Adam uczyski

Anna Lewandowska

Kaszubskie sownictwo medialne

wiat masowych rodkw informacji to jedna znajbardziej dynamicznie rozwijaj-

cych si izmieniajcych sfer naszej rzeczywistoci uprogu XXI wieku. Powstaj
nowe media, zwizane przede wszystkim zkomputeryzacj iinternetem, ajednocze-
nie tradycyjne rodki przekazu, takie jak prasa, radio itelewizja, zmieniaj cigle
swoj form. Wraz znowymi zjawiskami wtej sferze tworzy si nowoczesne sow-
nictwo medialne, napywajce do jzyka rnymi drogami. Wepoce globalizacji
wiele nazw ma charakter midzynarodowy, pojawia si wic wwielu jzykach. Ale
jest te rodzima cz sownictwa, na ktr skadaj si neologizmy sowotwrcze
inowe znaczenia wyrazw od dawna wystpujcych wzasobie leksykalnym danej
spoecznoci jzykowej. Wten sposb powstaje leksyka medialna wjakimkolwiek
jzyku, wtym take wkaszubszczynie.
Jzyk mediw jest jedn znajbardziej bujnie rozwijajcych si sfer jzyka ka-
szubskiego. Jego baz jest zasb rodkw jzykowych zwizanych zrozwojem cza-
sopimiennictwa wXIX wieku.
XX wiek, aw szczeglnoci jego druga poowa, wkaszubskim jzyku medialnym
by okresem wyzwa. Do najpowaniejszych zalicza si wypracowanie nowego sow-
nictwa uywanego wmedialnym przekazie. Punktem odniesienia by zasb wyrazw
istniejcych wkaszubszczynie. Oistnieniu swoistego sownictwa kaszubskiego mo-
emy si dowiedzie najwicej zzachowanych sownikw. Pierwsze drukowane zbio-
ry leksyki kaszubskiej odnotowane s ju wXVIII wieku1. WXIX stuleciu pojawia
si kilka tekstw zawierajcych wyrazy kaszubskie oraz sownikw kaszubskich au-
torstwa m.in. K. C. Mrongowiusza (17641855), F. S. Ceynowy (18171881), G. Po-
bockiego (18401915), L. Biskupskiego (18481893)2. Najwikszy zbir kaszubskiej
leksyki zXIX wieku to Sownik jzyka pomorskiego czyli kaszubskiego Stefana
Ramuta (18591913). Swoista leksyka medialna wXIX-wiecznej leksykografii

1 Za pierwszego autora zbioru leksyki kaszubskiej uchodzi niemiecki badacz kultury Sowian Anton

Karl Gottlob, ktry w swoim dziele pt. Erste Linien eines Versuches ber der alten Slawen Ursprung,
Sitten, Gebruche, Meinungen und Kenntnisse z 1783 r. odnotowa 84 wyrazy kaszubskie (zob. [H. Po-
powska-Taborska], Leksykografia, haso [w:] Jzyk kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, red. J. Treder.,
wyd. 2. poprawione iposzerzone, Gdask 2006, s. 141142.
2 Tame, s. 142146.
266 BIUL ET YN RADY JZYKA KASZUBSKIEGO 2016

kaszubskiej praktycznie jeszcze si nie pojawia, mimo e wiadomo, i istniao wtym

czasie pimiennictwo periodyczne3. Std te mona stwierdzi, e pierwsze prby
tworzenia kaszubskiej terminologii medialnej szy wparze zksztatowaniem si ka-
szubskiego jzyka literackiego iaktywnoci XX-wiecznych dziaaczy, literatw
ipublicystw kaszubskich. Nalea do nich m.in. Aleksander Labuda (19021981)
jeden zzaoycieli periodyku Zrzesz Kaszbsk oraz autor sownikw, wkt-
rych, za pomoc licznych neologizmw, prbowa zaproponowa pisarzom ipu-
blicystom kaszubskim wicej sownictwa, ni daway to gwary. Znacznie wiksze
znaczenie dla dokumentacji leksyki kaszubskiej mia (i ma do dzi) wychodzcy
wlatach 1967-1976 Sownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej ksidza Ber-
narda Sychty (1907-1982), ktry powstawa na podstawie materiau zebranego przez
autora wprost od ludnoci kaszubskojzycznej przy okazji wielu podry irozmw
autora zautochtonami. Pomimo e to sownik leksyki ludowej, notuje on pewne
okrelenia medialne.
Kontynuatorem stara Labudy nad tworzeniem kaszubskiego jzyka literackiego
by jego bliski wsppracownik iprzyjaciel znajmodszych czasw Jan Trepczyk
(19071989). Jego Sownik polsko-kaszubski, wydany w1994 roku, notuje ju bardzo
wiele terminw medialnych, przy czym naley zwrci uwag na fakt, e jest to gw-
nie (podobnie jak wprzypadku Labudy) leksyka sztucznie stworzona. Jednak, jak
przekonuje wieloletni redaktor pracujcy wkaszubskojzyczych mediach Eugeniusz
Pryczkowski, sownik ten dostarczy dziennikarzom bardzo wielu przydatnych termi-
nw4. Warto doda, e zabiegi sowotwrcze stosowane przez Trepczyka koncentruj
si wok charakterystycznej dla zrzeszicw tendencji do unikania zbienoci
zpolszczyzn, std np. pojawiaj si tam takie wyrazy jak np. krespondenta (a nie,
spotykany we wspczesnych pracach leksykograficznych, krespndent) lub redak-
tora (a nie redaktr)5. Na uwag zasuguje rwnie dua liczba formacji wielowyra-
zowych, ktre autor tworzy jako odpowiedniki polskich nazw jednowyrazowych (np.
codniow gazta lub codzniow widze jako propozycje tumaczenia na kaszubski
polskiego sowa dziennik)6.
Wspczesny kaszubski leksykograf Eugeniusz Gobek (ur. 1949) jest wanie
wtrakcie opracowywania najwikszego wzaoeniu sownika polsko-kaszubskiego,
aprzedtem wyda swj Kaszbsczi sowrz normatiwny (2005 r.). Wobu tych pracach
wprowadzi on sowa niewystpujce uTrepczyka, za niektre znich zastpi swoimi
propozycjami. Jednak brakuje tam cigle wielu potrzebnych okrele medialnych,

3 Nie liczc pojawiajcego si w sowniku Ramuta wyrazu gazta i jego zdrobnienia gaztka.
4 E. Pryczkowski, Neologizmy spopularyzowane w mediach kaszubskich w latach 19902010,
[w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego, Gdask 2011, s. 287.
5 H. Popowska-Taborska, W. Bory, Leksyka kaszubska na tle sowiaskim, Warszawa 1996, s. 52.
6 H. Popowska-Taborska, Specyfika kaszubskich innowacji leksykalnych w Sowniku polsko-kaszub-

skim Jana Trepczyka, [w:] H. Popowska-Taborska, Szkice z kaszubszczyzny. Dzieje bada. Dzieje jzyka.
Zabytki. Etymologie, Gdask 2006, s. 195.
 Referaty polskojzyczne 267

wszczeglnoci tych powizanych zdziaalnoci dziennikarsk winternecie. Mona

je znale zkolei wprasie, wszczeglnoci wpisanych po kaszubsku, lub tumaczo-
nych na jzyk kaszubski tekstach ukazujcych si na amach miesicznika spoecz-
no-kulturalnego Pomerania.
Wane znaczenie wkwestii standaryzacji kaszubskiego jzyka medialnego maj
zabiegi Rady Jzyka Kaszubskiego. Rada opublikowaa wswoich biuletynach trzy
uchway zawierajce kaszubskie propozycje nazewnictwa medialnego. Pierwsza
uchwaa reguluje podstawow terminologi prasow7. Wdrugiej uchwale ujto ju
bardziej szczegowe sownictwo8. Wsumie jest to ponad 250 przydatnych wj-
zyku dziennikarskim terminw odnoszcych si gwnie do prasy. Wniniejszym
Biuletynie Rady Jzyka Kaszubskiego pojawia si kolejna uchwaa, ktra stanowi
rozszerzenie obu poprzednich oterminologi zwizan zmediami elektronicznymi.
Ujty we wspominanych trzech uchwaach zbir kaszubskich nazw zwizanych
ze rodkami masowego przekazu daje przybliony obraz stanu jednej znajdynamicz-
niej rozwijajcych si sfer nazewniczych wjzyku kaszubskim. Obraz jzykowy
zawarty wzebranym materiale jest cile zwizany zhistori czasopimiennictwa,
radiofonii, telewizji inajnowszego medium, jakim jest internet, na Kaszubach.
Okazuje si, e pierwszych nazw zwizanych znajstarszym rodkiem masowego
przekazu informacji, czyli prasy, uywano na ziemiach kaszubskich ju wXIX, bo
wdrugiej poowie tego stulecia zaczy by wydawane polskojzyczne gazety, np.
Gazeta Grudzidzka, wtym pierwsze czasopismo wjzyku kaszubskim Skrb
Kaszbsko-sovjnskj mw, ktre jednak nie trafio do masowego czytelnika.
Due znaczenie miay pniejsze tytuy prasowe: zaoony przez A. Majkowskiego
Gryf (wychodzcy od 1908 roku) iZrzesz Kaszbsk A. Labudy (pojawiajca
si zprzerwami od roku 1933 do 1993). Wspczenie najwiksze znaczenie ma
miesicznik Pomerania, wydawany przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie od
1963 roku9.
Sownictwo kaszubskie zwizane zczasopimiennictwem jest najbardziej trady-
cyjne, ajednoczenie ma najdusz histori, gdy cigle pojawiaj si nowe nazwy
zwizane ztym medium, akaszubski jzyk literacki istnieje wnim in statu nascen-
di10. WXX wieku obszar sfery medialnej poszerzy si najpierw oradio, apniej

7 Uchwaa nr 8/RJK/11 z dnia 30.09.2011 r. w sprawie stosowania kaszubskiej podstawowej ter-

minologii medialnej [w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego,
Gdask 2011, s. 3638.
8 Uchwaa nr 1/RJK/13 z dnia 17.05.2013 r. w sprawie terminologii zwizanej ze sownictwem

medialnym [w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego, Gdask
2013, s. 5459.
9 O kaszubszczynie w Pomeranii zob. K. Serkowska, Jzyk kaszubski w miesiczniku Pomera-

nia w latach 19632011, [w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszub-
skiego, Gdask 2011, s. 242249.
10 J. Treder, Jzyk kaszubski, haso [w:] Jzyk kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, red. J. Treder,

wyd. II, Gdask 2006, s. 102.

268 BIUL ET YN RADY JZYKA KASZUBSKIEGO 2016

otelewizj. Jednak na cykliczne audycje radiowe czy programy telewizyjne wjzyku

kaszubskim trzeba byo czeka do drugiej poowy XX stulecia. Dlatego te bujny
okres rozwoju sownictwa zwizanego zmediami elektronicznymi przypada na te
stosunkowo nieodlege czasy. Wspczenie znaczc rol wkrzewieniu kaszubsz-
czyzny odgrywaj regionalne rozgonie Polskiego Radia Radio Gdask iRadio
Koszalin, ktre emituj regularnie programy kaszubskie. Take wan rozgoni
jest Radio Kaszb, ktre ze wzgldu na rozrywkowy charakter programu przyciga
modszych odbiorcw. Jeli chodzi otelewizj, to obecnie jej rola wprezentowaniu
treci kaszubskich jest cigle niewystarczajca. Koncepcja programowa gdaskiego
oddziau Telewizji Polskiej od czasu likwidacji audycji Rodn Zemia (2010 rok)
wzbudza kontrowersje. Nie utrzymaa si na rynku medialnym telewizja CSB TV,
ktra miaa by docelowo oglnopolsk kaszubsk stacj11.
Najkrtsz histori maj kaszubskie witryny internetowe. Ich pojawienie si od-
notowujemy dopiero wXXI wieku. Jako pierwsza pojawia si strona naszekaszuby.
pl, zaoona wmaju 2001 roku. Zintensyfikowao to rozwj sownictwa zwizanego
znajmodszym rodkiem masowego przekazu.
Nazwy medialne wjzyku kaszubskim s rnorodne znaczeniowo. Analiza se-
mantyczna pozwolia na wyodrbnienie wrd nich kilku grup ozrnicowanej li-
czebnoci. Najliczniejsz grup znaczeniow stanowi nazwy wytworw medialnych.
Wtej grupie nazw mieszcz si rne typy tekstw prasowych, audycji iprogramw
radiowych czy telewizyjnych, atake informacji ikomentarzy zamieszczanych win-
ternecie. Mona je rozumie jako przykady okrelonych gatunkw dziennikarskich,
znanych zteorii medioznawstwa12. Mona powiedzie, e ta grupa nazw to podstawa
wspczesnego sownictwa medialnego wjzyku kaszubskim. Wrd jednostek na-
zewniczych tej grupy s nazwy gatunkw wypowiedzi dziennikarskich, ktre jako
terminy s podstaw terminologii medialnej. To przykadowo takie nazwy jak arti-
czel13, reprt, felietn, wdowidz iin.
Du grup semantyczn wkaszubskim sownictwie medialnym stanowi nazwy
osobowe14. Ich liczebno wie si zwystpowaniem wtej grupie wielu nazw za-
wodw uprawianych przez ludzi zwizanych zmediami (por. przykadowo nazwy:
gaztnik, pblicysta, redaktr iin.). Na wyrniajc si frekwencj osobowych nazw
medialnych skada si te wystpowanie wkaszubszczynie licznych nazw osb
uczestniczcych wodbiorze przekazu medialnego (np. schic, cztic).

11 Wicej na ten temat zob. D. Pioch, Kaszubskojzyczna oferta w CSB TV, [w:] Biuletin Radzzn

Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego, Gdask 2011, s. 257263.

12 O gatunkach dziennikarskich zob. m.in.: K. Wolny-Zmorzyski, A. Kaliszewski, W. Furman,

Gatunki dziennikarskie. Teoria praktyka jzyk, Warszawa 2006.

13 Form articzel zaleca Rada Jzyka Kaszubskiego. Jako articziel wyraz jest zapisany w sowniku

A. Labudy (wie si to z dawniej praktykowan zasad zapisu palatalizacji k jako czi, co dzi oddawane
jest w ortografii jako cz). Spolszczon wersj w postaci artik jest propozycja E. Gobka.
14 A. uczyski, Pospolite nazwy osobowe w sownictwie medialnym kaszubszczyzny, [w:] Polsz-

czyzna regionalna, cz. 8 / pod red. Doroty Czy, Ostroka 2015, s. 177187.
 Referaty polskojzyczne 269

Niewiele mniejsz grup stanowi nazwy rodkw przekazu medialnego. Zna-

lazy si tu gwnie nazwy zwizane zpras, wtym stosunkowo liczne okrelenia
typw czasopism, takie jak dniownik, tidznik, dwatidznik, miescznik, pismiono
ilustrown, brukwc iin. Liczb nazw tej grupy powikszaj okrelenia wielo-
wyrazowe, oparte niekiedy na tym samym wyrazie (zob. przykadowo wyraenia
zrzeczownikiem czdnik, takie jak czdnik dl dzecy, pplarnoczbwi czdnik,
warkwi czdnik iin.).
Poza powyszymi grupami wyodrbniono jeszcze inne, cho mniej liczne zbiory
nazw, tj. nazwy czci wytworw medialnych (np. ndpis, strzdtitel, lid), okrelenia
miejsc zwizanych zmediami (np. redakcj, gaztn biro, radiow studio), nazwy
sprztu medialnego (np. mikrofn, zdrzlnik, radiodbirnik) igrup nazw czynnoci
(np. nagrwac, dac do gazt, przesl).
Gdy rozpatrujemy zebrany materia jzykowy od strony strukturalnej, moemy
zauway wystpowanie dwch grup jednostek: nazwy syntetyczne (jednowyrazowe)
ianalityczne (wielowyrazowe).
Wrd nazw wielowyrazowych wyranie dominuj dwuskadnikowe wyraenia
przymiotnikowo-rzeczownikowe, takie jak codniow gaztnictw, pblicystn rt,
gaztn znowina iin. Zwraca wnich uwag charakterystyczny dla kaszubszczyzny
szyk zprzymiotnikiem poprzedzajcym rzeczownik.
Analizowany materia od strony sowotwrczej charakteryzuje si przewag
rzeczownikw sufiksalnych. Najwiksz produktywnoci wykaza si przyrostek
-ka, ktry pojawi si wwielu nazwach, gwnie okrelajcych osoby pci eskiej
zwizane zmediami (np. gaztniczka, pblicystka). Produktywny te by sufiks
-nik, ktry wystpi wrzeczownikach, takich jak przezrnik czy rzecznik15. Znacz-
c liczb derywatw rzeczownikowych odnotowano jeszcze wyrazach zsufiksami
-ik (np. czdnik, miescznik), -cz (np. wdwcz, przzrcz)16 i-k (np. sdzk,
wdwk). Ten ostatni przyrostek jest charakterystyczny dla kaszubszczyzny. Ze
specyficznych przyrostkw kaszubskich wanalizowanym materiale warto jeszcze
zwrci uwag na -nk17, -ic -(n)ota18, a take archaiczny sufiks -(ow)iszcze

15 Na to, e jest to sufiks czsty w kaszubszczynie, zwraca uwag J. Treder (zob. Jzyk i leksy-

kon Jana Trepczyka, [w:] J. Trepczyk, Sownik polsko-kaszubski, opr. J. Treder, Gdask 1994, t. II,
s. 476).
16 Na produktywno przyrostka cz w funkcji nazw wykonawcw czynnoci i nazw narzdzi

zwraca uwag E. Breza (zob. Podstawowe wiadomoci z morfologii [w:] E. Breza (red.), Kaszubszczyzna.
Kaszbizna, Opole 2001, s. 138). Autor podkrela, e w jzyku kaszubskim czsto s wykorzystywane
inne czasowniki bazowe ni w derywatach z przyrostkiem -acz w polszczynie
17 Jest to wedug J. Tredera czsty sufiks w kaszubszczynie mwionej (zob. Jzyk i leksykon Jana

Trepczyka, [w:] J. Trepczyk, Sownik polsko-kaszubski, opr. J. Treder, Gdask 1994, t. II, s. 478). W jzyku
polskim analogiczny sufiks -unek ma mniejszy zakres wystpowania
18 Sufiks ota zaliczany jest do charakterystycznych i czsto uywanych przyrostkw w jzyku

kaszubskim (zob. E. Breza, Podstawowe wiadomoci z morfologii, [w:] E. Breza (red.), Kaszubszczyzna.
Kaszbizna, Opole 2001, s. 138).
270 BIUL ET YN RADY JZYKA KASZUBSKIEGO 2016

wnazwie schwiszcze19. Trzeba jednak zauway, e swoiste kaszubskie typy

sowotwrcze stanowi zdecydowan mniejszo wanalizowanym materiale.
Oprcz licznych rzeczownikowych derywatw sufiksalnych znalazy si te na-
zwy utworzone formantem paradygmatycznym (np. przesl, wdowidz20). Znacz-
c te okazaa si grupa zoe, takich jak np. radioschic.
Sowotwrstwo wpozostaych wyrazach wystpujcych wanalizowanym ma-
teriale zaznacza si wznacznie mniejszej skali. Mona tu wspomnie opojawia-
jcych si gwnie wnazwach dwuwyrazowych derywatach przymiotnikowych
(zdecydowanie dominuj tu typy zprzyrostkami -ny i-owi21) oraz okilkunastu
czasownikowych formacjach sowotwrczych (tu najwicej jest derywatw zprze-
drostkiem w-)22.
Wrd derywatw s te nowe nazwy, utworzone na bazie kaszubskiego systemu
sowotwrczego wcelu uzupenienia sownictwa medialnego (dla nowych obiektw
izjawisk) lub te jako alternatywa dla nazw obcojzycznych23.
Oglne wnioski, ktre nasuwaj si po analizie sowotwrczej zebranego mate-
riau, prowadz do stwierdzenia, e kaszubskie sposoby tworzenia nazw medialnych
oparte s wwikszoci na wzorcach strukturalnych, ktre s znane wpolszczynie.
wiadczy otym nie tylko wystpowanie wielu formacji sowotwrczych bardzo po-
dobnych do polskich odpowiednikw, lecz take uywanie wwikszoci tych samych
formantw sowotwrczych.
Zgodnie zoczekiwaniami najwicej okrele medialnych zostao przeniesionych
do kaszubszczyzny zjzyka polskiego. Womawianym zbiorze mona wyrni po-
nad 100 jednowyrazowych nazw zaliczonych do poyczek zpolszczyzny, takich jak
nadwca, nagrani, dbir, goszeni, radiodbirnik, radiostacj iwiele innych.
Wtym mieszcz si kalki zjzyka polskiego, widoczne zwaszcza we wspomnianych

19 Na temat sufisku -iszcze zob. M. Milewska, Kaszubskie augmentativa z sufiksem *-ie-*isko,

[w]: Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dzi, 5, Gdask 2003. E. Breza w pracy Podstawowe wiadomoci
z morfologii [w:] E. Breza (red.), Kaszubszczyzna. Kaszbizna (s. 131132) wymienia ten sufiks jako
jeden z najbardziej charakterystycznych dla kaszubszczyzny. Ten sam autor zauwaa zanikanie tego przy-
rostka w kaszubszczynie i zastpowanie go sufiksem isko, rozpowszechnionym w polszczynie (zob.
E. Breza, J. Treder, Gramatyka kaszubska. Zarys popularny, Gdask 1981, s. 9293).
20Od wdowiedzec s wywiedzie si, zdoby informacj. Wyraz ten jest omawiany przez

H. Popowsk-Taborsk jako przykad neologizmu J. Trepczyka niepoddajcego si analizie sowotwrczej

(zob. H. Popowska-Taborska, Specyfika kaszubskich innowacji leksykalnych w Sowniku polsko-kaszubskim
Jana Trepczyka, [w:] H. Popowska-Taborska, Szkice z kaszubszczyzny, s. 196.
21 Wg danych B. Milewskiej owi to najczstszy sufiks wrd kaszubskich przymiotnikw odrze-

czownikowych (B. Milewska, Sowotwrstwo kaszubskiego przymiotnika. Formacje denominalne, Gdask

2013, s. 145146).
22 Formacje prefiksalne dominuj w sowotwrstwie czasownika take w polszczynie (zob.

R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wrbel (red.), Gramatyka wspczesnego jzyka polskiego. Mor-

fologia, Warszawa 1999, s. 536).
23 Por. syntetyczne opisy sowotwrstwa kaszubskiego w pracy E. Brezy pt. Podstawowe wiadomoci

z morfologii, [w:] E. Breza (red.), Kaszubszczyzna. Kaszbizna, Opole 2001, s. 125150 oraz w rozdziale
3.1. Gramatyki kaszubskiej E. Brezy i J. Tredera, Gdask 1981, s. 87110.
 Referaty polskojzyczne 271

nazwach analitycznych, atake derywaty zblione do polskich odpowiednikw. Rola

polszczyzny wkaszubskim sownictwie medialnym zawiera si te wporednictwie
wprzechodzeniu do kaszubszczyzny nazw zjzykw zachodnioeuropejskich.
W wypadku wyrazw wchodzcych wskad analizowanego materiau, dla kt-
rych rdo stanowi jzyki obce, inne ni polszczyzna, dane opochodzeniu jedno-
stek leksykalnych mona znale wsownikach wyrazw obcych jzyka polskiego.
Oczywicie lepiej byoby, gdyby do tego celu suy sownik wyrazw obcych jzyka
kaszubskiego, ale kaszubszczyzna takiego sownika jeszcze nie ma. Mona jednak
przyj, e wwypadku nazw medialnych wyrazy obce najczciej najpierw przedo-
staway si do jzyka polskiego, anastpnie do jzyka kaszubskiego, cho moliwe
jest te, e wchodziy rwnolegle do obu jzykw. Przy takim zaoeniu oznacza
to, e wyrazy obce zpunktu widzenia kaszubszczyzny s wtakim samym stopniu
obce wpolszczynie, wic informacja onich wsowniku wyrazw obcych jzyka
polskiego jest do wykorzystania wodniesieniu do kaszubszczyzny. Itak przykadowo
wyraz szpalta jest opatrzony wWielkim sowniku wyrazw obcych pod red. A. La-
tuska informacj, e wywodzi si zniemieckiej nazwy Spalte. Przyjmujemy zatem,
e wystpujcy rwnie wkaszubszczynie ten wyraz mona uzna za jednostk
pochodzenia niemieckiego24.
Poza tym jako rdo do ustalania pochodzenia analizowanych wyrazw wyko-
rzystano analogicznie Etymologiczny sownik jzyka polskiego pod red. A. Bakow-
skiego (Warszawa 2000)25.
Oprcz polszczyzny wpywem na analizowan sfer nazewnicz wyrnia si
jzyk niemiecki26. Ustalono, e prawie 40 kaszubskich nazw medialnych pochodzi
ztego jzyka, np. abnent, emitowac, szlager, szpalta iin. Notowane s take zna-
czce grupy nazw pochodzenia francuskiego (np. biuletin, klprt, redaktr, iin.)
czy te poyczki zekspansywnego obecnie jzyka angielskiego (np. blog, dubbing,
mderatr, radio iin.). Zapoyczenia zinnych jzykw s wkaszubskim sownic-
twie medialnym wyjtkowe. Naley jednak zaznaczy, e nazwy zakwalifikowane tu
jako zapoyczenia zjzykw zachodnioeuropejskich (w tym take zaciny igreki)
wwikszoci najprawdopodobniej dostay si do kaszubszczyzny za porednictwem
jzyka polskiego. Wyjtkiem mog by poszczeglne germanizmy, takie jak merk,
rt czy wark, ktre dostay si do jzyka kaszubskiego bezporednio zjzyka nie-
mieckiego.
Kaszubskie nazwy zwizane ze rodkami masowej informacji, mimo czerpania
wzorw zinnych jzykw (przede wszystkim zpolszczyzny), wduym stopniu

24 Oprcz Wielkiego sownika wyrazw obcych (red. A. Latusek, Krakw 2009) wykorzystano te

Sownik wyrazw obcych PWN (red. J. Tokarski, Warszawa 1980).

25 Sownik ten nie zosta ukoczony. Ukazay si dwa tomy, zawierajce hasa od litery A do P.
26 Rwnie wedug danych E. Brezy zapoycze z jzyka niemieckiego (nie liczc polszczyzny)

jest w kaszubszczynie najwicej (zob. Podstawowe wiadomoci z morfologii [w:] E. Breza (red.), Ka-
szubszczyzna. Kaszbizna s. 126).
272 BIUL ET YN RADY JZYKA KASZUBSKIEGO 2016

zachowuj swoisto. Kaszubski charakter analizowanego zbioru udaje si uzyska

przede wszystkim dziki szerokiemu wykorzystaniu tradycyjnej leksyki, wystpuj-
cej od dawna wkaszubszczynie ludowej. Takie jednostki wchodz do sownictwa
medialnego jako neosemantyzmy, jak np. karno (np. wwyraeniu karno redakcjow),
klka itp. Wiele wyrazw uzyskuje znaczenie medialne wramach nazw wielowyra-
zowych, tak jak wwypadku rzeczownikw: dodwk czy zestwk (zob. wyraenia:
dodwk do pismiona, zestwk wiadw).
Twrcy ipropagatorzy kaszubskiej leksyki medialnej niekiedy wiadomie wyko-
rzystuj rodki jzykowe, ktre s szczeglnie charakterystyczne dla kaszubszczyzny.
Wida to wneologizmach sowotwrczych, wktrych zastosowano takie sufiksy
jak -k, -inc, -iszcze, -ota, -nk czy -zna. S one ywe wkaszubszczynie, natomiast
wpolszczynie albo wogle nie s uywane, albo ich zakres uycia jest ograniczo-
ny. Podobnie rzecz si ma zwykorzystaniem rzeczownika zchcba (z archaicznym
sufiksem -ba, dawno wymarym wpolszczynie).
Kaszubsko sownictwa zwizanego zmediami bywa akcentowana te przez
wykorzystanie wnazwach swoistych dla kaszubszczyzny cech fonetycznych, tak
jak brak alternacji e: wwyrazach zsufiksem -k (por. dodwk, ngwk), swoisty
rozwj prasowiaskiej grupy tort wrzeczowniku starna27 czy kaszubskiej palatali-
zacji wnazwie articzel.
Interesujcym zjawiskiem wramach kaszubskiej leksyki medialnej jest wykorzy-
stanie wderywacji podstawy sowotwrczej wpostaci czasownika zdrzec patrze.
Ten tradycyjny wyraz kaszubski zosta uyty do utworzenia rzeczownika zdrzlnik
telewizor, ktry notuje nawet wydany ponad 40 lat temu leksykon ksidza Bernarda
Sychty28.
Podsumowujc, naley przypomnie, e kaszubszczyzna jest wstadium tworzenia
nowoczesnego sownictwa specjalistycznego, wtym zwizanego zmasowymi rod-
kami przekazu informacji. Mona przyj, e sownik jzyka kaszubskiego wzbogaci
si wnajbliszych latach owiele nowych okrele dotyczcych mediw, zwaszcza
takich modych jak internet. Zpewnoci jednak cz tradycyjnej leksyki medialnej
utrzyma si wkaszubszczynie, acz wyjdzie zuycia. Otym, jak si uksztatuje
kaszubskie sownictwo medialne, przekonamy si wprzyszoci. Mona mie nadzie-
j, e bdzie to przedmiotem studiw jzykoznawczych imedioznawczych.

27 W kaszubszczynie -or- midzy spgoskami rozwino si w -ar-, np. charna licha trawa,

warna wrona, warta wrota (zob. E. Breza, J. Treder, Gramatyka kaszubska, s. 23). W jzyku polskim
grupa prasowiaska grupa tort rozwina si w trot, co przejawia si w takich wyrazach jak strona, wro-
na, wrota itp. (zob. Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spawiski, S. Urbaczyk, Gramatyka historyczna jzyka
polskiego, Warszawa 1981, s. 124125).
28 Zdlik, haso [w:] B. Sychta, Sownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, Wrocaw 1973,

t. VI, s. 206.
 Adam uczisczi
Ana Lewandowsk

Kaszbsk sowizna medialn

Swiat masowch strzdkw nowiznw to je jedna znrszni s rozwijajcch imie-

niajcch sferw naji jawernot na prog XXI wiek. Pwstwaj now media,
co s sparczon colemao zkmpterizacj iinternet, arwnoczasno tradicyjn
strzdczi przekazu, tacz jak prasa, radio itelewizj, drch zmieniwaj swj sztt.
Raz znowima zjawiszczama wtim rmie twrzi s nowczasn sowizna medialn,
co przchd do jzka rozmajitima stegnama. W czasu globalizacji wiele pzww
m midznrodn mdo, pjwi s tej we wiele mwach. Ale k je t rodny dzl
sowizn, na jaczi s skdaj sowtwrcz nelogizm inow znaczenia wrazw,
co d dwna s wleksykalny rmie jaczis jzkwi splzn. Na nen rt pwstw
medialn leksyka wjaczimklwiek jzk, wtim t wkaszbiznie.
Jzk mediw je jednym znbari widzao s rozwijajcch bjimw kaszb-
sczg jzka. Jeg pspdlim je bkadosc jzkwch strzdkw sparczonch
zrozwij czdnikpismienizn XIX wiek.
XX wiek, asoblwie jeg drg powa, wkaszbsczim jzk medialnym
b czd wzwaniw. Do npwniszich prznlg wrobieni nowi sowizn
brkwny wmedialnym przekznk. Spdlim ba bkadosc wrazw, co jist-
nia wkaszbiznie. nich m s mem nlepi doznac ze sowarzw. Piersz
drkwn zbirczi kaszbsczi leksyczi dnotown s ju wXVIII wieku1. W XIX
stalace pjwi s czile tekstw zkaszbsczima wrazama isowarzw kaszbsczich
napisnch m.jin. przez K. C. Mrongwiusza (17641855), F. S. Cenw (1817
1881), G. Pbocczg (18401915), L. Biskpsczg (18481893)2. Nwikszi
zbirk kaszbsczi leksyczi zXIX wiek to Sownik jzyka pomorskiego czyli kaszub-
skiego Sztefana Ramta (18591913). Swjn medialn sowizna wXIX-wieczny
kaszbsczi leksykgrafii jesz s nie pjawia, chc je doch wiedzec, e tej ba ju

1 Za pierszg atora zbirk leksyczi kaszbsczi znwny je niemiecczi badra kltur Sowianw

Anton Karl Gottlob, chtren w swjim dokazu pt. Erste Linien eines Versuches ber der alten Slawen
Ursprung, Sitten, Gebruche, Meinungen und Kenntnisse z 1783 r. zapis 84 kaszbscz wraz (b.
[H. Ppwsk-Tabrsk], Leksykografia, zwiszcze [w:] Jzyk kaszubski. Poradnik encyklopedyczny,
red. J. Trder., wd. 2. pprawion irozszrzwion, Gdusk 2006, s. 141142.
2 Ibidem, s. 142146.
 Referat kaszbskjzkw 111

periodiczn pismienizna3. Tem me gwsno rzec, e piersz prfnczi twrzeni

kaszbsczi sowizn medialny sz wrdze ze szttowanim s kaszbsczg lte-
racczg jzka iaktiwnosc XX-wiecznch dzejarzw, lteratw ikaszbsczich
pblicystw. Do nich prznlg Aleksander Labda (19021981) jeden zza-
cw pismiona Zrzesz Kaszbsk iator sowarzw, wchtrnch, prz wspmce
wielnch nelogiznw, mi star zabdowac kaszbsczim pisarzm ipblicystm
wicy sowizn, jak bo ji wgwarach. wiele wikszi znaczeni dl zbirani kaszb-
sczi sowizn mi idrch m Sowrz kaszbsczich gwarw na spdlim ldowi kl-
tur ksdza Bernata Scht (19071982), jaczi wdwny b wlatach 19671976,
apwstw na spdlim materiau zebrng przez atora prosto d Kaszbw prz
lenosc wieln swjich rzw igdkw zmieszkacama ti zemi. Chc je to zbirk
ldowi sowizn, rwnak je wnim dzl medialnch pchwatw.
Psobnik dzejanig Labd nad rchtowanim kaszbsczg lteracczg
jzka b jeg blisczi kamrt wrobce iblny drch d dzectwa Jn Trepczik
(19071989). Jeg Sowrz plsk-kaszbsczi, wdny w1994 rok, bjim ju baro
wiele medialnch pchwatw, le e mszi prz tim wiedzec, e wwildim dzlu
(pdobno jak wprztrfk Labd) je to sztczno stwrzon leksyka. Tak atak, jak
dowdzy wielelatny redaktor, co robi wkaszbskjzcznch mediach, Egeniusz
Prczkwsczi, nen sowrz dotgw gaztnikm baro wiele brkwnch pchwa-
tw4. Wrt jesz dodac, e sowtwrcz szczi wzwskiwn przez Trepczika jid
wzgdnym dl zrzeszicw czernk ckani d plaszzn, tem przkadow
mm tacz wraz, jak np. krespondenta (a ni, prztomny wdzysdniowch lek-
sykgraficznch prcach, krespndent) ab redaktora (a ni redaktr)5. Wrt jesz
dac bczeni na wilg lczb wielewrazowch frmacji, jacz ator twrzi jakno
dpwiedniczi plsczich pzww jednowrazowch (np. codniow gazta ab codz-
niow widze jakno bdnczi dolmacznk na kaszbsczi plsczg sowa dziennik)6.
Dzysdniowi kaszbsczi leksykgraf Egeniusz Gbk (r. 1949) je prawie kl ro-
bt nad nwikszim wzaoenim sowarz plsk-kaszbsczim, apirwi wd n swj
Kaszbsczi sowrz normatiwny (2005 r.). W nch b dokazach bj sowa, jaczich
Trepczika s nalezc nie d, zs wml niejednch znich wsadzy swje bdnczi.
Tak atak felje tam dosc tli brkwnch medialnch pchwatw, soblwie tch
sparczonch zdznnikarsczim dzejanim winternece. Me je za to nalezc wprase,
nwicy wpisnch p kaszbsk, ab dolmaczonch na kaszbsczi jzk tekstach, co
s kazywaj wsplznow-klturalnym miescznik Pmerani.

3 Nie rechjc pjwiajcg s w sowarzu Ramta wrazu gazta i jeg zdrobnienig gaztka.
4 E. Prczkwsczi, Neologizmy spopularyzowane w mediach kaszubskich w latach 19902010,
[w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego, Gdask 2011, s. 287.
5 H. Ppwsk-Tabrsk, W. Bris, Leksyka kaszubska na tle sowiaskim, Warszawa 1996, s. 52.
6 H. Ppwsk-Tabrsk, Specyfika kaszubskich innowacji leksykalnych w Sowniku polsko-

-kaszubskim Jana Trepczyka, [w:] H. Ppwsk-Tabrsk, Szkice z kaszubszczyzny. Dzieje bada. Dzieje
jzyka. Zabytki. Etymologie, Gdusk 2006, s. 195.
112 BIUL ET IN RADZZN KASZBSCZG JZKA 2016

Wny znaczeni dl spraw standarizacji kaszbsczg jzka medialng maj

dzejania Radzzn Kaszbsczg Jzka. Radzzna wdrkwa wswjich biuleti-
nach trz chwlnczi zkaszbsczima bdnkama medialnch pchwatw. Pierszi
chwlnk reglje spdleczn sowizn prasow7. W drdim je jt ju bari szcze-
gow sowizna8. Raz je to bez 250 przdatnch wdznnikarsczim jzk pchwa-
tw, co s dnszaj soblwie do pras. W nym Biuletinie Radzzn Kaszbsczg
Jzka pjwi s psobny chwlnk, co je rozszerzwienim nch pprzdnch
terminologi sparczon zelektronicznyma mediama.
W nch trzech wspmninch chwlnkach sadzony zbirk kaszbsczich pz-
ww sparczonch ze strzdkama masowg przekznk dw przblony brz
stanu jedny znrchli s rozwijajcy nazwniczi rmie wkaszbsczim jzk.
Jzkwi brz jti wzebrnym materiale je czsto zrzeszony zdzejama czd-
nikpismienizn, radiofnii, telewizji innowszg medium, jaczim je internet, na
Kaszbach.
Wejle, kazyw s, e piersz pzw sparczon znstarszim strzdk przek-
znk wiadw, to je zpras, iwn b ju na kaszbsczich zemiach wXIX wiek,
b wdrdi powie teg stalata zacz wchadac plskjzczn gazt, np. Ga-
zeta Grudzidzka, wtim pierszi czdnik wkaszbsczim jzk Skrb Kaszb-
sko-sovjnskj mw, chtren rwnak nie docr do masowg cztica. Wildi
znaczeni mia pznisz prasow title: zaoony przez A. Majkwsczg Grif
(wchd d 1908 rok) iZrzesz Kaszbsk A. Labd (s pjwia zprzerwama
d rok 1933 do 1993). Dzysdnia nwikszi znaczeni m miescznik Pmerani,
wdwny przez Kaszbsk-Pmrscz Zrzeszeni d 1963 rok9.
Kaszbsk sowizna sparczon zczdnikpismienizn je nbari tradicyjn,
arwnak m ndgsz histori, b drch s pjwiaj now pzw zrzeszon
ztim medium, akaszbsczi lteracczi jzk drch je wnim in statu nascendi10.
W XX wiek bjim medialny rmie s rozszrzwi npierwi radio, aptem
telewizj. Rwnak na cykliczn adicje radiow cz telewizyjn program
wkaszbsczim jzk nt bo jesz dac do drdi pow XX wiek. Tem t
rszny rozwij sowizn sparczony zelektronicznyma mediama przpd na te
dosc niedleg czas. Dzysdnia wilg rol wrozwiju kaszbizn maj regionaln

7 Uchwaa nr 8/RJK/11 z dnia 30.09.2011 r. w sprawie stosowania kaszubskiej podstawowej ter-

minologii medialnej [w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego,
Gdask 2011, s. 3638.
8 Uchwaa nr 1/RJK/13 z dnia 17.05.2013 r. w sprawie terminologii zwizanej ze sownictwem

medialnym [w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego, Gdask
2013, s. 5459.
9 O kaszubszczynie w Pomeranii b. K. Serkwsk, Jzyk kaszubski w miesiczniku Pomerania

w latach 19632011, [w:] Biuletin Radzzn Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego,
Gdask 2011, s. 242249.
10 Jzyk kaszubski, haso [w:] Jzyk kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, red. J. Treder, wyd. II,

Gdusk 2006, s. 102.

 Referat kaszbskjzkw 113

rozgosnie Plsczg Radia Radio Gdusk iRadio Kaszalno, chtrne reglar-

no emitj kaszbscz program. T wn rozgosni je Radio Kaszb, jacz
przez wzgld na swj rozriwkwi sztil przcyg modszich dbircw. l chdzy
telewizj, to terzka ji rol wprezentowanim kaszbsczich trescw je za m.
Programw kncepcj gdusczg strzdka Telewizji Plsczi d czasu lkwi-
dacji adicji Rodn Zemia (2010 rok) wzbdzyw kntrowersje. Na medialnym
rnk nie bstoja telewizj CSB TV, chtrna mia kreszce bc glowplsk ka-
szbsk stacj11.
Nkrotszi wt maj kaszbscz internetow witrin. ne s pjawi dopirk
wXXI wiek. Jakno piersz ba starna naszekaszuby.pl, zaoon wmaju 2001
rok. To ksk przrchlo rozwij sowizn sparczony znym nmodszim strzdk
przekazu.
Medialn pzw wkaszbsczim jzk s znaczeniow rozmajit. Semanticzn
analiza daa mnosc wzgac znich czile grpw zrnicowny lczebnosc.
Nwielnisz grp znaczeniow stanowi pzw medialnch wtwrw. W ti grpie
pzww s rozmajit tip prasowch tekstw, adicji iradiowch cz telewizyjnch
programw, at przkad kreslonch rtw dznnikarsczich, znnch zterii
medioznwstwa12. Me rzec, e ta grpa pzww to pspdl dzysdniowi medial-
ny sowizn wkaszbsczim jzk. Westrzd nazewniczich jednostkw ti grp s
pzw rtw dznnikarsczich wpwiescw, jacz jakno pchwat s pspdlim
medialny terminologii. S to przkadow tacz pzw, jak: articzel13, reprt, fe-
lietn, wdowidz ijin.
Dichtich semanticzn grp wkaszbsczi sowiznie medialny s sobw pz-
w14. Jich wielna s parczi zwstpwanim wti grpie wiele pzww warkw,
jacz s wknywn przez ldzy zrzeszonch zmediama (pr. przkadow pzw:
gaztnik, pblicysta, redaktr ijin.). Na wrniajc s frekwencj persnowch
pzww medialnch skd s t btnosc wkaszbiznie wielnch pzww dbir-
cw neg medialng przekznk (np. schic, cztic).
Le przn mnisz grp s pzw strzdkw medialng przekznk. Na-
laz s tu colemao pzw zrzeszon zpras, wtim dosc wieln kreslenia ti-
pw czdnikw, tacz jak dniownik, tidznik, dwatidznik, miescznik, pismiono
ilustrown, brukwc i jin. Lczb pzww ti grp zwiksziwaj kreslenia
wielewrazow, piart tej-sej na tim samim wrazu (b. przkadow wraenia

11 Wicy na ten tmat b. D. Pioch, Kaszubskojzyczna oferta w CSB TV, [w:] Biuletin Radzzn

Kaszbsczg Jzka / Biuletyn Rady Jzyka Kaszubskiego, Gdask 2011, s. 257263.

12 O dznnikarsczich gatnkach b. m.jin.: K. Wlny-Zmorzysczi, A. Kaliszewsczi, W. Frmn,

Gatunki dziennikarskie. Teoria praktyka jzyk, Warszawa 2006.

13 Frm articzel zalc Radzzna Jzka Kaszbsczg. Jakno articziel wrz je zapisny

w sowarzu A. Labd, co s parczi z przd praktikwn zasad zapisnk palatalizacji k jakno czi,
co dzys s ddw w pisnk jakno cz) . Splasza wersj w pstacji artik je bdnk E. Gabka.
14 A. uczisczi, Pospolite nazwy osobowe w sownictwie medialnym kaszubszczyzny, [w:] Pol-

szczyzna regionalna, cz. 8 / pod red. Doroty Czy, stroka 2015, s. 177187.
114 BIUL ET IN RADZZN KASZBSCZG JZKA 2016

zjistnik czdnik, tacz jak czdnik dl dzecy, pplarnoczbwi czdnik, war-

kwi czdnik ijin.).
krm wi pdnch grpw wdzelon s jesz jinsz, chc mni wieln zbirczi
pzww, tj. pzw medialnch wtwrw (np. ndpis, strzdtitel, lid), kreslenia
mlw zrzeszonch zmediama (np. redakcj, gaztn biro, radiow studio), pzw
medialng sprztu (np. mikrofn, zdrzlnik, radiodbirnik) igrpa pzww czin-
noscw (np. nagrwac, dac do gazt, przesl).
Czej sztanjem nad zebrnym materia jzkwim d strukturalny stron, m-
em zmerkac wstpwani dwch jednostkw: pzww synteticznch (jednowra-
zowch) ianaliticznch (wielewrazowch).
Westrzd pzww wielewrazowch gr dcht czsto maj dwaskadnikw
wraenia znankwnikw-jistnikw, tacz jak codniow gaztnictw, pblicyst-
n rt, gaztn znowina ijin. Bcznk na se dw tipwi dl kaszbizn szk ze
znankwnik przed jistnik.
d sowtwrczi stron nen analizrowny materia znankje przewga sufik-
salnch jistnikw. Nwiksz produktiwnosc s wkz przrostk -ka, chtren s
pjawi wwiele pzwach, przede wsztczim kreslajcch sob biagwsczi pc
sparczon zmediama (np. gaztniczka, pblicystka). Produktiwny b t sufiks
-nik, chtren wstpi wjistnikach, taczich jak przezrnik cz rzecznik.15 Dosc jesz
wiele jistnikwch deriwatw nalazo s wwrazach zsufiksama -ik (np. czdnik,
miescznik), -cz (np. wdwcz, przzrcz) 16 i-k (np. sdzk, wdwk). Ten
sldny przrostk je tipwi dl kaszbizn. Z soblwch przrostkw kaszbsczich
wanalizownym materiale wrt jesz dac bcznk na -nk17, -ic, -(n)ota18, at
archajiczny sufiks -(ow)iszcze wpzwie schwiszcze19. Nt rwnak dozdrzec, e
swjn kaszbscz tip sowtwrcz s dcht wmniszznie wanalizrownym
materiale.

15 Na to, e je to sufiks czsti w kaszbiznie, dw bcznk J. Trder (b. Jzyk i leksykon Jana

Trepczyka, [w:] J. Trepczik, Sownik polsko-kaszubski, br. J. Trder, Gdusk 1994, t. II, s. 476).
16 Na produktiwnot przrostka -cz w fkcji pzww wknwcw czinnosc i pzww nrzdw

dw bcznk E. Brza (b. Podstawowe wiadomoci z morfologii [w:] E. Breza (red.), Kaszubszczyzna.
Kaszbizna, pl 2001, s. 138). Ator pdsztrichiw, e w kaszbsczim jzk tej-sej s wzwskiwn
jinsz spdleczn czasniczi nil w deriwatach z przrostk acz w plaszznie.
17 Je to pdug J. Trdra czsti sufiks w kaszbiznie gdny (zob. Jzyk i leksykon Jana Trepczyka,

[w:] J. Trepczik, Sownik polsko-kaszubski, opr. J. Trder, Gdusk 1994, t. II, s. 478). W plsczim jzk
analogiczny sufiks -unek wiele rzadzy wstpiw.
18 Sufiks -ota rechwny je do charakteristicznch i czsto iwnch przrostkw w kaszb-

sczim jzk (b. E. Brza, Podstawowe wiadomoci z morfologii, [w:] E. Brza (red.), Kaszubszczyzna.
Kaszbizna, pl 2001, s. 138).
19 Na tmat sufiksu -iszcze b. M. Milewsk, Kaszubskie augmentativa z sufiksem *-ie-*isko,

[w]: Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dzi, 5, Gdusk 2003. E. Brza w dokzu Podstawowe wiado-
moci z morfologii [w:] E. Brza (red.), Kaszubszczyzna. Kaszbizna (s. 131132) wmieniw ten sufiks
jakno jeden z nbari soblwch dl kaszbizn. Ten sm ator zaw dinic teg przrostka
w kaszbiznie i zastpwani g sufiks -isk, rozkscrzonym w plaszznie (zob. E. Brza, J. Trder,
Gramatyka kaszubska. Zarys popularny, Gdusk 1981, s. 9293).
 Referat kaszbskjzkw 115

krm wielnch jistnikwch deriwatw sufiksalnch nalaz s t pzw

twrzon paradigmaticznym frmant (np. przesl, wdowidz20). Dosc wilg je
t grpa zoeniw, taczich jak np. radioschic.
Sowtwrstw wndze wrazw, co s wanalizownym materiale, dw s
merkac wdzl mniszi skal. Tu me nadczidnc pjwiajcch s, soblwie
wdwadzlowch pzwach, znankwnikwch deriwatach (czsto tu maj gr tip
zprzrostkama -ny i-owi21), at czilensce sowtwrczich frmacjach (tu nwicy
je deriwatw zprzedrostk w-)22.
Westrzd deriwatw s t now pzw sadzon na spdlim kaszbsczg sys-
tem sowtwrczg, eb doflowac medialn sowizn (dl nowch biektw
izjawiszczw), ab t jakno alternatiwa dl czojzcznch pzww23.
glow wniosczi, jacz s nasuwaj p sowtwrczi analize neg materiau
prowadz do scwierdzeni, e kaszbscz rt twrzeni medialnch pzww s
bsadzon na strukturalnch mdach, jacz m znajem zplaszzn. Swidczi
tim ni le wstpwani wiele sowtwrczich frmacjw, co szlachj dcht za
plsczima dpwiednikama, le t iwani colemao tch jistnch sowtwrczich
frmantw.
Tak jak me so merkac, nwicy medialnch kresleniw stao przeniosch
do kaszbizn zplsczg jzka. W mwinym zbirk me wrnic nad 100
jednowrazowch pzww zarechwnch do piczkw zplaszzn, taczich jak
nadwca, nagrani, dbir, goszeni, radiodbirnik, radiostacj iwiele jinszich.
W tim s t kalczi zplsczg jzka, widoczn soblwie we wspmninch
analiticznch pzwach, at deriwat zblon do plsczich dpwiednikw. Rol
plaszzn wkaszbsczi sowiznie medialny je widzec t wpstrzdnictwie, wprze-
chdanim do kaszbizn pzww zzpadnoeropejsczich mww.
W prztrfk wrazw, co wchdaj wskd analizowng materiau, dl chtr-
nch zdrzd s cz jzczi, jinsz jak plaszzna, widz pchdzenim leksykal-
nch jednostkw me nalezc wsowarzach wrazw czch plsczg jzka. K
gwsno bob lepi, czejb do te sui sowrz czch wrazw kaszbsczg jzka,
ale kaszbizna jesz taczg sowarza ni m. Me rwnak przjc, e wprztrfk

20 d wdowiedzec s wywiedzie si, zdoby informacj. Wrz nen je mwiny przez

H. Ppwsk-Tabrsk jakno przkd nelogizm J. Trepczika, co nie pddw s sowtwrczi analize

(b. H. Ppwsk-Tabrsk, Specyfika kaszubskich innowacji leksykalnych w Sowniku polsko-kaszubskim
Jana Trepczyka, [w:] H. Ppwsk-Tabrsk, Szkice z kaszubszczyzny, s. 196.
21 Pdug dnch B. Milewczi -owi to nczstszi sufiks westrzd kaszbsczich znankwnikw d-

jistnikwch (B. Milewsk, Sowotwrstwo kaszubskiego przymiotnika. Formacje denominalne, Gdusk

2013, s. 145146).
22 Prefiksaln frmacje s gr w sowtwrstwie czasnika w plaszznie mt (b. R. Grzegrczik-

w, R. Laskwsczi, H. Wrbel (red.), Gramatyka wspczesnego jzyka polskiego. Morfologia, Warszawa

1999, s. 536).
23 Pr. synteticzn pisnczi sowtwrstwa kaszbsczg w dokazu E. Brz pt. Podstawowe

wiadomoci z morfologii, [w:] E. Brza (red.), Kaszubszczyzna. Kaszbizna, pl 2001, s. 125150

i w rozdzlu 3.1. Gramatyki kaszubskiej E. Brz i J. Trdra, Gdusk 1981, s. 87110.
116 BIUL ET IN RADZZN KASZBSCZG JZKA 2016

medialnch pzww cz wraz npierwi nczscy przenik do plsczg jzka,

atej do kaszbsczg, chc je t mebn, e rwnoczasno wchda do b
jzkw. Prz taczim zaoenim znaczi to, e cz wraz zpnktu widzeni kasz-
bizn s wtaczim samim stpieniu cz plaszznie, tej widz nich wsowarzu
czch wrazw plsczg jzka je do wzwskani wdniesenim do kaszbizn.
K wezm przkadow wrz szpalta, prz jaczim je dotgwn wWildzim so-
warzu czch wrazw pd red. A. Latuska wiado, e n s wwdzy zniemiecczi
pzw Spalte. Tej nt je przjc, e nen wrz, co je wkaszbiznie, me znac za
jednostk niemieczg pchdzeni24.
Do te jakno zdrzdo staleni pchdzeni analizownch wrazw wzwsk-
ny b analogiczno Etimlogiczny sowrz plsczg jzka pd red. A. Bakwscz-
g (Warszawa 2000)25.
Bk plaszzn csk na analizown pzww sfer wrniw s niemiecczi
jzk26. Je stalon, e wnet 40 kaszbsczich pzww medialnch pchdzy zneg
jzka, np. abnent, emitowac, szlager, szpalta ijin. Notown s t dosc wieln
grp pzww francsczg pchdzeni (np. biuletin, klprt, redaktr ijin.)
cz t zapiczczi zekspansywng ter anielsczg jzka (np. blog, dubbing,
mderatr, radio ijin.). Zapiczczi zjinszich jzkw s wkaszbsczi sowiznie
medialny wjtkw. Prznlg rwnak nadczidnc, e pzw tu przjt jakno za-
piczczi zzpadnoeropejsczich mww (w tim t zaczn igreczi) wwikszosc
mst dosta s do kaszbizn za pstrzdnictw plsczg jzka. Wjtk mg le
bc germanizm, tacz jak merk, rt cz wark, chtrne dosta s do kaszbsczg
jzka prosto zjzka niemiecczg.
Kaszbscz pzw sparczon ze strzdkama masowch wiadw, chc bierz
zjinszich jzkw (nwicy zplaszzn), wwildim dzlu trzimaj s swjizn.
Kaszbsczi szk przezrng materiau dw s zachwac nbari dzka sze-
roczm wzwskanim tradicyjny leksyczi, co d dwna je ju wldowi kasz-
biznie. Tacz jednostczi wchdaj do medialny sowizn jakno nesemantizn, jak
np. karno (np. wwraenim karno redakcjow), klka itp. Wiele wrazw dostw
medialny znaczeni jakno wielewrazow pzw, tak jak wprztrfk jistnikw:
dodwk cz zestwk (b. wraenia: dodwk do pismiona, zestwk wiadw).
twrc ipropagatorz kaszbsczi medialny leksyczi tej-sej swidno wzwski-
waj jzkw strzdczi, co s soblw dl kaszbizn. Je to widzec wsowtwr-
czich nelogizmach, wjaczich s zastosown tacz sufiks, jak -k, -inc, -iszcze,
-ota, -nk cz -zna. S ne w wkaszbiznie, zs wplaszznie ab jich ni ma

24 krm Wielkiego sownika wyrazw obcych (red. A. Latusek, Krakw 2009) wzwskny je t

Sownik wyrazw obcych PWN (red. J. Tokarsczi, Warszawa 1980).

25 Sowrz nen nie st skczony. S kza dwa dzle, co bjima zwiszcza d ltr A do P.
26 T pdug dnch E. Brz zapiczkw z niemiecczg jzka (plaszzn nie rechjem) je

w kaszbiznie nwicy (b. Podstawowe wiadomoci z morfologii [w:] E. Brza (red.), Kaszubszczyzna.
Kaszbizna, s. 126).
 Referat kaszbskjzkw 117

czsto, ab leno przn s iwn. Pdobno je zwzwskanim jistnika zchcba

(z archajicznym sufiks -ba, dwno wmarim wplaszznie).
Kaszbsksc sowizn sparczony zmediama biw akcentown t przez
wzwskani wpzwach swjnch dl kaszbizn fneticznch znankw, tak jak
felnk atlernacji e: wwrazach zsufiks -k (pr. dodwk, ngwk), swjny rozwij
prasowiasczi grp tort wjistnik starna27 cz kaszbsczi palatalizacji wpzwie
articzel.
Czekawim zjawiszcz wbjimie kaszbsczi leksyczi medialny je wzwskani
wderiwacji sowtwrczg pspdlg wpstacji czasnika zdrzec patrze. Ten
tradicyjny kaszbsczi wrz st ti do twrzeni jistnika zdrzlnik telewizor,
chtren stoji nawetka zapisny wwdnym 40 lat tem leksyknie ksdza Bernata
Scht28.
W pdsmwanim, wrt je nadczidnc, e kaszbizna je wstadium twrzeni
nowczasny sowizn specjalisticzny, w tim sparczony z masowima strzd-
kama przekazu wiadw. Me przjc, e sowrz kaszbsczg jzka wzbgacy
s wnblszi przidnoce wiele nowch sw tikajcch s mediw, soblwie
taczich jak internet. Gwsno dzl tradicyjny leksyczi medialny stnie wkaszbiz-
nie, adzl widze ztk. tim, jak s bdze szttowac kaszbsk medialn
sowizna, docygniem s wprzidnoce. Me miec ndzej, e to bdze przedmiot
jzkznwczich imedioznwczich studiw.

27 W kaszbiznie -or- midz spzwkama s rozwino w -ar-, np. charna licha trawa, warna

wrona, warta wrota (b. E. Brza, J. Trder, Gramatyka kaszubska, s. 23). W plsczim jzk grpa
prasowiask tort s rozwin w trot, co je widzec w taczich wrazach jak strona, wrona, wrota itp. (b.
Z. Klmensewicz, T. Lehr-Spawisczi, S. rbaczik, Gramatyka historyczna jzyka polskiego, Warszawa
1981, s. 124125) .
28 Zdlik, zwiszcze [w:] B. Schta, Sownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, Wrocaw

1973, t. VI, s. 206.