Kabalistyczne rozwaania Smutnego Szatana

W jednym ze swoich tekstw (Tarocista nr 4(14) 2012) wspomniaem, e znany polski

pisarz, poeta i dramaturg Stanisaw Przybyszewski z ca pewnoci zna karty tarota. Niestety
posiadane wtedy informacje nie pozwoliy na przyblienie tarotowych wtkw w yciu i twrczoci
Stacha. W tym tekcie chciabym nadrobi te zalegoci.
Warto na pocztek przypomnie t niezwyk posta. Zacznijmy od tego, e Przybyszewski jest w
literaturze polskiej niejednoznacznie oceniany. Modzi pasjonaci wychwalaj go jako geniusza,
badacze starszej daty niekiedy wprost nazywaj go grafomanem. Jak zauwaa Jan Tomkowski
Przybyszewski przez sw twrczo w historii literatury (pojmowanej, jako historia arcydzie)
zajby miejsce polednie. Jeeli jednak bralibymy pod uwag zasugi artysty w ksztatowaniu
mody, stylu, konwencji, jzyka Przybyszewski nie ma sobie rwnych (Tomkowski, 170). Gdy w
kocu XIX wieku przyby do Krakowa otaczaa go sawa artysty i nowatora, przyjaciel wczesnych
awangardowych twrcw (Strindberg, Munch, Dehmel). Warto zauway, e Przybyszewski by w
rzeczywistoci pierwszym polskim pisarzem, ktry zdoby popularno gwnie dziki skandalom.
Gwnie skandalom obyczajowym poprzez wybujay erotyzm w teorii (Na pocztku bya chu.
Nic poza ni, wszystko w niej) i praktyce (w pewnych okresach ycia miewa po trzy stae
partnerki, w cigu 9 lat co najmniej sze razy zostawa ojcem; jego pierwsza towarzyszka ycia
popenia samobjstwo, druga, Norweka Dagny, zostaa zamordowana). Skandalist by
Przybyszewski rwnie na gruncie artystycznym warto przypomnie chociaby teori nagiej
duszy (duszy wyzwolonej spod wpyww ciaa, mzgu i zmysw) jako fundamentu sztuki.
Gwn jego strategi artystyczn bya prowokacja. Nas jednak w niniejszym tekcie interesuje
gwnie to z czym bodaj najsilniej jest kojarzony ze skandalami religijnymi, ktry przejawia si
w fascynacji demonologi, magi i procesami czarownic (Synagoga Szatana).

Okrzyknity za ycia legend, sta si bohaterem wielu plotek i anegdot (opisywanych m.in. przez
Tadeusza Boya-eleskiego czy Stanisawa Brzozowskiego). W Berlinie by nazywany genialnym
Polakiem[1]. Propagator hase: sztuka dla sztuki i naga dusza, a take autor manifestu
Confiteor.

Pisa w jzyku polskim oraz w niemieckim.

Fascynacja Przybyszewskiego demonologi miaa kilka rde. Z jednej strony stymuloway j
perwersyjne intelektualnie skonnoci autora i moda epoki , z drugiej podanie alternatywnej
religijnoci (Przybyszewski by bez wtpienia typem religijnym, ktry nie mg zaakceptowa
wiata pozbawionego sakralnego wymiaru). wczesna aura okultystycznych i spirytystycznych
dowiadcze, eksperymentw z zakresu mediumizmu, somnambulizmu i hipnozy oraz dziaalno
towarzystw teozoficznych i rozmaitych quasi-religijnych zakonw sprzyjay diabolicznej
kontrreligijnoci. Przybyszewski wczy si w ten mistyczny nurt epoki, obejmujc redakcj
ezoteryczno-okultystycznego pisma Methaphysische Rundschaui prowadzc intensywne studia
z zakresu satanizmu, demonologii i okultyzmu, ktrych rezultatem miaa by monografia o
kociele szatana. Ksika, zatytuowana Die Synagoge des Satans. Ihre Entstehung, Einrichtung
und jetzige Kritik (Synagoga szatana. Powstanie, rozwj i dzisiejsze znaczenie), opublikowana
zostaa w Berlinie 1897 roku i utrwalia pozycj Przybyszewskiego jako niemieckiego satanisty
(deutscher Sataniker)

Wiedz czerpa z Krlewskiej Biblioteki Berliskiej. Co czyta Przybyszewski?

Jak wynika z listw oraz informacji zawartych w Moich wspczesnych, Przybyszewski czyta
pisma dawnych mistykw, teologw, teozofw i alchemikw, takich jak Pierre Abelard, Bernhard z
Clairvaux, Awerroes, Jean Bodin (De magorum daemonomania), Sinistrari dAmeno (De la
Dmonalit et des animaux), Remigiusz (Daemonolatriae), Johann Nider (Formicarius), Jan
Baptista van Helmont, Jakub Sprengler (zwaszcza synne Malleus Maleficarum Mot na
czarownice, ktry by najwaniejszym podrcznikiem dla inkwizytorw i mia w latach 1487
1520 a 14 wyda), Alphons de Spina (Fortalitium fidei contra Judeos), Martin Antoine Del Rio
(Disquisitionum Magicarum Libri Sex), Jan Wier De praestigiis daemonum, Bartolomeo Spina
(Questio de Strigibus), protokoy z procesu czarownic, m.in. spisane przez Pierrea de Lancrea
(Tableau de linconstance des mauvais anges et demons). Cz z nich czyta w oryginale, inne zna
z przekazw komentatorw. Zapozna si z dzieami wspczesnych diabologw i okultystw,
takich jak liphas Lvi (Le Dogme et Rituel de la Haute Magie), J.J. von Goerres (Die christliche
Mystik), Jules Michelet (Czarownica), Papus (wa. Grard Ancalet Vincent Encausse, Le Diable
et loccutisme, 1895), Leo Taxil, Stanisaw de Guaita (Le serpent de la Gense, La clef de la magie
noir), Karl Kiesewetter (Wiedza tajemna, Okultyzm staroytny, Dzieje okultyzmu od Agryppy do
Du Prela), Wallace (Obrona spirytualizmu) i wiele innych. Przyzna trzeba, e Przybyszewski
wymienia prawie wszystkich waniejszych renesansowych bo to wwczas zaczto szczeglnie
dokadnie penetrowa imperium diaba autorw demonologicznych ksiek. Brak tu moe tylko
drugiego podrcznika do polowa na czarownice, jakim byo Directorium inqusitorum Mikoaja
Eymericha, dziea P. de Brullea Trait des nergoumnesczy osawionej antyfeministycznej
ksiki Alvara Pelayo De planctuz 1330, wydanej pniej trzykrotnie w czasach renesansu.

Przybyszewski nawiza kontakty (za porednictwem swego przyjaciela, Ryszarda Dehmla) z

niemieckimi znawcami okultyzmu skupionymi wok Wilhelma Hbde--Schleidena i jego
almanachu Der Sphinx. Po przejciu pisma przez Ryszarda Wredego i przeksztaceniu go w
Metaphysische Rundschau wanie Przybyszewskiemu powierzono stanowisko redaktora, ktre
sprawowa od lipca do wrzenia 1897.
Matuszek, s. 42

W sprawie: "Tat Twam Asi"

jeeli kto chce posdza mnie o najwiksze zbrodnie all right ale chyba najostateczniejsza
zoliwo i gupi snobizm mgby mi zarzuci, i chciabym pyszni si znajomoci sanskrytu,
nie znajc go.
Mj kolega szkolny, p. Wadysaw Rabski, moe powiadczy, e uczyem si sanskrytu u
czowieka, ktremu nieskoczenie duo zawdziczam, profesora Frenzla w Wgrwcu...
Znajomo moja sanskrytu obarczya mnie prac jak, mi powierzy Hubbe-Schleiden, redaktor
pisma wycznie okultyzmowi powiconego, gdy wyjeda do Indji, by zapozna si z kapanami,
ktrzy weszli na najwyszy szczebel witych Tajemnic: Mahatmami.
Pismo Sfinks, powierzone mi przez czowieka, ktry dotychczas yje, prowadziem przez trzy
miesice, pod tytuem Metaphysische Rundschau. Hubbe-Schleiden, jedyny przyjaciel
najwikszego okultysty w caej Europie, Kiesewettera, wrciwszy po dwuletnim przebywaniu z
Mahatmami, powiedzia mi, Hindusi wymawiaj TAT jako TU.
Nie mystalem, ze moja pocztwka - sport, ktrego nieslychanie nienawidz - wywoa burz w
prasie. Pisalem j w roztargnieniu, pochlonity moj prac nad Novalisem. Nie myslaem o tem, e
sowo TAT pisze si tat, tylko myslalem o wymowie i dla tego napisalem "TV".
St. Przybyszewski.

DO ERNEST A PROCHALKI W PRADZE

Berlin, Niedersch6nhausen, dnia 14 Jutego 97.
Mj Drogi Przyjacielu, Za wszystkie przesyki najserdeczniej dzikuj, tylko ostatniego numeru
Moderni Revue nie otrzymalem, a na kaiuy nume# z ciekawosci czekam. Korekt# wierszy
Momberta odeslalem tebo samcgo dma.
Nie byo prawie adnych bdw.. .. . .
Pracuj teraz jak szalony nad wiksz monografi o kociele Szatana I
siedz# dzien w dzien we wszystkich moliwych zakamarkach 2 , w kt6re bi-
blioteka berlinska obfituje. Bardzo pikny jest numer czasopisma okultystycznego, ktre mi Pan
przysa. Czy posiada Pan moe dzieo Papusa? Jeli tak, czy mgby mi je Pan przysa na przecig
tygodnia?
Wspaniale jest wydanie poezyj Sovy3, a p. Hlavaczek zrobi dziwnie pikny portret, tak
interesujco indywidualny i przeduchowiony. Powinszowae!4
Bodinus spoczywa tutaj w rkopisie, lecz moim zdaniem, jak ju Panu pisaem, przygotow:,je si#
nowe wydanie. Ja sam rnysl# 0 tym, eby wyda nadzwyczaj rzadkie pismo Sinistrariego d'Ameno:
"De sodomia foeminarum", lecz na to trzeba mie duo pienidzy.
Pisz z wielkim pospiechem, eby nie kaza Panu czeka na swj list.
Ze swej strony zechce mi Pan nadesa dwa egzemplarze ostatniego numeru
M. R't zebym jeden mg posa Mombertowi. Jak ma s:# sprawa z Paskim Teatrem Kameralnym?
Bardzom tego ciekaw. Sercem Panu oddany
S. Przybyszewski.
##Wiele pozdrowie od mej ony.

Ksika wysza spod pira sawnego (co prawda tylko w krgu wtajemniczonych) okultysty i
znawcy Kabay Mewesa by on profesorem politechniki petersburskiej. W dwch swoich tomach
da w najbardziej zwartej formie wspania nad wyraz encyklopedi caego okultyzmu
zbudowanego na ksidze Tarok. Ksika Papusa Traite methodique de l' occultisme jest w
porwnaniu z tym zbiorem dzieem laika. Tumaczenie co prawda okropne, lecz to nie jest wane -
idzie o wielkie syntetyczne ujcie! - waciwie o mathez - rzut oka na ca dziedzin wiedzy
tajemnej. Z gry musz Panu zwrci uwag na jeden fatalny bd: karta Taroku w arkanie VII.
strona 44 w pierwszej czci ksiki i strona 18 zostay wadliwie wydrukowane zamiast, karty
Taroku arkanu V. Zreszt zaznaczyem to dla Pana w samym tekcie ksiki.
Dalej postawi on na skutek omyki drukarskiej liter t h a n - bd! litera ta nazywa si t a w. Jeli
Pan nie zna ksigi Tarok, to niech Pan zacznie lektur od tekstu na kocu stronicy 136 i stronic
nastpnych. eby si w pewnej mierze zorientowa w kartach. Zreszt jestem do Paskiej
dyspozycji - nie jest to z mej strony adna uprzejmo - przeciwnie. wspaniay i wity obowizek.
gdy w Paskiej osobie pozyskaem zwolennika brata. W encyklopedii tej zapisano niejedn rzecz
dwuznaczn, przeznaczon tylko dla wtajemniczonych (inities), lecz dla wielu tych tajemnic
otrzymaem dzisiaj klucz od pewnego wtajemniczonego rabbi - poprosz go, by mi pozwoli
przekaza i Panu jego wiedz".
Stach Przybyszewski w licie do Jerzego Karaka (czeskiego poety i mionika sztuki) z dnia 4 VI
1923
Patrz kolejny list: "Z gbok radoci wyczytaem z Paskiego listu, e ta, co prawda, bardzo
zwiza encyklopedia okultyzmu, Wiedza tajemna Mewesa, daa Panu kilka godzin rozkosznej
lektury. Stanowi ona waciwie wykad Taroku, a Tarok, jak wszelka wiedza okultystyczna, opiera
si na podstawowym fundamencie okultyzmu: Kabale. Od Kabay, Drogi Przyjacielu, musi Pan
zacz - musi Pan zgbi tajniki liter hebrajskich, a wszystko to, co u Mewesa jest dla Pana tylko
domylne, stanie si wtedy jasne.
Przesyam Panu wspaniae i "wiedzce'" wprowadzenie do studium Kabay, napisane przez jednego
z tych rzadkich ludzi, ktrzy maj bodaj przeczucie przeraliwej tajemnicy zawartej w tej pieni
nad 'pieniami wszelkiej wiedzy okultystycznej.
Nie potrzebuj tego studium - niech suy Panu i da Panu t korzy, ktr mnie przynioso, zanim
Bg zesa mi rabbiego, ktry teraz bezporednio ywym sowem uczy mnie i wprowadza w
tajemnice Sephiroth.
Zreszt posiadam jeszcze jeden egzemplarz, ktry zamierzaem podarowa jednemu z uczniw, nie
by on jednak tego godzien" Z dnia 3 lipca tego roku. Adresat ten sam
Tu chodzi o ksik martynisty rosyjskiego G. O. Mebesa "Tajemna wiedza duchowa.
Encyklopedyczny wykad nauk tajemnej wiedzy duchowej opracowany na podstawie egipskiej
symboliki."
No i o drugi tom pt. "Wiedza Tajemna"
Stach by uczniem Saula Bluma, ktry w latach 1920-1934 by dyrektorem szkoy i nauczycielem
jzyka hebrajskiego w Gdasku. Przybyszewskiego poleci Blumowi rabin Abrahama Chen
Przybyszewskiego od dawna pocigaa mistyka ydowska, Kabaa. Pochania wszystkie dziea
traktujce o tej dziedzinie w jzyku francuskim i niemieckim. W tych jzykach istnieje duo
wiksza literatura o mistyce i kabale, anieli w jzyku hebrajskim. Tak, literatura o Kabale... Ale
Kabaa sama pozostaje wasnoci hebrajskiego jzyka.
Wie o tem Przybyszewski. Jego intuicja mwi mu, e po studjum Kabali w jzykach obcych nie
dotar jeszcze do jej jdra... Ale Przybyszewski nie odstpuje od mistyki ydowskiej. Tylko w niej
spodziewa si znale prawdy o Bogu, wiecie i czowieku.
Tak mwi jego nauczyciel

W latach 1904-1907 studiowaa na Uniwersytecie Jagielloskim Sofija Kymantait-iurlionien,

litewska pisarka i poetka. Pocztkowo przygotowywaa si do zawodu lekarza, ale z czasem
obiektem jej studiw staa si filozofia i literatura. W Krakowie ksztatowaa swj gust artystyczny.
Opierajc si na estetyce romantyzmu, gosia idealistyczny pogld na sztuk. Wedug niej, sztuka
to gos serca, tsknota za duchowym wiatem, idea tworzca nowy, pikniejszy wiat i ksztatujca
ludzkiego ducha. Take w Krakowie zetkna si ze rodowiskami twrczymi, w tym z osobami z
krgu Stanisawa Przybyszewskiego. Jak pisaa: "Przed moim przyjazdem w latach 1902-1903 w
Krakowie 'szala' Przybyszewski. By tam jaki klub, ktrego 22 czonkowie w cigu roku popenili
samobjstwo"
Jak pisa Tadeusz Boy-eleski: "Nie dabym gowy, czy w Krakowie nie odbyway si czarne
msze, ktrych Jzef Albin (Herbaczewski) by celebrantem"
Vaiva Naruien "Jzef Albin Herbaczewski: pisarz polsko-litewski"
Smutny Szatan: Czowiek by przed oskorupieniem si tu na ziemi androgyn kobiet i
mczyzn zarazem (drwinki Platona w jego Symposion s tylko chytr obsonk najgbszej
prawdy okultystycznej, ktrej zdradzi nie chcia ani nie mg; wielki kabalista, jeden z
najprzedniejszych mistrzw rokrzyowcw, Kunrath, zbada t tajemnic, zna j zapewne
Hoene-Wroski; moe ten androgynizm jest t tak rozpacznie poszukiwan tajemnic dwudziestej
drugiej karty Tarota) do mnie zalecia na jeden bysk sekundy pyek tej wiadomoci
androgynicznego bytu z jakiego tajemniczego, midzyplanetarnego wiata i jem bekota onej
nocy, kiedym powrci z pierwszej mej wizyty u Oli Hanssona

By ukry tajemnic, stworzyli wtajemniczeni Egiptu tarot, karty do gry; - by przekaza

(przyszoci) ca wiedz ezoteryczn chrzecijanizmu, tworzy mag-budowniczy - gotyckie
katedry; na zewntrz: Biblia pauperum, w istocie za tajemnica, przeznaczona tylko dla
wiedzcych
Gdyby nie byo redniowiecznego cechu budowniczych, byoby si ju dawno to wszystko
zatracio, co dzi jako okultyzm swoje zmartwychwstanie wici-- -- --
Ale templum Hirama, objawione w gotyku, z wolna, z wolna podwoje swoje otwiera zaczyna...
Strindberg August (1849-1912), szwedzki dramatopisarz, prozaik, eseista, publicysta i poeta. Tragiczne przeycia z
dziecistwa, na ktre zoya si mier matki i piciorga rodzestwa oraz brak wizi uczuciowej z ojcem, zawayy na
psychice i twrczoci Strindberga. Dugo szuka swojej drogi yciowej, studiujc po trosze medycyn, filozofi, parajc si
dziennikarstwem i aktorstwem.
Pisa zacz na przeomie lat 60. i 70. XIX w., pozostajc pod wraeniem lektury H. Ibsena, S. Kierkegaarda, G. Brandesa
i H.T. Bucklea. Pierwszymi znaczcymi utworami w jego twrczoci byy dramat Mistrz Olof (1872) i powie Czerwony
pokj (1879). Po tym ostatnim, okrzyknity przywdc radykalnej modziey w Szwecji, zwrci si ku tematyce
historycznokulturowej, co zaowocowao m.in. dwutomowym dzieem Nard szwedzki (1882) oraz zbiorem nowel
Szwedzkie losy i przygody (1882).
Zdeklarowany antyfeminista, czego rda naley by moe upatrywa w braku szczcia do kobiet (jego trzy maestwa
okazay si porak), w zbiorach Dzieje maeskie I (1884) i Dzieje maeskie II (1885), bdcych gosem w polemice na
temat emancypacji, ograniczy rol kobiety do funkcji ony i matki. Powieci Syn sucej (1886) otworzy nowy rozdzia
swojej twrczoci, w ktrym rang prawdziwej literatury nada jedynie utworom autobiograficznym. Powstaa wwczas
m.in. Spowied szaleca (1893) zaliczana do najoryginalniejszych powieci europejskich. Poczwszy od 2. poowy lat
80. Strindberg zaj si tworzeniem dramatw naturalistycznych, z ktrych najwikszy rozgos zyskay: Koledzy (1886),
Ojciec (1887) i Panna Julia (1888).
Konflikt ze rodowiskiem artystycznym Europy Zachodniej, gdzie Strindberg uda si w 1892, spowodowa u niego
gboki kryzys psychiczny, objawiajcy si m.in. atakami manii przeladowczej. Literackim odzwierciedleniem tego
trudnego okresu stay si ksiki Inferno (1897) i Legendy (1899). Po powrocie do Sztokholmu pisarz wzbudzi entuzjazm
dramatami historycznymi, wzbogaconymi psychologicznie: Gustaw Waza (1899), Eryk XIV (1899), Karol XII (1901) i
Krystyna (1903), oraz nawizujcymi do konwencji baniowej sztukami: Oblubienica lubna (1902) i Biay abd (1902).
Dramatem Gra snw (1902) Strindberg zasuy sobie na miano prekursora ekspresjonizmu. W 1907, wsplnie z
reyserem A. Falckiem, pisarz zaoy Wasny Teatr, dla ktrego napisa cykl sztuk kameralnych: Burza (1907),
Pogorzelisko (1907), Sonata widm (1907) oraz Pelikan (1907). Dramaty te, kompozycj nawizujce do utworw
muzycznych, czce nierealistyczne wizje z naturalistyczn ostroci postrzegania wiata, ukazuj ludzi uwikanych w
niszczce sytuacje yciowe, atakuj fasz i zakamanie.
alowi za odchodzcym yciem powici Strindberg swoj ostatni sztuk Wielki gociniec (1909). Pisarz wielkiego
formatu, ktry wyprzedzi wiele europejskich prdw artystycznych, uwaany za prekursora dramatu symboliczno-
ekspresjonistycznego, nie doczeka si uznania tylko w swoim kraju.
Szwedzka Akademia nigdy nie zdecydowaa si uhonorowa go Nagrod Nobla. Powd? Strindberg niepochlebnie
wypowiedzia si o A. Noblu jako wynalazcy dynamitu. Na jzyk polski utwory pisarza tumaczyli m.in.: J.
Klemensiewiczowa, L. Staff, M. urowska.
Haso opracowano na podstawie Sownika Encyklopedycznego - Literatura Powszechna Wydawnictwa Europa. Autorzy:

Anna Cisak, Maria bik. ISBN 83-85336-60-5. Rok wydania 1999.