You are on page 1of 4

ANNA CZECH

STYL YCIA BEZ WYSIKW MINIOWYCH JAKO


PATOFIZJOLOGICZNY MECHANIZM ZWIKSZANIA
ZAPADALNOCI NA CUKRZYC TYPU 2
LIFE STYLE WITHOUT MUSCULAR EFFORTS AS THE
PATHOPHYSIOLOGICAL FACTOR INCREASING THE DIABETES MELLITUS
TYPE 2 INCIDENCE
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Specjalistyczna Poradnia Diabetologiczna, Warszawa

STRESZCZENIE. Obserwacje epidemiologiczne we wszystkich krajach wiata wskazuj na cige zwikszanie si (epidemi) zapadalnoci
ichorobowoci zpowodu cukrzycy. Za gwn przyczyn takich zjawisk uznaje si patogenny wpyw przede wszystkim czynnikw rodo-
wiskowych, zmiany warunkw ycia ipracy powodowane przez nowe wpywy cywilizacyjne, technologiczne ispoeczne. Wrd nich znaczce
miejsce ma upowszechnienie si sedentarnego stylu ycia ipracy, brak fizjologicznie potrzebnego wysiku iodpowiednio metabolizmu mini.
Wpyw ten dotyczy szczeglnie cukrzycy typu 2 ijej powika, zwaszcza sercowo-naczyniowych. Na tego rodzaju medyczne przeobraenia
wskazuje wiele randomizowanych, populacyjnych bada. Sedentarny behawior pojawia si przy staym zmniejszeniu VO2 max oconajmniej
50%-60%. czy si on wistotny sposb ze zwikszeniem zapadalnoci na cukrzyc typu 2 iotyo brzuszn, sta si przyczyn powstania
nowego dziau bada patofizjologia iklinika sedentarnego behawioru. Dotycz one szerokiego zakresu wpyww tego behawioru na para-
metry epigenetyczne, metaboliczne ikliniczne.
Wspczesna opieka diabetologiczna musi rozszerzy swoj dziaalno opowysze problemy, szczeglnie wpraktyce.

Sowa kluczowe Niedobr pracy miniowej, behawior sedentarny, zapadalno na cukrzyc typu 2, wiczenia miniowe wpraktyce
opieki diabetologicznej.

SUMMARY. Epidemiological data from all countries of the world emphasize the constant augmentation of the incidence, morbidity and
mortality due to diabetes mellitus. As the main cause of these phenomenons the pathogenic influence of the changing environmental life
conditions is considered transformations in the life style, work, recreation, nutrition related to the modern civilization, technology and social
influences. Among them the important significance is attributed to the deficit of muscle efforts. Sedentary behaviour is usually connected
with the constant decrease of VO2 max by 50-60%. It is causatively related to the diabetes mellitus type 2 and visceral obesity epidemics.
These relations form the new area of basic and clinical research pathophysiology and clinical care for sedentary behaviour. It concentrates
on the basic epigenetic, metabolic and clinical parameters.
The contemporary and future diabetological care should assimilate such advances in practice of prevention and therapy.

Key words Deficit of muscle work and metabolism, sedentary behaviour, muscle exercising in therapeutic practice.

SPOECZNE ROZMIARY PROBLEMU CUKRZYCY liczba osb zcukrzyc na wiecie wyniesie ponad 380
mln. Liczby te obejmuj wiele typw cukrzycy, rodzajw
W 2013 r rednia chorobowo z powodu cukrzycy leczenia, powika irelacji rodowiskowych, wtym take
na caym wiecie zostaa oszacowana rednio na 8,3%, geograficznych. Cukrzyca zajmuje obecnie pite miejsce
a w roku 2016 na 9,0%. Przewiduje si, e w r. 2025 z rzdu najbardziej znaczcych wiatowych przyczyn

46 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2


www.medycyna-metaboliczna.pl
chorobowoci, miertelnoci, inwalidztwa istrat ekono- Oczekuje si na dalsze badania patofizjologii zwiksza-
micznych. Oszacowano, e w2007 r koszty leczenia cuk- nia ryzyka cukrzycy typu 2 przez sedentarny styl ycia.
rzycy typu 2 wyniosy ok. 232 miliardy USD, kwota ta wr.
2025 zwikszy si do 302 miliardw USD. Ok. 50-60% SEDENTARNY BEHAWIOR JAKO PATOGENNY
osb zcukrzyc typu 2 umiera przedwczenie zpowodu SKADNIK STYLU YCIA
przyczyn sercowo-naczyniowych, aok. 10% zpowodu ne-
fropatii cukrzycowej. Wsumie zpowodu cukrzycy typu 2 Wspczesne, spoeczne itechnologiczne warunki pracy
umiera rocznie 3,8 mln osb (1, 2). iycia znaczco ograniczaj moliwo codziennych wysi-
Narastajca epidemia cukrzycy jest wyzwaniem dla be- kw miniowych wiloci sprzyjajcej zachowaniu ewolu-
hawioralnej profilaktyki. cyjnie uksztatowanego imedycznie podanego poziomu.
Przyjmuje si, e codzienna aktywno miniowa powinna
ZNACZENIE SYSTEMATYCZNIE by wiksza od ok. 45% indywidualnej wartoci VO2max (8).
WYKONYWANYCH WICZE MINIOWYCH Uzyskiwanie takiej normy codziennej pracy mini wod-
WZAPOBIEGANIU CUKRZYCY TYPU 2 niesieniu do wikszoci grup spoecznych modziey,
pracownikw przemysowych ibiurowych, atake osb
Na istotny wpyw odpowiednich iloci irodzajw wy- bezrobotnych iemerytw jest obecnie niemoliwe.
sikw miniowych na zapadalno na cukrzyc typu Urbanizacja, informatyka, mechanizacja irobotyzacja
2 wskazuj, wpierwszym rzdzie, dowody epidemiolo- pracy, korporacyjny styl organizacji pracy eliminuj szans
giczne atake liczne prace dowiadczalne ikliniczne (3, na wykonywanie prozdrowotnej iloci wysikw minio-
4). Trwajce 6 lat badania populacyjne wMalm (5) wy- wych. Sedentarny tryb pracy iycia eliminuje szczeglnie
kazay, e kontrolowane zastosowanie codziennych wi- prozdrowotny wpyw systematycznych, oumiarkowanej
cze miniowych oraz odpowiednia racjonalizacja diety lub niskiej intensywnoci, codziennych wysikw mi-
istotnie zmniejszyy zapadalno na otyo, poprawiay niowych; powszechnie praktykowanych wdawniejszych
tolerancj glukozy uosb ze stanem przedcukrzycowym przedmodernistycznych spoecznociach.
itake cukrzyc typu 2. Wgrupie stosujcej trening fi- Patofizjologiczne zaburzenia, indukowane przez nie-
zyczny iracjonaln diet uzyskano normalizacj tolerancji dobr wysikw miniowych, nie s prost odwrotnoci
glukozy u52% osb ze stanem przedcukrzycowym u23% pozytywnych wpyww regulacyjnych imetabolicznych
osb zcukrzyc typu 2. Wgrupie kontrolnej normaliza- takich wysikw. Okazuje si, e powstaje odrbna pato-
cja tolerancji glukozy pojawia si istotnie mniej czsto fizjologia sedentarnego stylu pracy iycia. Obejmuje ona
(p < 0,05) (5). mechanizmy indukcji przez sedentarny stan wielu odrb-
Te obserwacje zostay potwierdzone wklasycznych ju nych czynnikw ryzyka patologicznych zaburze metabo-
badaniach Da-Qing wChinach (6). licznych, wtym szczeglnie wprzebiegu otyoci, cukrzy-
Na istotnie znaczcy wpyw systematycznych wicze cy typu 2, chorb sercowo-naczyniowych atake zaburze
miniowych normalizujcy tolerancj glukozy uosb ze psychoemocjonalnych idepresji.
stanem przedcukrzycowym oraz na progresj upoledze- S to obecnie problemy, ktrych znaczenie narasta
nia tolerancji glukozy wcukrzycy typu 2, wskazay take wcodziennej praktyce lekarskiej iwdziaaniach instytucji
jednoznacznie badania Finish Diabetes Prevention Study zdrowia publicznego.
(7) American Diabetes Prevention Program, atake Indian
Diabetes Prevention Programme (8). Wtych badaniach
wpyw profilaktycznych wysikw miniowych by rw- SKOJARZENIE SEDENTARNEGO STYLU YCIA
noznaczny zwpywem metforminy. IZWIKSZANIA ZAPADALNOCI NA CUKRZYC
Efekty wicze miniowych trway take po zaprzesta- TYPU 2
niu kontrolowanego okresu wicze.
Osobnym problemem jest pytanie: czy regularne wi- Wtab. 1 przedstawiono wyniki bada udowadniajcych
czenia miniowe mog zmniejszy zapadalno iumieral- diabetogenny wpyw sedentarnego stylu ycia (tab. 1).
no zpowodu chorb sercowo-naczyniowych wpopulacji Wszczegowej meta-analizie tych problemw stwier-
osb zcukrzyc typu 2. dzono midzy innymi, e np. diabetogenny wpyw moe
Badanie Aerobic Center Longitudinal Study (8) ocenia- wywiera wiksza liczba godzin ogldania telewizji wpo-
jce relacje sercowo-oddechowej sprawnoci isedentarne- rwnaniu zkrtkim okresem takiego zachowania (9).
go behawioru przez 12 lat wykazao, e wpodgrupie Winnych badaniach wykazano korelacj stylu ycia
osb zcukrzyc typu 2 znisk aktywnoci miniow nie speniajcego rekomendacji odnoszcych si do ilo-
umieralno zprzyczyn sercowo-naczyniowych bya 2,3 ci prozdrowotnych, codziennych wysikw miniowych
razy wysza anieli wpodgrupie osb stosujcych syste- zryzykiem wielu innych przewlekych chorb izogln
matyczny, profilaktyczny trening miniowy. umieralnoci (8).

Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2 47


www.medycyna-metaboliczna.pl
Tab. 1. Badania skojarzenia sedentarnego behawioru z wystpowaniem cukrzycy typu 2 oraz otyoci brzusznej (zespou metabolicznego).
Zwikszenie ryzyka powstania cukrzycy typu Liczba badanych przypadkw Badacze (pierwszy autor)
2 przez sedentarny styl ycia wyraony przez
wspczynnik ryzyka (hazard ratio)
2,87 (1,46-5,65) 37,918 Hu
1,70 (1,19-2,42) 68,497 Hu
2,34 (1,41-3,90) 8,299 Dunsta
1,86 (1,54-2,24) 45,668 Krishnan
2,18 (1,95-2,43) 60,903 Tonstad
1,63 (1,17-2,27) 23,855 Ford
Zwikszenie ryzyka powstania otyoci brzusznej przez sedentarny Badacze (pierwszy autor)
styl ycia
1,89 (1,42-2,53) Bertrais
1,84 (1,41-2,39) Dunstan
2,07 (1,23-3,46) Ford
2,20 (1,10-4,20) Gao
2,99 (0,83-10,84) Li

Wielko wskanikw skorygowano w odniesieniu do ewentualnych czynnikw dodatkowych jak BMI, palenie tytoniu, wpyw pci i wieku.
Wg J.H. Goedecke, E.O. Ojuka Diabetes and Physical Activity, Karger, Basel 2014.

Interesujce jest spostrzeenie, e patogenny wpyw Ztych stwierdze wynikaj wnioski zarwno dla prak-
sedentarnego stylu ycia na zwikszenie zapadalnoci na tykujcego lekarza jak idla instytucji zdrowia publicznego.
cukrzyc typu 2 jest niezaleny od wpywu na zwikszenie Wbadaniach epidemiologicznych okazuje si, e ok.
BMI. Okazuje si, e brak pracy miniowej inaczej indu- 20% osb wwieku 24-65 lat, np. wUSA ma cechy tzw.
kuje zaburzenia metaboliczne anieli zmiany wielkoci zespou metabolicznego (insulinooporno, podwyszenie
masy ciaa iiloci tkanki tuszczowej. Efekty braku pracy stenia trjglicerydw icholesterolu, cinienia ttniczego,
miniowej obejmuj bezporednie iszybkie zmniejsza- markerw zapalenia, hemostazy, zmniejszenie tolerancji
nie poboru glukozy do komrek wczasie skurczu mini, glukozy icukrzyca typu 2). Wtej szczeglnej grupie za-
oraz ich wraliwoci na insulin, wzrost stenia wolnych burze metabolicznych, wporwnaniu zgrup kontroln,
kwasw tuszczowych istenia cholesterolu oraz trjgli- wykazuje si zwikszenie czstoci sedentarnego trybu
cerydw wsurowicy krwi (10). pracy iycia owielko rwn 73% (8).
Tego rodzaju patofizjologiczne rnice stay si moty- Nasilenie sedentarnego behawioru jest take istot-
wem powstania nowego dziau medycyny jest nim pa- nym czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 1 oraz chorb
tofizjologia sedentarnego stylu ycia. Zajmuje si ona np. sercowo-naczyniowych.
skutkami metabolicznymi braku krtkotrwaych wysikw Wpodsumowaniu naley stwierdzi, e sedentarny be-
miniowych jak idugotrwaymi efektami odtrenowa- hawior zmniejsza insulinowraliwo mini, podwysza
nia miniowego. Okazuje si, e nawet 1-dniowy brak glikemi na czczo oraz take glikemi w2 godz. po po-
wysikw miniowych (styl sedentarny) wporwnaniu siku (zmniejszenie tolerancji glukozy), zwiksza stenia
z1 dniem stosowania umiarkowanych wysikw fizycz- trjglicerydw wsurowicy krwi oraz take cakowitego
nych (zwykle codzienne zajcia jak sprztanie mieszkania, cholesterolu, zmniejsza stenie HDL-Chol. Jednoczesnie
spacer miejski) zmniejsza a o39% pobr glukozy sty- obnia si stenie insuliny na czczo ipostprandialnie,
mulowany insulin. Dotyczy to rwnie osb zotyoci. podwysza si wskanik HOMA-IR. Czas obejmujcy
Ju sama obecno aktywnoci miniowej powodowa- sedentarny behawior wpywa te podwyszajco na czo-
a zwikszenie wraliwoci na insulin; nie zaleaa ona ny zestaw parametrw ryzyka cukrzycy typu 2 HbA1C,
wprosty sposb od intensywnoci wysikw (11). trjglicerydy, spadek stenia HDL-C oraz obwd talii
Wynika std wniosek, e terapeutyczne zalecenie wy- wcm. Wwikszoci bada czas sedentarnego behawioru
sikw miniowych, take oniskiej intensywnoci, jest oceniono metodami akcelerometrii lub metod rejestracji
skuteczne. Moe by ztego powodu szeroko stosowane czstoci skurczw serca (12).
np. wpostaci mierzonych krokomierzem spacerw np.
wcigu dnia rzdu 5000 krokw. Stwierdzono take, e WICZENIA MINIOWE ACIA
zwyke, mae przerwy na wysiki miniowe stosowane
wcigu dnia sedentarnego trybu pracy s terapeutycznie wiczenia miniowe mog mie take wpyw zmniej-
wane. szajcy zapadalno na cukrzyc ciow (13). Zaleca si

48 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2


www.medycyna-metaboliczna.pl
ich stosowanie ukobiet planujcych ci windywidualnie -despendent diabetes-mellitus. N. Engl. J Med 1991,
dobranym planie wokresie wczesnej ciy (14). 325, 147-152.
4. Manson JE, Rimm EB, Stampfer MJ iwsp.: Physical
WICZENIA MINIOWE UDZIECI activity and incidence of non-insulin-dependent diabe-
IMODZIEY ZCUKRZYC tes-mellitus in women. Lancet 1991, 338, 774-778.
5. Eriksson K-F, Lindgrde F: Prevention of type 2 (non-
Uzyskanie sprawnoci w wysikach miniowych -insulin-dependent) diabetes mellitus by diet and phy-
udzieci imodziey wpoczeniu zracjonalizacj ywie- sical exercise. Diabetologia, 1991, 34, 891-898.
nia jest istotnym czynnikiem zwikszajcym skuteczno 6. Pan XR, Li GW, Hu YH i wsp.: Effects of diet and
profilaktyki otyoci itake cukrzycy typu 2 (15). exercise in preventing NIDDM in people with impai-
red glucose tolerance. The Da Qing IGT and Diabetes
Wpyw wicze miniowych na cukrzyc typu 2 uosb Study. Diabetes Care 1997, 20, 537-544.
wstarszym wieku 7. Tuomilehto H., Lindstrm J., Eriksson J. G. i wsp.:
Do wanych czynnikw wpatogenezie cukrzycy typu Prevention of type 2 diabetes mellitus by changes in
2 (dotyczcej ok. 20% osb powyej 65 r ycia) nale lifestyle among subjects with impaired glucose intole-
powodowane przez proces starzenia zmiany wkompozycji, rance. N Engl J Med, 2001, 344, 1343-1350.
strukturze ifunkcji mini. Wywieraj one skorelowany, 8. Goedecke JH, Ojuka EO, Diabetes and Physical Acti-
diabetogenny wpyw zotyoci. vity, Karger, Basel, 2014.
Cukrzyca typu 2 uosb starszych jest take czsto sko- 9. Wilmot EG, Edwardson CL, Achan FA iwsp.: Seden-
jarzona zinnymi, przewlekymi chorobami, stosowaniem tary time in adults and the association with diabetes
farmakologicznej polipragmazji iogln niedonoci. cardiovascular disease and death: systematic review
Powysze okolicznoci podkrelaj znaczenie indywidu- and meta-analysis. Diabetologia 2012, 55, 2895-2905.
alnie planowanych iwykonywanych pod kontrol wicze 10. Duvivier BM, Schaper NC, Bremers MA iwsp.: Mini-
miniowych, zarwno wprofilaktyce jak ileczeniu cuk- mal intensity physical activity (standing and walking)
rzycy typu 2, uosb wtej grupie wiekowej. Czsto sesji of longer duration improves insulin action and plasma
wiczebnych powinna obejmowa wtygodniu co najmniej lipids more than shorter periods of moderate to vigorous
3 wiczenia zwysikami aerobowymi (ruch) i2 wiczenia exercise (cycling) in sedentary subjects when energy
zwysikami statycznymi (oporowymi). expenditure is comparable. PLoS One 2013, 8, e55542.
Wwyborze wicze konieczne jest zawsze uwzgldnia- 11. Stephens BR, Granados K, Zderic TW iwsp.: Effects
nie czsto wystpujcych przeciwwskaza do niektrych of 1 day of inactivity on insulin action in healthy men
rodzajw wysikw miniowych oraz ogranicze wnat- and women interaction with energy intake. Metabo-
eniu wysikw. Do takich wpyww nale szczeglnie lism 2011, 60, 941-949.
przewleke choroby wspistniejce zcukrzyc typu 2, ry- 12. Wijndaele K, Orrow G, Ekelund Uiwsp.: Increasing
zyko hipoglikemii, skonno do ortostatycznych omdle. objectively measured sedentary time increase cluste-
Ztych wzgldw czsto zamiast wicze miniowych red cardiometabolic risk: a6 year analysis of the Pro-
poyteczne jest organizowanie aktywnoci miniowej Active study. Diabetologia 2014, 57, 305-312.
wczonej do zwykych, codziennych zaj starszej osoby 13. Tobias DK, Zhang C, van Dam RM iwsp.: Physical
wdomu iwjej rodowisku (16). active before and during pregnancy and risk of gesta-
tional diabetes mellitus: ametaanalysis. Diabetes Care
WNIOSEK 2011, 34, 223-229.
14. Baptiste-Roberts K, Ghosh P, Nicholson WK: Pre-
Szeroki zakres bada dowiadczalnych iklinicznych gravid physical activity, dietary intake, and glucose
wskazuje, e umiarkowane, systematycznie stosowane intolerance during pregnancy. J Womens Heakth (Lar-
wysiki miniowe s wanym skadnikiem terapii beha- chmt) 2011, 20, 1847-1851.
wioralnej. Ich stosowanie powinno by rutynowo zalecane. 15. US Department of Health and Human Services Phy-
sical Activity Guidelines for Americans, 2008, http://
PIMIENNICTWO: www.health.gov/paguidelines/guidelines/default.
16. Durso SC: Using clinical guidelines signed for older
1. IDF Diabetes Atlas, 6-te wyd., Bruksela, 2013. adults with diabetes mellitus and complex health sta-
2. Zhang P, Zhang X, Brown J, Global healthcare expen- tus. JAMA 2006, 295, 1935-1940.
diture on diabetes for 2010 and 2030. Diabetes Res
Clin Pract 2010, 87, 293-301. Adres do korespondencji:
3. Helmrich SP, Ragland DR, Long RW i wsp.: Physi- a.czech@interia.pl
cal activity and reduced occurrence of non-insulin-

Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2 49


www.medycyna-metaboliczna.pl

You might also like