REWOLUCJA 1905 R.

http://www.instytuthistoryczny.pl /97-kalendarium/polska-zabory-1815-1914/k0120-
zabor-rosyjski/rewolucja-rosyjska-1905r/582-zr-rewolucja-1905-r

MULTIMEDIALNY INSTYTUT HISTORYCZNY PORTAL WIEDZY

HISTORYCZNEJ

. Rewolucja przyniosa szereg pozytywnych zmian na ziemiach polskich pod rosyjskim zaborem. Pojawia si moliwo
tworzenia polskich instytucji (ruchu spdzielczego, Polskiej Macierzy Szkolnej itp.), dopuszczono uywanie jzyka
polskiego w urzdach gminnych. Efektem rewolucji 1905 roku by te rozam w polskim ruchu
socjalistycznym zwizany z rnicami w priorytetach poszczeglnych dziaaczy. Dla starszych priorytetem bya
niepodlego Polski, dla modszych prawa robotnicze. W efekcie PPS podzielia si na PPS Frakcja
Rewolucyjna (Jzef Pisudski), ktrej celem bya przede wszystkim walka o niepodlego oraz PPS Lewica ( Feliks
Kon), ktrej celem bya przede wszystkim walka o prawa robotnikw. Dowiadczenia z rewolucyjnej dziaalnoci
Organizacji Bojowej PPS posuyy do utworzenia w 1908 roku we Lwowie Zwizku Walki Czynnej.

Pojawia si moliwo tworzenia polskich instytucji i organizacji spoecznych: polskiego szkolnictwa prywatnego
(m.in. Polska Macierz Szkolna), ruchu spdzielczego (m.in. Towarzystwo Kooperatystw); zelaa cenzura, wprowadzono
wolno wyznania i dopuszczono uywanie jzyka polskiego w urzdach gminnych. Efektem rewolucji 1905 roku by te
rozam w polskim ruchu socjalistycznym zwizany z rnicami w priorytetach poszczeglnych dziaaczy. Dla starszych
priorytetem bya niepodlego Polski, dla modszych prawa robotnicze. W efekcie Polska Partia Socjalistyczna podzielia
si na PPS Frakcja Rewolucyjna (Jzef Pisudski), ktrej celem bya przede wszystkim walka o niepodlego oraz PPS
Lewica (Feliks Kon), ktrej celem bya przede wszystkim walka o prawa robotnikw.
Pod naciskiem rewolucjonistw, car zgodzi si na ustpstwa. w kwietniu 1905 roku wszed w ycie nakaz tolerancji
religijnej ktry przyczyni si do zaprzestania represji wobec mniejszoci unickiej[16]. Do polskich szk powrci jzyk polski,
zalegalizowano zwizki zawodowe. Manifest carski z 30 padziernika 1905 obiecywa wprowadzenie konstytucji oraz
utworzenie parlamentu[17]. Zmiany konstytucyjne zostay jednak zamane w latach 1906-1907. W praktyce udzia Polakw
w Dumie, pozbawionej realnej wadzy, ogranicza si wycznie do narodowych demokratw[18]. Cz osigni
robotniczych na polu ekonomicznym zostao cofnitych pod naciskiem fabrykantw. Do rangi symbolu urs
kilkumiesiczny lokaut w odzi, trwajcy od grudnia 1906 roku do koca marca 1907 roku. Bez rodkw do ycia
pozostawao wtedy, wedug rnych szacunkw, od osiemdziesiciu do stu tysicy osb[19].
Skutki rewolucji

pojawia si moliwo zakadania polskich szk prywatnych;

przywrcone zostaje prawo swobodnej dziaalnoci Kocioa i nastpuje zaprzestanie przeladowania
unitw;
pojawia si rwnouprawnienie jzyka polskiego w gminach;
pojawia si moliwo legalnego tworzenia rnego rodzaju instytucji polskich (Polska Macierz Szkolna,
ruch spdzielczy itp.).

4. Rozam w PPS

Przyczyn konfliktu midzy modymi i starymi jest dziaalno Organizacji Bojowej PPS. Powoduje ona
krwawe represje carskie wobec ludnoci polskiej, a sama organizacja zaczyna przybiera charakter
kryminalny.

W 1906 r. nastpuje podzia na:

PPS Frakcja Rewolucyjna Jzef Pisudski, Witold Jodko Narkiewicz(starzy) bardziej

nastawiona na walk o niepodlego.

PPS Lewica Feliks Kon, Bernard Szapiro (modzi) ba

Rozpoczcie konfliktu zbrojnego midzy Rosj a Japoni stao si bezporednim powodem wybuchu rewolucji w Rosji, przyczyniajc si
take do wzrostu nastrojw rewolucyjnych w Krlestwie Polskim oraz do oywienia dziaalnoci polskich rodowisk ugodowych.

Lojalici z Krlestwa Polskiego postanowili wysa na Daleki Wschd "rzymskokatolicki pocig sanitarny" liczc tym samym na wdziczno
caratu i oczekujc ustpstw na rzecz Polakw. W tym celu organizowano take zbirki pienine na potrzeby armii i zamawiano
naboestwa za pomylno rosyjskiego ora. Tak postaw stanowczo zwalcza obz narodowy, ktry pragn wykorzysta wojenne
osabienie Rosji do wywalczenia autonomii Krlestwa. PPS wojenne poraki Rosji chciao wykorzysta do wywoania powstania zbrojnego,
do tych celw Pisudski pragn pozyska walczc z Rosj Japoni.

1904, lipiec

Jzef Pisudski oraz Tytus Filipowicz prowadzili w Tokio rokowania z Japoczykami na temat utworzenia legionu polskiego i dywersyjnej akcji
na tyach Rosji (w Krlestwie Polskim). W lad za Pisudskim do Tokio pody Roman Dmowski, ktry stara si przekona Japoczykw, e
propozycje PPS nie maj szans powodzenia.

Pisudski zaproponowa Japoczykom, by wsparli przygotowywane przez PPS powstanie w zaborze rosyjskim, proszc o pomoc finansow i
bro. W zamian obiecywa utrudnianie mobilizacji rosyjskiej w Krlestwie Polskim, prowadzenie akcji wywiadowczej oraz zorganizowanie
legionu do walki na froncie dalekowschodnim. Tymczasem Dmowski dowodzi, e w Krlestwie nie ma warunkw do wywoania powstania,
gdy Rosja zaraz stumi bunt. Argumentacja Dmowskiego przekonaa Japoczykw, ktrzy nie chcieli odnowienia sprawy polskiej,
obawiajc si, e przeszkodzi im to w przyszoci w zawarciu pokoju z Rosj. Dyli jedynie do wywoania niepokojw na rosyjskim
zapleczu, chcc utrudni caratowi prowadzenie wojny. W tym celu zaproponowali wic Pisudskiemu troch pienidzy i broni, w zamian za
wiadomoci wywiadowcze. Pominli natomiast milczeniem plany powstacze. Wyjazd Pisudskiego i Dmowskiego do Tokio ujawni, e w
polskich rodowiskach politycznych istniay 2 przeciwstawne koncepcje rozumienia spraw narodowych.

1904, 13 listopada

Na placu Grzybowskim w Warszawie doszo do demonstracji zbrojnej. W manifestacji wziy udzia zbrojne oddziay Organizacji Bojowej
PPS. Po raz pierwszy od 1863 r. wadze carskie napotkay na zbrojny opr uliczny.

Przywdcy PPS J. Pisudski, Witold Jorko-Narkiewicz, Feliks Perl, Stanisaw Wojciechowski i inni chcieli wykorzysta wojn rosyjsko-japosk i
wzrost nastrojw rewolucyjnych w Krlestwie Polskim do wywoania antyrosyjskiego powstania, ktre pozwolioby wywalczy
niepodlego. Kadry dla powstania miaa tworzy Organizacja Bojowa PPS, stanowica zbrojne rami partii. Do demonstracji przygotoway
si obie strony: tak PPS, jak i carska. cigny tumy robotnikw, za wadze obsadziy okoliczne podwrka i ulice oddziaami policji i
wojska. Po poudniowym naboestwie w kociele Wszystkich witych, bojowcy PPS zgromadzeni pod drzwiami rozwinli czerwony
sztandar i zaintonowali "Warszawiank". Od razu przyczyli si do nich wierni wychodzcy ze wityni. Sformowali pochd, ktry
natychmiast zaatakowaa szablami policja. Jeden z bojowcw trzymajcych sztandar strzeli do policjanta, prbujcego mu go wyrwa.
Wkrtce rwnie inni uzbrojeni bojowcy oddali strzay w kierunku carskich funkcjonariuszy. Wraz za tym ruszy tum demonstrujcych. Po
pocztkowym wycofaniu policji, na demonstrantw wysano szar kozack. Rozpocza si regualrna wymiana ognia midzy bojowcami
PPS a policj. Cz demonstrujcych, z ktrych wikszo poza aktywistami PPS bya nieuzbrojona i czsto przypadkowa, schronia si w
kociele Wszystkich w. i w przylegych ulicach. Bojowcy natomiast rozpierzchli si w kierunku Marszakowskiej i witokrzyskiej,
powiewajc sztandarem, piewajc i strzelajc do policji. W wyniku zaj na pl. Grzybowskim i okolicach pado kilku zabitych i okoo 100
rannych. By to chrzest ogniowy bojwki PPS.

1905, 28 stycznia

PPS proklamowaa strajk powszechny w Warszawie i caym Krlestwie Polskim w odpowiedzi na masakr demonstrantw w Petersburgu,
prbujcych wrczy petycj carowi (tzw. "krwawa niedziela" w dniu 22 I). W tym celu wydaa odezw, w ktrej ogosia swoje cele
polityczne, jakie chciaa osign w czasie rewolucji. Zaliczya do nich wprowadzenie wolnoci obywatelskich, wolnoci sowa, wyznania i
prasy oraz organizowania si w zwizki i stowarzyszenia. Najwaniejszym jednak celem byo powoanie w Warszawie konstytuanty, ktra
miaaby okreli stosunek Krlestwa Polskiego do Rosji.

Wie o "krwawej niedzieli" dotara do Warszawy ju 23 I. Nastpnego dnia Warszawski Komitet Robotniczy PPS przeksztaci si w Komitet
Strajkowy. Do walki wezway rwnie SDKPiL (ta jednak dziaaa w myl instrukcji rewolucjonistw rosyjskich, pomijajc polskie racje
narodowe) oraz ydowski Bund. Ju 27 I w Warszawie zastrajkowao 35 tys. robotnikw. Grupy strajkujcych przebiegay od fabryki do
fabryki, unieruchamiajc kolejne zakady. Doszo do pierwszych star z policj. Tum atakowa patrole, prbujc odbi aresztowanych. Cho
zastrzelono 2 osoby, to jednak policja prezentowaa postaw defensywn. 28 I protest sparaliowa ju cae miasto. Na ulicach odbyy si
pierwsze wiece robotnicze. 29 I genera-gubernator wysa na ulice 5 pukw piechoty i 3 puki kawalerii. Doszo do masakry bezbronnych
tumw. Na strzay wojska, protestujcy odpowiadali kamieniami. Wg rnych rde w 3-dniowych zajciach na ulicach Warszawy polego i
zostao rannych od 105 do nawet 200 osb (dane s rozbiene, gdy poszkodowani czsto szukali pomocy medycznej na wasn rk, u
prywatnych lekarzy, obawiajc si represji). 28 I wybuch take powszechny strajk szkolny, podczas ktrego modzie domagaa si
spolszczenia szkolnictwa i na znak protestu przeciw nauczaniu w jzyku rosyjskim opucia szkoy. Strajk szkolny trwa a do 1908 r. i
poparty zosta przez wszystkie waniejsze partie, w tym PPS i Narodow Demokracj.

1905, 30 stycznia

W Warszawie i odzi oraz guberniach warszawskiej i piotrkowskiej ogoszono "stan wzmocnionej ochrony". Dawa on wadzom prawo
nieograniczonego uywania wojska oraz surowego karania wystpie przeciw caratowi.

Na wie o krwawych zajciach w Rosji rewolucyjne wrzenie ogarno rwnie d. 27 I strajkowao ju 70 tys. robotnikw. Przyczali si
do nich take rzemielnicy, sprzedawcy, tramwajarze i dorokarze. Dzie pniej protestowao ju 100 tys. osb. Skala protestu zaskoczya
zarwno wadze, jak i fabrykantw, a nawet partie socjalistyczne. Strajkujcy wchodzili do fabryk i przerywali w nich prac. Wg wspomnie
jednego z uczestnikw strajkw najbardziej popularnym wrd robotnikw hasem byo "8 godzin pracy, 20 kopiejek za godzin".
1905, 2 lutego

Na krakowskim Rynku odbya si wielka manifestacja solidarnoci z Krlestwem Polskim.

W jej trakcie Ignacy Daszyski podpali portret cara Mikoaja II. Demonstranci odparli te szar policji, ktra chciaa rozpdzi
manifestacj, za policji nie udao si schwyta wczesnego radnego Krakowa. W Galicji, gdzie wystpienia rewolucyjne nie signy,
dominowa stereotyp Rosji jako pastwa barbarzyskiego, penego azjatyckiego okruciestwa.

1905, 9 lutego

Pod hut "Katarzyna" w Sosnowcu wojsko rosyjskie zmasakrowao strajkujcych robotnikw. Zgino 38 osb, 150 zostao rannych.

Protesty w Zagbiu Dbrowskim rozpoczy si 1 lutego, a od 4 lutego trwa strajk generalny. 9 lutego strajkowano w kopalni "Renard" do
czasu speenienia da ekonomicznych, gdy miasto obiega wiadomo, e w hucie "Katarzyna" dyrekcja zwerbowaa kilkudziesiciu
amistrajkw i uruchomia prac przy wielkich piecach. Kilkaset osb ruszyo do huty by zahamowa produkcj. Gdy przekroczyli bram
zakadu zostali ostrzelani przez ukryte na dziedzicu huty wojsko. W 1922 r. dziaacze PPS ufundowali na terenie huty pamitkow tablic
powicon polegym w 1905 r. kolegom z wyrytymi nazwiskami.

1905, 5 i 13 lutego

Odezwy Ligi Narodowej w sprawie wydarze rewolucyjnych w Krlestwie Polskim.

Liga Narodowa upatrywaa wikszego wroga we wadzach niemieckich ni carskich. Przeciwna bya rwnie wszelkim wystpieniom
rewolucyjnym jako burzcym dotychczasowy ad spoeczny. W pierwszej odezwie narodowi demokraci potpili solidarnociowe strajki
robotnicze organizowane przez PPS i inne partie robotnicze. Uznano je za wynik akcji antynarodowej, majcej na celu zaraenie
spoeczestwa polskiego obcymi mu hasami i metodami walki. Druga deklaracja dotyczya strajku szkolnego we Wrzeni.

1905, 6 marca

VII Zjazd PPS powoa do ycia Organizacj Spiskowo-Bojow, kierowan przez Wydzia Spiskowo-Bojowy. Jej
celem byo osanianie wystpie ulicznych oraz przygotowanie do podjcia walki zbrojnej.

W Warszawie bojwk zorganizowa Aleksander Prystor, ktry kierowa, jako czonek Wydziau Bojowego
pierwszymi "dziesitkami" (bojwki funkcjonoway wedug systemu dziesitnego, wzorowanego na
schemacie spiskowym z czasw powstania styczniowego) bojowcw w Warszawie, na czele ktrych stali
Bronisaw ukowski oraz Stefan Okrzeja. Tworzeniem grup bojowych na prowincji zaj si Walery Sawek.

1905, 26 marca

Bojowiec PPS Stefan Okrzeja dokona zamachu na komisariat policji na Pradze. Zgino 3 policjantw i 2
przechodniw. Okrzeja rzuci bomb ze zbyt maej odlegoci i w rezultacie sam pad jej ofiar. Podczas akcji
zosta ranny, a nastpnie schwytany, pobity przez policj i osadzony w Cytadeli.

1905, wiosna

Poczwszy od lutego rozpoczy si strajki chopskie. Wzili w nich udzia robotnicy rolni, zachceni
przykadem robotnikw w miastach.

Strajkujcy robotnicy rolni chodzili od folwarku do folwarku przerywajc prac w caej okolicy (podobnie
czynili np. robotnicy w dzkiem pomidzy fabrykami). Domagali si korzystniejszych warunkw najmu:
podwyszenia pacy, skrcenia dniwki, lepszego traktowania przez panw. Wkrtce obok postulatw
ekonomicznych pojawiy si rwnie narodowe: niszczono portrety cara, tablice z rosyjskimi napisami czy
wchodzono do szk uczcych po rosyjsku i rozpdzano dzieci. Zachowanie takie, na spokojnej dotychczas
wsi, wywoao niepokj wadz rosyjskich. W guberniach lubelskiej i siedleckiej przeciw protestujcym
chopom skierowano 36 batalionw piechoty, 24 sotnie kozackie i 12 szwadronw kawalerii - cznie
kilkadziesit tys. onierzy. Na tym obszarze tylko od lutego do kwietnia 1905 r. robotnicy rolni wywoali a
543 strajki. W protestach tych zasza zasadnicza rnica w mentalnoci chopskiej poczwszy od rabacji
galicyjskiej 1846 r. gdy obracano si przeciwko dziedzicom czy powstania styczniowego, kiedy zarzucano
chopom bierno. Wystpienia 1905 r. pokazay, i ludno wiejska wiadoma jest nie tylko swych praw
ekonomicznych, ale i narodowych. Byo to efektem prowadzenia po 1864 r. pracy organicznej i u podstaw,
ktra zaowocowaa zaistnieniem wiadomoci politycznej u tej warstwy ludnoci.

1905, 1 maja

We wszystkich wikszych orodkach przemysowych Krlestwa Polskiego doszo do strajkw i demonstracji

pierwszomajowych.

Zastrajkowao blisko wier miliona robotnikw. W wielu miastach doszo do star z policj i wojskiem, w
ktrych zgino 6 osb. Rwnie w Warszawie tego dnia praktycznie ustaa praca w niemale wszystkich
zakadach. PPS zrezygnowaa z centralnej manifestacji w Alejach Ujazdowskich, organizujc jedynie kilka
dzielnicowych, chronionych przez swe bojwki. Natomiast SDKPiL zarzucia ppsowcom bojaliwo i
zorganizowaa wasny pochd ulicami Woli do rdmiecia. Gdy ok. 20-tys. tum wchodzi w Aleje
Jerozolimskie zosta nagle ostrzelany bez ostrzeenia przez wojsko. Pierwsze rzdy zostay zdziesitkowane,
pozostali rzucili si w popochu do ucieczki, gonieni przez onierzy i policjantw. Zgino 37 osb,
kilkadziesit zostao rannych.

1905, 22 - 27 czerwca

W odzi doszo do star strajkujcych robotnikw z wojskiem i policj. Wydarzenia te otrzymay pniej nazw powstania
dzkiego.

31 maja w miecie ogoszony zosta strajk powszechny, dochodzio do star z wojskiem, np. 18 VI onierze zaatakowali
kilutysiczny pochd wracajcy ze piewem z wiecu w podmiejskich agiewnikach. Zgino 5 robotnikw, kilkudziesiciu
byo rannych. Pogrzeb zabitych 20 VI przerodzi si w 20-tys. manifestacj, ktrej towarzyszy strajk wikszoci fabryk.
Dzie pniej miasto obiega wie o zgonie kolejnych 2 ofiar, ktrych kilkudziesiciotysiczny tum daremnie szuka w
dzkich szpitalach. Przechodzcy przez miasto pochd star si z kozakami, za na Piotrkowskiej zosta zaatakowany
przez wojsko. Zgino 30 robotnikw, kilkuset zostao rannych. 22 VI na ulicach odzi pojawiy si barykady, doszo do
otwartych walk. 24 VI wadze wysay przeciw robotnikom 6 pukw piechoty i 4 kawalerii i ogosiy stan wojenny. W
starciach zgino ok. 200 osb, ponad 800 zostao rannych.

1905, 21 lipca

Na stokach warszawskiej Cytadeli stracono skazanego na mier Stefana Okrzej (ur. 1886 r.).

Bya to pierwsza egzekucja polityczna w Warszawie od 1886 r., kiedy to stracono dziaaczy Proletariatu. Okrzeja odmwi
zwrcenia si o ask do cara, tumaczc to tym, i cae ycie powici walce z carskim bezprawiem i niewol. PPS
zorganizowao po jego mierci strajki protestacyjne oraz specjaln akademi aobn na Powilu.

1905, 27 padziernika - poowa listopada

Powszechny strajk polityczny w Krlestwie Polskim, bdcy wyrazem akcji solidarnociowej ze strajkujcymi kolejarzami
rosyjskimi.

Ogoszony przez PPS 27 padziernika w publicznej odezwie, w ktrej dano m.in.: amnestii dla winiw politycznych,
wprowadzenia swobd obywatelskich oraz zwoania w Warszawie konstytuanty. W cigu kilku dni obj cae Krlestwo
Polskie. Doszo ponownie do krwawych star z wojskiem, a wielu miejscowociach zdemolowano urzdy, niszczono goda
i portrety carskie. Premier Rosji, hr. Siergiej Witte pisa: "Krlestwo Polskie znajdowao si w stanie prawie e otwartego
powstania. Rewolucja tkwia jeszcze wewntrz, na zewntrz wylewaa si tylko w niektrych miejscowociach, gdy
znajdoway si tu stosunkowo znaczne siy wojskowe oraz uczciwy i odwany (...) genera-gubernator Skaon." (cyt. za:
Kronika powsta polskich 1794-1944, s. 291)

1905, 30 padziernika

Car Mikoaj II wyrazi zgod na powszechne wybory i przyznanie Dumie praw ustawodawczych.
Z powodu kryzysu pastwa wywoanego przez rewolucj 1905 r., car Mikoaj II zmuszony by zgodzi si na
ustanowienie Dumy. Miaa ona peni funkcj parlamentu w Rosji, rzdzonej dotychczas na zasadzie
nieograniczonego carskiego absolutyzmu (samodzierawie). Duma zostaa powoana na mocy manifestu
cara z 30 X (17 X w kalendarzu juliaskim) 1905 r. Doprowadzio to do zrnicowania postaw partii
dziaajcych w Krlestwie Polskim. Narodowa Demokracja postanowia wzi udzia w wyborach do Dumy,
upatrujc w tym szans na realizacj postulatu autonomii Krlestwa. PPS podja bojkot Dumy, natomiast
SDKPiL po pocztkowym bojkocie, wzia udzia w kolejnych wyborach w 1906 i 1907 r.

1905, 1 listopada

Masakra na pl. Teatralnym w Warszawie. Na wie o ustpstwach cara w Warszawie doszo do potnych
manifestacji. Na ulice wyszy tumy piewajce pieni narodowe. Domagano si uwolnienia winiw
politycznych, szturmowano znajdujcy si na pl. Teatralnym ratusz miejski. Do rozpdzenia manifestacji
Rosjanie uyli wojska. W wyniku star zgino ok. 40 osb, 170 zostao rannych.

1905, 5 listopada

Wielki "pochd narodowy" w Warszawie. Manifestacja, zorganizowana przez Aleksandra Zawadzkiego z Ligi
Narodowej, uzyskaa zgod wadz carskich.

Kilkanacie tysicy manifestantw, w tym wielu duchownych katolickich oraz reprezentanci gminy
ydowskiej, przemaszerowao Nowym wiatem i Krakowskim Przedmieciem pod pomnik Mickiewicza w
manifestacji zorganizowanej przez Narodow Demokracj. Niesiono sztandary powstacze z 1830 i 1863 r.
By moe wielka liczba zgromadzonych (prasa oceniaa j nawet na 200 tys.), jak i nawizanie do
manifestacji powstaczych, przeraziy warszawskiego genera-gubernatora, ktry jeszcze tego samego
dnia, wieczorem, wyda zarzdzenie ograniczajce zebrania do pomieszcze zamknitych. Skoni te
wadze kocielne do zakazania duchowiestwu udziau w pochodach ulicznych.

1905, 10 listopada

Wadze carskie wprowadziy stan wojenny w Krlestwie Polskim w celu uchronienia go przed wybuchem
narodowego powstania. Zosta on zniesiony pod koniec listopada, po uspokojeniu si sytuacji.

Specjalny ukaz cara w tej sprawie dotar do Warszawy dopiero 2 dni pniej, a mieszkacy dowiedzieli si o
tym dopiero 13 XI z porannych gazet. Genera-gubernator nakaza "uwaa wszystkie manifestacje i
zebrania za bandy buntownikw i rozstrzeliwa je a do zupenego zniszczenia." W nocy z 14/15 XI w
Krlestwie dokonano fali aresztowa dziaaczy opozycyjnych wobec caratu.

1905, listopad

Powstaa tzw. republika ostrowiecka.

Poczwszy od 1 XI take na ulicach Zagbia Dbrowskiego panowali robotnicy, ktrzy rozbrajali policjantw
oraz wiecowali pod czerwonymi sztandarami w Sosnowcu i Bdzinie. Robotnicy, kierowani gwnie przez
PPS opanowali niektre regiony kraju, w tym Ostrowiec witokrzyski przejmujc kontrol nad miastem.
Prbowano uruchomi produkcj broni, jednak interwencja oddziau gwardii pooya kres ostrowickiej
niezalenoci.

1905, 27 - 28 grudnia

W Krlestwie Polskim rozpocz si strajk powszechny solidarnociowy z robotnikami rosyjskimi, ktrzy 21

grudnia wzniecili w Moskwie powstanie robotnicze. Strajk trwa w Krlestwie do pocztku stycznia.
PPS natomiast w odpowiedzi na powstanie w Moskwie wydaa odezw proklamujc powstanie w Krlestwie
Polskim. Cho zaplanowane byo ono w najdrobniejszych szczegach, cznie z wadzami powstaczymi, to
jednak nie spotkao si z szerszym odzewem. Wida byo ju stopniowe zmczenie rewolucj wrd
robotnikw i dziaaczy socjalistycznych, ktrzy nie widzieli wikszych zdobyczy w wyniku prowadzonych
strajkw, za przynosiy one wiele ofiar.

1906, 22 stycznia

W rocznic "krwawej niedzieli" w wikszych orodkach przemysowych Krlestwa Polskiego odby si strajk
powszechny.

"Krwawa niedziela" nad New w Petersburgu daa pocztek wrzeniu rewolucyjnemu w Cesarstwie
Rosyjskim. Dziesitki tysicy demonstrantw przybyych pod Paac Zimowy z chorgwiami i portretami cara
oczekiwao od monarchy ukrcenia powszechnej urzdniczej samowoli. Tymczasem demonstrujcych
przywitay salwy piechoty i szara kawalerii, w wyniku czego pado 200 zabitych i 800 rannych. Tymczasem
w rok po tych wydarzeniach mona ju zaobserwowa cofanie si fali rewolucyjnej. Rzd carski przeszed do
kontrofensywy i zmierza do stumienia ruchu robotniczego siami policji i wojska. Cho walka strajkowa
trwaa nadal, to jednake nie bya w stanie wymusi ustpstw na caracie ani wacicielach przedsibiorstw.
W tej pocztkowej fazie opadania fali rewolucyjnej rzd liczy si jeszcze ze spoeczestwem, nie
zaostrzajc cenzury i nie krpujc te zbytnio zgromadze i stowarzysze. Mimo to w wizieniach caego
Krlestwa Polskiego przebywao w tym okresie 4509 winiw politycznych, aresztowanych gwnie w
okresie wprowadzonego w listopadzie 1905 r. stanu wojennego. Wg raportu genera-gubernatora Skaona z
27 I 1906 r. w guberni warszawskiej przetrzymywano 2693 winiw, a w piotrkowskiej - obejmujcej d -
1062. Aresztowani w Krlestwie stanowili 20% wszystkich zatrzymanych w caym Cesarstwie Rosyjskim za
przestpstwa polityczne.

1906, 23 - 24 kwietnia

Czonkowie Organizacji Bojowej PPS odbili z wizienia na Pawiaku 10 skazanych na mier winiw.
Dokonali tego przebrani za rosyjskich andarmw pod pretekstem przewiezienia osadzonych do Cytadeli.
Nie zostali rozpoznani przez wadze wizienia.

Przed pnoc 23 IV do biura naczelnika Pawiaka zadzwoni telefon oberpolicmajstra Meyera, a w

rzeczywistoci Wadysawa Hempla, obsugujcego na co dzie warszawskie telefony i potraficego wietnie
naladowa rosyjskich dygnitarzy. Wyda on polecenie przetransportowania do Cytadeli grupy winiw
skazanych na mier. Wkrtce przyby do wizienia rtm. von Budberg z wasnym konwojem andarmw,
ktrym okaza si tak naprawd Jan Gorzechowski, jeden z kierownikw Organizacji Techniczno-Bojowej.
Dowodzeni przez niego "andarmi" byli rwnie bojowcami z tej samej formacji. Przedstawi polecenie
przewiezienia 10 skazacw, rwnie niewiadomych caej akcji, co wadze wizienia. Pismo sfaszowano w
specjalnej komrce PPS, zajmujcej si faszowaniem dokumentw. Dzie pniej o akcji dowiedziaa si
caa Warszawa ze specjalnie kolportowanej ulotki. (Za: Kronika powsta polskich 1794-1944, s. 296).

1906, 15 sierpnia

Tzw. "krwawa roda" w Krlestwie Polskim. Organizacja Bojowa PPS dokonaa tego dnia ok. 100 zamachw
na carskich policjantw, andarmw, wojskowych i szpiclw.

Decyzj o przeprowadzeniu w tym dniu zmasowanego ataku podjto podczas konferencji bojowej PPS w
podwarszawskiej Falenicy w dniu 28 VII. Podsumowano tam rwnie dotychczasowe dziaania Organizacji
Bojowej. Podczas "krwawej rody" uderzono w carski aparat represji m.in. w Warszawie, odzi, Zagbiu
Dbrowskim, Czstochowie, Lublinie, Wocawku, Pocku, Kutnie, owiczu, Radomiu, Szydowcu, Chemie,
Busku i innych miejscowociach. Zabito ok. 80 Rosjan, gwnie policjantw i onierzy. Atakowano gwnie
posterunki i koszary, rzucajc w nie bombami. Wadze odpowiedziay represjami: na ulice miast
wyprowadzono wojsko, dokonano masowych aresztowa, tak i w wizieniach zabrako miejsc, wic np. w
Warszawie aresztantw kierowano do fortw. We wrzeniu tego roku car wyda rozkaz wprowadzajcy w
caym imperium sdy polowe, ktre w trybie przypieszonym, praktycznie bez ledztwa, rozpatryway
oskarenia o najcisze przestpstwa i z reguy stosoway kar mierci. cznie w caym 1906 r. w
Krlestwie Polskim dokonano 678 zamachw na policjantw, wojskowych i urzdnikw rosyjskich. W samej
tylko Warszawie i guberni warszawskiej przeprowadzono ich a 286. Zabito cznie 336 osb, w tym 68
wojskowych i 268 policjantw, szpicli, dozorcw wiziennych i nadgorliwych urzdnikw-rusyfikatorw.
Wikszo zamachw i dziaa partyzanckich bya dzieem Organizacji Bojowej PPS, ale na wasn rk
dokonyway ich take bojwki SDKPiL, Bundu, PPS "Proletariat" czy Narodowego Zwizku Robotniczego.

1906, 8 listopada

Synna akcja ekspriopriacyjna (rabunkowa w celach pozyskiwania niezbdnych do prowadzenia dziaalnoci

rodkw) Organizacji Bojowej PPS pod Rogowem.

Akcji, pod dowdztwem Jzefa Montwia-Mireckiego, dokonao 49 ludzi, mimo wczeniejszego zakazu
wydanego przez Centralny Komitet Robotniczy. Bojowcy, nie ponoszc adnych strat, zdobyli 30 tys. rubli
napajc na stacji w Rogowie na pocig z konwojem pocztowym.

1906, grudzie

Pocztek tzw. lokautu dzkiego. W wielu fabrykach odzi przemysowcy, korzystajc z poparcia wadz
rosyjskich, rozpoczli masowe zwolnienia strajkujcyh robotnikw. Taktyka ta miaa umierzy rewolucj.

W cigu 1906 r. strajki ekonomiczne w dzkich fabrykach odnawiay si bez przerwy. W padzierniku 67
tys. robotnikw przerwao prac na znak protestu przeciwko egzekucjom sdw polowych. Pod koniec roku
przemysowcy postanowili zama ruch robotniczy metod lokautu, czyli zamkniciem fabryk na czas
nieograniczony. W poowie grudnia zamknito fabryk Poznaskiego, za zaodze postawiono jako warunek
przyjcie nowego regulaminu fabrycznego i zgod na usunicie z pracy 98 osb. Na skutek odmowy
robotnikw, do lokautu przyczyy si inne gwne fabryki dzkie. W wyniku tych dziaa w rodku zimy 30
tys. robotnikw znalazo si bez pracy. Mimo pomocy ekonomicznej dla zwolnionych z innych orodkw
Krlestwa Polskiego, po 4 miesicach bezrobocia robotnicy dzcy skapitulowali. Akcja strajkowa zaamaa
si, a pracownicy utracili znaczn cz korzyci wywalczonych w poprzednich dwch latach. Zyskali
jednake cenn samowiadomo i poczucie solidarnoci, ktre zaowocoway walk o swoje prawa w
kolejnych latach.

1907, 22 stycznia

W drug rocznic "krwawej niedzieli" w Krlestwie Polskim odby si wielki strajk demonstracyjny.

Strajki miay miejsce w kilku najwikszych orodkach przemysowych Krlestwa, byy jednak ju znacznie
sabsze ni przed rokiem. Coraz wyraniej dawao si odczu wygasanie rewolucji. Za symboliczne
zakoczenie uznania rewolucji w Rosji opinia uznaa rozwizanie przez cara 16 VI 1907 r. II Dumy
Pastwowej. Premier Piotr Stoypin zarzdzi wwczas zmian ordynacji wyborczej, gwarantujcej wybr
posw o zdecydowanie prawicowych, antyrewolucyjnych pogldach. Rewolucja lat 1905 - 1907 na ziemiach
polskich bya organiczn czci rewolucji rosyjskiej i wraz z ni przegraa. Mimo to carat zmuszony zosta
to kilku ustpstw na rzecz spoeczestwa: powoano Dum, przyzna ulgi wyznaniowe i jzykowe. W Polsce,
obok wtku socjalnego, rewolucja przybraa rwnie charakter narodowy (pomijajc dziaania SDKPiL), w
ktre wczono praktycznie wszystkie warstwy spoeczne: inteligencj, robotnikw i chopw (po raz
pierwszy na tak du skal i w zorganizowany sposb), uczniw i studentw. Rewolucja w Rosji i Krlestwie
Polskim wywara rwnie potny wpyw na dwa pozostae zabory, w ktrych cho nie miaa ona tak
dramatycznego i zorganizowanego charakteru, to jednake obudzia poczucie solidarnoci z walczcym
Krlestwem. Przyniosa take asumpt do roztrzygania wasnych, lokalnych spraw t sam drog (strajki w
grniczym okrgu chrzanowskim, wrd bielskich wkniarzy czy na wsi galicyjskiej wiosn i latem 1906 r.).
W zaborze pruskim liczba strajkw w latach 1905 - 1907 wzrosa 2-krotnie, a liczba strajkujcych 3,5 raza w
porwnaniu z pierwszymi latami XX w. W Poznaskiem i na Pomorzu strajkowali gwnie budowlani, na
Grnym lsku grnicy i metalowcy.

W Krlestwie Pisudski i PPS - gwna sia antyrosyjska - przeszli od planw powstaczych zwizanych z
rewolucj wewntrz Rosji ku nadziejom na wybuch wojny europejskiej, ktra przywrci Polsce niepodlego.