Professional Documents
Culture Documents
1
Patrz Uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania
1
Wykres 1. Maestwa zawarte oraz wspczynnik maestw (na 1000 ludnoci)
w Polsce w latach 1990, 1995, 2000-2013.
29
28
27
26
25
wiek
24
23
22
Mczyni Kobiety
2
Wraz ze wzrostem wieku zawierania maestw zmianie ulega take struktura poziomu
wyksztacenia nowoecw. W 2013 r. a 47% panien modych legitymowao si wyksztaceniem
wyszym (w 1990 r. udzia ten wynosi tylko 4%, natomiast w 2000 r. - ju 15%). Wrd
mczyzn dominowao wyksztacenie rednie (40%), a studia wysze ukoczyo ponad 33%
nowoecw (wobec 5% na pocztku lat 90-tych oraz 13% w 2000 r.).
Przedstawione zmiany stanowi przykad wspomnianych wczeniej przeobrae
zachodzcych w zachowaniach ludzi modych, ktrzy planujc przyszo najpierw inwestuj
w siebie w edukacj, prac, a dopiero potem w rodzin.
2
rdo: Eurostat.
3
Wykres 3. Liczba rozwodw oraz wspczynnik rozwodw (na 1000 ludnoci)
w Polsce w latach 1990, 1995, 2000-2013.
W 2011 r. w krajach Unii Europejskiej3 odnotowano prawie 1 mln rozwodw (ponad 100
tys. wicej ni w 2000 r.), a wspczynnik rozwodw wynis 2,0. W odniesieniu do liczby
zawartych maestw oznacza to, e w 2000 roku na 1 rozwd przypaday prawie 3 nowe
maestwa, a w 2011 r. ju tylko 2.
W 2013 r. najwysze wspczynniki rozwodw odnotowano w otwie (3,5), Danii
i Litwie (3,4) oraz Szwecji (2,8), natomiast najnisze - w Irlandii (0,6 w 2012 roku),
Malcie (0,8) i Woszech (0,9 w 2012 r.). Polska ze wspczynnikiem 1,7 mieci si wrd
dziewiciu krajw o najniszym wspczynniku - oprcz wymienionych wyej nale do nich
jeszcze Bugaria, Rumunia, Grecja, Chorwacja i Sowenia.
3
rdo: Eurostat.
4
Obecnie liczba urodze jest prawie o poow nisza w stosunku do wielkoci
rejestrowanych podczas ostatniego wyu demograficznego, tj. w pierwszej poowie lat 80. XX
wieku (wspczynnik urodze ksztatowa si wwczas na poziomie ponad 19).
Wykres 4. Urodzenia ywe w Polsce w latach 1946-2013 wye i nie demograficzne
5
Niska liczba urodze nie gwarantuje - ju od ponad 20 lat - prostej zastpowalnoci pokole.
Od 1990 roku utrzymuje si okres depresji urodzeniowej, kiedy to warto wspczynnika
dzietnoci spada do poziomu poniej 2 (1,99). W 2013 r. wspczynnik dzietnoci obniy si do
1,294.
Na tle Unii Europejskiej5 Polska jest jednym z krajw o najniszym nateniu urodze.
W 2013 r. nisz dzietno ni w Polsce odnotowano tylko w Portugalii (1,21) i Hiszpanii (1,27).
Natomiast najwyszy poziom dzietnoci notowany jest obecnie w krajach zachodniej i pnocnej
Europy najwyszy by we Francji (1,99), nastpnie w Irlandii (1,96), Islandii (1,93), Szwecji
(1,89), Wielkiej Brytanii (1,83), Norwegii (1,78) oraz Finlandii i Belgii (1,75). Naley zauway,
e wszystkie te wspczynniki pozostaj poniej wartoci okrelanej jako prosta zastpowalno
pokole, ktra wynosi 2,13-2,15.
4
Wspczynnik dzietnoci dla Polski zosta obliczony w odniesieniu do ludnoci wedug midzynarodowej
definicji zamieszkania, tj. do rezydentw - w celu dostosowania do metodologii oblicze stosowanej przez
Eurostat dla wszystkich krajw UE. Wspczynnik liczony w odniesieniu do krajowej definicji ludnoci wynis
w 2013 r. dla Polski 1,26 (1,256). Patrz uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania.
5
rdo: Eurostat
6
lat w roku 2000. W tym okresie zwikszya si take mediana wieku urodzenia pierwszego
dziecka z niespena 24 lat w 2000 r. do nieco ponad 27 lat obecnie (Wykres 7.).
W 2013 r. kobiety w UE6 miay przecitnie 28,7 lat, gdy zostaway matkami po raz
pierwszy. Najmodsze matki rodzce swoje pierwsze dziecko to mieszkanki Bugarii (25,7 lat)
i Rumunii (25,8), a najstarsze - Woch (30,6) i Hiszpanii (30,4).
Z porwnania danych dla lat 2013 i 2000 wynika, e wrd mieszkanek pastw
czonkowskich redni wiek matek w momencie urodzenia pierwszego dziecka wzrs o okoo
1-3 lata (najwicej w Czechach, Estonii, Cyprze, Litwie, Wgrzech i Sowacji) podczas gdy
w Wielkiej Brytanii matki s obecnie o prawie 1 rok modsze.
6
rdo: Eurostat
7
Rosncy wspczynnik dzietnoci pozamaeskiej wynika gwnie ze wzrostu liczby
rodzin tworzonych przez zwizki kohabitacyjne. Niemniej wskanik urodze pozamaeskich
dla Polski jest znacznie niszy w porwnaniu z innymi krajami europejskimi 6. W krajach
skandynawskich oraz we Francji, Estonii, Sowenii, Bugarii i Belgii przekracza on 50%,
a w Islandii 60%, natomiast w Grecji tylko 7% dzieci rodzi si poza maestwem.
7
Dane o stanie cywilnym ludnoci stanowi wyniki spisw powszechnych z lat 2002 i 2011. Dla 2011 r. podano
informacje w odniesieniu do ludnoci rezydujcej patrz uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania.
8
Informacje dla Polski dotycz zwizkw partnerskich heteroseksualnych.
8
s wdowami, np. dla osb w wieku 70 lat i wicej odsetki te s nastpujce: wrd kobiet - 65%
to wdowy, a wdowcy wrd mczyzn stanowi 20% (Wykres 9).
Struktury ludnoci wedug wieku w poszczeglnych kategoriach stanu cywilnego
faktycznego s zblione do struktur waciwych dla stanu cywilnego prawnego. Rnice midzy
obiema kategoriami stanu cywilnego s najbardziej znaczce dla tych grup wieku,
w ktrych obserwowany jest wzrost udziau osb pozostajcych w kohabitacji, tj. dla kawalerw
i panien w wieku poniej 40 lat, a take 40- i 50-letnich osb rozwiedzionych.
9
29% kohabitantw, a osoby pozostajce (z prawnego punktu widzenia) w maestwie oraz osoby
owdowiae stanowi po 5% ogu partnerek i partnerw.
Jest to niewtpliwie zwizane z wiekiem osb kohabitujcych (Wykres 10). Wrd osb
poniej 40. roku ycia zwizki partnerskie tworz przede wszystkim kawalerowie i panny, w tym
- wrd dwudziestolatkw stanowi 95%, ale ju wrd trzydziestoletnich kohabitantw drug
istotn grup tworz osoby rozwiedzione (26%). Rozwiedzeni stanowi take ponad poow
spord 40- i 50-letnich partnerek oraz 40-, 50- i 60-letnich partnerw. Im starsze grupy wieku
tym bardziej - wrd par kohabitujcych - zaczynaj dominowa osoby owdowiae, szczeglnie
wrd kobiet.
Wykres 10. Osoby (w wieku 20 lat i wicej) pozostajce w zwizkach kohabitacyjnych
wedug pci, wieku i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku (w %)
Wyniki spisu 2011 w zakresie stanu cywilnego faktycznego ukazay struktur populacji
zblion do uzyskanej w spisie 20029. Dodatkowo, zaobserwowane na przestrzeni tych lat zmiany
byy analogiczne jak w stanie cywilnym prawnym.
W stosunku do 2002 r. wzrosa liczba i odsetek (o ponad 2 pkt. proc.) kawalerw/panien,
a take osb rozwiedzionych (o ponad 1 pkt proc.). Wzrosa te liczba osb deklarujcych
9
Dane przytoczone w tej czci, tj. w Tablicy 1 oraz analizie porwnujcej wyniki spisw 2011 i 2002, zostay
opracowane w odniesieniu do ludnoci wedug krajowej definicji zamieszkania ze wzgldu na brak w NSP2002
opracowa dotyczcych rezydentw. Patrz uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania.
10
pozostawanie w prawnym zwizku maeskim, ale zmala ich udzia w populacji w wieku 20 lat
i wicej. Podobnie wzrosa liczba osb owdowiaych, natomiast ich odsetek pozosta na poziomie
zblionym do notowanego w 2002 r.
Najwiksze zmiany nastpiy w przypadku osb pozostajcych w zwizkach
kohabitacyjnych. Liczba partnerek/partnerw wzrosa o prawie 2/3 (z ok. 392 tys. w 2002 r. do
prawie 638 tys. w 2011 r.) co oznacza wzrost liczby zwizkw kohabitacyjnych z prawie 200
tys. w 2002 r. do ok. 320 tys. w 2011 r. Aczkolwiek nadal jest to jedna z najmniej licznych grup
faktycznego stanu cywilnego.
Tabl. 1. Ludno w wieku 20 lat i wicej wedug stanu cywilnego faktycznego
i pci w latach 2002 i 2011
Rozwie-
Kawa- Zwizki Wdow-
onaci, dzeni, W se- Nieus-
Wyszczeglnienie Ogem lerowie, kohabi- cy,
zamne rozwie- paracji talony
panny tacyjne wdowy
dzione
w tysicach
Ogem 2002 28006,1 5479,6 17679,1 391,6 2871,0 1029,9 308,7 246,2
2011 30286,6 6663,1 18010,1 637,8 3093,8 1447,3 185,0 249,6
Mczyni 2002 13285,3 3190,4 8820,1 197,3 424,7 394,2 133,9 124,7
2011 14429,8 3870,8 8998,2 325,2 472,6 560,5 78,5 124,1
Kobiety 2002 14720,7 2287,2 8858,9 194,3 2446,3 635,8 174,8 121,4
2011 15856,8 2792,3 9011,9 312,6 2621,2 886,8 106,4 125,5
w odsetkach
Ogem 2002 100,0 19,6 63,1 1,4 10,3 3,7 1,1 0,9
2011 100,0 22,0 59,5 2,1 10,2 4,8 0,6 0,8
Mczyni 2002 100,0 24,0 66,4 1,5 3,2 3,0 1,0 0,9
2011 100,0 26,8 62,4 2,3 3,3 3,9 0,5 0,9
Kobiety 2002 100,0 15,6 60,2 1,3 16,6 4,3 1,2 0,8
2011 100,0 17,6 56,8 2,0 16,5 5,6 0,7 0,8
10
rdo: Eurostat
11
Spisy ludnoci przeprowadzone okoo 2011 roku we wszystkich krajach Unii wskazuj,
e najwicej - bo ponad 55% - ludnoci w wieku 20 lat i wicej pozostaje w maestwie. Kolejne
grupy to kawalerowie i panny ponad 28%; osoby owdowiae stanowi prawie 9%,
i rozwiedzione ponad 7%.
Odsetek osb pozostajcych w maestwie jest zrnicowany w poszczeglnych
pastwach czonkowskich. Najwyszy - ponad 60% - odnotowano na Cyprze i Malcie oraz
w Grecji, Rumunii i Polsce. Kraje, w ktrych mniej ni poowa ludnoci (w wieku 20 lat i wicej)
pozostaje w prawnym zwizku maeskim to Estonia, Szwecja, otwa, Wgry i Finlandia oraz
Sowenia (Tabl. 2.).
Pozostawanie w zwizku maeskim to domena wieku dojrzaego. Ponad 64% osb
w wieku 50 lat i wicej to maonkowie; dla wieku 30-49 lat odsetek ten siga 61%. Natomiast
dla grupy 20-29 lat jest to ju tylko niespena 17% - wie si to z obserwowanym przez ostatnie
kilkanacie lat przesuwaniem wieku zawierania maestw do okoo 30-stki.
Porwnujc udziay osb rozwiedzionych w krajach UE najwysze (13-15%)
odnotowano dla otwy i Estonii oraz Czech. Najniszy - dla Malty - wynis niespena 1%;
niewielki odnotowano te dla Irlandii i Woszech. Z kolei osb owdowiaych najwicej (co
najmniej 12%) jest w Bugarii, Litwie, Wgrzech oraz Chorwacji i Rumunii, a najmniej - poniej
6% - na Cyprze i w Irlandii (Tabl. 2.).
rdo: Eurostat
12
Tabl. 2. Ludno w wieku 20 lat i wicej w krajach UE w 2011 r.
wedug stanu cywilnego prawnego (w %)
13
Uwagi i definicje
Dla zachowania porwnywalnoci danych o procesach demograficznych midzy krajami
Unii Europejskiej, biece opracowanie zawiera informacje odnoszce si do ludnoci
rezydujcej (rezydentw), tj. dotyczy ludnoci wedug midzynarodowej definicji zamieszkania.
Jest to kategoria stanu ludnoci opracowana na potrzeby statystyk/porwna midzynarodowych
przy zastosowaniu kryteriw midzynarodowej definicji zamieszkania ludnoci (usual residence
population). Prezentowanie danych o ludnoci wedug tej definicji zamieszkania jest zalecane
przez Eurostat, a przepisy szczegowe s zawarte w aktach prawnych Parlamentu i Rady (UE):
w odniesieniu do biecych danych - w rozporzdzeniu nr 1260/2013 w sprawie statystyk
europejskich w dziedzinie demografii; a w przypadku spisu - w rozporzdzeniu nr 763/2008
w sprawie spisw powszechnych ludnoci i mieszka.
Definicje:
Rezydenci (ludno rezydujca) - og osb mieszkajcych w danym kraju przez okres co
najmniej 12 miesicy. Oznacza to, e do rezydentw kraju zalicza si wszystkie osoby
mieszkajce lub zamierzajce mieszka nie krcej ni 1 rok, tj. w przypadku Polski ujci s:
- stali11 mieszkacy z wyjtkiem tych osb, ktre wyjechay za granic na okres co najmniej
12 miesicy,
- osoby przybye z zagranicy (imigranci bez karty staego pobytu) na okres co najmniej 12 m-cy.
Ludno wedug definicji krajowej - w liczbie ludnoci Polski ujci s stali mieszkacy11.
Do ludnoci nie s zaliczani imigranci przebywajcy w Polsce czasowo (bez wzgldu na okres
ich przebywania), natomiast w liczbie ludnoci s ujmowani stali mieszkacy Polski
przebywajcy czasowo za granic (bez wzgldu na okres ich nieobecnoci).
Zgodnie z wynikami spisu z 2011 r. liczba ludnoci Polski wg definicji krajowej wyniosa
38512 tys., a rezydentw byo 38 044 tys. W 2013 r. liczba rezydentw w Polsce wyniosa
38018 tys., a liczba ludnoci wedug krajowej definicji wyniosa 38496 tys. (rnica to 478 tys.
i przede wszystkim dotyczy ludnoci w wieku 20-49 lat). Rnice w liczbie ludnoci maj wpyw
na wysoko wspczynnikw i wskanikw odnoszonych do populacji. W przypadku surowych
wspczynnikw demograficznych s to niewielkie rnice - np. wspczynnik urodze
dla 2013 r. liczony w stosunku do ludnoci wedug krajowej definicji wynis 9,6,
a w odniesieniu do rezydentw 9,7; natomiast dla nowozawartych maestw wspczynnik
wynis 4,7 wedug obydwu definicji. Wiksze rnice odnotowuje si dla wspczynnikw
uwzgldniajcych struktur wieku, np. przywoany w opracowaniu wspczynnik dzietnoci
dla 2013 r. obliczony w oparciu o struktur kobiet wg definicji krajowej wynis 1,26, natomiast
w odniesieniu do rezydentw 1,29.
W przypadku prezentowanych w biecym opracowaniu danych dla Polski, dotyczcych
zawierania i rozpadu maestw oraz dzietnoci, odniesienie do rezydentw dotyczy lat 2010-
2013. Zatem, dane dla tych lat, a przede wszystkim przywoane w opracowaniu wspczynniki
demograficzne, mog rni si nieznacznie od prezentowanych w innych wydawnictwach GUS
(np. w Roczniku Demograficznym), gdzie s przedstawiane w odniesieniu do liczby ludnoci
wedug definicji krajowej.
Sytuacja ta dotyczy rwnie przedstawionych w opracowaniu informacji o stanie
cywilnym ludnoci Polski. Analiza wynikw spisu z 2011 r. w zakresie struktury ludnoci wedug
stanu cywilnego dotyczy danych dla rezydentw. Wyjtek stanowi dane w Tablicy 1
(porwnanie danych ze spisw 2002 i 2011) gdzie zestawiono informacje dla ludnoci wedug
krajowej definicji zamieszkania ze wzgldu na brak dla 2002 r. opracowa dotyczcych
rezydentw. Jak wynika z przytoczonych dla 2011 r. danych rnice w definicji zamieszkania
ludnoci nie wpywaj istotnie na struktur ludnoci wedug stanu cywilnego.
11
Osoby zameldowane lub stale mieszkajce bez zameldowania (ale posiadajce wczeniej stay
meldunek).
14