NR 4 (12) KWIECIE 2017 ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

.
Kwiecie czwarty miesic w roku, wedug ka-
lendarza gregoriaskiego, ma 30 dni.
Kwiecie jest wiosennym miesicem na pkuli
pnocnej, a jesiennym na pkuli poudniowej.
Kwiecie zawsze zaczyna si w ten sam dzie tygo-
dnia co lipiec, a w latach przestpnych dodatkowo
take co stycze.
Nazwa miesica (wedug Brcknera) pochodzi od
kwitncych wtedy kwiatw (por. ukr. /
kwite; czes. kvten maj). Dawniej uywane byy
rwnie nazwy: ykwiat (lub udzikwiat), brzezie
od brzozy (por. czes. bezen i ukr. / be- 7. Kwiecie co deszczem rosi, wiele owocw
reze marzec) i dbie (por. czes. duben
kwiecie). aciska nazwa A prilis (zobacz: kalen-
darz rzymski) zostaa zapoyczona przez wikszo
jzykw europejskich.
Polskie przysowia ludowe na kwie-
cie
1. Kwiecie, plecie, bo przeplata, troch zimy,
troch lata.
2. Kiedy w kwietniu sonko grzeje, wtedy chop
nie zuboeje.
3. Ciepy kwiecie, mokry maj, bdzie ytko jako
gaj.
4. Pogody kwietniowe - soty majowe.
5. Deszcze czste w kwietniu wr, e owocw
bdzie duo.
6. Gdyby w kwietniu nie padao, to owocw b-
dzie mao.
przynosi.
8. Jak przygrzeje sonko, przejdzie kwiecie k.
9. Cho i w kwietniu sonko grzeje, nieraz pole
nieg zawieje.
10. Jeli w kwietniu pszczoy lataj, to dugie cho-
dy si zapowiadaj.

SZCZEBRZESZYN
CHRZSZCZ NR 4 (12)
Wielkanoc to najwiksze wito w Kociele
Katolickim
Niedziela Wielkanocna z msz wit rezurekcyjn,
odprawian o wicie dla uczczenia Zmartwychwsta-
nia Chrystusa, jest najwikszym witem w caym
roku liturgicznym.
Wielkanocna tradycja nie istnieje bez pisanek i wi-
tecznych wypiekw
(PAP, Fot: Darek Delmanowicz)
Uroczysto wit Zmartwychwstania Paskiego,
okrelanych jako wita Wielkanocne, odznaczaj
si szczegln radoci, poniewa zmartwychwstanie
Chrystusa jest symbolem Jego zwycistwa nad grze-
chem i mierci, w ktrym chrzecijanie uczestnicz.
Najwitszy Sakrament jest wynoszony z Grobu Pa-
skiego i w uroczystej procesji - pord bicia dzwo-
nw i pieni wielkanocnych - trzykrotnie obnoszony
wok kocioa. Kiedy rozpoczciu mszy rezurek-
cyjnej towarzyszy huk armat. Dzisiaj - jedynie wy-
buchy petard.
Rezurekcja odprawiana jest w niedziel, w pierwszy
dzie wit, tradycyjnie o godz. 6.00 rano. W daw-
nych czasach naboestwo to odbywao si w Wielk
Sobot o pnocy. W czasach stanisawowskich, gdy
niebezpiecznie byo chodzi noc po ulicach, uroczy-
sto przeniesiono na bardziej bezpieczn godzin.
Jak podaj historycy Kocioa, pierwsza wzmianka o
mszy w. rezurekcyjnej pochodzi z X w., bya ona
odprawiona w Augsburgu w Niemczech. Obrzd wy-
wodzi si z misteriw redniowiecznych, a na jego
rozszerzenie wpynli prawdopodobnie boogrobow-
2
cy (miechowici).
W Polsce obchody rezurekcyjne nosz nazw Wiel-
kanocy - na pamitk nocy z soboty na niedziel, kie-
dy Jezus zmartwychwsta. Po angielsku wito to na-
zywa si Easter, a po niemiecku Oester - s to nazwy
pochodzce od sowa "Wschd". Teraz oznaczaj
one kierunek geograficzny, kiedy oznaczay take -
jak w polskim - wschd soca. Zostao te w angiel-
skim i niemieckim dawne znaczenie, czyli wzejcie
nowego dnia po nocy: zmartwychwstanie Jezusa po
nocy jego mierci.
W jzyku rosyjskim wito ma nazw Pascha. Nazwa
wywodzi si ze Starego Testamentu. wito Paschy
obchodzone byo w Izraelu jako sakralna uczta zwi-
zana z ofiarowaniem baranka. Uczta paschalna czy-
a si z wydarzeniem historycznym - wyjciem z
Egiptu, czyli domu niewoli, i stanowia pamitk
zbawczego czynu Jahwe.
Chrzecijastwo przenioso tamt tradycj na nowe
wydarzenie: wyjcie z domu niewoli i mierci, czyli
uczczenie zmartwychwstania jako zbawczego czynu
Boga w Jezusie Chrystusie - dla chrzecijan bowiem
Chrystus jest barankiem paschalnym, na pamitk
jego ofiary zoonej na krzyu.
Niedziela Zmartwychwstania Paskiego jest pierw-
szym i najdawniejszym witem w Kociele katolic-
kim, obchodzonym ju w czasach apostolskich. Sym-
bolicznym tego wyrazem jest witowanie przez
chrzecijan niedzieli jako Dies Dominica (Dzie Pa-
ski) co uwydatnia sowiaska nazwa niedzieli jako
Woskriesienije (Zmartwychwstanie).
Wielkanoc jest witem ruchomym (obchodzonym w
pierwsz niedziel po wiosennej peni ksiyca) i jest
gwn uroczystoci roku liturgicznego, od ktrej
oblicza si kalendarz najwaniejszych wit kociel-
nych, jak: Wniebowstpienie, Zesanie Ducha wi-
tego i inne.
W oktawie Wielkanocy wypeniane s rnorodne
zwyczaje witeczne.
 CHRZSZCZ NR 4 (12)

pomagao pono na bl garda. Zachowany rwnie

Zwyczaje zwizane z witami Wielkanoc- do naszych czasw zwyczaj Kwietnej Niedzieli by
nymi i Wielkim Postem praktykowany przez uczniw i akw, ktrzy recyto-
wali wychodzcym z kocioa zabawne wierszyki o
W rod Popielcow, pierwszy dzie Wielkiego Po-
swej ndznej doli i zbierali datki na straw i piwo.
stu, posypywao si gowy wiernych popioem z ze-
Przysowie: Pogoda w Kwietn Niedziel wr y
szorocznych palm wielkanocnych, co miao przypo-
urodzajw wiele.
mina o mierci. Do poprzedniego dnia jednak trway
Zwyczaje wielkiego tygodnia
zabawy modych oraz obrzdowe tace, majce za-
roda Wielkanocna w tr adycji ludowej to czas
pewni pomylno upraw. Powoli nastrj ulega jed-
rozprawienia si z apostoem, ktry zdradzi Chrystu-
nak wielkopostnej powadze. Gospodynie stawiay na
sa. Kuky symbolizujce Judasza palono, topiono, lub
piecu zaczyn z wody i mki ytniej na postny ur, a
zrzucano z kocielnej wiey.
w karczmie wieszano na widoku szkielet ledzia te
W Wielki Czwartek dzwony we wszystkich kocio-
rekwizyty miao przypomina, w towarzystwie jakich
ach zastpowano na znak aoby drewnianymi koat-
potraw przyjdzie spdzi Wielki Post.
kami, ktrych dwik mia przypomina o pokucie i
Przysowie: Wstpna roda nastpuje, kuchareczka
skania do pobonej refleksji. W kocioach odsania
ur gotuje.
si w ten dzie groby Chrystusa, do ktrych mona
Wielkopostny ur i led
pielgrzymowa w najblisze dni.
Po dokadnych wyparzeniu wszystkich naczy, w
W Wielki Pitek, dzie aoby, gospodarz budzi ro-
czasie trwania Wielkiego Postu spoywano gwnie
dzin rzg, by przypomnie domownikom o biczo-
ziemniaki, kasz, ledzie, gotowan rzep, ur, kapu-
waniu Chrystusa, oraz zapewni domostwu pomyln
niak lub zup liwkow, a na popitk osolon wod.
wrb. Chorzy udawali si do strumienia obmy
Post wynika rwnie ze wzgldw ekonomicznych
rany. Naleao uporzdkowa chat, pobieli wap-
by to czas poprzedzajcy zbiory na wsi, gdy zapasy
nem ciany i wyrysowa na drzwiach trzy krzye.
z poprzedniego roku zaczynay si koczy. Cisz
By to take moment na upieczenie ciast na najbli-
Wielkiego Postu przerywao jedynie haaliwie ob-
sze dni, gdy pniej nie powinno si pali w piecu,
chodzone ppocie, pene krzykw i grzechotu koa-
oraz na rozpoczcie malowania jajek.
tek. Po zakoczeniu postu bawiono si w pogrzeb
Przysowie: W Wielki Pitek r b pocztek, a w
ledzia, czyli wieszanie lub przybijanie go do drze-
sobot kocz robot.
wa oraz zakopywanie w ziemi potuczonych garnkw
Wielka Sobota to dzie wicenia ywnoci. Kie-
pamitajcych monotoni postnych potraw.
dy potrawy wicone byy przez ksiy w domach,
Przysowie: Po glinianym mocie jedzie ur w
potem przynoszono do kocioa cao potraw; wy-
pocie.
pieki, pta kiebas, pocie soniny i mnstwo jaj. Dzi
W Palmow Niedziel wici si wci palemki, czy-
nosimy potrawy do powicenia symbolicznie - odro-
li wizanki zoone z pokrywajcych gazki wierz-
bin wszystkich najwaniejszych witecznych da,
bowe bazi, przystrojonych w kwiaty. Do palmy wka-
czyli chleb, kiebas, przyprawy oraz pisanki ukada-
da si rwnie gazk tzw. roliny wiecznie zielonej,
my w przyozdobionym koszyczku.
np. cisu, bukszpanu, tui lub wierku. W niektrych
Wielk Niedziel spdzano w ciszy i skupieniu z
regionach Polski palmy sigaj 2-3 metrw wysoko-
najblisz rodzin. Spoywano zimne potrawy i nie
ci. S to odpowiednio przyozdobione, wierzbowe
palono w chatach. Przed rozpoczciem niadania, ale
lub wiklinowe pki. Kiedy po powrocie do domu
ju po podzieleniu si jajkiem, domownicy musieli
dzieci ykay jednego bazia, zwanego kotkiem, co
sprbowa troch chrzanu. Dzieci przekonywano, e

3
CHRZSZCZ NR 4 (12)

jest to zdrowe dla zbw i odka. Symboliczne A chopaki te niczego

resztki z potraw, okruchy czy koci rozsypywano w Kady zgrabny mody
polu lub zakopywano, co miao zapewni urodzaj i
pomylno. Chaty te niektre adne
Przysowie: Na zmar twychwstanie dziadek pr zy Nie gorsze jak w miecie
pocie stanie. Wszdzie czysto na Roztoczu
Wielki Poniedziaek by ju zupenie beztr oski i Zrobio si wreszcie
radosny. Zabawy modziey poczone byy z oble-
waniem si wod, cho w niektrych regionach mo- Latem kwitn pikne kwiaty
kre strugi zastpoway brzozowe witki, pono dobre Re no i cynie
dla zdrowia. Wedug wrby, najbardziej przemoczo- Na Roztoczu o to dbaj
na tego dnia dziewczyna miaa najwiksze szanse Nasze gospodynie
zampjcia. Chopcy chodzili po domach przebrani
i piewali piosenki, jak koldnicy. I bawatki w polu kwitn
Matka Boska Gromniczna Ozdabiaj zboe
Jutro bdzie wielkie wicenie gromnicy A za to wszystko co mamy
W naszej bazylice tutaj w Radecznicy Dzikujemy Ci Boe
Tu konsekrowani przyjd z okolicy Janina Gsior
Jak bdzie pogoda i nie bdzie deszczu Staw Noakowski
Bdzie sporo ludzi i bdzie ksidz biskup
Kwiecie plecie
Tutaj wity z Padwy spoglda z otarza Kwietniowe mrugno znw soce
Kto Go szczerze prosi askami obdarza Przekornie do zimy i lata
On piastuje dzieci na swej witej doni Bo wiedz od tylu pokole
Kto Mu jest oddany od zego go chroni Raz dzieli je co a raz brata
Id ludzie proci id zakonnicy
eby si tu modli na wodzie w kaplicy Gdy oza w przedwczesnym spenieniu
Pk listka wypuszcza ku niebu
Roztocze Wnet spada na mdawe ramiona
Na Roztoczu tu jest piknie Z przelotnej pierzynki puch niegu
Pikna panorama
Najpikniejsza za jest wiosna Wiatr dmuchnie lodowy w sad cichy
Wszdzie ziele sama Gdzie jabo i liwa i winia
Przybrane jak gdyby w motyli
W sadku biae stokroteczki Skrzydeka swojskiego bielinka
Pczki wypuszczaj
A przed domem stada ptakw I ucho przemarzn potrafi
Przepiknie piewaj Gdy grzej kt czapka i szalik
Bo kwiecie jak dandys swj kaftan
A dziewczyny na Roztoczu To zoci to srebrzy aurami
Pikne jak jagody /05.04.2009/
autor wodNIK

4

Anna Krasny wspomnienie
Osob, ktra przez lata wspomagaa ma Zygmunta
w wydawaniu miesicznika ,,Chrzszcz czsto
jako pierwsza recenzentka formy przygotowanych
do druku materiaw, a zawsze jako nieformalna se-
kretarka redakcji bya pani Anna Krasny. Osoba
serdeczna, bezporednia, ciepa, yczliwa i gocinna.
Zawsze kiedy bywaem w ich domu, przynoszc ar-
tykuy do druku, byem serdecznie przyjmowany i
goszczony. Przy kawie, herbacie i ciastkach dyskuto-
walimy o historii i ludziach z ni zwizanych. Pani
Ania od urodzenia szczebrzeszanka i mieszkanka
miasta, od lat czynna nauczycielka, posiadaa z tego
powodu wiele rnych interesujcych wiadomoci o
miecie i jego mieszkacach, ktre czsto byy inspi-
racj do artykuu w ,,Chrzszczu.
Nie przeszkadzao pani Ani, jako gospodyni, to,
e dom by waciwie siedzib redakcji i miejsce
spotka ludzi piszcych w wydawanym miesiczni-
ku. Aprobowaa w peni t sytuacj, a swoj kultur i
otwartoci stwarzaa przyjazn atmosfer do pracy.
Za to bardzo dzikuj pani Aniu. Jest mi bardzo
smutno, e ju nie ma pani z nami.
Pani Anna Krasny zmara niespodziewanie 7 lute-
go 2017 roku.
Aleksander Przysada
CHRZSZCZ NR 4 (12)
Radecznica w czasie okupacji wi-
dziana oczyma dziecka c.d.
W Biaobrzegach na subie, tak, jak i w Radeczni-
cy nie chodziem do szkoy (tu bya po polsku i po
niemiecku). Do kocioa te nie chodziem, bo do
Sitaca byo daleko, a "kowbojenia" nie mona byo
opuci, bo rogacizna "tsknia" za pastuchem. To-
te w pitek i witek warowaem albo pod Siedli-
skami albo nad abuk.
Z podszeptu dowiedziaem si w czerwcu, e bia-
obrzeski Wermacht pjdzie na Wschd. Nie wiado-
mo byo tylko kiedy. Tote pewnego ranka, po
opuszczeniu swego noc legowiska na grce nad obo-
rostajni, dowiedziaem si e wszyscy ,,kameraden
opucili wie i uszli ku Zamociowi. niebawem te
przysza wiadomo, e wybucha wojna hitlerowsko
- bolszewicka. Po tym usyszeniu wie zostaa zalana
mnstwem ulotek i afiszy. "Zwycistwo Niemcw na
wszystkich frontach". Propaganda to bya rozlepiona
na plotach, supach, cianach budynkw przy drodze.
Dorfirer Ferdynand szala z tego tytuu po wsi, je-
dc na rowerze, zapewne dogldajc rozlepiania tej
makulatury.
Par takich ulotek i jedn gazet o ktrej wspo-
mniaem "zagospodarowaem" sobie zwijajc je w
rulonik i schowaem w swojej noclegowni na grce
umieszczajc je midzy szarami kiczek w dachu. Pod
koniec suby, gdy opuszczaem Biaobrzegi, zbiorek
ten zabraem do Radecznicy, te go umieszczajc
midzy szarami w dachu nad chaup. Nie doczeka
on wyzwolenia w 1944 roku. Spali si podczas wo-
jennego poaru wsi 25 lipca.
W Biaobrzegach przeywaem te wysiedlenie
wszystkich polskich i ukraiskich mieszkacw wsi,
oraz dwie rodziny wiadkw Jehowy. Nie wiem czy
Niemcy ogosili dzie wysiedlenia, ale ju wczeniej
byo wiadomo kiedy to nastpi. Tote w dniu wysie-
dlenia wstaem znacznie wczeniej jak co dzie, by
zobaczy ze "swojego" podwrka ruchy andarmw,
co bd robi i jak bd si zachowywa. W pewnym
5
CHRZSZCZ NR 4 (12)
momencie zauwayem dwch osobnikw munduro-
wych, z broni jak przystao na tego rodzaju sub, z
ogromnym psem na smyczy, jak paradowali ulic.
Prowadzonych ludzi nie widziaem. Poza gospodar-
stwo nie wychodziem, bo si baem. Chyba ju w
czasie powysiedleniowym we wsi pojawi si Gie-
nek Maluga, wysiedleniec, ale uciekinier przed wy-
siedleniem. Dowiedzia si o tym dorfirer Ferdynand
i uda si za nim by go aresztowa, ale Gienek da
drapaka ku Chomciskom , a Ferdynand tylko za nim
strzela (mia dug bro).
Za caoletni prace w Biaobrzegach otrzymaem 200
kg pszenicy. Do Radecznicy zostaem razem ze zbo-
em przywieziony furmanka Szpringera, powoon
przez jego parobka Felka z Potoczka.
Gdy wrciem do Radecznicy z Maych Niemiec
na przeomie 1941/1942 roku to zaraz we wsi zau-
waono, e mwi po pasku. Bo tak w istocie byo.
Mj jzyk radecznicki pozosta w Biaobrzegach, a
wspomnienia z przey z tej wsi przywary do mnie
na zawsze.
Po powrocie z Biaobrzegw trjka nasza nie za-
znaa spokoju. Arbeitsamt porwa Hel do III Rzeszy
i ulokowa j w Marienau, post Elze, land Hannower.
Ciotka Anna zapaa tyfus plamisty, co w przyszoci
stao si dobrodziejstwem, bo nasz dom omijay
"wycieczki" ronych apaczy, gdy ludzie w nim
yjcy byli trefni. Chaupa bya dezynfekowana sani-
tarnie przez odpowiedni sub medyczn, a afisz
dezynfekcyjny oznajmia: A chtung! Fleckfieber Ein-
tritt verboten. Cho w chaupie mierdziao to afisza
strzeglimy jak szkaplerza, bo to by wizualny dowd
na niemieck trefno naszego domu, a jednoczenie
dowd na nasza nietykalno.
Dobrze nie pamitam, ale byo to chyba w stycz-
niu lub w lutym 1942 roku, jak grupa dzieci lizgaa
si na tzw. "Muchowej Grze", na sankach, a niekt-
rzy nawet na somianej kiczce. W pewnym momen-
cie kto z nas zauway, e w pyncym obok stru-
myku, w ktrym by wiejski wodopj dla rogacizny
przy Muchowym Rowie sterczcy w cieku kij, a przy
nim zatopion jasn szmat, w ktrej jakby co byo.
6
Nie byo kogo odwanego ze lizgajcych si, by
wyjc to co z wody, ze wzgldu na oddalenie od
brzegu. Tote ktre z nas pobiego do kogo z s-
siedztwa, by ten przyszed i wycign to z wody.
Te nie pamitam kto to by, ale znalezisko wyci-
gn grabiami, okazao si e w szmacie tej byo
dziecko, a szmat byy due reformy. Jak kuropatwy
rozbieglimy si do domw, by powiedzie domow-
nikom co si stao. Niebawem nad wodopojem robio
si zbiegowisko. Przyszed sotys i policja, by obej-
rze miejsce i rzecz, a wreszcie zabrano topielca chy-
ba do kocioa. Dla mnie by to straszny widok, po raz
pierwszy w yciu zobaczyem nieywego czowieka
i to dziecko. Drugi miertelny fakt ogldaem w szpi-
talu w Szczebrzeszynie, jak umierali dwaj ranni o-
nierze z turkiestaskiego Ostlegionu, postrzeleni
przez partyzantw gdzie w Suowie, podczas po-
tyczki z policj czy Niemcami.
Leaem wtedy w szpitalu u dra Matuszewskiego
w Szczebrzeszynie. Drug mier dziecka jeszcze
nieurodzonego przeyem, ale nie widziaem w lipcu
1942 roku. Pewnego dnia tamtego czasu do Radecz-
nicy wpado paru andarmw niemieckich ze Szcze-
brzeszyna i zabili 7 osb wyznania mojeszowego,
w tym jedn kobiet Sur Weistuch, bdc w ciy
tu przed urodzeniem. wiadkowie tego mordu opo-
wiadali potem, e widzieli gwatowne ruchy dziecka
w onie matki, gdy ta ju nie ya lec pod cian
swojego mieszkania.
Ludno ydowska w Radecznicy podczas
wojny c.d.
Nie by to pierwszy mord ludzi w Radecznicy. Wcze-
niej zdarzy si w I albo II dekadzie padziernika
1939 roku. Pewnej nocy "nieznane czynniki" ostrze-
lay wszystkie mieszkania ydowskie w Radecznicy i
Zaporzu, szukajc przy tym kluczy do kocioa, ktre
jakoby mieli zabra z Klasztoru ydzi. Zgina wte-
dy Judkowa z Zaporza a dwie jej crki byy ranne. W
Radecznicy uprowadzono tej nocy Wulw Mantela,
po ktrym wszelki lad zagin. dziao si tak wtedy,
 CHRZSZCZ NR 4 (12)

gdy z Radecznicy odeszli bolszewicy, a nie przyszli

jeszcze hitlerowcy. Skarb ze Szczebrzeszyna
Rodziny ydowskie w Radecznicy yy w wielkim
utrapieniu, gdy wybucha II wojna wiatowa, a rok
1942 by dla nich tragiczny. Zginli wszyscy - dzieci
i doroli okoo 60 osb ( byo ich 13 rodzin), w tym
okoo 9 dzieci. Ostatnim z radecznickiej grupy y-
dowskiej zabitym 2 lutego 1943 roku by Mieczysaw
Bresler, ktry przyjecha do Radecznicy razem z
matk Sabin i bratem Hipolitem ze Lwowa, by
ukry si przed Niemcami. Zastrzeli go policjant
Furmaniak na wygonie k. Jakuba Kakowskiego.
Ten zbrodniczy fakt ogldaem razem ze Stachem
Jachymkiem, moim najbliszym i najserdeczniej-
szym koleg.
Wspomn tu jeszcze o ostatnich urodzinach y- Jak pisze Jerzy Kunierz w swoim artykule Skarb
dowskich. Byo to w listopadzie, a moe w grudniu ze Szczebrzeszyna zawartym w Zamojskim Tygodni-
1942 roku. Maestwo ydowskie - Symcha Adler- ku Kulturalnym Nr 3 4 (88 -89) 2006:
man i jego ona Jenta ukrywali si w II Doach. Los ,,w skad odkrytego skarbu o cznej wadze 908,75 g
zarzdzi, e ona bya w ciy i pord dopad j w wchodzi 14 przedmiotw wykonanych z brzu: 1 sie-
tych trudnych warunkach. By nie rodzi gdzie w kierka z tulejka, 4 groty oszczepw, 2 owalne za-
wwozie poprosili oni o kt u Kazimierza Klimczaka wieszki, 5 bransolet. () przedmiotem najbardziej
i pomoc akuszersk u babki - znachorki Zofii Kaczor efektownym, bardzo ciekawym z naukowego punktu
(1877 - 1952). Babka, wczeniej ssiadka Symchy i widzenia jest siekierka z tulejka, zdobiona motywem
Jenty pod wielkim strachem i przy lamencie rodzi- wiszcych trjzbw o kocach zakoczonych guz-
cw pord odebraa. Bya to dziewczynka. Podobno kami. Jest to bardzo oryginalny ornament, ktry nie
rodzice nadali jej imi Sara i po pewnym czasie wy- ma dokadnych analogii w znanych materiaach na-
nieli si z ludzkiego "kta" do ziemianki w Doach.szej czci Europy. Pewne cechy siekierki za Szcze-
Zapewne w tych warunkach dziecko bytowania nie brzeszyna pozwalaj j porwna z okazami znale-
znioso, a zatroskani rodzice gdzie je pochowali, zionymi na Mazurach i w krajach batyckich. Datuj
odmawiajc przy tym pogrzebie, ostatni na radecz- one nasz siekierk na okres halsztacki C ( ok. 650
nickiej ziemi kadisz. Adlermanowie przeyli ukrywa- 500 lat p.n.e. )
nie si do kwietnia 1943 roku. W tym miesicu do Niezwykymi przedmiotami w szczebrzeszy-
kryjwki dotarli policjanci i... Potem kto ich po- skim skarbie s dwie owalne obrcze z brzu, zdo-
grzeba, ale o tym nikt mi nie opowiedzia kto. Tu bione naciciami. Przedmioty takie znane s z teryto-
wspomn jeszcze, e do wielu ydowskich pogrze- rium Ukrainy. Znaleziono je midzy innymi w grobie
bw wyznaczani byli przez sotysa trzej Pawowie: szkieletowym odkrytym w 1893 r. w miejscowoci
Polski, Jachymek i Hrycuniak. Skurcze koo ucka na Woyniu, wyorano te w Se-
meniwce koo Potawy i wyowiono z rzeki Dniepr
Stanisaw Zybaa koo Perejesawia 9 w 1886 r. ) w XIX w. znaleziono
C.d.n. rwnie podobne obrcze w Sieliszcu i Gryszczy-

7
CHRZSZCZ NR 4 (12)

noci agronomiczn. Zygmunt Klukowski w swo-

cach koo Kaniowa. () Analiza zawartoci skarbu
im opracowaniu Dawne szkoy im. Zamoyskich
ze Szczebrzeszyna wskazuje, ze w jego skadzie zna-
w Szczebrzeszynie uywa wyrazu szkoa w licz-
lazy si przedmioty zarwno rzadko spotykane
bie mnogiej , poniewa przez 41 lat jej istnienia
(owalne naramienniki, zawieszki z uszkami, orygi-
kilkakrotnie zmieniaa swoj nazw i programy
nalnie zdobiona siekiera) , jak i typowe, szeroko roz-
nauczania.
powszechnione w Europie rodkowej groty oszcze-
Po zajciu budynku Szkoy Wojewdzkiej w
pw, bransolety). Zabytki wchodzce w skad skarbu
Zamociu w 1809 r. przez wojsko, zostaa ona
ze Szczebrzeszyna wiadcz i powizaniach terenami
przeniesiona w 1811 r. przez Stanisawa Kostk
zachodnimi (Wielkopolska), poudniowymi (Kotlina
Zamoyskiego do Szczebrzeszyna pod nazw Szko-
Karpacka), by moe pnocnymi, np. Batyjskimi
y Wydziaowej. Pocztkowo miecia si w cen-
(siekierka z tulejk) a przede wszystkim wschodni-
trum miasta w budynku murowanym, ktry zosta
mi
przystosowany do tymczasowego jej funkcjonowa-
( Woy, Podnieprze). Skarb ze Szczebrzeszyna jest
nia.
dobitnym dowodem na oywione kontakty uyckiej
Jednoczenie na obrzeach miasta od strony
ludnoci zamieszkujcej w epoce brzu i okresie
Zamocia zaczto budow nowego budynku szkol-
halsztackim poudniow Lubelszczyzn, a odlegymi
nego wraz z czterema oficynami. Bya to dua, jak
terytoriami Europy.
na owe czasy, inwestycja. Budynki wykonano z
Grodzisko zostao ponownie zasiedlone w VIII
palonej cegy. Ju w roku 1816 uczniowie mogli
wieku, czyli 200 lat przed powstaniem pastwa pol-
uczy si w nowej szkole. Budynki te istniej do
skiego. Wzgrze zamkowe ponownie oyo, wiad-
dzi o prawie niezmienionej bryle architektonicz-
cz o tym zabytki z tego okresu. W trakcie bada od-
nej.
kryto chat z kamiennym piecem z X wieku, cmenta-
Pierwszym rektorem szkoy zosta ks. Micha Sie-
rzysko szkieletowe, jam do przechowywania ziarna.
kierzyski, ktremu S. K. Zamoyski powierzy or-
n.
ganizacj szkoy. By to dobry pedagog i sprawny
W Bodaczowie odnotowano take bogate osad-
administrator, ktry powierzone mu zadanie wyko-
nictwo pradziejowe, rwnie z okresu brzu. Jeszcze
na perfekcyjnie.
przed drug wojn wiatow odkryto przypadkowo w
Werbunkiem nauczycieli w duej mierze zaj-
piaskowni przy drodze prowadzcej z Rudki ( dawna
mowa si sam S. K. Zamoyski, ktry w pierw-
cz Bodaczowa) do wsi Brody Due cmentarzysko
szym okresie istnienia szkoy sprowadzi do Szcze-
kultury uyckiej z okresu 1 300 600 lat p.n.e.
brzeszyna nauczycieli z zamknitej szkoy w Za-
mociu.
Rozpoczynamy cykl artykuw powiconych
Szczebrzeszyn na pocztku XIX wieku liczy nie-
szczebrzeskiej owiacie, odnoszcych si do Szk
spena 3 tys. mieszkacw i jeden z nauczycieli,
im. Zamoyskich. Bd to biografie nauczycieli,
ktry przyby do szkoy w 1825 r., pisa, e miasto
ktrzy tworzyli i pracowali w tych szkoach.
przypomina wie, a szkoa znajduje si poza mia-
stem.
Biografie nauczycieli szk im. Zamoyskich Powstanie szkoy byo dla Szczebrzeszyna spo-
w Szczebrzeszynie w latach 1811-1852. rym awansem kulturowym. By okres, e nauczy-
W biografiach nazwa szkoy bdzie wystpowa jako ciele i uczniowie stanowili od 10 do 20% miesz-
Szkoa Wydziaowa, Szkoa Wojewdzka, Gimna- kacw miasta. Rwnolegle jeden z nauczycieli -
zjum, Szkoa Szczebrzeska czy Szkoa realna z d- Ferdynand Reder zaoy Prywatn esk Pensj

8

Wysz, a Jan Jger prowadzi szko msk.
Szko zamknito w 1852 r. z powodw politycz-
nych. Szczebrzeszyn w latach 50- tych XIX w. by?
jednym z aktywniejszych orodkw patriotycznych
na Lubelszczynie. Ju od dawna wadze carskie
patrzyy krzywo na szko szczebrzesk, ale
brakowao wyranego powodu jej zamknicia.
Pojawi si do szybko. Dwch nauczycieli szkoy
oraz crka i syn geometry ordynackiego Rollego
porozwieszali na murach domw ydowskich
pisma ulotne, ktre omieszay nastpc tronu,
pniejszego cara Aleksandra II. Po dugim ledztwie
ycie tych modych ludzi skoczyo si tragicznie.
Jeden nauczyciel zmar w warszawskim wizieniu,
drugi trafi na Syberi. Rodzestwo Rolle przypacio
to zdrowiem. Szkoa przestaa istnie. Budynki
szkolne oddano na potrzeby wojska. W szkole na
dugie lata rozgocili si kozacy.
W czasie funkcjonowania szkoy przewino si
przez ni kilkudziesiciu nauczycieli.
Jan Makara, Dania, www.michalow1.za.pl
Z miasta
Kampania Spoeczna "yj wiadomie"
Klub Seniora dziaajcy przy MDK
w Szczebrzeszynie zaprasza na spotkanie, w ramach
kampanii spoecznej yj wiadomie, ktra adre-
sowana jest do wszystkich zainteresowanych zdro-
wym stylem ycia.
CHRZSZCZ NR 4 (12)
VI Turniej Piki Nonej o Puchar Burmi-
strza Szczebrzeszyna
W niedziel 19 marca odby si VI Turniej Piki No-
nej o Puchar Burmistrza Szczebrzeszyna.
W rozgrywkach turniejowych wzio udzia 5 dru-
yn: MSPN Roztocze - Szczebrzeszyn, Akademia
Piki N.N. Bigorajczyk, GRYF - Gmina Zamo,
Football Academy - Zamo oraz Wkniarz - Fram-
pol (cznie 51 zawodnikw).
Najlepszym zawodnikiem turnieju okaza si Patryk
Kiryo, najlepszym bramkarzem Maciej Maek, za
krlw strzelcw mielimy dwch z wynikiem po
siedem bramek (Mateusz Mameka i Mateusz Ko-
nik).
Wszystkie zespoy oraz wyrnieni zawodnicy otrzy-
mali puchary, medale oraz pamitkowe dyplomy
i nagrody rzeczowe.
Uczestnicy
9
CHRZSZCZ NR 4 (12)

Spotkanie autorskie
W dniu 29.03.2017 r. odbyo si spotkanie autorskie
z Pani Mari Ulatowsk oraz z Panem Jackiem
Skowroskim. Ten znakomity duet pisarski stworzy
powieci kryminalno- obyczajowe " Autorka" ,
"Pokj dla artysty oraz " Historia spisana atramen-
tem".
Podczas spotkania czytelnicy wysuchali barwnej
opowieci i obszernej historii o pocztkach kariery
pisarskiej obojga autorw, a take pomysach i inspi-
racjach, z ktrych zrodziy si ich kolejne powieci.
Poznali rwnie okolicznoci, w jakich autorzy si
spotkali i nawizali wspprac midzy sob - pisa-
rzami specjalizujcymi si w dwch rnych gatun-
kach literackich.
Uczestnicy spotkania dowiedzieli si take, jak
wygldaa praca obojga pisarzy nad ich pierwsz
wspln ksik. Oboje opowiadali rwnie o tajni-
kach pracy nad ich kolejnymi wsplnymi ksikami.

Maria Ulatowska i Marek Skowroski

Mgbp

Sukcesy naszych podopiecznych

23 marca w Krasnobrodzkim Dom Kultury nastpio
uroczyste podsumowanie Plastycznego Konkursu
pod hasem Wiosenne spotkania z " - Bolesawem
Lemianem i jego epok. Wrd laureatw znaleli
si rwnie uczestnicy Koa Plastycznego MDK
w Szczebrzeszynie, pod opiek pani Agnieszki Wr-
bel.

10
 CHRZSZCZ NR 4 (12)

Rozstrzygnito Wielkanocny Konkurs Pla-

styczny Miejsko Gminna Biblioteka Pu-
W pitek 7 kwietnia nastpio uroczyste rozstrzy-
bliczna w Szczebrzeszynie
gnicie Plastycznego Konkursu Wielkanocnego, na
proponuje pastwu kolejne nowoci wydaw-
ktry wpyno cznie 163 prace. nicze.
W witeczny czas rozwaa Mki Paskiej swoim Walczak Chojecka A. ,, Dziewczyna z Ajut-
wystpem wprowadzia nas Grupa Artystyczna gmi- thai. Joanna traci prac w korporacji, ktra bya
ny Suw, w wykonaniu ktrej obejrzelimy przed- sensem jej ycia. Iza wiar w swojego mczyzn. A
stawienie pasyjne pt. "Droga Krzyowa wspczesne- Krzysztof cakiem odlatuje i zostaje stewardem. Czy
go czowieka". Modzi aktorzy doskonale radzili so- uda im si odbi od dna i odnale szczcie?Ca
bie na scenie. Instruktorom gratulujemy tak zdolnej trjk poczy egzotyczna podr do dalekiej Tajlan-
modziey dii. Wrd wspaniaych pejzay Bangkoku, Krabi i
Koh Samui dziewczyny szukaj przeznaczenia. Z
MDK Szczebrzeszyn
odlegej perspektywy zaczynaj wszystko lepiej wi-
dzie.

Paris B.A. ,, Za zamknitymi dr zwiami przeko-

nujca podr przez mroczn stron ludzkiej psychi-
ki wraz z przeraajcym portretem sadysty. Ksika
jest napisana w Hitchcockowskim stylu.
Zapraszamy.
MGBP w Szczebrzeszynie

. Szczebrzeszyn uczy (si) tolerancji

projekt edukacyjny realizowany przez
uczniw ze Szczebrzeszyna

Modzi szczebrzeszynianie - uczniowie Szkoy Pod-

stawowej nr 1 im. Henryka Sienkiewicza w Szcze-
brzeszynie uczestnicz w realizacji projektu eduka-
cyjnego pn. Szczebrzeszyn uczy (si) tolerancji.
Projekt zosta nagrodzony w IV OGLNOPOL-
SKIM KONKURSIE POLSKIEGO STOWA-
RZYSZENIA IM. JANUSZA KORCZAKA NA

11
CHRZSZCZ NR 4 (12)

PROJEKTY EDUKACYJNE REALIZOWANE

WE WSPPRACY Z DZIEMI
I MODZIE pn. Nie wolno zostawi wiata,
jakim jest i jako laur eat otr zyma dofinansowa-
nie na realizacj dziaa od Organizatora Konkursu
Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka.
Projekt edukacyjny Szczebrzeszyn uczy (si)
tolerancji upowszechnia posta, idee oraz dorobek
Janusza Korczaka, a take ksztatuje wiadomo
dzieci w zakresie praw zapisanych w Konwencji o
Prawach Dziecka. Ponadto dziki udziaowi w pro-
jekcie uczniowie maj moliwo zgbienia wielo-
kulturowej historii naszego miasta, ktrej przyblie-
nie jest wanym czynnikiem ksztatujcym postaw
otwartoci, empatii i tolerancji.
Kilkumiesiczne dziaania projektowe podsumo-
wane zostan 1 czerwca 2017 roku podczas happe-
ningu dedykowanego zarwno uczniom, jaki
wszystkim mieszkacom miasta. Punktem kulmina-
cyjnym wydarzenia bdzie panel dyskusyjny mode-
rowany przez uczniw dotyczcy tolerancjii respek-
towania praw dziecka szczeglnie w odniesieniu do
naszego miasta. Ponadto podczas happeningu ucz-
niowie zaprezentuj cz artystyczn powicon
prawom dziecka, a take etiudy teatralne upamit-
niajce Janusza Korczaka, Mak Holc oraz Jankiela
Grojsera. Tegoroczny Dzie Dzieckaw Szczebrze-
szynie zapowiada si radonie, edukacyjnie i wielo-
kulturowo. Wszystkim dziaaniom podejmowanym
podczas realizacji projektu Szczebrzeszyn uczy
(si) tolerancji przywiecaj sowa Janusza Korcza-
ka: Nie wolno zostawi wiata takim, jakim jest
oraz myl, by idee tolerancji, otwartoci i empatii
stay si wizytwk naszego miasta.
Aneta BartoszczykTrochimiuk Las z okolic Szczebrzeszyna

Chrzszcz miesicznik infor macyjny

Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna
Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz Sirko
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1
E-mail: sps@onet.eu www.chrzaszcz.com.pl
Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

12