Wybielanie skry - potrzeba dzisiejszych czasw

W ostatnim czasie jednym z czciej sygnalizowanych defektw kosmetycznych staj si

pojawiajce si na skrze przebarwienia. Badania wykazuj, e problem ten dotyczy 30%
osb po trzydziestym, a ponad 80 % osb po pidziesitym roku ycia. Brzowe plamy
widoczne na twarzy i rkach u ludzi po czterdziestym roku ycia bardzo czsto traktowane s
jako oznaka starzenia i okrelane bywaj mianem plam starczych. Jednak tego typu defekt
dotyczy w rzeczywistoci tylko okoo 13% rejestrowanych przypadkw przebarwie. Plamy
barwnikowe najczciej bowiem powstaj pod wpywem wiata sonecznego. W skrze, w
warstwie podstawnej naskrka znajduj si komrki tzw. melanocyty syntetyzujce w
procesie melanogenezy jej naturalny pigment - melanin. Pod wpywem pewnych bodcw
np. promieni sonecznych nasz organizm zwiksza produkcj tego barwnika. Pojawiajca si
opalenizna jest jednym z mechanizmw obronnych skry. Melanina stanowi bowiem swoist
barier przed dziaaniem wiata sonecznego, ktra w duym stopniu je absorbuje i
rozprasza.
Plamy pigmentacyjne powstaj na skutek zakcenia mechanizmu wytwarzania i
rozmieszczenia melaniny. Istotn rol w ich tworzeniu odgrywaj czynniki, ktre wywieraj
wpyw na tyrozynaz, enzym przyspieszajcy produkcj tego barwnika. Kolejny element tego
procesu wie si z nierwnomiernym rozmieszczeniem melaniny, czsto kojarzonym ze
spowolnionym przebiegiem keratynizacji naskrka. Efektem tego typu dziaania jest
miejscowe nagromadzenie naturalnego barwnika skry, ktre przyczynia si do powstawania
widocznych goym okiem plam. Dermatolodzy szacuj, e ponad 60 % tego typu efektw
barwnikowych wywoanych jest wanie dziaaniem promieni sonecznych. Spord innych
czynnikw sprzyjajcych ich powstawaniu mona wymieni take zakcenia gospodarki
hormonalnej organizmu, ktre mog pojawi si w okresie ciy, przyjmowania tabletek
antykoncepcyjnych czy te menopauzy. Rwnie uywanie perfum, stosowanie niektrych
kosmetykw zawierajcych np. wycigi rolinne, czy te przyjmowanie lekw
uwraliwiajcych skr na dziaanie promieni sonecznych moe pogbia ten proces.
Pojawia si coraz wiksze zapotrzebowanie na kosmetyki wybielajce.

Dobre efekty zmniejszania plam pigmentacyjnych mona uzyska stosujc terapi skojarzon.
Polega ona na usuniciu ju istniejcych przebarwie z rwnoczesnym zapobieganiem
powstawaniu nowych, poprzez hamowanie zachodzcych z udziaem tyrozynazy, wczesnych
reakcji enzymatycznych przyspieszajcych proces syntezy melaniny. Std te nowoczesne
preparaty wybielajce powinny zawiera tak dobrane skadniki, aby mogy one zapewni
dziaanie:
stopniowo zmniejszajce produkcj melaniny, oraz zapobiegajce ciemnieniu skry
blokujce tyrozynaz - kontrolujc produkcj melaniny
wspomagajce wyrwnywanie tonacji skry przy zaburzeniach w pigmentacjioglnie
rozjaniajce.
Jednym ze skuteczniejszych naturalnych surowcw o dziaaniu wybielajcym jest
hydrochinon, zwizek o silnych waciwociach redukujcych. Wystpuje on do
powszechnie zarwno w stanie wolnym jak i w postaci beta-glukozydu arbutyny.
Hydrochinon jako rodek odbarwiajcy stosowany jest praktycznie od 1936 roku, przy czym
pocztkowo zwizek ten wykorzystywano tylko w recepturach preparatw do wosw. Jego
zastosowanie jako czynnika o dziaaniu depigmentacyjnym do skry datuje si na pocztek lat
szedziesitych dwudziestego wieku. Zwizek ten powoduje blokowanie tyrozynazy,
enzymu katalizujcego pierwszy etap syntezy melaniny. Zalecane stenia hydrochinonu w
wybielajcych preparatach kosmetycznych nie powinny przekroczy 2%. Przy tej zawartoci
wykazuje on bowiem dobr skuteczno dziaania w stosunku do rnego rodzaju plam
pigmentacyjnych, nie powodujc jednoczenie odbarwiania zdrowej skry. Ponadto preparaty
rozjaniajce przy tym steniu zwizku rzadko powoduj odczyny alergiczne. Produkty z
hydrochinonem mona stosowa maksymalnie do 4-6 miesicy. Jeli po tym czasie nie
nastpi poprawa, praktycznie dalsza kuracja staje si bezcelowa. Warto w tym miejscu
zwrci uwag na ograniczenia w stosowaniu tego zwizku w krajach Unii Europejskiej w
produktach do pielgnacji twarzy.
W preparatach do rozjaniania skry uywane s take pochodne hydrochinonu. Szczeglnie
czsto stosowana jest arbutyna czyli jego beta-glikozyd, ktrego produktem rozkadu jest
wanie hydrochinon.
Du zawarto rzdu 12 do 20% arbutyny wykryto w liciach bergeni Bergenia crassifolia i
Bergenia cordifolia oraz grusz Pirus communis. Jej obecno w iloci od 4,5 do 12 %
stwierdzono take w liciach mcznicy lekarskiej Arctostaphylos uva ursi, jak rwnie
borwki brusznicy Vaccinium vitis idaea.

W preparatach kosmetycznych uywa si bd czystej arbutyny bd wycigw z rolin j

zawierajcych, szczeglnie chtnie z wymienionej wczeniej mcznicy lekarskiej, przy czym
dziaanie wybielajce czystego zwizku jest skuteczniejsze ni ekstraktw.
Kolejnymi rodkami, czsto stosowanymi w produktach do usuwania przebarwie skry s
kwasy kojowy i fitowy. Pod wzgldem waciwoci chemicznych s one zblione do
hydrochinonu. Ograniczaj one aktywno tyrozynazy oraz innych enzymw endogennych
syntezy melaniny w melanocytach. Charakteryzuje je bowiem zdolno blokowania jonw
cynku i miedzi, stanowicych podstawowe czynniki aktywnoci biologicznej tych enzymw.
W konsekwencji zapobiegaj one nadmiernej pigmentacji skry. Szczeglnie chtnie
wykorzystywany jest tu kwas kojowy substancja o szeroko udowodnionych klinicznie
waciwociach odbarwiajcych. Zwizek ten po raz pierwszy zosta zastosowany jako
skadnik wybielajcy w 1998 roku w Japonii i od tego czasu sta si jednym z czciej
stosowanych surowcw w preparatach do rozjaniania skry. Kwas kojowy obok wasnoci
depigmentacyjnych wykazuje take dziaanie antybakteryjne, oraz posiada waciwoci
przeciwrodnikowe. Preparaty zawierajce go w skadzie recepturalnym nie tylko rozjaniaj
przebarwienia, ale take dziaaj przeciwzmarszczkowo i nawilajco. Najczciej stosowany
jest on w steniach od 3 do 6%.
Rwnie chtnie stosowanym skadnikiem preparatw rozjaniajcych jest kwas azelainowy,
ktry w preparatach wybielajcych stosowany jest od pocztku lat osiemdziesitych
ubiegego stulecia. Dziaa on jako konkurencyjny inhibitor tyrozynazy, hamujc melanogenz
przede wszystkim w pobudzonych melanocytach. W preparatach kosmetycznych moe by
stosowany w iloci 20% czsto zastpujc w nich hydrochinon.
Obok omwionych zwizkw aktywnych, specyficznych tylko dla produktw
rozjaniajcych, czsto stosuje si w preparatach wybielajcych surowce znane i powszechnie
stosowane w typowych wyrobach pielgnacyjnych takie jak: witamina A i jej pochodne czy
te witamina C.
Retinol czyli witamina A naley do najefektywniejszych substancji przeciwdziaajcych
starzeniu skry. Nie tylko przyspiesza regeneracj komrek, wygadza zmarszczki,
uelastycznia j ale take wyrwnuje koloryt cery. Retinol przeciwdziaa typowym skutkom
fotostarzenia, gwnie nadmiernej keratynizacji. Pobudza on metabolizm i reguluje proces
melanogenezy. Nie dopuszczajc do powstawania skupisk komrek barwnikowych zapobiega
miejscowym przebarwieniom skry. Dziki regularnemu stosowaniu preparatw z
zawartoci witaminy A nastpuje rwnomierne rozoenie melaniny w skrze, skra
wyranie rozjania si. Prowadzone badania dowodz, e zwizek ten moe zmniejszy o 60
% nawet gbok pigmentacj. Retinol. traci jednak swoje waciwoci w kontakcie ze
wiatem. Dlatego te w preparatach kosmetycznych wskazane jest uywanie tego surowca
zamknitego w mikrokapsukach, ktre zabezpieczaj go i zapewniaj jego optymaln
skuteczno i przyswajanie. W praktyce farmaceutycznej stosuje si rwnie kwasy witaminy
A, ktre uywane w steniu 0,1%, wykazuj silne dziaanie keratolityczne.
Wanym skadnikiem preparatw rozjaniajcych skr jest take powszechnie stosowana w
kosmetykach witamina C czyli kwas askorbinowy. Jako silny antyoksydant jest doskonaym
surowcem chronicym skr przed promieniowaniem UVA i UVB. Wykazuje ona take
dziaanie depigmentacyjne i rozjaniajce, gdy spowalnia proces syntezy melaniny. Z tego
te powodu odgrywa ona wan rol nie tylko w procesach opniania procesw starzenia
skry, ale take nadmiernej pigmentacji. Jego dziaanie jest szczeglnie skuteczne wanie w
przypadku przebarwie powstaych w wyniku nadmiernej ekspozycji skry na wiato
soneczne.
Kolejnymi zwizkami chtnie wykorzystywanymi w preparatach rozjaniajcych s kwasy
owocowe, ktre wywieraj znaczcy wpyw na barw naszej skry. Zastosowanie znajduj
tzw. alfa-hydroksykwasy (AHA), ktrych gwnymi przedstawicielami s kwasy: glikolowy,
mlekowy, jabkowy, cytrynowy. Ze wzgldu na stosunkowo mae czsteczki maj one du
atwo przenikania przez naskrek. Poprzez zakwaszenie rodowiska hamuj one proces
wytwarzania melaniny, ktrej synteza wymaga rodowiska zasadowego. Ponadto zwizki te
rozpulchniajc zewntrzn warstw komrek naskrka oraz rozpuszczajc biologiczne
spoiwo czce komrki jego zewntrznej warstwy, pobudzaj go do zuszczania. Dziki tym
waciwociom nie tylko rozjaniaj skr, ale take uatwiaj dziaanie i penetracj
skadnikw aktywnych, w tym take innych zwizkw wybielajcych. Zakres stosowanych
ste kwasw owocowych jest rny, zaleny od celu i rodzaju kosmetyku. Uywane s one
zarwno w kremach kosmetycznych codziennego uytku jak i w preparatach gabinetowych.
W wyrobach oglnie dostpnych ich stenia z reguy nie przekraczaj 2%.

Nowoci na rynku kosmetycznym jest kwas migdaowy. Surowiec ten otrzymywany z

wycigu z gorzkich migdaw, dziaa antybakteryjne i wybielajco. Kosmetyki zawierajce
kwas migdaowy w poczeniu z substancjami rozjaniajcymi na bazie hydrochinonu lub
kwasu fitowego zapewniaj efektywne dziaanie rozjaniajce.
W preparatach wybielajcych wykorzystywane s take BHA czyli beta-hydroksykwasy,
ktrych gwnymi przedstawicielami s kwasy: salicylowy, glukuronowy, galakturonowy. Ich
czsteczki s wiksze, ni alfa analogw, co powoduje, e znacznie trudniej penetruj one
warstw rogowa naskrka, jednak poczone z innymi skadnikami aktywnymi s chtnie
wykorzystywane w preparatach wybielajcych.

Kwasy owocowe, chtnie czone s z hydrochinonem. I tak w handlu dostpne s np. wyroby
zawierajce jednoczenie hydrochinon i kwas glikolowy, ktre s wyjtkowo efektywne w
tego typu dolegliwociach.
Dziaanie zuszczajce wykazuj take kwasy okrelane czasami mianem kwiatowych-
pozyskiwane m in. z kielichw kwiatowych malwy (Hibiscus Sabdariffa). Wykazuj one
podwjne dziaanie, gdy nie tylko zmniejszaj plamy pigmentacyjne ale take opniaj
proces starzenia skry.

Podobnie do alfa i beta - hydroksykwasw dziaaj enzymy. W rozjanianiu przebarwie

wykorzystuje si zarwno ukady pochodzenia rolinnego (wycig ananasa, ogrka, banana,
papai) jak i enzymy zwierzce (np. trzustkowe).
Ju wytworzone melaniny mona poddawa degradacji enzymami wyodrbnionymi z
pewnych mikroorganizmw lub pynami hodowlanymi, w ktrych enzymy te wystpuj. Np.
jeden ze szczepw Basidomyces doskonale odbarwia wydzielin kaamarnic, ktrej gwnym
skadnikiem s wanie melaniny. Czynnikiem aktywnym jest tu najprawdopodobniej ukad
enzymatyczny: oksydaza- peroksydaza wytwarzajcy nadtlenek wodoru, ktry od dawna
znany jest jako rodek o silnych waciwociach wybielajcych.
Oprcz wzmiankowanej wczeniej mcznicy lekarskiej zastosowanie w preparatach
rozjaniajcych znalaz cay szereg innych ekstraktw rolinnych. Preparaty oparte na tych
ukadach s na og mniej skuteczne od omwionych wczeniej zwizkw ale za to s
bardziej przyjazne skrze. Wiele z nich siga korzeniami starych tradycji ludowych.
Zastosowanie w tego typu preparatach znalaz take ekstrakt z cytryny czy te ekstrakt z
ogrka, czasami wzbogacane kwasem cytrynowym. Hamuj one aktywno tyrozynazy, jak
ju wspomniano enzymu uczestniczcego w syntezie melaniny. Maj one ponadto dziaanie
zuszczajce. Dziki temu wykazuj silny efekt wybielajcy. Spord surowcw rolinnych o
charakterze depigmentacyjnym mona wymieni take ekstrakty z krwawnika (Achillea
millefolium), rumianku (Chamomilla recutita L), grejpfruta (Citrus paradisi), rezedy (Reseda
lutea), piwonii (Paeonia), pietruszki (Petroselinum sativum), morwy biaej (Morus alba),
lukrecji (Glycyrrhiza gabra), zielonej herbaty (Camellia), kawy (Coffea), krokosza
barwierskiego (Carthamus tinctorius L)., tamaryndowca (Tamarindus indica). Cenionym
surowcem czsto stosowanym w produktach rozjaniajcych skr jest ekstrakt z brzozy
zawierajcy w swoim skadzie skuteczny inhibitor tyrozynazy betulin. Najwicej bo okoo
25 % tego zwizku mona znale w zewntrznej warstwie kory biaych gatunkw brzz m
in. rosncych pospolicie w Polsce Betula Verrucosa czy Betula pubescens.
Bardzo ciekawym surowcem rolinnym, o ktrym gono w ostatnich latach jest tarczyca
bajkalska bdca ekstraktem korzenia roliny z gatunku Scutellaria baicalensis. Rolina ta jest
bardzo rozpowszechniona w wiecie. Jako surowiec wykazujcy dziaanie lecznicze i
kosmetyczne stosowana jest ona praktycznie od czasw staroytnych. Gwnymi skadnikami
powodujcymi aktywno biologiczn roliny s flawonoidy: baikalina i baikaleina. Zwizki
te s odpowiedzialne za inhibicj tyrozynazy prowadzc do przeksztacenia melaniny w
form niepigmentacyjn, ktra powoduje wyrane rozjanienie skry oraz zmniejszenie plam
pigmentacyjnych. Dziki obecnoci flawonoidw tarczyca bajkalska wykazuje rwnie
dziaanie promieniochronne, antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne.
Jeli przebarwienia s umiejscowione w naskrku, kremy wybielajce mog by bardzo
pomocne i da widoczne efekty, jeli natomiast znajduj si one w gbszych warstwach to
przed uyciem kremu wybielajcego powinno zastosowa si preparat peelingujcy.
Decydujc si na kuracj wybielajc trzeba si uzbroi si w cierpliwo, gdy jest ona na
og duga. Pierwsze rezultaty mog by widoczne dopiero po kilku tygodniach, a czasem
kilku miesicach stosowania odpowiednio dobranego preparatu.
Naley jednak pamita, e produkty wybielajce zawierajce w skadzie recepturalnym
hydrochinon, kwas kojowy czy te azelainowy powinny by stosowane pod kontrol lekarza
dermatologa. Wyroby oparte na zwizkach rolinnych, mona natomiast aplikowa na wasn
rk nawet przez duszy okres czasu.

Anna Boska