3.

redniowiecze cz I
Historia TU

Lekcja 9 Dzia: Wieki rednie

Temat: Ksztatowanie si
redniowiecznej Europy

1. Bizancjum - cesarstwo wschodnie (stolica Konstantynopol)

Wschodnie bogate prowincje dawnego Imperium przetrway najazdy

barbarzycw
Pwysep Bakaski, Azja Mniejsza, Syria i Egipt (na krtko Pwysep Apeniski)

a. Rozkwit cesarstwa za panowania cesarza Justyniana Wielkiego (527-

565)

Bizancjum orientalnym pastwem despotycznym cesarz stoi na czele

instytucji pastwowych i kocielnych Cesarz:
najwyszy prawodawca i sdzia, kieruje polityk zagraniczn, zarzdza
administracj i wojskiem, uwaa si za gow Kocioa, na dworze
przepych i ceremonia
Kodeks Justyniana kodyfikacja prawa rzymskiego
Kodeks prawa cywilnego sta si podstaw kodeksw prawnych Europy
Budownictwo i sztuka w stylu bizantyjskim
Koci Hagia Sophia (Mdroci Boej) -Konstantynopol
Cechy architektury: sklepienia, kopuy, uki, marmury
Cechy malarstwa: mozaiki, ikony, zdobienia zote, dekoracje rolinne

b. VII w. spr religijny o stosunek do witych obrazw - ikon

Ikonoduowie (niewolnicy) zwolennicy ikon przekonani o ich cudownej

mocy
Ikonoklaci (obrazoburcy)przeciwnicy ikon relikt pogastwa

c. 1054 r. schizma wschodnia rozam ( wzajemne zwalczanie si)

Koci rzymskokatolicki ( uznajcy papiea)

Koci prawosawny ( uznajcy patriarch Konstantynopola)
 2. Islam i wiat arabski

Mieszkacy Pwyspu Arabskiego arabowie zwani Beduinami- koczowniczy tryb

ycia.
Znane miasta Medyna i Mekka ktra si rozwijaa pielgrzymki do Czarnego
Kamienia

a. Religia stworzona w VII w. przez Mahometa

Nauczanie Mahometa nie spodobao si mieszkacom Mekki (wymiewany,

przeladowany
622 r. ucieczka Mahometa z Mekki do Jatrib (Medyna - miasto proroka)
tzw. hidra - od tego wydarzenia muzumanie datuj pierwszy rok w
kalendarzu
Mahomet jednoczy plemiona arabskie, ktre przechodz na licznej podboje
moliwe:
Dihad walka z szatanem - wita wojna w obronie islamu (mier
miejsce w raju)

b. Islam

Wyznawcy islamu muzumanie (Posuszni Bogu) wierz w jednego Boga -

Allaha
Islam religia monoteistyczna czerpie z chrzecijastwa i judaizmu
Czowiek ma niemierteln dusz i woln wol, czeka go sd ostateczny
raj -pieko
wita ksiga islamu Koran (czytanie)
spsiany przez towarzyszy Mahometa na podstawie nauczania 114
rozdziaw (sury)
Podstawa ycia muzumanina jest tzw. pi filarw islamu
Wyznanie wiary Nie ma boga prcz Allaha, Mahomet jest jego
prorokiem
Modlitwa pi razy w cigu dnia z twarz zwrcon w stron Mekki
Jamuna zbierania w formie daniny od dochodu
Post cisy w miesicu ramadan
Pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w yciu
Wstrzymanie si od picia alkoholu i spoywania wieprzowiny i hazardu

c. Po mierci Mahometa jego nastpcy ( Kalifowie) stworzyli pastwo

teokratyczne

ycie polityczne podporzdkowane religii - Kalif, rzd na czele z wezyrem i

dywanami
Podboje: Persja cz Bizancjum ( Syri, Palestyn i Egipt), Pnocna Afryka,
Hiszpania,
Pozostawianie administracji swobody religijnej pobieranie podatku - charad

3. Pastwo Frankw
 Po upadku cesarstwa zachodniego na jego terytorium powstay pastwa
barbarzyskie

a. Krlestwo Frankw pod rzdami Merowingw - powstao w V w. w

pnocnej Galii

Plemiona germaskie mieszkajce nad Renem od III w. zaczy zwa si

Frankami.
W V w. powstao pastwo na czele -wadcy zwani - Merowingami

a. Chrzest Chlodwiga 496 w obrzdku katolickim (umocnienie pozycji

pastwa integracja)

Pastwo Frankw to monarchia patrymonialna - pastwo prywatn

wasno wadcy
Prawo zwyczajowe podzia pastwa midzy synw zwalczanie si
wzajemnie

b. Rzeczywista wadza w pastwie w rkach majordomw (urzdnicy

dworscy)

751r. majordom - Pepin May detronizuje ostatniego z Merowingw i

koronuje si na krla pocztek dynastii Karolingw (zgoda Papiea
wdziczno Pastwo Kocielne)

c. podboje

Karol Mot w 732 roku pod Poitiers (czyt. patje) pokonuje Arabw
Podbj Longobardw, Bawarii i Saksonii, klska z Arabami w Hiszpanii (Karol
Wielki)

d. Organizacja pastwa

Najwysza wadza monarcha, urzdnicy dworscy: seneszal, kanclerz, palatyn

Zarzd terytorialny hrabstwa (hrabiowie) marchie (margrabiowie)

e. W 800 r Karol Wielki koronowany a cesarza rzymskiego (niezadowolenie

Bizancjum)

f. Podzia pastwa Karola Wielkiego (mier wadcy 814 r.)

Ludwik Pobony sabym wadc, jego synowie toczyli spory o podzia ojcowizny
Traktat w Verdun (czyt. verd) 843 r.- pocztki dwch pastw - Francji i
Niemiec
Lotar - tytu cesarza - cz rodkowa krlestwa z Itali
Ludwik Niemiecki - cz wschodnia krlestwa (pniejsze Niemcy)
Karol ysy cz zachodnia (pniejsza Francja)
 Cesarstwo w Europie Zachodniej odnowi dopiero wadca Niemiec - Otton I w
962 r.

Zadanie domowe str. 79, zad. 5

1. Uzasadni bd obal twierdzenie, e pastwo arabskie byo pastwem

teokratycznym

Cae ycie polityczne byo podporzdkowane religii.

Pytania sprawdzajce:

1. Jak nazywa si wadca za ktrego Bizancjum przeywao najwikszy rozkwit?

Lekcja 10 Dzia: Wieki rednie

Temat: Feudalizm a system

lenny.

1. Formowanie si systemu lennego

a. geneza systemu lennego sabsi w czasach niepokojw szukaj

opieki silniejszych

Wojny, przemieszczanie si ludw, brak silnej wadzy

sabsi szukaj ochrony u osb dysponujcych si zbrojn

2. Ustrj lenny prawa i zwyczaje w relacjach senior -wasal

a. Formy kontaktu lennego

Komendacja (ac. polecenie) oddanie si osoby wolnej pod opiek

monego (seniora) w zamian za wiern sub
Hod lenny ceremonia oddania si wasala pod opiek seniora (zwizek
osobowy)
Inwestytura symboliczne nadanie lenna wrczenie np. wczni
(zwizek rzeczowy)
System lenny upowszechni si gwnie w Europie Zachodniej

b. pojcia
 Senior (ac. starszy) opiekowa si wasalem, ktry zoy mu hod
(pan lenn)
Nadanie wasalowi lenna
Pomoc i ochrona wasala
Wasal (cel. suba)- skada hod seniorowi, zobowizywa si mu
suy w zamian za to dostawa opiek i ziemi (lennik)
Suba wojskowa na wezwanie wasala
Dochowanie wiernoci seniorowi
Uczestnictwo w radzie i sdzie seniora
Wykup seniora z niewoli
Opaty na uroczystoci lub crki i pasowanie syna -seniora
Lenno (ger. Dobra uyczone) ziemia nadawana przez seniora wasalowi

3. Piramida (drabina) feudalna

a. Krl - Suzeren nadaje lenno swym wasalom, Ci dawali mniejsze

nadziay swoim itd.

Kady z seniorw zatrzymuje jaki obszar na utrzymanie domen

b. Osabienie wadzy centralnej - wasal mojego wasala nie jest moim

wasalem

Senior mg pocign do odpowiedzialnoci tylko swego bezporedniego

wasala
Wewntrzne rozbicie pastwa seniorowie niezaleni od wadzy krlewskiej
Konflikt lojalnoci jeden wasal ma kilku seniorw, w przypadku konfliktu
problem
Anglia wyjtkiem - wszyscy wasale otrzymuj lenno bezporednio od krla -
wierno

4. Chopi

Podstawowa grupa spoeczna okresu redniowiecza

a. Akt prekarium chopi dobrowolnie ( za opiek) stawali si

poddanymi swych panw, w zamian uytkowali ich ziemie.

Spoeczestwo feudalne to takie w ktrym najliczniejsza grupa to chopstwo

podporzdkowane wacicielom ziemskim, zobowizani s oni do uiszczania
danin, a take paszczyzny w zamian za uytkowanie paskiej ziemi.
Na ziemiach polskich feudalizm trwa a do XIX wieku.

Zadanie domowe str. 83, zad.

1. Wyjani, dlaczego we wczesnym redniowieczu uksztatowa si system lenny?

 Cige wojny, brak silnej wadzy, brak spokoju, sabsi oddaj si pod opiek
silniejszych
2. Oce zalety i wady systemu lennego

Zalety opieka nad sabszymi, wady osabienie wadzy krla

Pytania sprawdzajce:

1. Wyjani jaka jest geneza systemu lennego

sabsi w czasach niepokojw szukaj opieki silniejszych

2. Wymie i scharakteryzuj formy kontaktu lennego

Komendacja oddanie si osoby wolnej pod opiek monego (seniora) w zamian

za wiern sub. Hod lenny ceremonia oddania si wasala pod opiek
seniora. Inwestytura symboliczne nadanie lenna wrczenie np. wczni.
3. Wyjani kim by senior w systemie lennym i jakie mia obowizki

Senior opiekowa si wasalem, ktry zoy mu hod

4. Wyjani kim by wasal w systemie lennym i jakie mia obowizki

Wasal - skada hod seniorowi, zobowizywa si mu suy w zamian za to

dostawa opiek i ziemi

Lekcja 11 Dzia: Wieki rednie

Temat: Cesarstwo i papiestwo w walce o

panowanie nad wiatem.

1. Feudalizacja instytucji kocielnych

Obraz Kocioa w XI w.:

Najbogatsza i najpotniejsz instytucj wiata feudalnego
Postpuje uzalenienie kocioa od wadzy wieckiej
Postpuje zewiecczenie i rozkad moralny kleru
Symonia sprzeda stanowisk kocielnych
Nikolaizm amanie celibatu (problem materialna przyszoci swych
dzieci)
Nepotyzm faworyzowanie czonkw rodziny przy obsadzaniu stanowisk
Inwestytura prawo nominacji na stanowiska kocielne biskupw i opatw
a. Cezaropapizm skupienie peni wadzy nad pastwem i Kocioem w
rkach monarchy.

Inwestytura prawo do nominacji na stanowiska kocielne biskupw i

opatw (niezadowolenie duchownych)

2. Ruch odnowy Kocioa w XI w.

 a. Benedyktyski klasztor w Cluny (czyt. klini) - Francja- Burgundia

Opactwo Cluny podporzdkowao sobie inne klasztory tworzc tzw.

kongregacj kluniack ( 2 tys. klasztorw)
Opactwa Kongregacji podlegy papieowi i kieroway si benedyktysk regu
z Cluny

b. Zakon Cystersw oparty na ubstwie

rezygnacja z indywidualnej wasnoci, skromne klasztory, praca na roli

centralnym orodkiem zarzdzajcym wszystkimi klasztorami kapitua
( wszyscy opaci)

3. Spr o inwestytur i reformy greograiaskie

a. W 1059 r. Papie Mikoaj II ogosi nowy sposb wyboru papiea

przez konklawe (zamknite grono kardynaw) (konklawe ac. pod kluczem)
(kardynaw ac. gwny)

wczeniejsza zasada przez kler i lud rzymski atwa do manipulacji przez

cesarzy
Papie Mikoaj II stara si podkrela rwnorzdno wadzy papieskiej i
wieckiej

b. Papie Grzegorz VII wydaje program reform - Dictatus papae :

papocezaryzm - zwierzchnictwo papiea nad cesarzem

wadza wiecka nie ma prawa do inwestytury
tylko papie koronuje na cesarza
papie ma najwysz wadz prawodawcz i sdownicz
Centralizacja Kocioa pod absolutn wadza papiea
Kodyfikacja prawa kanonicznego
Obowizek przestrzegania celibatu przez duchownych
Majtek raz przekazany kocioowi mia na zawsze by jego wasnoci
4. Pocztek walki o panowanie nad wiatem (dominium mundi )

a. Przeciwnik reform gregoriaskich -cesarz Henryk IV upokorzy si

przed papieem w Canossie pj do Canossy - warto si czasem ukorzy,
aby co zyska.

Henryk IV kontynuowa nadawanie inwestytury- papie zagrozi mu kltw

Henryk IV w 1076 zwoa synod biskupw niemieckich do Wormacji
zdetronizowa papiea- a ten rzuci na niego kltw
Henryk IV od ksit dostaje ultimatum -jeeli nie uzyska przebaczenia straci
wadz
Grzegorz VII udaje si do Niemiec - Henryk IV wyruszy mu naprzeciw - w 1077
przed zamkiem w Canossie - 3 dni upokorzony cesarz musia prosi papiea o
zdjcie kltwy
Kontrofensywa Henryk IV :
 Pokonanie opozycji ksit niemieckich (saskich) i wybranego przez nich
antykrla
Detronizacja Grzegorza VII wybr antypaiea Klemensa III (1080)
1084 - wkroczenie do Rzymu i koronacja na cesarza (Grzegorz VII ucieka do
Salerno)

b. Koniec sporu o inwestytur Konkordat wormacki (1122) biskupw

mianuj duchowni ale lenno nadaje biskupowi cesarz

Konkordat (ac. uzgodniony)- ukad midzy papieem a wadz pastwow

Wyrnienie dwch inwestytur
Kocielna wprowadzenie na urzd biskupa, opata kolegium kanonikw
wiecka przekazanie dbr lennych - cesarz

Zadanie domowe 87

5. Przedstaw gwne etapy walki Grzegorza VII i Henryka IV.

Papie Grzegorz VII wydaje program reform - Dictatus papae (papocezaryzm -

zwierzchnictwo papiea nad cesarzem). Henryk IV kontynuowa nadawanie
inwestytury- papie zagrozi mu kltw. Henryk IV w 1076 zwoa synod
biskupw niemieckich do Wormacji zdetronizowa papiea- a ten rzuci na niego
kltw. Henryk IV od ksit dostaje ultimatum -jeeli nie uzyska przebaczenia
straci wadz. Grzegorz VII udaje si do Niemiec - Henryk IV wyruszy mu
naprzeciw - w 1077 przed zamkiem w Canossie - 3 dni upokorzony cesarz
musia prosi papiea o zdjcie kltwy. Kontrofensywa Henryk IV.
Pytania sprawdzajce:

1. Wyjani pojcie cezaropapizm

Cezaropapizm skupienie peni wadzy nad pastwem i Kocioem w rkach

monarchy

2. Wyjani pojcie papocezaryzm

papocezaryzm - zwierzchnictwo papiea nad cesarzem

3. Wyjani pojcie Inwestytura

Inwestytura prawo do nominacji na stanowiska kocielne biskupw i opatw

4. Podaj jak zakoczy si spr o inwestytur miedzy cesarzem a papieem

Konkordat wormacki (1122) biskupw mianuj duchowni ale lenno nadaje

biskupstwo cesarz.

Lekcja 12 Dzia: Wieki rednie

 Temat: Kryzysy religijne i polityczne w
redniowieczu.

1. Kryzys w Europie Zachodniej w XIV wieku

a. ruchy antyfeudalne chopw w Europie

Wiek XIV w Europie zachodniej kryzys

wojny, lata nieurodzaju gd
epidemia dumy - Czarnej mierci - 1348-1350 - mier l/3 ludzi Europy

Pogarszajca si sytuacja chopw:

Wzrost obcie na rzecz panw feudalnych i pastwa

Nieudane i krwawo stumione najwiksze bunty chopskie w Europie:

powstanie we Francji zwane akeri (Jacques - Jakub pogardliwie)
powstanie w Anglii Wata Tylera (czyt. ota tajnera)

b. kryzys Kocioa i papiestwa niewola awinioska papie rezyduje w

miecie Awinion we Francji i jest cakowicie zaleny od krla tego
pastwa.

Papie Klemens V przenis Stolic Apostolsk do lecego we Francji Awinionu

Papiee staj si cakowicie zaleni od krla Francji
Likwidacja zakonu templariuszy ( krl francuski przejmuje ich majtek)
Kryzys papiestwa w okresie niewoli awinioskiej
Fiskalizm kurii papieskiej
Nepotyzm popieranie czonkw rodziny na stanowiska kocielne
Symonia handel stanowiskami i sakramentami

2. Wielka schizma zachodnia - rwnolegle wybierano papiey w Rzymie i

Awinionie zaamanie si autorytetu papiestwa.

Urban VI w 1378 z powrotem przenosi Stolice Apostolsk z Awinionu do Rzymu

Cz kardynaw oburzona poczynaniami papiea nie uznaj jego wyboru i

powouj nowego papiea Klemensa VII ktry rezyduje w Awinionie

Programy reform w kociele goszone na uniwersytetach narodziny ruchu

soborowego
 Koncyliaryzm - pogld goszcy wyszo soboru powszechnego
(spotkanie biskupw caego Kocioa) nad papieem (uniwersytety)

Prby rozwizania patowej sytuacji sobory powszechne:

Piza 1409 pogorszenie sytuacji wybr trzeciego papiea soborowego -
Aleksander V, a po jego mierci Jan XXIII
Konstancja1414 - 1418 - nakaz abdykacji wszystkich papiey
Bazylea -koniec schizmy1449 powoanie Eugeniusza VI koniec
koncyliaryzmu

Zwycistwo Kurializmu pogldu goszcego wyszo papiea nad soborem

3. Husytyzm czeski ruch religijno - spoeczny i narodowy skierowany
przeciw wadzy politycznej papiea i zalenoci Czech od Niemiec. Jego
twrc by profesor uniwersytetu praskiego Jan Hus.

Czechy krajem wchodzcym w skad Rzeszy Niemieckiej podziay spoeczne

pokryway si z narodowociowymi:
Niemcy szlachta, bogate mieszczastwo i duchowiestwo
Czesi biedota i chopi
Jan Hus w traktacie O Kociele krytykuje:
Nepotyzm (uprzywilejowanie krewnych)
Bogacenie si duchowiestwa i ich przywileje, majtki kocielne (1/3 w
Czechach)
Stosowanie aciny w liturgii, i komunii pod jedna postaci
Jan Hus udaje si na sobr w Konstancji by wzi udzia w dyspucie teologicznej

a. Jan Hus spalony na stosie podczas obrad soboru w Konstancji w 1415 -

mimo e posiada list elazny gwarancje nietykalnoci od cesarza
Luksemburczyka

b. wojny huscyskie w czechach

W Czechach wybucha powstanie przeciwko wadzy Zygmunta Luksemburskiego

Dwa odamy husytw (pocztkw wsppracujce ze sob):
Utrakwici (kalikstyni) ( kielich, pod 2 postaciami) - umiarkowane
skrzydo
Bogate mieszczastwo, szlachta, profesorowie - za ugod z katolikami
Odebranie majtkw duchowiestwu, liturgia w jzyku czeskim
Taboryci - (miasto Tabor) radykalne skrzydo
Biedni chopi i mieszczanie - przeciwko ugodzie - za walk z feudaami

Bratobjcza dla Czechw bitwa pod Lipanami w 1434

Utrakwici zwarli kompromis z cesarzem i soborem w Bazylei tzw. kompakty

praskie
Czeski Koci husycki dostaje autonomie
Liturgia w jzyku czeskim
 Komunia pod dwiema postaciami
Utrakwici uznali prawa Zygmunta Luksemburskiego do korony czeskiej
Bratobjcza dla czechw bitwa pod Lipanami w 1434
Katolicy i utrakwici pokonali wojska taborytw (mier Prokopa Wielkiego)
Zadanie domowe 90

1. Wymie i omw przejawy kryzysu Kocioa w okresie tak zwanej niewoli

awinioskiej papiestwa

Niewola awinioska papiey, Wielska schizma zachodnia,- wybr papiey i

antypapiey
Pytania sprawdzajce:

1. Wyjani pojcie Husytyzm

Husytyzm czeski ruch religijno - spoeczny i narodowy skierowany przeciw

wadzy politycznej papiea i zalenoci Czech od Niemiec.

Lekcja 13 Dzia: Wieki rednie

Temat: Pocztki Polski.

1. Plemiona na ziemiach polskich w IX w. m.in.:

a. Wilanie (Maopolska) popadli w zaleno od ssiada Pastwa

Wielkomorawskiego

b. Polanie (Wielkopolska)-utworzenie pastwa ze stolic w Gnienie -podbj

terenw

Pierwszy wadca Polski (Polan) Ksie Mieszko I (ok.960-992) z

dynastii Piastw

2. Chrzest Polski w 966 roku i jego znaczenie.

Przyczyny
Wzmocnienie jednoci pastwa (jedna wiara) i swej wadzy - Sakralizacja
Bezporednia ukad polityczny z Czechami (maestwo z Dobraw)
przeciwko poganom na Pomorzu
Doczenie Polski chrzecijaskiej Europy kontakt - z papieem i cesarzem
Druga ona Oda crka Teodoryka margrabiego niemieckiego
Konsekwencje i znaczenie chrztu
Napyw duchowiestwa - budowa administracji pastwa (znajomo pisma)
Biskup misyjny Jordan w Poznaniu - zwierzchnik kocioa -pocztek wolnej
chrystian.
 3. Bolesaw Chrobry (s. Mieszka I i Dobrawy) - pierwszy krl polski
(koronacja 1025)

a. mczeska mier biskupa Wojciecha (na ziemiach pogaskich Prusw)

wykupienie zwok Wojciecha przez Chrobrego- pochowanie ich w Gnienie i

starania o kanonizacj i utworzenie arcybiskupstwa.
b. 1000 r - zjazd gnienieski

Religia - Pielgrzymka Ottona III do grobu w. Wojciecha - utworzenie

arcybiskupstwa w Gnienie i 3 biskupstw: Krakw, Wrocaw Koobrzeg
Polityka -Otton III - program jednoczenia Europy chrzecijaskiej -
symbolicznie koronowa Bolesawa Chrobrego, wymiana darw Bolesaw -
wcznie w. Maurycego, Otton III relikwie w. Wojciecha

4. Midzynarodowe pooenie Polski za panowania Bolesawa Chrobrego

a. Wojna polsko - niemiecka zakoczona po 15 latach pokojem w

Budziszynie w 1018 r.

Pierwszy etap
Po mierci Ottona III Chrobry zajmuje podporzdkowane cesarzowi Mini
Milsko i uyce a pniej Czechy - oznaczao to wojn z krlem Henrykiem
II
Ofensywa Henryka II odzyskanie Czech, uyc i Milska i dotarcie do
Poznania -pokj
Drugi etap
Ofensywa Chrobrego zajcie Milska i uyc
Ukad pokojowy w Mersenburgu - Milsko i uyce Chrobry ma jako lenno
cesarskie
Trzecie etap
Dwie nieudane wyprawy cesarza i bohaterska obrona grodu - Niemcza
(lsk)
Pokj w Budziszynie - Chrobry zachowa Milsko i uyce

b. Wyprawa na Ru Kijowsk - przyczenie do Polski Grodw

Czerwieskich

Wytrcanie si w spr o wadz miedzy wiatosawem ktrego popra a jego

bratem
Zdobycie Kijowa (wyszczerbienie miecza o Zot Bram)i upw dla rycerstwa

c. Koronacja Bolesawa Chrobrego w Gnienie 1025 roku.

podkrelaa jedno pastwa i wadzy centralnej niezaleno od innych

wadcw
Staa si moliwa - kiedy zmarli dwaj przeciwnicy koronacji -Henryk II i Benedykt
VIII
 5. Kryzys i odbudowa pastwa piastowskiego

a. Panowanie krla Mieszka II (s. Chrobrego) ( krl 1025 -1031)(ksi

1032-1034)

b. Bunt braci Mieszka II i najazd na Polsk w 1031 koalicji niemiecko-

ruskiej

Konflikt wewntrzny - przyrodni brat Bezprym chce wadzy - pod pretekstem

jego obrony w 1031 Polsk najechaa koalicja niemiecko ruska utrata:
Milska i uyc - Niemcy
Grodw Czerwieskich - Ru
Mieszko II ucieka do Czech a Bezprym przejmuje wadze na krtko
(zamordowany),
Mieszko II powraca (1032-1034) akceptuje warunki cesarza - zrzeka si korony

c. Bunt chopski w 1037 przeciw monym, rycerstwu i religii

chrzecijaskiej

Bunt kmieci spowodowany by rosncymi powinnociami dla pastwa, monych

kocioa
1039 - najazd ksicia czeskiego Brzetysawa na Polsk
Zupienie Wielkopolski (kradzie relikwii w. Wojciecha) utrata lska

d. Odbudowa pastwa przez ksicia Kazimierza Odnowiciela (s. Mieszka II)

(1039 -1058)

1039 Kazimierz Odnowiciel w Polsce - pomoc cesarza niemieckiego i ksicia

kijowskiego
Zjednoczy kraj, odbudowa administracj kocieln i pastwowa ( w oparciu o
Krakw)

6. Panowanie Bolesawa miaego (Szczodrego) (1058-1079) koronowany w

1076.

Popar papiea Grzegorza VII w sporze z cesarzem- zgodna na koronacje

krlewsk

a. Konflikt krla z Biskupem krakowskim Stanisawem zakoczy si

mierci biskupa i wygnaniem monarchy.

Stanisaw biskup krakowski skazany na mier za udzia w spisku przeciwko

krlowi
Moni oburzeni tymi moni zorganizowali bunt krl u8ciek na Wgry

Zadanie domowe 96
 3. Wyjani , jakie korzyci Mieszkowi i jego pastwu przynis chrzest

Wzmocnienie jednoci pastwa ,doczenie Polski chrzecijaskiej Europy

kontakt
Pytania sprawdzajce:

1. Wyjani znaczenie zjazdu gnienieskiego

4. redniowiecze cz II

Lekcja 14 Dzia: Wieki rednie

Temat: Polska midzy jednoci a

rozbiciem.

1. Wadysawa Herman (1079 -1102) - osadzony na tronie po wygnaniu

brata - Bolesawa miaego

Osabienie wadzy centralnej

Polityka ulega wobec cesarstwa
Brak koronacji krlewskiej
Wzmocnienie pozycji lokalnych monowadcw

a. Bunt monych i snw wadcy -Zbigniewa i Bolesawa wyznaczenie im

dzielnic:

Zbigniew - Wielkopolska (po mierci ojca- Mazowsze)

Bolesaw Krzywousty - lsk (po mierci ojca Maopolska)
Wojna domowa midzy brami pene wadzy - zwycistwo Bolesawa -ucieczka
Zbigniewa

b. Cesarz Henryk V - najeda Polsk w 1109 - w obronie wygnanego

Zbigniewa

Zwycistwo Bolesawa - wojna podjazdowa i bohaterska obrona - grodu Gogw

Bolesaw pozwala powrci Zbigniewowi a nastpnie go uwizi i olepi i
Krzywousty

2. Polityka Bolesawa Krzywoustego

a. Przyczenie do Polski Pomorza w 1123 roku i jego chrystianizacja

 Polityka ekspansji bya najwaniejszym sposobem umacniania wadzy poparcie
rycerstwa ktre zyskiwao upy
Akcja chrystianizacyjna na Pomorzu utworzenie biskupstwa lubuskiego
Utworzenie w 1140 biskupstwa podlegego papieowi w Wolinie (potem
Kamie)

3. Testament Bolesawa Krzywoustego (ustawa sukcesyjna) o

nastpstwie tronu

a. mier wadcy 1138 - podzia pastwa midzy synw wprowadzenie

zasady senioratu i pocztek rozbicia dzielnicowego.

Krzywousty sporzdzi testament - by unikn konfliktw wewntrz

dynastii i ocali jedno pastwa wprowadza on:

Zasada pryncypatu jedno pastwa i wadze ksicia

zwierzchniego posiada princeps
Wadza zwierzchnia nad pozostaymi ksitami
Prowadzenie polityki zewntrznej (wojny, reprezentowanie pastwa,
traktaty)
Inwestytura dostojnikw kocielnych
Posiada dzielnice senioraln, pryncypack -niepodzielna (oprcz tej
dziedzicznej)

Zasada senioratu ksiciem zwierzchnim zostawi zawsze senior

najstarszy z Piastw

Podzia Pastwa w 1138 midzy 4 synw:

Wadysaw I Wygnaniec
o Dzielnica senioralna - ziemia krakowska i cze Wielkopolski
(Gniezno)
o Dzielnica z czasem dziedziczna - lsk

Bolesaw Kdzierzawy - Mazowsze

Mieszko Stary Wielkopolska
Henryk Sandomierski - Ziemia Sandomierska
Kazimierz Sprawiedliwy - pogrobowiec nieuwzgldniony
Salomea wdowa - zabezpieczenie grody

4. Przyczyny rozbicia dzielnicowego:

wzrost znaczenia monowadztwa

dy do osabienia wadzy centralnej
popiera juniorw przeciwko wadzy ksicej
Rozbicie dzielnicowe by to typowy etap rozwoju pastwa feudalnego (Czechy,
Ru)
 Brak cisych wizi ekonomicznych midzy poszczeglnymi regionami kraju

Rozbicie daje moliwoci dla monowadztwa:

przejmowania nowych ziem
wikszy wyzysk chopw
silna wadza lokalna lepsze posuszestwo ludnoci chopskiej

Zadanie domowe str. 101

5. Jakie uprawnienia przysugiway princepsowi?

Wadza zwierzchnia nad pozostaymi ksitami, prowadzenie polityki

zewntrznej (wojny, reprezentowanie pastwa, traktaty), inwestytura
dostojnikw kocielnych
Pytania sprawdzajce:

1. Wyjani zasad senioratu i zasad pryncypatu

Zasada pryncypatu jedno pastwa i wadze ksicia zwierzchniego posiada

princeps. Zasada senioratu ksiciem zwierzchnim zostawi zawsze senior
najstarszy z Piastw

Lekcja 15 Dzia: Wieki rednie

Temat: Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII

XIV wieku.

1. Proces pogbiania si rozbicia dzielnicowego

Statut Krzywoustego majcy uchroni przed wojn domow doprowadzi do

rozbicia

a. Pierwszy senior Wadysaw Wygnaniec zosta zmuszony przez

juniorw do opuszczenia dzielnicy.

Seniorem B. Kdzierzawy- zaj on stoeczny Krakw a potem Mieszko Stary

Mieszko Stary wypdzony przez monych z Krakowa tron Kazimierz
Sprawiedliwy

b. Na zjedzie w czycy w 1180 roku zamanie zasady senioratu

-Kazimierz Sprawiedliwy uzyska zgod na dziedziczne rzdy w Krakowie
 Pogbianie si rozbicia -w kolejnych latach poszczeglne ksistwa dzielnicowe
byy dzielone pomidzy spadkobiercw na jeszcze mniejsze czci) (Pastwo
patrymonialne)

2. Wzrost zagroenia zewntrznego, zmiany terytorialne.

Rozbicie osabio pozycj Polski zagroenie zewntrzne, i uznawanie

zwierzchnictwa
1157 cesarz Fryderyk I Barbarossa podejmuje wypraw na Polsk w interesie
Wygnaca
Bolesaw Kdzierzawy skada hod lenny cesarzowi - utrzymuje wadz
Pod koniec XII wieku Pomorze Zachodnie, po wczeniejszym usamodzielnieniu
si znalazo si pod zwierzchnictwem cesarskim

a. 1226 Konrad Mazowiecki sprowadza Krzyakw by walczyli z

pogaskimi Prusami.

Zakon pokona Prusakw i stworzy wasne pastwo na Pomorzu Wsch.

(Malbork)
W XIV w. Zakon Krzyacki zaj Pomorze rodkowe (Gdask)

b. Najazd Tatarw na poudniowe ksistwa polskie - 1241 rok bitwa pod

Legnic

Cel wyprawy - uniemoliwi Polakom pomoc dla swego swoim sojusznika -

Wgier
Rycerstwo lskie ponioso porak w bitwie -zgin ksi lski Henryk
Pobony
ksi wrocawski B. Rogatka sprzeda Brandenburgi -ziemie lubusk odcicie
od morza
wadcy Czescy zhodowali ksistwa lskie po mierci ich wacicieli -wczyli
do Czech

3. Przesanki zjednoczenia - wszystkie stany popieraj zjednoczenie

kraju

Sabi ksita - najazdy wrogw zewntrznych w kraju szerzy si zbjecki

proceder
Monowadztwo - obawiao si utraty uprzywilejowanej pozycji - ale poczenie
majtkw
Duchowiestwo - arcybiskup gnienieski chce zachowa jedno Kocioa
Polskiego
Mieszczastwo - Rozbicie dzielnicowe hamowao rozwj gospodarki (ca,
kradziee)
Kult w. Stanisawa (maopolska) legenda i powiartowane ciao biskupa si
zroso
Kult w. Wojciecha (wielkopolska), Kult w. Jadwigi (lsk) maonki Henryka
Brodatego
 4. Dziaalno zjednoczeniowa Piastw w XIII wieku.

a. Monarchia Henrykw lskich

Henryk Brodaty i jego syn Henryk Pobony zdoali poczy kilka dzielnic (lsk,
Maopolska, cz Wielkopolski) mier Pobonego pod Legnic przekrelia te
dokonania

b. 1295r. ksi wielkopolski Przemys II zosta koronowany w Gnienie

na krla Polski.

odziedziczy Pomorze Gdaskie oraz po Henryka IV Probusie ziemie krakowsk

ktr utraci na rzecz Wacawa II Czeskiego - zgin zamordowany w Rogonie
c. 1300 r. -Wacaw II Czeski koronowany na krla Polski

5. Dziaalno zjednoczeniowa Wadysawa okietka

okietek - Wielkopolsk - po Przemyle II - utraci na rzecz Wacawa II - uciek na

Wgry
1306 umiera krl Polski Wacaw III (s. Wacawa II + 1305) - dynastia
Przemysidw
Wadysaw okietek zajmuje: Maopolsk, Kujawy i Wielkopolsk, Pomorze
Gdaskie
Bunty przeciwko okietkowi: w Maopolsce (wjt Albert i biskup krakowski Jana
Muskat)

a. w 1320 roku Wadysaw okietek zosta koronowany w Krakowie na

krla Polski koniec rozbicia dzielnicowego (Odbudowane Krlestwo
Maopolska, Wielkopolska sabe)

b. Polityka zagraniczna

1306/9 utrata Pomorza Gdaskiego

wojna polsko krzyacka utrata: Kujaw i ziemi dobrzyskiej, pomimo
zwycistwa pod Powcami w 1331r

6. Panowanie Kazimierza Wielkiego (1333-1370)

a. polityka zagraniczna

W Wyszehradzie krl czeski Jan Luksemburski zrzek si praw do

korony polskiej
Zajad wadcw Polski, Czech i Wgier w Wyszehradzie 1335 i 1339
Jan Luksemburski zrzek si praw do korony polskiej - za 20 tys. groszy
praskich
Kazimierz uzna zwierzchnictwo czeskie nad ksistwami lskimi
1339 -sd papieski w Warszawie z Krzyacy -maj zwrci Kujawy i
Pomorze
 Traktat kaliski z Krzyakami w 1343 - Krzyacy zwrcili Kujawy, lecz
zatrzymali Pomorze Gdaskie jako wieczyst jamun.

Podbj Rusi Halickiej

b. dziaalno wewntrzna reformy w celu integracji pastwa

Nowy system administracyjny

podzia kraju na ziemie - zarzdzanych przez starostw urzdnikw
krlewskich
wojewodowie i kasztelanowie urzdnicy ziemscy wybierani spord
szlachty
Wprowadzenie centralnych urzdw: podskarbi, marszaek, kanclerz i
podkanclerz
Kodyfikacja prawa statuty piotrkowskie ( Wielkopolska) statuty wilickie
(Maopolska)
rozwj szlakw handlowych i miast akcja osadnicza oraz prawo skadu
przymus drogowy
Rozwj nauki -fundacja Akademii Krakowskiej (1364)
Obronno -pospolite ruszenie -wszyscy waciciele ziemi - podstaw siy
obronnej pastwa
c. Monarchia stanowa krl wsprzdzi z reprezentacj stanw
spoecznych nie jest ju wacicielem pastwa a najwyszym urzdnikiem
Korony Krlestwa Polskiego

Zadanie domowe str. 109

3. Omw przyczyny zjednoczenia Polski w XIV w., dzielc je na spoeczno-

gospodarcze, ideologiczne oraz polityczne.

Pytania sprawdzajce:

1. Scharakteryzuj polityk zagraniczn prowadzon przez Kazimierza Wielkiego

Lekcja 16 Dzia: Wieki rednie

Temat: Znaczenie unii w dziejach Polski

redniowiecznej.

1. Nastpca Kazimierza Wielkiego (ostatniego z dynastii Piastw), zosta

jego siostrzeniec krl wgierski - Ludwik z dynastii Andegawenw

a. unia personalna polsko-wgierska (1370-1384).

 Ludwik nie interesuje si pastwem w zastpstwie zarzdza - matka E.
okietkwna
b. Przywilej Koszycki nadany przez krla w 1374-

Cel - gwarancja Dziedziczenia tronu polskiego przez jedn z crek Mari

lub Jadwig
Zwolnienie szlachty z podatkw wyjtek 2 groszy z anu nowy podatek
zgoda szlachty
Pospolite ruszenie ograniczone do terytorium pastwa - wyprawy
zagraniczne patne
c. Crka Ludwika Andegaweskiego - Jadwiga koronowana na krlow

Panowie polscy -zerwanie zarczyn z Wilhelmem Habsburgiem -

maestwo Jagie

2. Geneza unii polsko - litewskiej

Litwa waciwa - mud (nad dolnym Niemnem) i grody na Wili: Wilno, Kowno
Troki
Mendog - utworzy pastwo Litewskie w XIII w.
Giedymin- XIV w potne pastwo obejmuje ziemie Rusi od Morza Batyckiego
po Czarne
Trudne pooenie Litwy w kocu XIV w.
Krzyacy podbijali mud
Od wschodu walki z Wielkim Ksistwem Moskiewskim
Litwini poganie - cel zbrojnych krucjat rycerskich

3. W 1385 Krlestwo Polskie i Wielkie Ksistwo Litewskie zawary unie

personaln w Krewie

Jagieo mia poczy / wcieli (rozumienie sporne) - Litw do Polski (unia

personalna)
Przyjcie chrztu przez Jagie (Wadysaw) i obietnica chrystianizacji Litwy
Polubienie Jadwigi (+1399) i koronacja Jagiey na krla polskiego ( dynastia
Jagiellonw)
a. Wielki ksi litewski Wadysaw Jagieo zosta koronowany na krla
Polski - pocztek panowania dynastii Jagiellonw.

4. Ewolucja zwizku polsko - litewskiego

Witold (stryjeczny brat Jagiey) z czci ksit litewskich chcia

samodzielnoci Litwy
wsppraca z Krzyakami oddanie mudzi, klska w bitwie z Tatarami pod
Worskl

a. unia wilesko radomska w 1401 r.

 Odrbno Litwy - Witold doywotnio ksiciem Litwy pod zwierzchnoci
Jagiey

b. unia w Horodle w 1413 r.

potwierdzono odrbno Litwy -miaa mie Wielkiego Ksicia podlegego

Polsce
przyjcie 50 rodw litewskich do herbw szlachty polskiej ( dostali
przywileje)

4. Gwne przywileje szlacheckie - osabienie wadzy krlewskiej

narodziny demokracji szlacheckiej

Jagiellonowie zapocztkowali panowanie wadcw elekcyjnych nowy krl

aby zyska poparcie szlachty wydawa przywileje, podobnie jeli mia potrzeby
finansowe czy wojenne

PRZYWILEJ CEL TRE

KOSZYCE Zagwarantowanie Ograniczenie podatku z dbr
Ludwik Andegaweski sukcesji dla crek w szlacheckich do 2 gr z ana
1374 Polsce Kady nowy podatek - zgoda szlachty
Wyprawy wojenne zagraniczne - patne
CZERWSK Zgoda szlachty na Nietykalno majtkowa szlachty bez
Wadysaw Jagieo finansowanie wojny z wyroku sdowego
1422 Krzyakami
WARKA Ugruntowanie pozycji Moliwo przejmowania folwarkw
Wadysaw Jagieo gospodarczej szlachty sotysw nieuytecznych i krnbrnych
1423
JEDLNIA i Uznanie praw synw Nie mona uwizi szlachcica bez wyroku
KRAKW do korony sdowego neminem captivabimus
Wadysaw Jagieo
1430, 1433
CERKEWICA Zgoda pospolitego Krl nie moe zwoywa pospolitego
NIESZAWA ruszenia na wojn 13 ruszenia i nakada nowych podatkw be
Kazimierz -letni zgody sejmikw ziemskich
Jagielloczyk
1454
PIOTRKW Zgoda szlachty na Ograniczenie opuszczania wsi przez
Jan Olbracht wypraw na Modawi chopw
1496 Zakaz posiadania przez mieszczan ziemi
(wyczno szlachty)
Zwolnienie szlachty z opat celnych ta
towary wasne
MIELNIK Elekcja na tron polski, Magnateria uzyskuje uprzywilejowan
Aleksander pozycj w pastwie (nie wszed w ycie)
1501
KONSTYTUCJA Walka szlachty z Nowe prawa i podatki tylko za zgody
 NIHIL NOVI magnateri sejmu walnego tj. izby poselskiej, senatu i
Nic nowego krla
Sejm walny Anulowanie przywileju mielnickiego
Radom -1505

5. Znaczenie unii

Pastwo polsko-litewskie stao si jedn z potg europejskich

Przeciwstawienie si Krzyakom ale i wcignicie Polski w konflikt z
Moskw

Zadanie domowe str. 113

1. Dlaczego doszo do unii polsko litewskiej? Odpowiedz, wykorzystujc schemat

analizy

Mocne strony sojusz przeciw krzyakom, sabe zagroenie ze Wschodu

Pytania sprawdzajce:

1. Wymie znane ci gwne przywileje szlacheckie

Lekcja 17 Dzia: Wieki rednie

Temat: Jagiellonowie wobec wyzwa epoki w

XV wieku.

1. Wielka wojna Polski z zakonem krzyackim (1409-1411)

Przyczyny wojny:
Krzyacy chc rozerwa uni polsko litewsk
Taktyka dobre stosunki z jednym pastwem a ostra polityka wobec
drugiego
Sprawa mudzi
Ksi Witold odstpi mud w 1398 Krzyakom pomoc w wojnie z
Tatarami
1409 wybucha antykrzyackie powstanie na mudzi - poparcie - Witold i
Polska
Przebieg wojny
1409 Ulrich von Jungingen rozpoczyna wojn -zajcie ziemi dobrzyskiej -
rozejm

a. Bitwa pod Grunwaldem 15 lipiec 1410 - klska krzyakw i - koniec

okresu potgi Zakonu
 Przebieg bitwy pod Grunwaldem ( kronika Jana Dugosza)
Wojska polsko - litewskie - 30 tys. take Tatarzy
Wojska krzyackie 20 tys., lepiej uzbrojone, wielonarodowe
Jagieo opnia bitw krzyacy w zbrojach w penym socu Polacy w
zarolach
Najwiksza bitwa redniowiecza - klsk Krzyakw (mier U.
Jungingena)

b. Pokj Toruski 1411 - bez wikszych zdobyczy dla Polski

Zakon doywotnio przekaza Witoldowi i Jagielle - mud

Zakon zwraca Polsce ziemie dobrzask

2. Wojna trzynastoletnia z zakonem Krzyackim ( 1454-1466).

Szlachta polska zainteresowana odzyskaniem Pomorza Gdaskiego dostp do

morza
a. Zwizek Pruski zrzesza w pastwie krzyackim mieszczastwo i
szlacht niechtne Zakonowi

Zorganizowanie powstania - walka o udzia w rzdach i z wyzyskiem

podatkowym
1454 na prob Zwizku Pruskiego krl Kazimierz Jagielloczyk wczy Prusy do
Polski

b. Krzyackie wojska zacine (zawodowe, patne) pokonuj polskie

pospolite ruszenie ( caa szlachty powoana pod bron w czasie wojny)

Wojna trzynastoletnia
Zakon sw si opiera na dobrze wyszkolonych wojskach patnych
zacinych
Polacy pocztkowo na pospolitym ruszeniu poraki np. bitwa pod
Chojnicami 1454
Zebranie podatkw i wsparcie miast pruskich sukcesy Polskich wojska
zacinych
m.in. dowdztwem Piotra Dunina w bitwie pod wiecinem (1462r.)

c. Drugi pokj Toruski 1466 - Polska odzyskaa Pomorze Gdaskie i

ziemie chemisk.

Prusy Krlewskie - Pomorze Gdaskie, ziemie chemisk, Powile z

Malborkiem, biskupstwo Warmiskie
Prusy Zakonne - na Pomorzu wschodnim ze stolica w Krlewcu - lennem Polski
Kady wielki mistrz zakonny musia zoy hod krlowi polskiemu

3. Polityka dynastyczna Jagiellonw w XV wieku.

Husyci skadaj propozycj tronu Czech dla Wadysawa Jagiey -odrzucona

le postrzegana wsppraca z husytami w Europie
 a. Unia polsko wgierska 1440 -1444

Wadysaw III Warneczyk krle Polski (1434) i od 1440 roku krlem

Wgier
Rzdy w jego imieniu maoletniego biskup krakowski - Zbigniew Olenicki
Zagroenie Wgier ze strony Turcji szlachta wgierska za sojuszem z siln
Polsk
Pierwszy etap walki z Turami zakoczony sukcesem i zawarciem rozejmem
Pod wpywem legata papieskiego mody krl Wadysaw ponownie
rozpocz wojn
mier Wadysawa III w bitwie z Turkami pod Warn w 1444 roku.

b. Polityka dynastyczna Kazimierza Jagielloczyka Wadysaw

Jagielloczyk krlem czech (1471) i Wgier (1492)

Prawa Jagiellonw to tronu czeskiego i wgierskiego

K. Jagielloczyk onaty z E. Rakuszank siostr a zmarego krla Czech i
Wgier

Jerzy z Podiebradu zagroony atakiem katolickiego krla Macieja Korwina

(pragnie korony Czech) czyni swoim nastpc Wadysawa Jagielloczyka

1471 Wadysaw Jagielloczyk krlem Czech

Wojna Jagiellonw z Maciejem Korwinem o tron Czeski

1490 mier Macieja Korwina - o tron Wgierski rywalizuj:

Wadysawem Jagielloczyk krl Czech
Jan Olbracht (s. Kazimierza Jagielloczyka)

1492 - Jan Olbracht rezygnuje z tronu wgierskiego zostaje krlem Polski

W XV wieku Jagiellonowie stali si najwaniejsz dynasti w Europie rodkowej
Litwa, Polska, Czechy, Wgry, zwierzchnictwo nad Prusami Zakonnymi i
Modawi
Ziemie te nie stanowi monolitu- moni mieli czsto przeciwstawne
interesy

Zadanie domowe str. 120

2. Porwnaj dwie wojny z Zakonem w XV wieku.

Wielka wojna z zakonem bya oparta o pospolite ruszenie doprowadzia do

osabienia Zakonu a wojna 13-letnia oparta o wojska zacine do upadku
Krzyakw
Pytania sprawdzajce:

1. Scharakteryzuj wojn trzynastoletni z zakonem Krzyackim

 Lekcja 18 Dzia: Wieki rednie

Temat: Wojskowo i wojny

redniowiecza.

1. Uzbrojenie i taktyka

a. rodzaje wojsk

Pospolite ruszenie wszyscy wolni ludzie posiadajcy ziemi

zobowizani w sytuacji zagroenia do stawienia si do walki z
uzbrojeniem (wczesne redniowiecze)
Wojsko zacine (najemne)- zawodowe odziay wojskowe (XV w.)
Piechota uzbrojona w piki (pikinierzy -Szwajcarzy) lub kusze a take
artylerzyci

b. Formacje wojskowe:

jazda (kawaleria, konnica) - wyposaenie: miecz, metalowa kolczuga

( lub zbroja pytowa), kopia, hem (garnczkowy XII w., przybica XIV w.)
XI XIII w dominacja na polu walki - formacja bogatych, feudaowie i
giermkowie
piechota ucznicy, kusznicy, artyleria ( bro palna XV w.) wynalazek
chiski
maszyny oblnicze : katapulty z czasem artyleria

c. taktyka walki

szyk w pot konnica cikozbrojna za nimi ich sudzy indywidualne

pojedynki
XIII w. to czasy wojen z Turkami ( krucjat) i ekspansji Mongow zmiany w
taktyce
twierdze obronne np. Malbork, zakony rycerskie i walka z niewiernymi

2. Imperium mongolskie nowa taktyka wojenna

a. W XIII w. Dyngis-chan (Temudyn) i jego nastpcy stworzyli wielkie

pastwo

Od Chin (Pacyfik) po Ru w Europie (Morze Czarne i Batyk)

b. przygotowanie pastwa do prowadzenia wojen

 dowdcy nie bior udziau w bitwach dowodz ze wzgrza
jazda lekka niebywaa manewrowo na polu walki
wywiad wojskowy topografia terenu, przeprawy przez rzeki, nastroje ludnoci
manewr pozorowanej ucieczki pozorowany odwrt nagy zwrot i atak
uzbrojenie: krtkie uki refleksyjne, zakrzywione szable, proch (znaczenie
psychologiczne)

3. Krucjaty -zbrojne wyprawy rycerstwa w celu oswobodzenie Ziemi

witej z rk niewiernych

a. Przyczyny krucjat

Ekspansja Tureckich Seldukw w Europie (zagroone Bizancjum)

Nietolerancja Turkw selduckich wobec pielgrzymujcych do Ziemi witej
Turcy chc przej handel lewantyski (wschodni) od kupcw woskich
Sobr w Ciermont 1095 papie Urban II rzuca haso wojny z
muzumanami

b. W latach 1096-1292 odbyo si osiem wprawy krzyowych (znak

czerwonego krzya)

Krucjata ludowa 1096 - chopstwo z Niemiec i Francji pokonane w Azji przez

Turkw
Pierwsza krucjata rycerska 1096/7-1099
Utworzone Krlestwa Jerozolimskiego oraz pastewek: Trypolis,
Antiochia, Odessa

Trzecia krucjata 1189-1192

Zorganizowana po opanowaniu Jerozolimy przez sutana Egiptu - Saladyna
Skceni Krzyowcy: cesarza Fryderyk Barbarossa, krl angielski Ryszarda
Lwie Serce, krl francuski Filip August
Nie odzyskano Jerozolimy ale Sardyn zagwarantowa dostp do miejsc kultu
Czwarta krucjata 1202-1204 opanowanie Bizancjum utworzenie -Cesarstwa
aciskiego
Szsta krucjata - wyprawa Fryderyka II 1228-1229
negocjacje cesarza z sutanem Egiptu odzyskanie Jerozolimy, Betlejem i
Nazaret
Sidma krucjata 1248-1254 - krl Francji Ludwik wity
wyprawa po kolejnej utracie Jerozolimy w 1244r. - klska krzyowcw w
Egipcie
Koniec epoki krucjat -upadek ostatniej twierdzy krzyowcw - Akkon w 1291

c. znaczenie krucjat

Wzmocnienie papiestwa rywalizujcego z cesarstwem o przywdztwo w

Europie
Handel ze wschodem przejy miasta Woskie (bogactwo miast)
Przejcie elementw kultury wschodniej np. architektura militarna
 Cierpienia i zniszczenia, mier tysicy ludzi, antysemityzm

d. Rekonkwista (ponowne zdobycie)- wyzwalanie Pwyspu Iberyjskiego z

rk Arabw

VIII - do XV w. (1492 zdobycie Grenady ostatniej twierdzy arabskiej w

Hiszpanii)

4. Wojna stuletnia zwycistwo Francji nad Angli

Przyczyny
Francja chce przej posiadoci krlw angielskich by zjednoczy ziemie
Francji
Rywalizacja francusko - angielska o bogat Flandri (handel i przemys
sukienniczy)
Krl angielski Edward III - roci pretensje do tronu Francji
Przebieg
Flandria inspirowana przez Anglikw - organizuje walki - zrywa zwizki z
Francj
Filip VI ogasza konfiskat lenna krla Anglii (ks. Gujenny /Akwitania)
bitwy- Crecy (kresi), Azincourt (azkur)- klska jazdy z ucznikami
angielskimi
Przeom w wojnie - Dziewica Orleaska - Joanna dArc - wieniaczka
przekonana o swojej szczeglnej roli dla wyzwolenia Francji
1429 z maymi oddziaami wyzwolia Orlean i Reims - Karol VII si
koronowa

5. Podboje tureckie

Pastwo Turkw selduckich w XIV w rozpado si na emiraty jednym wada

Osman
Siy zbrojne tureckie:
cikozbrojna jazda spahisi (XIV w.)
piechota janczarowie (XV w.)
rekruci to porwani chrzecijascy chopcy wychowywani w surowej
dyscyplinie

a. 1453 zdobycie przez Turkw Konstantynopola Bizancjum przestao

istnie

Zadanie domowe str. 127

2. Wyjani, dlaczego cele krucjat nie zostay zrealizowane. Oce ruch krucjat

Zdobycze nie byy trwae, mier tysicy ludzi, rozwj rycerstwa

Pytania sprawdzajce:

1. Wyjani czym byy krucjaty

 Lekcja 19 Dzia: Wieki rednie

Temat: Kultura redniowiecza jako

odzwierciedlenie wiatopogldu
chrzecijaskiego.

1. Kultura wczesnego redniowiecza zrnicowana:

a. Kultura uczona - jednolita dla caej Europy, oparta na acinie i

chrzecijastwie szerzy j wysze duchowiestwo
b. Kultura ludowa rnorodna, pogaska, lokalne tradycje gwnie wie

2. Szkolnictwo

a. pierwsze szkoy:

przyklasztorne,
przykatedralne (miasto),
parafialne (sobr lateraski 1215 dla chopcw - nauka czytania pisania po
acinie)

b. Siedem sztuk wyzwolonych - program nauki w szkoach

Stopie niszy (trivium) gramatyka (czytanie i pisanie), retoryka

(sztuka wymowy) i dialektyka (logiczna wypowiedz)
Stopie wyszy (quadrivium) - arytmetyka, geometria, astronomia i
muzyka

c. Uniwersytety powstay jak korporacja (wsplnota) profesorw i studentw

Bolonia (pierwszy), Salerno Padwa Wochy

Pary (Sorbona) Francja
Oksford, Cambridge Anglia
Praga Czechy
Krakw polska
Fryburg, Hindelburg Niemcy
Nauka: sztuki wyzwolone, filozofia, teologia, prawo, medycyna

3. Filozofia oparta na scholastyce - pogodzeniu wiary katolickiej z

rozumem

Teocentryzm Bg w centrum zainteresowania

Augustyn z Hippony wiara umoliwia zrozumienie i jest podstaw nauki
 Tomasz z Akwinu - logika Arystotelesowska oraz rozum tworzy nauk a ta
prowadzi czowieka do wiary w Boga (tomizm oficjalnej doktryny
Kocioa)

4. Sztuka

a. styl romaski w architekturze X - XIII wiek jego cechy:

Budulec: kamienne bloki (ciosy)

grube mury utrzymuj sklepienia:
kolebkowe (beczkowe)
krzyowe zastosowanie -Transept (nawa poprzeczna)
inne cechy:
okna - mae, wskie zakoczone penymi ukami (niekiedy biforia, triforia)
portal (wejcie do budynku) ozdobiony rzebami

Bazyliki
na planie krzya aciskiego (jedno rami dusze)
trzy czci: nawa gwna wysza szersza osobny dach - i dwie boczne
prezbiterium (otarz) skierowane ku wschodowi
ambit obejcie otarza
Rotundy - budowla na planie koa

b. styl gotycki w architekturze XIII wiek jego cechy:

budulec: cega
lekkie sklepienia:
krzyowo ebrowe
inne cechy:
odcienie murw przypory (szkarpy) - przejmujce ciar
sklepie
cienkie ciany, due okna z witraami (dowietlone wntrza)
ostre uki, wysoko umieszczone sklepienia (strzelisto)

5. Horyzont geograficzny czowieka redniowiecza

Izydor z Sewilli - przekonanie ze Ziemia jest paska a centrum jej stanowi

Jerozolima
XIII w. ekspansja Mongow wyprawy europejczykw do Azji Wschodniej
Jan Piano Carpini i Benedykt Polak franciszkanie - pierwsi europejczycy na
dworze chana mongolskiego
Marco Polo wenecki podrnik ktry jako pierwszy opisa swoj
podr na Daleki Wschd.

Zadanie domowe str. 131

4. Wymie i opisz charakterystyczne cechy architektury gotyckiej

 Budulec - cega, lekkie sklepienia -krzyowo ebrowe odcienie murw
przypory - przejmujce ciar sklepie
Pytania sprawdzajce:

1. Scharakteryzuj szkolnictwo w redniowieczu

Pierwsze szkoy: przyklasztorne, przykatedralne (miasto), parafialne. Siedem

sztuk wyzwolonych: Stopie niszy (trivium), stopie wyszy (quadrivium)