NR 3 (12) Marzec 20167 ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Marzec trzeci miesic w roku, wedug kalendarza 6. Kiedy w marcu deszczu wiele, nieurodzaj zbo-
gregoriaskiego, ma 31 dni.Nazwa miesica pocho- a ciele.
dzi od aciskiej nazwy Martius (miesic Marsa; 7. Gdy w marcu deszcz pada, wtedy rolnik biada,
gdy soce janieje, to rolnik si mieje.
zobacz: kalendarz rzymski). Od niej wywodzi si 8. Marzec, co z deszczem chadza, mokry czer-
wikszo nazw tego miesica w jzykach europej- wiec sprowadza.
skich. Staropolska nazwa marca to brzezie. Inna 9. Soce marcowe, owocom niezdrowe.
nazwa, obecnie niespotykana, to kazidroga. 10. Marzec zielony - niedobre plony.
W marcu nastpuje na pkuli pnocnej rwnonoc 11. Suchy marzec, kwiecie mokry, maj przechod-
wiosenna, a na poudniowej rwnonoc jesienna. ny - nie bdzie rok godny.
Meteorologicznie jest to w Polsce miesic wiosen- 12. Suchy marzec, mokry maj, bdzie ytko jako
ny. gaj.
13. W marcu, gdy s grzmoty, uronie zboe ponad
poty.
Polskie przysowia ludowe na marzec 14. Marzec, czy soneczny, czy paczliwy, listopad
1. W marcu jak w garncu. obraz ywy.
15.Marzec odmienia wiatry, deszcz miesza z pogo-
2. Co marzec wypiecze, to kwiecie wysiecze.
d, wic nie dziw, jeli starzy czuj go ze szkod.
3. Czasami w marcu zetnie wod w garncu.
4. Czasem marzec tak si podsadzi, e dwa kou-
chy oblec nie zawadzi.
5. Ile w marcu dni mglistych, tyle w niwa dni
ddystych.

SZCZEBRZESZYN
CHRZSZCZ NR 3 (12)

Marzec ci studentw) ruszya w kierunku pomnika Adama

Mickiewicza z transparentem damy dalszych
Marzec. Wracamy z parku. Wreszcie przesza zima.
przedstawie, ktry zoono u stp pomnika. Mili-
Spod stopniaego niegu wyjrzay murawy.
Drzewa nagie, lecz pierwsze kiekuj ju trawy, cja interweniowaa ju praktycznie po zakoczeniu
Cho na stawie zielony, cienki ld si trzyma. marszu, rozpdzajc tum pakami i aresztujc 35
manifestantw, z ktrych dziewiciu pocignito do
Z upojonymi wiosn wracamy oczyma,
odpowiedzialnoci przed kolegium karno-
Krokiem lekkim, jak podczas tanecznej zabawy,
Ulic po sonecznej stronie idziem prawej, administracyjnym. Dwch studentw Uniwersytetu
Za sob ciepo soca czujemy plecyma. Warszawskiego, na wniosek ministra szkolnictwa
wyszego Henryka Jaboskiego, relegowano z
W rozpitych paszczach piesz ochoczo przechod-
uczelni za przedstawienie relacji z zaj reporterom
nie.
Jacy wiesi, wesoo patrz i pogodnie; prasy francuskiej. Byli to Adam Michnik i Henryk
Niaki z dziemi wychodz z ciemnych domw sie- Szlajfer.
ni. n.
A my, pierwsz przechadzk dumnie upojeni,
Idziem w miasto po pytach suchych ju chodnikw. Kwietniowa refleksja
Z grudkami pulchnej ziemi na pitach trzewikw. Jednym z wielu symboli o szczeglnym znaczeniu w
Leopold Staff historii Polski cierpicej i walczcej w czasie II woj-
ny wiatowej, wsplnie z narodami podbitymi przez
Marzec 68 wspomnienie Niemcy hitlerowskie, s obozy koncentracyjne. Byy
Bezporedni przyczyn wybuchu zaj bya demon- to obozy mierci i zagady narodw przeznaczonych
stracja studentw pod pomnikiem Adama Mickiewi- przez wadze III Rzeszy do wyniszczenia. Obozy ta-
cza w Warszawie (30 stycznia 1968) przeciwko zdj- kie byy tworzone rwnie na terenie okupowanej
ciu przez cenzur spektaklu Dziady w reyserii Kazi- Polski. Byy to m.in.: Auschwitz, Majdanek, Treblin-
mierza Dejmka, granego w warszawskim Teatrze Na- ka, Sobibr, Beec i inne.
rodowym. Po czterech pierwszych przedstawieniach Uzasadnienie podboju i wyniszczenia innych na-
poinformowano Dejmka, e spektakl moe by grany rodw Hitler zawar w napisanej przez siebie ksi-
tylko raz w tygodniu, modziey szkolnej nie mona ce ,, Mein Kampf moja walka. Ksika ta zawiera-
sprzedawa wicej ni 100 biletw po cenach nor- a elementy rnych teorii filozoficznych i przyrodni-
malnych, reyser ma te odnotowywa reakcje pu- czych, ktre autor wyjani na swj sposb. Np. z
blicznoci (pretekstem byo rzekome wznoszenie teorii walki o byt (Karola Darwina) przej Hitler te-
przez publiczno hase antyrosyjskich oraz antyra- z, e w przyrodzie toczy si nieustanna walka, a
dzieckich). zwycistwo silniejszego jest prawem natury. Teori
16 stycznia zawiadomiono go, e 30 stycznia odb- t sztucznie przenosi ze wiata przyrody w dziedzin
dzie si ostatnie przedstawienie. Na spektaklu tym stosunkw midzyludzkich. Na tej podstawie twier-
(jedenaste przedstawienie od premiery) by nadkom- dzi, e racj ma zawsze silny, a saby powinien si
plet, gwnie studenci. Przedstawienie co chwil mu podporzdkowa lub ulec zagadzie.
przeryway oklaski. Po zakoczeniu spektaklu skan- Od filozofa niemieckiego Fryderyka Nietzschego
dowano haso Niepodlego bez cenzury, wymy- wzi Hitler teori o istnieniu istot wyszych nadlu-
lone przez Karola Modzelewskiego. Rozlegay si dzi, Ubermenschen, ktrzy z racji swej doskonaoci
take okrzyki: Chcemy kultury bez cenzury!. Po i mocy maj wszelkie prawa do rzdzenia innymi
wyjciu z teatru grupa ok. 200-300 osb (w wikszo- istotami niszymi podludmi (Untermenschen).

2

Do nadludzi zaliczy nard niemiecki, ktry uzna za
nard panw, a jako taki powinien panowa nad in-
nymi maowartociowymi narodami, szczeglnie
sowiaskimi, ktre naley podbi i obrci w nie-
wolnikw, a czciowo wyniszczy. Wszyscy ydzi i
Cyganie, jako podludzie niepotrzebne miecie, po-
winni ulec cakowitej zagadzie. ydzi i Polacy znaj-
duj si na pierwszym miejscu. Narody te otwieraj
dug list ,,ydowskiego i sowiaskiego miecia,
ktre Hitler przeznaczy na spalenie w piecach kre-
matoriw licznych obozw mierci.
Zgodnie z ludobjczym programem Niemiec okre-
lonym w ,,Generalnym Planie Wschodnim a take
zgodnie z rasistowsk ideologi hitlerowsk ydzi
jako ,,podludzie i Polacy jako ,,wroga masa mieli
by cakowicie wyniszczeni. Skutkiem tej zbrodni-
czej polityki straty biologiczne Polski wyniosy
6 028 000 obywateli polskich, w tym 2 700 000 oby-
wateli polskich pochodzenia ydowskiego. Ju od
wrzenia 1939 r. obozy hitlerowskie, a zwaszcza
koncentracyjne, stay si gwnym instrumentem wy-
niszczenia Polakw, ydw i innych narodowoci.
W 14 000 hitlerowskich obozw i podobozw, wi-
zie i gett, obozw i podobozw jenieckich, zlokali-
zowanych przez Niemcy hitlerowskie w caej niemal
Europie zgino okoo 11 milionw winiw i je-
cw wojennych wielu narodowoci. I tak w obozach
hitlerowskich zlokalizowanych na ziemiach polskich
zamordowano okoo 800 000 jecw radzieckich,
22 000 jecw woskich i kilkanacie tysicy - fran-
cuskich, angielskich i amerykaskich. Cakowitej
niemal zagadzie ulegli Cyganie polscy. Najwicej
jednak zamordowano Rosjan, Polakw i ydw.
Martyrologia ydw polskich oraz podjta przez
nich 19 kwietnia 1943 r. w Warszawie walka zbrojna
przeciwko hitlerowskim ludobjcom ( o walkach Po-
lakw o zachowanie ycia i niepodlego pisalimy
ju wielokrotnie), jest integraln czci historii wal-
ki i mczestwa narodu polskiego. W powstaniu w
getcie uczestniczyli te bezporednio Polacy. W mel-
dunkach z akcji likwidacyjnej getta hitlerowcy napi-
sali: ,, Gwna grupa bojowa ydw przemieszana z
CHRZSZCZ NR 3 (12)
polskimi bandytami wycofaa si ju pierwszego czy
te drugiego dnia na tzw. Plac Muranowski. Tam zo-
staa zasilona przez wiksz liczb polskich bandy-
tw. Planem jej byo utrzymanie si wszelkimi mo-
liwymi sposobami w getcie, aeby przeszkodzi
wtargniciu z naszej strony. Na jednym z betono-
wych budynkw wywieszono flagi- ydowsk i pol-
sk jako wezwanie do walki ,,przeciwko nam. Budzi
podziw, szacunek i zdumienie , e grupa 110 bojow-
nikw getta, le uzbrojona i sabo wyszkolona bojo-
wo, wspierana przez polski ruch oporu zdoaa zmu-
si do wycofania si Niemcw, ktrzy mieli stukrot-
nie wiksz si ognia.
I w tym miejscu mona, a nawet naley przypo-
mnie sowa Korczaka doktora, wielkiego pedago-
ga i wychowawcy dzieci ydowskich i polskich. Za
przemycenie przez polskie podziemie gwiazdkowych
podarkw dla dzieci ydowskich w 1942 r., zdumio-
ny odwag tych, ktrzy to zrobili, wysa list zza mu-
ru getta zawierajcy jedno zdanie: ,,Nard ydowski
nigdy nie zapomni tego penego humanizmu i soli-
darnoci czynu, nigdy nie zapomni swoim braciom
Polakom.
Od 1941 r. polski ruch oporu wysya na Zachd
noty i dokumenty o sytuacji ydw w gettach i obo-
zach w Auschwitz, Chemnie, Treblince, Becu i
innych. Rwnie i przywdcy ydowscy wysyali
apele na Zachd, w ktrych bagali o pomoc. Np.
Berman i Feiner w kwietniu 1943 r. w depeszy skie-
rowanej do Londynu woali: ,,Imieniem milionw ju
pomordowanych ydw, imieniem obecnie palonych
i mordowanych, imieniem heroicznie walczcych i
nas wszystkich na mier skazanych, woamy wobec
caego wiata: niech si ju teraz, a nie w mrokach
przyszoci dokona potny odwet aliantw na
krwioerczym wrogu w sposb powszechnie jako
rewan zrozumiay.
Tragedii mordowania ydw wiat przyglda si
biernie. Jedyna pomoc, jak otrzymali cierpicy y-
dzi pochodzia od rwnie cierpicych Polakw. To
polskie podziemie nawizao kontakt z przywdcami
ydowskich partii politycznych. Dostarczao yw-
3
CHRZSZCZ NR 3 (12)
no, lekarstwa i bro do gett na terenie okupowanej
Polski. Ukrywajcym si ydom organizowano
schronienie na wsiach, a take w samej Warszawie,
wyrabiano faszywe dokumenty, a nawet przeprowa-
dzano operacje plastyczne. Humanitarn kart pomo-
cy ydom spisaa unikalna w Europie organizacja
pod nazw Rada Pomocy ydom - ,,egota, ktra
skupiaa ofiarny aktyw z rnych rodowisk spoecz-
nych. Rada udzielia w Warszawie pomocy ponad 4
tysicom na ogln liczb okoo 20 tysicy ukrywa-
jcych si w stolicy ydw oraz paru tysicom na
prowincji.
Z naraeniem ycia, a czsto za jego cen Polacy
uratowali na ziemiach polskich okoo 120 000 y-
dw. Liczba ydw, ktrym pomoc okazano, ale kt-
rych nie udao si ocali, bya o wiele wysza. ydzi
czsto ginli wraz z Polakami, ktrzy ich ratowali.
Za ukrywanie ydw i udzielanie im pomocy karano
Polakw mierci. Za ten czyn hitlerowcy mordowali
cae rodziny polskie, palc i niszczc wsie wraz z ich
mieszkacami. Tak skrajnych rygorw czy sankcji
Niemcy nie stosowali nigdzie w okupowanych kra-
jach zachodniej Europy.
Wedug danych ydowskiego Instytutu Historycz-
nego w okresie od 13 wrzenia 1942 r. do 25 maja
1944 r. na kady wykryty przypadek pomocy udzie-
lonej ydom w Generalnej Guberni, tracio ycie co
najmniej 3 Polakw. Na pytania: ilu Polakw poma-
gao ydom? ilu stracio przy tym ycie?- trudno dzi
jednoznacznie odpowiedzie. Kierowali si oni bo-
wiem potrzeb serca i chrzecijask powinnoci
ratowania ycia innym, a nie perspektyw jakiej na-
grody i dlatego nie ogaszali wiatu swoich czynw.
Naley sdzi, e wymieniana w dokumentach liczba
300 tysicy Polakw biorcych udzia w ratowaniu
ydw w latach 1939 1945 jest zaniona.
Wydarzenia tamtych lat w zestawieniu z obecn
sytuacj wewntrzn i midzynarodow Polski mog
nam dostarczy okazji do zadumy na losem dwch
narodw polskiego i ydowskiego wsptworz-
cych przez wieki dzieje tej ziemi.
Aleksander Przysada
4
rodowisko 9 pp. AK Ziemi Zamoj-
skiej
W poowie lat pidziesitych XX wieku
usta w zasadzie terror fizyczny wobec onierzy Ar-
mii Krajowej, lecz wadze PRL nadal zwalczay pa-
mi o AK, minimalizujc jej wkad w walk z hitle-
rowskim okupantem, a eksponujc skromne na og
dziaania Gwardii Ludowej i Armii Ludowej. Miano
Wojska Polskiego miao tylko wojsko powstae w
ZSRR pod wodz gen. Berlinga.
Jednak reimowy Zwizek Bojownikw o
Wolno i Demokracj (ZBoWiD), zapewne po de-
cyzji wadz, zacz przyjmowa w swoje szeregi b.
onierzy AK i dawa im uprawnienia kombatanckie,
z ktrych najwaniejszym byo obnienie o 5 lat wie-
ku emerytalnego. Kombatanci wywodzcy si z AK
nie mieli jednak szans na utworzenie wasnych orga-
nizacji.
Dopiero w dwadziecia lat pniej, w drugiej
poowie lat siedemdziesitych pozwolono na powoa-
nie rodowiska b. onierzy 27 Woyskiej Dywizji
Piechoty AK liczcej w najlepszym okresie ponad
6.000 ludzi, organizujcej samoobron polskiej lud-
noci Woynia i czasami wspdziaajcej z oddziaa-
mi sowieckimi w obronie mordowanych przez ban-
derowcw innych mniejszoci narodowych- ydw,
Rosjan itp. Du zasug w powoaniu tego rodowi-
ska mia ostatni dowdca 27 dywizji pk Sztumberg-
Richter ps. egota, dobrze znany podkowiakom
ze wsplnych dziaa na Zamojszczynie.
B. onierze OP9 Ziemi Zamojskiej mieszka-
jcy w Warszawie m.in. Podkowa i Dolina pod-
jli starania o uzyskanie zgody wadz na utworzenie
wasnego rodowiska. Starania te okazay si bezsku-
teczne, a Podkowie przypomniano, e nie otrzyma
w ogle praw kombatanckich, jako skazany prawo-
mocnym wyrokiem sdu PRL za wystpienia zbrojne
wobec wadzy ludowej.
Trzeba by wypracowa now strategi dzia-
ania. Postanowiono prowadzi rozmowy

rozmikczajce ze znajomymi czonkami Zarzdu
Gwnego ZBoWiD. Z jego wiceprezesem Janem
Mazurkiewiczem Radosawem dowdc liczcego
okoo 2.300 onierzy AK synnego Zgrupowania
Radosaw, walczcego w Powstaniu Warszawskim
na Woli, w rdmieciu, Czerniakowie i Mokotowie
rozmawia kpt. mgr in. Tadeusz Persz ps. Gaz
przedstawiciel 27 WDP. W innych tego rodzaju roz-
mowach brali udzia m.in. por. Marian Krzewski ps.
Sas czonek ZBoWiD, podkowiak, mjr in. Jerzy
Janowski ps. Blask czonek ZBoWiD, podkowiak-
szef wydziau szkoleniowego PLL LOT, in. archi-
tekt Marian Bronikowski czonek ZBoWiD, podko-
wiak, dziaacz rodowiska Synw Puku- z czon- czonkw mieszkajcych na Zamojszczynie oraz
kiem tej organizacji gen. Edwinem Rozubirskim, a
take z przewodniczcym Komisji Modzieowej i
czonkiem Rady Naczelnej ZG ZBoWiD pk. Orkan-
ckim.
Efektem tych dugotrwaych zabiegw byo
wyraenie zgody na utworzenie sekcji 9 pp. AK Zie-
mi Zamojskiej przy rodowisku 27 Woyskiej Dy-
wizji. Sekcj powoano oficjalnie 1.02.1983 r. Nieba-
wem w jej ewidencji znalazo si ponad 1000 b. o-
nierzy Zamojskiego Inspektoratu Armii Krajowej z 4
obwodw: Bigoraj, Hrubieszw, Tomaszw Lub. i
Zamo. Po roku 1989 sekcja przeksztacia si w
rodowisko 9 pp. Leg. Armii Krajowej Ziemi Za-
mojskiej.
Od 1984 r. dziki wadzom Zwierzyca za-
czto regularnie kadego roku organizowa tam spo-
tkania kombatanckie. Spotkania, za zgod wadz ko-
cielnych odbyway si na terenie przykocielnym, a
sam koci uznany zosta przez kombatantw za ich
koci garnizonowy. W kociele utworzono kaplic-
sanktuarium powicon pamici polegych i zmar-
ych dowdcw.
Wykonano wiele tablic i pomnikw pamici
martyrologii i bohaterstwa onierzy AK Zamojsz-
czyzny, w tym tablic wotum na Jasnej Grze, ktrej
kopi w 1986 r. wrczyli w Watykanie Ojcu wite-
mu Janowi Pawowi II-mu por. Hipolit Wolak ps.
Wilk i kpt. Marian Bronikowski ps. Grzmot,
CHRZSZCZ NR 3 (12)
otrzymujc od papiea bogosawiestwo dla komba-
tantw i ich rodzin.
Duym utrudnieniem by brak moliwoci
zgromadzenia (oprcz corocznych w Zwierzycu) w
jednym miejscu Warszawy wszystkich kombatantw
na okresowe spotkania, a przyjedajcy w sprawach
indywidualnych musieli pokonywa due odlegoci,
gdy wikszo mieszkaa na Zamojszczynie. Po
do dugim czasie, z duymi trudnociami udao si
powoa Region wiatowego Zwizku onierzy Ar-
mii Krajowej w Zamociu z niezapomnianym preze-
sem Bolesawem Sobieszczaskim ps. Pingwin.
Przekazano do Zamojskiego Okrgu ewidencj
pukowy sztandar, a spore archiwum do Pastwowe-
go Archiwum w Zamociu.
W rodowisku pozostali kombatanci miesz-
kajcy w Warszawie i okolicy, a take mieszkajcy w
innych obszarach kraju poza Zamojszczyzn.
Niestety biologia jest nieubagana- w kocu
2015 r., jak wiele innych organizacji kombatanckich,
rodowisko zaniechao dziaalnoci z powodu braku
czonkw.
Do opracowania powyszego wykorzystaem
wspomnienia ppk. AK Mariana Bronikowskiego ps.
Grzmot.
Romuald Koodziejczyk
"Ciocia Stefa"
Tak nazywalimy w liceum Pani prof. Stefani
Przyczynow. Dlaczego? Pani prof. przyjania si z
drug, kochan przez wszystkich prof. Mari Pa-
dzisk, a dzieci p. Marii byy jeszcze mae, wic
woay na koleank mamy "ciocia Stefa", kto z
uczniw podapa i tak zostao...
Osobicie czya mnie serdeczna wi z Pani
profesor z tej prostej przyczyny, e zawsze mogam
z Ni o wszystkim szczerze i serdecznie pogada.
Recenzowaa na swj sposb moje pierwsze utwory
5
CHRZSZCZ NR 3 (12)

poetyckie, a jeszcze w czasach szkolnych zachcaa Wiadomo o jej odejciu napenia moje serce smut-
do wytrwaej nauki, co niebawem przeoyo si na kiem. Wiem, wiem, w wiecznoci by moe, albo na
zajcia praktyczne. pewno si spotkamy, ale ... . Wic na poegnanie taki
krciutki wierszyk:
W latach siedemdziesitych ubiegego wieku
"modne" byy obozy szkoleniowe z przysposobienia nasze ycie -
obronnego organizowane w Tomaszowie Lubelskim. drzwi szeroko otwarte
Po ukoczeniu I klasy szczebrzeskiego liceum ogl- gdy dziecistwo i modo
noksztaccego zostaam skierowana na taki obz. lekki pmrok si zakrada
Byo bardzo ciekawie (do dzi zostay mi na pamit- kiedy jesie
k zdjcia z tego okresu w mundurze, czarnym bere- we framug drzwi zastuka
cie z orzekiem na gowie) - musztra, nocne alarmy, a gdy czas
sowem - jak w prawdziwym wojsku, a do tego wy- niepostrzeenie drzwi zamyka
marsze na tzw. "Siw Dolin", gdzie zdawalimy bo- w wielkiej ciszy
jowy chrzest ze... strzelania. topi si nasz wiat...
Regina Smoter Grzeszkiewicz

Radecznica w czasie okupacji

widziana oczyma dziecka (c.d.)
W Biaobrzegach na subie, tak jak i w Radecznicy
nie chodziem do szkoy (tu bya po polsku i po nie-
miecku). Do kocioa te nie chodziem, bo do Sita-
ca byo daleko, a "kowbojenia" nie mona byo opu-
ci, bo rogacizna "tsknia" za pastuchem. Tote w
pitek i witek warowaem albo pod Siedliskami,
albo nad abuk.
Po powrocie z wakacji zaczo si normalne ycie,
Z podszeptu dowiedziaem si w czerwcu, e bia-
codzienne uczszczanie do szkoy i zajcia z przy-
obrzeski wermacht pjdzie na Wschd. Nie wiado-
sposobienia obronnego - ten przedmiot prowadzia z
mo byo tylko, kiedy. Tote pewnego ranka, po
nami w II klasie liceum "Ciocia Stefa". Gdy tylko
opuszczeniu swego legowiska na grce nad oboro-
dowiedziaa si, e mam za sob obz szkoleniowy,
stajni dowiedziaem si, e wszyscy ,,kamera den
powiedziaa wprost: "Regina, prowadzisz lekcje z
opucili wie i uszli ku Zamociowi, niebawem te
PO", i tak si zaczo. Pocztkowo stres, no bo jak to
przysza wiadomo, e wybucha wojna hitlerowsko
ca klas uczy, czy potrafi?. Daam rad z pomoc
- bolszewicka. Po tej informacji wie zostaa zalana
Pani profesor i chyba od tamtego czasu jako nabra-
mnstwem ulotek i afiszy. "Zwycistwo Niemcw na
am do Niej zaufania, ktre po latach ju w moim
wszystkich frontach". Propaganda ta bya rozlepiona
dorosym yciu przedzierzgno si w szczegln,
na plotach, supach, cianach budynkw przy drodze.
osobist wi. Czsto rozmawiaymy telefonicznie -
Dorfirer Ferdynand szala z tego tytuu po wsi, je-
bo ona w Szczebrzeszynie, ja w Lublinie. Cieszyy J
dc na rowerze, zapewne dogldajc rozlepiania tej
moje mae sukcesy, gdy miewaam w Szczebrzeszy-
makulatury.
nie spotkanie autorskie, chtnie przyjmowaa zapro-
Par takich ulotek i jedn gazet, o ktrej wspo-
szenie.

6

mniaem "zagospodarowaem" sobie, zwijajc je w
rulonik i schowaem w swojej noclegowni na grce,
umieszczajc je midzy szarami kiczek w dachu. Pod
koniec suby, gdy opuszczaem Biaobrzegi, zbiorek
ten zabraem do Radecznicy, te go umieszczajc
midzy szarami w dachu nad chaup. Nie doczeka
on wyzwolenia w 1944 roku. Spali si podczas wo-
jennego poaru wsi 25 lipca.
W Biaobrzegach przeywaem te wysiedlenie
wszystkich polskich i ukraiskich mieszkacw wsi
oraz dwch rodzin wiadkw Jehowy. Nie wiem, czy
Niemcy ogosili dzie wysiedlenia, ale ju wczeniej
byo wiadomo, kiedy to nastpi. Tote w dniu wysie-
dlenia wstaem znacznie wczeniej jak co dzie, by
zobaczy ze "swojego" podwrka ruchy andarmw,
co bd robi i jak bd si zachowywa. W pewnym
momencie zauwayem dwch osobnikw munduro-
wych z broni, jak przystao na tego rodzaju sub, z
ogromnym psem na smyczy, jak paradowali ulic.
Prowadzonych ludzi nie widziaem. Poza gospodar-
stwo nie wychodziem, bo si baem. Chyba ju w
czasie powysiedleniowym we wsi pojawi si Gie-
nek Maluga, wysiedleniec, ale uciekinier przed wy-
siedleniem. Dowiedzia si o tym dorfirer Ferdynand
i uda si za nim, by go aresztowa, ale Gienek da
drapaka ku Chomciskom , a Ferdynand tylko za nim
strzela (mia dug bro).
Za caoletni prac w Biaobrzegach otrzymaem
200 kg pszenicy. Do Radecznicy zostaem razem ze
zboem przywieziony furmanka Szpringera, powoo-
n przez jego parobka Felka z Potoczka.
Gdy wrciem do Radecznicy z Maych Niemiec
na przeomie 1941/1942 roku, to zaraz we wsi zau-
waono, e mwi po pasku. Bo tak w istocie byo.
Mj jzyk radecznicki pozosta w Biaobrzegach, a
wspomnienia z przey z tej wsi przywary do mnie
na zawsze.
Po powrocie z Biaobrzegw trjka nasza nie za-
znaa spokoju. Arbeitsamt porwa Hel do III Rzeszy
i ulokowa j w Marienau, post Elze, land Hannower.
Ciotka Anna zapaa tyfus plamisty, co w przyszoci
stao si dobrodziejstwem, bo nasz dom omijay
CHRZSZCZ NR 3 (12)
"wycieczki" ronych apaczy, gdy ludzie w nim
yjcy byli trefni. Chaupa bya dezynfekowana sani-
tarnie przez odpowiedni sub medyczn, a afisz
dezynfekcyjny oznajmia: A chtung! Fleckfieber Ein-
tritt verboten. Cho w chaupie mierdziao , to afi-
sza strzeglimy jak szkaplerza, bo to by wizualny
dowd na niemieck trefno naszego domu, a jedno-
czenie dowd na nasz nietykalno.
Dobrze nie pamitam, ale byo to chyba w stycz-
niu lub w lutym 1942 roku, jak grupa dzieci lizgaa
si na tzw. "Muchowej Grze", na sankach, a niekt-
rzy nawet na somianej kiczce. W pewnym momen-
cie kto z nas zauway, e w pyncym obok stru-
myku, w ktrym by wiejski wodopj dla rogacizny
przy Muchowym Rowie, sterczcy w cieku kij, a
przy nim zatopion jasn szmat, w ktrej jakby co
byo. Nie byo kogo odwanego ze lizgajcych si,
by wyj to co z wody, ze wzgldu na oddalenie od
brzegu. Tote ktre z nas pobiego do ssiada, by
ten przyszed i wycign to z wody. Te nie pami-
tam, kto to by, ale znalezisko wycign grabiami.
Okazao si, e w szmacie tej byo dziecko, a szmat
byy due reformy. Jak kuropatwy rozbieglimy si
do domw, by powiedzie domownikom, co si sta-
o. Niebawem nad wodopojem robio si zbiegowi-
sko. Przyszed sotys i policja, by obejrze miejsce i
rzecz, a wreszcie zabrano topielca chyba do kocioa.
Dla mnie by to straszny widok, po raz pierwszy w
yciu zobaczyem nieywego czowieka i to dziecko.
Drugi miertelny fakt ogldaem w szpitalu w Szcze-
brzeszynie, gdy umierali dwaj ranni onierze z tur-
kiestaskiego Ostlegionu, postrzeleni przez party-
zantw gdzie w Suowie, podczas potyczki z policj
czy Niemcami.
Leaem wtedy w szpitalu u dra Matuszewskiego
w Szczebrzeszynie. Drug mier dziecka jeszcze nie
urodzonego przeyem, ale nie widziaem w lipcu
1942 roku. Pewnego dnia tamtego czasu do Radecz-
nicy wpado paru andarmw niemieckich ze Szcze-
brzeszyna i zabili 7 osb wyznania mojeszowego,
w tym jedn kobiet Sur Weistuch, bdc w ciy
tu przed rozwizaniem. wiadkowie tego mordu
7
CHRZSZCZ NR 3 (12)

opowiadali potem, e widzieli gwatowne ruchy nia nie znioso, a zatroskani rodzice gdzie je pocho-
dziecka w onie matki, gdy ta ju nie ya lec pod wali, odmawiajc przy tym pogrzebie ostatni na ra-
cian swojego mieszkania. decznickiej ziemi kadisz. Adlermanowie przeyli
Ludno ydowska w Radecznicy podczas wojny ukrywanie si do kwietnia 1943 roku. W tym miesi-
Nie by to pierwszy mord ludzi w Radecznicy. Wcze- cu do kryjwki dotarli policjanci i... Potem kto ich
niej zdarzy si w I albo II dekadzie padziernika pogrzeba, ale nikt mi nie opowiedzia kto. Tu wspo-
1939 roku. Pewnej nocy "nieznane czynniki" ostrze- mn jeszcze, e do wielu ydowskich pogrzebw
lay wszystkie mieszkania ydowskie w Radecznicy i wyznaczani byli przez sotysa trzej Pawowie: Polski,
Zaporzu, szukajc przy tym kluczy do kocioa, ktre Jachymek i Hrycuniak.
jakoby mieli zabra z Klasztoru ydzi. Zgina wte- C.D.N. Stanisaw Zybaa
dy Judkowa z Zaporza, a dwie jej crki byy ranne.
W Radecznicy uprowadzono tej nocy Wulw Mante-
la, po ktrym wszelki lad zagin. Dziao si tak Z miasta
wtedy, gdy z Radecznicy odeszli bolszewicy, a nie
przyszli jeszcze hitlerowcy. Wernisa wystawy fotografii
Rodziny ydowskie w Radecznicy yy w wielkim
utrapieniu, gdy wybucha II wojna wiatowa, a rok "Moje drzewa"
1942 by dla nich tragiczny. Zginli wszyscy - dzieci
5 lutego otworzylimy wystaw fotografii Reginy
i doroli okoo 60 osb ( byo ich 13 rodzin), w tym
Smoter-Grzeszkiewicz "Moje drzewa". Znana
okoo 9 dzieci. Ostatnim z radecznickiej grupy y-
z opracowa ksikowych regionalistka tym razem
dowskiej zabitym 2 lutego 1943 roku by Mieczysaw
daa si pozna jako uwany obserwator i propagator
Bresler, ktry przyjecha do Radecznicy razem z
naturalnego pikna drzew. Zdjcia z wernisau za-
matk Sabin i bratem Hipolitem ze Lwowa, by
mieszczamy w naszej fotogalerii, natomiast fotogra-
ukry si przed Niemcami. Zastrzeli go policjant
fie pani Reginy mona oglda w sali widowiskowej
Furmaniak na wygonie k. Jakuba Kakowskiego.
MDK do koca marca.
Ten zbrodniczy fakt ogldaem razem ze Stachem
Jachymkiem, moim najbliszym i najserdeczniej- MDK Szczebrzeszyn
szym koleg. 50-lecie poycia maeskiego
Wspomn tu jeszcze o ostatnich urodzinach y- W czwartek 23.02.2017r. w Kawczynie odbya si
dowskich. Byo to w listopadzie, a moe w grudniu
1942 roku. Maestwo ydowskie - Symcha Adler-
man i jego ona Jenta ukrywali si w II Doach. Los
zrzdzi, e ona bya w ciy i pord dopad j w
tych trudnych warunkach. By nie rodzi gdzie w
wwozie, poprosili oni o kt u Kazimierza Klimcza-
ka i pomoc akuszersk u babki - znachorki Zofii Ka-
czor (1877 - 1952). Babka, wczeniej ssiadka Sym-
chy i Jenty pod wielkim strachem i przy lamencie
rodzicw pord odebraa. Bya to dziewczynka. Po-
dobno rodzice nadali jej imi Sara i po pewnym cza-
sie wynieli si z ludzkiego "kta" do ziemianki w
Doach. Zapewne w tych warunkach dziecko bytowa- uroczysto jubileuszu 50-lecia poycia maeskie-

8
 CHRZSZCZ NR 3 (12)

go czterech par ze Szczebrzeszyna. Burmistrz Szcze- Trasa 20 km mix

brzeszyna Marian Mazur wrczy jubilatom medale 1 miejsce Anna Malanowska i Adam Krochmal
nadane przez Prezydenta RP oraz pamitkowe dyplo-
(Klub AA)
my. Medale otrzymali pastwo: Zofia i Jan Bielak,
Maria i Bolesaw Chmiel, Irena i Henryk Furmanek 2 miejsce Ewelina Piela i Szymon Koczek (UKS
oraz Barbara i Jan cibor. Azymut Siedliska)
3 miejsce Ra Linek i Micha Linek
Trasa 50 km mczyni
1 miejsce Marcin Sontowski (Morenka Team)
2 miejsce Piotr Kwitowski (Mazurskie tropy), Piotr
Gbarowski (MoPi Team) oraz Piotr Szpakowski
(Quand)
Trasa 50 km kobiety
1 miejsce Ewa Skubida (Rajd Dolnego Sanu) oraz
Izabela Osyszko
3 miejsce Elbieta Pawluczuk
Trasa 50 km mix
1 miejsce Tomasz Duda i Anita Gurbisz
Ekstremalna impreza na orienta- 2 miejsce Barbara Szmyt i Tomasz aski (Klub
cj SKORPION 2017 InO Warszawa/Zielonka)
W niedziel 19 lutego w Szczebrzeszynie zakoczya 3 miejsce Katarzyna Karpa i Marcin Trzeciakie-
si Ekstremalna Impreza na Orientacj Skorpion wicz
2017, ktrej trasy przebiegay na terenie Roztocza Trasa 100 km
Zachodniego. Udzia w marszu na orientacj wzio 1 miejsce Przemysaw Witczak (Dreamtime Trails)
niemal 200 uczestnikw, ktrzy pokonali wyznaczo- 2 miejsce Tadeusz Podraza
ne trasy pomimo trudnych warunkw pogodowych. 3 miejsce Andrzej Eibl (Eiblu Team)
Organizatorem przedsiwzicia by Klub Imprez na
Orientacj Inochodziec OM PTTK Lublin.
We wsporganizacj imprezy wczy si tak-
e Urzd Miasta i Gminy Szczebrzeszyn.
W zaczonej galerii prezentujemy zdjcia z zawo-
dw, autorstwa pana Krzysztofa Korpiela.

Lista laureatw:
Trasa 20 km -mczyni
1 miejsce Sebastian Reczek (KS Zielono-Czarni)
2 miejsce Micha Michalak (MKB Dreptak)
3 miejsce Jan Grosman (UKS Azymut Gmina Za-
mo)
Trasa 20 km kobiety
1 miejsce Ilona liwczyska
2 miejsce Iwona Jurkowska
3 miejsce Krystyna Bargiel (Dojarka TP 20)

9
CHRZSZCZ NR 3 (12)
Dzie Babci i Dziadka w Szkole Podstawo-
wej nr 3 w Klemensowie.
Dnia 30.01.2017r. jak co roku obchodzilimy
wewntrzszkoln uroczysto z okazji Dnia Babci i
Dziadka. W kalendar zu te dni pr zypadaj na 21 i
22 stycznia, ale ze wzgldu na ferie zimowe termin
zosta przesunity. Gospodarzami tego wyjtkowego
dnia byli najmodsi uczniowie Naszej szkoy dzieci
z oddziau przedszkolnego i uczniowie klasy I. Uro-
czysto rozpocza pani Dyrektor Jolanta Szpunar,
kierujc wiele ciepych i serdecznych sw do tak
wyjtkowych i dostojnych Goci. Podkrelia ogrom-
n rol Dziadkw w yciu kadego dziecka, ich
wkad w wychowanie, zapewnia o ogromnej mio-
ci, jak darz ich wnuczta.
Dzieci z wielkim przejciem i zaangaowaniem za-
prezentoway program artystyczny obejmujcy wier-
sze, piosenki, taniec i yczenia. Wystpienie wnuczt
zakoczyo odpiewanie gromkiego 100-lat i wr-
czenie kadej Babci i Dziadziowi przygotowanych
wczeniej upominkw. Nastpnie rodzice zaprosili
zgromadzonych na sodki poczstunek, podczas kt-
rego by czas na rozmowy, wsplne piewanie piose-
nek biesiadnych. Odbyy si rwnie konkursy i za-
bawy m.in.: quizy na sprawdzenie znajomoci swo-
ich wnuczt i dziadkw - Czy znasz dobrze swoj
babci, dziadka?, Super dziadkowie, wiczenia
zrcznociowe: Prucie szalika, zabawa ruchowo-
naladowcza Kalambury z dziadkiem. Jeden z
konkursw Czy znasz bohaterw bajki? zwiza- POZNAWANIE PRZEZ ODKRYWANIE
ny by z realizacj Innowacji Programowo-
Metodycznej Wychowanie przez czytanie, podczas
ktrej Dziadkowie mieli moliwo sprawdzenia czy
ich wnuczta znaj najpikniejsze banie i ich boha-
terw. Dodatkowo czas uprzyjemnili przedstawiciele
uczniw klas IV VI prezentujc swoje umiejtnoci
gry na instrumentach muzycznych.
Szybko min czas uroczystoci z okazji Dnia
Babci i Dziadka, pozostawiajc w sercach Goci jak i
Gospodarzy wyjtkowe wspomnienia.
Do zobaczenia za rok!
10
yyczenia dla Babci i Dziadka
Kochana Babciu!
Jak mona pomieci w sobie,
tyle troski, ciepa i mioci.
Jak mona podarowa innym
tyle umiechu, dobroci i radoci.
Jak mona zdoby zdolno
by w trudnych chwilach nie pociech.
Jak mona powiedz Babciu
sta si jak Ty,
cudownym czowiekiem?
Dziadku drogi, Dziadku miy,
c Ci wnuczek dzisiaj powie?
Niech Ci Pan Bg mnoy siy,
niech Ci dobre suy zdrowie,
yj w szacunku i z umiechem,
no i z wnuczt miej uciech
Uczniowie klasy VI a nalecy do Szkolnego Koa
ODKRYWCY dziaajcego przy Szkole Podstawo-
wej nr 1 w Szczebrzeszynie zorganizowali dla
modszych koleanek i kolegw z klas: I, II i III
pokazy dowiadcze i eksperymentw przyrodni-
czych.
Zarwno dla starszych, jak i dla modszych
uczniw spotkanie to byo nowym dowiadcze-
niem, poniewa modzi naukowcy i badacze przy-
rody mogli przekona swoich maych kole-
gw, e nauka to fantastyczna zabawa, a odkrywa-

nie wiata moe by niezapomnian przygod.
Mio byo spoglda na buzie dzieci, ktre patrzyy z
zaciekawieniem i zdziwieniem na efekty mieszania
cieczy o rnych gstociach, kolorowe wiry na mle-
ku, zadziwiajc ciecz nieniutonowsk. Modsi ucz-
niowie mogli dowiedzie si, jak w atwy sposb od-
zyska utracony kolor po dodaniu octu do mieszani-
ny, co to jest napicie powierzchniowe cieczy i jak
dziaa na nie pyn do mycia naczy, oraz o zjawisku
dyfuzji i dziaaniu magnesu.
Dowiadczenia pokazay, e domowa kuchnia bywa
czsto dobrym, a w niektrych przypadkach wystar-
czajcym laboratorium.
Mamy nadziej, e rozbudzanie w dzieciach pasji do
nauki ju od najmodszych lat z pewnoci zaowocu-
je w dalszej edukacji.
Szkoa ze Szczebrzeszyna w gronie uczest-
nikw oglnopolskiego projektu edukacyj-
nego Wartoci w pracy profilaktycznej i
superwizyjnej. Od redakcji pr zez lata nar oso wiele ster eoty-
Z przyjemnoci informujemy, e Szkoa Podstawo-
wa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza w Szczebrzeszy-
nie znalaza si w zaszczytnym gronie 30 szk wy-
branych do tegorocznej edycji oglnopolskiego pro-
jektu pn. Wartoci w pracy profilaktycznej i super-
wizyjnej ( http://instytutep.pl/superwizja-w-szkole/ )
realizowanego przez Instytut Edukacji Pozytyw-
nej. Projekt Wartoci w pracy profilaktycznej i su-
CHRZSZCZ NR 3(12)
perwizyjnej jest innowacyjnym programem, w ra-
mach ktrego na rok 2017 zaplanowano nastpujce
dziaania:
- 5 spotka stacjonarnych superwizyjnych dla nau-
czycieli;
- 10 spotka superwizyjnych indywidualnych online;
- 12 godzin szkoleniowych z tematyki wychowawczo
-profilaktycznej dla grona pedagogicznego;
- zajcia profilaktyczno-wychowawcze dla wybra-
nych klas.
Szkoa w ramach projektu bdzie moga skorzy-
sta z pakietu szkoleniowego dotyczcego wychowa-
nia i profilaktyki we wspczesnej szkole.
W kadym cyklu szkoleniowym powstan take pro-
gramy wychowania i profilaktyki z uwzgldnieniem
wypracowanych metod i wdroeniem systemu super-
wizji w szkole. Eksperci Instytutu Edukacji Pozytyw-
nej dokonaj analizy programw i oceni ich spj-
no z potencjaem danej szkoy i potrzeb uczniw.
Cao projektu (poza zajciami dla dzieci i mo-
dziey) finansowana jest ze rodkw Ministerstwa
Edukacji Narodowej. Warsztaty dla dzieci i modzie-
y sfinansuje Fundacja Instytut Edukacji Pozytyw-
nej z wasnych rodkw.
pw odnonie wspycia trzech kultur w naszym
miecie. Kilka uwag na ten temat znajdujemy w
ksice Fabrica Ecclesiae Rutenorum. Dzieje cerkwi
w Szczebrzeszynie i jej rozbudowy w latach 1977
1789 w wietle kroniki ks. Jana Karola Lipowieckie-
go Krakw 2010 napisanej przez Piotra Krasnego.
Oto urywki z tej ksiki.
W kronice tej nie znajdujemy adnych informacji,
ktre wzbogaciyby nasz wiedz na temat szczegl-
11
CHRZSZCZ NR 3 (12)
nie wanych wydarze z dziejw unickiej parafii ny Matki Boskiej z cerkwi w Szczebrzeszynie i aby
szczebrzeskiej. Natrafiamy w niej jednak na intere- podzikowa Bogu, zamwili wotywne msze w tej
sujce wzmianki, ktre pozwalaj jak sdz zo- wityni.
rientowa si, w jaki sposb za czasw ks. Lipo- w harmonijny obraz wspycia unitw i acinni-
wieckiego wsplnota ta wpisywaa si w lokaln kw w Szczebrzeszynie osabia jednak w znacznym
spoeczno, a take stanowi ciekawy przyczynek stopniu opowie ks. Lipowieckiego o Polce Gry-
do bada nad spoeczn i ekonomiczn pozycj Ru- glwnie, onie jego parafianina Jana Haca. Prezen-
sinw unitw na ziemiach polskich pod koniec towaa ona postaw charakterystyczn dla wielu Po-
XVIII w. lakw acinnikw, ktrzy nie odmawiali wprawdzie
Na podstawie lektury W dziczno ask Maryi mo- unitom miana katolikw, ale uwaali ich za katoli-
na przyj, e stosunki midzy unitami a acinnika- kw gorszej kategorii, nie zjednoczonych w peni z
mi ukaday si wwczas w Szczebrzeszynie do kocioem rzymskim z powodu stosowania odmien-
poprawnie. Przyczyn takiego stanu byo z pewno- nej liturgii. Taka postawa pozwalaa jej na stwier-
ci przekonanie, e obrzdek grecki i rzymski nale- dzenie, e w cerkwi ,,Rusiny jak psy wyj i na ob-
do tego samego Kocioa katolickiego. Nic nie raanie unickiego ksidza. Nie wiemy czy tego ro-
stao zatem na przeszkodzie, aby ksidz Lipowiecki dzaju zachowania byy rozpowszechnione w Szcze-
odprawi ,,rusk msz wit dla uwietnienia uro- brzeszynie i jak wpyway na stosunki parafii unic-
czystoci Porcjonkuli u Franciszkanw. Nie ulega kiej i aciskiej. Nie ulega jednak wtpliwoci, e w
te wtpliwoci, e unicki proboszcz y w zgodzie z miecie tym ujawnia si problem rusko polskich
komentarzem fary aciskiej, ks. Paszkowskim, sko- maestw, ktry by zarzewiem szczeglnie powa-
ro ten udostpni mu akta majtkowe swojej parafii i nych konfliktw midzy oboma obrzdkami. M
wsplnie z nim wymyli najdawniejsze dzieje wi- niewiasty szydzcej ze piewu cerkiewnego by bo-
ty szczebrzeskich. Poczucie katolickiej wsplnoty wiem wedug ks. Lipowieckiego gorliwym unit.
czyo te wiernych obu obrzdkw. Rzecz zwy- atwo wic wyobrazi sobie, e cigle przeywa
czajn musiao by dla acinnikw uczszczanie na wewntrzny konflikt pomidzy lojalnoci wobec
naboestwa cerkiewne, skoro odmowa takich prak- ony i swojej wsplnoty wyznaniowej.
tyk bulwersowaa ssiadw. Wielu mieszkacw Bolesnym dowiadczeniem Kocioa unickiego
podszczebrzeskich wsi ,,osobliwie religii aciskiej bya take niska pozycja spoeczna jego wyznaw-
pielgrzymowao do cerkwi, aby prosi przed cudow- cw i ubstwo owej wsplnoty, z powodu, ktrej
n ikon o rne aski. Nawet obcokrajowcy, ktrzy nazywano j szyderczo ,,kocioem chopskim. Je-
po zajciu Szczebrzeszyna przez Austri pojawiali li jednak wierzy kronice ks. Lipowieckiego, sytua-
si w tym miecie, byli przekonani o penej jednoci cja ekonomiczna acinnikw i unitw nie rnia si
obrzdku aciskiego i greckiego. Mao prawdopo- tak znacznie, aby podzieli obie wsplno-
dobne, e Wgier Chodery i ,,onierz cesarski nie- ty .acinnicy, z ktrymi styka si na co dzie w
znajomy byli wyznawcami ,,religii ruskiej. Obaj kapan, byli najczciej chopami lub mieszczanami,
wierzyli jednak, e dostpili cudu za przyczyn iko- podobnie jak jego parafianie.

Chrzszcz miesicznik infor macyjny

Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna
Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz Sirko
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1
E-mail: sps@onet.eu www.chrzaszcz.com.pl
Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

12