NR 2 (11) LUTY 2016 ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Luty drugi miesic w roku, wedug kalendarza
gregoriaskiego, ma 28, a w latach przestpnych 29
dni.Luty jest miesicem zimowym na pkuli p-
nocnej, a letnim na poudniowej. Nazwa miesica
(wedug Brcknera) pochodzi od okrelenia srogich
mrozw (por. ukr. / lutyj, br. / luty). 7. W lutym wody wiele - w lecie godne nawet
Dawniej uywane byy rwnie nazwy siecze (por.
ukr. / sicze i chorw. sijeanj stycze) lub
strpacz. aciska nazwa Februarius (zobacz: ka-
lendarz rzymski) zostaa zapoyczona przez wik-
szo jzykw europejskich.
Polskie przysowia ludowe na luty
1. Gdy mrz w lutym ostro trzyma, wtedy jest nie-
duga zima.
2. Gdy w lutym mrz mocno trzyma, bdzie krt-
ka zima.
3. W lutym nieg i mrz stay, w lecie bd upay.
4. Gdy ciepo w lutym, zimno w marcu bywa,
dugo trwa zima, to jest niewtpliwa.
5. Gdy bez wiatrw luty chodzi, w kwietniu wi-
cher nie zawodzi.
6. W lutym gdy zagrzmi od wschodniego boku,
burze i wiatry walne s w tym roku.
ciel.
8. Kiedy luty puci, to marzec wypiecze.
9. Kiedy luty schodzi, czek po wodzie brodzi.
10. Kiedy luty, obuj buty.
11. Luty bywa w ld okuty.
12. Na stycznie i lute trzeba mie konie kute.
13. Jeli ci jeszcze nie dokuczy luty, to pal dobrze
w kominie i miej kouch suty.
14. Czasem luty ostro kuty, czasem w luty same
pluty.
15. Czasem luty si zlituje, e czek niby wiosn
czuje, ale czasem tak si zyma, e czek prawie
nie wytrzyma

SZCZEBRZESZYN
CHRZSZCZ NR 2 (11)

sowieckie.
14 lutego 1942 - przemianowano Zwizek Walki
Zbrojnej na Armie Krajow.
15 lutego 1941 - w Wielkiej Brytanii powsta 316
Dywizjon Myliwski "Warszawski.
18 lutego 1386 - w katedrze na Wawelu odby si
lub Wadysawa Jagiey z Jadwig.

Przypomnijmy sobie studniwki, ktre

przeylimy. Czy my rwnie stosowalimy
te magiczne metody, aby osign sukces
W dniu 7 lutego 2017 roku odesza od nas na maturze.
pani Anna Krasny, osoba serdeczna i bez- Zwyczaje i przesdy studniwkowe
porednia, wspomagajca ma w tworze- Studniwka potoczna nazwa balu przedmaturalne-
niu ,,Chrzszcza. go, ktry odbywa si w przyblieniu sto dni przed
Naszemu Redaktorowi panu Zygmuntowi rozpoczynajcymi si w maju maturami.
Studniwki zwykle odbywaj si w styczniu lub w
Krasnemu serdeczne wyrazy wspczucia i
lutym. W balu udzia bior uczniowie klas matural-
wsparcia z powodu mierci ony w imieniu nych z osobami towarzyszcymi oraz z zaproszony-
wsppracownikw skadaj mi przez nich nauczycielami, ktrzy uczyli ich przez
Joanna Dawid i Mateusz Sirko. okres szkoy redniej. Zazwyczaj obowizuj stroje
wieczorowe.
Kalendarium - niektre wydarzenia Pierwszym tacem jest polonez, ktry tacz matu-
historyczne rzyci z zaproszonymi osobami towarzyszcymi oraz
6 lutego 1633 - Wadysaw IV koronowany na krla niekiedy - z nauczycielami.
Polski. Ostatni krl szanowany przez wszystkie sta- Wszystkie studniwkowe przesdy i zwyczaje
ny i majcy posuch , ostatni krl wzgldnego spo- maj jeden cel: zapewni sukces na maturze. Jed-
koju i prosperity Najjaniejszej Rzeczpospolitej . ne, takie jak wkadanie czerwonej bielizny lub
7 lutego 1867-we Lwowie powstao polskie Towa-
rzystwo Gimnastyczne ,, Sok .Celem towarzystwa czego poyczonego, s znane od pokole. Istnieje
-zgodnie z ideaami jego twrcw-byo podtrzymy- jednak sporo mniej znanych przesdw zwiza-
wanie i rozwijanie wiadomoci narodowej oraz pod- nych ze studniwkami. Oto kilka z nich.
noszenie sprawnoci fizycznej polskiej modziey. Studniwka to ostatnia okazja na szalon zabaw
7 lutego 1831 - Sejm Krlestwa Polskiego przyj
uchwa o fladze Polski. Bya to pierwsza regulacja przed zbliajc si matur. Jak z kadym doniosym
prawna dotyczca polskiej flagi. wydarzeniem, take i z balem studniwkowym zwi-
1990 -przywrcono dawne godo pastwowe. Po zane s okrelone rytuay i przesdy, ktrych matu-
przemianach ustrojowych nastpi powrt do zmody- rzyci wol przestrzega, by unikn pecha na egza-
fikowanej wersji polskiego Ora Biaego z otwart
koron wg wzoru z 1927 r. minie. Popularne "obrzdy" czynione podczas stud-
10 lutego 1920 - w Pucku w obecnoci generaa Jze- niwki maj zaowocowa zdaniem matury.
fa Hallera oraz ministra spraw wewntrznych Stani- Studniwkowe przesdy, ktre warto zna:
sawa Wojciechowskiego dokonano symbolicznych Popularnym przesdem zwizanym ze studniwk
zalubin Polski z Batykiem.
14 lutego 1919 - rozpoczy si walki polsko- jest wkadanie przez dziewczyny czerwonej bielizny,

2

ktr ponownie trzeba woy na egzamin dojrzao-
ci. Kolor czerwony pomoe pokona trudnoci pod-
czas egzaminu i doda pewnoci siebie. Ponadto na
lewe udo naley zaoy czerwon podwizk. Warto Matura w roku 1949.
zadba o to, aby bielizna tego wieczoru bya szcze-
glnie elegancka, poniewa chopcy, chcc sobie za-
pewni powodzenie na egzaminie, bd starali si za
wszelk cen j podejrze lub mog nawet poprosi o
jej pokazanie.
Inny studniwkowy przesd to woenie na bal
czego poyczonego, najlepiej od osoby mdrej i by-
strej. Moe to by biuteria, podwizka lub element
garderoby. Przed wyjciem na studniwk powinno
si take poprosi blisk osob, aby zawizaa nam kwidacji z powodu braku chtnych zapisao si
na lewym nadgarstku czerwon nitk. Jeli nitka nie
zerwie si a do matury, zdany egzamin mamy jak w
banku. Istnieje rwnie przesd, ktry nakazuje pa-
stowa buty, w ktrych pjdziemy na bal, tylko w
jednym kierunku.
W trakcie zabawy pod adnym pozorem nie wol-
no ciga obuwia - taniec na bosaka przynosi pecha,
podobnie jak zdjcie krawata lub oczko w poczosze.
Poza tym chopcy musz pojawi si na maturze w
tym samym garniturze i krawacie, w ktrym bawili
si na studniwce.
Nieodcznym elementem wieczoru jest taniec -
polonez. Aby uchroni si przed oblaniem matury,
naley opanowa jego kroki do perfekcji i stara si
nie pomyli podczas studniwki. Po balu naley uda
si pod najpopularniejszy w miejscowoci pomnik i
skaczc na jednej nodze, okry go tyle razy, ile
chcemy zdoby punktw na maturze.
Mniej znanym przesdem zwizanym ze stud-
niwk jest wejcie na Giewont. Rzecz jasna nie
kady ma tak moliwo, dlatego mona zastpi
tatrzaski szczyt najwyszym lokalnym wzniesie-
niem lub budynkiem. Zdobycie szczytu lub wejcie
na ostatnie pitro wieowca przyniesie nam szczcie
na egzaminie.
CHRZSZCZ NR 2 (11)
Wspomnienia Romualda Koodziejczyka,
absolwenta Mskiego Liceum
im. Jana Zamoyskiego w Zamociu.
W roku 1947 zlikwidowano Gimnazjum i Liceum
w Szczebrzeszynie, w ich miejsce powoano Liceum
Pedagogiczne. Kto chcia dalej uczy si w kierunku
oglnym, musia przenie si do szkoy w innej
miejscowoci. Wybralimy, wraz z Tadkiem Klu-
kowskom i Jerzym Kotajem ze Szczebrzeszyna,
koedukacyjn klas o profilu humanistycznym
w Pastwowym Liceum im. Jana Zamoyskiego
w Zamociu. Po dwu tygodniach klasa ta ulega li-
do niej tylko 11 osb.
Liceum w Zamociu klasa humanistyczna. Stoj
od lewej: Romuald Koodziejczyk, Teresa Dobkw-
na, Witold Sak, Magda Korba, NN, Jerzy Kotaj
i trzy dziewczyny- Zofia Kozieo, NN, i Zyta N.
Za nimi wysoki NN. Brakuje Tadka Klukowskiego.
NN znaczy, e nazwiska i imiona wyleciay
z dziurawej pamici, a nie ma ju nikogo, kto mgby
je przypomnie.
Chopcy przenieli si do klasy o profilu przyrod-
niczym Mskiego Liceum im. Jana Zamoyskiego,
dziewczyny do Pastwowego Liceum eskiego.
Do klasy o profilu przyrodniczym trafio, oprcz
mnie i Tadka Klukowskiego, jeszcze kilku uczniw
ze Szczebrzeszyna: Jerzy Kotaj, Henryk Cichocki,
Bogusaw (Bobek) Hanaka, Jan yp, Tomasz Nie-
chaj, Edward Danielewicz, Wadysaw Chwiejczak,
n.
Zdzisaw Lipski.
Wynajlimy z Tadkiem Klukowskim stancj
3
CHRZSZCZ NR 2 (11)
u pana prof. Skadnika, nauczyciela aciny w liceum,
a wczeniej w latach 19271931 inspektora owiaty.
By moe, dzisiaj nie pamitam, prof. Skadnik by
ju w tym czasie emerytem, bowiem nie uczono ju
w szkoach aciny. Ja sam uczyem si jej tylko
w pierwszej i drugiej klasie gimnazjum.
Dom pastwa Skadnikw by przedwojenno inteli-
gencki. Nobliwy. Sam budynek typu willowego
z pitrem, pooony w duym ogrodzie przy ulicy
Dugiej 24, sprawia wraenie dostojne i dostatnie.
Z du jadalni i oszklon werand z tyu domu,
w ktrej znajdowaa si cz biblioteki. Byo tam awkach, dostawionych tyem do okna, prostopadle
m.in. pene wydanie dzie eromskiego, z ktrego
pani Skadnikowa zabronia nam czyta Dzieje
grzechu. Nasz pokj przylega do jadalni. Kadego
dnia o okrelonych porach byy wsplnie jedzone
niadania, obiady i kolacje. Z pastwem Skadnikami
mieszkaa modsza crka z mem. Oboje pracowali
w banku. Pani Skadnikowa nazywaa zicia genial-
nymi czowiekiem, co spowodowao, e nosi
w naszym jzyku przezwisko: geniusz. Na imi
mia zreszt Eugeniusz. Najlepiej zapamitaem pa-
ni Skadnikow, kobiet bez grama ci, zawsze po lewej tablic, po prawej trzy szeregi kolegw,
pogodn i spokojn. Przed II wojn wiatow bya
wacicielk prywatnej szkoy podstawowej,
do ktrej uczszczay dzieci dobrze sytuowanych ro-
dzicw. Na pitrze mieszkali pastwo Kozieo, on
adwokat byy dzierawca majtku Staw Noakowski
z on, dwiema crkami i synem. Modsza z crek,
Zofia bya nasz koleank z rwnolegej klasy li-
ceum eskiego. Mieszkao si tam wygodnie
i spokojnie. Poniewa nauka odbywaa si sze dni
w tygodniu, do domu jedziem tylko na niedziele.
Klasy lekcyjne w naszej szkole, gwnym gmachu
byej Akademii Zamojskiej, byy usytuowane tak jak
w wikszoci szk w dugim korytarzu byy wej-
cia do poszczeglnych klas. Naprzeciw drzwi wej-
ciowych byy okna, a na prawo od drzwi tablica
i stolik dla nauczyciela, na lewo rzdy dwuosobo-
wych awek. Uczniowie siedzieli tak, e prawym ra-
mieniem byli zwrceni do ciany, w ktrej znajdowa-
y si drzwi do korytarza, a lewym do okien. Po-
mieszczenie, w ktrym my uczylimy si, znajdowa-
o si na kocu korytarza, oddzielone od innych klas
lekcyjnych tzw. kawiarni, gdzie w czasie przerwy
mona byo zje niadanie.
Szeroka, tak jak inne, bya nasza klasa,
ale o poow krtsza. Nietypowe rozmiary wskazy-
way, e zapewne w przeszoci byo to pomiesz-
czenie uywane do potrzeb gospodarczych. Wejcie,
4
okna i tablica byy usytuowane tak jak w innych kla-
sach, siedzielimy te prawym ramieniem do drzwi,
a lewym do okien, lecz przestrze od tablicy
do plecw ostatniego rzdu siedzcych bya o poow
krtsza ni w innych klasach. Byo bardzo ciasno,
aby 42 uczniw mogo si jako zmieci w tym cia-
snym lokum, siedzielimy nie w awkach dwuosobo-
wych, lecz w trzech szeregach, jak w wojsku p 12, 13
kolegw w kadym. Brakowao tylko komendy:
od lewego odlicz. A take w dwu dwuosobowych
do tych trzech szeregw, pomidzy nimi a tablic.
W tych dwu awkach siedziao nas czterech: ja, Cha-
upka, Stadniczuk i Maaszewski. Mnie wypado sie-
dzie koo samej tablicy i oddawaem si, dzisiaj
przyznaj, niezbyt eleganckiemu wobec nauczycieli
zajciu, lecz bez ich protestw, a mianowicie zapisy-
waem w rogu tablicy, ile jeszcze minut zostao
do koca lekcji. Miejsce to pozwalao mi widzie
a przed sob stolik i krzeso dla profesora.
C.D.N. Romuald Koodziejczyk
Malowana skrzynia, czyli wspczesne
powroty do kultury ludowej
Zapraszam na kolejne spotkanie z kultur ludow -
zagadnieniami, ktre wi si
z obrzdami i obyczajami kultywowanymi niegdy
przez mieszkacw naszego regionu.
Tradycyjne obrzdy doroczne stanowi zesp
silnie ze sob zwizanych zwyczajw kultowych i
magicznych, wierze, wrb, folkloru sownego, mu-
zycznego i tanecznego. Szczeglnym poczeniem
tych praktyk charakteryzoway si zapusty trwajcy
od Boego Narodzenia do Wielkiego Postu czas kar-
nawau ludowego. Zapusty obchodzono wesoo i
hucznie: zapominano o trudach codziennoci wiej-
skiej, a zabaw stawiano ponad obowizki i prac.
Najhuczniej witowano ostatki (kusaki) czyli
okres od tustego czwartku do wtorku przed rod
 CHRZSZCZ NR 2 (11)

Popielcow.
Ostatki to zakoczenie cyklu boonarodzeniowe-
go i rwnoczenie koniec zimy. By to czas wycze-
kiwany przez ludno wiejsk, a wiadcz o tym so-
wa piosenki piewanej niegdy przez gospodarzy:
Nie masz nic najmilszego, nad zapust kochany
Rozweseli on kadego, choby by stroskany.
Hoc w zapusty, hoc wesoo, nue dalej, nue w ko-
o.
Naley podkreli, e w czasie zabaw zapustnych
najwidoczniej w caej obrzdowoci dorocznej za-
znaczy si magiczny charakter taca. Taczono na
len i konopie, a take na proso i owies, wyskakujc w
tacu jak najwyej, by tak wysoko wyrosy te roli-
ny.
Praktykowany by te zwyczaj obfitego jedzenia
zwaszcza w ostatni czwartek karnawau zwany czyna si czas ciszy i skupienia - okres przygotowa
tustym lub combrowym. W tym dniu zjadano wiele do Wielkanocy.
obficie okraszonego jada: tustej kaszy ze skwarka- Aneta Bartoszczyk - Trochimiuk
mi, kapusty z misem i sonin, boczku oraz kieba- Obrazy na karnawa
sy, a take sodkich racuchw, blinw, jak rwnie
znanych nam wspczenie - pczkw i chrustu.
W czasie zapustw na wiejskich drogach mona
byo spotka rnego rodzaju przebieracw: Cyga-
nw, dziada z bab, ebrakw, kominiarzy, koguta,
konia czy osa. Gospodarze witali ich z otwartymi
ramionami w drzwiach swoich domostw, wierzyli
bowiem, e ich wizyty s zapowiedzi dobrobytu i
urodzaju. Przebieracy bawili gospodarzy swymi
wystpami, czynic przy tym wiele haasu i wrzawy.
Wierzono, e budz oni przyrod, zapowiadajc
szybkie nadejcie wiosny.
Zapusty spdzano na zabawach, tacu i biesiado-
waniu, pamitano jednak, e w ostatni dzie karna-
wau musiay si one skoczy o pnocy.
Z wybiciem zegara do karczmy lub izby, w ktrej
odbyway si tace, wbiega chopiec z rybim szkie-
letem albo ledziem wycitym z papieru, by obwie-
ci, e rozpoczyna si Wielki Post. Biesiadnicy mu-
sieli wwczas zakoczy tace, schowa do skrzy
instrumenty muzyczne, a obfite jedzenie zastpi u-
rem z ytniej mki, ziemniakami i ledziami. Rozpo-

5
CHRZSZCZ NR 2 (11)
Tereszpol
Tereszpol zaoony zosta ok. 1690 roku na obszarze
dbr Ordynacji Zamoyskiej - nazwa pochodzi od
imienia Teresy Potockiej (wojewodziny bracawskiej,
wdowy po Janie Gniskim wojewodzie pomorskim),
ony ordynata Tomasza Jzefa Zamoyskiego. Natu-
ralne bogactwo wsi i okolic stanowi lasy, dlatego
ju w II poowie XVIII wieku istnia tutaj tartak or-
dynacki, w roku 1800 odnotowano 2 folwarki, 6 my-
nw, w tym trzy na rzece Ratnicy, 1 folusz, 3 auste-
rie, co wiadczy o obecnoci na tych terenach ludno-
ci ydowskiej, 6 karczem i 1 tartak. Wiadomo, e w
6
1795 roku w Tereszpolu znajdowaa si drewniana
cerkiew parafialna p. w. w. Praksedy. Unicka ww-
czas parafia Tereszpol zlokalizowana bya w obrbie
dekanatu szczebrzeskiego, w jej skad wchodziy
wsie: Tereszpol, Hedwiyn, Bukownica, Szozdy, So-
chy, Czarnystok, Trzsiny i Lipowiec. W roku 1851
w miejsce drewnianej wzniesiono cerkiew murowa-
n. O obecnoci prawosawnych w Tereszpolu wiad-
cz zachowane na miejscowym cmentarzu pochwki
prawosawnych: nauczyciela Nikoy A ndrejewicza
ukasiuka (1838 - 1906), Borika ukasiuk (13
VIII1908 - 8. V. 1909), prawdopodobnie syna Niko-
y, nauczycielki ludowej Oleny Iwanowny Sienczik
(1878 - 1911). W roku 1919 biskup lubelski Marian
Fulman erygowa parafi rzymsko- katolick, na ko-
ci zaadoptowano by cerkiew.
W okresie midzywojennym Tereszpol by cako-
wicie drewnian wiosk - zabudowania byy kryte
som, przez rodek wioski biega droga wykadana
tuczonym kamieniem pochodzcym gwnie z Tere-
szpola Kukieek. Funkcjonowao kilka sklepw, naj-
wikszy prowadzony by przez Skubisza, znajdowa
si nieopodal tartaku - tutaj gwnie koncentrowa
si wiejski handel, tam si szo po naft, smarwk
do wozu. Pieczywo kupowao si te, chocia nie w
takich ilociach jak teraz. W miejscowej szkole obo-
wizki kierownika peni (...) Zielonka, w 1938 roku
mia zorganizowa wycieczk do Lwowa, nic jednak z
tego nie wyszo. Zajcia lekcyjne odbyway si w do-
mach prywatnych, m. in. u Skry, Kapuniaka. Nau-
czyciele to: towski, take peni obowizki kierow-
nika szkoy, Kusyk (kierownik), Kumianka, Kusyko-
wa, Grudziska (?). Byo sze klas, a kto chcia si
jeszcze dalej uczy, to chodzi przez dwa lata do sz-
stej klasy. Przy szkole znajdowaa si biblioteka dla
dzieci. We wsi byy dwa tartaki, jeden jeszcze z cza-
sw ordynackich, wacicielem ktrego by Micha
(?) Wolanin, drugim zarzdza Wasg, pniej Ko-
cik ten tartak, ktry obecnie funkcjonuje w Tere-
szpolu powsta ju po wojnie. Przed wojn powstaa
Stra Poarna, straacy posiadali jaki sprzt, istnia

Dom Straaka i prnie dziaajca przy oddziale or-
kiestra. Gazety jako takie nie byy we wsi kolporto-
wane. Obowizki wjta w przedwojennym Tereszpolu
peni Szuper. Podczas okupacji Tereszpol nie by
wysiedlany. 17 wrzenia 1939 roku Niemcy zbombar-
dowali wiosk, zgino wwczas 13 osb, w tym 3-
letnia Irena Litwin, ktra prawdopodobnie zmara ze
strachu. Zgina take 16- letni Anto Wasg - tak
informacj przekaza mi jeden ze starszych miesz-
kacw Tereszpola. Nazwiska innych osb z Tere-
szpola, ktre zginy podczas okupacji, odnalazam
na miejscowym cmentarzu:
Jerzy asiewicki - zgin 3 lipca 1943 roku w wieku 16 lat,
Bronisawa odak - zgina 1 czerwca 1943 roku w
wieku 25,
Franciszek odak- zgin 1 czerwca 1943 roku w
Sochach,
Adam Grela - zgin podczas bombardowania Tere-
szpola 17 wrzenia 1939 roku w wieku 28 lat,
Piotr Bury - urodzony w 1901 roku, zastrzelony przez
Niemcw w 1939 roku
Antoni Cielica - zgin w roku 1939 w wieku 19 lat,
Bronisawa Pieczykolan - zgina podczas bombar-
dowania Tereszpola 17 wrzenia 1939 roku w wieku
18 lat,
Weronika Marzec - zgina tragicznie 14 kwietnia
1944 roku w wieku 21 lat.
O konspiracyjnej dziaalnoci mieszkacw wsi opo-
wiadaj: Elbieta Litwin, Edward Litwin, Micha Ka-
miski i Romana Skra: podczas okupacji niektrzy
z mieszkacw naleeli do Batalionw Chopskich,
m. in.: Stefan i Piotr Litwinowie oraz ich szwagier
take o nazwisku Litwin. Niemcy wielokrotnie robili
w Tereszpolu obawy, jednym ze szczliwcw, ktre-
mu udawao si unikn aresztowania by Edward
Litwin, natomiast Piotr i Stefan Litwinowie podczas
jednej z obaw zostali zabrani przez gestapo. Zanim
odtransportowano ich na Majdanek, Niemcy zapro-
wadzili Stefana do miejsca, gdzie bya ukryta bro -
musia poda dokadn lokalizacje, zosta przy tym
zbity do nieprzytomnoci - syn Edward po ubraniu
rozpozna zmasakrowanego ojca. 8 kwietnia 1944
CHRZSZCZ NR 2 (11)
roku rozstrzelano ich na Majdanku. Po tym incyden-
cie okazao si, i z Majdanku wrciy dwie osoby -
Niemcy nikogo stamtd nie wypuszczali, a wic wia-
domym byo, e to wanie oni zdradzili. Gdy Stefan
Litwin przebywa na Majdanku, jego ona Ewa z Wa-
sgw Litwin w jaki sposb dotara do Lublina i
wtedy poda on gryps, dziki czemu wiadomym si
stao dla pozostaych czonkw Organizacji, kto zdra-
dzi. Wyrok na jednym z nich, Grskim, zosta wyko-
nany przez tereszpolskich partyzantw, razem z
oskaronym zgina jego ona, poniewa odgraaa,
e pjdzie gdzie trzeba...
Po wyzwoleniu w Tereszpolu utworzono posteru-
nek Milicji Obywatelskiej - jednym z milicjantw
(1946 rok) zosta Edward Litwin. Krtko by w mili-
cji, bowiem w 1949 roku w tajemnicy przed przeo-
onymi wzi w Milanowie (pow. parczewski) lub
kocielny. Kto usuny donis. Trzeba byo poe-
gna si milicj... Staraniem Edwarda Litwina spo-
rzdzona zostaa Ksiga Pomordowanych z terenu
gminy Tereszpol. Dokument dostpny jest w Urz-
dzie Gminy w Tereszpolu. W Tereszpolu, podobnie
jak w wielu miejscowociach na terenie powiatu bi-
gorajskiego i nie tylko, toczya si tu po wyzwole-
niu zaarta walka "o utrwalanie wadzy ludowej", na
czym to utrwalanie ludowej wadzy polegao- dzi
dobrze wiemy, jest to rozlegy temat na oddzielne
opracowanie. Pragn w tym miejscu zasygnalizowa
tylko, i lad utrwalania tej wadzy pozosta na miej-
scowym cmentarzu parafialnym. 6. XII. 1946 roku
zginli "z rk reakcyjnego podziemia" Szczepan
Bzdziuch, Szymon azorczyk, Andrzej Taanda, Ro-
man Lewandowski, Jan Ziomko
Regina Smoter GrzeszkiewiczTereszpol
7
CHRZSZCZ NR 2 (11)
Radecznica w czasie okupacji
widziana oczyma dziecka (c.d.)
Fotografia na Tetlakowym Pagrze, jk hitlerow-
skich samolotw na niebie, dzieci Maciga, wdrw-
ki ludzi na Wschd i Zachd, jazgot czogu i hajlo-
wanie wjedajcych do wsi Niemcw wprowadziy
mnie w loch Generalnego Gubernatorstwa. Przysza
jesie, szarugi, potem zima. Mj teatr spoeczny
skoczy si. Osiadem w chaupie. Jako ubogie
dziecko u wyrobnikw zostaem skazany na gniazdo-
wanie w chacie i na piecu. Do szkoy ju nie posze-
dem, a to ze wzgldu na obucie. Tote chatowaem i
piecowaem i suchaem, co starsi mwili, zarwno
domownicy jak i odwiedzajcy nas. A byo co su-
cha, gdy rzeczywisto bya bardzo wartka
Pewnego, do pnego wieczoru, chyba w marcu
1940 roku da si sysze gos syreny straackiej, du-
go i z przerwami. To straacy urzdzili sobie kolejn
w swej dziaalnoci Noc Floriask. Tym razem nie
chodzio o aden capstrzyk, ani o honory kocielne,
ale o apank ludzi na przymusowe roboty do Rze-
szy. Po pewnym czasie zastukano do naszej chaupy.
Drzwi otworzy mj ojczym. Przed wejciem do sieni
staa grupka miejscowych straakw, w subowych
mundurach, a jeden z nich objani cel wizyty i zapy-
ta, czy Hanka jest w domu. Ojczym odpowiedzia,
e nie ma jej. Wtedy szefujcy grupie straakw od-
sun ojczyma na bok, a sam wszed do sieni, a std
do mieszkania. Po rozejrzeniu si po izbie i kach,
zajrza pod st i ka, a nastpnie na piec. Nie pa-
mitam , czy co powiedzia i wyszed.
Po tym fakcie mielimy jeszcze par wizyt, ale ju
dziennych, i straakw, i zakadnikw, i apaczy w
mundurach ze szpicrut z Urzdu Pracy okupanta.
Jeden z nich nazywa si Mazur i pochodzi z Grusz-
ki Zaporskiej. Wedug urzdowego nakazu, z naszej
chaupy na wysyk do III Rzeszy byy wyznaczone
dwie osoby: moja ciotka Anna Sdak i cioteczna sio-
stra Hela Zych.
Moje wojenne losy
By odgci przeludnienie w naszej chaupie i unik-
8
n wywzki do III Rzeszy, moja cigana ciotka i
siostra "ukryy" si w Biaobrzegach k. Zamocia,
wynajmujc si tam do pracy w gospodarstwach rol-
nych tamtej wsi. Ja za poszedem do pracy pastuszej
w Radecznicy do Wiktorii i Jakuba Kakowskich.
Jest kwiecie 1940. Do szkoy ju nie poszedem.
Matka powiedziaa:
- Czyta i pisa ju umisz, rachowac te, to pu-
dziesz du ludzi i z godu ni zginiesz, a w domu ni ma
co je.
No i poszedem. Pasem troje rogacizny do poowy
listopada i w pitek, i w witek. Gdy skoczyem
pasionk, to mimo zdobytego ju "cenzusu naukowe-
go", zapisaem si do okaleczonej programowo przez
hitlerowcw szkoy. Bardzo lubiem chodzenie do
szkoy, miaem ju ukoczon II klas w roku szkol-
nym 1938/1939. Klasy III w roku szkolnym
1940 /1941 nie ukoczyem, bowiem w kwietniu
znowu zostaem wynajty do pracy pastuszej w Bia-
obrzegach, dokd ju wczeniej wybyy moja ciotka
i siostra, i dwie ssiadki -Hela Muca i Katarzyna Oli-
dowska. Smutno mi byo odchodzi do tych Maych
Niemiec, ale lepiej tu ni nad ab czy Men.
Latem 1940 roku bardzo przeyem aresztowanie
przez gestapo mojego katechety z klasy I i III ks.
Emila Seroki. Bardzo lubiem tego czowieka. W
szkole okazywa mi wiele serdecznoci. Nie wiem
dlaczego na lekcjach religii zaprasza mnie do siebie
na kolana i siedzc tak, wygasza to, co mia w lek-
cyjnym programie. W klasie III moim katechet by
ks. o. Andrzej Smole. Mia on swoje, takie charak-
terystyczne powiedzonko: jotu to. Nauczycielkami
tego czasu byy panie: Anna Kucharska i Maria Ma-
lanowska. W klasie byo nas okoo 30 dzieci., za w
caej szkole 170 - cioro. Uczylimy si troch z pod-
rcznikw i z czasopisma "Ster".
Na sub do Biaobrzegw zaprowadzaa mnie
ciotka, ktra tam ju od pewnego czasu przebywaa,
ukrywajc si przed wywzk do Niemiec. W Biao-
brzegach, tak jak i w Radecznicy pasem 3 "ogony"
w gospodarstwie Franciszka Szpringera, potomka b.
kolonisty niemieckiego z XVIII wieku. By on te
 CHRZSZCZ NR 2 (11)

wraz ze swoj rodzin volksdeutschem, ale po nie-

si spa.
miecku nie umia mwi, za po polsku i rosyjsku
C.D.N. Stanisaw Zybaa
wietnie.
Gdy przybyem do Biaobrzegw, we wsi stacjo- Z miasta
nowaa liczna kompania wermachtu, a w obejciu Fotorelacja z ferii zimowych
mojego gospodarza wielu onierzy szeregowych i Zapraszamy do obejrzenia zdj z przebiegu zaj
oficerw, za w ogromnej stodole by magazyn dla dzieci i modziey, zorganizowanych przez Miej-
ski Dom Kultury w okresie ferii zimowych. Jak co
sprztu wojskowego. W ogrodzie przy domu w dni
roku w naszej ofercie znalazy si poranki bajkowe,
pogodne zbieraa si chyba grupa dowdcza i przy gry wietlicowe oraz atrakcje wyjazdowe.
ogromnym stole gocili si w muzycznej oprawie z MDK Szczebrzeszyn
radia. Nie zabraniano mi, gapi si na nich z dala.
Robiem to po przypdzeniu byda z pasionki przed
poudniem, a wypdzeniem na poudniowy wypas
na ki. Prawie dwa miesice miaem sposobno
ogldania i suchania tych onierzy. Nawet niekt-
rzy umiechali si do mnie, czasem gaszczc po
gowie, a jeden oficer zwyky goli si w poudnie
przy studni pompowej zaprasza mnie gestem rki,
by mu porusza wahadem studni, podajc cieniutki
strumie wody. Po latach pomylaem sobie, e
pewnie to bya moja wsppraca z wermachtem.
W czasie mojego pobytu w Biaobrzegach gospo-
darze moi otrzymywali jak niemiecka gazet, a
crka Nina i syn Zdzisaw uczyli si niemieckiej
mowy z ksiek. To ich ksikowe szprechanie pod-
suchiwaem i przyswajaem sobie terminowane so-
wa, z ktrych wiele pozostao mi do dzi (2010 rok)
w pamici. W Biaobrzegach odmiennie ni w Ra-
decznicy, mwiono poprawnym jzykiem. Tam nie
syszao si: namcie, choda, jo, doj, chloj, mliko,
rbta i.t. p, ale: macie, trudno, ja, daj, jedz, mleko,
rbcie, i. t. p. Rewirem mojej pracy u Szpringera
byo do poudnia pasienie krw na ugorach a po
Siedliska, a po poudniu ki od zabudowa gospo-
darczych do nowego koryta rzeki abuki pod Cho-
mciskami. W subie u Szpringerw byem bardzo
zdyscyplinowany. W zasadzie mogem chodzi po
wsi jak w Radecznicy, ale obowizek pasionki trzy-
ma mnie w polu i na ce, a terminowo obiadu
trzymaa mnie przy kuchni, bo inaczej daj je w
kuchni rodzinnej, a inaczej na subie. Wieczorem
te dyscyplina kuchenna, a po kolacji raczej chciao

9
CHRZSZCZ NR 2 (11)
Dzie Babci i Dziadka w Klubie Seniora
W czwartkowe popoudnie 26 stycznia, w Szkole
Podstawowej nr 1 w Szczebrzeszynie odbyo si spo-
tkanie karnawaowe z okazji Dnia Babci i Dziadka
zorganizowane przez panie z Klubu Seniora dziaaj-
cego przy Miejskim Domu Kultury
w Szczebrzeszynie. Zaproszenie od naszego klubu
przyjli seniorzy z Krasnegostawu, Zwierzyca, J-
zefowa, Tarnogrodu i Dohobyczowa, ktrzy
w szampaskich nastrojach do pnych godzin wie-
czornych bawili si przy dwikach Szczebrzeskiej
Kapeli Podwrkowej.
MDK Szczebrzeszyn
10
XIX Prezentacja Teatrw Jasekowych
Podczas 19. edycji Prezentacji Teatrw Jasekowych
na deskach sceny Miejskiego Domu Kultury
w Szczebrzeszynie wystawiono w sumie 6 przedsta-
wie.
1. Grupa Teatralna PSZCZKI z Przedszkola Sa-
morzdowego w Bodaczowie, spektakl pt. NOC
NAD BETLEJEM
Opiekun: Aneta Tracz
2. Grupa Teatralna MISIE z Przedszkola Samorz-
dowego w Szczebrzeszynie, spektakl pt. W ESOE
ANIOKI
Opiekunowie: Ra Sotys, Boena Kita
3. Teatr Dziecicy KAPRYSEK z Centrum Kultu-
ry i Promocji w Piotrowicach, spektakl pt.
DZIEWCZYNKA Z ZAPAKAMI
Opiekun: Barbara Gbka
4. Grupa Teatralna KAPTURKI ze Szkoy Podsta-
wowej w Wielczy, spektakl pt. PRZY BKU
PANA W BETLEJEM
Opiekun: Anna Malinowska
5. Grupy Taneczne Black Stars i Mini Bambini 1
i 2 z Miejskiego Domu Kultury w Szczebrzeszynie,
spektakl pt. NA POCZTKU BYO SOWO
Opiekun: Ewa Krupa
6. Grupa Teatralna MOTYLKI z Przedszkola Samo-
rzdowego w Szczebrzeszynie, spektakl pt.
KOLDUJMY MALEKIEMU
Opiekunowie: Ewa Kita, Boena Kita
Przez dwa dni moglimy podziwia szerokie spek-
trum technik scenicznych, od tradycyjnej gry aktor-
skiej, poprzez piew, taniec, gr wiate a po teatr
lalek i cieni.
Prezentacje miay charakter przegldu, zatem
wszystkie wystpujce grupy otrzymay od organiza-
torw pamitkowe dyplomy oraz nagrody rzeczowe.
W naszej galerii zamieszczamy obszern fotorelacj
z obu dni prezentacji.
MDK Szczebrzeszyn
 CHRZSZCZ NR 2 (11)

Nowoci wydawnicze
Miejsko Gminna Biblioteka
Publiczna w Szczebrzeszynie
proponuje kolejne nowoci wydawnicze.
Michalak K. ,, Lena Polana. Pierwszy tom Lenej
Trylogii opowiada o dramatycznych losach Gabrieli i
Wiktora, ktrych czy mio, ale dzieli zo bez-
wzgldne i okrutne, nie cofajce si przed niczym.
Jest jednak zaktek, w ktrym ich drogi musz si
przeci. May domek, ukryty gdzie w lesie, w oto-
czeniu wiekowych wierkw. Lena Polana.

Herrmann E. ,,nieny wdrowiec. Kto porywa

maego chopca. Prowadzone w tej sprawie ledztwo
utkno w martwym punkcie. Cztery lata pniej w
lesie znaleziono ludzki szkielet. Posterunkowa Sane-
la Beara ma przekaza ojcu chopca straszn wiado-
mo. Jednak spotkanie z przystojnym Darko, ktry
pracuje w lenej stacji badawczej zajmujcej si y-
ciem wilkw, rodzi w niej wtpliwoci. Czy to rze-
czywicie byo porwanie? A moe doszo do niego
przez pomyk? Niestety, wszystkie osoby zwizane
z t spraw milcz. Ksika Hermanna jest bardzo
ciekaw histori do koca trzymajc w napiciu.
Zapraszamy

Pikno okolic Szczebrzeszyna

11
CHRZSZCZ NR 2 (11)

Badania naukowe cmentarzysko kultury uyckiej z okresu 1 300 600

terenu powiatu zamojskiego
Tereny dawnego powiatu szczebrzeskiego, ktry
w 1377 r. za udzia w wyprawie odwetowej przeciw-
ko nkajcym Polsk Litwinom, nowy krl Ludwik
Wgierski ofiarowa Dymitrowi z Goraja wraz z
wadz lenn, obfituj rwnie w znaleziska archeo-
logiczne z dawnych czasw. Tylko na terenie Gminy
Szczebrzeszyn odkryto i zarejestrowano 150 stano-
wisk archeologicznych z rnych epok i okresw na
przestrzeni caych dziejw.
Nie jest moliwe wyliczenie tych wszystkich sta-
nowisk, w ktrych dokonano odkry archeologicz-
nych ani te omwienie ich znaczenia dla odtworze-
nia dawnych dziejw tych ziem. Niemniej z uwagi
na blisk odlego, jak i mnogo odkrytych mate-
riaw zabytkowych z rnych okresw, celowym
wydaje si przywoanie Bodaczowa. Najstarsze std
wykopaliska pochodz z epoki neolitu, s datowane
na okres 4 000 300 lat p.n. e Znajduj si tu zespo-
y nalece do kultury ceramiki wstgowej rytej i
kultury woysko lubelskiej oraz ceramiki malo-
wanej wystpujcej na fragmentach ceramiki naczy-
niowej.
Neolit rodkowy reprezentuje, podobnie jak w
Szczebrzeszynie, kultura pucharw lejkowatych
( 3 000 2 50 lat p.n.e.). Z lat 2 500 3 000 p.n.e.
wystpuj lady kultury amfor kulistych, a take
kultury ceramiki sznurowanej ( 2 300 200 lat
p.n.e.)
W Bodaczowie odnotowano take bogate osad-
nictwo pradziejowe, rwnie z okresu brzu. Jeszcze
przed drug wojn wiatow odkryto przypadkowo
w piaskowni przy drodze prowadzcej z Rudki
( dawna cz Bodaczowa) do wsi Brody Due
lat p.n.e.
Te bogate odkrycia naukowe i znaleziska zabytko-
we w Bodaczowie oraz mniej liczne, bo pojedyncze
na Przedmieciu Zamojskim, Brodach, Klemenso-
wie, na Boniu, w Kawczynie i innych miejscowo-
ciach, zdaj si potwierdza ich zwizek z grodem
w Szczebrzeszynie, ktry kontrolowa wany szlak
handlowy, bronic jego bezpieczestwa. Potwierdza-
j take znaczenie Szczebrzeszyna jako orodka ad-
ministracyjnego, politycznego, gospodarczego i reli-
gijnego tych ziem w okresie ksztatowania si pa-
stwa polskiego, a pniej - Polski Piastw.
Dotychczasowe wyniki bada stanowi wielk
rewelacj naukow. Przeduaj histori Szczebrze-
szyna o przeszo 300 lat, jej pocztki przesuwajc na
okres formowania si pastwowoci polskiej. Po-
twierdzaj, e z organizacj grodow czy si po-
wstanie najstarszych orodkw miejskich podgro-
dzi, ktre w przypadku Szczebrzeszyna byy czsto
orodkiem rynku lokalnego. Odkrycie fundamentw
pierwotnej wityni pozwala na zaliczenie Szcze-
brzeszyna do rzdu stoecznych grodw prowincji,
ktre byy te centrami administracyjnymi i religij-
nymi.
Pozostae pytania i niejasnoci dotyczce historii
tego regionu i roli w nim Szczebrzeszyna wyjani
mog nastpne prowadzone badania naukowe.
Aleksander Przysada

Chrzszcz miesicznik infor macyjny

Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna
Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz Sirko
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1
E-mail: sps@onet.eu www.chrzaszcz.com.pl
Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

12