Professional Documents
Culture Documents
Wydaje si, e posta Lucyfera i legenda o jego upadku jest powszechnie znana. Czy jednak na
pewno? Na to pytanie by moe znajdziemy odpowied w sowach tego eseju, ktry stopniowo
przeprowadzi nas przez rne oblicza tego fascynujcego archetypu, od wiekw inspirujcego
filozofw, artystw i poetw. Przyjrzymy si jego rdom mitologicznym, a take mistycznej
interpretacji przypisywanej mu przez cieki duchowego rozwoju, takie jak Alchemia czy Kabaa.
Wreszcie zastanowimy si nad jego znaczeniem na ciece Lewej Rki, gdzie peni znaczc rol w
gwnej symbolice. By moe ta analiza przyczyni si do peniejszego zrozumienia postaci Lucyfera,
a take rodzaju ezoterycznej gnozy, jak reprezentuje.
Legenda chrzecijaska
W tradycji chrzecijaskiej ten fragment posuy jako podstawa legendy o dumnym aniele, ktry
zapragn by rwnym Bogu, a jego pycha sprawia, i zosta on strcony do otchani piekielnych.
Historia Lucyfera to archetypowy grzech pychy, jeden z siedmiu grzechw gwnych. Jak pokazuje
legenda, za grzech ten ponie mona kar najwysz z moliwych zosta skazanym na wieczn
rozk z Bogiem i pogrenie w ciemnociach pozbawionych niebiaskiego wiata.
Ten sam grzech jako przyczyn upadku i buntu przeciw Bogu ukazuje Ezechiel: "Pooye piecz na
doskonaoci, bye peen mdroci i doskonaej piknoci, znajdowae si w Edenie, ogrodzie
Boga... Ja ci postawiem, stae na witej grze Boga, chadzae pord ognistych kamieni.
Doskonay bye na swoich ciekach od dnia, w ktrym zostae stworzony, bo nie byo w tobie
przewrotnoci" (Ez 12,15). Wedug tego cytatu, Lucyfer upad i straci sw pierwotn doskonao,
poniewa zapomnia o swym pochodzeniu, o tym, e jest kreacj Boga i nie moe by mu rwny.
Zalepia go duma, bezczelno i pycha, ktra spowodowaa, e zacz on przypisywa sobie bosko,
za co zosta ukarany przez strcenie z niebios.
Inne fragmenty z Biblii, mwice o upadku aniow, rwnie zostay przypisane Lucyferowi ("I zosta
strcony wielki Smok, w pradawny", Ap 12,5), ktry rwnoczenie zosta utosamiony z Szatanem,
Adwersarzem, pierwszym anioem, ktry sprzeciwi si Bogu i zosta strcony do otchani ciemnoci,
gdzie zaoy swe piekielne krlestwo.
Jednak gdy Stary Testament przetumaczono na acin (Wulgata), okrelenie "heleyl ben-shahar"
pojawio si w nowej wersji jako sowo "lucifer", od aciskiego "lux" (wiato) i "ferre" (przynosi).
W Wulgacie sowo to pojawia si w rnych kontekstach, niekoniecznie odnoszcych si do upadych
aniow, a czasem wrcz przeciwnie. Oznacza "Gwiazd Porann" (planet Wenus), "wiato poranka"
(w ksidze Hioba), "znaki zodiaku" (rwnie w ksidze Hioba), "jutrzenk" (Psalmy). Odnosi si do
takich postaci jak "Szymon, syn Oniasza", a nawet "Jezus Chrystus" (w Apokalipsie).
"... Zstpili z nieba, kiedy Lucyfer ich stamtd wycign, pod faszywym pozorem, e Bg obiecuje im tylko
dobro; diabe za, poniewa by bardzo obudny, obieca im zo i dobro, i powiedzia, e da im kobiety, ktre
bardzo im si spodobaj, i e da jednym panowanie nad drugimi... i e ci wszyscy, ktrzy bd mu poddani i
zstpi razem z nim, bd mieli wadz czynienia zego lub dobrego, tak jak Bg na wysokoci; i e lepiej bdzie
im by bogami, ktrzy mog czyni dobro i zo, ni by w niebie, gdzie Bg daje im tylko dobro." (Religia
Katarw, J. Duvernoy)
Lucyfer jest tym "Bogiem", ktry stwarza wiat w cigu szeciu dni opisanych w Starym Testamencie.
To on rozdzieli pramateri na ywioy i uksztatowa z nich wiat. Potem za stworzy czowieka z
muu i tchn w niego dusz: duchem mczyzny sta si anio z drugiego nieba, a kobiety z
pierwszego. Nastpnie zbliy si do kobiety w postaci wa i nauczy j rozkoszy cielesnej, w ten
sposb pozwalajc ludziom skosztowa owocw z Drzewa Poznania Dobra i Za. Wedug niektrych
teorii, Lucyfer jest drugim Bogiem. Pierwszym jest ten, ktry stworzy rzeczy duchowe i niewidzialne,
Lucyfer jest za stwrc rzeczy cielesnych i widzialnych. Dusze aniow, ktrych zwid i sprowadzi
do upadku, zamkn w ciaach ludzkich. Przez to dusze ludzi s demonami, ktre upady z nieba i
pokutuj na ziemi, by ponownie powrci do wiata. Istniay te grupy gnostyckie, ktre uwaay
Lucyfera za pierworodnego syna Boego, ktry opuci niebo w sprzeciwie wobec decyzji ojca o
wywyszeniu swego drugiego syna, Jezuala.
Wedug legend chrzecijaskich, Lucyfer by anioem rzdu Cherubim, tych, ktre przebywaj
najbliej Boga. Poniewa by najdoskonalszym i najpikniejszym ze wszystkich anielskich istot, by
on ulubionym anioem Boga. Jego imi brzmiao wwczas Lucibel i odnosio si do jego pikna.
Jednak upad on przez swoj woln wol, gdy uwiadomi sobie sw bosko i zapragn sta si
rwnym Bogu pod kadym wzgldem. To spowodowao, e jego pragnienie uznane zostao za grzech
i bunt, a on sam strcony zosta z niebios, by sta si wadc piekie wiata cakowicie oddzielonego
od Boga. W chrzecijaskiej tradycji pieko jest symbolem wiecznej mki, ciemnoci duszy, ktra
pozbawiona zostaa moliwoci ogldania Boga. Lecz z innej perspektywy jest to rwnie symbol
wolnoci, niezalenoci, potencjau pozwalajcego osign wasn bosko i sta si wasnym
stwrc. Tak interpretowa moe pieko cieka Lewej Rki, w ktrej Lucyfer jest emblematem
ostatecznego wyzwolenia.
Pochodzenie archetypu
Wrd rde sowa "lucifer" najczciej jako pierwotne z nich wymienia si poezj rzymsk. Tam
oznacza ono "gwiazd porann" i jest sowem pokrewnym greckiemu okreleniu "eosphoros" ("ten,
ktry przynosi brzask"). Pojawia si w Odysei Homera, Teogonii Hezjoda, Georgikach Wergiliusza,
oraz Przemianach Owidiusza. I chocia najczciej utosamia si "gwiazd porann" z Wenus, s te
teorie, e okrelenie to odnosi si do staroytnego boga wiata, rwnie zwizanego z ta planet. W
staroytnej Grecji jej symbolem byy dwa bstwa: Eosphoro (Phosphoros) i Hespero (Vesper,
Nocturnus, Noctifer), oznaczajce dwa oblicza Wenus: Porann Gwiazd pojawiajc si o wicie,
oraz jej blask w ciemnociach nocy. Opis tych dwch boskich braci odnajdujemy w Iliadzie, kiedy to
Phosphoros wynurza si z wd oceanu by ogosi nadejcie boskiego wiata, podczas gdy Hespero
uwaany jest za najwspanialsz z gwiazd janiejcych na nocnym niebie. Phosphoros, bg jutrzenki,
by synem bogini Eos. Przedstawiano go jako nagiego, skrzydlatego chopczyka, poprzedzajcego z
pochodni sw matk lub boga soca, Heliosa. Rzymskim tumaczeniem imienia Phosphoros jest
"Lucifer".
By moe mit ten jest najwczeniejszym rdem legendy o tym wietlistym aniele. Jednak nie mona
te pomin kolejnej greckiej opowieci, ktra wspczenie w istotny sposb utosamiana jest z t
postaci. Mowa tu oczywicie o synnej historii Prometeusza. Przypomnijmy krtko t mitologiczn
legend: Prometeusz by jednym z tytanw i twrc rodzaju ludzkiego, ktry ulepi czowieka z gliny
zmieszanej ze zami, a jako dusz podarowa mu iskry ognia niebieskiego, ktre ukrad z rydwanu
Soca. Potem za, widzc, e czowiek jest saby, wykrad ponownie ogie bogw i przynis go na
ziemi. Nauczy ludzi uywania ognia, sztuk i rzemios. Rozbudzi w czowieku ducha i da mu moc
panowania nad wiatem. Za jego trosk o ludzko bogowie okrutnie si zemcili: Prometeusz zosta
przykuty do skay i codziennie orze (lub sp) wyera mu cigle odrastajc wtrob, powodujc
wieczne mki. T legend utosamiono z Lucyferem z powodu roli inicjatora ludzkoci: tego, ktry
obdarza czowieka dusz, boskim ogniem, przez co ukazuje mu jak sta si rwnym bogom.
Ezoteryczna interpretacja tego mitu tumaczy dar ognia jako przebudzenie wewntrznej iskry w
czowieku, rda duchowej mocy, ktra odpowiada tantrycznemu konceptowi wa Kundalini. Ogie
prometejski to iskra boskoci, ktra rozbudzona, moe sta si pochodni nieograniczonego potencjau
duchowego. Podobnie jak Prometeusz uczy ludzi jak sta si rwnym bogom, tak i Lucyfer pokazuje
czowiekowi ciek samodzielnoci i drog do wasnej boskoci.
Kolejn postaci mitologiczn czsto utosamian zarwno z Prometeuszem jak i Lucyferem jest
skandynawski Loki. Podobnie jak dwie poprzednie postacie, reprezentuje on siy zagraajce
boskiemu i kosmicznemu adowi. Jest szafarzem wiata-ognia, a rwnoczenie niszczycielem o
ogromnym potencjale destrukcji. Jego imi czy si z "logi", "pomie", "pooga", lub te ze
staronordyckim "lka", "zamyka", co wskazuje na jego rol w sprowadzeniu koca wiata
(Ragnarku), ostatecznego poaru, w ktrym zagadzie ulegnie wiat i jego bogowie. Jest on ojcem
mitologicznych potworw: wilka Fenrira, ktry podczas Ragnarku pore Odyna, trupiej bogini
mierci Hel, oraz kosmicznego wa zwanego Jormungandr. Jest on triksterem, ktry nieustannie
sprzeciwia si bogom i burzy ustanowiony przez nich porzdek. Jest ojcem ktni i kamstwa. Lecz
jest on take inicjatorem ludzkoci, ktrej przynosi w darze boski ogie podobnie jak czyni to
Prometeusz. Ostatecznie ponosi te podobn kar: zostaje uwiziony, przykuty do ska, a nad nim
zawieszony jest jadowity w, ktrego jad skapuje mu na twarz. Gdy Loki miota si z blu, jego
konwulsje powoduj trzsienia ziemi.
Interpretacja kabalistyczna
W teoriach kabalistycznych Lucyfer odpowiada tzw. ukrytej sefirze Daath. Aby jednak w peni
zrozumie t atrybucj, musimy cofn si do momentu, w ktrym Drzewo ycia byo idealn
harmoni kosmiczn, a jego ciemny odpowiednik jeszcze nie istnia. Doskonae Drzewo Kosmiczne,
podobnie jak teraz, skadao si z dziesiciu poziomw i dwudziestu dwch cieek, lecz nie istnia
wwczas plan materialny. Zamiast niego, Drzewo ycia zawierao w sobie Daath jako integraln
cz kosmicznej rwnowagi. Daath znajdowaa si najbliej najwyszej triady: Kether, Chokmah i
Binah, powyej centralnej sefiry Tifereth. Bya ona drugim socem owietlajcym ssiednie sefiry.
Podczas gdy Tifereth bya niszym socem, ktrego promienie docieray do niszych poziomw,
Daath owietlaa wysz cz Drzewa jako drugie, mistyczne soce. Ich wiato wyznaczao dwa
"wiaty", symbolizowane przez sefiry: niszy (poniej Tifereth) i wyszy (w ssiedztwie Daath). Oba
byy ze sob harmonijnie zwizane. Niszym socem wada archanio Michael, wyszym natomiast
Lucyfer: Nioscy wiato. Lucyfer by wic anioem najbliszym boskiej trjcy. By on stranikiem i
porednikiem pomidzy wiatem boskim i sferami niszymi, co odzwierciedla legenda, i by on
wysannikiem Boga na ziemi, ktry obserwowa wszelkie ziemskie sprawy i zdawa z nich relacj
przed boskim obliczem.
Na pierwotnym Drzewie ycia, Yesod, najnisza sefira, bya idealnym odbiciem Kether, najwyszej.
Poniewa bya ona astralnym wiatem czowieka, by on uwaany za idealny obraz Boga. Yesod
jednak jest te sfer seksualnoci, na Drzewie ycia istniejcej w bardziej subtelnej i upionej formie.
Powody upadku Lucyfera i aniow z tej perspektywy nie s jasne. By moe zaczli oni poda
czowieka ze wzgldu na jego doskonao ("Synowie Boga, widzc, e crki czowiecze s pikne,
brali je sobie za ony, wszystkie jakie im si podobay"). Lucyfer-Daath upad / zstpi do poziomu
czowieka i przebudzi w nim moc tworzenia i energi seksualn, co symbolizuje ofiarowanie ludziom
owocw Wiedzy przez biblijnego Wa. W ten sposb czowiek uzyska dostp do wiedzy, ktra do
tej pory zarezerwowana bya dla Boga i istot wyszych. Upadek aniow i ich seksualne zespolenie z
czowiekiem byo zakazanym poczeniem si wiatw. Czowiek otrzyma potencja stwarzania
(rodzenia nowego ycia), a idealna kosmiczna harmonia zostaa utracona. Tam, gdzie pierwotnie
znajdowaa si Daath, otworzya si otcha pomidzy bosk trjc a poziomami niszymi. Czowiek
zosta strcony ze swego astralnego Raju i zamieszka w nowoutworzonej sefirze Malkuth, na planie
materii, a wrota do sfery boskoci zostay dla niego zamknite: "Wygnawszy za czowieka, Bg
postawi przed ogrodem Eden cherubw i poyskujce ostrze miecza, aby strzec drogi do Drzewa
ycia". Sefira Daath wraz z Lucyferem utracia swoje miejsce blisko tronu Boga (Kether) i staa si
otchani, bram do klifotycznych anty-wiatw, w ktrych Lucyfer ustanowi swoje Pandemonium.
Adept jasnej cieki dy do zrekonstruowania pierwotnego porzdku kosmicznego i ponownego
zjednoczenia z bosk doskonaoci. mier Chrystusa na krzyu jest metafor utworzenia pomostu
ponad otchani i zjednoczeniem czowieka z Bogiem. Adept cieki Lewej Rki dy natomiast do
pogbienia Upadku i doprowadzenia dziea destrukcji do koca, aby w absolutnym mroku otchani
rozpali wasn iskr boskoci. Poprzez dopenienie drogi, ktra rozpocza si wraz ze
skosztowaniem owocw wiedzy, czowiek moe sign po owoce z Drzewa ycia.
Klejnot Otchani
Gdy Lucyfer upada z niebios w otcha ciemnoci, z jego czoa odpad klejnot, symbol jego pikna i
doskonaoci. By to szmaragd, klejnot uwaany przez alchemikw za kamie Merkurego, postaci
zwizanej ze wiatem porednim, zarwno w sensie alchemicznym jak i mitologicznym. Merkury jest
wysacem nieba, porednikiem pomidzy wiatami, a take przewodnikiem martwych dusz w
zawiaty. W alchemii jest emblematem przepywu i transformacji transmutacji materii i ducha z
niszego w wysze, z przemijajcego w stae. Jest wic cznikiem pomidzy Niebem (duchem) i
Ziemi (materi). W biblijnej wizji w. Jana: "Zasiadajcy podobny by z wygldu do jaspisu i
krwawnika, a tcza dokoa tronu podobna z wygldu do szmaragdu" (Ap 4,3). Tcza to popularne
przedstawienie mostu pomidzy wiatami (np. nordycki Bifrost). Szmaragd, ktry odpad z czoa
Lucyfera, to rwnie cznik pomidzy Ziemi i Niebem, symbol utraty wycznoci na
niemiertelno, jak do tej pory miaa jedynie boska trjca. Wedug legendy, z tego te klejnotu
anioowie wyrzebili Graala, a wypenienie go krwi Chrystusa otworzyo ponownie bramy Niebios,
ktre zamknite zostay po upadku Lucyfera. Szmaragd ten przypomina rwnie per z czoa Sziwy,
reprezentujc w hinduskiej symbolice trzecie oko i niosc sens wiecznoci.
Szmaragd jest take kamieniem, ktry staroytni Rzymianie utosamiali z planet Wenus, posiadajc
wiele mitologicznych zwizkw z Lucyferem jak zreszt, zostao to ju powiedziane. Wenus
uwaano zarwno za planet reprezentujc ycie i wiato, jak i ciemno i mier. Nazywano j
Gwiazd Porann, ale i Gwiazd Wieczorn. Staroytni Rzymianie uwaali j za symbol mierci i
odrodzenia. W Meksyku budzia powszechny lk jako gwiazda zagady. Jacob Boehme, synny
mistyk, utosamia j za z Boskim wiatem Stwrcy.
" wiatopogld lucyferyczny opiera si na idealizmie, duchowo jest zgodnie z tym punktem widzenia
nieporwnywalnie waniejsza od egzystencji w wiecie materialnym... Celem inicjacji lucyferycznej jest
absolutna Wolno, ktra moliwa jest do osignicia wtedy, gdy czowiek przekroczy sw ludzk natur i stanie
si bogiem. Uwolnienie si od ogranicze narzucanych przez wiat materialny oraz krpujcych ja dogmatw
otwiera przed nami nieograniczon moliwo tworzenia. Lucyferyczna inicjacja bliska jest magicznej tradycji
cieki Lewej Rki." ("O demonozofii Rudolfa Steinera nieco inaczej..." P. Sieradzan)
Gnoza satanistyczna
W rozwaaniach na temat Lucyfera nie sposb pomin roli, jak peni on w zachodniej tradycji
czarnej magii i satanizmu. Grimuary, ktre pojawiay si na przestrzeni wiekw, przypisuj mu rne
atrybuty i waciwoci. W Grimoirium Verum jest on, obok Belzebuba i Astarotha, jednym z trzech
gwnych wadcw wiata. Pod jego wadaniem znajduje si Europa i Azja, ktrymi zarzdza przy
pomocy dwch podlegych mu demonw o imionach: Satanachia i Agalierap. Grimuar ten opisuje
Lucyfera jako piknego chopca, ktry czerwieni si pod wpywem zoci lub gniewu.
Wedug Dictionaire Infernal Collina de Plancy, Lucyfer jest krlem Pieka. Ma twarz piknego
dziecka, ktra przybiera potworny ksztat, gdy jest rozgniewany. W Grimuarze Honoriusza z XVI w.
jest on rwnie Piekielnym Cesarzem. Tekst radzi, by wzywa go w poniedziaki, pomidzy trzeci i
czwart godzin, lub te pomidzy jedenast i dwunast. W ofierze naley mu zoy mysz, inaczej
operacja si nie powiedzie.
W innych tekstach jest on czasem utosamiany z Szatanem lub te postawiony wyej niego w
piekielnej hierarchii. Identyfikuje si go te z Lucifuge Rofocale, co jednak jest bdn atrybucj, gdy
"Lucyfer" oznacza "Nioscego wiato", "Lucifuge" za oznacza "tego, ktry unika wiata" i s to
dwie osobne postacie w demonologii. W pismach na temat czarostwa odnajdujemy teorie, e Lucyfer
czsto towarzyszy wiedmom w ich locie na Sabat. Czasem ciga je z miote i zanosi tam osobicie.
Tam Lucyfer opisywany jest jako szara posta niebiesko-czerwonym ubraniu ze wstkami.
W tradycyjnej demonologii Lucyfer jest krlem ywiou powietrza i kierunku wschodniego, obok
trzech innych wadcw piekielnych: Lewiatana (woda, zachd), Beliala (ziemia, pnoc) i Szatana
(ogie, poudnie). W tradycji faustowskiej jest on naczelnym wadc piekie. To z nim Faust zawiera
pakt, ktrego porednikiem i wykonawc jedynie jest Mefistofeles.
Kilka sw podsumowania
Uwaa si, i to Lucyfer jest gwnym bohaterem poematu Miltona Raj utracony, mimo i nazywany
jest tam Szatanem. Lecz sowo "szatan" oznacza "adwersarz", "oskaryciel", "przeciwnik".
Miltonowski Szatan za jest istotnie przeciwnikiem Boga. Nie jest jednak ponurym i podstpnym
demonem, jak maluje go wczesna tradycja chrzecijaska. Jest anioem nioscym wiato, ktry ma
odwag rzuci wyzwanie Bogu i opuci niebiosa, by stworzy samodzielne krlestwo w otchani
ciemnoci. Rwnoczenie nie traci jednak swego dotychczasowego pikna, splendoru ani dumy. Jest
Adwersarzem, buntownikiem wyrzekajcym si ulegoci wobec Boga, dumnym wadc i ksiciem
ciemnoci. Reprezentuje zasad "przeczenia", niezbdn dla istnienia wiata i jego kosmicznej
harmonii.
Na ciece Lewej Rki stanowi przykad denia do wasnej boskoci nie wystarcza mu bowiem
ograniczona przestrze i rola, jak przeznaczy mu Bg. Poprzez swj upadek jest uosobieniem wolnej
i silnej woli, dziki ktrej potrafi udowodni, e mona istnie bez Boga i niebiaskiego wiata, e
mona samemu sta si stwrc i wykreowa wasny wiat w gbinach otchani, gdzie spoczywa
wszelki potencja twrczy. Lucyfer jest inspiracj dla tych, ktrzy posiadaj wystarczajco siln wol,
by pody jego ladem i kroczy ciek Lewej Rki. Tych, ktrzy podobnie jak on wierz, i "lepiej
by wadc w Piekle ni sug w Niebiosach".
Bibliografia: