ANNA CZECH1, JERZY MAREK2

KLINICZNA PATOFIZJOLOGIA NADMIERNEGO

SPOYWANIA ALKOHOLU ETYLOWEGO ZOLIWE
SKOJARZENIE CUKRZYCY ICHOROBY ALKOHOLOWEJ
WPRAKTYCE OPIEKI DIABETOLOGICZNEJ
CLINICAL PATHOPHYSIOLOGY OF ETHYL ALCOHOL ABUSE MALIGNANT
ASSOCIATION OF DIABETES MELLITUS AND ALCOHOLIC DISEASE AS
PROBLEM IN DIABETOLOGICAL CARE
Poradnia Diabetologiczna
1

2
Warszawski Uniwersytet Medyczny
2
Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej

STRESZCZENIE. Medyczne znaczenie spoywania etanolu jest przedmiotem bada odugiej historii. Cigle jednak mechanizmy dziaania
etanolu na rne aspekty kliniczne s na nowo oceniane zgodnie zpotrzebami zmian cywilizacyjnych, spoecznych iekonomicznych duych
populacji. Postpy dotycz wpywu etanolu na procesy molekularne wielu komrek inarzdw, predyspozycji genetycznych oraz zaburze
behawioralnych ispoecznych.
Spoycie etanolu wPolsce w2013 r wynioso 11,2 litra na jedn doros osob. Tego rodzaju sytuacja jest wanym czynnikiem ryzyka chorb
sercowo-naczyniowych. Spoywanie etanolu wiloci wikszej ni 300 g/tydzie jest czynnikiem ryzyka takich chorb jak: choroba niedokrwienna
serca inaga mier sercowa, nadcinienie ttnicze ikardiomiopatia alkoholowa. Jest take istotnym czynnikiem ryzyka krwotocznych udarw
mzgu.
Patogenne znaczenie etanolu wspecyficzny sposb ujawnia si wsubpopulacjach osb zprzewlekymi chorobami. To zagadnienie przed-
stawiono na przykadzie cukrzycy.

Sowa kluczowe Etanol, metabolizm, dziaanie biologiczne, czynnik ryzyka cukrzycy, powikania cukrzycy.

SUMMARY. Medical studies of the ethanol consumption are founded on the long history and intense differentiation of topics. Clinical and
social aspects of ethanol abuse are also actually analyzed in the relation to the contemporary potential of medicine and to the influences
of the post-modernistic society life style. Among important new data one should mention advances in the area of the ethanol molecular
actions on the cellular level as pathogenetic mechanisms on the genetic predisposition and also the socially conditioned modern behaviour.
The consumption of ethanol in different forms of alcoholic beverages is high and parallel to the action of ethanol abuse as the risk factor
for medical pathology cardiomyopathies, ischemic, heart disease, stroke, arterial hypertension, pancreatitis and secondary diabetes
mellitus. These problems are discussed in the paper.

Key words Ethanol abuse, pathogenetic action of ethanol, risk for diabetes mellitus, diabetes mellitus complications.

68 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2

www.medycyna-metaboliczna.pl
 WPROWADZENIE
Pod pojciem choroby alkoholowej mona uj wyst-
powanie 4 skadnikw:
1. przewleke naduywanie alkoholu;
2. uzalenienie od alkoholu;
3. objawy degradacji psychospoecznej;
4. wystpienie objaww toksycznego uszkodzenia narz-
dw lub ukadw.
Kryteria rozpoznania przewlekego naduywania alko-
holu s nastpujce:
a. cige lub powtarzajce si epizodyczne (1-2 dniowe
cigi alkoholowe) spoywanie etanolu przez okres co
najmniej jednego miesica;
b. pojawienie si przejaww degradacji psychicznej
ispoecznej zwizanych zprzewlekym spoywaniem
alkoholu;
c. wystpienie objaww zespou abstynencyjnego
d. powstanie rnych objaww uszkodze narzdw oso-
matycznym charakterze.
Alkohol etylowy (etanol) spoywa ponad 90% dorosej
populacji wEuropie iStanach Zjednoczonych. Wcigu
ostatnich 25 lat spoycie tego alkoholu wkrajach Europy,
zwyjtkiem Francji iSzwecji, ulego wzasadzie podwo-
jeniu. Spoycie etanolu wPolsce jest wysokie. Wprzeli-
czeniu na jednego mieszkaca wynosio ono np. w1939 r.
1,5 litra 100% etanolu, w1950 r. 3 litry, w1960 r. 4,1 litra,
w1980 r. 8,4 litra. W1993 roku spoycie 100% etanolu
wynosio okoo 11 litrw na osob (rejestrowane spoycie
na mieszkaca Polski 6,8 litra 100% etanolu, nie rejestro-
wane 3,7-4,2 litrw). Wyniki bada ankietowych przepro-
wadzonych wPolsce wskazuj, e 15,5% populacji kon-
sumentw alkoholu to osoby pijce wsposb nadmierny
(heavy drinkers). Szczeglnie wysoki odsetek nadmiernie
pijcych dotyczy bezrobotnych 30,4 %. Spoycie alkoholu
w1995 na statystycznego mieszkaca Polski obniyo si
iwynosio okoo 8,5 litra 100% etanolu. Obecnie ksztatuje
si na tym poziomie.
Wprofilaktycznie ukierunkowanym stylu ycia uosb
z cukrzyc wane znaczenie ma eliminacja naogw,
a wrd nich uzalenienia alkoholowego. Problem ten
przedstawiono w2 czciach przegldu patogennego
dziaania alkoholu etylowego oraz jego szczeglnego
wpywu u osb z cukrzyc. Obserwowana jest zmiana
rodzaju spoywanego alkoholu (wzrost spoycia piwa).
Niepokojcym zjawiskiem jest obnienie wieku osb spo-
ywajcych regularnie alkohol oraz wzrost spoycia alko-
holu przez osoby poniej 18 r.. (1, 2, 3, 4).
METABOLIZM ALKOHOLU ETYLOWEGO
Po doustnym spoyciu, etanol bardzo szybko wchania
si zprzewodu pokarmowego do krwi. Maksymalne st-
enie we krwi ipynach ustrojowych powstaje po 0,5-1,5
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
godziny od wypicia. Wchanianie zwiksza si przy szyb-
kim oprnianiu odka. Pary alkoholu mog si wcha-
nia przez ukad oddechowy. Biologiczny okres ptrwania
etanolu we krwi wynosi 74 minuty. rednio 7-8 gramw
etanolu (100 mg/kg mc. umczyzn i85 mg/kg mc uko-
biet) ulega katabolizmowi wcigu 1 godziny. Pozwala na
zmniejszanie si alkoholemii we krwi wrednim tempie
o2,2-3,2 mmol/1 na godzin. Etanol wydala si wformie
niezmienionej przez nerki iukad oddechowy. Dotyczy to
od 2 do 10 % przyjtej doustnie dawki (5).
Metabolizm alkoholu etylowego zachodzi gwnie
wwtrobie. Polega na oksydacji etanolu.
Proces ten kontroluje kilka ukadw enzymatycznych:
1. Okoo 80% etanolu ulega oksydacji pod wpywem de-
hydrogenazy alkoholowej (ADH) przy udziale dwunu-
kleotydu nikotynamidoadeninowego (NAD/NADH).
2. Pozostaa ilo podlega oksydacji wsiateczce endo-
plazmatycznej przy udziale mikrosomalnego systemu
utleniania (MEOS) oraz - wlizosomach - pod wpywem
katalazy.
3. Niewielka ilo, mniej ni 1% etanolu ulega nieoksyda-
tywnej przemianie whepatocytach, wprocesie bezpo-
redniego sprzgania zkwasem siarkowym iglukuro-
nowym lub estryfikacji zkwasami tuszczowymi. Przy
regularnym spoywaniu alkoholu pojawia si silna in-
dukcja enzymw systemu MEOS. Wtedy jego udzia
woksydacji zwiksza si.
4. In vitro etanol ju wjednorazowej dawce zmienia pyn-
no fosfolipidw bon komrkowych. Wywouje to za-
burzenie czynnoci bon komrkowych ikomrek np.
neurocytw. Wielokrotne podawanie alkoholu prowadzi
do staych zmian molekularnych wbonach komrko-
wych. Zwiksza si wnich zawarto cholesterolu, ilo
nasyconych kwasw tuszczowych wbudowanych jako
acuchy boczne fosfolipidw.
Spoywanie etanolu wywouje wiele zaburze bioche-
micznych wkomrkach.
Nale do nich:
1. zaburzenie rwnowagi oksydo-redukcyjnej whepato-
cytach. Dzieje si tak wwyniku spowodowanego utle-
nianiem etanolu wytwarzania wikszych iloci zredu-
kowanej formy NAD - NADH;
2. zwikszenie rodkomrkowego powstawania mleczanu,
acetooctanu ikwasu beta-hydroksymasowego;
3. nasilenie beztlenowej glikolizy sprzyjajce kwasicy
mleczanowej;
4. zahamowanie glukoneogenezy wtrobowej; moe to
sprzyja hipoglikemii;
5. zahamowanie utleniania kwasw tuszczowych; poja-
wia si silna tendencja do stuszczenia wtroby;
6. zwikszenie syntezy kwasw tuszczowych itrjglice-
rydw; pogbia to tendencj do stuszczenia wtroby;
7. zmniejszenie wydalanie kwasu moczowego - wtedy po-
wsta moe poalkoholowa hiperurykemia (7).
69
 Rodzaje klinicznych zespow poalkoholowych
Nag alkoholowy powoduje wiele rnych rodzajw
klinicznych zespow chorobowych.
S to:
1. ostre zatrucie alkoholem etylowym,
2. zespoy uszkodzenia ukadu nerwowego,
3. miopatie poalkoholowe,
4. endokrynopatie poalkoholowe,
5. zespoy gastroenterologiczne,
6. zaburzenia wprocesach odywiania,
7. zespoy kardiologiczne ipoalkoholowe nadcinienia
ttniczego,
8. zespoy hematologiczne iodpornociowe,
9. zwikszanie ryzyka nowotworw,
10. zespoy wynikajce zpowika farmakoterapeutycz-
nych (interakcje zlekami) (4, 6, 7, 8, 9).
Zesp ostrego zatrucia alkoholem etylowym.
Objawy ostrego zatrucia alkoholem etylowym zale od
poziomu alkoholemii wpynach ustrojowych. Najwcze-
niej zaburzenia dotycz spowolnienia procesw mylo-
wych. Opnienie reakcji na bodce zewntrzne pojawia
si zazwyczaj przy steniu 10,5 mmol/1 etanolu we krwi.
Wysze stenie tej substancji we krwi np. rzdu 22-44
mmol/1 prowadzi ju do wystpienia objaww pobudzenia
psychoruchowego izaburze koordynacji ruchowej. Al-
koholemia rzdu 66 mmol/1 powoduje upoledzenie rw-
nowagi, ataksj, podwjne widzenie. Dalej przy steniu
etanolu we krwi na poziomie 88 mmol/1 zmniejsza si ju
napicie mini, wystpuj trudnoci wutrzymaniu pozy-
cji pionowej, pojawia si piczka. Stenie 110 mmol/1
zreguy powoduje pen piczk etanolow. piczk t spowodowana alkoholizmem wynika zwielu przyczyn jak
powinno si traktowa jako stan bezporedniego zagroe-
nia ycia. Towarzyszy jej czsto depresja orodka odde-
chowego zkwasic oddechow (2, 5, 7).
Wypicie etanolu prowadzi zreguy do zaburze przemia-
ny elektrolitowo-wodnej. Etanol silnie hamuje wydzielanie
ADH. Powoduje to znaczn diurez poalkoholow poczo-
n zutrat sodu ipotasu. Powstaje hipowolemia izmniejsze-
nie cinienia ttniczego. Ponadto spoycie etanolu wywouje
zaburzenia rwnowagi kwasowo-zasadowej, najczciej
kwasic metaboliczn, wpywa bezporednio depresyjnie
na kurczliwo minia sercowego iminiwki naczy.
Pojawia si skonno do hipotonii iomdlenia. Przyczyn
obnionego cinienia ttniczego moe by rwnie bezpo-
rednia depresja orodka naczynioruchowego pojawiajca
si przy wyszych steniach etanolu we krwi. Dalej wyst-
puje obnienie ciepoty ciaa izniesienie odruchw.
Dawka miertelna etanolu wynosi 200-400 g przyjte-
go doustnie zwytworzeniem alkoholemii we krwi rzdu
120 mmol/1. Zaobserwowano jednak przypadki zgonu po
wypiciu etanolu spowodowane alkoholemi ju rzdu 56,4
mmol/1, jak iprzeycie przy steniu 154 mmol/1.
Ostre zatrucie alkoholem etylowym zpowodu zahamo-
wania wtrobowej glukoneogenezy moe wywoa stan
70 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
cikiej hipoglikemii. Do tego stanu dochodzi najczciej
ualkoholikw zwczeniej powstaym upoledzeniem od-
ywienia. Hipoglikemie spotyka si jednak take udobrze
odywianych dorosych osb, ktre spoywaj alkohol
sporadycznie. Szczeglnie naraone na to powikanie s
dzieci, uktrych glukoneogeneza stanowi wane rdo
glukozy. Hipoglikemia pojawi si moe w6 do 36 godzin
po spoyciu alkoholu.
Wleczeniu wane s nastpujce dziaania. Wcigu
godziny od spoycia etanolu opacalne jest jeszcze wy-
konanie pukania odka. Natomiast podawanie wgla
aktywowanego nie ma praktycznego znaczenia. Odsysa-
nie treci odkowej zapobiega zachystowemu zapaleniu
puc. Istotne jest uoenie pacjenta wbezpiecznej pozycji.
Powstanie piczki alkoholowej wymaga intensywnego
postpowania leczniczego.
Polega ono na:
1. kontroli czynnoci oddechowej zewentualnym podj-
ciem sztucznej wentylacji,
2. wyrwnywaniu zaburze metabolicznych i wodno-
elektrolitowych.
Hemodializa moe by wskazana wprzypadku piczki
zalkoholemi rzdu 88 mmol/1.
Wpyw alkoholu na ukad nerwowy.
Polineuropatia obwodowa. Naduywanie alkoholu
jest najczstsz, po cukrzycy, przyczyn polineuropatii
obwodowej. Zesp ten powstaje uokoo 45% alkoho-
likw. Klinicznie objawia si on jako zaburzenie czucia
wibracji, zmniejszenie lub osabienie odruchw cigni-
stych, ataksja, przeczulica skry. Neuropatia obwodowa
niedobr tiaminy, pirydoksyny, niacyny, oraz bezporednie
toksyczne dziaania etanolu ialdehydu octowego na tkank
nerwow. Leczenie polega na abstynencji iuzupenieniu
niedoborw witamin (5, 6).
Przewleka encefalopatia poalkoholowa zdegradacj
psychoemocjonaln wystpuje u ok. 10% alkoholikw
przyjmowanych na leczenie odwykowe. Czciej pojawia
si ukobiet (21% ) ni umczyzn (7%).
Encefalopatia Wernickego. Zesp ten uwarunkowany
jest niedoborem tiaminy prowadzcym do rozwoju zmian
zwyrodnieniowych wstrukturach pnia mzgu. Do jej roz-
woju predysponuje niedobr transketolazy. Charakteryzuje
si triad objaww :
1. zaburzenie ruchu gaek ocznych (poraenie mini gaki
ocznej),
2. dezorientacja, degradacja intelektualna iemocjonalna,
3. ataksja.
Objawom towarzysz zaburzenia psychiczne wpostaci
stanw lkowych, utraty pamici zkonfabulacjami, pobu-
dzenie psychoruchowe. Przy dalszym postpie zaburze
moe doj do zgonu, zazwyczaj w 8-14 dniu trwania
objaww wskutek poraenia orodka oddechowego lub
naczynioruchowego wpniu mzgu.
 Zesp amnestyczny Korsakowa. Charakteryzuje si
on zaburzeniami pamici uniemoliwiajcymi zapami-
tywanie aktualnych wydarze jak iprzypominanie sobie
faktw zprzeszoci. Luki pamiciowe chory wypenia
konfabulacjami.
Skadnikiem leczenia jest zapobieganie niewydolnoci
nerek przez podawanie zwikszonych iloci pynw.
Etanol jest niezalenym czynnikiem ryzyka udaru mzgu.
Niekorzystny wpyw alkoholu zwizany jest zjego pre-
syjnym dziaaniem. Udarom mzgu sprzyjaj rwnie inne
zaburzenia zwizane znaduywaniem etanolu. Nale do
nich m.in.: zaburzenia rytmu serca, szczeglnie migotanie
przedsionkw zwizane zostr intoksykacj alkoholow.
Rozwj kardiomiopatii alkoholowej zniewydolnoci kre-
nia, zaburzeniami kurczliwoci, zaburzeniami rytmu zwik-
sza ryzyko udarw mzgu. Dodatkowym niekorzystnym
zjawiskiem jest wzrost liczby pytek krwi iskonno do
zakrzepw po okresie ostrego naduywania alkoholu. Ostra
intoksykacja alkoholowa uznawana jest za czynnik wywo-
ujcy podpajczynwkowe krwawienie uludzi modych.
Wykazano te, e alkohol podany doylnie wdawce od-
powiadajcej spoyciu 20-30 gramw podwysza cinie-
nie krwi o10 mmHg. Spoycie pojedynczej dawki 20-30
gramw alkoholu prowadzi do aktywacji adrenergicznej,
wzrostu rzutu serca, nie zmieniajc jednoczenie obwo-
dowego oporu naczyniowego. Wywouje to podwyszenie
cinienia ttniczego (10, 11).
Wpyw alkoholu na minie.
Naduywanie alkoholu moe spowodowa ostr lub
przewlek miopati mini szkieletowych. Ostra posta
wystpuje stosunkowo rzadko, zazwyczaj po intensyw-
nym naduyciu alkoholu. Czynnikiem sprzyjajcym jest
poalkoholowa hipopotasemia. Pojawiaj si objawy jak:
osabienie siy miniowej, obrzk, bolesno mini, wpywowi ACTH.
zwaszcza grup zginaczy iminia czworogowego uda.
Wstanie zka staje si trudne. Stwierdza si wzrost ak-
tywnoci CPK iaminotransferaz wsurowicy. Wcikich
przypadkach dochodzi do mioglobinemii imioglobinurii.
Spowodowa one mog ostr niewydolno nerek. Wtedy
przebieg miopatii moe wika si hiperkaliemi, ktrej
przyczyn jest zarwno rozpad miocytw (przechodzenie
potasu do krwi) iupoledzenie jego wydalania przez nerki.
Objawy ostrej miopatii zazwyczaj ustpuj samoistnie po
kilku dniach lub tygodniach abstynencji.
Alkohol aukad endokrynny
Alkohol etylowy powoduje szereg zaburze
endokrynologicznych
Uwalnianie hormonu wzrostu zprzedniego pata przy-
sadki mzgowej zwizane jest zcyklami sen - czuwanie.
Maksymalne stenia GH wsurowicy krwi stwierdzane
s na pocztku snu izwizane zobecnoci 3 i4 fazy snu
wolnofalowego (slow wave sleep SWS). Pojedyncza
dawka etanolu znosi dugotrwale (na okres 72 godzin)
rytm dobowy wydzielania hormonu wzrostu pomimo
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
zwikszenia czasu trwania 3 i4 fazy snu wolnofalowego.
Ponadto stwierdzono zmniejszenie odpowiedzi wydzielni-
czej somatotropiny wobecnoci etanolu na bodce stymu-
lujce wpostaci doylnego wlewu argininy czy te hipo-
glikemii indukowanej insulin. Wykazano zahamowanie
wydzielania GH na okres co najmniej 3 dni po podaniu
etanolu mczyznom wdawce 1 g/kg masy ciaa.
Uzdrowych osb podanie jednorazowej dawki etanolu
nie wywiera wpywu na stenie hormonu adrenokortyko-
tropowego we krwi.
Jednoczenie podanie etanolu inaloksonu uludzi pro-
wadzi do wzrostu poziomu ACTH. Sugeruje to, e brak
wzrostu wydzielania ACTH wodpowiedzi na podanie
alkoholu etylowego wynika z hamujcego wpywu
neuronw opoidowych podwzgrza. W warunkach
fizjologicznych wystpuj zmiany stenia kortyzolu
we krwi (0,19-0,55 mmol/1) osigajc maksymalne
wartoci we wczesnych godzinach rannych inajnisze
wpnych godzinach wieczornych. Rytm wydzielania
kortyzolu zgodny jest zrytmem dobowym uwalniania
ACTH izaley od sekrecji CRH (Corticotropin Relea-
sing Hormon). Etanol wpojedynczej maej dawce nie
zaburza rytmu dobowego wydzielania kortyzolu. Poda-
nie alkoholu etylowego zarwno doustnie jak idoyl-
nie powoduje wzrost kortyzolemii we krwi mczyzn
ikobiet, lecz jedynie wprzypadku osignicia stenia
alkoholu przekraczajcego 22 mmol/1.
Zuwagi na fakt, e dla wystpienia tego efektu potrzeb-
ne jest osignicie intoksykacyjnego poziomu alkoholemii,
wzrost stenia kortyzolu moe by czci nie specyficz-
nej reakcji stresowej. Badania na nadnerczach szczura wy-
kazay stymulujcy wpyw etanolu wsteniu 300 mg%
na wytwarzanie kortykosteronu rwny fizjologicznemu
Tyreotropina (TSH) wydzielana jest wrytmie dobowym
zfizjologicznym szczytem sekrecji wgodzinach noc-
nych. Etanol wpojedynczej dawce nie zmienia podsta-
wowych ste TSH. Zaburza jednak dugotrwale (co
najmniej 3 doby) rytm dobowy jego wydzielania. Alko-
hol etylowy znosi take rytm dobowy uwalniania tyrok-
syny nie zaburzajc konwersji T4 do trjjodotyroniny.
Wydzielanie prolaktyny podlega wahaniom dobowym.
Szczyt sekrecji prolaktyny wystpuje fizjologicznie
w trakcie snu pod koniec okresu REM (Rapid Eye
Movment). Jednorazowa dawka etanolu nie zaburza
dobowego rytmu wydzielania prolaktyny zarwno
umczyzn jak iukobiet. Obserwowany jest niewielki
wzrost stenia prolaktyny wsurowicy krwi uzdrowych
osobnikw po podaniu alkoholu. Efekt ten jest znoszo-
ny przez bloker receptorw opioidowych - nalokson co
wskazuje na udzia ich winterakcji etanolu zsekrecj
prolaktyny. Alkohol etylowy wpojedynczej dawce znosi
stymulowan wwarunkach fizjologicznych blokad do-
paminergiczn wzmoon sekrecj prolaktyny.
71
 Alkohol etylowy wjednorazowej dawce wywiera wpyw
na ukad podwzgrzowo-przysadkowo-gonadowy. Udo-
wodniony jest bezporedni wpyw etanolu na gonady.
Wykazano zahamowanie sekrecji testosteronu przez
komrki rdmiszowe (komrki Leydiga) in vitro
wobecnoci etanolu. Zwizane jest to ze zmniejszeniem
aktywnoci NAD-zalenych enzymw biorcych udzia
wjdrowej sterydogenezie takich jak izomeraza C17-20
liaza, dehydrogenaza 3 beta-hydroksysterydowa-delta
4, delta 5.
Jednoczenie dochodzi do zmniejszenia wydzielania
hormonu luteinizujcego (LH) co porednio prowadzi do
zmniejszenia sekrecji testosteronu. Stwierdzono znamien-
ne zmniejszenie wydzielania hormonu luteinizujcego,
folikulotropiny (FSH), i testosteronu w odpowiedzi na
gonadoliberyn (LH-RH) umczyzn po podaniu alko-
holu etylowego wdawce lg/kg masy ciaa. Pod wpywem
etanolu hamowana jest rwnie konwersja testosteronu do
dwuhydroksytestosteronu (DHT), hormonu szczeglnie
aktywnego wprocesie maskulinizacji.
Spoycie alkoholu etylowego wie si ze wzmoon aktywno katecholaminergiczn neuronw OUN.
diurez. Moczopdny efekt wystpuje jedynie wtrakcie
wzrastania alkoholemii we krwi iulega zahamowaniu
po ustaleniu si stenia etanolu. Wykazano, e diu-
reza stymulowana przez alkohol nie jest zwizana ze
wzrostem kbkowej filtracji. Etanol powoduje bowiem
przemijajce zahamowanie uwalniania ztylnego pata
przysadki arginino-wazopresyny. Konsekwencj tego
jest brak pobudzania receptorw V2 wcewkach zbior-
czych - obnienie absorbcji cewkowej wody.
Zmniejszenie wydzielania hormonu antydiuretycznego
(Tl/2 = 18 min) obserwowane jest wokresie narastania
stenia etanolu wsurowicy inie jest notowane przy sta-
ej lub obniajcej si alkoholemii. Stwierdzono rwnie
zniesienie fizjologicznego wzrostu sekrecji ADH wodpo-
wiedzi na obarczenie hipertonicznym roztworem soli po
podaniu etanolu.
Podanie jednorazowej dawki etanolu wpywa na poziom
innego peptydu uwalnianego ztylnego pata przysadki
mzgowej - oksytocyny. U kobiet ciarnych obser-
wowano obnienie poziomu oksytocyny po spoyciu
etanolu.
U kobiet jednorazowa dawka etanolu wywiera ha-
mujce dziaanie na czynno ukadu podwzgowo- czci przeyku zkrwawieniem ttniczym. Jest to tzw. ze-
przysadkowo-gonadowego. W warunkach fizjologicz-
nych wpnej fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego
wzrasta amplituda iczsto pulsacyjnie wydzielanej
luteotropiny.
Badania przeprowadzone na grupie modych kobiet
wykazay, e alkohol etylowy podany wtej fazie cyklu
istotnie zmniejsza liczb iamplitud pulsw LH, zakca
synchronizacj pulsacyjnego wydzielania hormonu lutei-
nizujcego iprolaktyny. Konsekwencj jest zahamowanie,
ewentualnie opnienie, owulacji (12).
72 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
Podanie etanolu w momencie przedowulacyjnego,
szczytowego wydzielania gonadotropin nie wpywa na
przebieg jajeczkowania.
Jednorazowa dawka etanolu uzdrowych osb powodu-
je wzrost stenia katecholamin zarwno we krwi jak
iwmoczu. Wynika to nie tylko ze wzmoonej sekrecji
katecholamin lecz rwnie zmienionego ich obwodo-
wego metabolizmu.
Zaobserwowano znamienny spadek wydalania 3-metok-
sy-4- hydroksymigdaowego kwasu (VMA) oraz wzrost
3-metoksy-4-hydroksyglikolu (MHPG) po spoyciu etano-
lu. Badania ze znakowanymi katecholaminami potwierdza-
j zaburzenia ich obwodowego metabolizmu rozwijajce
si po podaniu alkoholu iwskazuj na wzrost ich redukcyj-
nych przemian kosztem oksydacji. Uzwierzt jednorazowe
podanie etanolu wywouje pocztkowo wzmoon syntez
iuwalnianie katecholamin wmzgu, nastpnie zmniejsze-
nie ich syntezy. Stwierdzono rwnie obnion wraliwo
receptorw katecholamin wobecnoci etanolu, co wska-
zuje na hamujcy wpyw pojedynczej dawki alkoholu na
Wykazano wzrost wydzielania insuliny wodpowiedzi
na doylne podanie glukozy po wczeniejszym (l godz)
podaniu alkoholu etylowego. Rwnie wykazano poten-
cjalizacj pod wpywem etanolu wydzielania insuliny na
takie bodce jak hipoglikemizujce pochodne sulfony-
lomocznika lub arginina. Metod klamry metabolicznej
stwierdzono zmniejszenie obwodowej utylizacji glu-
kozy po podaniu alkoholu etylowego wjednorazowej
dawce jest to zmniejszenie tkankowej wraliwoci na
insulin wtrakcie dowiadczalnie wytworzonej alko-
holemii (11).
Wpyw naduywania alkoholu na ukad pokarmowy
Poalkoholowy nieyt przeyku iodka. Spoywanie al-
koholu etylowego moe wywoa zapalenie bony luzowej
przeyku. Moe ono mie charakter ostry lub przewleky,
nierzadko czy si znaderkami bony luzowej. Stan za-
palny wynika moe zbezporedniego dziaania etanolu
na bon luzow lub te moe by zwizany zwywoan
przez przewleke naduywanie etanolu, chorob reflukso-
w zzarzucaniem soku odkowego do przeyku. Towa-
rzyszce naduyciu alkoholu wymioty mog by tak silne,
e powoduj podune pknicia bony luzowej dystalnej
sp Mallory-Weissa.
Patofizjologiczne powizanie pomidzy spoywaniem
etanolu a chorob wrzodow odka i dwunastnicy nie
zostao dobrze wyjanione. Wydaje si jednak, e zapadal-
no na owrzodzenia bony luzowej odka lub dwunast-
nicy jest ualkoholikw wiksza. Alkohol etylowy zreguy
wzmaga perystaltyk jelit tak po podawaniu doustnym jak
idoylnym (9).
Alkoholowa choroba wtroby. Alkohol etylowy ijego
gwny metabolit tj. -aldehyd kwasu octowego wywieraj
bezporedni toksyczny efekt na komrki wtroby. Wyka-
zano, e dziaanie to wyranie wystpuje przy dziennym
spoyciu etanolu umczyzn wiloci 40 g. przez okres
2-5 lat. Dawka ta jest mniejsza dla kobiet iwynosi 20 g
na dob. Alkoholowa choroba wtroby obejmuje wszyst-
kie typy uszkodzenia miszowego wtroby. Wpraktyce
obejmuje trzy gowne postacie kliniczne (12, 13).
1. stuszczenie wtroby;
2. alkoholowe zapalenie wtroby;
3. alkoholowa marsko wtroby;
1. Najwczeniejsz i najczstsz postaci uszkodzenia
miszowego wtroby jest jej stuszczenie.
Pojawia si ono uponad 60% naduywajcych alkohol
etylowy. Moe rozwin si ju po 8 dniach spoywania
etanolu. Morfologicznie charakteryzuje si akumulacj
tuszczu whepatocytach. Gromadzi si on wpostaci rd-
komrkowych kropli o rnej rednicy. Najczciej
przybiera posta stuszczenia grubokroplowego.
Podstaw powstania stuszczenia wtroby s bioche-
miczne zaburzenia indukowane przez etanol jak:
1. zmniejszenie oksydacji kwasw tuszczowych;
2. wzmoenie syntezy trjglicerydw wwtrobie;
3. zmniejszenie klirensu wtrobowego lipidw;
4. zwikszenie lipolizy obwodowej tkanki tuszczowej
iprzemieszczenie si wolnych kwasw tuszczowych do
wtroby.
Stuszczenie wtroby wynika wic znadmiernej poday
lipidw do hepatocytw izwikszenia biosyntezy lipidw
in situ whepatocytach.
Pierwszym iatwo zauwaalnym objawem klinicznym
stuszczenia wtroby jest hepatomegalia. Powikszona
wtroba moe osiga mas a 5-6 kilogramw. Niekiedy
wtrnie dochodzi do wewntrzwtrobowej cholestazy. Wy-
jtkowo natomiast wystpuj objawy ostrej niewydolnoci
wtroby inadcinienia wrotnego. Rzadkim powikaniem
jest zesp Zieve. W badaniach laboratoryjnych zwykle
poza nieznacznym podwyszeniem poziomu aminotran-
sferazy alaninowej, fosfatazy zasadowej oraz gammaglu-
tamylotranspeptydazy, nie stwierdza si innych odchyle
od normy. Hiperbilirubinemi wykrywa si w25% przy-
padkw. Bardzo przydatnym badaniem wrozpoznawaniu
stuszczenia wtroby jest ultrasonografia. Stuszczenie w-
troby jest zwyrodnieniem odwracalnym wcigu duszej
np. ponad 6 tygodniowej abstynencji.
2. Alkoholowe zapalenie wtroby. Wystpuje uok. 17 %
alkoholikw najczciej na podou stuszczenia wtroby.
Charakteryzuje si wystpowaniem martwicy komrek
miszowych inaciekami komrek obojtnochonnych
wok ognisk martwicy. Uokoo 30% chorych wwtro-
bie wystpuj ciaka Mallory`ego. S to charakterystycz-
ne zogi hialiny wystpujce whepatocytach rwnie
wprzypadku niedoboru witaminy A, pierwotnej ciowej
marskoci wtroby, dugotrwaej cholestazy, wnowotwo-
rach wtroby, wprzebiegu dugotrwaej sterydoterapii.
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
Alkoholowe zapalenie wtroby pocztkowo moe
przebiega bezobjawowo. W wikszoci pniejszych
przypadkw wystpuj kliniczne objawy. S to najcz-
ciej nudnoci, wymioty, osabienie, taczka, utrata masy
ciaa, gorczka. Hepatomegalia wystpuje u90%, nadci-
nienie wrotne pojawia si u40-70%, objawy niewydol-
noci wtroby u30-60%, cechy encefalopatii wtrobowej
u20% chorych. Wzrost poziomu aminotrasferaz wystpuje
uwszystkich chorych zcharakterystycznym, wybirczym
podwyszeniem stenia aminotransferazy asparaginiano-
wej. Stosunek ste aminotransferazy asparaginianowej
do alaninowej wsurowicy bywa wikszy od 2.
3. Alkoholowa marsko wtroby. WPolsce jest wrd 10
najwaniejszych przyczyn zgonw. Choroba najczciej
wystpuje uosb wwieku 40-55 lat. Mczyni choru-
j 3-krotnie czciej ni kobiety. rednio dotyczy 15%
osb przewlekle naduywajcych alkohol. Alkoholowa
marsko wtroby najczciej ma posta drobnoguzko-
w, powstaj guzki marskie orednicy 1-3 mm. Samo
zwknienie moe by procesem odwracalnym jednak
jeli doszo do wytworzenia guzkw regeneracyjnych
regresja jest ju niemoliwa. Dalsza przebudowa tkanki
wtroby prowadzi do powstania wielkoguzkowej mar-
skoci wtroby. U70-80% chorych zalkoholowym zapa-
lenie wtroby, ktrzy nie zastosowali abstynencji docho-
dzi do rozwoju penego klinicznego obrazu marskoci.
miertelno wtej grupie wcigu 5 lat wynosi 50%.
Uchorych, ktrzy zaprzestali picia alkoholu dochodzi do
powstania zmian marskich tylko w15%. Rwnie mier-
telno obnia si z50% do 25%. Ztego powodu tak
zapobieganie jak ileczenie polega na bezwzgldnej abs-
tynencji. Innym celem leczenia jest wyrwnywanie zabu-
rze zwizanych zdysfunkcj wtroby. Np. stosowanie
kortykoterapii wpostaci podawania Encortonu wdawce
40 mg na dob przez 6-8 tygodni moe mie korzystny
wpyw na objawy w cikich przypadkach alkoholowe-
go, agresywnego zapalenia wtroby. Wpnym okresie
wobrazie klinicznym dominuj objawy niewydolnoci
wtroby, nadcinienia wrotnego iencefalopatii wtrobo-
wej. Szans dla pacjentw zmarskoci wtroby stano-
wi moe jedynie przeszczep narzdu (9).
Poalkoholowe zapalenie trzustki. Cechy miszowego
uszkodzenia zewntrzwydzielniczej trzustki stwierdza si
na autopsji u45% alkoholikw. Te zmiany morfologicz-
ne jak izaburzenia sekrecji enzymw trzustkowych mog
przebiega przez wiele lat bezobjawowo (13).
Zesp przewlekego zapalenia trzustki wystpuje okoo
20-30 razy czciej uosb naduywajcych alkohol przez
okres kilku lat anieli wpopulacji oglnej. Umczyzn
okres picia alkoholu przed powstaniem objaww przewle-
kego zapalenia trzustki wynosi rednio 18 lat (SD=11), za
ukobiet 11, lat (SD=8) przy spoyciu etanolu wdawce 100
g. dziennie. Na rozwj stanu zapalnego trzustki nie wpywa
forma spoywanego alkoholu lecz wycznie jego dawka.
73
Ryzyko powstania zapalenia trzustki wzrasta przy diecie
bogatobiakowej. Alkohol powoduje wzrost wydzielania
soku trzustkowego, wywouje rwnie skurcze zwieracza
Oddiego. Etanol in vitro moe powodowa powstanie ak-
tywnej trypsyny ztrypsynogenu znajdujcego si wsoku
trzustkowym. Porednio, rwnie przez upoledzenie
funkcji komrki wtrobowej, przyczynia si do pojawienia
si wci enterokinazy - enzymu uczynniajcego znajdu-
jce si wsoku trzustkowym proenzymy. Zarzucanie do
przewodu trzustkowego ci zawierajcej enterokinaz
np. wtrakcie wymiotw towarzyszcych ostremu zatruciu
alkoholem moe prowadzi do martwicy trzustki istanu
zapalnego (14). Sok trzustkowy osb przewlekle naduy-
wajcych etanol zawiera biaka wdwukrotnie wikszym
steniu anieli uosb zdrowych. Sprzyja to ich wytr-
caniu ztworzeniem kamieni trzustkowych. Wytrcanie
si biaek soku trzustkowego prowadzi wtedy do zaczo-
powania drobnych przewodw trzustkowych lub uj p-
cherzykw trzustkowych. Konsekwencj tego procesu jest
wic utrudnienie odpywu soku trzustkowego, uszkodzenie
nabonka przewodzikw iodczynowy rozplem tkanki cz-
nej. Przewleky proces zapalny trzustki prowadzi moe do
powstania innych powika jak torbiele rzekome, ropnie
trzustki, powstanie przewlekych objaww niewydolnoci
czci zewntrzwydzielniczej trzustki. W80-90% przy-
padkw ostre zapalenie trzustki wystpuje uosb zcho-
robami drg ciowych ialkoholizmem. Obecnie uznaje
si, e wikszo przypadkw ostrych epizodw zapalenia
trzustki wystpujcych po spoyciu alkoholu jest przeja-
wem zaostrzenia przewlekego stanu zapalnego.
Wpyw naduywania alkoholu na stan odywienia.
Alkohol etylowy wpywa na procesy trawienia, wcha-
niania wprzewodzie pokarmowym:
1. zwiksza perystaltyk jelit (take podawany doylnie),
2. zmniejsza wchanianie witamin isoli mineralnych,
3. zwiksza wchanianie elaza.
Spoywanie alkoholu etylowego wywiera rnorodne
wpywy na stan odywienia.
Energia
Alkohol jest rdem energii dostarczajcym 7,1 kcal/l g
(29 kJ/1 g.). Uosb naduywajcych etanol to rdo moe
dostarczy a 40-50% energii. Sprzyja to rozwojowi cha-
rakterystycznej dla alkoholizmu cushingoidalnej otyoci.
Witaminy
Przewleky alkoholizm wywouje niedobr wielu wita-
min. S to witaminy aktywnie wchaniane wjelicie cien-
kim awic tiamina, pirydoksyna, kwas foliowy, witamina
PP (9). Hipowitaminoza Amoe powsta uosb zuszko-
dzeniem alkoholowym miszu wtroby wnastpstwie
upoledzenia gromadzenia tej witaminy whepatocytach.
Wap imagnez
Etanol powoduje zwikszenie wydalania wapnia imag-
nezu zmoczem. Pojawiajca si nierzadko ualkoholikw
hipokalcemia czciowo powstaje jako odczyn wtrny do
74 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
niedoboru magnezu (15). Hipomagnezemia bowiem za-
burza fizjologiczn reakcj wydzielnicz przytarczyc na
obniony poziom wapnia wsurowicy iwywouje oporno
tkankow na parathormon. Wynika std terapeutyczny
wniosek. Wprzewlekym alkoholizmie naley wyrwny-
wa deficyt wapnia. Dodatkowo hipokalcemii ualkoholi-
kw sprzyjaj niedobory pokarmowe, zmniejszenie iloci
wapnia wdiecie poniej 1000 mg na dob, atake wtr-
ne zaburzenia jak uosb zpoalkoholowym przewlekym
zapaleniem trzustki np. tuszczowe stolce. Przy biegunce
tuszczowej powstaje upoledzenie wchaniania witaminy
D. Wwyniku wizania wapnia zkwasami tuszczowymi
wstolcu tuszczowatym dochodzi do zwikszenia utraty
wapnia ipogbienia ujemnego bilansu wapnia.
Fosfor
Uokoo poowy hospitalizowanych alkoholikw wyst-
puje hipofosfatemia (16). Jest ona wynikiem zmniejszonej
poday fosforanw wdiecie, dokomrkowego przesuwania
fosforanw towarzyszcego asymilacji komrkowej glu-
kozy oraz zwikszonego wydalania fosforanw zmoczem.
Hipofosfatemia objawia si zazwyczaj wpostaci zaburze
neurologicznych (polineuropatia obwodowa, encefalopa-
tia), hematologicznych (niedokrwisto), nasilenia zabu-
rze czynnoci wtroby. Wystpuj wic osabienie siy
miniowej, parestezje atake napady drgawkowe nawet
piczka. Hipofosfatemia powoduje hemoliz wynikajc
ze sferocytozy krwinek czerwonych oraz skrcenia czasu
przeycia tych krwinek. Zaburzenia te pojawiaj si wna-
stpstwie niedoboru 2,3 dwufosfoglicerolu wkrwinkach.
Wpyw alkoholu na serce iukad krenia.
Naduywanie alkoholu wie si z wystpowaniem
rnych chorb ukadu sercowo-naczyniowego jak (17,
18, 19):
1. alkoholowej kardiomiopatii rozstrzeniowej,
2. niewydolnoci krenia zkreniem hiperkinetycznym
np. wprzebiegu spowodowanego alkoholem niedoboru
witaminy B1 beri-beri heart,
3. nadkomorowe ikomorowe zaburzenia rytmu,
4. naga mier sercowa,
5. choroba niedokrwienna serca,
6. nadcinienie ttnicze.
U30% naduywajcych przewlekle alkohol, nawet przy
braku klinicznie jawnych cech uszkodzenia minia serco-
wego, obserwuje si upoledzenie czynnoci lewej komory.
Polega ono na stwierdzanym wwentrykulografii izotopowej
zmniejszeniu podatnoci rozkurczowej serca, objawiajcej
si wzrostem cinienia pnorozkurczowego izmniejsze-
niem objtoci pnorozkurczowej. Dochodzi rwnie do
zmniejszenia kurczliwoci minia sercowego. Po upywie
4-6 miesicy abstynencji mona zauway tendencj do
regresji tych zmian. Objawia si to popraw frakcji wy-
rzutowej izmniejszeniem wymiarw serca. Naduywanie
alkoholu ju przez okres kilku miesicy moe prowadzi
do rozwoju poalkoholowej kardiomiopatii rozstrzeniowej.
 Wikszo chorych zkardiomiopati rozstrzeniow spo-
ywao ok. 100 g etanolu dziennie przez okres co najmniej
10 lat. Poalkoholowa kardiomiopatia rozstrzeniowa wokre-
sie pocztkowym moe objawia si zmniejszon tolerancj
wysiku, nadkomorowymi zaburzeniami rytmu np. wpostaci
napadowego migotania przedsionkw. Pniej wobrazie kli-
nicznym dominuj objawy lewokomorowej niewydolnoci
serca. Wzaawansowanych przypadkach doczy si moe
niewydolno prawokomorowa zwtrn niedomykalnoci
zastawki trjdzielnej. WEKG stwierdza si cechy przero-
stu lewej komory, zaburzenia repolaryzacji, ewentualnie
zaburzenia przewodnictwa wpostaci bloku przedsionkowo
komorowego Istopnia, blokw odng, wyduenia odstpu
Q-T. Badanie echokardiograficzne wykazuje powikszenie
lewej komory, upoledzenie kurczliwoci minia sercowe-
go izmniejszenie frakcji wyrzutowej. Warunkiem leczenia
jest podjcie bezwzgldnej abstynencji. Polega na ogranicze-
niu wysikw fizycznych, podawaniu tiaminy (witaminy B1)
iewentualnym objawowym leczeniu niewydolnoci serca.
Po wprowadzeniu cakowitej abstynencji wwczesnych sta-
diach kardiomiopatii poalkoholowej moliwe jest wycofa-
nie si objaww niewydolnoci krenia, zmniejszenie si
sylwetki serca. Natomiast kontynuacja naduywania alko-
holu uchorych zobjawami niewydolnoci serca zpowodu
kardiomiopatii rozstrzeniowej prowadzi do mierci w80%
przypadkw wcigu 3 lat.
Niedobr tiaminy ualkoholikw powoduje powstanie
zespou krenia hiperkinetycznego z niewydolnoci
serca. Zesp ten wystpuje najczciej u alkoholikw
le odywionych. Moe on rozwin si nawet wcigu
1 tygodnia np. wwyniku zmniejszenia poday witaminy
B1 wpoywieniu, wzrostu zapotrzebowania na witamin
B1 wtrakcie infekcji, przy zastosowaniu diety bogatow-
glowodanowej, lub infuzji glukozy. Wobrazie klinicznym
dominuj wtedy objawy niewydolnoci prawokomoro-
wej serca ikrenia hiperkinetycznego. Wystpuje cz-
stoskurcz, nadmierne ocieplenie koczyn zobwodowym
rozszerzeniem naczy. Wleczeniu obserwuje si szybk
popraw pod wpywem podawania duych dawek witami-
ny B1 np. 100 mg na dob dominiowo. Ciepota koczyn
obnia si ju wcigu kilku dni od podania witaminy B1
pozajelitowo apowikszenie sylwetki serca iobjawy nie-
wydolnoci prawokomorowej serca cofaj si wcigu kilku
tygodni. Szybk popraw uzyskuje si wprzypadkach, gdy
zesp pojawi si nagle wsytuacji zwikszonego zapo-
trzebowania na witamin B1. Objawy niedoboru witaminy
B1 ze strony serca iukadu krenia mog nakada si
na obraz kardiomiopatii poalkoholowej rozstrzeniowej.
Uosb naduywajcych alkohol, ale bez wspistniejcej
choroby serca, wfazie ostrego zatrucia obserwuje si za-
burzenia rytmu. Najczstszym zaburzeniem jest migotanie
przedsionkw.
U2/3 chorych poniej 65 r.. przyczyn lub czynnikiem do-
datkowym migotania przedsionkw jest naduycie alkoholu.
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
Ualkoholikw stwierdza si czstsze anieli woglnej
populacji wystpowanie przypadkw nagej mierci ser-
cowej. Najprawdopodobniej, wwikszoci przypadkw
tego tragicznego powikania przyczyn jest migotanie
komr. Najczciej dotyczy ono alkoholikw midzy 50
i60 r. ycia.
Zaleno midzy spoywaniem alkoholu etylowe-
go arozwojem choroby niedokrwiennej serca wykazano
w wielu pracach epidemiologicznych. Ich wyniki maj
rny charakter - pozytywny lub negatywny (20). Wpyw
alkoholu etylowego zmniejszajcy zapadalno iumieral-
no zpowodu miadycy ttnic ijej powika dotyczy
badanych grup spoywajcych alkohol etylowy wmaych
ilociach najczciej mniejszych od 30-40 g na dob. Tego
rodzaju spoywanie alkoholu etylowego moe mie zna-
czenie ochronne (21).
Nadcinienie ttnicze wchorobie alkoholowej
Ualkoholikw stwierdza si 2-krotnie czstsze wyst-
powanie nadcinienia ttniczego wporwnaniu zpopulacj
ogln (11). Ocenia si, e ok. 25% tzw. nadcinienia pier-
wotnego zwizane jest znaduywaniem alkoholu. Podwy-
szone cinienie ttnicze pojawia si przy dziennym spoyciu
powyej 20-30 gramw. Na podstawie bada epidemiolo-
gicznych szacuje si, e alkohol etylowy odpowiedzialny
jest za 10% wszystkich przypadkw nadcinienia ttniczego.
Poalkoholowe zespoy hematologiczne
Zespoy hematologiczne maj rny charakter. Obejmu-
j nastpujce kliniczne zaburzenia:
1. makrocytoza krwinek czerwonych,
2. wakuolizacja erytroblastw,
3. pancytopenia zodnow megaloblastyczn,
4. niedokrwisto syderoblastyczna,
5. niedokrwisto hemolityczna,
6. granulocytopenia,
7. trombocytopenia.
Zwikszenie objtoci krwinek czerwonych (MCV powy-
ej 92 fl) stwierdza si uokoo 90% osb przewlekle nad-
uywajcych alkohol. Obserwuje si jednoczenie wzrost
opornoci osmotycznej krwinek czerwonych. Zmiany te
ustpuj wcigu kilku tygodni od podjcia abstynencji.
Obserwowana ualkoholikw wakuolizacja erytrobla-
stw jest przejawem zwyrodnienia. Ustpuj ju po tygo-
dniowej abstynencji.
Megaloblastyczna pancytopenia najczciej jest spowo-
dowana niedoborem kwasu foliowego. Zjawisko to dotyczy
zwaszcza osb naduywajcych alkohol wpostaci wdki
iwina. Piwosze naraeni s na to powikanie wmniejszym
stopniu ato ze wzgldu na zawarto ok. 100 g kwasu
foliowego w1 litrze piwa.
U alkoholikw le odywionych pojawi si moe
niedokrwisto syderoblastyczna. Zaburzenie to wynika
zniedoboru pirydoksyny (witaminy B6). Naduywanie
alkoholu naley do najczstszych przyczyn tego typu
niedokrwistoci.
75
 Poalkoholowa hipofosfatemia prowadzi do spadku po-
ziomu ATP werytrocytach. Zjawisko to moe by odpo-
wiedzialne za skrcenie czasu przeycia krwinki czerwonej
i hemoliz z nastpow niedokrwistoci hemolityczn.
Przewleke naduywanie alkoholu moe indukowa wyst-
pienie zespou klinicznego znanego pod nazwa zespou Zie-
ve, na ktry skada si niedokrwisto hemolityczna, stusz-
czenie wtroby, hipertrjglicerydemia ihiperbilirubinemia.
Trombocytopenia, ktr wywouje naduywanie alkoholu
ma najczciej charakter przemijajcy. Zazwyczaj ustpuje
ju po 10 dniach abstynencji, Pojawia si wtedy przeciw-
stawny, nadmierny wzrost liczby pytek krwi. Trombocyto-
penia uosb zchorob alkoholow moe pojawi si jako Moe to mie miejsce tylko wsytuacji, gdy nie doszo do
przejaw hipersplenizmu, znacznego niedoboru kwasu folio-
wego lub zespou wykrzepiania rdnaczyniowego.
Etanol iodczyny odpornociowe
Uosb naduywajcych alkohol stwierdza si rwnie
zaburzenia migracji granulocytw iupoledzenie funkcji
fagocytarnej makrofagw. Ualkoholikw zaobserwowano
te upoledzenie odpornoci swoistej. Jego przyczyn jest
obnienie liczby receptorw immunoglobulin powierzch-
niowych klasy IgM, IgE oraz IgG na limfocytach. Stwierdza
si rwnie czsto zmniejszenie zdolnoci limfocytw do
transformacji blastycznej iobnienie odsetka limfocytw
B. Zmniejsza si wytwarzanie granulocytw, ich ruchliwo
iadherencja. Uosb zchorob alkoholow mog wystpi holowe zapalenie trzustki (8, 11, 14, 22, 23).
faszywie ujemne wyniki testw tuberkulinowych spowodo-
wane zmniejszeniem reakcji nadwraliwoci typu IV. Konse-
kwencj tych wszystkich zaburze jest wiksza podatno na
infekcje zarwno ocharakterze swoistym jak inieswoistym.
Alkohol etylowy inowotwory zoliwe
Naduywanie alkoholu etylowego wie si ze wzro-
stem zapadalnoci na nowotwory zoliwe. Wzjawisku tym
odgrywa rol:
1. indukcja cytochromu P450 2E1
2. zwikszenie mutagennoci skadnikw dymu
tytoniowego
3. niedobr witaminy Arozwijajcy si uprzewlekle nad-
uywajcych etanol (przyspieszona degradacja retino-
lu). Jednoczenie uosb naduywajcych etanol ist-
niej ograniczone moliwoci suplementacji witaminy
Azpowodu hepatotoksycznego dziaania retinolu ibeta
karotenu.
Uosb zalkoholow marskoci wtroby stwierdzono
zwikszenie zapadalnoci na raka pierwotnego wtroby.
Rak ten rozwija si uokoo 10-12% chorych ztego typu
marskoci.
Uosb naduywajcych przewlekle alkohol 3-krotnie
czciej wystpuje rak jamy ustnej (oprcz raka wargi) lub
garda. Rak krtani pojawia si ualkoholikw 4 razy, za
rak przeyku 2 razy czciej ni woglnej populacji. Rw-
nie wiksza zapadalno dotyczy raka odka, trzustki,
okrnicy, odbytu. Stwierdzono 2-krotnie wiksz zapa-
dalno na raka piersi wrd pijcych kobiet. Skojarzony
znaduywaniem alkoholu nikotynizm czsto zwielokrotnia
ryzyko tych nowotworw zoliwych np. wprzypadku raka
przeyku 150-krotnie, raka krtani 50-krotnie.
Interakcje alkoholu etylowego zlekami
Spoywanie alkoholu etylowego wpywa na farmako-
dynamik ikinetyk niektrych lekw, np. lekw psycho-
tropowych wykazujcych synergizm addycyjny zpojedyn-
cz dawk etanolu. Jednoczenie obserwowany jest rozwj
tolerancji krzyowej na dziaanie tych lekw. Przewlekle
przyjmowany etanol wywouje indukcj mikrosomalnych
enzymw wtrobowych. Przyczynia si wten sposb do
nasilenia procesw biotransformacji niektrych lekw.
rozwoju zmian marskich wwtrobie. Alkohol przez wpyw
na czynno motoryczn przewodu pokarmowego, prze-
pyw krwi przez jego oysko naczyniowe, uszkodzenie
bony luzowej jelita - zmienia take wchanianie lekw.
ALKOHOL ICUKRZYCA SOJUSZ DWCH
WROGW
Przewleke naduywanie alkoholu jest niezalenym
czynnikiem ryzyka cukrzycy. Dotyczy to zwikszonej
przez naduywanie alkoholu zapadalnoci na cukrzyc
typu 2 oraz na cukrzyc wtrn powodowan przez alko-
Dowiedziono, e alkohol wywiera bardziej szkodliwe
dziaanie uosb z cukrzyc ni uosb zdrowych. Zabu-
rzenia przemiany materii wystpujce wcukrzycy czyni
organizm pacjenta podatniejszym na wiele toksycznych
dziaa alkoholu.
Naogowe naduywanie alkoholu jest problemem coraz
czciej obserwowanym, dotyczy 5-10% osb zcukrzyc.
Jego przyczyn jest czsto brak wsparcia ze strony rodziny,
trudne warunki materialne, utrata pracy, rne niepowodze-
nia yciowe oraz cakowita niewiedza dotyczca szkodli-
woci picia alkoholu wcukrzycy.
Przykad problemw napotykanych wpraktyce diabe-
tologicznej ilustruje poniej relacja osoby zcukrzyc typu
1 ichorob alkoholow.
Relacja Pacjenta
Mam stwierdzony typ trzeci na zasadzie - trzustka
uszkodzona na wasne yczenie naduywaem picie al-
koholu. Miaem zapalenia trzustki. Cukrzyca si objawi-
a przy zapaleniu trzustki, miaem wtedy 29 lat. Przyjto
mnie najpierw na chirurgi na dob kontroln, potem na
oddzia wewntrzny itam ju insulina ileki dodatkowe.
Do lekarza nie chodziem.
Pniej nie mylaem otym. Jakbym przesta by chory.
No isiado mi na nogi - nie mogem chodzi. Nic zrobi,
bo rce te do okci drtwe, sztywne. Poszedem do leka-
rza. Powiedziaem, e choruj na cukrzyc ale nie braem
insuliny. Skierowano mnie znowu do szpitala glikemia
wstpna 750 mg/dl. Odziwo ztrzustk nic, nie miaem

76 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2

www.medycyna-metaboliczna.pl
ju objaww ostrego zapalenia jak kiedy. Zapalenie jest
jednak cay czas, objawia si jak zjem potraw ciko-
strawn albo tust.
Zaczem pi wpodstawwce. Chyba wszdzie tak jest,
jak pamitam, to nie byo szkoy, eby chopcy nie pili.
Mj ojciec mia problem zalkoholem. Byem na leczeniu
odwykowym 10 lat temu. Czy si udao? Przewanie tak
jest, e jaki czas si nie pije, potem si wypije, nie ma
si nad tym kontroli, przychodzi moment, kiedy si zapie
cig. Czowiekowi moe si wydawa, e kontroluje picie,
atak nie jest. Nawet pena wiadomo wtym nie pomaga.
Pena wiadomo tego, e si jest alkoholikiem, e ten
pierwszy kieliszek szkodzi, amimo to, czowiek prbuje.
Wtej chwili cig alkoholowy zdarza mi si raz wroku,
dwa razy wroku. Raz wtygodniu czy dwa wypij piwo.
Jestem sam. Nie licz na wsparcie. Teraz do pracy nie
pjd, bo nie jestem wstanie. Nie mam renty. Dorywczo
pracuj? Nie, na czarno. Robi remonty.
Powikania? No wanie nogi. Lekarz mwi, e mam
neuropati. Mam kopoty zchodzeniem inie mam siy. Siy
iwadzy penej. Nie mog, tak jak kiedy, po schodach wbiec.
Co ja myl? Ochorobie ioyciu? Zcukrzyc mona
y, moja babcia ya 40 lat zcukrzyc, czy ile. Par
zawaw przesza. Rnie ludzie reaguj na chorob. Ge-
neralnie przyjmowanie insuliny mi nie przeszkadza, jak
regulowa sobie poziomy cukru, to ja dobrze wiem, naj-
gorsza to jest dieta.
Co Pan miaby ochot jeszcze powiedzie? Od ostatnie-
go zapalenia trzustki schudem 10 kg inie wrciem ju
do poprzedniej wagi, ateraz, jak przyszedem tutaj, schud-
em nastpne 6 kg. Ztego powodu, e nie braem insuliny.
Mimo wszystko chciabym odzyska yciow sprawno.
Uchorych na cukrzyc picie alkoholu powoduje szereg
specyficznych powika. S to:
Najbardziej grone jest bezporednie dziaanie alkoho-
lu, polegajce na hamowaniu wytwarzania iwydziela-
nia glukozy przez wtrob. Sprzyja to hipoglikemii. Je-
li do niej dojdzie, niejednokrotnie trudno j rozpozna
(objawy bardzo czsto przypominaj objawy upojenia
alkoholowego). Uniemoliwia to wczesn interwencj,
awrezultacie grozi bardzo powanymi nastpstwami.
cznie zzagroeniem ycia (6).
Picie alkoholu sprzyja wytwarzaniu nieprawidowych
produktw przemiany materii, zwiksza produkcj ke-
tonw (aceton iinne) oraz kwasu mlekowego moe
wic wywoa zatrucie tymi substancjami skompliko-
wan piczk metaboliczn.
Wiksze iloci alkoholu, spoywane przez duszy
czas, podwyszaj cinienie ttnicze krwi (nadcinie-
nie ttnicze).
Alkohol bezporednio uszkadza serce, wtrob, trzust-
k, awic narzdy, ktre uszkadza ju sama cukrzyca.
Dostarcza energii, ktra nie jest jednak celowo wykorzy-
stywana, jest bezuyteczna, zamieniana wciepo itracona.
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
Pacjenci pijcy zreguy s mao staranni wrealizacji
leczenia, maj gorsze wyniki, zaniedbuj leczenie.
Alkohol wchodzi w interakcj z pochodnymi sulfo-
nylomocznika, wywoujc rumie twarzy, ble gowy
inudnoci.
Uchorych leczonych metformin spoycie alkoholu
sprzyja powstaniu gronego dla ycia powikania, ja-
kim jest kwasica mleczanowa.
Alkohol bywa spoywany wpostaci napojw alkoholo-
wych: piwa, wina, likierw, wktrych oprcz alkoholu
znajduj si cukry ikwasy organiczne. Dodatki te maj
take szkodliwy wpyw na nasze zdrowie.
Wpyw naduywania alkoholu:
wsposb istotny przyspiesza transformacj stanu przed-
cukrzycowego wobjawow cukrzyc typu 2, nasila ob-
jawy ju istniejcej cukrzycy (24, 25);
uniemoliwia uzyskanie dobrej jakoci wynikw lecze-
nia cukrzycy (26);
powoduje zwikszenie ryzyka powstawania powika:
ostrych hipoglikemia iketoza oraz przewlekych
angiopatia ineuropatia cukrzycowa (27, 28);
jest przyczyn powstawania wielu swoicie zalenych od
wpywu alkoholu uszkodze narzdw wewntrznych,
wtym trzustki znastpow wtrn cukrzyc (8, 22);
uniemoliwia prowadzenie prozdrowotnego stylu ycia
(27);
jest przyczyn zwikszenia miertelnoci z powodu
cukrzycy (28).
PODSUMOWANIE
1. Spoywanie wformie uzalenienia alkoholowego wik
szych iloci anieli 20-30 g etanolu na dob, jest bar
dzo istotnym czynnikiem ryzyka oraz patogenezy wielu
chorb. Choroba alkoholowa jest wieloskadnikowym
mechanizmem patogenetycznym oszerokim ipostpu
jcym zakresie klinicznych objaww.
Obejmuj one: l) zaburzenia zachowania, emocjonal-
no, zmiany osobowociowe ichoroby psychiczne; 2)
zwyrodnieniowe uszkodzenia wielu tkanek i narzdw
z klinicznymi nastpstwami w postaci chorb ukadu
nerwowego, sercowo-naczyniowego, zaburze trawien
nych i metabolicznych (trzustka - cukrzyca, wtroba
- stuszczenie).
2. Choroba alkoholowa jest przyczyn zwikszonej skon
noci do zakrzepw, otyoci brzusznej, dyslipidemii,
insulinoopornoci, upoledzenia tolerancji glukozy,
hiperurikemii, ktre czsto wystpuj jednoczenie
wformie zespou metabolicznego.
3. Zapobieganie chorobie alkoholowej oraz leczenie al-
koholizmu wywiera istotny wpyw zmniejszajcy ry-
zyko miadycy i jej powika a take nadcinienia
ttniczego i jego powika i innych chorb ukadu
sercowo-naczyniowego.
77
4. Sposoby ograniczania alkoholizmu s mao skuteczne
iniedostatecznie rozpowszechnione.
PIMIENNICTWO
1. Tato J, Czech A, Bernas M: Diabetologia kliniczna,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008.
2. Friedman PD: Alcohol use in Adults, NEJM, 2013,
368, 365.
3. Renaud SC, Gueguen R, Schenker J, d`Houtaud A: Al-
cohol and mortality in middle-aged men from castern,
France, Epidemiology, 1998, 9, 184-188.
4. Keil U, Chambless LE, Doring Aiwsp.: The relation
of alcohol intake to coronary heart discase and all-
-cause mortality in abeer-drinking population. Epide-
miology, 1997, 8, 150-156.
5. Bogdanik T: Alkohol etylowy, w: Toksykologia klinicz-
na, red. T. Bogdanik, PZWL, Warszawa, 1988, 440-52.
6. Kulisiewicz T: Uzalenienie alkoholowe, PZWL,
Warszawa, 1982.
7. Murray RK, Granner DK, Mayes PA, Rodwel VW
(red. tum. Kokot F.): Biochemia Harpera, Rozdz. 62,
PZWL, Warszawa, 1995.
8. Szczeklik-Kumala Z: Alkohol acukrzyca, Medycyna
Metaboliczna, 2005, IX, 40.
9. Choroby wewntrzne, red. Szczeklik A, t. 1, rozdz.
Choroby przewodu pokarmowego, Bartnik W red.,
dzia Alkoholowe Choroby Wtroby, Wyd. Medycyna
Praktyczna, Krakw, 2006.
10. Rimm EB, Williams P, Fosher K iwsp.: Moderate al-
cohol intake and lower risk of coronary heart disease:
meta-analysis of effects on lipids and haemostatic fac-
tors. BMJ, 1999, 319, 1523-1528.
11. Bell RA, Mayer-Davis EJ, Martin MA iwsp.: Asso-
ciations between alcohol consumption and insulin
sensitivity and cardiovascular disease risk factors.
Diabetes Care 2000, 23, 1630-6.
12. Liber CS: Biochemical and molecular basis of alco-
hol-induced injury to liver and other tissues. New Eng
J Med 1988, 319, 1639.
13. Krebs HA, Freedland RA, Herms R, Stubbs M: Inhibi-
tion of hepatic gluconeogenesis by ethanol. Biochem J
1969, 112, 117-24.
14. Sand J, Lankisch PG, Nordback I: Alcohol consump-
tion in patients with acute or chronic pancreatitis.
Pancreatology 2007, 7, 147-56.
15. Choroby wewntrzne, red. Szczeklik A, Kokot F, Fra-
nek E, t. 2, rozdz. Fizjologia, dzia Zaburzenia gospo-
darki magnezowej, Wyd. Medycyna Praktyczna, Kra-
kw, 2006.
16. Choroby wewntrzne, red. Szczeklik A, Kokot F, Fra-
nek E, t. 2, rozdz. Fizjologia, dzia Zaburzenia gospo-
darki wapniowo-fosforanowej, Wyd. Medycyna Prak-
tyczna, Krakw, 2006.
78 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 1-2
www.medycyna-metaboliczna.pl
17. Tanasescu M, Hu FB: Alcohol consumption and risk
of coronary heart disease among individuals with type
2 diabetes mellitus. Curr Diab Rep 2001, 1, 187-191.
18. Solomon CG, Hu FB, Stampfer MJ iwsp.: Modera-
te alcohol consumptions and risk of coronary heart
disease among women with type 2 diabetes mellitus.
Circulation 2000, 102, 494-499.
19. Tato J, Czech A: Profilaktyka kardiodiabetologiczna,
Wyd. Medyczne Termedia, Pozna, 2014.
20. Mukamal KJ, Rimm EB: Alcohol consumption: risks
and benefits. Curr Atheroscler Rep 2008, 10, 536-43.
21. Gajos G: Wino acukrzyca, materiay do wykadu, XII
Konferencji Nowoci wcukrzycy, Warszawa, 2017.
22. Mhlhauser J: Smoking and diabetes. Diabetic Med
1990, 7, 10.
23. Conigrave KM, Hu BF, Camargo CA jr iwsp.: Apro-
spective study of drinking patterns in relation to risk of
type 2 diabetes among men. Diabetes 2001, 50, 2390-5.
24. Carlson S, Hammar N, Grill V: Alcohol consumption
and type 2 diabetes. Meta-analysis of epidemiological
studies indicates aV-shaped relationship, Diabetolo-
gia, 2006, 48, 1051.
25. Marek J: Wpyw naduywania alkoholu na przebieg
i wyniki leczenia cukrzycy: prezentacja przypadkw
klinicznych, Medycyna Metaboliczna, 2008, XII, 3, 31.
26. Ahmed AT, Kaster AJ: Relationship between alkohol
consumption and glycemic control among patients with
diabetes: the Kaiser Permanente Nothern California
Diabetes Registry, J Gen Intern Med, 2008, 23, 275.
27. Frier BM: Diabetes mellitus and lifestyle: driving,
employment, prison, insurance, smoking, alcohol and
travel, w JC Pickup, G Williams (red.), Textbook of
Diabetes, wyd. 3, Blackwell Science, Oxford, 2003.
28. 28. Diem P, Deplazes M, Fajor R i wsp.: Effects of
alcohol consumption on mortality in patients with
Type 2 diabetes mellitus, Diabetologia 2003, 46,
1581-1585.
Adres do korespondencji:
a.czech@interia.pl