z ich zupenego braku poczucia odpowiedzialnoci
spoecznej.
Porwnanie rozwoju gospodarczego Ameryki aciskiej i wschodniej
Azjijestwtym aspekcie bardzo odkrywcze. Nierwnoci spoeczne w Ameryce
aciskiej s jednymi z najwikszych na wiecie, w Azji Wschodniej s one jednymi
z najmniejszych. To samo dotyczy edukacji, opieki zdrowotnej i oglnie dobrobytu
spoeczestwa. Import do Ameryki aciskiej zaspokaja gwnie konsumpcjonizm
najbogatszych, w Azji Wschodniej import to przede wszystkim inwestycje
zwikszajce produkcj. Odpyw kapitau z Ameryki aciskiej osign poziom jej
zaduenia, sugerujc sposb pozbycia si tego ogromnego ciaru. W Azji
Wschodniej przepywy kapitaowe s objte cis kontrol.
Gospodarki Ameryki aciskiej pozostaj rwnie bardziej otwarte na
inwestycje zagraniczne ni gospodarki wschodniej Azji. Zgodnie z danymi
Konferencji Narodw Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) od lat
pidziesitych XX wieku zagraniczne koncerny midzynarodowe maj znacznie
wikszy udzia w produkcji przemysowej Ameryki aciskiej ni w sukcesie
gospodarczym Azji Wschodniej. Bank wiatowy donosi, e zagraniczne inwestycje i
prywatyzacja zastpiy inne przepywy kapitaowe w Ameryce aciskiej, przez co
zagraniczne koncerny kontroloway gospodark i transferoway zyski za granic,
zupenie inaczej ni w Azji Wschodniej.
Tymczasem programy socjalne i gospodarcze wdraane w Ameryce aciskiej
zmieniaj rzeczywisto, ktra pochodzi a z czasw hiszpaskich podbojw, nadal
bowiem elity i gospodarki tego kontynentu s powizane z obcymi mocarstwami, a
nie ze sob nawzajem.

Nie dziwi wic, e zmiany te s bardzo le widziane w Waszyngtonie - z

oczywistych powodw, Stany Zjednoczone oczekuj bowiem, e bd mogy polega
na Ameryce aciskiej j ako bezpiecznym rdle surowcw, rynku sprzeday i
miejscu do inwestowania. I jak od dawna podkrelaj stratedzy, jeli ten kontynent
wymknie si spod kontroli Waszyngtonu, to czy Stany Zjednoczone mog mie
nadziej, e zdoaj powstrzyma nieposuszestwo gdziekolwiek indziej?
 Alternatywy dla Ameryk

29 GRUDNIA 2006 ROKU

W tym miesicu narodziny i mier stay si sygnaem zmian w Ameryce

Poudniowej, a tak naprawd rwnie na wiecie.
Byy chilijski dyktator Augusto Pinochet zmar, a przywdcy Ameryki
Poudniowej zamknli dwudniowy szczyt w Cochabamba w Boliwii, ktremu
przewodniczy boliwijski prezydent Evo Morales. Uczestnicy i temat przewodni
szczytu stanowiy antytez dla Pinocheta i jego ery neonazistowskich pastw
bezpieczestwa narodowego (wspieranych i czasem instalowanych przez kraj o
najwikszych wpywach na pkuli), a take plagi terroru, tortur i barbarzystwa,
ktre rozeszo si z Argentyny na Ameryk rodkow.
W deklaracji z Cochabamba prezydenci i przedstawiciele dwunastu pastw
uzgodnili, e bd pracowa nad utworzeniem kontynentalnej spoecznoci na wzr
Unii Europejskiej.
Deklaracja ta oznacza nowy etap w dziaaniach zmierzajcych do integracji
Ameryki Poudniowej piset lat po jej podboju przez Europejczykw. Kontynent -
od Wenezueli a po Argentyn - moe stanowi dla wiata przykad, w jaki sposb
budowa now przyszo dalek od spucizny imperializmu i terroru.
Stany Zjednoczone od dawna dominuj nad tym regionem, stosujc dwie
metody: przemoc i nacisk gospodarczy. Oglnie mwic, przypomina to dziaania
mafii. Ojciec chrzestny powanie traktuje kad prb oszukania go, nawet przez
maych sklepikarzy, z czego Ameryka aciska zdaje sobie doskonale spraw.
Wczeniejsze prby uzyskania niezalenoci byy tumione, czciowo z braku
wsppracy midzy pastwami kontynentu. Bez niej atwo ulec grobom.
Dla Stanw Zjednoczonych prawdziwym wrogiem zawsze by niezaleny
nacjonalizm, szczeglnie wtedy, kiedy powstawao niebezpieczestwo, e stanie si
on zaraliwym przykadem", cytujc okrelenie demokratycznego socjalizmu w
Chile, jakiego uy Henry Kissinger. Socjalizmu, ktry zosta wyleczony li wrzenia
1973 roku w opisany wczeniej sposb.
Wrd poudniowoamerykaskich liderw w Cochabamba bya obecna
prezydent Chile Michelle Bachelet. Podobnie jak Allende, jest ona socjalistk i
lekarzem. Jest te by wypdzon i winiark polityczn. Jej ojciec, genera,
zmar w wizieniu na skutek tortur.
W Cochabamba Morales i prezydent Wenezueli Hugo Chavez witowali nowy
wsplny projekt tych pastw dotyczcy eksploatacji gazu w Boliwii. Taka
wsppraca wzmacnia rol regionu jako jednego z gwnych graczy na wiatowym
rynku energetycznym. Wenezuela ju obecnie jest jedynym krajem Ameryki
aciskiej, ktry jest czonkiem OPEC, majc najwiksze, poza Bliskim Wschodem,
zoa ropy naftowej na wiecie. Cha- vez ma wizj stworzenia Petroamerica,
zintegrowanego systemu energetycznego na wzr tego, ktry Chiny prbuj
zainicjowa w Azji.
Nowy prezydent Ekwadoru, Rafael Correa, zaproponowa stworzenie systemu
transportowego ldowego i rzecznego z brazylijskiej puszczy amazoskiej do
wybrzea Pacyfiku w Ekwadorze, co byoby poudniowoamerykaskim
konkurentem dla kanau panamskiego. Inne tego typu inicjatywy to na przykad
Telesur (telewizja), ktry ma by prb zamania zachodniego monopolu w tej
dziedzinie. Brazylijski prezydent Luiz Lula da Silva wezwa innych przywdcw do
pokonania historycznych rnic i zjednoczenia kontynentu, bez wzgldu na to, jak
trudne bdzie to zadanie.
Integracja to warunek wstpny dla prawdziwej niepodlegoci. Kolonizacja -
prowadzona przez Hiszpani, Angli czy innych kraje Europy, a take przez Stany
Zjednoczone - nie tylko rozdzielia od siebie pastwa Ameryki Poudniowej, ale
rwnie ostro podzielia je wewntrznie, powstay bowiem nieliczne bogate elity i
ogromne rzesze yjce w biedzie.
Powizanie z kwestiami rasowymi jest do bliskie. Bogata elita bya biaa,
europejska, zachodnia, a bied cierpieli rdzenni mieszkacy, Indianie, czarni i rasy
mieszane. Te w wikszoci biae elity nie miay prawie w ogle relacji z wasnymi
krajami i spoeczestwami. Byy zorientowane na Zachd, a nie wasne
spoecznoci na Poudniu.
 Z powodu nowych trendw w Ameryce Poudniowej Stany Zjednoczone
zostay zmuszone do korekty swojej polityki. Rzdy, ktre obecnie ciesz si
poparciem Stanw Zjednoczonych - jak rzd Brazylii, na ktrego czele stoi Lula da
Silva - w przeszoci rwnie dobrze mogy by obalone, jak brazylijski rzd
prezydenta Joao Goularta, ktry zosta obalony przy wsparciu Stanw
Zjednoczonych w 1964 roku.

Najwiksz kontrol nad gospodark sprawowa w przeszoci

Midzynarodowy Fundusz Walutowy, ktry tak naprawd jest czci
amerykaskiego Departamentu Skarbu. Argentyna bya ulubionym dzieckiem
funduszu, do krachu w 2001 roku. Argentyna wysza z kryzysu, ale przez zamanie
zasad Midzynarodowego Funduszu Walutowego, odmawiajc spaty swoich
dugw i wykupujc to, co z nich pozostao (czciowo udao si to dziki pomocy
Wenezueli w nowej formie wsppracy).
Brazylia rwnie na swj sposb posza drog, ktra miaaj uwolni od
wpyww Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Boliwia bya posusznym
uczniem funduszu przez okoo dwadziecia pi lat i skoczyo si to dla niej
dochodem per capita niszym ni wtedy, kiedy jej wsppraca z t instytucj si
zaczynaa. Obecnie Boliwia rwnie pozbywa si wpyww Midzynarodowego
Funduszu Walutowego i te korzysta przy tym z pomocy Wenezueli.
W wypadku Ameryki Poudniowej Stany Zjednoczone musiay si dostosowa
do centrolewicowych rzdw i zaczy rozrnia tych dobrych" od tych zych".
Jednym z dobrych jest prezydent Brazylii Lula da Silva. Zymi s Chavez i Morales.
Utrzymujc tak polityk, Waszyngton musi rwnie akceptowa pewne fakty.
Na przykad to, e jedn z pierwszych rzeczy, jak zrobi Lula da Silva po
ponownym wyborze na prezydenta w padzierniku 2006 roku, by wyjazd do
Caracas i poparcie Chaveza wjego kampanii wyborczej. Lula da Silva podarowa
rwnie brazylijski projekt infrastrukturalny w Wenezueli, most nad rzek
Orinoko, i rozmawia o innych wsplnych projektach.
W grudniu 2006 roku sygnatariusze MERCOSUR,
poudniowoamerykaskiego porozumienia handlowego, kontynuowali rozmowy o
zjednoczeniu Ameryki Poudniowej na spotkaniu w Brazylii, na ktrym Lula da
Silva zainaugurowa obrady Parlamentu MERCOSUR - jeszcze jeden peen nadziei
krok w uwalnianiu si od demonw przeszoci.
Bariery dla podwjnej integracji - midzy krajami i wewntrz nich -
przeszkadzaj, ale podejmuje si w tym kierunku obiecujce dziaania, w czym
wielk rol odgrywaj masowe ruchy spoeczne, ktre s podstaw prawdziwej
demokracji i niezbdnych zmian spoecznych.
 Co jest stawk w Iraku?

30 STYCZNIA 2007 ROKU

Niektre bardzo istotne informacje dotyczce Iraku s na Zachodzie ignorowane

albo te nie rozmawia si o nich. Dopki nie zacznie si ich powanie traktowa,
propozycje amerykaskiej polityki w Iraku nie bd rozsdne ani moralnie, ani
strategicznie.
Jedn z takich kwestii zwizanych z cierpicym narodem irackim, ktra nie
zostaa prawie wcale zauwaona, a ktrej zignorowanie dobrze oddaje poziom
ignorancji, s wyniki badania opinii Irakijczykw w sprawie inwazji,
przeprowadzone w Bagdadzie, Anbarze i Najafie. Okoo 90 procent Irakijczykw
uwaa, e sytuacja w ich kraju bya lepsza przed inwazj dokonan pod wodz
Stanw Zjednoczonych ni teraz" - przedstawia wyniki badania z listopada 2006
roku, przeprowadzonego przez irackie Centrum Bada i Studiw Strategicznych,
organizacja United Press International. Niemal poowa respondentw opowiada
si za natychmiastowym wycofaniem obcych wojsk inwazyjnych" - donosi Daily
Star" w Bejrucie. Dwadziecia procent respondentw chciaoby, aby stopniowe
wycofywanie wojsk rozpoczo si niezwocznie. (Badanie przeprowadzone przez
amerykaski Departament Stanu, rwnie zignorowane, ujawnio, e dwie trzecie
mieszkacw Bagdadu chce natychmiastowego wycofania wojsk koalicyjnych.)
Oglnie jednak opinia publiczna - czy to w Iraku, czy w Stanach
Zjednoczonych, czy gdziekolwiek indziej - nie jest brana pod uwag przez
decydentw politycznych, chyba e moe zakci im osignicie zamierzonych
celw. Jest to jeszcze jedna oznaka tego, w jaki sposb stratedzy i ich poplecznicy
lekcewa demokracj, przy jednoczesnym akompaniamencie zalewajcej nas
wzniosej retoryki na temat mioci do demokracji i mesjaskiej misji, jak jest jej
lansowanie.
Badania amerykaskie ujawniaj, e wikszo jest przeciwna wojnie, ale
tworzc polityk, na t wikszo nie zwraca si uwagi i nie uwzgldnia si jej gosu
ani te nie bierze pod uwag krytyki wobec planw politycznych. Najnowsz opini
tego rodzaju by raport opublikowany przez Baker-Hamilton Iraq Study Group
(powoana przez amerykaski Kongres dziesicioosobowa grupa badawcza, zoona
z piciu republikanw i piciu demokratw, ktra ma doradza rzdowi Busha w
sprawach sytuacji w Iraku i znalezieniu politycznych rozwiza), szeroko
okrzyknity jako wartociowa krytyka polityki administracji George'a W. Busha,
dziki ktrej mona wprowadzi korekty, co natychmiast stao si przyczyn
wysania tego raportu w niebyt. Jedn wybitn cech tego raportu jest brak troski o
pragnienia Irakijczykw. Raport cytuje wyniki niektrych bada opinii
Irakijczykw, ale jedynie w stosunku do bezpieczestwa wojsk amerykaskich.
Raport gosi tez, e polityka powinna odzwierciedla interesy rzdu Stanw
Zjednoczonych, a nie interesy Irakijczykw (albo Amerykanw, rwnie
ignorowanych).
Twrcy raportu nie dociekaj, jakie s te interesy ani dlaczego Stany
Zjednoczone przeprowadziy inwazj albo dlaczego zagraaj suwerennemu i mniej
lub bardziej demokratycznemu Irakowi, chocia odpowiedzi nietrudno znale.
Prawdziwy powd inwazji jest oczywicie taki, e w Iraku s drugie co do wielkoci
na Ziemi zoa ropy naftowej, bardzo taniej w wydobyciu. Kwesti nie jest tutaj
dostp do tych zasobw, ale kontrola nad nimi (a dla korporacji kwesti s zyski).
Jak zauway w maju 2006 roku wiceprezydent Dick Cheney, kontrola nad
zasobami surowcw energetycznych, jest narzdziem zastraszania lub szantau"
(oczywicie jeli jest w rkach kogo innego).
W raporcie jest ukryta rekomendacja, aby pozwoli korporacjom (gwnie
amerykaskim i brytyjskim) na kontrolowanie irackich z surowcw
energetycznych. Raport ujmuje to bardziej delikatnie: Stany Zjednoczone powinny
wesprze irackich przywdcw w uznaniu krajowego przemysu wydobywczego
ropy naftowej za przedsiwzicie komercyjne, aby poprawi dziki temu
efektywno, przejrzysto i odpowiedzialno".
Cigy brak woli do dyskusji nad tak nieistotnymi kwestiami sprawia, e Study
Group nie jest w stanie stawi czoa rzeczywistoci amerykaskiej polityki w obliczu
omawianej wczeniej katastrofy, jak spowodowaa inwazja.
 Gwn kwesti, jak porusza raport Study Group, jest wycofanie wojsk
amerykaskich z Iraku, szczeglnie wyczenie ich z bezporedniej walki, chocia
propozycje wyjcia armii zostay obwarowane wieloma ograniczeniami i
zastrzeeniami. Raport w kilku sowach namawia prezydenta, aby ten ogosi, e
Stany Zjednoczone nie zamierzaj ustanowi staej obecnoci wojskowej w Iraku,
ale nie wzywa do zakoczenia budowania baz wojskowych, wobec tego taka
deklaracja prawdopodobnie nie bdzie powanie potraktowana przez Irakijczykw.

Raport zakada, przemilczajc t kwesti, e logistyka, podpora nowoczesnej

armii, powinna pozosta pod amerykask kontrol i e jednostki bojowe musz
pozosta w Iraku dla ochrony pokoju" (w tym ochrony amerykaskich oddziaw
wchodzcych w skad oddziaw irackich) w kraju, w ktrym 60 procent ludnoci -
a ludnoci arabskiej znacznie wicej tam, gdzie rozmieszcza si jednostki - traktuje
onierzy jako cel uprawnionych atakw.
Nie ma rwnie mowy o tym, e Stany Zjednoczone zachowaj kontrol nad
przestrzeni powietrzn, a przez to mog zechcie sign po taktyk, ktr ju raz
zastosowano w wojnach w Indochinach, gdzie rwnie wycofywano onierzy, co
jest zowieszcz perspektyw. Kwesti t omawiaj dwaj wybitni eksperci w
sprawach Kambody, Taylor Owen i Ben Kiernan, dyrektor Yale University
Genocide Project, w niezwykle wanym artykule Bombs over Cambodia (Walrus"
[wydanie kanadyjskie] z padziernika 2006 roku). Jest rzecz dobrze znan, e
wycofywaniu wojsk ldowych z poudniowego Wietnamu towarzyszyo
przyspieszenie bezlitosnych bombardowa, szczeglnie na pnocny Laos i
Kambod. Ale autorzy podaj nowe dane na temat skali i nastpstw tych
bombardowa. Ujawniaj one, e czstotliwo nalotw na Kambod bya
piciokrotnie wiksza ni wczeniej podawana oficjalnie, co oznacza, e
bombardowania rolniczej Kambody byy wiksze ni bombardowania wszystkich
wojsk sprzymierzonych przez ca drug wojn wiatow. Nowe informacje
potwierdzaj wczeniejsze szacunki skutkw bombardowa. Cytujc sowa
autorw: Liczba ofiar wrd cywili w Kambody spowodowaa, e rozwcieczone
spoeczestwo rzucio si w ramiona rebeliantw, ktrzy przed nalotami cieszyli si
bardzo maym poparciem, co spowodowao dojcie do wadzy Czerwonych
Khmerw, a tym samym ostatecznie ludobjstwo w Kambody". Rozkazy Nixona o
rozpoczciu nalotw zostay przekazane przez Henry'ego Kissingera sowami:
wszystko, co lata na wszystko, co si porusza", co jest jednym z najbardziej
dobitnych wezwa do ludobjstwa w historii wiata. Te sowa Kissingera zostay
przypomniane w New York Timesie" z 27 maja 2004 roku (Elizabeth Becker,
Kissinger Tapes Describe Crises, War and Stark Photos ofAbuse), ale nie wywoay
adnej reakcji. Rwnie nowe rewelacje zostay pominite milczeniem. Brak reakcji
jest kolejnym dowodem na to, jak tak naprawd trosk otaczaj mieszkacw
Kambody ci mieszkacy Zachodu, ktrzy radonie wykorzystywali ich pooenie
dla osobistych korzyci i suc wadzy w okresie, kiedy Czerwoni Khmerzy
dokonywali swoich mordw, bez sugestii, co z tym pocz. Cakowicie przeciwnie
do reakcji tych samych ludzi na inne podobne okruciestwa, za ktre ponosilimy
najwiksz odpowiedzialno i ktre moglibymy przerwa, gdybymy chcieli 1.
Nie mona atwo odrzuci obaw wyraanych przez Owena i Kernana co do
tego, jak sytuacja moe si rozwin w Iraku w wietle takich wczeniejszych
wydarze jak te.
Niektrzy obserwatorzy obawiaj si, e wycofanie si Stanw Zjednoczonych
z Iraku mogoby doprowadzi do wojny domowej, ktra objaby cay kraj i
zniszczyaby go zupenie. Co do skutkw wycofania - sami moemy je ocenia, i
bd one tak samo niepewne i wtpliwe jak oceny dokonywane przez amerykaski
wywiad. Ale te oceny nie maj znaczenia. Znaczenie ma to, co myl Irakijczycy.
Lub mwic inaczej, to, co oni myl, powinno w kocu mie znaczenie.
Jeli spjne wyniki wielu bada opinii publicznej nie wystarczaj, sprawa
wycofania wojsk mogaby zosta rozstrzygnita w referendum przeprowadzonym
pod midzynarodowym nadzorem, aby na jego wyniki nie miay wpywu wojska
okupacyjne i ich poplecznicy w Iraku.
Obecnie - przeciwnie do sugestii zawartych w raporcie Baker-Hamil- ton Iraq
Study Group (oraz opinii publicznej w Iraku i Stanach Zjednoczonych) -
Waszyngton planuje napyw", a wic wysanie wikszej liczby wojsk do Iraku.
Niewielu analitykw wojskowych czy specjalistw do spraw Bliskiego Wschodu
wierzy w to, aby taka taktyka przyniosa sukces, ale nie to jest tutaj najwyraniej
gwnym problemem, chyba e si zgodzimy, e jedynym problemem jest to, czy
amerykaska agresja pozwoli na osignicie celw, ktre dziki niej chce si
osign. Nie naley nie docenia znaczenia dugoterminowego celu polityki
zagranicznej Stanw
Zjednoczonych, ktrym jest utrzymanie przez nie kontroli nad wanymi zoami
surowcw naturalnych regionu. Prawdziwa suwerenno Iraku nie bdzie atwa do
zaakceptowania przez okupanta, ale podobnie ani Irak, ani aden z jego ssiadw
nie bdzie w stanie zaakceptowa zmniejszenia znaczenia Iraku lub te moliwej
wojny w regionie, ktra moe by tego skutkiem.

PRZYPISY

1. Wicej na temat tego ohydnego epizodu w historii, jak i wielu innych

podobnych, mona znale w ksice Edwarda Hermana i Noama Chomskiego
Ma- nufacturing Consentz 1998 roku (wydanie uaktualnione ukazao si w
2002 roku) i w rdach ju cytowanych, szczeglnie w dwutomowej Political
Eco- nomy of Huma Rights z 1979 roku.
 Zimna wojna midzy Waszyngtonem i
Teheranem

5 MARCA 2007 ROKU

Na bogatym w zoa surowcw energetycznych Bliskim Wschodzie jedynie dwa

pastwa nie podporzdkoway si daniom Waszyngtonu - Iran i Syria, oba s
wic traktowane jako wrogie pastwa, z tym e Iran jest wrogiem o wiele
waniejszym.
Tak jak to byo norm w czasie zimnej wojny, uciekanie si do przemocy jest
regularnie usprawiedliwiane jako reakcja na zy wpyw gwnego wroga, co czsto
jest najsabszym z moliwych pretekstw. Nie jest niespodziank, e w miar jak
Bush wysya coraz wicej wojsk do Iraku, pojawiaj si informacje o ingerencji
Iranu w wewntrzne sprawy Iraku - kraju, ktry normalnie jest wolny od wszelkich
zagranicznych ingerencji, przy milczcym zaoeniu, e Waszyngton rzdzi
wiatem.
W zimnowojennej mentalnoci, jaka dominuje w Waszyngtonie, Teheran jest
przedstawiany jako pinakiel tak zwanego szyickiego pksiyca, ktry rozciga si
od Iranu, przez szyicki poudniowy Irak i Syri, a do Hezbollahu w Libanie. I
ponownie nie dziwi, e napywowi" wojsk do Iraku oraz eskalacji grb i oskare
pod adresem Iranu towarzyszy niechtnie wyraana gotowo do uczestnictwa w
konferencji pastw regionu, ktra ma si zaj w zasadzie tylko spraw Iraku, a
mwic cile: spraw osignicia amerykaskich celw w Iraku.
Przypuszczalnie ten niewielki gest w kierunku dyplomacji ma w zaoeniu
zagodzi rosncy niepokj i zo widoczne w coraz bardziej agresywnej postawie
Waszyngtonu, ktrego siy militarne obsadzaj pozycje przed atakiem na Iran i
ktry regularnie dopuszcza si prowokacji i grb wobec tego kraju.
Dla Stanw Zjednoczonych najwaniejsz kwesti na Bliskim Wschodzie
zawsze bya i pozostaje kontrola nad ogromnymi zoami surowcw
energetycznych. Spraw drugorzdn jest dostp do nich. Jak tylko ropa znajdzie
si w zbiornikach tankowcw na morzu, mona j wysa wszdzie. Kontrola
oznacza tutaj instrument dominacji nad wiatem.
Iraskie wpywy w pksiycu stanowi dla Stanw Zjednoczonych
wyzwanie. Przez przypadek najwiksze zoa ropy naftowej znajduj si w rejonach
Bliskiego Wschodu zamieszkanych przez szyitw: poudniowy Irak, przylegajce do
niego tereny Arabii Saudyjskiej i Iran, gdzie znajduj si rwnie znaczne zasoby
gazu ziemnego. Najgorszym koszmarem Waszyngtonu byoby lune przymierze
szyickie, kontrolujce wikszo wiatowych zasobw ropy naftowej i niezalene od
Stanw Zjednoczonych.
Taki blok, jeli powstanie, mgby si przyczy do Azjatyckiego
Porozumienia Energetycznego (Asian Energy Security Grid) lub nawet do
Szanghajskiej Organizacji Wsppracy (Shanghai Cooperation Organization, SCO) z
siedzib w Chinach. Iran, ktry ma ju statut obserwatora, ma zosta czonkiem tej
organizacji. Wychodzcy w Hongkongu South China Morning Post" donosi w
czerwcu 2006 roku, e iraski prezydent Mahmoud Ahmadinejad sta si
obiektem oglnego zainteresowania na dorocznym spotkaniu Szanghajskiej
Organizacji Wsppracy, kiedy wezwa grup pastw wchodzc w skad tej
organizacji do zjednoczenia si przeciwko innym krajom, ktre ostro potpiaj Iran
za to, e prowadzi swj program nuklearny". Szanghajska Organizacja Wsppracy,
do ktrej nale kraje Azji Centralnej, stwierdzia, e Iran ma niezbywalne prawo"
do prowadzenia takich programw i wezwaa Stany Zjednoczone do okrelania
terminu, w ktrym wycofaj one instalacje militarne ze wszystkich krajw
czonkowskich"1.
Jeli administracja Busha zrealizuje te wezwania, pozycja Stanw
Zjednoczonych w wiecie bdzie znacznie osabiona.
Podstawow metod obrony przed Waszyngtonem stosowan przez Teheran
byo buntowanie si - i to ju od chwili obalenia szacha przez Stany Zjednoczone w
1979 roku i kryzysu zwizanego z amerykaskimi zakadnikami w ambasadzie
Stanw Zjednoczonych w Teheranie. Ameryka odegraa w Iranie ponur rol ju we
wczeniejszych latach. W odwecie za nieustpliwo Teheranu Waszyngton szybko
udzieli wsparcia Saddamowi Husajnowi w jego agresywnej wojnie z Iranem, ktra
doprowadzia do mierci setek tysicy ludzi i obrcia kraj w ruin. Nastpnie, w
okresie prezydentury Busha, przyszed okres morderczych sankcji i odrzucania
dyplomatycznych wysikw Iranu na rzecz rosncego zagroenia atakiem.
W lipcu 2006 roku Izrael dokona inwazji na Liban, pitej od 1978 roku. Jak
wczeniej, poparcie przez Stany Zjednoczone tej agresji byo czynnikiem
krytycznym. Pretekst dla ataku szybko upad, gdy dokadniej mu si przyjrzano, a
konsekwencje dla Libaczykw s powane. Jedn z przyczyn tej amerykasko-
izraelskiej inwazji jest to, e rakiety, jakimi dysponuje Hezbollah, mogyby zagraa
powodzeniu potencjalnego ataku na Iran.
Mimo caego tego wymachiwania szabelk jest, moim zdaniem, bardzo mao
prawdopodobne, aby administracja Busha zaatakowaa Iran. Sprzeciwia si temu
zdecydowanie cay wiat. Siedemdziesit pi procent Amerykanw opowiada si
za rozwizaniami dyplomatycznymi, a nie siowymi, i jak wczeniej bya mowa,
Iraczycy i Amerykanie w wikszoci zgadzaj si w swoich pogldach na kwestie
energii nuklearnej. Badanie przeprowadzone przez niezalen organizacj Terror
Free Tomorrow z Waszyngtonu ujawnia, e mimo gbokiej historycznej wrogoci,
jak ywi do siebie irascy szyici i ich w wikszoci sunniccy, arabscy, tureccy i
pakistascy ssiedzi, zdecydowana wikszo mieszkacw tych krajw woli
zaakceptowa dysponujcy broni nuklearn Iran ni jakkolwiek akcj militarn
Stanw Zjednoczonych w tym kraju". Okazuje si, e amerykascy wojskowi i
pracownicy wywiadu rwnie s przeciwni takim atakom.
Iran nie jest w stanie obroni si przed atakiem ze strony Stanw
Zjednoczonych, ale moe odpowiedzie na inne sposoby, midzy innymi przez
spowodowanie jeszcze wikszego chaosu w Iraku. Niektrzy ostrzegaj, e
odpowied Iranu moe by znacznie bardziej zabjcza, tak twierdzi na przykad
szanowany brytyjski historyk wojskowoci Corelli Barnett, ktry pisze, e atak na
Iran moe w praktyce spowodowa wybuch trzeciej wojny wiatowej".
Administracja Busha pozostawia po sobie katastrof wszdzie, gdzie si
pojawia, poczwszy od dowiadczonego przez huragan Katrina Nowego Orleanu a
po Irak. W desperackim akcie wyzwolenia, nikt nie wie tak naprawd czego, rzd
moe podj ryzyko spowodowania jeszcze wikszych katastrof.
Jednoczenie Waszyngton moe te podj prb zdestabilizowania Iranu od
rodka2. Mieszkacy Iranu s bardzo zrnicowani etnicznie, wielu z nich nie ma
pochodzenia perskiego. Istniej w tym kraju tendencje secesjonistyczne i
prawdopodobnie Waszyngton prbuje nimi kierowa, na przykad w Kuzestanie na
wybrzeu Zatoki Perskiej, gdzie przetwarza si irask rop naftow - region ten j
est w wikszoci zamieszkay przez Arabw, a nie Persw.
Eskalacja grb ma rwnie suy jako presja wywierana przez Stany
Zjednoczone na inne kraje, aby przyczyy si do sankcji gospodarczych majcych
stamsi Iran, i w Europie presja ta moe by skuteczna. Innym skutkiem grb,
by moe zamierzonym, jest sprowokowanie przywdcw iraskich do ostrych
represji wobec spoeczestwa, prowadzcych do niepokojw i by moe
wewntrznego oporu wobec wadz i jednoczenie skazujcych na niepowodzenia
wysiki odwanych iraskich reformatorw, ktrzy zdecydowanie protestuj
przeciw taktyce Waszyngtonu. Wane jest demonizowanie iraskich przywdcw.
Na Zachodzie kade ostre stwierdzenie prezydenta Iranu Mahmouda
Ahmadinejada od razu trafia na czowki gazet w nie do koca wiernym
tumaczeniu. Ale wiadomo przecie, e Ahmadinejad nie sprawuje kontroli nad
polityk zagraniczn, ktra jest w rkach jego zwierzchnika, najwyszego
przywdcy ayatollaha Ali Chamenei.
Media w Stanach Zjednoczonych ignoruj wypowiedzi Chamenei, szczeglnie
wtedy, kiedy s to wypowiedzi ugodowe. Na przykad szeroko rozpowszechnia si
sowa Ahmadinejada, kiedy ten mwi, e Izrael powinien przesta istnie, ale
pomija si milczeniem wypowiedzi Chamenei, kiedy ten owiadcza, e Iran
podziela pogldy krajw arabskich w najwaniejszych kwestiach islamsko-
arabskich, a szczeglnie w kwestii Palestyny", co oznacza, e Iran podziela
stanowisko Ligi Arabskiej (pena normalizacja stosunkw z Izraelem w zakresie
midzynarodowego konsensusu w kwestii rozwizania konfliktu, ktremu Stany
Zjednoczone i Izrael stanowczo si sprzeciwiaj, niemal w osamotnieniu 3).
Amerykaska inwazja na Irak w praktyce stanowia dla Iranu impuls do
rozwijania technologii nuklearnych jako czynnika odstraszajcego. Izraelski
historyk wojskowoci, Martin van Creveld, pisze, e gdyby po inwazji Stanw
Zjednoczonych na Irak Iraczycy nie podjli si budowy broni nuklearnej, byliby
szaleni". Przesanie, jakim bya inwazja na Irak, jest jasne i wymowne: Stany
Zjednoczone zaatakuj, jeli tylko uznaj to za stosowne i jeli tylko cel ataku
bdzie bezbronny. Teraz Iranjest okrany przez wojska amerykaskie w
Afganistanie, Iraku, Turcji i krajach Zatoki Perskiej oraz odcity przez uzbrojony w
bro nuklearn Pakistan, a take przez Izrael, ktry jest regionalnym
supermocarstwem dziki wsparciu, jakiego udzielaj mu Stany Zjednoczone.
Jak bya mowa wczeniej, iraskie wysiki w doprowadzeniu do rozmw na
temat spornych kwestii byy odrzucane przez Stany Zjednoczone, a porozumienie
midzy Uni Europejsk i Iranem zostao zniweczone przez odmow Waszyngtonu
na dania, aby zaprzesta on grb ataku na Iran. Szczera ch zapobieenia
rozwojowi broni nuklearnej w Iranie - i rosncego napicia wojennego w regionie -
spowodowaaby, e Waszyngton wdroyby w ycie postanowienia umowy z Uni
Europejsk, zgodziby si na prawdziwe negocjacje i doczyby do pastw, ktre
d do integracji Iranu z midzynarodowym systemem gospodarczym, czego chce
opinia publiczna w Stanach Zjednoczonych, Iranie, krajach z nim ssiadujcych i
tak naprawd opinia publiczna na caym wiecie.

PRZYPISY

1. Odsyam do artykuw: M.K. Bhadrakumar, China, Russia welcome Iran into

thefold, Asia Times" z 18 kwietnia 2006 roku; Bill Savadove, President of
Iran callsfor unity against west, South China Morning Post" z 16 czerwca
2006 roku; Non-aligned nations baek Iran's nuclear program, Japan Eco-
nomic Newswire" z 30 maja 2006 roku; Edward Cody, Iran SeeksAid in Asia
In Resisting the West, Washington Post" z 15 czerwca 2006 roku.
2. Wicej na ten temat midzy innymi w artykule Williama Lowthera i Colin
Freeman USfunds terror groups to sow chaos in Iran w Sunday Telegraph" z
25 lutego 2007 roku.
3. Owiadczenie Khamenei: Leader Attends Memoria Ceremony Marking the i/ h
DepartureAnniversary oflmam Khomeini, 4 czerwca 2006 roku (http://
www.khamenei.ir/EN/News/detail.jsp?id=20o6o6o4A).
 Wadza wielka duchem

13 LIPCA 2006 ROKU

Wybranie kilku tematw z niezwykej liczby dzie Edwarda Saida to wyzwanie. Ja

skupi si na dwch: kultura imperium i odpowiedzialno intelektualistw, czy te
tych, ktrych nazywamy intelektualistami", o ile maj oni przywilej i moliwoci
zostania postaciami publicznymi.
Wyraenie odpowiedzialno intelektualistw" zawiera w sobie istotn
dwuznaczno: zaciera rnic midzy powinno" i jest". W znaczeniu powinno" -
ich odpowiedzialno powinna by taka sama jak kadego uczciwego czowieka,
chocia wiksza: przywileje daj moliwoci, a moliwoci oznaczaj moraln
odpowiedzialno.
Mamy racj, potpiajc posusznych intelektualistw z brutalnych i
stosujcych przemoc krajw za ich konformistyczn sub wadzy". To
stwierdzenie zapoyczyem od Hansa Morgenthaua, twrcy teorii stosunkw
midzynarodowych.
Morgenthau mia jednak na myli nie komisarzy sucych tyranom, ale
zachodnich intelektualistw, ktrych zbrodnie s znacznie gorsze, gdy nie
przyznawali si do strachu przed wadz, ale okazywali przed ni tchrzostwo i
wiernopoddastwo. Opisywa to, co jest", a nie to, co powinno" by.
Historia intelektualistw jest pisana przez intelektualistw, nie dziwi wic, e
s oni przedstawiani jako obrocy prawa i sprawiedliwoci, chronicy
najwaniejszych wartoci i stawiajcy czoo wadzy i zu z godn podziwu odwag i
prawoci. Rzeczywisto przedstawia jednak inny obraz.
Konformistyczne wiernopoddastwo" siga najwczeniejszej znanej historii
ludzkoci. Takim konformist by czowiek, ktry zepsu modzie Aten" za pomoc
faszywych bogw" popijajcych cykut, a nie ci, ktrzy oddawali cze
prawdziwym bogom uznawanym przez wczesn doktryn. Dua cz Biblii jest
powicona ludziom, ktrzy potpiali zbrodnie pastwa i niemoralne praktyki.
Nazywa si ich prorokami", co jest nie najlepszym tumaczeniem niejasnego w
gruncie rzeczy sowa. Wspczenie takich ludzi nazywa si intelektualistami
dysydentami". Nie trzeba nawet sprawdza, w jaki sposb ich traktowano: ndznie,
co byo normalnym sposobem traktowania dysydentw.
Byli rwnie intelektualici, ktrzy w czasach prorokw cieszyli si wielkim
szacunkiem: pochlebcy dworu. Ewangelia przestrzega przed faszywymi
prorokami, ktrzy do was przychodz w odzieniu owczym, a wewntrz s wilcy
drapieni. Po owocach ich poznacie".
Dogmaty podtrzymujce szlachetno wadzy pastwowej s niemal
niepodwaalne, mimo zdarzajcych si czasem bdw i poraek, na ktrych
potpianie pozwalaj sobie krytycy. Ta powszechnie obowizujca prawda bya
wyartykuowana przez prezydenta Johna Adamsa dwa wieki temu: Wadza zawsze
uwaa, e jest wielka duchem i ma wielkie wizje, ktrych sabi nie potrafi poj".
Jest to gboko zakorzeniona kombinacja okruciestwa i przekonania o wasnej
nieomylnoci, bdca chorob, na ktr cierpi mentalno imperialistyczna - i do
pewnego stopnia kada wadza i kady przejaw dominacji.
Mona doda, e oddawanie czci temu wielkiemu duchowi wadzy przez
intelektualne elity jest czym normalnym, przy czym intelektualici ci tumaczyli si
tym, e powinni sprawowa nad wadz kontrol albo przynajmniej by blisko niej.
Powszechnie wyrnia si dwa rodzaje intelektualistw: technokratw
zorientowanych na polityk" - odpowiedzialnych, trzewo mylcych,
konstruktywnych - i tych zorientowanych na wartoci", gron grup ludzi, ktrzy
s zagroeniem dla demokracji, poniewa powicaj si krytykowaniu
przywdcw, kwestionowaniu ich wadzy i demaskowaniu instytucji".
Cytuj tutaj wyniki bada przeprowadzonych w 1975 roku przez Komisj
Trjstronn - zoon z liberalnych internacjonalistw ze Stanw Zjednoczonych,
Europy i Japonii. Zastanawiali si oni nad kryzysem demokracji", ktry nastpi w
latach szedziesitych XX wieku, kiedy to zawsze pasywne i apatyczne grupy
spoeczne, zwane grupami specjalnej troski", zapragny wkroczy na aren
polityczn i zamanifestowa swoje obawy.
- Te niewaciwe inicjatywy spowodoway stan, ktry raport komisji nazywa
kryzysem demokracji", gdy waciwe funkcjonowanie pastwa byo zagroone
przez nadmiern demokracj". Aby zapobiec kryzysowi, naleao grupy te
ponownie umiejscowi tam, gdzie byo ich miejsce, jako biernych obserwatorw po
to, aby technokraci i zorientowani na wartoci intelektualici" mogli w spokoju
wykonywa swoj konstruktywn prac.
Grupami zakcajcymi funkcjonowanie demokracji s kobiety, modzie,
osoby starsze, robotnicy, rolnicy, mniejszoci i wikszoci wszelkiego rodzaju - w
skrcie: spoeczestwo. Jedynie jedna grupa w tym zestawie nie zostaa ujta,
mianowicie korporacje. Ale ma to sens. Korporacje to interes narodowy" i nie
moe by oczywicie wtpliwoci, e wadza interes narodowy chroni.
Reakcja na ten niebezpieczny cywilizujcy i demokratyzujcy trend odcisna
swoje pitno na czasach wspczesnych.
Ci, ktrzy chc zrozumie, co nas czeka w przyszoci, powinni szczeglnie
uwanie przyjrze si od dawna ustalonym zasadom, jakimi w swoich decyzjach i
dziaaniach kieruj si najwiksi - w dzisiejszym wiecie przede wszystkim Stany
Zjednoczone.
Chocia Stany Zjednoczone s tylko jednym z trzech mocarstw gospodarczych
i politycznych, to jednak przewyszaj wszystkie inne mocarstwa znane z historii
swoj dominacj militarn, ktra szybko ronie i moe polega na wsparciu Europy
i Japonii, drugiej najwikszej gospodarki wiata.
Jest to jasna doktryna w oglnej linii polityki zagranicznej Stanw
Zjednoczonych. Dominuje ona w zachodniej prasie i niemal we wszystkich
orodkach naukowych, nawet wrd krytykw obecnej polityki. Naczeln kwesti
jest wyjtkowo Ameryki": teza, e Stany Zjednoczone s inne ni pozostae
wielkie mocarstwa w przeszoci i obecnie, poniewa maj do wypenienia
transcendentalny cel" - doprowadzenie do rwnej wolnoci dla wszystkich w
Ameryce", a waciwie na caym wiecie, gdy scena, na ktrej Stany Zjednoczone
musz osiga ten cel i go broni, obejmuje cay wiat".
Wersja tezy zacytowanej powyej jest szczeglnie interesujca ze wzgldu na
osob jej autora: Hansa Morgenthaua. Ale ten cytat pochodzi z czasw
Kennedy'ego, zanim wojna w Wietnamie wybucha w peni swojego okruciestwa.
Poprzedni cytat pochodzi z 1970 roku, kiedy Morgen- thau zacz ju myle
bardziej krytycznie.
Osobistoci o najwyszej inteligencji i zasadach moralnych byy mistrzami w
prezentowaniu postawy wyjtkowoci", czego przykadem moe by klasyczny esej
Johna Stuarta Milla A Few Words on Non- Intervention.
Mili zadawa pytanie, czy Anglia powinna interweniowa w tym ohydnym
wiecie, czy te powinna zajmowa si wasnymi sprawami i pozwoli
barbarzycom na ich okruciestwa. Wniosek, do jakiego doszed, peen niejasnoci
i skomplikowany, brzmia, e powinna, chocia czynic to, narazi si na hab i
obelgi Europejczykw, ktrzy bd si doszukiwali niskich pobudek" takiego
dziaania, gdy nie s w stanie zrozumie, e Anglia to nowa jako na wiecie",
anielska moc, ktra niczego nie pragnie dla siebie i dziaa jedynie dla dobra innych.
Chocia Anglia bezinteresownie ponosi koszty interwencji, razem z innymi rwno
dzieli si korzyciami z nich wynikajcymi.
Wyjtkowo wydaje si niemal uniwersalna. Podejrzewam, e gdyby istniay
pisemne przekazy z czasw Czyngischana, to tam rwnie mona byoby o niej
przeczyta.
Zasada, ktr posuguje si wadza, jest po wielekro zilustrowana w historii:
polityka jest zgodna z ideaami jedynie wwczas, gdy ideay te zgodne s z
interesami. Pojcie interesy" nie dotyczy interesw spoeczestwa, lecz interesw
narodowych" - interesy tych, ktrzy w swoich rkach skupiaj wadz pozwalajc
im dominowa nad spoeczestwem.
W artykule Who Influences US Foreign Policy?, opublikowanym w 2005
roku w American Political Science Review", Lawrence Jacob i Benjamin Page
odkrywaj, co nie dziwi, e gwny wpyw maj korporacje, ktre prowadz swoje
dziaania na skal midzynarodow", chocia pewien wpyw maj te eksperci",
ktrzy, jak mwi autorzy, sami mog by pod wpywem korporacji". Opinia
publiczna, dla odmiany, ma bardzo mae lub wrcz adne znaczenie dla
urzdnikw rzdowych".
Na prno szuka jakichkolwiek motyww dziaania tych, ktrzy maj
najwikszy wpyw na polityk, poza ochron wasnych interesw.
 Wielki duch wadzy rozciga si daleko, dotyczy kadej dziedziny ycia, panuje
nad naszymi rodzinami i nad stosunkami midzynarodowymi. Kada forma wadzy
i dominacji musi mie swoje uzasadnienie. Nie moe sama siebie usankcjonowa. I
jeli dla wadzy nie ma uzasadnienia, to taka wadza musi odej. To jest od samego
pocztku przewodnia myl ruchw anarchistycznych, przyjmujcych wiele zasad
klasycznego liberalizmu.
Jednym z najlepszych osigni ostatnich czasw w Europie, moim zdaniem,
obok uzgodnie podjtych w ramach Unii Europejskiej i wikszej elastycznoci,
jak ona stworzya, jest decentralizacja wadzy pastwowej, odrodzenie si
tradycyjnych kultur i jzykw oraz wiksza autonomia regionalna. Osignicia te
sprawiaj, e wielu widzi przyszo Europy w regionach wanie, ze
zdecentralizowan wadz pastwow.
Zachowanie waciwych proporcji midzy spoeczestwem obywatelskim i
wsplnym celem z jednej strony oraz regionaln autonomi i rnorodnoci
kulturaln z drugiej, nie jest spraw atw i pytania dotyczce demokratycznej
kontroli nad instytucjami pastwa rozcigaj si rwnie na inne sfery ycia.
Pytania takie powinny by priorytetem dla ludzi, ktrzy nie modl si w wityni
wielkiego ducha wadzy, ludzi, ktrzy pragn uratowa wiat przed niszczcymi
siami zagraajcymi jego przetrwaniu i ktrzy wierz w to, e wizja bardziej
cywilizowanego spoeczestwa jest moliwa do urzeczywistnienia.
 Kilka sw o autorze

NOAM CHOMSKY urodzi si w Filadelfii w stanie Pensylwania 7 grudnia 1928

roku. Studiowa lingwistyk, matematyk i filozofi na Uniwersytecie Pensylwanii.
W 1955 roku uzyska stopie naukowy doktora na macierzystej uczelni i rozpocz
wykady w Massachusetts Institute of Technology, gdzie jest emerytowanym
profesorem na Wydziale Lingwistyki i Filozofii.
Wiatach 1951-1953 Noam Chomsky by modszym pracownikiem naukowym
na Uniwersytecie Harvarda. Wtedy te ukoczy dysertacj doktorsk
zatytuowan Transformational Analysis. Gwna myl tej pracy pojawia si
w monografii SyntacticStructure, ktra zostaa opublikowana w 1957 roku i
jest uznawana za dzieo, ktre zrewolucjonizowao wspczesn lingwistyk. Praca
ta bya czci wikszego opracowania The Logical Structure ofLinguistic Theory,
rozprowadzonego w 1955 roku w formie odbitki powielaczowej. Wiksza cz
wersji tego dziea z 1956 roku zostaa wydana drukiem w 1975 roku.
W 1961 roku Noam Chomsky zosta profesorem na Wydziale Jzykw
Wspczesnych i Lingwistyki (obecnie Wydzia Lingwistyki i Filozofii)
Massachusetts Institute of Technology. Wiatach 1966-1976 Noam Chom- sky
pracowa w katedrze profesora Ferrari P. Warda na Wydziale Jzykw
Wspczesnych i Lingwistyki. W1976 roku zosta profesorem Massachusetts
Institute of Technology i peni t funkcj do 2002 roku.
Noam Chomsky jest autorem wielu wanych prac z zakresu polityki, w tym:
FailedStates (wydana przez Metropolitan Books), Hegemony or Suruiual:
America's Questfor GlobalDominance (wydana przez Metropolitan Books), g-11
(wydana przez Open Media Series/Seven Stories Press), Manufacturing
Consent: The Political Economy of the Mass Me dia, wsplnie z Edwardem
Hermanem (wydana przez Pantheon), Neces- sary Illusions (wydana przez South
End Press), Understanding Power (wydana przez New Press) i wielu innych.
W 1988 roku Noam Chomsky otrzyma prestiow Nagrod Kioto w dziedzinie
myli ludzkiej, przyznawan dla uhonorowania tych, ktrzy swoj dziaalnoci
przyczynili si w sposb szczeglny do naukowego, kulturalnego i duchowego
rozwoju ludzkoci". Nagrod dla Noama Chomskiego uzasadniono nastpujco:
Teoretyczne rozwaania doktora Choiskiego pozostaj niezwykym pomnikiem
dwudziestowiecznej nauki i myli. Mona z ca pewnoci stwierdzi, e jest on
jednym z najwikszych akademikw i naukowcw tego wieku".
Noam Chomsky mieszka w Lexington w stanie Massachusetts.
PETR HART jest dziaaczem i dyrektorem FAIR (Fairness & Accura- cy in
Reporting), instytucji pozarzdowej kontrolujcej media. Pisze dla Extra!",
magazynu wydawanego przez FAIR, jest take producentem i redaktorem w
programie CounterSpin, nadawanym przez rozgoni prowadzon przez FAIR,
oraz autorem ksiki The Oh Really? Factor: Un- spinning FoxNews ChanneUs
Bill o'Reilly (wydan przez Seven Stories Press w 2003 roku).
 Indeks
A Different Kind of War (von Sponeck) 60,127
Abdullah II159,180
Abraham Lincoln (lotniskowiec) 36
AbuGhraibi02
Adams John 204
Afganistan 24,39,166, 201
bombardowanie 35,166
i Stany Zjednoczone 132,136,138,165 opinia
publiczna 10,38,169 Agha Hussein 30
Ahmadinejad Mahmoud 198, 200 Ahmed
Sarnina 38 al Kaida
domniemany udzia Saddama Husajna 36 i 11
wrzenia 133 Al-Aksa 31
al-Sistani, ayatollah 110,151-152 Allende
Salvador 135,188 ambasada
Stanw Zjednoczonych w Hondurasie 85-86
ambasadorzy 85-86,109
Ameryka aciska 145 -146,159,183,185,187
Ameryka Poudniowa 145,183 Ameryka
rodkowa 187
Amerykaska Agencja do spraw Rozwoju
Midzynarodowego
mieszanie si do wyborw w Palestynie 156
programy humanitarne" 145 amerykaski
Departament Stanu 14,115
przeprowadza badanie opinii Irakijczykw i
ignoruje jego wyniki 191
przyznaje si do faszywych oskare wobec
Iraku 81
zastrzega sobie prawo do przeprowadzenia
atakw terrorystycznych w Nikaragui 86
Amerykaskie Stowarzyszenie na rzecz Postpu
w Nauce (American Association for the Advan-
cement of Science) 143 Annan Kofi 107
antypracownicze przepisy pracy w Iraku 74,153
antywojenny ruch 22-23 apartheid 30,78 Arabia
Saudyjska 10 i Chiny 153 i Irak 106,153 arabskie
kraje
opinia Stanw Zjednoczonych 9-10
Arafat Jasir 155-156 Archipow Wasilij
23
Argentyna 147,189 t
Aronson Geoffrey 78
atak terrorystyczny z 11 wrzenia 2001 roku 9-
14,19,37, 69,129,165-166 arabska opinia
publiczna 136 domniemany udzia Saddama
Husajna 54,113 i Afganistan 38
przewidywania Federalnej Agencji Zarzdzania
Kryzysowego 137
reakcja midzynarodowa 35
ataki na szpitale 98
ataki terrorystyczne z wykorzystaniem wglika
37 Avnery Uri 33,180 Ayaion Ami 37
Azja Pnocno-Wschodnia 46-47 Azja -
zagraniczne stosunki gospodarcze 159-160
Azjatyckie Porozumienie Energetyczne (Asian
Energy Security Grid) 198
Bachelet Michelle 188 Bacon David 74
Badr Brigade 152
Baker-Hamilton Iraq Study Group 192
banki i bankowo w Iraku 74
bankructwo spowodowane wysokimi kosztami
leczenia 123
Barnett Corelli 199
BassGary J. 57
Bassiouni Cherif 103
Bechtel Corporation 27
Benjamin Daniel 19
Benvenisti Meron 78
Bergen Peter 24,132
Biden Joseph 131
biedni ludzie
ich udzia w polityce 91-92 zaleno od opieki
socjalnej 121 bilans zasolenia oceanw
zagroony przez topniejce ldolody 143
bin Laden Osama 10,12,19, 22,37,38,136
rda finansowania 83 biologiczna bro
15,19,37
zakaz broni biologicznej odrzucony przez
Stany Zjednoczone 118
Biuro Kontroli nad Zagraniczny mi Aktywami
(Office of Foreign Assets Control, OFAC) 83
Blair Bruce 119
Blair Tony 110,119-120,125-126,151-152,174. i
Saddam Husajn 103 iracka opinia publiczna 43
bogaci ludzie korzystaj na systemie ochrony
zdrowia 121
Boliwia 146,160-161,183-184,187,189
i Wenezuela 161,189 Bolton John 118,
bombowce wyprodukowane w Stanach
Zjednoczonych i wysiane do Izraela 111
BornAtilio 183 Bosch Orlando 66, 68 Boyce
Michael 38 Brazylia 90-91,142,146-147,189
Bremer Paul 43, 71 Brinkley Joel 148 Brown
Michael 137
Brzeziski Zbigniew 81-82,106
budet federalny
opinia publiczna 115 Buergenthal Thomas 32
Bush George H.W. (senior) 15,18,55,57"58,115
Bush George W. 9, li, 17,47-49,58,69,71,
91-95,102,115,121,136,139,145,148-149,
156,165
i Indie 160,162 i inteligentny projekt" 141 i
Irak 12-13,15, 23,42,44,52,58-59, 81-82,
85,103,125-126,151-152,172,197 i Izrael 29-30,
iracka opinia publiczna 43 Chun
Doo-Hwan 52 CITGO
tani olej opaowy dla biednych spoecznoci
145 Clintona doktryna 107 Collision Course
(Norris) 168 Common Sense on Weapon of Mass
Destruc= tion (Graham) 117 Constant
Emmanuel 67 Contras (armia najemna) 86,110
Correa Rafael 188 CowellAlansi
Critical Missions (Carothers) 109
Cruickshank Paul 24 Curzon
George
63-64,77-78 i lotniskowiec Abraham Lincoln
36-37 i Nowy Orlean 138
i prby z broni nuklearn 117-118,131
odrzuca dowody naukowe 142-143 Byers Michael
107 BTselem 30, 33,63,181
Carothers Thomas
87,109,112,158 Carter
a Oscar Romero 116
rozwj zbroje Stanw Zjednoczonych 130
Castro Fidel 23,66-67,146,162 Center for
Defense Information 119 Central Intelligence
Agency (CIA) 19,49
operacja w Hondurasie 86 Centrum Polityki
Midzynarodowej (Center International Policy)
46 Chace James 54 Chalabi Ahmed 74 Chamenei
Ali 179, 200 Chatami Mohammad 172 Chatham
House 132 Chavez Hugo 67,145-149,188
kampania wyborcza 189
zly chopiec" dla Stanw Zjednoczonych 189
chemiczna bro 15-16,19 Cheney Dick 15,17,57-
58, 92,172,180,192 Cherian John 162 Chile
135,146,188
wybr Salvadora Allende 135 wysiki Stanw
Zjednoczonych prowadzce do destabilizacji 51
Chiny 41,46,49,84,134,142,148,153, 159-
160,163,198
zagraniczne stosunki gospodarcze Arabia
Saudyjska 153 Indie 153,163 Iran 153
przyszy lider pastw kochajcych wolno 97
Wenezuela 146,188 Chirac Jacues 43,57
jego duch, ktry yje w Iraku 84
Czerwoni Khmerzy 194
Deadalus" 97 Dearlove Richard 126 deklaracja z
Cochabamba 187 Departament Bezpieczestwa
Wewntrznego 138
Departament Sprawiedliwoci Stanw
Zjednoczonych twierdzi, e prezydent moe
dopuci stosowanie tortur 102 Dewey John 103
Dobriansky Paula 115
dobro i zo - podstawy polityki zagranicznej
Stanw Zjednoczonych 97 Dole Robert 54
dostawy wody pitnej na Zachodnim Brzegu 62-63
Dowd Maureen 24
druga wojna wiatowa - kapitulacja Hirohito 134
dihad 12, 24,131
wywoany przez przemoc Stanw
Zjednoczonych i Izraela 180
Egipt 29,63,79 Einstein Albert 120,
Eisenhower Dwight David 9, 23
ekonomiczne sankcje jako
ludobjstwo 59 wobec Iraku n, 22,58-
60,70,199 wobec Syrii 82 Ekwador
146,160,183,188 ElBaradei Mohamed
130,173-175 Elshtain Jean Bethke 169
Erlanger Steven 156 euro 160
ewolucja 141-142
Failed States (Chomsky) 24,33,55,168,176,209
Fairness & Accuracy in Reporting (FAIR) 210
Falk Richard 166 Faluda, Irak
atak Stanw Zjednoczonych na Falud 97
Fatah 157
faszywe oskarenia administracji Busha wobec
Korei Pnocnej 49 FBI 38,66
Federalna Agencja Zarzdzania Kryzysowego
(Federal Emergency Management Agency, FEMA)
137-138 Fifield Anna 49 Filipiny 52
Francja i Stany Zjednoczone 68 Front Wspierania
Postpu na Haiti (Front for the Advancement of
Progress in Haiti, FRAPH) 67 Fundacja na rzecz
Pokoju na Bliskim Wschodzie 78
Gallagher Nancy 97
Glain Stephen 74
Glasser Susan B. 131
globalne ocieplenie 142-143 ,
porwnanie z zagroeniem wojn nuklearn Ibrahim Youssef 25 Ignatius David 52 Ikenberry
UB Gonzales Alberto 98,102 Goulart Joao 189
Graham Thomas 117-118 granice . bro nuklearna 162-163 i Chiny 146,153 i Stany
izraelsko-palestyskie 11,30,32,61, 77-78,
155,157,178
Grupa Dostawcw Jdrowych (Nuclear Sup-
pliers Group) 162-163
Grupa robocza do spraw polityki Stanw
Zjednoczonych wobec Korei 47 Gush Shalom 80
Gwardia Narodowa wysiana do Iraku i
niedostpna w Nowym Orleanie 137 gd w
Afganistanie 38-39
Haiti 67-68
godujce dzieci, porwnanie z Irakiem 102
Halliburton 27,53
i iracki przemys naftowy 75
Halliday Denis 59-60,70 Halutz
Dan 180 Hamas 155-157,179-
180
Hamilton Alexander nazywa ludzi wielk besti"
101 Haq Abdul 38 Harkabi Jehoszafat 12 Harrison
Selig S. 46,175 Hart Gary 19 Hass Amira 31, 62
Heidegger Martin 134 Hernandez Gerardo 66
Hezbollah 178-180,197 ,199,
libaska opinia publiczna 173 Hill
Christopher 49 Hirohito 143 Hiroszima
zbombardowanie w 1945 roku 129
Hiszpania i wojna w Iraku, 90
Holdeman Erick 138 Honduras 85-86
jako baza dla Contras 86,110 wycofuje
wojska z Iraku 87 Hoodwinked (Prados)
125 HoonGeoffi26 Huntington Samuel
10 huragan Katrina 137-139 Husajn
Saddam 11,14,16,18,121,153
domniemany udzia w atakach z 11 wrzenia 36
niezwyke zagroenie dla naszego przetrwania"
133
pojmanie 42
proces i egzekucja 51,54,103 wsparcie
udzielane przez Stany Zjednoczone
57,111,172,198,
John 17 Imperial Hubris (Scheuer) 12 Indie
Zjednoczone 160 wycig zbroje 84
zagraniczne stosunki gospodarcze 146
Indonezja 52,55
Instytut Gallupa 10 , 38
Bagdad 43,73
wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych
94
intelektualici 116, 204-205
inteligentny projekt" 141-142
Intifada 31
Irackie Centrum Bada i Studiw
Strategicznych (Iraq Center for Research and
Strategie Studies) 191
Irak 11-14,17-27,36-37,41-45.50, 52-54, 57-
60, 69-71,73-75,81-82,84-87,90,94,
97,99,101-103,105-106,110-112,125-127,
130-132,134,136-137,139,151-154,156,167,
180,191-195,197-201
Iran 14-16,18,26,36,45,54,58,69,106, ni,
130,134,152-153,160,162,171-175,179,
197-201
Irlandia Pnocna 32
Izrael 11-12,16, 25,29-33,4 2 ,48,61-64,77-80,
83,95,106,111-112,148,155,157,173-174, 176-
181,199-201
trafnie nazywany Bushem w lejszym wydaniu
71
Khouri Rami G. 180 Kiernan Ben 193
Kimmerling Barach 62 Kirchner Nestor
161 Kissinger Henry 51,135,171,188
wezwanie do ludobjstwa 194 klasa
pracujca i jej udzia w polityce 90
klimatyczne zmiany 143
porwnanie z zagroeniem wojn nuklearn
118 Koh Harold 102
Kolumbia 116 Komisja Trjstronna 204
konflikt izraelsko-palestyski 11-12,25, 29-33,
61-64,77-80,111-112,155-158,173,177-181,
konstytucyjne prawo
rzeczywicie zawieszone po 11 wrzenia 101
kontrola uzbrojenia 117-120 konwencja
genewska 32,42 pogwacenie przez Izrael 178
pogwacenie przez Stany Zjednoczone w Iraku 98
prokurator generalny Stanw Zjednoczonych
doradza, jak obej konwencj 98 konwencja w
sprawie ludobjstwa 60,104 Korea Poudniowa
Jackson Andrew 15
Jackson Robert 167
Jacob Lawrence 206
Japonia i ogoszenie wojny w celu zapewnienia
ochrony"134
Jarring Gunnar 29
Jefferson Thomas 54
potpia Francj za bunt" 68 Jehl
Douglas 127 jezuici 115-116
John Quincy Adams and the American Global
Empire (Weeks) 107 Jordan 79,179
Journey of the Jihadist (Gerges) 12
Jugosawia 104
Kamboda . . . . .
bombardowanie przeprowadzone przez Stany
Zjednoczone 193-194 Kanada
zagraniczne stosunki gospodarcze 148
KaspitBen3i Kay David 70 Kennedy John F.
66,130 Kennedy Robert 66 Kerry John 71,91,93-
94
45-47, 52,153 Korea Pnocna 17,36,45-50,
69,130 Korpus Iny nierw armii amerykaskiej
cicie funduszy przez Busha 138 Kosowo
165,168 kreaejonizm 141 Krepon Michael 36,163
Kuba 23,86
amerykaskie embargo 83 i Pakistan 161-162
i Stany Zjednoczone 23,47, 65-68,148 i
Wenezuela 146,161 kubaski kryzys rakietowy
23,36,45,
. konferencja po latach na ten temat 23,130
Kurdowie 15,172
porwnanie z Indianami Cherokee 15
200 zagazowani przez Saddama Husajna w 1998 roku
18,51,58 Kuwejt 18,54-55
iracka inwazja 18, 58
La Guardia Anton 84 * Lancet"
artyku na temat ofiar wojny irackiej 20,97
Laos 193
Larijani Ali 174-175 Latinobarmetro 148
Leverett Flynt 172 Levinson Sanford 102,104
Liban 25, 33,
 Hezbollah 173,197,
inwazja amerykasko- izraelska 177-181,199
liczba urodze a opieka socjalna 122 Lieven
Anatole 13 Linzer Dafna 171 Londyn
zamach bombowy w 2005 roku 129,132
ludobjstwo
Kamboda 193-194 ludzie
grupy zakcajce funkcjonowanie
demokracji" 205
wielka bestia" 101 zamoni obywatele" 123
Lugar Richard 131
Lula da Silva Luiz Inacio 90,161,188-189
Lutzenberger Jose 114
Madryt
zamach terrorystyczny na kolei 69 Malley
Robert 30
Manufacturing Consent (Chomsky) 195,209
Marcos Ferdinand 52
Mayer Arno 135
McGwire Michael 118-119
McNamara Robert 130-131
media
system doktrynalny" 125 medyczna opieka
121-124 medyczna pomoc midzynarodowa 161
MERCOSUR147,161,189 Midzynarodowa
Agencja Energii Atomowej (International
Atomie Energy Agency) 130,173
midzynarodowe agencje pomocy potpiajce
bombardowania Afganistanu 38
midzynarodowe prawo
nieposzanowane przez Stany Zjednoczone
42,86,98,104
pogwacone przez Izrael 32, 61,63
Midzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)
135
i Ameryka Poudniowa 161 jako odzia
Departamentu Skarbu Stanw Zjednoczonych 189
;
Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci w 1
Hadze 32,104,157,175
i Nikaragua 86
Milhollin Gary 162-163
militarne bazy
Irak 26,54, 71,73-74,81,193, wezwanie
wystosowane przez Szanghajsk Organizacj
Wsppracy do Stanw Zjednoczonych o
wycofanie wojsk 198 Mili John Stuart 134,
206,170 Morales Evo 161,185,187-188
zy chopiec" dla Stanw Zjednoczonych 189
moralna filozofia 113-116 moralna
odpowiedzialno 203-207 moralno i
amerykaska misja ratowania 1 wiata" 107
Morgenthau Hans 203,205-206 Mueller John 11
Mueller Karl 11 Mueller Robert S. 38,165
Musharraf Pervez 10,162
nacjonalizm 13
jako wrg Stanw Zjednoczonych 135,188
Nader Ralph 91
najemne armie w Ameryce rodkowej 86
Napoleon I Bonaparte 54
Narodowa Rada Wywiadu (National Intelligen- ce
Council, NIC) 127
Narodowa Strategia Bezpieczestwa 36,41,167
Nasrallah Sayyed Hassan 179 NATO 104,118
nauka i polityka 141-143 nazistowska filozofia
134 Negroponte John 85-88,109 neoliberalizm -
ani nie nowy, ani nie liberalny 184
Netanjahu Beniamin 78
New Generation Draws the Line (Chomsky) 168
niedoywienie w Nikaragui 87 Niemcy
41,57,134,166
niewaciwie nazwany ruch antyglobalizacyjny"
147 Nikaragua 110
ukryta woja Stanw Zjednoczonych przeciw
Nikaragui 86-87
Nixon Richard 51,66,193
Norris John 168 Nowy
Orlean 68,199
powd w 2005 roku 137-139
Nuclear Terrorism (Allinson) 131
nuklearna bro 15,17,20, 23,117-
120,127, i
129-131,199,201
 Indie 160,162-163 Iran 171-176,198, 200 Karaiby 146-
Korea Pnocna 45,47-50 niewspomniana w 147 Oren Amir 29
Karcie Organizacji Narodw Zjednoczonych 106 Organizacja Narodw Zjednoczonych (ONZ)
przewidywany atak na Stany Zjednoczone 15,19, 20,27, 29-30,41-43, 62, 70, 79, 90,107,

119,131 118,173,174

terroryzm 129 Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju

nuklearna energia (Ogranisation for Economic Co-operation and

Iran 171 Development) 121

Nunn Sam 119 Organizacja Wyzwolenia Palestyny 177,179

Orwell George 110,134,162 Owen Taylor 193-
oddolne ruchy spoeczne 95 194 Oxford Research International 73
odrodzenie si wycigu zbroje 83
oglne ubezpieczenie zdrowotne Page Benjamin 176, 206 Pakistan 9,22,41,201

amerykaska opinia publiczna 89,123-124 bro nuklearna 84,120,162 trzsienie

ogrodzenia ochronne" na Zachodnim Brzegu ziemi 161 Palestyna 11-12, 25, 29-33, 62-

29,31-33,61-63,78 Olmert Ehud 33 opieka 64,77-80, 111-112,156-158,177-181, 200

spoeczna 121-124 opieka zdrowotna 122-124 wybory 156

Partia Zielonych 91 < zbrodniach wojennych 102 Wenezuela 146

partie polityczne w Stanach Zjednoczonych 71 A : porozumienie genewskie 77-79 porwanie
89, 91,95, H9> 152,176,184 Patterson Thomas Izraelczykw 178 Posada Carriles Luis 68 Postel
90 Sandra 138
PDVSA (wenezuelski pastwowy kocem Powell Colin 57-58 1

naftowy) 145 powodzie

Pedatzur Reuven 168 Perilous Power (Achcar) Nowy Orlean 137-139 Powszechna Deklaracja
158 Peny William 131 Pinochet Augusto 135,187 Praw Czowieka 114 prawa czowieka 113-116
pokojowe ruchy 22 procesy zbrodniarzy wojennych w Norymberdze
polityka zagraniczna Stanw Zjednoczonych 57,102,167
Afganistan 10,35,38,132,136,165 Ameryka Program na temat pogldw na polityk
aciska 145-146 Ameryka Poudniowa 183- midzynarodow" (Program on International
186 bombardowania 35, 38, 65,111,126,165- Policy Attitude", PIPA) 43, 94,115 protok
166, 168,193 genewski z 1925 roku 42 protok z Kioto 94
Brazylia 91,189 Chile amerykaska opinia publiczna 143 prby z
188 Francja 41-43 broni rakietow w Korei Pnocnej 47-50
Indie 160-163 Kanada przemys farmaceutyczny i jego wpyw na polityk
147-148 Korea 89,123 przetrwanie czowieka
Poudniowa 45 Korea nieistotne wobec wadzy i bogactw 127 nisko na
Pnocna 45-50 Kuba licie priorytetw rzdowych 118 zagroone przez
65-66 ONZ 41-44 wojn 171 public relations i polityczni kandydaci
organizowanie atakw terrorystycznych 66 93
Serbia 166
twierdzenie: nie potrzebujemy czyjegokol- Rada do spraw Stosunkw Midzynarodowych
wiek zezwolenia" (Bush junior) 42 udzia w (Council on Foreign Affairs) 94 Rada Naukowa
Obrony (Defense Science Bo- ard, DSB) 136 Iraku 11,18,22,58-60,70 wobec Syrii 82 wobec
Rada Stosunkw Midzynarodowych w Chicago Iranu 172,199-200 Scheuer Michael 12
(Chicago Council on International Rela- tions) Schlesinger Arthur 36,66,130 Schmitt Carl 102
94 Scowcroft Brent 25,167 Sfeir Mar Nasrallah
raport o osiedlach izraelskich 30,33 Boutros 179-180 Shalit Gilad 178
Sharon Ariel 29-30,77,79,111,216
Rashid Ahmed 9
Shin Bet 37,78, 80
rdzenni mieszkacy przejmujcy rzdy w Ameryce
Sigal Loen 48-50
Poudniowej 146,160 Republika Poudniowej
Singh Manmohan 163
Afryki 32
siy paramilitarne 67
porwnanie z Izraelem 32, 62,78
Smith Michael 126
Rice Condoleezza 14,98,110,163
Sofaer Abraham 86
Robbins Carla Anne 85 Robertson Pat
sprawa Kubaskiej Pitki" 65
95 Romero Oscar 115 ropa naftowa 9,
sprzeda broni 27,129
25,106 Ameryka Poudniowa 160
stabilizacja" jako synonim suenia interesom
Wenezuela 160-161,188,
Stanw Zjednoczonych" 58 Stay the Hand of
Arabia Saudyjska 106,153 Azja
Vengeance (Bass) 57 Steinbruner John D. 97
Pnocno-Wschodnia 46 handel
Stern Jessica 70 Straw Jack 51, 61 Strefa Gazy 63
midzynarodowy 146-147,159 Irak
atak izraelski 178 wycofanie wojsk izraelskich 77-
14,16,127,192 Iran 153,160,171
78 strefy zakazu lotw" 126-127 Suharto 52, 55
kae si nam wierzy, e nie jest waniejsza
Summers Lawrence 113,114 sunnici 110,199
od kiszonych ogrkw 152
przywouj opr Hezbollahu w Libanie 180
ropa za ywno - program ONZ 60 Stany
Syria 163,197
Zjednoczone i bliskowschodnie zoa surowcw
proponowany cel militarny Stanw
energetycznych" 54,160,198 Rosja 23,30, 41-
Zjednoczonych 26
42,49, 69,134,153,163 bro nuklearna 119
sankcje ekonomiczne Stanw Zjednoczonych 82
odrodzenie si wycigu zbroje 83 Rove Karl 121
Szanghajska Organizacja Wsppracy (Shanghai
Roy Sara 62,64
Cooperation Organization, SCO) 198 szczyt grupy
rozdzia Kocioa od pastwa 141
G8 142-143 szef wywiadu narodowego 88,109
Rubin James 60
szyici 106,153,181,197-198 Irak 25,51, 58,106,152-
ruchy robotnicze
153, Iran 16,199 Liban 180
odradzajce si w Iraku 153
wymordowani przez Saddama Husajna 15 za
represjonowane w Iraku 74-75
szybkim wycofaniem wojsk Stanw
represjonowane w Kolumbii 116
Zjednoczonych z Iraku" 110
Rudman Warren 19
Rumsfeld Donald 11,17,19-20,47,57-58,92,
Talbott Strob 168
172,180
talibowie 38,132
Russell Bertrand 120
telewizja w Ameryce Poudniowej 188 teologiczne
podstawy polityki zagranicznej Stanw
Saad-Ghorayeb Amal 180-181 Sadat Anwar 29
Zjednoczonych 107 Terror Free Tomorrow 199
Said Edward 166, 203, 207 samobjcze zamachy
terroryci i terroryzm 10-13,17,19,22-24,35, 37-
31,35 sandinici 86 Sanger David 27,50,127
38,52, 61,65-70,81-83,85-88,90, 98, 105,110,119-
sankcje gospodarcze jako ludobjstwo 59 wobec
120,125,127,129,131-132,134, 136-137,165-166
Tolbert Erie 137 odmowa przestrzegania jego zobowiza przez
topniejca pokrywa lodowa Grenlandii 143 Stany Zjednoczone 118
tortury 102,104 wiadomie naruszony przez umow amery-
w Chile za czasw Pinocheta 135,187 w Izraelu kasko-indyjsk 162
178 Toto (Edward Emmanuel Constant) 67 traktat traktat o ograniczeniu systemw obrony
o cakowitym zakazie prb z broni nuklearn przeciwrakietowej (Anti-Ballistic Missile Treaty)
(Comprehensive Test Ban Treaty) 118 traktat o 118 traktat o zakazie produkcji materiaw
nierozprzestrzenianiu broni masowego raenia rozszczepialnych (Fissile Materia Cutoff Treaty,
(Nuclear Non-Proliferation Treaty) 117,130,173 FISSBAN) 118,174
i Iran 173-175
Transparency International 55 Hans 59-60,127
trzecia wojna wiatowa
Walrus" - artyku na temat bombardowania
rozpoczaby si, gdyby Iran zaatakowa 199
Kambody 193 Walzer Michel 165-166 War Law
Tukidydes 165
(Byers) 107 Weeks William Earl 107 Wenezuela
Turcja odwaya si posucha swojego narodu
147-148,161 i Brazylia 157 i Chiny 146,160 i
53
Kuba 146-147 i Stany Zjednoczone 67 ropa
Turkmenistan 82 naftowa 146,160-161,188 Wielka Brytania
Tyler Patrick 84 18,35,54, 82,134
i Irak 51,54-55, 60,74,110-111,125-126,
ubezpieczenie zdrowotne i amerykaska opinia
i Izrael 61 i ONZ
publiczna 89
42,58,174
Unia Europejska 30,146,201 i
ryzyko spowodowane przez sojusznikw Stanw
Iran 172-173
Zjednoczonych 132 w Chinach 134 w Indiach 134
jako model dla Ameryki Poudniowej 187
wizienia w Izraelu 178,181 wojskowe wydatki 128
ustawa o amerykasko-indyjskiej pokojowej
Wolfowitz Paul 20,52,92,172 pogarda dla
wsppracy w dziedzinie energii atomowej
demokracji 53 wybrany na prezesa Banku
(United States-India Peaceful Atomie Energy
wiatowego 55 za przeduonym pobytem wojsk
Cooperation Act) 160
amerykaskich w Iraku 74
ustawa o komisjach wojskowych chronica
wsppraca Pnocy z Poudniem 145-146
urzdnikw Stanw Zjednoczonych przed
wybory
ustaw o zbrodniach wojennych 81 ustawa o
Ameryka Poudniowa
odpowiedzialnoci Syrii i przywrceniu
Brazylia 90,189 Wenezuela 147-148
suwerennoci Libanu (Syria Accountabili- ty
Irak 25,27,105,110,151,156 niedopuszczalne,
and Lebanese Sovereignity Restoration Act)
jeli ma wygra nieodpowiedni kandydat 131
102-103
Uzbekistan 53,82 Palestyna 155-156,158 prezydenckie Boliwia

rywalizuje z Halliburtonem i Bechtelem 53 161,184-185 Stany Zjednoczone 37, 71,90-

93,97,184 Stany Zjednoczone - 2002 rok 13,36
Vanishig Voters Project (projekt Znikajcy wzbogacony uran 45,172-173
wyborcy") 90
Varadarjan Siddarth 160 zabjstwa
Veblen Thorstein nazywa bogatych ludzi Oscar Romero 115-116 Zachodni Brzeg
znaczcymi obywatelami" 123 von Sponeck 30,32,33,62-63,78-79,111,
155,177
zamach stanu 67-68
z 11 wrzenia 1973 roku 135-136,188 zbrodnie
wojenne 36,140,180 Stany Zjednoczone 98-99
trybunay 57
ustawa o zbrodniach wojennych 98 zimna
wojna 47,109,133,197 Zunes Stephen 82 Zwizek
Radziecki 133