You are on page 1of 14

GWNY URZD STATYSTYCZNY

DEPARTAMENT BADA DEMOGRAFICZNYCH I RYNKU PRACY

Opracowanie zostao przygotowane w ramach - zrealizowanego w listopadzie 2015 r. -


projektu EUROSTATu dotyczcego dzietnoci, zawierania i rozpadu maestw oraz stanu
cywilnego ludnoci w poszczeglnych krajach Unii Europejskiej. Celem projektu byo
przyblienie danych o poszczeglnych krajach UE oraz przedstawienie ich na tle
wystpowania tych zjawisk w caej Wsplnocie. Biece opracowanie zostao uzupenione
informacjami dla caej UE oraz poszerzone o uwagi metodologiczne i definicje.
Linki do opracowa EUROSTAT i innych krajw:
http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-
explained/index.php?title=Special%3ASearch&profile=default&search=Marriages+and+bi
rths+&fulltext=Search
http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Marriage_and_birth_statistics_-
_new_ways_of_living_together_in_the_EU
Warszawa, stycze 2016 r.

Maestwa oraz dzietno w Polsce1


Autorzy: Joanna Staczak, Karina Stelmach, Magdalena Urbanowicz (GUS DRP)
rdo: jeli nie zaznaczono inaczej wszystkie dane stanowi wyniki bada prowadzonych przez Gwny
Urzd Statystyczny

Maestwo i rodzina s silnie osadzone w systemie wartoci wspczesnych Polakw.


W opracowaniu przedstawiono krtk informacj o trendach w zawieraniu i rozpadzie maestw
oraz o urodzeniach w perspektywie minionych 25 lat, tj. od rozpoczcia w Polsce transformacji
ekonomiczno-spoecznej w 1989 roku. Przedstawiono rwnie informacje o strukturze ludnoci
Polski wedug stanu cywilnego.
Pierwsza poowa lat 90. XX wieku bya przeomowa dla obserwowanych do tego
momentu trendw demograficznych. Przedstawione niej zmiany wskazuj na przeobraenia,
jakie zachodz w zachowaniach ludzi modych, ktrzy wchodzc w doroso i planujc
przyszo najpierw inwestuj w siebie w edukacj, prac, a dopiero pniej w rodzin i jej
powikszenie.

Spadek liczby maestw


Na przeomie lat 80. i 90. ub. wieku powstawao rocznie ok. 250 tys. nowych zwizkw
maeskich, w kolejnych latach liczba maestw malaa a do 192 tys. w 2002 r., aby wzrosn
do prawie 258 tys. w 2008 r. i ponownie zacz male (Wykres 1). W 2013 r. powstao nieco
ponad 180 tys. nowych zwizkw maeskich (tj. o ponad 23 tys. mniej ni rok wczeniej).
Wspczynnik wynis 4,7, natomiast w latach 2006-2010 ksztatowa si na poziomie 6-7
(Wykres 1.). Niekorzystna tendencja dotyczca liczby zawieranych maestw zapewne bdzie
mie wpyw na zmniejszenie liczby urodze w kolejnych latach.

1
Patrz Uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania
1
Wykres 1. Maestwa zawarte oraz wspczynnik maestw (na 1000 ludnoci)
w Polsce w latach 1990, 1995, 2000-2013.

W okresie transformacji w Polsce zdecydowanie zwikszy si wiek nowoecw. Obecnie


mczyni - najczciej - eni si przed trzydziestk (w wieku - rednio - 29 lat), a mediana
wieku dla kobiet wynosi ok. 27 lat. W 1990 roku prawie poowa mczyzn zawierajcych
maestwo nie przekroczya 25 lat, a w 2013 roku ju tylko niespena 17%. Wrd kobiet udzia
ten zmniejszy si z 73% do 34%. W konsekwencji nastpio przesunicie grupy wieku
najczstszego zawierania maestwa z 20-24 na 25-29 lat; jej udzia (mczyni i kobiety razem)
wynosi obecnie 40% (w 1990 r. byo to ok. 20%, a w 2000 r. - 28%). Oznacza to, e proces
przesuwania wieku zawierania maestw przyspieszy po 2000 roku.
Niezmiennie wrd nowozawartych zwizkw ok. 82% stanowi maestwa pierwsze,
tj. panien z kawalerami. Oni take s coraz starsi - w 2013 r. mediana wieku kawalerw wyniosa
prawie 28 lat, tj. o 4 lata wicej ni na pocztku lat 90-tych (w 2000 r. mieli rednio po 25 lat).
Zawierajce maestwo panny miay w 2013 roku - rednio - po 26 lat, wobec 22 lat na pocztku
lat 90-tych i nieco ponad 23 lat w 2000 roku (Wykres 2.).
Wykres 2. Mediana wieku zawierania pierwszych maestw (kawaler z pann)
w Polsce w latach 1990, 1995, 2000-2013.

29
28
27
26
25
wiek

24
23
22

Mczyni Kobiety

2
Wraz ze wzrostem wieku zawierania maestw zmianie ulega take struktura poziomu
wyksztacenia nowoecw. W 2013 r. a 47% panien modych legitymowao si wyksztaceniem
wyszym (w 1990 r. udzia ten wynosi tylko 4%, natomiast w 2000 r. - ju 15%). Wrd
mczyzn dominowao wyksztacenie rednie (40%), a studia wysze ukoczyo ponad 33%
nowoecw (wobec 5% na pocztku lat 90-tych oraz 13% w 2000 r.).
Przedstawione zmiany stanowi przykad wspomnianych wczeniej przeobrae
zachodzcych w zachowaniach ludzi modych, ktrzy planujc przyszo najpierw inwestuj
w siebie w edukacj, prac, a dopiero potem w rodzin.

Liczba maestw zmniejsza si take w innych krajach Unii Europejskiej2. W 2011 r.


w UE ponad 2,1 mln par zawaro zwizek maeski, tj. o prawie 0,4 mln mniej ni w 2000 r.
Wspczynnik maestw wynis 4,2 w stosunku do 5,2 w 2000 r. Najwysze
wspczynniki maestw wrd pastw czonkowskich UE odnotowuje Litwa (6,9 w 2013 r.),
Cypr (6,4) i Malta (6,1), a najnisze s w Bugarii i Sowenii (3,0), Portugalii (3,1) oraz
we Woszech i Luksemburgu (3,2%). Polska ze wspczynnikiem 4,7 mieci si w pierwszej
dziesitce krajw o najwyszym wspczynniku maestw.
Zwikszy si take wiek zawierania maestw (o 1-4 lata w stosunku do obserwowanego
w rnych krajach w 2000 r.). Zgodnie z danymi przedstawianymi przez kraje UE - redni wiek
zawarcia pierwszego maestwa (rednia arytmetyczna) dla mczyzn wynis co najmniej
30 lat we wszystkich pastwach czonkowskich UE, z wyjtkiem Polski (29,0 lat), Litwy (29,5
lat) i Rumunii (29,7 lat). Najwysza rednia wieku dla mczyzn zostaa odnotowana w Szwecji
(35,7 lat), a take w Danii, Hiszpanii i we Woszech (ok. 34 lata). Dla kobiet - najniszy wiek
zawarcia pierwszego maestwa odnotowano w Rumunii (26,3 lat), Polsce (26,6) i Bugarii
(26,7), natomiast najwyszy - w Irlandii (ponad 34 lata) oraz w Szwecji (33,0) i Hiszpanii (32,2).
Jak wynika z przytoczonych danych mczyni zawierajcy maestwo s na og starsi
od kobiet o ok. 2-3 lata wyjtkiem jest Irlandia, gdzie - statystycznie - pan mody by modszy
od swej przyszej ony o prawie rok.

Staa liczba rozwodw


W ostatnich latach rozpada si w Polsce ponad 200 tys. maestw rocznie, w tym okoo
30% w wyniku rozwodu, a pozostae prawie 70% w wyniku mierci wspmaonka. W latach
90. ub. wieku oraz na pocztku biecego stulecia proporcje wynosiy: niespena 20 do ponad 80.
Od kilkunastu lat notuje si ok. 65 tys. rozwodw rocznie (Wykres 3.). W 2013 r. orzeczono
ich okoo 66 tys. (tj. o 24 tys. wicej ni w 1990 roku); wspczynnik rozwodw wynis 1,7
(w 1990 r. wynosi 1,1). W 2013 r. na kade 10 tys. istniejcych maestw 73 zostay
rozwizane orzeczeniem sdu, podczas gdy na pocztku lat 90-tych byo ich niespena 50.
Niezmiennie w ponad 2/3 przypadkw powdztwo o rozwd wnosi kobieta. Natomiast
orzeczenie rozwodu z winy ony nastpuje w ponad 3% przypadkw (wina ma orzekana jest
w 18% rozwodw), ale przewanie sd nie orzeka winy (ok. 74% rozwodw). Najczciej jako
przyczyn rozwodu maonkowie deklaruj niezgodno charakterw (ponad 1/3 wszystkich
rozwodw), kolejne przyczyny to zdrada lub trway zwizek uczuciowy z inn osob (1/4
rozwodw) oraz alkoholizm (19%).

2
rdo: Eurostat.
3
Wykres 3. Liczba rozwodw oraz wspczynnik rozwodw (na 1000 ludnoci)
w Polsce w latach 1990, 1995, 2000-2013.

Rozwiedzeni maonkowie przeywaj ze sob rednio ok. 14 lat (sta maeski


nieznacznie si wydua); z roku na rok s te troch starsi. W 2013 r. statystyczny rozwiedziony
mczyzna mia rednio 40-41 lat, a kobiety byy o ponad 2 lata modsze.
Wyznaczajc opiek nad nieletnimi dziemi (w wieku poniej 18 lat) pozostajcymi
z rozwiedzionego maestwa sd najczciej przyznaje opiek wycznie matce (60%
przypadkw w 2013 r.), wycznie ojcu jedynie w ok. 5% przypadkw, a w stosunku do 34%
rozwiedzionych maestw orzeka wsplne wychowywanie dzieci.

W 2011 r. w krajach Unii Europejskiej3 odnotowano prawie 1 mln rozwodw (ponad 100
tys. wicej ni w 2000 r.), a wspczynnik rozwodw wynis 2,0. W odniesieniu do liczby
zawartych maestw oznacza to, e w 2000 roku na 1 rozwd przypaday prawie 3 nowe
maestwa, a w 2011 r. ju tylko 2.
W 2013 r. najwysze wspczynniki rozwodw odnotowano w otwie (3,5), Danii
i Litwie (3,4) oraz Szwecji (2,8), natomiast najnisze - w Irlandii (0,6 w 2012 roku),
Malcie (0,8) i Woszech (0,9 w 2012 r.). Polska ze wspczynnikiem 1,7 mieci si wrd
dziewiciu krajw o najniszym wspczynniku - oprcz wymienionych wyej nale do nich
jeszcze Bugaria, Rumunia, Grecja, Chorwacja i Sowenia.

Spadek liczby urodze w Polsce


W pierwszych latach transformacji w Polsce rodzio si okoo 550 tys. dzieci rocznie,
a wspczynnik urodze ywych (na 1000 ludnoci) wynosi 10,2-10,6. Od 1992 r. rozpocz
si spadek liczby urodze - w 2013 r. zarejestrowano ich niespena 370 tys. (wspczynnik
wynis 9,6), tj. o ponad 16 tys. mniej ni w 2012 r. i 9 tys. mniej ni w 2000 roku (Wykres 4).

3
rdo: Eurostat.
4
Obecnie liczba urodze jest prawie o poow nisza w stosunku do wielkoci
rejestrowanych podczas ostatniego wyu demograficznego, tj. w pierwszej poowie lat 80. XX
wieku (wspczynnik urodze ksztatowa si wwczas na poziomie ponad 19).
Wykres 4. Urodzenia ywe w Polsce w latach 1946-2013 wye i nie demograficzne

Po spadkowym okresie bezporednio po wyu demograficznym liczba urodze powinna


zacz rosn ju w poowie lat 90. ubiegego stulecia. Byaby to naturalna konsekwencja wejcia
wwczas w wiek najwyszej podnoci licznych rocznikw kobiet urodzonych na przeomie lat
70-tych i lat 80-tych ubiegego wieku (Wykres 5). Tymczasem obserwowano gbok depresj
urodzeniow, ktra trwaa a do 2003 r., kiedy urodzio si tylko 351 tys. dzieci - najmniej w
caym okresie powojennym, take wspczynnik dzietnoci osign najnisz jak dotd warto
1,222 (Wykres 5). W latach 2004-2009 liczba urodze wzrosa do prawie 418 tys. i by to wzrost
spowodowany przede wszystkim realizacj urodze odoonych. Odnotowano take
zwikszenie liczby i odsetka urodze drugich i kolejnych - w efekcie znaczco zwikszya si
liczba matek w wieku 30-40 lat. Kolejne cztery lata ponownie przyniosy mniejsz liczb urodze.
Wykres 5. Wspczynniki dzietnoci kobiet i udzia kobiet w wieku 15-49 lat
w oglnej liczbie kobiet w Polsce w latach 1990-2013

5
Niska liczba urodze nie gwarantuje - ju od ponad 20 lat - prostej zastpowalnoci pokole.
Od 1990 roku utrzymuje si okres depresji urodzeniowej, kiedy to warto wspczynnika
dzietnoci spada do poziomu poniej 2 (1,99). W 2013 r. wspczynnik dzietnoci obniy si do
1,294.
Na tle Unii Europejskiej5 Polska jest jednym z krajw o najniszym nateniu urodze.
W 2013 r. nisz dzietno ni w Polsce odnotowano tylko w Portugalii (1,21) i Hiszpanii (1,27).
Natomiast najwyszy poziom dzietnoci notowany jest obecnie w krajach zachodniej i pnocnej
Europy najwyszy by we Francji (1,99), nastpnie w Irlandii (1,96), Islandii (1,93), Szwecji
(1,89), Wielkiej Brytanii (1,83), Norwegii (1,78) oraz Finlandii i Belgii (1,75). Naley zauway,
e wszystkie te wspczynniki pozostaj poniej wartoci okrelanej jako prosta zastpowalno
pokole, ktra wynosi 2,13-2,15.

Wzrost wieku kobiet rodzcych dziecko


Zapocztkowane w latach 90. ubiegego wieku przemiany demograficzne spowodoway
przede wszystkim przesunicie najwyszej podnoci kobiet z grupy wieku 20-24 lata
do grupy 25-29 lat (Wykres 6). W konsekwencji znaczco wzrosa podno w grupie wieku 30-
34 lata, co jak wspomniano wczeniej w gwnej mierze jest realizacj odoonych urodze.

Wykres 6. Urodzenia ywe w Polsce wedug wieku matki w latach 1990-2013 (w %)

Nastpio rwnie podwyszenie (szczeglnie gwatownie miao to miejsce po 2000 roku)


mediany wieku kobiet rodzcych dziecko, ktra w 2013 r. wyniosa nieco ponad 29 lat wobec 26

4
Wspczynnik dzietnoci dla Polski zosta obliczony w odniesieniu do ludnoci wedug midzynarodowej
definicji zamieszkania, tj. do rezydentw - w celu dostosowania do metodologii oblicze stosowanej przez
Eurostat dla wszystkich krajw UE. Wspczynnik liczony w odniesieniu do krajowej definicji ludnoci wynis
w 2013 r. dla Polski 1,26 (1,256). Patrz uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania.
5
rdo: Eurostat
6
lat w roku 2000. W tym okresie zwikszya si take mediana wieku urodzenia pierwszego
dziecka z niespena 24 lat w 2000 r. do nieco ponad 27 lat obecnie (Wykres 7.).

Wykres 7. Mediana wieku kobiet rodzcych pierwsze dziecko


i mediana wieku kobiet zawierajcych pierwsze maestwa w Polsce

Jak wspomniano wczeniej - obserwowane zmiany to efekt wyboru dokonywanego przez


mode pokolenia Polakw, ktrzy decydujc si najpierw na osignicie okrelonego poziomu
wyksztacenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero potem (okoo 30-tki) na zaoenie
rodziny oraz jej powikszenie.

W 2013 r. kobiety w UE6 miay przecitnie 28,7 lat, gdy zostaway matkami po raz
pierwszy. Najmodsze matki rodzce swoje pierwsze dziecko to mieszkanki Bugarii (25,7 lat)
i Rumunii (25,8), a najstarsze - Woch (30,6) i Hiszpanii (30,4).
Z porwnania danych dla lat 2013 i 2000 wynika, e wrd mieszkanek pastw
czonkowskich redni wiek matek w momencie urodzenia pierwszego dziecka wzrs o okoo
1-3 lata (najwicej w Czechach, Estonii, Cyprze, Litwie, Wgrzech i Sowacji) podczas gdy
w Wielkiej Brytanii matki s obecnie o prawie 1 rok modsze.

Ponad 20% urodze w Polsce to urodzenia pozamaeskie


Dzietno kobiet w istotnym stopniu jest determinowana liczb zawieranych maestw.
Obecnie blisko 80% dzieci rodzi si w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte zwizki
maeskie, przy czym ponad poowa tych dzieci urodzia si w okresie pierwszych trzech lat
trwania maestwa rodzicw.
Mimo okresowego wzrostu liczby zawieranych zwizkw maeskich (w latach 1997-
2000 oraz 2005-2008) od kilkunastu lat systematycznie ronie udzia urodze pozamaeskich.
Na pocztku lat 90. ub. w. ze zwizkw pozamaeskich pochodzio ok. 6-7% urodzonych dzieci,
w 2000 r. - ok. 12% dzieci, za w roku 2013 - ponad 23%.

6
rdo: Eurostat
7
Rosncy wspczynnik dzietnoci pozamaeskiej wynika gwnie ze wzrostu liczby
rodzin tworzonych przez zwizki kohabitacyjne. Niemniej wskanik urodze pozamaeskich
dla Polski jest znacznie niszy w porwnaniu z innymi krajami europejskimi 6. W krajach
skandynawskich oraz we Francji, Estonii, Sowenii, Bugarii i Belgii przekracza on 50%,
a w Islandii 60%, natomiast w Grecji tylko 7% dzieci rodzi si poza maestwem.

Struktura ludnoci Polski wedug stanu cywilnego faktycznego7


Polska jest krajem o silnej tradycji rodzinnej co znajduje odzwierciedlenie w strukturze
ludnoci wedug stanu cywilnego. W 2011 r. wrd ludnoci w wieku 20 lat i wicej (jest to
populacja liczca prawie 30 mln. osb) okoo 60% pozostawao w prawnie zawartych zwizkach
maeskich; wrd mczyzn odsetek ten wynis 63%, a wrd kobiet nieco mniej ponad
57%. Dodatkowo, kolejne ponad 2% populacji 20 lat+ deklarowao pozostawanie w zwizkach
nieformalnych (kohabitacyjnych8) (Wykres 8).

Wykres 8. Ludno Polski wedug faktycznego stanu cywilnego w 2011 r.

Nastpna najliczniejsza grupa ze wzgldu na faktyczny stan cywilny to kawalerowie


i panny, ktrzy razem stanowili prawie 22% ogu ludnoci w wieku co najmniej 20 lat. W tym
przypadku wyranie widoczne jest zrnicowanie wedug pci, tj. odsetek panien wrd kobiet
wynis nieco ponad 17%, a kawalerw wrd mczyzn prawie 27% (Tabl. 1.). Osoby
rozwiedzione to prawie 5% ludnoci w wieku 20 lat i wicej, a pozostajce w separacji stanowi
poniej 1%.
Najwiksze zrnicowanie wedug pci dotyczy grupy osb owdowiaych, ktrych
udzia w badanej populacji wynis w 2011 r. ponad 10% - ale wdowcw wrd mczyzn byo
tylko nieco ponad 3%, natomiast wdowy stanowiy prawie 17% kobiet w wieku 20 lat+ (prawie
tyle co panien). Zrnicowanie to pogbia si w miar przechodzenia do starszych grup wieku
w rezultacie starsi mczyni najczciej do koca ycia pozostaj onaci, a starsze kobiety

7
Dane o stanie cywilnym ludnoci stanowi wyniki spisw powszechnych z lat 2002 i 2011. Dla 2011 r. podano
informacje w odniesieniu do ludnoci rezydujcej patrz uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania.
8
Informacje dla Polski dotycz zwizkw partnerskich heteroseksualnych.
8
s wdowami, np. dla osb w wieku 70 lat i wicej odsetki te s nastpujce: wrd kobiet - 65%
to wdowy, a wdowcy wrd mczyzn stanowi 20% (Wykres 9).
Struktury ludnoci wedug wieku w poszczeglnych kategoriach stanu cywilnego
faktycznego s zblione do struktur waciwych dla stanu cywilnego prawnego. Rnice midzy
obiema kategoriami stanu cywilnego s najbardziej znaczce dla tych grup wieku,
w ktrych obserwowany jest wzrost udziau osb pozostajcych w kohabitacji, tj. dla kawalerw
i panien w wieku poniej 40 lat, a take 40- i 50-letnich osb rozwiedzionych.

Wykres 9. Ludno w wieku 20 lat i wicej wedug pci, wieku


i stanu cywilnego faktycznego w 2011 r.

Z badania populacji osb pozostajcych w zwizkach nieformalnych (dla przypomnienia


w 2011 r. stanowili nieco ponad 2% populacji w wieku co najmniej 20 lat) pod wzgldem ich
stanu cywilnego prawnego wynika, e dominujc cz ponad 61% zwizkw tworz osoby
o stanie cywilnym prawnym kawaler/panna. Drug grup s osoby rozwiedzione i stanowi blisko

9
29% kohabitantw, a osoby pozostajce (z prawnego punktu widzenia) w maestwie oraz osoby
owdowiae stanowi po 5% ogu partnerek i partnerw.
Jest to niewtpliwie zwizane z wiekiem osb kohabitujcych (Wykres 10). Wrd osb
poniej 40. roku ycia zwizki partnerskie tworz przede wszystkim kawalerowie i panny, w tym
- wrd dwudziestolatkw stanowi 95%, ale ju wrd trzydziestoletnich kohabitantw drug
istotn grup tworz osoby rozwiedzione (26%). Rozwiedzeni stanowi take ponad poow
spord 40- i 50-letnich partnerek oraz 40-, 50- i 60-letnich partnerw. Im starsze grupy wieku
tym bardziej - wrd par kohabitujcych - zaczynaj dominowa osoby owdowiae, szczeglnie
wrd kobiet.
Wykres 10. Osoby (w wieku 20 lat i wicej) pozostajce w zwizkach kohabitacyjnych
wedug pci, wieku i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku (w %)

Wyniki spisu 2011 w zakresie stanu cywilnego faktycznego ukazay struktur populacji
zblion do uzyskanej w spisie 20029. Dodatkowo, zaobserwowane na przestrzeni tych lat zmiany
byy analogiczne jak w stanie cywilnym prawnym.
W stosunku do 2002 r. wzrosa liczba i odsetek (o ponad 2 pkt. proc.) kawalerw/panien,
a take osb rozwiedzionych (o ponad 1 pkt proc.). Wzrosa te liczba osb deklarujcych

9
Dane przytoczone w tej czci, tj. w Tablicy 1 oraz analizie porwnujcej wyniki spisw 2011 i 2002, zostay
opracowane w odniesieniu do ludnoci wedug krajowej definicji zamieszkania ze wzgldu na brak w NSP2002
opracowa dotyczcych rezydentw. Patrz uwagi i definicje na ostatniej stronie opracowania.
10
pozostawanie w prawnym zwizku maeskim, ale zmala ich udzia w populacji w wieku 20 lat
i wicej. Podobnie wzrosa liczba osb owdowiaych, natomiast ich odsetek pozosta na poziomie
zblionym do notowanego w 2002 r.
Najwiksze zmiany nastpiy w przypadku osb pozostajcych w zwizkach
kohabitacyjnych. Liczba partnerek/partnerw wzrosa o prawie 2/3 (z ok. 392 tys. w 2002 r. do
prawie 638 tys. w 2011 r.) co oznacza wzrost liczby zwizkw kohabitacyjnych z prawie 200
tys. w 2002 r. do ok. 320 tys. w 2011 r. Aczkolwiek nadal jest to jedna z najmniej licznych grup
faktycznego stanu cywilnego.
Tabl. 1. Ludno w wieku 20 lat i wicej wedug stanu cywilnego faktycznego
i pci w latach 2002 i 2011
Rozwie-
Kawa- Zwizki Wdow-
onaci, dzeni, W se- Nieus-
Wyszczeglnienie Ogem lerowie, kohabi- cy,
zamne rozwie- paracji talony
panny tacyjne wdowy
dzione
w tysicach
Ogem 2002 28006,1 5479,6 17679,1 391,6 2871,0 1029,9 308,7 246,2
2011 30286,6 6663,1 18010,1 637,8 3093,8 1447,3 185,0 249,6
Mczyni 2002 13285,3 3190,4 8820,1 197,3 424,7 394,2 133,9 124,7
2011 14429,8 3870,8 8998,2 325,2 472,6 560,5 78,5 124,1
Kobiety 2002 14720,7 2287,2 8858,9 194,3 2446,3 635,8 174,8 121,4
2011 15856,8 2792,3 9011,9 312,6 2621,2 886,8 106,4 125,5
w odsetkach
Ogem 2002 100,0 19,6 63,1 1,4 10,3 3,7 1,1 0,9
2011 100,0 22,0 59,5 2,1 10,2 4,8 0,6 0,8
Mczyni 2002 100,0 24,0 66,4 1,5 3,2 3,0 1,0 0,9
2011 100,0 26,8 62,4 2,3 3,3 3,9 0,5 0,9
Kobiety 2002 100,0 15,6 60,2 1,3 16,6 4,3 1,2 0,8
2011 100,0 17,6 56,8 2,0 16,5 5,6 0,7 0,8

Z analizy wynikw spisw powszechnych przeprowadzonych w Polsce na przestrzeni


kilkudziesiciu lat wynika, e zmiany w strukturze ludnoci w wieku 20 lat i wicej wedug stanu
cywilnego nie s gwatowne. Powoli, ale sukcesywnie maleje udzia osb pozostajcych
w maestwie szczeglnie wrd mczyzn, natomiast zdecydowanie ronie odsetek osb
rozwiedzionych, chocia z punktu widzenia prawnego stanu cywilnego nadal pozostaj
najmniej liczn grup. Najmniejsze zmiany dotycz osb owdowiaych ich odsetek w oglnej
populacji w wieku 20 lat i wicej pozostaje praktycznie bez zmian. Z kolei w przypadku
kawalerw i panien ich udzia ulega wahaniom uzalenionym od wyw i niw
demograficznych. W przypadku faktycznego stanu cywilnego w Polsce wzrasta liczba zwizkw
kohabitacyjnych chocia jest niewielka w porwnaniu z innymi krajami UE.

Stan cywilny mieszkacw UE10


Z punktu widzenia prawnego stanu cywilnego - ponad poowa ludnoci w wieku 20 lat
i wicej 28 krajw Unii Europejskiej yje w zwizkach maeskich.

10
rdo: Eurostat
11
Spisy ludnoci przeprowadzone okoo 2011 roku we wszystkich krajach Unii wskazuj,
e najwicej - bo ponad 55% - ludnoci w wieku 20 lat i wicej pozostaje w maestwie. Kolejne
grupy to kawalerowie i panny ponad 28%; osoby owdowiae stanowi prawie 9%,
i rozwiedzione ponad 7%.
Odsetek osb pozostajcych w maestwie jest zrnicowany w poszczeglnych
pastwach czonkowskich. Najwyszy - ponad 60% - odnotowano na Cyprze i Malcie oraz
w Grecji, Rumunii i Polsce. Kraje, w ktrych mniej ni poowa ludnoci (w wieku 20 lat i wicej)
pozostaje w prawnym zwizku maeskim to Estonia, Szwecja, otwa, Wgry i Finlandia oraz
Sowenia (Tabl. 2.).
Pozostawanie w zwizku maeskim to domena wieku dojrzaego. Ponad 64% osb
w wieku 50 lat i wicej to maonkowie; dla wieku 30-49 lat odsetek ten siga 61%. Natomiast
dla grupy 20-29 lat jest to ju tylko niespena 17% - wie si to z obserwowanym przez ostatnie
kilkanacie lat przesuwaniem wieku zawierania maestw do okoo 30-stki.
Porwnujc udziay osb rozwiedzionych w krajach UE najwysze (13-15%)
odnotowano dla otwy i Estonii oraz Czech. Najniszy - dla Malty - wynis niespena 1%;
niewielki odnotowano te dla Irlandii i Woszech. Z kolei osb owdowiaych najwicej (co
najmniej 12%) jest w Bugarii, Litwie, Wgrzech oraz Chorwacji i Rumunii, a najmniej - poniej
6% - na Cyprze i w Irlandii (Tabl. 2.).

Zwizki partnerskie wrd ludnoci UE


Wedug ostatnich spisw ludnoci (okoo 2011 roku) - 9% ludnoci Unii Europejskiej
w wieku 20 lat i wicej yo w zwizkach kohabitacyjnych. Udzia osb pozostajcych
w zwizkach partnerskich jest znacznie zrnicowany midzy krajami. Najwysze odsetki (co
najmniej 14%) odnotowano w Szwecji, w Estonii, Francji oraz w Danii i Finlandii. Natomiast
najniszy udzia (poniej 3%) - w Grecji, Polsce, Malcie i w Chorwacji (Wykres 11.).
Zwizki partnerskie s bardziej powszechne wrd osb modych; wrd ludnoci w
wieku 20-29 lat 15% pozostawao w zwizkach partnerskich, wrd 30-40-latkw ju nieco
mniej, bo niespena 13% i tylko 4% wrd osb w wieku co najmniej 50 lat.
Wykres 11. Ludno w wieku 20 lat i wicej w krajach UE w 2011 r.
pozostajca w zwizkach kohabitacyjnych (w %)

rdo: Eurostat
12
Tabl. 2. Ludno w wieku 20 lat i wicej w krajach UE w 2011 r.
wedug stanu cywilnego prawnego (w %)

Kraje Kawalerowie, onaci, Wdowcy, Rozwiedzeni, Inny


panny* zamne wdowy rozwiedzione i nieustalony
UE-28 28,1 55,3 8,9 7,4 0,3
Austria 28,6 53,2 8,6 9,5 0,0
Belgia 25,1 52,1 8,3 10,1 4,4
Bugaria 26,2 54,2 12,6 7,1 0,0
Chorwacja 23,8 59,2 12,0 4,7 0,2
Cypr 23,9 64,6 5,8 4,9 0,9
Czechy 25,0 52,8 9,1 12,8 0,2
Dania 30,0 51,8 7,3 10,6 0,2
Estonia 32,0 41,5 10,8 14,5 1,2
Finlandia 32,0 48,3 7,1 12,3 4,4
Francja 32,7 51,0 8,3 8,1 0,0
Grecja 24,3 62,4 9,4 3,8 0,0
Hiszpania 29,8 56,5 7,9 5,8 0,0
Holandia 30,3 53,0 6,8 8,6 1,4
Irlandia 36,9 54,8 5,7 2,6 0,0
Litwa 21,0 54,4 12,6 12,0 0,0
Luksemburg 27,5 55,1 7,1 8,3 2,0
otwa 26,9 46,9 11,2 15,0 0,0
Malta 28,2 64,6 6,6 0,6 0,0
Niemcy 26,5 55,8 8,9 8,6 0,1
Polska 22,9 60,8 10,5 5,4 0,4
Portugalia 25,4 58,4 9,1 7,0 0,0
Rumunia 21,5 61,1 12,0 5,3 0,1
Sowacja 26,4 52,3 9,1 9,8 2,4
Sowenia 35,0 49,4 8,8 6,8 0,0
Szwecja 37,2 43,9 6,7 12,4 0,1
Wgry 27,5 57,7 12,3 12,4 0,0
Wlk. Brytania 30,3 52,7 7,5 9,4 0,0
Wochy 27,6 59,9 9,6 2,8 0,0
* Osoby nie bdce do tej pory w zwizku maeskim lub w zarejestrowanym zwizku partnerskim.
rdo: Eurostat

13
Uwagi i definicje
Dla zachowania porwnywalnoci danych o procesach demograficznych midzy krajami
Unii Europejskiej, biece opracowanie zawiera informacje odnoszce si do ludnoci
rezydujcej (rezydentw), tj. dotyczy ludnoci wedug midzynarodowej definicji zamieszkania.
Jest to kategoria stanu ludnoci opracowana na potrzeby statystyk/porwna midzynarodowych
przy zastosowaniu kryteriw midzynarodowej definicji zamieszkania ludnoci (usual residence
population). Prezentowanie danych o ludnoci wedug tej definicji zamieszkania jest zalecane
przez Eurostat, a przepisy szczegowe s zawarte w aktach prawnych Parlamentu i Rady (UE):
w odniesieniu do biecych danych - w rozporzdzeniu nr 1260/2013 w sprawie statystyk
europejskich w dziedzinie demografii; a w przypadku spisu - w rozporzdzeniu nr 763/2008
w sprawie spisw powszechnych ludnoci i mieszka.
Definicje:
Rezydenci (ludno rezydujca) - og osb mieszkajcych w danym kraju przez okres co
najmniej 12 miesicy. Oznacza to, e do rezydentw kraju zalicza si wszystkie osoby
mieszkajce lub zamierzajce mieszka nie krcej ni 1 rok, tj. w przypadku Polski ujci s:
- stali11 mieszkacy z wyjtkiem tych osb, ktre wyjechay za granic na okres co najmniej
12 miesicy,
- osoby przybye z zagranicy (imigranci bez karty staego pobytu) na okres co najmniej 12 m-cy.
Ludno wedug definicji krajowej - w liczbie ludnoci Polski ujci s stali mieszkacy11.
Do ludnoci nie s zaliczani imigranci przebywajcy w Polsce czasowo (bez wzgldu na okres
ich przebywania), natomiast w liczbie ludnoci s ujmowani stali mieszkacy Polski
przebywajcy czasowo za granic (bez wzgldu na okres ich nieobecnoci).
Zgodnie z wynikami spisu z 2011 r. liczba ludnoci Polski wg definicji krajowej wyniosa
38512 tys., a rezydentw byo 38 044 tys. W 2013 r. liczba rezydentw w Polsce wyniosa
38018 tys., a liczba ludnoci wedug krajowej definicji wyniosa 38496 tys. (rnica to 478 tys.
i przede wszystkim dotyczy ludnoci w wieku 20-49 lat). Rnice w liczbie ludnoci maj wpyw
na wysoko wspczynnikw i wskanikw odnoszonych do populacji. W przypadku surowych
wspczynnikw demograficznych s to niewielkie rnice - np. wspczynnik urodze
dla 2013 r. liczony w stosunku do ludnoci wedug krajowej definicji wynis 9,6,
a w odniesieniu do rezydentw 9,7; natomiast dla nowozawartych maestw wspczynnik
wynis 4,7 wedug obydwu definicji. Wiksze rnice odnotowuje si dla wspczynnikw
uwzgldniajcych struktur wieku, np. przywoany w opracowaniu wspczynnik dzietnoci
dla 2013 r. obliczony w oparciu o struktur kobiet wg definicji krajowej wynis 1,26, natomiast
w odniesieniu do rezydentw 1,29.
W przypadku prezentowanych w biecym opracowaniu danych dla Polski, dotyczcych
zawierania i rozpadu maestw oraz dzietnoci, odniesienie do rezydentw dotyczy lat 2010-
2013. Zatem, dane dla tych lat, a przede wszystkim przywoane w opracowaniu wspczynniki
demograficzne, mog rni si nieznacznie od prezentowanych w innych wydawnictwach GUS
(np. w Roczniku Demograficznym), gdzie s przedstawiane w odniesieniu do liczby ludnoci
wedug definicji krajowej.
Sytuacja ta dotyczy rwnie przedstawionych w opracowaniu informacji o stanie
cywilnym ludnoci Polski. Analiza wynikw spisu z 2011 r. w zakresie struktury ludnoci wedug
stanu cywilnego dotyczy danych dla rezydentw. Wyjtek stanowi dane w Tablicy 1
(porwnanie danych ze spisw 2002 i 2011) gdzie zestawiono informacje dla ludnoci wedug
krajowej definicji zamieszkania ze wzgldu na brak dla 2002 r. opracowa dotyczcych
rezydentw. Jak wynika z przytoczonych dla 2011 r. danych rnice w definicji zamieszkania
ludnoci nie wpywaj istotnie na struktur ludnoci wedug stanu cywilnego.

11
Osoby zameldowane lub stale mieszkajce bez zameldowania (ale posiadajce wczeniej stay
meldunek).
14

You might also like