Czujniki prdkoci obrotowej silnika 1

Czujniki prdkoci obrotowej silnika

Jednym z najwaniejszych sygnaw pomiarowych uywanych przez program sterujcy
silnikiem spalinowym ZI jest sygna ktowego pooenia wau korbowego oraz obliczony na jego
podstawie sygna prdkoci obrotowej. Bez tych sygnaw sterowanie silnikiem byoby bardzo
utrudnione. W elektronicznych systemach sterowania silnikiem spalinowym informacje o prdkoci
obrotowej i chwilowym pooeniu wau korbowego uzyskuje si na podstawie sygnau z tego
samego czujnika. Informacje te wykorzystywane s przez system sterowania gwnie do sterowania
ktem zaponu i przebiegiem wtrysku paliwa. Ponadto sygna prdkoci obrotowej
wykorzystywany jest w takich funkcjach sterujcych jak stabilizacja pracy na biegu jaowym,
usuwanie par paliwa ze zbiornika, sterowanie dziaaniem kolektora dolotowego o zmiennej
dugoci, okrelenie pracy zmiennych faz rozrzdu czy te aktywizacja wtrysku dodatkowego
powietrza do kolektora wylotowego. Ukad pomiarowy musi zatem charakteryzowa si
dokadnoci, niezawodnoci i trwaoci.

Rysunek 1. Przykadowy widok dwch rodzajw czujnikw Halla

Czujniki pooenia uywane s do pomiaru prdkoci obrotowej i pooenia wau
korbowego, jak rwnie jako znacznik ZZP, znacznik pracy pierwszego cylindra czy te do
pomiaru prdkoci obrotowej k w ukadzie ABS. W pojazdach samochodowych stosowane s
dwa rodzaje czujnikw:
- czujniki indukcyjne;
- czujniki hallotronowe.
Najczciej stosowane rodzaje czujnikw pooenia wau korbowego przedstawione zostay
na rysunku 2.

Rysunek 2. Schemat budowy trzech czujnikw pooenia:

a) czujnika indukcyjnego, b) czujnika Halla, c) czujnika dwubiegunowego
 Czujniki prdkoci obrotowej silnika 2

W celu pomiaru pooenia wau korbowego, czujnik wsppracuje z tarcz pomiarow.

Wyrnia si trzy podstawowe rodzaje tarcz pomiarowych. Pokazano je na rysunku 3. Pierwszy
rodzaj tarczy identyfikatory pooenia wau ma w postaci wycitych szczelin, drugi rodzaj tarczy to
najczciej koo zbate, w ktrym kolejne zby stanowi znaczniki pooenia wau. Ostatni rodzaj
tarczy pomiarowej ma wprasowane magnesy trwae, co znakomicie upraszcza konstrukcj samego
czujnika.

Rysunek 3. Trzy podstawowe rodzaje tarcz pomiarowych

Przed przystpieniem do opisu czujnikw pooenia wau korbowego przybliono zasady
dziaania dwch wymienionych rodzajw czujnikw pooenia wau korbowego.

ZASADA DZIAANIA CZUJNIKA INDUKCYJNEGO

Zasada dziaania czujnika polega na tym, e zmiana szerokoci szczeliny powietrznej
pomidzy nieruchomym czujnikiem a ferromagnetycznymi elementami obracajcego si koa
zbatego powoduje zmian pola magnetycznego, a przez to indukowanie si napicia w cewce
czujnika.
Kademu pojawieniu si elementu ferromagnetycznego w osi czujnika towarzyszy impuls
elektryczny. Zmieniajce si natenie przepywu prdu indukuje w zwojach cewki napicie
zmienne o charakterystyce pokazanej na rysunku 4.

Rysunek 4. Przebieg sygnau czujnika indukcyjnego

s = 0,8 mm

Rysunek 5. Charakterystyka statyczna indukcyjnego czujnika pooenia wau korbowego U = f (n )

 Czujniki prdkoci obrotowej silnika 3

n = 30 obr/min

Rysunek 6. Zaleno sygnau wyjciowego od wielkoci szczeliny indukcyjnego czujnika pooenia wau korbowego

Wielko amplitudy zaley od prdkoci obwodowej koa, od szczeliny midzy zbami a

czujnikiem, od ksztatu zbw, charakterystyki magnetycznej czujnika i sposobu jego
zamocowania. Przykadowe charakterystyki przedstawione s na rysunkach 5 oraz 6.
Czujniki indukcyjne stosowane s przede wszystkim jako czujniki prdkoci obrotowej,
zarwno silnika jak te innych elementw wirujcych (np. k pojazdu). Jednoczenie czsto sygna
z czujnika mierzcego prdko obrotow silnika wykorzystywany jest do okrelenia ZZP.

ZASADA DZIAANIA CZUJNIKA HALLA

Zjawisko Halla swoj nazw zawdzicza nazwisku amerykaskiego fizyka. Umieszczajc
prostopadocienn pytk materiau pprzewodnikowego w polu magnetycznym a nastpnie
wymuszajc przepyw elektronw w niej (prd IV) przez podanie napicia zasilajcego w
paszczynie prostopadej do linii si pola magnetycznego, nastpi zrnicowanie potencjaw (UH)
w trzeciej paszczynie prostopadej do obu poprzednich - rysunek 7.

Rysunek 7. Schemat ilustrujcy zjawisko Halla

W praktycznej realizacji element Halla (zbudowany z materiau o silnych wasnociach
hallotronowych - np. z arsenku indu czy antymonku indu) montowany jest na pytce metalowej w
pewnym oddaleniu od magnesu staego (trwaego). Magnes wyposaony jest w magnetowody. Pole
magnetyczne i przyoone napicie do czujnika Halla powoduj powstanie napicia pomiarowego.
Wprowadzenie ekranu pomidzy czujnik Halla a magnes (zmiana reluktancji szczeliny powietrznej)
powoduje, e linie si pola magnetycznego zamykane s w obrbie magnetowodw, co zeruje
sygna pomiarowy. Czsto spotyka si rozwizania czujnika w postaci trzpienia.
 Czujniki prdkoci obrotowej silnika 4

Rysunek 8. Schemat dziaania czujnika Halla

BUDOWA CZUJNIKW POOENIA WAU KORBOWEGO

Pierwszym prezentowanym przykadem czujnikw jest czujnik indukcyjny zastosowany w
ukadzie sterowania Multec silnika samochodu Polonez. Czujnik wsppracuje ze zintegrowanym
mikroprocesorowym ukadem zaponowym DIS. Czci ruchom zespou czujnika pooenia wau
korbowego jest tarcza z materiau ferromagnetycznego zamocowana w jednoznaczny sposb na
wale korbowym silnika. Na obwodzie tarczy wykonane s wycicia. Jedno z nich wykonane jest w
takim miejscu, aby cile okrelao pooenie wau korbowego silnika. W silniku POLONEZA
tarcza ferromagnetyczna jest jednoczenie koem pasowym umieszczonym z przodu silnika.
Posiada sze naci na caym obwodzie oddalonych od siebie o kt 60 stopni. Wcicie sidme
okrela pooenie wau korbowego w ZZP pierwszego cylindra i jest przesunite o pewien kt w
stosunku do poprzedzajcego, co umoliwia zidentyfikowanie pooenia wau korbowego silnika.

Rysunek 9. Schemat koa pomiarowego zespou czujnika pomiaru pooenia wau korbowego silnika samochodu
Polonez z ukadem wtrysku jednopunktowego Multec

Rysunek 10. Zcze czujnika pooenia wau korbowego

 Czujniki prdkoci obrotowej silnika 5
Tabela 1. Podstawowe parametry czujnika pooenia wau korbowego

Zakres pomiarowy 20...7000 obr/min

Temperatura pracy -40...+150C
Rezystancja (przy 20C) 540 10%
Zakres sygnau 0...7,5V

DIS odbiera od czujnika sygnay pooenia wau korbowego a nastpnie po przetworzeniu

generuje sygnay pozwalajce na obliczenie prdkoci obrotowej i kolejnych pooe ZZP. Sygna
prdkoci obrotowej (z ukadu DIS) jest cigiem impulsw prostoktnych o amplitudzie 5V i
wspczynniku wypenienia 2/3. Czstotliwo sygnau zaley od prdkoci obrotowej, na jeden
obrt wau korbowego przypadaj dwa impulsy. W przypadku, gdy w dwch nastpujcych po
sobie cyklach prdko silnika bdzie ulega zmianie, nastpi bd oszacowania pooenia wau
silnika. Mona go zmniejszy stosujc koo z du iloci naci.

Rysunek 11. Schemat ukadu pomiarowego pooenia wau korbowego,

w ktrym jako tarcz pomiarow uywa si koo zamachowe

W rozwizaniach bardziej zaawansowanych koo zbate jest jednoczenie koem

zamachowym z tyu silnika (rysunek 11), posiada 60 zbw na obwodzie, z ktrych dwa zostay
usunite w celo oznaczenia zewntrznego zwrotnego pooenia toka. (ZZP) w pierwszym
cylindrze.
Czujnik pooenia i prdkoci obrotowej wau korbowego silnika samochodu Cinquecento
900 jest elektromagnetycznym czujnikiem reluktancyjnym zawierajcym: magnes stay, rdze
ferromagnetyczny i nawinite na tym rdzeniu uzwojenie - rysunek 12. Czujnik prdkoci obrotowej
wytwarza zmienne sygnay napiciowe. Rezystancja czujnika wynosi 860 w temperaturze 20oC.
Koo zamachowe jest wyposaone w wieniec zbaty z oznaczonymi punktami
odpowiadajcymi pooeniom zwrotw zewntrznych tokw silnika. Ruch obrotowy koa
pasowego powoduje przemieszczenie si zbw przed czoem czujnika i w konsekwencji generacj
impulsw elektrycznych w uzwojeniu czujnika. Kademu przejciu zba w osi czujnika towarzyszy
impuls elektryczny. Impulsy wystpuj co 6OWK, a ilo impulsw w penym obrocie wynosi 58 i
odpowiada liczbie zbw - rysunek 13. Elektroniczny sterownik oblicza dokadnie prdko
obrotow silnika na podstawie czstotliwoci impulsw z czujnika, a przerwa wynikajca z braku
dwch zbw (6) na obwodzie kota pasowego stanowi dla sterownika punkt odniesienia do
okrelenia chwilowego pooenia wau w kadym obrocie. Jest bezwzgldnie wymagane, aby
szczelina midzy rdzeniem czujnika a grzbietem zbw miecia si w granicach 0,41 mm, gdy w
przeciwnym razie moe nastpi nieprawidowe dziaanie ukadu.
 Czujniki prdkoci obrotowej silnika 6

Rysunek 12. Schemat budowy czujnika reluktancyjnego

Rysunek 13. Koo pasowe silnika z obwiedni zbat i wsppracujcy z nim czujnik pooenia i prdkoci obrotowej
wau korbowego: 1 - czujnik pooenia i prdkoci obrotowej wau korbowego, 2 - wspornik mocowania czujnika, 3 -
koo zbate z obwiedni zbat, 4 - znacznik ZZP na kole pasowym, 5 - znacznik ZZP na pokrywie silnika, 6 - baza
pomiarowa (szczelina bez dwch zbw) do okrelania pooenia wau korbowego

Brak dwch zbw na obwodzie koa impulsowego stanowi punkt odniesienia, dziki
ktremu do centralnego urzdzenia sterujcego jest dostarczona informacja, kiedy silnik znajduje
si w zewntrznym punkcie zwrotnym. Brak zbw na kole jest dokadnie umieszczony 60oOWK
przed zwrotem zewntrznym toka w cylindrach 1 i 5. Szeroko jednego zba odpowiada obrotowi
wau korbowego o 6oOWK. Ustawienie czujnika nad koem pasowym z obwiedni zbat jest
nastpujce. Ustawiajc znacznik (4) koa pasowego (3) dokadnie naprzeciw znacznika (5)
wykonanego na pokrywie silnika, uzyskujemy zwrot zewntrzny (ZZP) tokw w cylindrach 1 i 5.
Wwczas o symetrii 9-tego zba (liczc na lewo od zba oznaczonego) znajduje si w pozycji
54OWK przed ZZP. O symetrii prawidowo ustawionego czujnika (1) znajduje si w pozycji
56OWK przed ZZP i jest przesunita w lewo o 2 wzgldem osi 9-tego zba. W praktyce o
czujnika (1) przechodzi przez lew krawd 9-tego zba.
Obracajc wa korbowy o 180, co odpowiada przemieszczeniu o 30 zbw, uzyskuje si
zwrot zewntrzny tokw w cylindrach 2 i 3. W tym pooeniu wau o czujnika (1) znajduje si
nad krawdzi 50-tego zba, liczc od przerwy w uzbieniu koa pasowego. Brak dwch zbw na
obwodzie koa pasowego stanowi baz pomiarow umoliwiajc okrelenie pooenie wau
korbowego w kadym jego obrocie Na rysunku 14 przedstawiono przykad przebiegu sygnau
pomiarowego czujnika.
 Czujniki prdkoci obrotowej silnika 7

Rysunek 14. Czasowy przebieg sygnau pomiarowego czujnika pooenia wau korbowego ukadu sterowania
silnika samochodu Cinquecento 900

Rysunek 15. Wygld zewntrzny czujnika pooenia wau korbowego i jego przycza

Cz nieruchom czujnika stanowi cylinder (rysunek 15). Na rdzeniu jest nawinita cewka,
a jej koce wyprowadzone s do gniazda wyjciowego. Rdze oraz cewka zamknite s w jednej
nierozbieralnej obudowie. Uszkodzenie czujnika prdkoci obrotowej powoduje natychmiastowe
zatrzymanie silnika; nie jest przewidziany bowiem aden zastpczy sygna awaryjny. Czujnik
prdkoci obrotowej zlokalizowany jest najczciej na kadubie silnika przy kole zamachowym, po
prawej stronie wspornika filtra olejowego - rysunek 16.

Rysunek 16. Widok podczenia czujnika pooenia wau korbowego do silnika Holden 2,2L MPFI