Mecenasem dodatku jest

HISTORIA
DROGI DO NIEPODLEGOCI

Dodatek pod redakcj Tomasza ysiaka

13 grudnia 1981
Tomasz Panfil

Na wojn z wolnoci
Andrzej Wroski

KUKLISKI
Robert Kilen

ROCKNWAR
Tomasz ysiak

Aposto
Kazachstanu
Magorzata Gmurczyk-Wroska
fot. Tomasz Langda/PAP/CAF

Artyci wobec
>
stanu wojennego
 GRUDZIE 2016
Tomasz ysiak 13 GRUDNIA 1981 Mecenasem dodatku jest III

fot. Teodor Walczak/PAP/CAF

Przeciwko marzcym
owolnoci Polakom
junta rzucia

Sfotografowane przedmioty pochodz ze zbiorw Michaa Kpiskiego z Grupy RekonstrukcjiHistorycznej MO i ZOMO,www.milicja.waw.pl

70tys. onierzy,

fot. Robert Baazy

30tys. milicjantw,
Dwch zomowcw,
generaw ormowcw

P
olska wielokrotnie bywaa iesbekw, ktrzy piea wypowie-
wstanie wojny. Toczylimy dzianych 2 czerw-
jz agresywnymi ssia- mieli do dyspozycji ca na warszawskim wsppracy ko-
dami Rosjanami, Niem- placu Zwycistwa (dzi munistw z ge-
cami, krzyakami, Szwe-
dami, Kozakami, Tatarami
1750czogw, Pisudskiego): Woam, ja,
syn polskiej ziemi, azarazem
stapo, sowieckiej
przemocy i zdra-
czy Turkami Wdzieje na-
szego narodu wpisane byy
1400pojazdw ja, Jan Pawe II, papie. Woam
zcaej gbi tego tysiclecia, woam
dzie aliantw, boha-
terskich onierzach
zarwno bohaterstwo najwyszych lotw,
jak inajbardziej upokarzajca haba zdra-
Kontrolny posterunek wojskowy przy wjedzie
pancernych rnego wprzeddzie wita Zesania, woam
wraz z wami wszystkimi: Niech zstpi
podziemia antyko-
munistycznego czy no-
dy. Nakadego Radziejowskiego w na- Duch Twj! Niech zstpi Duch Twj iodno- menklaturze inepotyzmie
szych kolejach losu odpowiedzi by jaki
na most Poniatowskiego w Warszawie.
typu, 500wozw wi oblicze ziemi. Tej ziemi!. Ta myl, to woa- czerwonych kacykw. Mod-
ksi Pepi. Gdy zjednej strony mielimy Tomasz Panfil nie dotaro nie tylko do tysicy zgromadzonych si i starsi, w koszulkach z emble-
reformatorw tworzcych Konstytucj
3 maja, z drugiej pojawiali si targowi-
bojowych, na placu, lecz take do milionw siedzcych przed
telewizorami. Sowa papiea Polaka zapady gbo-
matem EA (Element Antysocjalistycz-
ny) lub napisem na piersi Nie lubi ru-
9000samochodw,

Na wojn
czanie nadcigajcy wraz rosyjskim woj- ko wpami iserca. Jak si okazao, suszne byy skich ina plecach pierogw, suchali na ywo
skiem, byuderzy nawasny kraj. Wa- obawy genseka sowieckiej KPZR Leonida Brenie- lub zkaset piosenek Pierwszego (ijak si okazao
nie wtakich chwilach nard staje przed
najtrudniejsz prb nie wtedy gdy wal- azpowietrza wa, ktry radzi Isekretarzowi Edwardowi Gierko-
wi, by nie wpuszcza papiea do Polski.
ostatniego) Przegldu Piosenki Prawdziwej zor-
ganizowanego wGdasku wrocznic sierpniowych
czy trzeba zjasno okrelonym wrogiem, strajkw. Usyszelimy, e s wojczynie rachunki
ktry atakuje pod obcym sztandarem,
lecz wwczas gdy w rozgrywk wmie-
dziaania wspierao Solidarno to znaczy: jeden idrugi
krzywd, e przyjaci nikt nie bdzie nam wybiera,
awrogw poszukamy sobie sami, e nie wolno nam
szani ssami Polacy. Trudno w ocenie
wydarze zwiksza si, gdy kto posta-
kilka eskadr Cho strajki w lipcu 1980 r. zaczy si od kie-
czeka, a przyjd podpali nam dom. mialimy si
do rozpuku zpiosenki, wktrej Tadeusz Ross zasta-

z wolnoci
wy i wartoci stara si zrelatywizowa,
szuka szaroci tam, gdzie rzeczywisto migowcw basy, to szybko nabray wymiaru godnociowego
i wsplnotowego. Nie byo lepszego sowa, ktre
nawia si, czy czerwone mrwki wejd czy te nie
wejd na kocyk, na ktrym Pan Tadeusz iTelimena
jest czarno-biaa. Ttrudno mno lata, mogoby opisa mylenie izachowania ludzi wtam- urzdzili sobie piknik. Awgrudniu okazao si, e
jakie upywaj odwydarze, oraz epigo- isamolotw tym czasie, jak sowo solidarno. Jeszcze przez wprawdzie czerwone mrwki nie weszy, ale wro-
ni dawnych kamcw, rozcigajcy nad mae es ibez cudzysowu. Realizoway si proro- gowie Polski iwolnoci jednak dom podpalili, ara-
Prawd mg usprawiedliwie dla nie-
cnych uczynkw.
bojowych. cze sowa Jana Pawa II: Jeden drugiego brzemio-
na nocie to zwize zdanie apostoa jest inspi-
chunki krzywd urosy niebotycznie.

Mija wanie 35 lat od jednego z naj- racj dla midzyludzkiej ispoecznej solidarnoci.
czarniejszych wydarze w naszej historii Solidarno to znaczy: jeden idrugi, askoro brze- Afganistan iReagan
wprowadzenia w nocy z 12 na 13 grud- mi, to brzemi niesione razem, we wsplnocie.

N
nia 1981 r. przez junt gen. Jaruzelskiego Awic nigdy: jeden przeciw drugiemu. Jedni prze- Przez 16 miesicy komunici polscy pod naci-
stanu wojennego. ciw drugim. Inigdy brzemi dwigane przez czo- skiem spoecznym godzili si na rne ustpstwa.
Grudniowy dodatek Gazeta Polska iepodobna odda tego upojenia, nogach. Dobitnym przejawem powrotu kryzysu stao wieka samotnie. Bez pomocy drugich. Nie moe by Przez cay ten czas traktowali je jako ustpstwa tak-
Historia. Drogi doNiepodlegoci po- tego szau radoci, jaki ludno pol- si wprowadzenie kartek na cukier (sierpie 1976 r.). walka silniejsza od solidarnoci. Nie moe by pro- tyczne, podyktowane koniecznoci przegrupowa-
wicony jest w przewaajcej mie- sk w tym momencie ogarn [...] Co ciekawe, psychologiczne skutki tego posunicia gram walki ponad programem solidarnoci. nia si, konsolidacji szeregw, zyskania na czasie.
rze tamtym tragicznym dniom. Szero- Kto tych krtkich dni nie przey, byy istotniejsze ni ekonomiczne fakt pojawienia Edward Gierek znw nie posucha Leonida Bre- adnego porozumienia ze spoeczestwem wadza
k perspektyw zjawiska, jakim sta si kto nie szala zradoci wtym czasie si reglamentacji wywoywa nieuchronne skojarze- niewa i nie uy siy do powstrzymania fali straj- nie podpisaa zdobrej woli, adne kierowane pod
dla Polski stan wojenny (zjawiska, ktre wraz zcaym narodem, ten nie dozna nia ztrudnymi ichudymi latami powojennymi. kw. To ciekawe: dwch bezporednio po sobie na- adresem Solidarnoci wezwania do zgody, wsp-
dodzisiaj wywiera efekt napolskie ycie wswym yciu najwyszej radoci. Jeszcze bardziej dokuczliwy by kryzys na rynku mi- stpujcych I sekretarzy PZPR przeciwstawio si pracy, zawieszenia strajkw i100 dni spokoju nie
spoeczno-polityczne), daje w tym nu- Tak opisywa Jdrzej Moraczew- snym. Pojawiy si kolejki. Wadze prboway problem woli Kremla, bowiem wgrudniu 1970 r. Breniew byy szczere ani uczciwe. Koncepcja zmuszenia si
merze w znakomitym tekcie prof.To- ski zmartwychwstanie Rzeczypospolitej w1918 r. zlikwidowa poprzez tworzenie sklepw komercyjnych. odradza Gomuce uycie broni przeciwko demon- krnbrnych Polakw do ulegoci wobec wadzy
masz Panfil. Jednak gdy nasze spojrzenie Jake podobnie wielu Polakw wspomina te nie- Miso byo wnich sporo drosze, awic przynajmniej strantom na Wybrzeu. komunistycznej zawsze bya dla teje wadzy opcj
si rzeczy biegnie kutym wysoko po- zwyke miesice, ktre przydarzyy si midzy wteorii atwiej dostpne dla klientw. Zabieg si nie Porozumienia z upominajcymi si o wolno podstawow: pierwsze plany wprowadzenia stanu
stawionym funkcjonariuszom pastwo- sierpniem 1980 agrudniem 1981 r. Dla nas, wten uda rycho rwnie tam zaczo brakowa towaru. ipodmiotowo Polakami podpisano 30 i31 sierp- wyjtkowego powstay ju 17 sierpnia 1980 r. Iza-
wym i dowdcom wojskowym, ktrzy czy inny sposb uczestniczcych wkarnawale So- Rozgoryczenie spoeczne potgowa jeszcze jeden nia oraz 3 wrzenia 1980 r. Jednak za dat kocz- wsze wtych planach kluczow rol odgrywa Zwi-
ponosz odpowiedzialno zawzniece- lidarnoci, by to naprawd czas wolnoci. wysoce deficytowy towar wasne mieszkanie. Na c etap strajkowej walki oprawa czowieka uzna zek Sowiecki.
nie stanu wojny z narodem, pragniemy Odpowied na pytanie, co byo przyczyn wybu- ten przedmiot marze setek tysicy polskich ma- naley dopiero noc z18 na 19 lutego 1981 r., gdy Jednak tam sprawy si skomplikoway. Wgrudniu
take odwrci wzrok wtjasn stron. chu spoecznego wlipcu isierpniu 1980 r., nie jest estw czekao si latami wadza komunistyczna podpisaa porozumienia 1979 r. jednostki Armii Radzieckiej wkroczyy do
Idlatego przypominamy tych, ktrzy od- atwa. Stopie skomplikowania wydarze dzie- rzeszowsko-ustrzyckie ze strajkujcymi chopami. zrewoltowanego Afganistanu, aby wesprze ugru-
wanie stawali pod stronie Dobra, opozy- jcych si wwczas by tak wielki, e praktycznie Luty owego roku to by dziwny miesic Za chwil powania prosowieckie walczce owadz. To naru-
cjonistw czy ludzi wiata kultury Gdy kada odpowied jest niepena ifragmentaryczna. Niech zstpi Duch Twj! jeszcze zobaczymy, dlaczego. szenie jataskich stref wpyww spotkao si zre-
z jednej strony mamy generaa, ktry Powd jest bardzo prosty historycy usiuj jako akcj pastw zachodnich, Chin iorganizacji midzy-
habi mundur, przelewajc krew roda- powody iprzyczyny Sierpnia wskaza wydarzenia, Takie wyliczanie przyczyn frustracji spoecznej narodowych. Szczeglnie zaniepokojone byy Stany
kw, zdrugiej mamy tego, ktry ten sam ktre da si potwierdzi rdowo. Ale skd wzi w okresie PRL-u mona by cign jeszcze dugo, Nie lubi ruskich pierogw Zjednoczone, po rewolucji iraskiej obawiajce si
mundur przyobleka wblask cnoty iho- rda do emocji milionw Polakw? Tymczasem to lecz tylko w snach marksistw ilo przechodzi wzrostu znaczenia ZSRS na Bliskim Wschodzie.
noru generaa Kukliskiego (ktrego wanie uczucia odgryway kluczow rol. wjako. Przyczyny sierpniowego wybuchu to nie ycie wPolsce wokresie pierwszej Solidarnoci Jeszcze 1 grudnia 1980 r. gen. Tadeusz Hupaowski
zwyklimy cigle zwa pukownikiem, sama materia. Kryzys ekonomiczny nie jest uniwer- przypominao radosne wito w cieniu wulkanu otrzyma od sowieckich przyjaci wstpne plany
botak zapamitao serce). saln odpowiedzi i wytrychem do zrozumienia wszyscy mieli wiadomo, e tu obok totalitar- interwencji wojskowej, ktr miayby przeprowa-
Bohaterowie jego pokroju, tacy jak rot- Pragnienie godnoci tego fragmentu polskiej historii. ne mocarstwo wrosnc niecierpliwoci przygl- dzi dywizje sowieckie, czechosowackie i ener-
mistrz Witold Pilecki, jak wspaniay bo- Dlatego przejdmy ze sfery materii wsfer ducha: da si rozkwitowi wolnoci, e rzdzcy wPolsce dowskie pod pretekstem wicze wojskowych
gosawiony Aposto Kazachstanu ksidz Stosunkowo atwo jest wskaza przyczyny material- wybr kardynaa Karola Wojtyy na Stolic Piotrow namiestnicy tego mocarstwa urzdzaj kolejne pro- Sojuz 80. Wywiady pastw NATO ianalitycy ame-
Wadysaw Bukowiski, dali nam wszyst- ne. Kopoty ekonomiczne stanowiy bowiem zjawisko (16 padziernika 1978 r.) oraz pielgrzymka papiea wokacje, chcc doprowadzi do konfrontacji z or- rykascy ze Zbigniewem Brzeziskim na czele byli
kim szans przetrwania najgorszego. wpisane w ustrj. Wprawdzie w pierwszych latach Jana Pawa II do ojczyzny (210 czerwca 1979 r.) ganizujcym si ipragncym podmiotowoci spo- absolutnie przekonani, e rozprawa wojsk Ukadu
Todziki nim wwalce opolsk dusz po- Edwarda Gierka mona byo uwierzy wpropagand day Polakom rado, dum, a przede wszystkim Warszawa, 13.12.1981. I sekretarz eczestwem. Ajednoczenie trwa jak to zaczto Warszawskiego zSolidarnoci odbdzie si 8 lub
nis porak Genera Mroku, azwycistwo sukcesu mianujc Polsk dziesit potg gospodar- wiar wto, e przyszo moe by lepsza, e wiat KC PZPR, premier, gen. Wojciech pniej nazywa karnawa. Korzystalimy ztej 9 grudnia. Oczywicie rol dominujc miao ode-
odnis Genera wiata. Polski Krl Duch. cz wiata, ale finansowanie konsumpcji zpoyczek mog zmieni ludzie, ktrzy tego bardzo pragn. niepewnej, mizernej itamszonej wolnoci wupo- gra 15 dywizji sowieckich operujcych zgranicz-

fot. PAP
Jaruzelski ogasza stan wojenny.
zagranicznych byo typowym kamstwem na krtkich I niewielu pozostao obojtnymi wobec sw pa- jeniu: prasa zwizkowa pisaa prawd o Katyniu, cych zPolsk rejonw ZSRS.

Atak ZOMO na ludzi zgromadzonych przed
katedr witego Jana Chrzciciela na Starwce.
Do interwencji nie doszo, a czas coraz wyra-
niej zacz gra na niekorzy radzieckich icae-
go bloku komunistycznego. Bowiem afgascy mu-
dahedini nie ulkli si przytaczajcej przewagi
agresorw istawiali zacity opr armii sowieckiej:
pozornie atwa interwencja pochaniaa coraz wi-
cej si irodkw. Sankcje ekonomiczne naoone na
ZSRS wraz zupywem miesicy coraz bardziej da-
way si we znaki niewydolnej, przeartej korup-
cj gospodarce sowieckiej, za momentami mik-
ka i niezdecydowana postawa pastw zachodnich
zmienia si wyranie, gdy wstyczniu 1981 r. wGa-
binecie Owalnym zasiad zdeklarowany antykomu-
nista, prezydent Ronald Reagan.
Przygotowania do dialogu
spoecznego
Wlubelskim oddziale Instytutu Pamici Narodo-
wej przegldaem grube teczki codziennych mel-
dunkw skadanych przez wojewdzkiego szefa
Suby Bezpieczestwa komendantowi woje-
wdzkiemu Milicji Obywatelskiej iIsekretarzo-
wi KW PZPR. Kto agitowa za strajkiem, kto
krytykowa parti, gdzie namalowano brzo-
w farb napis TV kamie, ludzie wkolejce na-
rzekali na zaopatrzenie, ajaki zdenerwowany
brakiem mleka wproszku mody ojciec wyraa
nadziej, e wszystkich czerwonych jasny szlag
trafi Itak bieg dzie za dniem, aesbecy informo-
wali o zwykych wydarzeniach swoich przeoo-
nych, ci za kierownictwo partyjne iresortowe. Nie-
spodziewanie midzy informacjami z11 i12 lute-
go 1981 r. znalazem starannie sporzdzony wykaz
osb przeznaczonych do internowania po wprowa-
dzeniu stanu wojennego. Przy nazwisku kadego
z dziaaczy lokalnej Solidarnoci, kadego aktyw-
nego opozycjonisty zapisano jego adres oraz stop-
nie inazwiska funkcjonariuszy majcych dokona
aresztowania, zzaznaczeniem, kto ma by wmun-
durze, a kto po cywilnemu. Dalej bya opisana
marka inumery rejestracyjne samochodu, ktrym
fot. Rob
ert Baa
esbecy
imilicjanci poja-
d po figuranta. Tak trzy mie-
sice po rejestracji NSZZ Solidarno ko-
munistyczne wadze pastwowe przygotowyway
si do dialogu spoecznego. Tysice imiliony ludzi
cieszcych si z powstania pierwszej w bloku so-
wieckim niezalenej od wadz organizacji spoecz-
nej ju znajdoway si za kratami. Tylko jeszcze
otym nie wiedziay. Ciekawe, e wanie 11 lutego
premierem rzdu Polskiej Rzeczypospolitej Ludo-
wej zosta genera Wojciech Jaruzelski, ktry zacho-
wa jednoczenie tek ministra obrony. Wpadzier-
nawet jeli Polska bdzie pod wadz Solidarnoci,
Sfotografowane przedmioty pochodz ze zbiorw Michaa Kpiskiego z Grupy Rekonstrukcji Historycznej MO i ZOMO,www.milicja.waw.pl
to bdzie to tylko tyle. Ale jeli na Zwizek Radziec-
ki rzuc si kraje kapitalistyczne, aoni ju maj od-
powiednie uzgodnienia ornego rodzaju sankcjach
ekonomicznych i politycznych, to dla nas bdzie to
bardzo cikie. W podobnym tonie wypowiadali
si inni sowieccy decydenci: Nie moe by adne-
go wprowadzenia wojsk do Polski. Sdz, e moemy
poleci naszemu ambasadorowi, aby odwiedzi Jaru-
zelskiego i poinformowa go o tym to sowa An-
drieja Gromyki, ministra spraw zagranicznych ZSRS,
adyskusj podsumowa najbardziej twardogowy
sowiecki komunista, Michai Susow: Myl wic, e
wszyscy tutaj jestemy zgodni, i wadnym wypadku
nie moe by mowy owprowadzaniu wojsk.
Wasz interes, wasze zmartwienie
Wyczerpalimy nasze moliwoci, teraz potrzeb-
na jest sia tak 9 grudnia 1981 r. powiedzia Woj-
ciech Jaruzelski do marszaka Kulikowa, gwnodo-
wodzcego siami zbrojnymi Ukadu Warszawskie-
go. Zabiegajc orealne wojskowe wsparcie Zwizku
Sowieckiego, prognozowa: Strajki s dla nas naj-
fot. Damazy Kwiatkowski/PAP/CAF
lepszym wariantem. Robotnicy pozostan na miej-
scu. Bdzie gorzej, jeli wyjd z zakadw pracy
izaczn dewastowa komitety partyjne, organizo-
wa demonstracje uliczne itd. Gdyby to miao ogar-
n cay kraj, to wy [ZSRS] bdziecie nam musie-
li pomc. Sami nie damy sobie rady. Ijeszcze raz,
ju na sam koniec rozmowy, gdy Kulikow zapyta,
czy moe zameldowa Breniewowi, e podjlicie
decyzj o przystpieniu do realizacji planu, Jaru-
zelski odrzek: Tak, pod warunkiem, e udzielicie
nam pomocy. Jak widzielimy, odpowied sowiec-
ka bya jednoznaczna isprowadzaa si do prostej
konstatacji wasz interes, wasze zmartwienie.
fot. Andrzej Rybczyski/PAP
Cztery dni pniej beton partyjny utworzy Woj-
skow Rad Ocalenia Narodowego i wypowiedzia
wojn spoeczestwu. Przeciwko marzcym o wol-
noci Polakom junta rzucia 70 tys. onierzy, 30 tys.
milicjantw, zomowcw, ormowcw iesbekw, kt-
rzy mieli do dyspozycji 1750 czogw, 1400 pojaz-
dw pancernych rnego typu, 500 wozw bojowych,
9000 samochodw, azpowietrza dziaania wspierao
kilka eskadr migowcw isamolotw bojowych.
Wszystkie dziaania bdziemy podejmowa pod
niku obj rwnie stanowisko Isekretarza KC hasem Obrona Ojczyzny. I w takiej sytuacji woj-
PZPR. Ile wadzy, tyle odpowiedzialnoci. Majc sko przejmie wszelkie uprawnienia. Jest to haso po-
wadz praktycznie absolutn, ponosi Jaruzelski lityczne. [] Haso Obrona Ojczyzny zostao przez
tak odpowiedzialno za swe czyny. nas wybrane po to, by na pierwszy plan nie wysuwa
Rok 1981 upyn wadzy na prowokowaniu Partii, ktra nie cieszy si popularnoci wnarodzie
konfliktw oraz strajkw, wylewaniu krokodylich tak Jaruzelski referowa Kulikowowi cyniczny plan
ez nad stratami ponoszonymi przez gospodark indoktrynacji polskiego spoeczestwa.
narodow na skutek tyche strajkw, oskaraniu Plan, ktry si niestety powid do dzi
NSZZ Solidarno o postaw konfrontacyjn mnstwo Polakw ocenia, e Jaruzelski
ikonsekwentnym planowaniu rozprawy zekstre- wybra mniejsze zo, e uchroni Polsk
mistami, ktrych oskarano och izamiar zmia- przed sowieck inwazj. Inwazj, ktrej
ny ustroju. przecie radzieccy nie chcieli i ktrej
nie planowali.
Jaruzelski wypowiedzia wojn pol-
Decyzja towarzyszy polskich skiemu narodowi i spoeczestwu nie
dla idei, lecz dla czysto materialnych,
Wtym czasie nie byo chyba nikogo, kto nie wie- brudnych interesw grupy komuni-
dziaby o istnieniu doktryny Breniewa. Cho stw, ktrzy porzuciwszy jakkolwiek
nigdy nie sformuowana wsposb oficjalny, to re- ideologi, myleli wycznie ookradaniu pa-
alizowana wpraktyce chociaby podczas interwen- stwa i narodu w celu stworzenia prywatnych for-
cji wojsk Ukadu Warszawskiego wCzechosowacji, tun. Jaruzelski wprowadzajc stan wojenny, mordu-
mwia, e suwerenno pastw bloku sowieckiego jc, zastraszajc, zmuszajc do wyjazdu najbardziej
jest ograniczona przez interes komunizmu wogl- zaangaowanych wdziaalno antykomunistyczn
noci, a Zwizku Sowieckiego jako lidera tego Polakw, podarowa zachannym towarzyszom par-
komunizmu wszczeglnoci. Dlatego komunici tyjnym kolejnych osiem lat.
krajowi planujc rozpraw z wasnym narodem,
brali pod uwag wanie interes internacjonali-
styczny ikomunistyczny, nie za narodowy ipolski. Ofiary stanu wyszej koniecznoci
Konsekwentnie wic zakadali, e wprzywrceniu
zy
porzdku pomog im oddziay armii sowieckiej. Wojciech Jaruzelski. Dyktator zniewolonej przez
Wktrym jednak momencie Zwizek Sowiecki za- Sowietw Polski, u zarania PRL wsppracownik
cz modyfikowa swe zachowanie wadze KPZR ioficer zbrodniczej Informacji Wojskowej, czowiek,
borykajce si z coraz wikszymi trudnociami go- ktry pomaga zabi nadzieje Czechw iSowakw
spodarczymi i politycznymi uznay, e wypenianie w czasie praskiej wiosny, oprawca robotnikw
doktryny Breniewa i uycie siy wobec niepokor- Gdaska, Gdyni, Szczecina iElblga, przywdca ko-
nej Polski moe przynie wicej szkody ni poyt- munistw podczas wojny zpragncym wolnoci na-
ku. Jurij Andropow, wczesny szef KGB, powiedzia rodem, do koca bezkarny morderca dziesitkw
na posiedzeniu Biura Politycznego KPZR 10 grud- ludzi, kat narodu, mianowany przez redaktora GW
nia 1981 r.: Jeli chodzi oprzeprowadzenie opera- czowiekiem honoru, przez lata houbiony przez
cji X to powinna by to tylko i wycznie decyzja apologetw Okrgego Stou. Napisa kiedy list do
towarzyszy polskich, jak oni zdecyduj, tak bdzie. prezydenta Komorowskiego, wktrym uskara si,
[...] Nie zamierzamy wprowadza wojska do Pol- e jest nkany przez demonstrujcych przed jego
ski. To jest suszne stanowisko imusimy przestrze- domem wkolejne rocznice wprowadzenia stanu wo-
ga go do koca. Nie wiem, jak bdzie zPolsk, ale jennego. Wlicie tym ali si, e chcia dobrze, ubo-
GRUDZIE 2016
13 GRUDNIA 1981 Mecenasem dodatku jest V
Gen. Wojciech
Jaruzelski przed
szeregiem onierzy
I Praskiego Puku
Zmechanizowanego,
penicych sub
przy ul. Modliskiej
w Warszawie.
lewa, e wci ciemny, prawicowy motoch nie chce wstanie agonalnym, po cikim pobiciu wwizieniu
tego zrozumie [] przywoywany jest cay re- na Rakowieckiej. 2 kwietnia 1982 r. dwaj pijani o-
jestr moich przewinie izbrodni. Wypowiadaem nierze patrolujcy ulice wBiaej Podlaskiej zastrzelili
si, wyjaniaem to wielokrotnie. Zawsze tam, gdzie bez powodu 19-letniego Wojciecha Cieleckiego. Dzie
widziaem powstay niekiedy nawet poza moj pniej zmar Stanisaw Kot, inynier zakadw mi-
wiedz jaki fakt, jaki bd, jaki idiotyzm, zwasz- snych wRzeszowie, pobity przez patrol ZOMO pod-
cza gdy wrezultacie miaa miejsce nieuzasadniona czas manifestacji ulicznej 31 marca. 3 maja 1982 r.
represja, ludzka krzywda czy bl, owiadczaem: a- w Szczecinie zmar zatruty gazami zawicymi we
uj, ubolewam, przepraszam, bior odpowiedzial- wasnym mieszkaniu Wadysaw Durda. Jego ona pa-
no na siebie. [] Przypomn, i w latach 1991 trzya, jak kona na pododze zomowcy nie pozwolili
1996 dziaaa, powoana na wniosek KPN, sejmowa wezwa karetki. Tego samego dnia wWarszawie be-
Komisji Odpowiedzialnoci Konstytucyjnej. Po prze- stie w zomowskich mundurach skatoway 19-letni
suchaniu obwinionych i kilkudziesiciu wiadkw Joann Lenartowicz zmara 5 maja. Emil Barchaski
oraz przestudiowaniu tysicy stron dokumentw mia lat 17 10 lutego 1982 r. razem zkolegami ob-
krajowych izagranicznych, Sejm RP 23 padzierni- lali farb ipodpalili pomnik Feliksa Dzieryskiego,
ka 1996 roku spraw umorzy, uznajc, i wprowa- 3 marca zosta zatrzymany przez SB. Wareszcie bity
dzenie stanu wojennego uzasadnione byo wysz izmuszany do skadania faszywych zezna, podczas
koniecznoci. Kamca do koca ycia. Wprawdzie procesu przed sdem dla nieletnich odwoa swoje ze-
znania izaznaczy, e groono mu mierci. ledzony
istraszony przez SB, zagin 3 czerwca. Trzy dni
pniej jego ciao wydobyto zWisy trzy ki-
lometry powyej miejsca, wktrym by wi-
dziany po raz ostatni. Wczerwcu, na pocie
Stoczni Gdaskiej powieszono poet iopo-
zycjonist Jana Samsonowicza. Nieznani
sprawcy mieli pene rce roboty: uszkodzili
samochd ksidza Honoriusza Kowalczyka,
duszpasterza akademickiego z Poznania
duchowny zgin wwypadku, zabili Tadeusza
Frsia zKrakowa, skatowali na mier Romana
fot. Robert Baazy Bartoszcze, aciao wcisnli do studzienki kana-
lizacyjnej, Lesawa Martina zWrocawia zrzucili
uy sowa zbrodnie, ale zapisa je wcudzysowie. zkadki dla pieszych na tory zmar po kilku dniach,
Analey zca moc powiedzie, e zarwno on, jak nie odzyskawszy przytomnoci. Nieznani sprawcy
ijego wsplnicy dopucili si ZBRODNI na Polakach. wpadli tylko raz cho iwwczas nie wszyscy gdy
porwali, skatowali iwrzucili do Wisy ksidza Jerze-
go Popieuszk. Nikt nie by zdziwiony, e to oficero-
Nieznani sprawcy wie Suby Bezpieczestwa. Odsiedzieli cz zas-
dzonych im wyrokw, dzi ciesz si wci wysokimi
Oto cz ceny, jak przyszo nam zapaci za emeryturami. Zapewne takie same wiadczenia po-
prawo partyjnej nomenklatury do uwaszczenia bieraj nieznani sprawcy, ktrzy ju wroku prze-
si na majtku narodowym. omu, w1989, zamordowali kolejnych trzech ksiy:
Pierwsz ofiar stanu wojennego by Tadeusz Ko- ks. Stefana Niedzielaka, powstaca z1944 r., ks. Sta-
stecki, uczestnik strajku na Politechnice Wrocaw- nisawa Suchowolca iks. Sylwestra Zycha.
skiej. Podczas brutalnej pacyfikacji uczelni, nad Wokresie od 13 grudnia 1981 r. do koca istnie-
ranem 15 grudnia 1981 r., zmar na zawa serca. 16 nia PRL zrk funkcjonariuszy SB, MO, ZOMO, LWP
grudnia 1981 r. katowiccy zomowcy otworzyli ogie oraz nieznanych sprawcw ycie stracio ponad
do strajkujcych grnikw w kopalni Wujek. Na 130 osb, internowano iuwiziono blisko 10 tys.,
miejscu zgino siedmiu mczyzn: Jzef Czekalski setki tysicy zostao zmuszonych do emigracji, mi-
(48 l.), Jzef Giza (24 l.), Ryszard Gzik (35 l.), Bogu- lionom zamano kariery, ycie, krgosupy iodebra-
saw Kopczak (28 l.), Andrzej Peka (20 l.), Zbigniew no nadziej. Adla kondycji psychicznej narodu naj-
Wilk (30 l.), Zenon Zajc (22 l.). Kilkunastu prote- gorsze byo ijest to, e do dzi autorzy iwykonawcy
stujcych raniono, dwu z nich: Joachim Gnida (28 wojny wypowiedzianej przez komunistw narodo-
l.) iJan Stawisiski (22 l.) zmaro wstyczniu 1982 r. wi polskiemu nie zostali jasno i wyranie nazwa-
wszpitalu. Rwnie wstyczniu, wwarszawskim szpi- ni zdrajcami i mordercami. Upyno 35 lat, czas
talu zmara Wanda Koodziejczyk przywieziono j zatem najwyszy, by to zrobi.

Minister Obrony Narodowej PRL gen. armii
Wojciech Jaruzelski, wiceminister obrony
gen. E. Molczyk, wiceminister obrony gen.
T. Tuczapski iszef oddziau planowania obronno-
-strategicznego Sztabu Generalnego WP pk
Ryszard Kukliski /stoi/ na posiedzeniu Ukadu
Warszawskiego wMoskwie, luty 1980 r.
Andrzej Wroski
WALLENROD
Pukownik Kukliski to posta niezwyka izarazem tragiczna. Czowiek, dziki ktremu, prawdopodobnie,
wiat unikn atomowej hekatomby, skazany przez polski sd na mier w1984 r., musia wiele lat y
zpitnem zdrajcy. Chocia od dawna naleao mu si miejsce wnarodowym panteonie, dugo musia na
nie czeka. To naprawd haba III RP, ktrej pierwsz decyzj wjego sprawie, podjt wgrudniu 1989 r.,
bya zamiana kary mierci na 25 lat wizienia! Pamitajmy, e zarzut zdrady pad ze strony wodarzy
PRL, ulegych czsto rozkazom moskiewskich towarzyszy, winnych zbrodni wytoczenia w1980 r. wojny
wasnemu narodowi. To ich dziaania byy zdrad, dla ktrej nie ma wytumaczenia.
C
zy misja, ktrej podj si pukow-
nik Kukliski, bya utopi? Signij-
my do dziea wieszcza, ktry wmotto
do Konrada Wallenroda przywo-
a sowa genialnego Machiavellego:
Macie bowiem wiedzie, e s dwa
sposoby walczenia trzeba by lisem
ilwem. To prawda, kiedy okolicznoci
uniemoliwiaj okazanie siy i serca lwa, potrzebna
jest przebiego lisa, zwaszcza jeli cen jest egzy-
stencja narodu. I zgodnie z t zasad walczy pu-
kownik, dzi ju genera, p. Ryszard Kukliski. Przyj-
rzyjmy si jego yciu oraz jego dokonaniom w kon-
tekcie wczesnej konfliktogennej sytuacji na wiecie.
Cie atomowej zagady
Ukad Warszawski, podlegajcy cile rozkazom Mo-
skwy, dy do wojny. To bya jego gwna doktryna icel
istnienia. Waciwie nie pytano, czy wogle wojna wy-
buchnie, tylko kiedy. Cigle doskonalone plany inwazji
na znienawidzony Zachd, przynajmniej wswoich ge-
neralnych zaoeniach, nie byy nawet jako szczegl-
nie utajnione. Pamitam, jak wczasie zaj na studium
wojskowym (ktre musia wwczas ukoczy kady
student) wlatach 80. ubiegego wieku oficerowie wy-
kadowcy przyznawali, e do zada armii polskiej b-
dzie naleao m.in. zajcie Danii. Kraje NATO doskonale
zdaway sobie spraw, e w starciu si konwencjonal-
nych weuropejskim teatrze dziaa wojennych nie maj
szans ipowstrzymanie agresji pastw Ukadu Warszaw-
skiego bdzie moliwe tylko przy pomocy broni nukle-
arnej. Na wojnie nie ma sentymentw, liczy si wygra- wadze, jego determinacji, to wanie byo
na, eby wic skutecznie powstrzyma kolumny wojsk
sowieckich, konieczne byo zaplanowanie uderzenia
w ich linie komunikacyjne, czyli w terytorium Polski.
Zdu doz prawdopodobiestwa mona byo zaoy,
e wpierwszych dniach konfliktu nasz kraj przestaby
istnie. Cie atomowej zagady wisia nad Polsk
Zracji piastowanego stanowiska zastpcy szefa Zarz-
du Operacyjnego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
pukownik Kukliski by wpeni wiadom tych zagro-
e. Chocia jako zawodowy onierz suy systemowi,
nie by wobec niego bezkrytyczny. Bardzo przey udzia
wojska polskiego wagresji na Czechosowacj w1968
fot. PAP/CAF-ARCHIWUM
To z ca pewnoci czowiek, ktry by
rycerzem naszej niepodlegoci. Tej nie-
podlegoci najnowszej, ktr tak na-
prawd znw odzyskalimy na przeo-
mie lat 1989 i 1990, a wic wtedy, kiedy
udao nam si wyj z sowieckiej strefy
wpyww midzy innymi dziki jego od-
w, azwaszcza Polsk, wnuklearn pustyni. Susz-
moliwe.
Take dziki wsparciu naszych sojuszni-
kw i naszego wielkiego ojca witego
Jana Pawa II. Ale dzieo pukownika Ku-
kliskiego, dzi generaa, jest w tym za-
kresie niepodwaalne i byo niezbdne.
wazj przy pomocy si konwencjonalnych. Oczywicie
Fragment przemwienia prezydenta RP
Andrzeja Dudy
11 listopada 2016 r.
r. czy masakr robotnikw Wybrzea wgrudniu 1970 r. GRUDZIE 2016
Prawdopodobnie te wydarzenia utwierdziy go wprze-
konaniu, e musi podj prb zmiany biegu wydarze.
13 GRUDNIA 1981 Mecenasem dodatku jest VII
Wiedzia, e wszelkie spiski iprby konspiracji wstruk-
turach wojska nie maj najmniejszych szans powodze-
nie is zgry skazane na porak. Doszed do wniosku,
e jedyn nadziej jest nawizanie kontaktu zprzeciw-
nikiem, czyli pastwami NATO, iprzekazanie mu infor-
macji o skali planowanego na ich teren ataku. W tym
celu w 1971 r. nawiza kontakt z CIA, amerykask ci wiedza, jak dziki Kukliskiemu uzyskali Amery- padku dekonspiracji. To nie tylko pewna mier jego,
agencj wywiadowcz. kanie iich sojusznicy, moga agresora do rozpoczcia lecz prawdopodobnie take wszystkich najbliszych,
wojny zniechci. Wprawdzie wszyscy, ktrzy znaj so- ony, synw, oraz potpienie, zohydzenie woczach Po-
wieck mentalno, wiedz, e nikt tam nigdy nie liczy lakw iskazanie na zapomnienie. Przypuszczalnie zgi-
Jack Strong si zliczb ofiar wrd wasnych rodakw. Jest ona za- nby wwyszukanych mczarniach, ku przestrodze na
wsze wkalkulowana w cen na drodze ku wielkoci przyszo dla wszystkich potencjalnych naladowcw
Czy mona tutaj mwi, jak chciaoby wielu krytykw ipanowania nad wiatem. Ale co, jeeli zagroziaby im pukownika. Niewielu na jego miejscu zdecydowaoby
Kukliskiego, o zdradzie, ozamaniu wojskowej przy- totalna klska czy wrcz zagada? To pastwo zawsze si na podjcie tak ryzykownej gry.
sigi? Absolutnie nie, jeeli mielibymy w ten sposb ustpowao tylko pod presj stanowczej siy. Kukli-
patrze na nasz histori, to trzeba by potpi podcho- ski wielokrotnie bra udzia wodprawach zudziaem
rych, ktrzy rozpoczli listopadow insurekcj, bo oni wysokich sowieckich dowdcw iwietnie wyczuwa, Ewakuacja
wystpili przeciwko swojemu naczel- gdzie istnieje granica ich wojennego szalestwa. Bar-
nemu dowdcy, czyli wielkiemu ksi- dzo moliwe, e gdyby Wymaga jeszcze skomentowania ostatnia akcja
ciu Konstantemu. Podobne zarzuty pukownika Kukliskiego, czyli zdobycie informa-
mona by te postawi Traugutto- cji o przygotowywanym stanie wo-
wi iinnym przywdcom powstania jennym i przekazanie tych planw
styczniowego, ktrzy przez wiele lat Amerykanom. Dlaczego pukownik
byli oficerami rosyjskimi. Aco zro- nie ostrzeg w odpowiednim mo-
bi zsetkami tysicy naszych roda- mencie przywdcw Solidarnoci?
kw, ktrzy podczas Iwojny wia- Nie znamy ostatecznej odpowiedzi
towej w mundurach austriackich, na to pytanie, mona jednak domy-
niemieckich, rosyjskich prowadzili la si motyww jego postpowa-
czsto bratobjcz walk? W ob- nia. Prawdopodobnie doskonale wie-
liczu braku suwerennoci, braku dzia, e kierownicze gremia Zwizku
fot. By PolishG
wolnoci iwasnego pastwa hie- s perfekcyjnie rozpracowane przez
rarchia wartoci wyglda zupe- SB i s tam umieszczeni wietnie za-
nie inaczej. Cel najwyszy to od- konspirowani agenci. Co by si stao,
zyskanie utraconej podmiotowo- gdyby informacja od Jacka Stronga
ov - https://co
ci, bez tego wszystko traci sens. wpada wrce jednego znich? Zpew-
Pogodzenie si zlosem niewolni- noci szybko zlokalizowano by rdo
ka, nawet obnoszonego wzotej przecieku. Drugi wany powd to obawa
mmons.wikime
klatce, to akceptacja stagnacji, przed ywioow, spontaniczn reakcj
szaroci, pozostanie na zawsze caego Zwizku. Naprawd wielu ludzi
wguagu wasnej egzystencji. byo wwczas gotowych do podjcia
Propozycja, jak wysun walki. By moe wie o planowanym
dia.org/wiki
wobec Amerykanw pukownik stanie wojennym spowodowaaby przy-
Kukliski, zostaa (po spraw- gotowanie si do obrony, zamienienie za-
dzeniu jego wiarygodnoci) kadw pracy wtwierdze, apotem walk,
przyjta. Wkrtce polski oficer morze krwi iwostatecznoci wejcie So-
sta si jednym z najwaniej- wietw? To oczywicie tylko jeden zmo-
szych ogniw amerykaskiego wywiadu, otrzyma liwych scenariuszy, ale prawdopodobnie
pseudonim Jack Strong. Kukliski mia dostp do na- pukownik nie chcia bra na swoje sumie-
prawd wanych informacji, czsto oznaczeniu kluczo- nie tysicy potencjalnych ofiar.
wym dla losw zarwno Polski, jak iwiata. Dodajmy, e nie raporty Kukliskiego, jak rwnie inspirowane Przekazanie informacji o planowanym stanie wo-
cieszy si penym zaufaniem nie tylko swoich polskich nimi w duym stopniu zwikszenie gotowoci NATO jennym to, jak wspomniaem, ostatni akt dziaalnoci
zwierzchnikw, lecz take sowieckich decydentw. do zdecydowanego kontruderzenia, ju w latach 70. Kukliskiego. Pod koniec padziernika 1981 r. docie-
Od chwili nawizania wsppracy do centrali ame-
rykaskiego wywiadu docieray tysice meldunkw,
atomowe grzyby rozkwityby nad Polsk. raj do niego informacje, e zosta agenturalnie roz-
pracowany. Wie, e to koniec ijedyn szans na oca-
zdj dokumentw iplanw. Wcigu 10 lat byo to
okoo 40 tys. dokumentw. Nic dziwnego, e William Wejd, nie wejd?
lenie staje si ucieczka. Na pocztku listopada zwraca
si zprob opomoc wjej zorganizowaniu do swo-
Casey, dyrektor CIA, nazwa Kukliskiego najcenniej-
szym wsppracownikiem. Pord najwaniejszych Interesujcym wtkiem dziaalnoci Kukliskie-
jego amerykaskiego cznika. Byskawicznie zapada
decyzja o ewakuacji pukownika i jego najbliszej
informacji, ktre pukownik Kukliski przekaza stro-
nie amerykaskiej, wymieni trzeba zwaszcza szcze-
go jest kwestia materiaw dostarczonych Amery-
kanom w ostatnich miesicach 1980 r., ju po re-
rodzimy. Wok tematu tej ucieczki naroso wiele le-
gend inie jestemy dzisiaj wstanie stwierdzi, ktra
gowe plany uderzenia wojsk Ukadu Warszawskie-
go, miejsca dyslokacji jednostek tego paktu ibudowy
wolucji Solidarnoci. Przygotowywane byy olbrzy-
mie manewry wojsk pastw Ukadu Warszawskiego
z wersji jest prawdziwa. Najczciej powtarzane
s historie o przewiezieniu pukownika, jego ony
trzech specjalnych schronw przeciwatomowych, ubram ina terenie Polski. Pamitam, jak wtamtych i dwch synw w kartonowych pudach, samocho-
w ktrych w czasie konfliktu mieli przebywa naj- dniach, zwaszcza w czasie uroczystoci odsoni- dem nalecym do ambasady Stanw Zjednoczonych
wysi dowdcy wojskowi bloku sowieckiego. Istot- cia wGdasku pomnika stoczniowcw zamordowa- lub oucieczce wprzebraniu ipo odpowiedniej cha-
nym elementem meldunkw Kukliskiego byy te nych w1970 r., popularne byo pytanie: Wejd, nie rakteryzacji z oryginalnym paszportem brytyjskim.
szczegowe dane techniczne na temat najnowszych wejd?. Euforia tych czasw karnawau Solidarnoci Ktra ztych wersji jest prawdziwa, amoe jest jeszcze
elementw sowieckiego uzbrojenia. nie pozwalaa na autentyczny strach. Wszyscy ww- inna, to naprawd niewane inajmniej istotne wtej
czas odreagowywalimy upokorzenia lat PRL-uiczu- niezwykej historii, najwaniejsze, e ucieczka si
limy jak niesamowit si, rado pync ze wspa- udaa. To jednak nie koniec tragicznej drogi Kukli-
Granica wojennego szalestwa Rosjan niaego poczucia wsplnoty. Zachystywalimy si t, skiego. W Stanach Zjednoczonych, w tajemniczych
namiastk przecie, wolnoci. To byo co niezwyke- okolicznociach gin jego synowie, zostaje straszliwa
Zwrmy uwag, jaki cel chcia osign Kukli- go iniepowtarzalnego. Aniebezpieczestwo inwazji pustka, ktrej nic nie jest w stanie wypeni. Take
ski, prowadzc swoj gr. Po pierwsze, mia nadzie- naprawd istniao. Do koca nie wiemy, jak te plany jego sen owolnej Polsce rozmin si zpowyborcz
j, e uda mu si zapobiec wybuchowi wojny, ktra byy zaawansowane irealne. Pamitajmy, e Sowieci rzeczywistoci roku 1989
jak wspomniaem zamieniaby Europ rodko- uwikani byli wkonflikt wAfganistanie, azgodnie ze Odium zdrady nie zostao zniego zdjte, dugo mu-
swoj doktryn starali si unika walki na dwa fronty. sia jeszcze na to czeka, adawkowanie tego wybacza-
nie uwaa, e najwikszym atutem Sowietw miao Wiedzieli, e agresja na Polsk nie bdzie powtrk nia jego czynw musiao bole nie mniej ni zaoczny
by zaskoczenie i dosownie zalanie Europy 2 mln tej na Czechosowacj sprzed 12 lat, tutaj cena bya- wyrok mierci komunistycznego sdu. Waciwie dopie-
(wpierwszym rzucie) wojsk Ukadu Warszawskiego. by owiele wysza. Niczego jednak nie mona wyklu- ro ten rok iuroczysta nominacja generalska, wzruszaj-
Przekazanie informacji o tych planach powodowao, czy, wiadomo, e wyrane ostrzeenie przekazaa ce sowa prezydenta Dudy, stay si sprawiedliwym za-
e element zaskoczenia znika isiy NATO byy na tak im wwczas administracja prezydenta Cartera, kry- douczynieniem za wszelki zadany mu bl. Szkoda, e
ewentualno przygotowane. Pojawia si te saba tyczne stanowisko zajmowali przywdcy Indii, zkt- nastpio to dopiero po jego mierci.
nadzieja, e wojskom zachodnim, pod egid elitar-
nych jednostek amerykaskich, uda si zatrzyma in-
rymi sowieckie kierownictwo zawsze si liczyo. Ato,
e informacja opotencjalnym planie agresji pastw
Niewielu mielimy synw naszej ziemi, ktrzy dla
swojego kraju tak wielk zoyli ofiar, by moe
Ukadu Warszawskiego na Polsk nie bya tajemnic, wiksz ni mier wotwartej walce. Owiele atwiej
nie mona byo wykluczy, e wwczas Sowieci uyj zawdziczamy pukownikowi Kukliskiemu. by lwem, ktry moe zawsze walczy zotwart przy-
atomu jako pierwsi, ale nigdy nie mona przewidzie Piszc odziaalnoci wywiadowczej Kukliskiego, cay bic, a jednak rola lisa wymaga nieraz wikszego
wszystkich wariantw konfliktu. Zca jednak pewno- czas musimy pamita o cenie, jak zapaciby w wy- hartu ducha.
 S
tan wojenny wprowadzony przez gen.
Wojciecha Jaruzelskiego by i jest oce-
niany przez wielu jako okres szczegl-
I Przegld Piosenki Prawdziwej Zakazane
Piosenki zorganizowany w rocznic nie dramatyczny iokrutny. Samo prze-
Porozumie Sierpniowych przez Macieja mwienie generaa wyemitowane rano
Zembatego. Na zdjciu Jacek Kaczmarski, 13 grudnia 1981 r. wstrzsno nami
Przemysaw Gintrowski, Ewa Dakowska. to byo przecie wypowiedzenie wojny
spoeczestwu. Pamitam, jak Zbigniew
Preisner wykorzystujc tekst Jaruzelskiego, skompono-
wa do niego melodi, a zesp artystw krakowskiej
Piwnicy pod Baranami wypiewa to pompatyczno-ma-
kabryczne przemwienie. Te gesty byy wtedy potrzeb-
fot. Jerzy Konik/PAP, Stefan Kraszewski /PAP/CAF, Tomasz Abramowicz/PAP, Erazm Cioek/PAP
ne. Pomagay dystansowa si od rzeczywistoci, dawa-
y poczucie siy iugruntowyway wsplnot ludzi niepo-
kornych iniezomnych.
Bankiet w Salonie Kultury Niezalenej
w mieszkaniu Elbiety i Pawa Bkowskich. Korzystali zaskawoci wadz
rodowiska artystyczne byy woczywisty sposb po-
dzielone. Nie wszyscy wczyli si do oporu przeciwko
reimowi, wielu pojawio si na ekranach telewizorw
czy wradio, wspierajc wczesn wadz oraz jej dziaa-
nia. Stanowili chyba jednak mniejszo. Po latach wielu
aktorw przyznawao, e okres stanu wojennego by
prawdziwym przeomem wich stosunku do wadzy ko-
munistycznej, atake wczesnej opozycji, czyli Solidar-
noci. Niektrzy zartystw zostali internowani. Przypo-
mnijmy przede wszystkim Halin Mikoajsk, ktra ju
od lat 60. ubiegego wieku zwizana bya z opozycj.
Czonek Komitetu Obrony Robotnikw, anastpnie Ko-
mitetu Samoobrony Spoecznej KOR, nkana i repre-
sjonowana przez wadze komunistyczne jeszcze przed
1981 r., wczasie stanu wojennego zostaa internowana
Strajk w Stoczni Gdaskiej im. Lenina. Sowno-muzyczny wystp iosadzona wJaworzu, apotem wGodapi iDarwku. mieszkanie na bysk. Podczas najcia moglimy po-
patriotyczny w duej sali BHP zorganizowany przez lokalny Teatr Wybrzee. Posta Mikoajskiej bya niewtpliwie wyjtkowa wro- wiedzie, e jestemy ucioci na imieninach. Kamiski
dowisku aktorskim. W sytuacji gdy wiele osb, szcze-
glnie wlatach gierkowskich, czyli okresie wzgldnego
dobrobytu dla artystw, korzystao zaskawoci wadz,
ona pozostaa wierna swoim ideaom. To Andrzej apicki
po jej mierci w1989 r. powiedzia, e Halina Mikoaj-
ska bya chodzcym wyrzutem sumienia naszego rodo-
wiska. Kiedy jednak wprowadzono stan wojenny, wielu
aktorw wczyo si w zbirki pienidzy dla rodzin
internowanych. Dodatkowo wspomagali akcje pisania
petycji, roznosili ulotki. Gestem niewtpliwie spektaku-
larnym byo rzucanie ksieczek partyjnych przez takie
osobowoci wiata kultury jak Mariusz Dmochowski czy
Tadeusz omnicki.
Bojkot radia itelewizji
W styczniu 1982 r. pojawiy si swoiste kodeksy
okupacyjne. Nawizujc do tych z czasw okupacji
niemieckiej, pitnoway one osoby wystpujce wme-
diach iwspierajce reim wojskowy. Wmaju, wkomu-
nikacie Solidarnoci artystw sceny i filmu czytamy:
Kolaborantem jest ten, kto uycza swego nazwiska,
Magorzata Gmurczyk-Wroska twarzy, gosu lub talentu dla celw propagandowych
i usprawiedliwiania przemocy. W naszym rodowi-
sku kolaborantem jest ten, kto realizuje lub wystpuje
Artyci wobec
wspektaklach ifilmach TV, suchowiskach radiowych
iaudycjach. Wielu aktorw zaczo wtedy bojkotowa
radio itelewizj. Trudno jest precyzyjnie wskaza po-
cztek pomysu zbojkotem. Wskazywane jest spotkanie
18 i19 grudnia 1981 r. czonkw zawieszonego ww-
czas ZASP-u, wczasie ktrego rozmawiano otej spra-
stanu wojennego
wie, a take wystawienie w nocy z 24 na 25 grudnia
1981 r. Pasterki wojennej wkociele w. Anny wWar-
szawie. Wprzedstawieniu tym wzili udzia Krystyna
Krlikiewicz, Ewa Smoleska iAndrzej Szczepkowski.
Joanna Szczepkowska wspominaa po latach, i bojko-
towanie mediw nie zaczo si od jakiego pomien-
nego przemwienia [], po prostu zaczo si sysze:
nie gramy wtelewizji, nie gramy wradio []. Zdawali-
my sobie spraw, e telewizja iradio byy wtamtym
momencie wstanie wojennym nonikiem propagan-
13 grudnia roku pamitnego wyklua si WRONA zjaja czerwonego. Ta przerbka synnej piosenki dy. Zkolei Emilian Kamiski powiedzia: Sam bojkot Wspomina, e Jeli chodzi otreci wstanie wojennym,
by niemal spenieniem moich marze. Byem dumny
zczasw okupacji staa si niezwykle popularna wczasie stanu wojennego. By moe jest tak, i piro z tego, e jest tyle odwanych ludzi, manifestujcych lekkie iprzyjemne arty, ale to ju byy drwiny wprost
swoj niech do reimu.
tnie ostrzej ni miecz, awypowiadane sowo moe zabi lub uskrzydli, ale bez wzgldu na si tej jennego, przeciwko tym obuzom, ktrzy chc nam karki
formy przekazu, musi znale si czowiek, ktry zdobdzie si na odwag, aby si owym sowem Teatr podziemny Wczeniejszy okres, pocztki, to by czas tekstw aluzyj-
posuy. Byli tacy ludzie wtamtych mrocznych czasach wielcy artyci polskiej sceny, odwani Okrelenie teatr podziemny wczasie stanu wojen-
iposiadajcy umiejtno analizy otaczajcej ich rzeczywistoci, nieulegajcy koniunkturalizmowi nego nie jest zwizane zdziaalnoci jednego teatru,
lecz z ca plejad nielegalnie funkcjonujcych, ale
i jak bymy dzi powiedzieli poprawnoci politycznej. w sposb zorganizowany, grup teatralnych. Byy one
przede wszystkim oznak protestu przeciwko wpro-
wadzeniu stanu wojennego, przez sw nazw nawizy-
GRUDZIE 2016
13 GRUDNIA 1981 Mecenasem dodatku jest IX
way do patriotycznej podziemnej formy dziaalnoci Stan wogniu nasz wielki dom
wczasie II wojny wiatowej. Teatry te tworzyli aktorzy
zawodowi, nowo powstajce grupy artystyczne oraz Niezwykym przeyciem dla mnie w 1982 r. jako
amatorzy. Wymiemy chociaby Teatr Domowy, Scena studentki I roku historii by udzia w tajnym kon-
Czterdzieci iCztery, Teatr Ptniczy, Teatr smego Dnia, cercie Przemysawa Gintrowskiego. Podkrelmy, i
Nie Samym Teatrem, Nie Prasowa, Teatr Zamknity. ten wielki bard wolnoci wstanie wojennym koncer-
Wspektaklach teatru podziemnego, ale nie tylko, wy- towa tylko wpodziemiu, m.in. wpomieszczeniach
stpowaa caa plejada znakomitych aktorw, jak cho- warszawskiego Muzeum Archidiecezji, ale nie tylko.
ciaby Zbigniew Zapasiewicz, Piotr Machalica, Jerzy Gintrowski razem ze Zbigniewem apiskim wrci-
Zelnik, Jan Englert, Krzysztof Kolberger, Joanna Szczep- li zParya do Polski tu przed wybuchem stanu wo-
kowska, Ewa Dakowska, Emilian Kamiski, Gustaw Ho- jennego. Koncertujcy razem znimi Jacek Kaczmarski
loubek, Magdalena Zawadzka. Przedstawienia teatralne pozosta we Francji ido kraju zawita dopiero w1990
najczciej odbyway si wprywatnych mieszkaniach, r. Owystpach Kaczmarskiego, jego oporze przeciw-
domach parafialnych, kocioach. Wymienione wyej ko wadzom komunistycznym byo jednak gono,
teatry dziaay take wiele lat ju po zniesieniu stanu asztandarowy utwr Mury (przerbka antyfranki-
wojennego. Podziemny Teatr Domowy, ktrego zaoy- stowskiej pieni hiszpaskiego artysty Llusa Llacha)
cielami byli Ewa Dakowska, Tomasz Miernowski, Emi- z1978 r. ze synnym refrenem: Wyrwij murom zby
lian Kamiski, Andrzej Piszczatowski i Maciej Szary, krat, zerwij kajdany, poam bat, a mury run, run,
funkcjonowa a siedem lat iwystawi okoo 150 sztuk run ipogrzebi stary wiat staa si hymnem Soli-
teatralnych. Repertuar by rny: od dramatw po saty- darnoci, generacji lat 80. XX wieku, symbolem buntu
ry ikomedie zelementami rubasznoci omieszajcymi isprzeciwu wobec krajowego reimu. Powrmy jed-
np. gen. Jaruzelskiego. nak do Gintrowskiego. Ojego koncercie ze wzgldw
Pierwszy spektakl Teatru Domowego odby si bezpieczestwa dowiedzielimy si z kilkugodzin-
wmieszkaniu Ewy Dakowskiej na warszawskim Ur- nym wyprzedzeniem. Zgromadzony w jakiej pod-
synowie. Przyszo okoo 40 widzw. Dakowska wspo- ziemnej sali tum modych ludzi, podekscytowanych,
minaa, i Trudno byo zachowa dyskrecj, dlate- ale itroch przeraonych perspektyw niespodziewa-
go przygotowalimy przyjcie, posprztalimy cae nej wizyty milicji, czeka na pierwsze dwiki instru-
mentw i piewu Gintrowskiego oraz towarzysz-
cego mu apiskiego. Kiedy pady pierwsze akordy
zdum podkrela: Teatr wypracowa wasn form ipopyny sowa pieni: Stan wogniu nasz wielki
dostosowan do warunkw sceny, zalenej od rozmia- dom, dom dla psychicznie inerwowo chorych. Krzy-
rw i ksztatw mieszkania (to ono tworzyo sceno- czymy w szale wciekoci i pokory. Stan w ogniu
grafi), gdzie bliski kontakt zwidzami ogranicza do nasz wielki dom czas si zatrzyma, bl, poczucie
minimum rodki aktorskie. Spektakli nie filmowano klski znikay zdominowane przez powrt niezwy-
Inie fotografowano. Do dzisiaj aktorzy zdum mwi kej wewntrznej siy, oporu przeciwko wadzy ina-
otamtych czasach. Dakowska podkrela: Nigdy nie dziei na ycie winnej rzeczywistoci. Po wielu latach
czuam si bardziej potrzebna wzawodzie, jak podczas Gintrowski przyzna, i wprawdzie stan wojenny by
przygody zTeatrem Domowym, Kamiski natomiast dla niego niezwykle traumatycznym przeyciem, gdy
dodaje: To bya [] odpowied na powszechne znie- nie sdzi, e wadza komunistyczna podniesie a tak
wolenie narodu. [...] to, e na zewntrz jest stan wo- wysoko rk do uderzenia, ale wjego ocenie przy-
jenny, atam bya wolno, okazao si bardzo wane piecztowa pocztek koca komunizmu w naszym
dla widowni. Naley jednak doda, e wielokrotnie kraju. Twierdzi nawet, e gdyby stanu wojennego
wczasie wystawiania takich spektakli dochodzio do nie byo, to tak naprawd nie wiadomo, jak potoczy-
wydarze dramatycznych, kiedy do mieszkania wkra- yby si losy naszego kraju.
czaa milicja, aresztujc aktorw ipubliczno. Zreszt
rodowiska artystyczne, jak iwszystkie inne wykazu-
jce si du aktywnoci antyreimow, byy inwigi- Raport zoblonego miasta
lowane iszykanowane. Stanisaw Brejdygant, penicy
wwczas funkcj wiceprezesa Zwizku Artystw Scen Gintrowski bardzo czsto piewa utwory Zbigniewa
Polskich, by nieustannie szantaowany telefonicznie. Herberta. Ten wielki poeta wokresie komunizmu istanu
Kazimierzowi Kaczorowi spalono samochd, otrzymy- wojennego niejednokrotnie wspiera opozycj, ludzi po-
wa pogrki, straszono go wyrzdzeniem krzywdy krzywdzonych przez system. To jego twrczo przyci-
jego crce. Auta spalono take Jackowi Fedorowiczo-
wi iKatarzynie aniewskiej, ktra dodatkowo otrzy-
gaa pokolenie tamtych pieniarzy, staa si symbolem
sprzeciwu wobec wadzy komunistycznej. Jego Raport
mywaa liczne anonimy z pogrkami. Nazwiska ak- zoblonego Miasta iinne wiersze wydany przez In-
torw dotknitych takimi czy innymi nieprzyjemnymi stytut Literacki wParyu w1983 r., awPolsce wtzw.
dziaaniami esbecji mona by mnoy. drugim obiegu, to niezwyke wiadectwo zmaga czo-
wieka z przemoc i niemoc, inspiracja dla caego po-
kolenia twrcw. Raport zoblonego Miasta speni
Pieni isatyry niepokornych wwczas niezwykle wan spoeczno-polityczn rol,
by odczytywany jednoznacznie jako zwizany zwyda-
Rwnie kabareciarze wystpowali po domach czy na rzeniami stanu wojennego.
parafiach. Jacek Fedorowicz organizowa swoje synne Nie mona nie wspomnie ojeszcze jednym bardzie So-
wystpy, wktrych parodiowa nowomow komunistw lidarnoci, malarzu, poecie iaktorze Macieju Pietrzyku,
ze synnym powiedzeniem: wicie, rozumiecie. Prowa- wsptwrcy synnej Piosenki dla crki, ktra napisana
dzony przez Jana Pietrzaka Kabaret pod Egid zosta zde- zostaa w1980 r. podczas strajku wStoczni Gdaskiej. Pie-
legalizowany. Wtej sytuacji prace przeniesiono do pod- trzyk piewa oTych ludziach, ktrzy poczuli, e s teraz
ziemia. Synna pie eby Polska bya Polsk dodawaa wanie usiebie, solidarnie walcz odzisiaj iojutro take
Polakom si. Pietrzak pierwsze miesice stanu wojennego dla ciebie. Sowa tego utworu, tak czsto piewane wcza-
spdzi wStanach Zjednoczonych. Po powrocie zainspi- sie stanu wojennego, miay niezwyk moc i niewtpli-
rowany prac Ewy Dakowskiej, zacz gra po domach. wie prorocze przesanie. Podobnym typem pieniarza by
take socjolog, kompozytor, autor ballad iprotest-songw
to ju byy bardziej walczce. Nie byo miejsca na atwe, Jan Krzysztof Kelus. Zwizany zopozycj od lat 60., wy-
dalany zuczelni, szykanowany, wczasie stanu wojennego
formuowane. Jaki protest przeciwko wadzy stanu wo- zosta internowany iprzebywa naBiaoce. Take jego
utwory, np. Zota klatka wyniesie was wgr, stay si
przetrca, odbieraj nadziej, niszcz nard itak dalej symbolem walki zreimem komunistycznym.
Na potrzeby tego artykuu przytoczyam tylko niektre
nych. eby omija cenzur inie szokowa publicznoci,
mwio si tak jak wbajkach Ezopa: bajka olisku iwronie,
nazwiska polskich artystw iwydarzenia zwizane zich
dziaalnoci, postaw wobec stanu wojennego. Byo ich
czy ozajczku imisiu Wypracowalimy taki styl aluzyj-
nego mwienia tak, aby publiczno zrozumiaa, acen-
jednak przecie wicej. Mam wiadomo dotknicia za-
ledwie tego wielkiego tematu i poczucie niespenienia
zura eby moga puci. Awstanie wojennym skoczy
si ten styl itrzeba ju byo mwi wprost, e rzdz nami
wynikajce zpominicia wielu nazwisk. Oni wszyscy nie
tylko grali dla spoeczestwa, lecz take solidarnie byli
zodzieje, oszuci, zdrajcy narodu itak dalej. razem znim.
 Rok temu odbya si konferencja zudziaem hi-
storykw, publicystw, dziennikarzy. Same wiel-
kie nazwiska zjechay do Wizowny, eby opo-
wiada o Kukliskim i jego historii. Byli m.in.
prof. Tomasz Panfil, prof. Jan aryn, prof. Tade-
usza Wolsza, prof. Jzefa Brynkus, red. Tadeusz
Puaski, red. Tomasz ysiak, red. Micha Siw-
ca-Cielebona, Kajetan Rajski. Na midzynarodo-
wy konkurs na plakat przysano ponad 60 prac.
Jak Ci si udaje organizowa tak wielkie przed-
siwzicia?
Od piciu lat nie ogldam telewizji, wic mam czas
na dziaanie, czytanie, mylenie (miech). Wczeniej
pozwoliam si nie jak upina orzecha wkaskadzie
wody. Zachowywaam si dokadnie tak, jak chciaa
tego komuna. To narodziny wnukw sprawiy, ipro-
ba mojego zicia, rodowitego mieszkaca Kraju Ba-
skw, abym je nauczya kocha Polsk, uwiadomiy
mi, e musz co zrobi, e w mojej rodzinie wal-
czono za ojczyzn, e mam dug wobec przodkw.
Wystarczy zrozumie, e stoj za nami rycerze spod
Grunwaldu zBogurodzic na ustach ihusaria spod
Wiednia, a staniemy si innymi ludmi ni kiedy.
Musimy umie ichcie czerpa zhistorii, budowa
sobie wniej oparcie.
Ty masz oparcie take w rtm. Witoldzie Pilec-
kim. Wtym roku to jemu powicony by kolej-
ny projekt. Dlaczego Pilecki?
Tu po moim zderzeniu zradnymi przygotowa-
am spotkanie z Zofi Pileck-Optuowicz. Przeko-
nao mnie wypowiedziane przez ni zdanie, e jej
ojciec mia do spenienia misj
i przeszed dla tej misji drog
krzyow. Zaraz potem zoy-
am petycj z prob o ulic,
GRUDZIE 2016
GAZETA POLSKA HISTORIA Mecenasem dodatku jest XI
Czy moesz ju zdradzi, kto bdzie bohaterem
projektu wprzyszym roku?
Po raz pierwszy oficjalnie ogaszam iod razu zapra-
szam wiat do namalowania plakatu oIgnacym Janie
Paderewskim. W 2017 r. mija 100 lat od napisania
przez niego synnego memorandum, ktre zmienio
porzdek polityczny. Moim marzeniem jest, aby po-
zna tre tego przesania razem zmodymi Polaka-
mi. Paderewski by wspaniaym ambasadorem Polski,
przy kadym swoim koncercie wAmeryce przez p
godziny opowiada ohistorii naszego nieistniejcego
wtedy kraju. Przygotowujc si do obchodw stulecia
odzyskania niepodlegoci, poznajmy uwertur tego
wydarzenia, nitki, ktre do tego doprowadziy.
Suba ojczynie
Podczas wspomnianej ju uroczystoci w Bel-
wederze wrczone zostay statuetki Zwyciska Tekst relacji Witolda Pileckiego
Misja, na Twj wniosek trzy pierwsze otrzyma- zosta spisany tu po zakoczeniu
li crka isyn rtm. Pileckiego oraz prezydent An- dziaa drugowojennych. By
drzej Duda. Za co s przyznawane te wyrnie- rozwiniciem raportu sporzdzonego
nia? tu po ucieczce zobozu, w1943 r.,
Zofia i Andrzej Pileccy za przeniesienie pamici znanego jako Raport W iTeren
ojca przez te wszystkie trudne lata a do wolnej Pol- S. Po opuszczeniu Auschwitz
ski. Andrzej Duda za to, e historia rotmistrza Pilec- rotmistrz Pilecki intensywnie
kiego jest mu szczeglnie bliska. 25 maja, wpierw- dziaa wkonspiracji, apotem wzi
szym dniu po demokratycznych udzia wPowstaniu Warszawskim.
wyborach, jako prezydent elekt Jednoczenie przez te dwa lata
stan zwielkim bukietem kwia- uporzdkowa tok narracji
tw pod murami wizienia na ichronologi swego raportu. Jego

fot. Archiwum Fundacja Gdzie

fot. Radek Pietruszka/PAP

ktrej nadane zostanie imi ulicy Rakowieckiej iodda hod misja wKL Auschwitz nie zakoczya
rtm. Witolda Pileckiego. Idosta- tym, ktrzy tam cierpieli i kt- si powstaczym zrywem, tym
am uliczk w szczerym polu, rych, mimo bohaterskiej posta- bardziej wic czu, e powinien j
moe pidziesiciometrow. wy iszczerego patriotyzmu, na wjaki sposb podsumowa.
rys. Bartosz Michalak
Ale przed laty ta droga prowa- kocu tej drogi czekaa mier. Spisa swe przeycia, aby przypomnie
ze SP w Zakrcie dzia do dworu, zniszczonego po To nie przypadek, e zgod na kilkuset swoich wsppracownikw
powstaniu styczniowym. Histo- objcie projektu honorowym towarzyszy broni zaangaowanych
ria zatoczya koo. Przecie Pi- patronatem Prezydent RP obj wobozow konspiracj, oraz by
leckiego wKareli wychowywali w115. rocznic urodzin rotmi- uwieczni na kartach setki tysicy

Prawda, Pami, Duma

Owalce odobre imi pukownika Ryszarda Kukliskiego, orotmistrzu Pileckim iwydaniu Raportu
Witolda, atake opotrzebie odzyskania wiadomoci narodowej zMagorzat Kupiszewsk,
nauczycielk, dziennikark, pisark, koordynatorem ipomysodawc projektw Pukownik Kukliski
Zwyciska Misja oraz Rotmistrz Pilecki Bohater Niezwyciony, rozmawia Magdalena ysiak
Wlistopadzie odbyo si wBelwederze uroczyste
wrczenie nagrd w konkursach projektu Rot-
mistrz Pilecki Bohater Niezwyciony. Jak na-
uczycielka spod Warszawy zacza organizowa
tyle rnych iwanych akcji dotyczcych najnow-
szej historii Polski?
Rzeczywicie pracowaam wiele lat jak Stasia Bo-
zowska, bohaterka Siaczki eromskiego (miech).
Tak si jako skadao, e zawsze dostawaam najtrud-
niejsze klasy. Najpierw mnie to zocio, ale potem po-
mylaam, e praca zkim zdolnym jest atwa, atemu, zaja si osob pukownika. Dugo trwao, zanim po-
ktry sobie nie radzi, trzeba da owiele wicej, przede
wszystkim swoje serce. Apotem patrze, jak przea-
muje kolejne bariery jakiego wstydu, niemoliwoci.
Obserwowanie wzrastania takiego modego czowieka
jest czym najpikniejszym. Jednak okolicznoci spra-
wiy, e po jakim czasie zostawiam prac nauczyciel-
sk izajam si rodzinn restauracj. Ale ten rys pe-
dagogiczny we mnie zosta, wic wnaszym Zajedzie
uMikulskich zaczam organizowa spotkania, przygo-
towywa spektakle. Zajam si te dziennikarstwem.
Jednym znajpikniejszych dla mnie wywiadw by ten
zBogusawem Kaczyskim, oktry bardzo dugo za-
biegaam. Wreszcie zgodzi si na zadanie mu dziesi-
ciu pyta, skoczyo si na dugiej, ponaddwugodzin-
nej rozmowie. Wiele si wtedy nauczyam
Dlaczego uznaa, e naley co zrobi wsprawie
pk. Ryszarda Kukliskiego?
Na organizowane przeze mnie wrestauracji Tajne
komplety i jawne spotkania przychodzi przyjaciel
Kukliskiego, Roman Barszcz. Jego brat Leon, kapitan
AK ps. Buk, wychowywa maego Ryka, kiedy Niemcy
zabrali jego ojca do obozu. To Leonowi zostawi Ku-
kliski zapiecztowane dokumenty, mwic, e jeli
mu si co stanie, Barszcz ma je zanie do ambasa-
dy USA. Roman bezustannie namawia mnie, ebym
dziaam, e zorganizuj konferencj w Wizownie,
wiedziaam: Dobrze, zrobi to. Zaoylimy wsplnie e postawimy pomnik wZakrcie, e porusz niebo
Spoeczny Komitet Budowy Pomnika pk. Kukliskie-
go wWizownie, do ktrego naleaa te jego ona Jo-
anna. Tdy przecie chodzi, spacerowa, tutaj spoty-
kaa si znim Maria Nurowska. On j tu, do mojej re-
stauracji, przywiz na pysznego ledzia.
Wiedziaa wtedy, e to Kukliski?
Skd! W ogle nie zdawaam sobie wtedy z tego
sprawy. Dopiero po latach przypomniao mi si, e
kiedy jacy ochroniarze obstawili cay lokal inie po-
zwolili nikomu wej do rodka. Pukownik Kukliski
by wtedy po raz pierwszy wPolsce. Tak wic historia
dziaa si jakby niechccy obok mnie. Weszam wni
dopiero wpoowie nurtu
zesacy, uczestnicy powstania. strza. Napisa te przedmow ofiar niemieckiego okruciestwa. Nie
do Raportu Witolda. czyni tego ani dla pienidzy, chocia
Co czy rotmistrza Pileckiego Natomiast pozostaych 12 sta- mu je oferowano, ani dla awansw.
ipukownika Kukliskiego? tuetek przyznaa rodzina Pilec- Chcia pozostawi wiadectwo.
Naprawd wiele rezygna- kiego. Oni wiedz najlepiej, kto Odda raport gen. Peczyskiemu we
cja zrodziny, mioci, szacunku im pomaga i kto pielgnowa Woszech, 19 padziernika 1945 r., tu
otoczenia, bezpieczestwa dla pami oich ojcu. przed wyjazdem zkolejn misj do
narodowej sprawy. Za to zbrod- Polski rzdzonej przez komunistw.
niarze niszczcy Polsk iniewo- Co mwi Twoja rodzina na te Wiemy to dziki listowi otrzymanemu
lcy Polakw nazwali ich zdraj- niezliczone iloci kolejnych od Pani Eugenii Maresch, Prezes
cami. Obydwaj ryzykujc wasne
ycie, powicili si ratowaniu
projektw, akcji, spotka?
Mam to szczcie, e najblisi
Studium Polski Podziemnej
wLondynie.
rodakw, caego narodu. Oby- Plakat Zbigniewa Babiskiego dzielni mi sekunduj ipomaga- Raport, odnaleziony jeszcze na
dwu odebrano stopie oficerski j. M mnie zawsze wspiera. przeomie lat 60. i70. XX wieku, nigdy
i skazano na mier. Na rotmi- Mama itata dodaj mi si, zno- wPolsce nie zosta opublikowany
strzu wyrok wykonano. Postaw pukownika Ku- szc cierpliwie wszystko. Crki wspieraj wdziaa- woryginalnym brzmieniu
kliskiego Sd Najwyszy dopiero po odzyskaniu su- niu. Tylko majc oparcie wrodzinie, moemy i do przygotowanym przez rotmistrza.
werennoci przez Polsk uzna za dziaanie wstanie przodu. Przy projekcie pracowao rwnie wielu od- Obecna edycja Raportu Witolda
wyszej koniecznoci dla ratowania ojczyzny. Kiedy danych ludzi, wolontariuszy. Bez ich zaangaowania zostanie rozprowadzona bezpatnie
myl o nich obu, to przychodzi mi na myl sowo niewiele mogabym zdziaa. Wspary mnie take do bibliotek szkolnych, publicznych,
harcownik to kto, kto wychodzi przed szereg, MSZ, MON, NCK, Fundacja PKO BP iFundacja PZU. wojskowych, szpitalnych, wiziennych
Stoi wWizownie pomnik Kukliskiego? ma odwag, jest skuteczny. Pilecki poszed do Au- oraz do polskich szk poza granicami
Niestety nie. Wtedy, nie tak cakiem dawno przecie, schwitz jako onierz Polskiego Pastwa Podziem- Twoje projekty wswoich zaoeniach maj jedno kraju, nie tylko jako rdo wiedzy
bo zaledwie cztery lata temu, zderzyam si ze cia- nego, stawiajc sobie za zadanie powiadomienie haso: PrawdaPamiDuma. Mwisz, e take oPolsce tamtych czasw, lecz
n. Wszyscy radni, jednogonie, owiadczyli na sesji wiata otym, co dziao si wKL Auschwitz, iaby tam wnaszych rodzinach moemy odnale wielkich przede wszystkim jako przykad
rady, e pk Kukliski by zdrajc narodu. To byo podtrzymywa winiw na duchu, nie im pomoc. imaych bohaterw bezinteresownej suby Ojczynie.
straszne przeycie, czuam si poniona inie potrafi- Kiedy odsaniano pomnik Inki, wsplnie zprzyja- Powstanie Raportu Witolda byo
am si obroni. Wmarcu pojechaam do Wabrzycha, Skd pomys rozdawania za darmo Raportu Wi- cielem Kukliskiego, Romanem Barszczem, napisa- moliwe dziki Ministerstwu Spraw
eby spotka si zon pk. Kukliskiego, itrzymajc tolda? limy Posanie od chopcw zAK. Byy tam sowa Zagranicznych iMinisterstwu Obrony
j za rk, przysigam, e zrobi wszystko, aby wal- Potwierdzenie susznoci idei znalazam w licie o babci tej modej sanitariuszki. To mi uwiadomi- Narodowej, ktre wspfinansuj
czy o dobre imi jej ma. Wtedy jeszcze nie wie- rotmistrza Pileckiego o Raporcie Witolda skiero- o, e kady znas ma jakie korzenie, swoj rodzinn przedsiwzicie. Wspara nas take
wanym do gen. Tadeusza Peczyskiego, szefa szta- histori. Przemawiajc wSejmie 1 marca tego roku, Fundacja PZU iFundacja PKO BP. Swj
bu AK: Proponowano mi interes handlowy zwyda- mwic do chopcw zLasu, poczuam si wnuczk wkad do Raportu Witolda wnieli
iziemi (miech) niem tego za grube dolary wAmeryce, lecz na razie chopca zlasu. Dziadek mimochodem pokazywa mi czonkowie kolegium redakcyjnego:
nie zdecydowaem si na to ze wzgldu, e zbraku ziemianki, miejsca, gdzie kiedy ukrywali si onie- prof. Jzef Brynkus, red. Micha Siwiec-
Co ju wtedy zaczo si zmienia. Udao si zpa- czasu jeszcze nie jest wygadzona wstylu ize wzgl- rze AK, partyzanci. Wtedy za mwienie prawdy gro- Cielebon iprof. Wiesaw Jan Wysocki.
mitkowym kamieniem wZakrcie du na przykro, ktr bym czu sprzedajc to za zia kara wizienia lub nawet mier. Teraz jest czas, Raport wydaje Fundacja Gdzie
Kiedy go odsanialimy, na warcie stao zaledwie pienidze. e dzieci mog bez obaw pozna histori swoich ro- woficynie wydawniczej Apostolicum.
dwch onierzy. Przy odsoniciu ulicy wOtwocku dzin. Pytajmy starszych, piszmy o naszych bliskich, Autorem okadki jest Weronika
towarzyszyo mi ponad 120 uczniw zklas mundu- Jak wida po liczbie zgosze na midzynarodo- tak jak wakcji Arkadiusza Gobiewskiego Nakr Wierzchowska, Raport Witolda jest
rowych, zokolicznych szk. Spytaam ich wtedy, czy we konkursy na plakat wiat zaczyna intereso- dziadka komrk. Popatrzmy wok siebie, moe ju opatrzony przedmow Prezydenta
wiedz, co musia czu pk Kukliski, odsaniajc po- wa si polskimi tematami. Zjakich krajw na- obok mieszka kto, kto zrobi co wspaniaego, tzw. Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja
mnik pomordowanych w Katyniu, ubrany w szary desano prace? bohater na wycignicie rki. Mamy do spacenia Dudy, Zofii Pileckiej-Optuowicz
garnitur, gdy nie byo wok niego ani jednego onie- Na konkurs opk. Kukliskim przyszo ponad 60 dug wobec przeszych pokole, trzeba uratowa pa- iwiceministra obrony narodowej
rza wmundurze? Nie zapomnijmy, e uniewinnienie prac, oPileckim ju 150. Byy plakaty m.in. zJaponii, mi onich, czu dum zich odwagi iby wykonawc prof. Wojciecha Fakowskiego.
irehabilitacja Pukownika nastpiy dopiero w1997 Kanady, Ukrainy, Ekwadoru, Niemiec, USA. Wszyst- testamentu rotmistrza Pileckiego, zawierajcego si
r., czyli 19 lat temu. kie na bardzo wysokim poziomie. wsowach: Mw prawd.
 O
powie o b. ks. Wadysawie Bu-
kowiskim mona zacz od jego
mierci. Ale nie tej, ktra miaa
miejsce 3 grudnia 1974 r. w Ka-
ragandzie, lecz tej poprzedniej.
A waciwie, mwic cile, TYCH
poprzednich, bo ksidz Bukowiski
dwukrotnie widzia tu przed sob
prg wiecznoci.
Opisa to w swoim pamitniku Wybr wspo-
mnie iinformacji dla moich Przyjaci (wydanym
przez Editions Spotkania pod tytuem Wspomnie-
nia zKazachstanu).
mier pierwsza idruga
chej Beskidzkiej, awlatach II wojny wiatowej pe-
ni funkcj proboszcza katedry wucku. W1940 r.
zosta po raz pierwszy aresztowany za udzielanie
pomocy Polakom wywoonym na Wschd. Skaza-
no go na 8 lat wizienia. Jednak wizienia iobozy,
do ktrych wtedy ipotem mia trafia, twarde regu-
y, wyniszczajca praca czy wreszcie straszny gd
nie byy wstanie go zama izatrzyma wdzie-
le niesienia Blasku Chrystusa wszystkim potrze-
bujcym. Nawet gdy groziy za to rozmaite konse-
kwencje. Po cudownym ocaleniu spod kul wucku
ksidz zosta ponownie aresztowany i osadzony
wwizieniu NKWD wKijowie, gdzie usysza kolej-
ny wyrok 10 lat agru. Zesano go do obozu Baka,
wobwodzie czelabiskim na Uralu, co skoczyo si
wspomnianym pobytem wszpitalu ikolejnym do-
GRUDZIE 2016
GAZETA POLSKA HISTORIA Mecenasem dodatku jest XIII
Heleny, wktrym znajdoway si notatki ondzy
panujcej w ZSRS. Gdy prbowano zmusi j do
tego, by wskazaa ksidza jako ofiarodawc kalen-
darza, ona zgodnie zprawd odmwia. Wtedy
jednak kapan wzi win na siebie, stwierdzajc,
e faktycznie go jej da. Trzech przyjaci ksiy
sdzono wrnych miejscach Jzefa wKokcze-
tawie, Bronisawa w Celinogradzie (to byo naj-
cisze ledztwo), a Wadysawa w Karagandzie.

Dnia 23 czerwca 1941 roku, na drugi dzie wojny
niemiecko-radzieckiej, znajdowaem si wwizie-
niu wucku. Tego dnia byy tam krwawe itragicz-
ne zajcia, a mianowicie masowe rozstrzeliwania
winiw. My wszyscy, ktrzymy szczliwie zo-
stali przy yciu, take leelimy na dziedzicu wi-
ziennym pod gradem kul. Uwaam za zbyteczne
szczegowo to opisywa. Wszak yj wPolsce tacy,
co przeyli t straszn makabr. Natomiast uwa-
am za wskazane opisa wam tylko jeden moment.
Kiedy leaem na dziedzicu wiziennym pod ku-
lami, byem a dziwnie spokojny. Cae moje, ww-
czas 36-letnie ycie, skurczyo si do jakiej zni-
komej chwilki. Udzieliem jeszcze rozgrzeszenia
moim ssiadom lecym obok mnie na ziemi. Myl
moja pracowaa bardzo intensywnie. Przeywa-
em koniec doczesnoci i brzask wiecznoci. Byo
to przeycie niewypowiedzianie wzniose, absolut-
nie niemoliwe do zapomnienia. Nie wiem, co by si
ze mn stao, gdybym odczu bl rany. Ale nie byo
adnego blu ciaa, aduch kry swobodnie mi-
dzy doczesnoci a wiecznoci, jak nigdy przed-
tem inigdy potem wyciu.
Dlaczego warto skupi si na tej chwili? Nie tylko
dlatego, e jest wstrzsajca sama przez si, lecz
przede wszystkim ztego wzgldu, e tego dnia, gdy
Sowieci postawili ksidza przed plutonem egzeku-
cyjnym, ujawni si blask jego ducha, ktrym go-
rza przez cae ycie. Na ten blask wanie zwraca
uwag nasz papie, w. Jan Pawa II, gdy pisa do
uczestnikw sympozjum w Karagandzie: Ciesz
si, e posta tego bohaterskiego kapana nie idzie
wzapomnienie. Przeciwnie, pozostaje on wpami-
ci wielu jako heroiczny wiadek Chrystusa ipasterz
tych, ktrzy dowiadczali przeladowa zpowodu
wiary ipochodzenia. Nigdy ich nie opuci. Dobro-
wolnie poszed na zesanie, aby dzieli ich los. Bogu
dzikuj, e mogem go osobicie pozna, budowa
si jego wiadectwem iwspiera wkady moliwy
wtamtych czasach sposb. Nigdy oprcz modlitwy
nie prosi onic dla siebie, ale zawsze by otwarty na
wszystko, co mogo da oparcie wwierze iwcier-
pieniu tym, ktrych Pan Bg powierzy jego pieczy.
Jakim cudem kule wystrzelone przez Rosjan nie
zabiy ksidza. Upad midzy tymi, ktrzy umierali.
Jednak i w tej chwili zajmowa si kapask po-
sug udziela ostatniego namaszczenia irozgrze-
Tomasz ysiak sza. Wtej trudnej, ale te niezwykle metafizycznej
chwili modli si, myl kierowa ku innym, anie ku
sobie, iduchem unosi wstron Boga.
>
tkniciem mierci. Wlatach 19501954 b. ksidz
Wadysaw odsiadywa swj wyrok, pracujc wko-
palni miedzi wDezkazganie. Zosta stamtd zwol-
niony znakazem pobytu wKaragandzie wKazach-
stanie. Podj wwczas jedn z najwaniejszych
decyzji swego ycia. Gdy zaczto masowo zwalnia
iwypuszcza do Polski tzw. repatriantw, postano-
wi, e pozostanie wZwizku Radzieckim iprzyjmie
obywatelstwo sowieckie, aby nadal sprawowa po-
sug kapask dla zesacw. W pewnej mierze
formu tej decyzji moemy zobaczy poprzez pry-
zmat decyzji rotmistrza Pileckiego, ktry dobrowol-
nie da si zamkn wAuschwitz.
Ten gest ksidza Bukowiskiego uwidoczni znw
ow najwaniejsz jego cech: cakowite ibez za-
strzee powicenie dla innych. Zjego wspomnie
bije niezwyky duch pokory piszc oswoim yciu,
jednoczenie stara si unika skupiania na sobie
samym.
Modli si za wrogw
By prawdziwym apostoem Boego Miosierdzia.
Przebacza swoim wrogom, nawet wtedy, gdy doty-
kay go zich strony najgorsze przeladowania. Oto
ktrego dnia spowiada wobozie pewnego zesa-
ca. Aby to zrobi, musia zama zakaz poruszania
si po zmroku. Gdy wraca, zosta zatrzymany przez
stranikw. Wiedzia, co go czeka kilka dni kar-
ceru. Bya to straszna kara nie do, e wizie
nie mia wnim adnego ciepego okrycia, dostawa
minimalne racje ywnociowe, to i tak musia co-
dziennie pracowa. Tymczasem wypadki potoczyy
si inaczej. Gdy ksidz powiedzia wprost, dlaczego
wnocy chodzi po terenie obozu, e zajmowa si
tym, czym winien zajmowa si duszpasterz, zosta
przez stranikw jedynie zrugany. Jeden z nich
wymierzy mu siarczysty policzek i klnc, odesa
duchownego do baraku. Zapewne mona by to wy-
darzenie opisa przez pryzmat zadanego upokorze-
nia iblu. Jednak ksidz Bukowiski uzna, e stra-
nicy bijc go wyrzdzili mu przysug, ratujc tak
naprawd od karceru. Nie ywi do nich urazy ani
gniewu, cho, jak sam zauway zpewn doz dy-
stansu iironii, jako chrzecijanin nie nadstawi dru-
giego policzka.
Gdy patrze na losy bogosawionego ksidza Wa-
dysawa, to przejmujcym jest take sam wymiar
pracy duszpasterskiej wszystkich zdawaoby si
zwykych czynnoci, jakie musi wykona kapan
Ciesz si, e posta tego
bohaterskiego kapana nie idzie
wzapomnienie. Przeciwnie, pozostaje
on wpamici wielu jako heroiczny
wiadek Chrystusa ipasterz tych,
ktrzy dowiadczali przeladowa
zpowodu wiary ipochodzenia.
Nigdy ich nie opuci. Dobrowolnie
poszed na zesanie, aby dzieli ich
los. Bogu dzikuj, e mogem go
osobicie pozna, budowa si jego
wiadectwem iwspiera wkady
moliwy wtamtych czasach sposb.
Nigdy oprcz modlitwy nie prosi onic
dla siebie, ale zawsze by otwarty
na wszystko, co mogo da oparcie
wwierze iwcierpieniu tym, ktrych
Ksidza Bukowiskiego przesuchiwano na oko-
licznoci przestpstw popenionych przeciwko
ZSRS. Zmuszano wiadkw, by obciyli go ze-
znaniami mwicymi o rzekomym antypastwo-
wym nastawieniu. Jednak wszyscy, co do jednego,
dawali wiadectwo owspaniaym kapanie, ktry
w duchu pokory peni sw posug. Poniewa
ksidz Bukowiski odby kilka podry misyjnych
po terytorium sowieckim, wic prokuratorzy usi-
owali wynale lady popenianych przez niego
w trakcie tych misji przestpstw, lecz to take
im si nie udao. Tak otym wspomina: Wakcie
oskarenia, apniej wwyroku sdowym, zarzu-
cano mi oprcz otwarcia nielegalnego kocioa,
przechowywanie antyradzieckiej literatury iagito-
wanie dzieci imodziey. Odorosych nie wzmian-
kowano, awwyroku co znamienne napisano,
e nie naley Bukowiskiemu uznawa za win
jego wypraw misyjnych. Po wyroku spalono na
stosie kilka moich ksiek w tym cenne dzieo
naukowe Sawickiego, wktrym uczony autor pisa
outopijnoci hasa raju na ziemi, ilustrujc to przy-
kadem Zwizku Radzieckiego.
Nie prosz nic dla siebie
Ksidz Bukowiski zrezygnowa zusug adwoka-
ta. Postanowi broni si sam. Spotka si jedynie
zjak przysan mu prawniczk, by dowiedzie si
kilku spraw formalnych. Gdy stan przed sdem,
wygosi niezwyk mow nie broni w niej sie-
bie, lecz mwi w imieniu wszystkich zesacw.
Tych, ktrzy oderwani od ziemi ojczystej, domw,
rodzin, pdzili ywot na nieludzkiej ziemi. Prosi,
by da im szans korzystania zpraktyk religijnych
iycia duchowego. Byo to tak zaskakujce dla ska-
du sdziowskiego, tak dobre i tak pikne, e nikt
mu nie przerwa, nikt nie oponowa, nikt nie rzuci
nawet jednego zego sowa wjego stron. Milczano.
Nawet tam, gdzie jest zo i ciemno, blask silne-
go ducha potrafi zadziwia, rozwietli to, co naj-
czarniejsze. Nie prosz nic dla samego siebie, lecz
prosz ouwzgldnienie sw moich dla dobra wie-
rzcych katolikw Kazachstanu. Pragnbym mie
nadziej, by te sowa moje nie okazay si gosem
woajcego na puszczy, lecz dotary ido Ama-Aty,
ido Moskwy.
Ca mow zaprotokoowano. Pisarz skoczy stu-
ka na maszynie. Potem skad uda si na narad
i nastpnie ogosi wyrok trzech lat wizienia. Na

Aposto
Gdy po raz drugi stan na progu do wiecznoci,
wszpitalu wCzelabisku zmagajc si zcik cho-
rob iwykaczajc gorczk, zacz przypomina
sobie pierwsz mier na dziedzicu w ucku,
szukajc mistycznych przey i modlc si. Nie
umar jednak. A potem, w trakcie swej dugiej,
wstosunku do swoich owieczek. Wszystko jednak
co wnormalnych warunkach jest zwyke, wtakim
kraju jak Zwizek Sowiecki urastao do rangi wiel-
kich dzie. Powszednia rzeczywisto chrzeci-
janina luby, wesela, chrzty katolikw czy msze
wite, ito zarwno wpolskich, jak iniemieckich
Pan Bg powierzy jego pieczy.
korytarzu czekali parafianie
Na koniec swych wspomnie ksidz Bukowiski
opisa najpikniejsz rzecz, jak dane mu byo prze-
y Byo to duszpasterskie spotkanie zmieszka-
cami zapadej, odcitej od wiata polskiej wioski
wokolicach Ama-Aty. Przywitali oni ksidza znaj-

Kazachstanu
Ksidz Wadysaw Bukowiski by prawdziwym apostoem
Boego Miosierdzia. Przebacza swoim wrogom,
nawet wtedy, gdy dotykay go z ich strony najgorsze
przeladowania.
trwajcej kilkadziesit lat posugi, dla zesacw
wielokrotnie przygotowywa ich na dobr, chrze-
cijask mier. Nie zapominajmy nigdy omierci
wiecznoci tak jak nam to doradza Pismo wite:
Bez przestanku rozwaaj twoje rzeczy ostateczne,
anie zginiesz na wieki pisa.
Najwaniejsza decyzja wyciu
Ksidz Bukowiski urodzi si 22 grudnia 1904 r.
w Berdyczowie na Ukrainie. Gdy wybucha wojna
polsko-bolszewicka, wraz zrodzicami uciek do Pol-
ski przed najazdem wojsk sowieckich. Na pocztku
lat 20. XX wieku studiowa prawo na Uniwersytecie
Jagielloskim, za od 1926 r. uczy si w krakow-
skim Seminarium Duchownym iuzyska wicenia
kapaskie wczerwcu pi lat pniej. Potem pra-
cowa jako katecheta wRabce, by wikarym wSu-
spoecznociach sprawiaa problemy. Nie tylko
samemu Bukowiskiemu, lecz take innym kapa-
nom, ktrzy cae swoje ycie powicali zesacom.
Bo trzeba tu wspomnie take, e by on przedsta-
wicielem sporej grupy ksiy, ktrzy nieli posa-
nie Jezusa Chrystusa wponurej rzeczywistoci so-
wieckiej. Ksidz Bronisaw Drzepecki iksidz Jzef
Kuczyski naleeli do jego sybirskich przyjaci,
w kocu zreszt razem trafili do obozu dla reli-
gionikw, wspierajc si w trudnych chwilach.
Sam w obz by zreszt czym wyjtkowym. Oka-
zao si, e Sowieci nie radz sobie zpowstrzyma-
niem dziaalnoci kapanw na zesaniu. Postano-
wili wic po prostu odizolowa ich od innych wi-
niw. Itak wjednym miejscu znaleli si duchowni
z rnych wyzna realizujc w tej ograniczonej
przestrzeni swoje religijne obowizki, co zreszt
prowadzio czasem do ciekawych konfrontacji iwy-
miany myli.
wiksz moliw atencj. Dziewczta ubray si
wswoje odwitne, ludowe stroje iotoczyy go jak
prymicjanta. Lud piewa Kto si w opiek odda
Aresztowanie iproces swemu Panu. Przemwienie wygosi najstarszy
w osadzie, pan Stanisaw: Wywieli nas pod te
Ksidz Bukowiski by jedynie raz skazany przez gry, zostawili tutaj i wszyscy o nas zapomnieli.
sd rosyjski. Pierwsze dwie kary byy zasdzone Nikt onas nie pamita. Dopiero Ojciec Duchowny
administracyjnie. Aresztowano go 3 grudnia 1958 pierwszy do nas przyjecha. My takie sieroty, takie
r., w trakcie przygotowywania pary modych Po- sieroty. I zacz paka ze wzruszenia, a za nim
lakw do pierwszej spowiedzi, pierwszej Komu- wszyscy inni. Stali w tym zapomnianym kawaku
nii witej, apotem lubu. Wich domu pojawi si
urzdnik sub sowieckich, ktry zawiz ksidza
Polski ipakali. Za Ojczyzn. Za tym wszystkim, co
mogoby by, a nie byo. Za tym, co w snach i we
do urzdu bezpieczestwa. Ksidza Kuczyskiego
czekici aresztowali pi dni pniej, gdy wwi-
wspomnieniach.
Po tej wizycie ksidz Bukowiski ruszy wdrog
to Niepokalanego Poczcia sprawowa msz. Za-
brano go z kocika wypenionego wiernymi.
powrotn niewielk furk. Walizk schowa pod
som. By pikny czerwcowy dzie. Ani chmurki na
Ksidza Drzepeckiego aresztowano, jako ostatnie-
go ztrjki, 17 stycznia 1959 r. Wjego domu zrobio-
niebie. Poczu si szczliwy jak nigdy ipomyla:
Tego szczcia doznanego na owej trzscej si
no rewizj iznaleziono kalendarz gospodyni, pani furce na najwiksze zaszczyty iprzyjemnoci.
Z BIBLIOTECZKI PATRIOTY GRUDZIE 2016
13 GRUDNIA 1981 Mecenasem dodatku jest XV

MAREK IWANEK

Tu Polskie Wiadomoci Radiotelefoniczne

wspomnienie oredaktorze Ryszardzie
Girulskim zKanady znaki wywoawcze:
SP5QQ, VE4FF.

B
y grudzie roku 1982,
kiedy po raz pierwszy su-
chacze wkanadyjskim mie-
cie Winnipeg usyszeli
przez telefon serwis aktu-
mi dla Polonii wmiecie Winnipeg wyjt-
kowy serwis informacyjny Wiadomoci
Telefoniczne. Jako pasjonat krtkofalar-
stwa zdobywa informacje owydarzeniach
wPolsce ina wiecie, prowadzc stay na-

1 2 3 4 alnych wiadomoci o wy-

wietrznej oWielk Brytani po upokarzajcy zakaz
1 udziau wwielkiej defiladzie wojskowej na zako-
czenie II wojny wiatowej. Wreszcie towarzyszy-
my mu wostatnich latach ycia, kiedy cigle, mimo
Gra Przeznaczenia swego wieku, pozostaje niezwykle modzieczy,
niezmiennie zafascynowany wielkimi grami, lata-
Monika Rogoziska niem izesan mu przez Gr Przeznaczenia naj- do dzie takich malarzy, jak Chemoski, Podko-
Lot koo Nagiej Damy, lepsz przyjacik Monik Rogozisk. wiski, Malczewski czy Wyspiaski. To obok p-
wyd. Bernardinum
bie. Niestrudzenie upomina si te o to, aby sztu-
ka bya obecna wyciu naszego spoeczestwa:
Niedocenianie roli malarstwa wbudowaniu pol-
skiej tosamoci narodowej to problem niezwy-
kle istotny. Nie mam wtpliwoci, e mode poko-
lenie naley wychowywa wszacunku imioci
z ycia przedwojennego ziemiastwa, konspira-
cji II wojny wiatowej, obozw niemieckich czy
cien Matejki czy rysunkw Grottgera ikony pol-
darzeniach zPolski poprze-
dzony takim wstpem: Tu
Polskie Wiadomoci Radiotelefoniczne,
przygotowane przez Biuro Nasuchw Ra-
diowych wWinnipeg. Przy mikrofonie Ry-
szard Girulski.
Nie byo wtedy internetu, telefonw ko-
mrkowych, a pierwsze komputery przy-
pominay szafy redniej wielkoci i wy-
konyway jedynie bardzo proste zadania.
Ten duszpasterz wII Rzeczypospolitej walczy jako
onierz wkampanii wrzeniowej, przeszed dug
i trudn drog konspiracji w Armii Krajowej. By
wiziony przez Niemcw, dwukrotnie cudem unik-
n wydanego wyroku mierci. Po wojnie aktywnie
dziaa wrodowisku polskiej emigracji we Francji.
Tomasz Panfil w fascynujcy sposb ukaza kadry
wreszcie realiw ycia naszej emigracji we Francji.
such radiowy rozgoni Radia Wolna Eu-
ropa iGosu Ameryki. Po nagraniu, mud-
nym odsuchaniu, anastpnie przepisaniu
i zredagowaniu materiaw, w czym po-
magaa mu ona Anna, redaktor Girulski
nagrywa je na automatyczn sekretark
telefonu iudostpnia suchaczom. Kady,
kto dodzwoni si na numer Wiadomoci,
mg wysucha okoo 10-minutowego
serwisu aktualnych, nieocenzurowanych
iwiarygodnych informacji owydarzeniach
wPolsce. Adodzwoni si
nie byo atwo. Zserwisu
korzystali te suchacze
zodlegych czci Kanady
i USA. Na szczcie Wia-
domoci byy dostpne
non-stop, przez ca dob.
Z czasem Wiadomoci
Radiotelefoniczne pozy-
skay drug lini. Jeszcze
pniej red. Girulski zmo-
dyfikowa system urz-
dze tak, e z jednym
numerem telefonicznym
mogo uzyska pocze-
nie kilka osb jednocze-

O
skoci, ktre znakomicie wpisuj si wtworzenie nie. Od 1990 r. Wiadomo-
powie Moniki Rogoziskiej zaczyna poczucia wsplnoty narodowej. ci Radiotelefoniczne byy
si od zimowej wyprawy w1997 r. na 2 Od Michaowskiego do Fangora to ksika przygotowywane wopar-
Nanga Parbat w Pakistanie. Autorka, napisana zwielk mioci do polskiego malar- 4 ciu omateriay PAP, ap-
jako korespondent dziennika Rzecz- stwa, przy czym autor nie boi si krytykowa niej te zwykorzystaniem
pospolita, wyruszya wraz z alpini- Wszystko, co niektrych dzie swoich bohaterw. Parafrazujc innych potwierdzonych
stami, aby towarzyszy im w podboju tej nie-
zwykej gry. Po raz pierwszy dziennikarz mia najpikniejsze synn opowie oChrystusie, ktry pojawi si
malujcemu go Styce to nie jest laurka polskiej
Najlepsza ksika rde internetowych.
Dziaalno biura pa-
przesya relacje izdjcia przez satelit do czy- sztuki pisana na kolanach, to jest laurka napi- historyczna roku stwa Girulskich, ktra
telnikw wkraju. Jak pisze Rogoziska, Nanga Ryszard Jeremi Kluszczyski sana dobrze. Album ten mona przeczyta wic wsumie trwaa ponad 20
Parbat bya pierwszym omiotysicznikiem, na Od Michaowskiego do Fangora dosownie jednym tchem, trudno oderwa si Cezary azarewicz lat, bya pracochonna,
ktry czowiek prbowa wej. Wspinajcy si wyd. WBC od kolejnych biogramw, obrazw, historii. Ale eby nie byo ladw. Sprawa Grzegorza Przemyka cakowicie charytatywna

B
w tweedowych tuurkach, jedwabnej bielinie, mona go te smakowa, skupi si na jednym wyd. Czarne ikosztowna. Nie otrzymy-

biaych koszulach, brezentowych kurtkach, ele-
ganckich kapeluszach i korkowych hemach,
mczyni nie zdawali sobie sprawy ze wszyst-
kich zagroe. Nanga Parbat znaczy tyle co Naga
Gra, ale przez dekady nadano jej wiele innych
przydomkw, ktre pokazuj jej prawdziw na-
tur: Potwr, Monstrum, Morderca, Gra Tragicz-
na, Fatalna, pica Dama, Obsesja czy wreszcie
Krl Gr. Dla autorki okazaa si by Gr Prze-
znaczenia. U jej stp usyszaa opowie o pol-
skim lotniku, ktry pracowa po wojnie wPaki-
stanie, dokonujc najbardziej spektakularnych
przelotw byym pilocie Dywizjonu 304 Hen-
ryku Franczaku. Zafascynowana jego postaci,
przyjani z maharad ksistwa Hunzy, ktry
jeszcze po latach wspomina swojego przyja-
ogato ilustrowany album zmalarstwem
polskim od romantyzmu przez histo-
ryzm, Mod Polsk, midzywojnie a po nazwiska lub nieznane dziea znanych twrcw.
sztuk wspczesn, a subiektywnego
wyboru dzie dokona Ryszard Jeremieg
Kluszczyski, kolekcjoner, znawca sztuki, wy-
dawca. Jak mwi on Monice Karolczuk wwywia-
dzie, ktry zosta zamieszczony zamiast wstpu,
ksika ta nie zostaa napisana dla historykw
sztuki, lecz dla zwykego mionika polskiego ma-
larstwa. [] Chciaem wjednym tomie zawrze
wszystko, co wmalarstwie polskim najpikniej-
sze. I rzeczywicie, potwierdzeniem tej wypo-
wiedzi jest 700 reprodukcji wybitnych obrazw
przede wszystkim zprywatnych kolekcji oraz ze
zbiorw muzew polskich izagranicznych. Wiele
artycie albo na jednym kierunku wsztuce, kart-
kowa, odnajdujc wci nowe, nieznane czasem
3 nich dni Grzegorza Przemyka, ofiary jednej znaj-
Ksidz-genera
Tomasz Panfil
Tyle we mnie siy... Opowiesc oyciu
ksiedza infuata generaa brygady Witolda
Kiedrowskiego (19122012),
wyd. Neriton
Z
wycizca tegorocznej edycji konkursu na
Najlepsz Ksik Historyczn wkatego-
rii Najlepsza ksika popularnonaukowa
powicona historii Polski wXX wieku.
Autor prowadzi czytelnika ladem ostat-
goniejszych zbrodni czasw PRL-u. W zrekon-
struowanych przez azarewicza wydarzeniach
wida wszystko jak na doni obnaone okrucie-
stwo, cynizm i zakamanie komunistycznej wa-
dzy, kulisy jej dziaania, poczucie bezradnoci zwy-
kych ludzi wobec tej machiny za, wreszcie jak
potworn niemoc ibrak elementarnej sprawiedli-
woci wwolnej ju przecie Polsce.
Jak mwi Cezary azarewicz w wywiadzie dla
wali za ni adnego wy-
nagrodzenia i zazwyczaj
Wbiurach powszechnie uywano maszyn zwasnej kieszeni opacali linie telefonicz-
do pisania na tam ztuszem, anonika- ne i urzdzenia. Sporadyczne dotacje od
mi dwiku byy tylko pyty analogowe suchaczy pokryway jedynie ma cz
i tamy magnetofonowe. Ludzie wymie- kosztw. Ponadto to, co robili, bardzo nie
niali midzy sob informacje w rozmo- podobao si wadzom PRL-u, oczym cz-
wach bezporednich, telefonujc z domu sto dawano im zna.
lub piszc listy. Aktualne informacje owy- Pastwo Girulscy chtnie ibezinteresow-
darzeniach ze wiata podaway tylko radio
i telewizja, a potem, z pewnym opnie-
nie udostpniali swoje materiay. Dziki
temu przez ponad cztery lata na falach sta-
niem, prasa. Tematy zPolski rzadko trafia- cji CKJS-810 zamieszczany by w Progra-
y wKanadzie na anteny czy strony gazet. mie Trzecim Radia Polonia, pod redakcj
AwPRL komunici wprowadzili wanie Marka Iwanka, popularny Przegld Wia-
stan wojenny. Wadza kontrolowaa kady domoci Tygodnia. Wczeniej red. Girulski
aspekt ycia obywateli; szerzc terror przy wsppracowa w tym zakresie rwnie

ciela, ruszya tropem pilota. Itu czekaa j nie-
spodzianka Franczak odnalaz j pierwszy. Nie
wiedzc nawet, e dziennikarka interesuje si
jego losami, napisa do niej list po przeczytaniu
jednego z artykuw o wyprawie w Rzeczpo-
spolitej. Tak zacza si ich dugoletnia przyja,
ajej owocem ipiknym wspomnieniem jest wa-
nie Lot koo Nagiej Damy.
Wdrugiej czci ksiki poznajemy histori ycia
Henryka Franczaka oraz dzieje jego przyjaci
z polskich dywizjonw lotniczych od bitwy po-
ztych dzie do niedawna uchodzio za zaginione.
Dodatkow wartoci jest warstwa faktograficz-
na esejw dotyczcych poszczeglnych artystw
autor cytuje ich pamitniki, listy, wypowie-
dzi, a nawet recenzje publikowane w gazetach
zepoki. Kluszczyski umiejtnie izwielk klas
zestawia anegdoty czy wydarzenia zycia mala-
rzy zich drog artystyczn lub sprawami rodzin-
nymi. Pokazuje kontekst historyczny dzie, czsto
podkrela patriotyzm twrcw, z ktrych wielu
stawao do walki, kiedy ojczyzna bya wpotrze-
N
Polskiego Radia 24, praca nad t ksik zmieni- uyciu wojska, milicji iinstytucji pastwo- zlokalnym programem Telewizja Polonika
iedawno wydana ksika jednego zau- a jego postrzeganie Polski Ludowej. Sdziem, wych; reglamentujc ywno; uniemo- Kazimierza Patalasa.
torw piszcych tak ciekawe iwane ar- e dzieli si on [PRL przyp. red.] na czasy sta- liwiajc ludziom spotykanie si i prze- Magister in. Ryszard Girulski urodzi
tykuy do Gazety Polskiej oraz dodat- linowskie, gdy ludziom wyrywano paznokcie; go- mieszczanie oraz kontrolujc icenzurujc si 19 padziernika 1926 r. wBrzeciu
ku historycznego Drogi do Niepodle- mukowskie, czyli maej stabilizacji; gierkowskie, przepyw informacji. Wszdzie na wiecie nad Bugiem. Zmar 31 grudnia 2008 r.
goci doczanym do naszego tygodni- gdzie ludzie ciesz si ztego, e mog wyjeda Polacy cierpieli na koszmarny brak wiado- wWinnipeg wKanadzie. By absolwen-
ka. Wpublikacji Tyle we mnie siy... prof. Panfil na Zachd; iczasy Jaruzelskiego zaciskania pasa moci osytuacji wswoim kraju. tem Wydziau Elektrycznego, Katedry
przyblia mao znan posta ksidza Kiedrow- idokrcania ruby. Mylaem, e lata Jaruzelskiego Wtedy to in. Ryszard Girulski, elektro- Telekomunikacji Politechniki Warszaw-
skiego, ktrego rwne 100 lat ycia obfitowao to czas komunizmu light. [] Ale gdy poznaem nik, absolwent Politechniki Warszawskiej, skiej. Opublikowa wiele prac zdziedzi-
w tak wiele barwnych i niezwykych historii, e mechanizm mielenia ludzi iodbierania im godno- mieszkajcy od 10 lat wKanadzie, urucho- ny telekomunikacji.
na ich podstawie mgby powsta niejeden film. ci, spojrzaem na te czasy zupenie inaczej.
M
uzyka rockowa to muzyka buntu. Po- GRUDZIE 2016
wstaa jako wyraz kontestacji mode-
go pokolenia, ktre nie zgadzao si
13 GRUDNIA 1981 Mecenasem dodatku jest XVI
ze stylem ycia ojcw idziadkw. Jak
wiadomo, krlowaa ona na listach
przebojw za elazn kurtyn ju od
lat 60. XX wieku. WPolsce pojawia-
y si zespoy grajce tzw. big beat.
Natomiast jeli chodzi oprzekaz, nie ma co si oszu-
kiwa, teksty byy nijakie. Owszem, koncerty rodzi-
mych zespow przycigay tumy, ale idole ztamtych
lat, poza nielicznymi wyjtkami, prezentowali si nad
wyraz rachitycznie.

UNU
Dopiero pocztek lat 80. XX wieku i, paradoksal-
nie, wprowadzenie stanu wojennego przez generaa
w ciemnych okularach dao prawdziw si muzyce
rockowej. To wtedy na polskich scenach pojawiy si
mocne osobowoci wykrzykujce treci, ktre stay
si lekcj wychowania dla caego pokolenia. Zaryzy-
kowabym nawet stwierdzenie, e to pocztek stanu
wojennego by gwn przyczyn rockowego boomu.
Muzyka rockowa to, jak wspomniaem, muzyka buntu.
Aw1981 r. byo si przeciw czemu ikomu bunto-

fot. Wojciech Frelek/PAP

wa. Palm pierwszestwa na polskiej scenie dziery
wwczas zesp Perfect zliderem Zbigniewem Hody-
sem. Swoj pierwsz pyt porwali tumy. Ale, jak mi
powiedzia kiedy Zbyszek Hodys, zchwil ogosze-
nia stanu wojennego Perfect zaprzesta grania prze-
bojw ztego krka. Natychmiast zamknli si wsali
prb iprzygotowali nowy repertuar. Nowy longplay, Robert Kilen
wydany w1982 r., awic wrodku stanu wojennego,

ROCKNWAR
nosi tytu UNU, co byo jawn prowokacj UNU
to litery zrejestracji samochodw wojskowych stoj-
cych wwczas na ulicach polskich miast.

Nie bj si tego Jaruzelskiego

Z tej wanie pyty pochodzi hymn rockowy tam-
tych czasw Chcemy by sob. Niepokorna publicz-
no wczasie koncertw zmieniaa tekst na Chcemy
bi ZOMO. Grzegorz Markowski, wokalista formacji,
wtekcie innej piosenki Nie bj si tego wszystkie-
go dodawa na koncertach: Nie bj si tego Jaru-
zelskiego. Ich koncerty staway si de facto wieca-
mi. Podobnie jak koncerty innej, wschodzcej gwiaz-
dy Republiki, ktra inspirowaa si twrczoci
Georgea Orwella, pisarza zakazanego w PRL-u ze
wzgldu na publikacje obnaajce totalitaryzm, takie
jak Folwark zwierzcy czy 1984. Republika chyba
jeszcze dobitniej akcentowaa swoj opozycj wobec
systemu. Pierwszym ich oglnopolskim hitem by
kpicy zsocrealizmu Kombinat, nastpnie wokre-
sie podsuchiwania rozmw telefonicznych, gdy wte-
lefonach pojawia si gos rozmowa kontrolowa-
na, poznalimy Telefony. Do dzi jednak zachodz
wgow, jak to si stao, e wTelewizji Polskiej poja-
wi si wwczas teledysk do utworu Poranna wiado-
mo? Wiemy, e wszystko musiao przecie przej
przez cenzur. Tymczasem ju sam tytu utworu po-
winien zapali w gowie cenzora czerwone, ostrze-
gawcze wiateko. Bo przecie Jaruzelski ogasza
swoj wiadomo w niedziel rano, zamiast Te-
leranka. Dalej wutworze Republiki jest wyliczanka
zaczynajca si od sowa trzynacie. Potem szepty
kobiety imczyzny: syszaa syszae. zanteny radiowej.
Czekamy na sygna centrali
Czemu cenzura to pucia? Czy moliwe, e chcia-
no celowo rozadowa napicie spoeczne? A moe
nie pracoway tam wcale takie lotne umysy? Ale
ju tekst: Co to za pan wtych ciemnych okularach
w sztandarowym przeboju Republiki kazali na My-
siej zamieni na inny. W efekcie Grzegorz Ciechow-
ski, lider formacji, zapiewa wradiowej wersji: Co
to za pan tak kulturalnie opowiada, jak si stara ad-
nie siedzie i wysawia. Oczywicie, ludzie i tak
wiedzieli, oco chodzi. Innym zespoem, ktry wyda
swoj pyt w stanie wojennym, bya Brygada Kry-
zys. Ich tzw. czarny album zosta uznany zreszt za
jedn z najwaniejszych pyt polskiego rocka. Na
nim umieszczono Central, wktrej Tomasz Lipi-
ski piewa: Czekamy, czekamy czekamy na sygna
centrali. Wystarczy wyobrazi sobie np. milicjantw
czekajcych w swoich nyskach przed rozpdzeniem
tumw na demonstracjach, aby tekst utworu nabra
Muzyka rockowa rozwietlaa mroki stanu wojennego. Bya
wana dla wczesnego modego pokolenia. Podobnie jak
w czasach okupacji hitlerowskiej, tak i na pocztku lat 80.
XX wieku piosenki pomagay przetrwa trudne czasy. Nie
dlatego, e daway nadziej. Przeciwnie, nie daway adnej
nadziei, adnego pocieszenia. Jednak oferoway poczucie
wsplnoty. Suchacze wiedzieli, e nie s sami.
znaczenia. Ale urzdnicy Biura Kontroli Publikacji Wlatach 1981 i1982 wadza wiedziaa, e bunt do-
iWidowisk nie domylili si, oco chodzi. Znw innym piero si rozpoczyna. Modzi ludzie sigali po gitary
razem byli a nadgorliwi. Wutworze Maanamu Para- i wypiewywali treci, ktre zmieniy pokolenie. Po
da soni dopatrzyli si krytyki inwazji ZSRS na Afga- Perfekcie, Republice, Brygadzie Kryzys nadchodzili
nistan. Natomiast Kora, wokalistka, uoya po prostu kolejni. Na przykad Klaus Mitffoch, wrocawski ze-
tekst oswoich wizjach, wktrych pojawiaj si so- sp kierowany przez Lecha Janerk, ktry na swo-
nie. Urzdnicy, jak mi powiedziaa, zinterpretowali to jej pierwszej, genialnej pycie zamieci utwr Po-
tak, e sonie symbolizuj sowieckie czogi wjedaj- winnoci kurdupelka, piewajc nastpujce sowa:
ce do Afganistanu. To wystarczyo, aby utwr znikn Mia mie atwe ycie so, Bg da mu nad kurdu-
pli bro, trwa za powinno wszelka, mimo tej wady
kurdupelka, by zawsze w kopot wprawia go Do
gry gowa, Niech si so schowa, Do gry podnie
Mniej ni zero skro. Podstawmy teraz zamiast sonia ZSRS, a za-
miast kurdupelka Polsk. I co? Kurdupelek w 1981
Mao kto wie, e rwnie najpopularniejsza ww- r. wprawi wkopot sonia ipodnis do gry gow.
czas grupa Lady Pank miaa zatarg zcenzur, mimo Moe polska muzyka rockowa nie obalia komunizmu,
e wszyscy undergroundowi artyci uwaali ich ale na pewno wychowaa pokolenie, ktre kilka lat
za pupilkw wadzy. To nie bya prawda. Wwczas pniej do gry podnioso skro.
chopcy, dzi panowie z Lady Pank, nie byli adny-
mi pupilkami. Po prostu odnieli komercyjny sukces,
awich tekstach nie byo adnych opozycyjnych tre-
ci. Przypadek sprawi, e gdy promowano singiel GAZETA POLSKA HISTORIA. DROGI DO
Mniej ni zero ze sowami: Mylisz moe, e wi- NIEPODLEGOCI comiesiczny dodatek
cej co znaczysz [] twoje miejsce na ziemi tuma- Pod redakcj
czy, zaliczona matura na pi, komunistyczni opraw- Tomasza ysiaka
cy zakatowali na mier warszawskiego maturzyst
Grzegorza Przemyka. Aparat kontrolny PRL-una po- WSPPRACA
wanie si wtedy zastanawia, jak wspomina Janusz Magdalena ysiak, Andrzej Wroski
Panasewicz, wokalista Lady Pank, czy nie zdj hitu OPRACOWANIE GRAFICZNE I SKAD
zanteny radiowej. Moe to wydarzenie sprawio, e Mariusz Troliski
Mniej ni zero do dzi jest jednym znajwikszych
przebojw zespou?