GW I 15, ~ fY}i.

JLj' L 'PI-Llir0 \
,: I\JO hl; ~ _r't>~ ().,voX (A VI C, \ ;\ \ O S l b;1 LL) 25
,=,c,. ). Lt - h~
zastrzezenia. Emocje i uczucia czesto uwata ale, za najosobliwsze
/l"Q'fG( 00---.-p-, 'zjawiska psychologiczne, w najwyzszym stopniu uwydatniajace lu?zka,
o ,--,-- wolnosc. Otacza je mitologia czeaos niewyrazalnego i a=a wolnosci,
( . )~'vlv--"O.N\vL .....-:>
co mote byc jedna z przyczyn faktu I te w cia,gu ostatnich 100 lat
psychologia emocji i uczuc posuwala sie tak powoli. Ta mitologia
jest w duzej mierze bezpodst~wna, a wolnosc uczuc jest iluzjI\..Po
Nico H.Frijd.a pierwsze, pojecie wolnosci uczuc jest ,sprzeczne z tradycyjn~ ml\d-
roscil\.m6wia,cl\.,
ze istoty ~kie sa- zniewalane przez wlasne namiet-
'~~AlVA~;EMOCJI
~. .( .. nosci. Po drugie, prawa emocji pomagaj a, nam dostrzec, ze poza zlo-
i"'"
~onymi " jedynymi w swoim rodzaju poruszeniami uczuciowymi, dzia-
lajl\.
proste, powszechne sily napedowe podobnie jak to jest z malo
zrozumiala. sciezkI\.mr6wki, zapozyczaj~c od Simona (1973) jego znany
przyklad, kt6ra wyraza prosta. struktur~ prostej zwierzecej my~li.
" . ,:,;s"':::;7E~;<.~~j~~~:Jr!,,!:tF:
.
ArtYkul:Wyka~l1:1~J:;:.",zeemocje Sa.zjawiskami .podlegajl1.cymi
prawom tote~:jn\6tn~ je
opi'sac w terminach zespolu praw emocj i. Slowo p~ mote byc powodem niepor~z\mienia,Formuluja.c w tym
,Prawa, te wynlkajl\ z dzialania' mechanizm6w emocji, kt6re mo-
na opanowac w zamierzony spos6b tylko do pewnego stopnia.Uwa- artykule prawa mam na my'li praWidlowosci, kt6r~
tamy, te ~tawanie emocji motna opisac przez prawo znaczenia ."dzie podl~jA doswiadczeniu. Ale te prawidlo;;;~i - bl\dt domyHne
sytuacyjnego, prawo zaangazowania, prawo rzeczywistoSci,pra- prawidlowosci - opieraja. 8i~ moim %~l1niem,na 'podlozu przyczynowych
wa'zmiany, przyzwyczajenia i odczuwania prwnawczego oraz
mechanizmw, ktre je powoduja. S4dze',te prawa emocji majl\ swe
przez prawo ~edonicznej asymetrii) prawo zach ,u..Iani.aemocjonal:-
nego momentu okresla trwanie emocji , prawo zamkniecia sie lr6dlo w mechanizmach, ktrych natura nie jest wo~na ~tre tylKO 1
w sobie wyraza modulowy charakter emocji,wreszcie prawa zwa-
iania na konsekwencje otaz wybierania najmniejazego obci~e- cze:iciowo podlegaj", kontroli
olitywnej. Nie
_.~~ tylko emocje
... --". - .... ~)' - ,
,pqdlega-
nia i najwi~kszej korzysci nale~ do'regulacji emocji. jl\.
prawom, ale__~.lIIrnemocjom.'Podlegamy swoim emocjom i n'it;,mozemy'
ich wy
olywac dowolnie. .....
Pr%ez dlugi c%as 'zagadnienie emocj~. bylo dzic'dzina upo~ledzo-
Nie wszystkie pra.
a emocji, kt6re bedl\.rozwatal , SI\. w,xwnym '
nI\.,
w psychologii. Nie traktowano go jako z"~sadn'~zego pola naukowych
szystkie sa, mocno dowiedzion~ i ~ie
stopniu jasno ustalone. Nie .
poszukiwan psycbologicznYch;zasluguja.cego"na ,systemat~czne wysil- wszystkie w rwnym stopniu. W istocie, w szerokim zakresie sporza-
ki ,
..1?adawcz!?" '. ,:,.- o ' ' "'" ,'o , '
dzenie wykazu pra.emocji jest r6wnoznaczne ze sformulowaniem pro-
,.'T~nstan)"zeczy,:%~iim.. H:"s~~W"Ci.,\gu mniej wiecej ostatnich
gramu badan. Jednak te prawa daja. sp6jny obraz emocjonalnych odpo-
10,lat.
~ . ~'Izagadnienid',emocjl':
- ~talo' sie 'wa~na domena. badan o sp6jnym
wiedzi, motna .
lec przypuszczac, ze taki program badawczy mglby
,sYlltelltie' teorii ::danych~"Rz\olinelosie 'Go tego stopnia, ze jego

l
byc cenny.
zjawiska mozna opisac w terminach zespolu praw, praw emocji , co
nitej sprbuje zrobic.

sformulowanie praw emocji bylo moliwe, poniewat zjawiska,emo-

cjonalne rzeczywiscie wykazuj~ prawidlowo~ci. Oznacz'; to, te e'rt1c>cje
~.
CW-O-Z-NA-C-Z-:v. SYTUACYJNEGO

pbwstajl\.',narastajlt i zanikaja zgodpie z pewnymi regulami, w sci- TO, co rozumiem przez prawa emocji, najlepiej ilustruje -Kon- wb 62
1,1 ~le okreslony sposb. Wykazanie tego jest drugim celem niniejszego odpcoMdzi ha struktury lI_~zeniOlJe danych 8!1tua~i; 1'6iTUJ~cJe pO'I..Jst<ljq!J , '
artykulu. Emocje wykazuja prawidlowosc. Doswiadczajac emocji lu-
~zie podl~aia. pr~
nich dzialanie praw.
Jeeli sa, pelni emocji, uwidocznia sie w 8tI:tu.Cja.emocj l'
czeniowe
i
'0-JUd.a::struktury
C,Z.Yli p~ lI-r.aC%eroia',
wydarzen w ~cisle okre~lony
na rozne 8,tru~je
sytuacyjnego.:E>roc:e
sa.~ sposb.
/
potJ8t<lia {a~
przez zna-
,L
"
I'\
~

W tym miejscu n~lezy poczynic pewne oczywiste, aprioryczne

f~ LI t-r:L"U5V ';:I~
 26
-+,: \ .?~
Yjm~~c rzecz oglnie, prawo to ~o.i si~ do calki~m jasnych
i prawie t~'ialnych prawid'lowodci ~/Erncje"S~ wywolywane przez' IIZCZ9: tak dalej. Dowody te s~ podrednie, ponlewat.polegaj~ glwnie na

g6ine rodzaje wydarzen. Smutek jest~;trat~, .. korelowaniu zeznan badanych osb o ich atanach emoajonalny,ch.z \\
~ew~~ bi.-at- fruatracj_. itd. Ta oczyw!stodc nie powinna prze",:,
. ich 4wladomymi ocenami zdarzen, zeznania te ni~.a~ v~~9odnymi
~lania6 faktu, ~e odgrywa tu rol~
bardzo ogcSlni., em6cj"8/ P91i.;t;aj~~/J.akOdpottied:i:i
..
prawidlowo~c
,na ,zd~rzeniA, ktre '.1'.
i mechanizm. Mwi~c ref1eksjamio pozn.awczych przeslankach tych stanw" MiJD()'to~o-
rettacje te SI\ silne (patrz na przyklad .Frijda', 1987, Smith' l'El-
\
'~4 .dla/k9o~; wain~'i"'"jif6ry'Ch'waifioi6'-7t~n"ktoi"":'''~::j'ak'ii
~po~6b>
d~ce - . lsworth, 1987) i sugerujA i~tnienie mechanizmw,' ....
i~r;':"Z'd~'~~~i~,"k't6~e 6zyje',' \~~1e'iiia'JUb''obie~qf~tohuczy-
-~pebit-l'j~'; Istotnie, napisano program komputerowy, kt6ry ma ja~o dane wej~-

It tr6dl~
~1c, .. 1~~~~;-~~_~3::~dArzenia, 'k:t.~~=.,_p-i~Y~?~.~.~.~~.kO- ciowe opisy ocen zdarzen, a podaje jako wynik'prawdopodobne:nazwy
d, lub.sa~al~j~~~.ln~ere.om,prowadz~ do ~gatywnYCh emocji~) odpowiadajl\cych im emocji. To zapowiada sukces. 30 badanych'podalo
u . I' _T>">" ---~."'-"""~'" . ~._,~ ... _~

opisy stanw emocjonalnych odpOWiadaj~cych 32 haslom; komputer za

".. ' ". ".' '., 1;' ..
eJDO?j.,a_ ~~e ~e~ przez zdarzenia nowe lub nieoczekiwAne.
pierws z~ prbi\ osi~gnd. 31' traf iei~ n 71' przy pierwszych pieciu
pr6bach(margines blQdu wyno9il odPOWiednio 3' i 17"Frijda and
german, 198;')
: :.nel~,.Yt~~Cji,'8:. otrzymamy, j~kO-'WY~ik, ucz~g~~ego rodzaju emocje.'
. To" jest 'prawo znaczenia sytuacyjne<]:) Wprowadzamy strate i otrzymuje"
(:' 'my
.:.:t.:
smutek. J!Osvatmy j~ ..':darzenie
Wprowadzamy frustracje z lub
jego.obraze
szczeglnym znaczeniem
i otrzymujemy w da-
gniew . Prawo znaczenia aytuacyjnego stanowi kcalajl\ce ramy, umoli-

.
.
--~--'-'------- -~-_~
sie znaczenia

p~awo toj~Q~tki.
nlami a interesami
~'{OcZYWi~Cie,
i oceny danej

nie__z_a~
nie ~unkcjonuje
..

w zd~rz~~~~_j~~
tak uproszczony tbkie.
osoby,
...
Tak wiec
sposb.Licz~.
to znaczy
_._- .... - ~.. --- relacja miedzy zdarze-
.. "
Wlajl\c~.porZl\dkovanie.zmiennych poznaw~zych,

te Ortony, Clore and Collins, w druku) .Te

ktte maj~ znaczeni~
dla powst~wanla r6tnych'emocji i dla ich intenaywno~ci

z~enne
(patrz tak-

poznawc7~ do-
1:do gry wprowadzamy osobist~ atrat~ odczuwanA jako-niepowetowan~, a tyczl\ nie tylko tego, co badany s~dzr o .vplyvi. zdarzen na siebie

'1'(w wynikU otrzymujemy

Wprowadzamy fru8tracj~ smutek, z dutymo ktre'
lub'obra%~, atopniem .prawdopodobienstwa.
nale~y oskar~y kog~ in-
no drugorzedne jak p~erwgzorzedne oceny , sto.uj~c ~erminologi~

t nego i .'ktrych moina bylo unikn~6, a otrzymujemy gniew - prawie na

ale tak te' 'teg~ ,Strach
Lazar~sa(1966). jak mote
nodci przeciwstawienia
sobie niepewno~~
zawi~
sle danemu
z nimi poradzic. Zawi~raj~
osoby ?O.. zarw- _ ).
d~ swej zdol-
zagro~eniu lub'peradzenia Bobie

fl
pewno;
..':'abaolutnle
'.. byc. Sygnaly
po~t~~l~~." vyj'clove (qMtpu
.yqndyt)
poni.vatlPOloby
-aa.rlne .~ wysoce
".j~ciowe
.Motna patrz:e (inputc)mogi\
prawdopodObne
napowatne" , ale nie
jes.zc~e
nieod-
z nim l'smutek zawiera pewno~c , te odwrcenie tego,' C? sie zdarzy-
lo, jest niemotliwe. Analizy samoocen i Semantyki termin~ '.ozna-

.-'
..
'."
~~aa1rt8;~
.t'r~Y.'~~O~blrte.jaJco'n~' zdarzenia nie~iknione; tkwhce w czaj~cych emocje prowadz~ do zbietnych wniosk6w, je~li idzie za-
.,:;~:'~:natUd"rJl:o.YJ.:"n"'t~l'w6vos
~rO%~gn&oja.zamiast smutku .Mo~na wi- sadnicze' zmienne, o jakich m6wimy (patrz Scherer, w druku, recen-
r i~~II~'~~i'~:if~tr~ajl
..:'~~:i'?~_~i~'d iub.(vyr:l.dzo~ej,przYkrosci jest ~tos zja) Badania e~spel1'mentalnepotwierdzaj~ wage wielu spo~r6d

.:.d~y,
..
:,~~ol!IOle1li4id.:cU._na.:
v'unadr:zu'--jeszcze inne przy~rqsci i .tych zmiennych.RezultatY niepewnosci I.ply..ajl\.
!'lalntensywno~

wtedy W' c::har.akten. ~jonalnej odpOwiedzi ?niew IrOze byc-~astapio- Itr~chu (na przyklad Epstein, 1973). Przypisywanie sprawczodci

ny" przez . trach~,~.:_.ub~~~ci nie umniejszajl\ .wagi prawa znacze- wplywa, jak wykazano, na uczucia gniewu, dumy ,wstydu i wdzie-
nia . sytuam~9'c;~.:~tl,

:.j~'
uwydatniAj~ .Emocje zmieniaj" .s.~e'ra"azze
, ~_. L _' _.__ _.
cznodci (Weiner, 1965). Nieprzewidywa!nod6 lub niemotnot6 opano-
zmian~ ......
I ~...._., :znaczeli~:: ~.;'~t&j
_ ., ........ _. '. " . ai4l inne, ki~y zdarzenia postrzega sie.. vdni~ czegos wpl~a na forme emocjonalnej odpowiedzi (H1ne~a and
inaczej.' Gdy .U1ien! . i."SYlp1&l vejdciowy, to. odpowiedrtio zmieni aie ". HEndersen, 1985). Moga one doprowadzic. do nastroju depresji (Abra-
rnson, Sel~gman'and Teasdale,1976) albo do reaktywnodci (Mortman.and
" ._.~.t~
~.:: :~~gna7:~;.&:~~~S~::~;;:1.\:;--:-':-----__-_
______"":""'-'-- Brehm, 1975), z~ietnie' od czyjegos nastawieniapoznavczeqo. Rie-
.. PierWsze ':~~"":~~0rJIU~ovaniU tego prawa poczynili Arnold. ....
(1960) i
~zarus:(1966)~'Jelt'coru vi.::cejdowod6w na to, ,te E'rawo
tyPowe zachowa~le
luje innych i zasmuca
przyjaCil
tego,
rozdrania
kto zwykl podlegac
tego, kto zwykle
kontroli .
kontro- I
I
to jest trafnie s~rmulowane.i te motna mu podpo~z~dkowac szereg J

I.

( pomocniczych praw, jak pr~wo vYwolyWan~a strachu, leku, radosqi 1

poniewat moZe byc
D".l.n'. przytlumione przez
pr'."n,c'.n' dWiadoml\
ytu.cyjn.go kontrole
n' 'lub
jtprzez
jn., I
I
 28 29

kochanie sie.
, mniej dwiadome, przeciwdzialanie, kt6re rozwa~~ p6~niej. Prawo to
uwidocznia si~ najbardziej wtedy, kiedy spretyny kontroli lub Ludzie nie musz~ byc wyraznie ~wiadomi ~ych .~ruktur znacze~
przeciwdzialania pekaj~; jak w przypadkU choroby czy wyczerpania. niowych, gdy budz~ s~e w nich emocje. Te struktury funkcjonuj~ be~
Syndromy pourazo~e, pokazuj~, te w tych warunkach prawie katda wzgledu na to, czy ktos o tym wie, czy nie. Nie musimy wledzie6,
ze cod jest nam bliskie, po to by wladnie z tej przyczyny to lubic
(Zajonc,-1980). Wyrazna !iwiadomo!i~przychodzi po fakcie, jeHi w
czY'poratka do smutku, katda niepwno~~ do po~zucia braku bezpie-
og6le przychodzi.
czenstwa i do leku,a pra~ie katdy Objaw.t~czli~o~ci do lez.
--' 7
_ Rwnie! w_codziennych,warunkach wida6 jasno automatyczne dzia-- EMOCJE r

lanie prawa znaczenia sytuacyjn~go. Wymienie dwa przyklady. Jednym i~--\-~

~8entymentalno~cw, ~ wiec p;awie niepowstrzymane pojawienie
sie lz~iedy w filmach albo opowiadaniach o cudotwr- . W poprzednim punkcie nie okredlil~m, co rozumiem przez .emo~
cje", ani co zawieraja prawa emocji. Nie ma jednomy~lno~ci co do
cach porusza.sie w~tki przywi~zania-(Efran and Spangler, 1979), na-
tego, jak zdefiniowa~ emocje; mozna spiera6 sie bez kof.ca'o zna~
rzeczeni pobieraj~ sie w bialych strojach, albo male dzieci po la-
czenie tego_slowa. Jednak da sie w pewien\spos6b,po~lebi6ten pro-
tach niewyg6d znajdu3~ dom b~dz pelne milodci przyjecie przez dziad-
blem na drodze empirycznej, przyjmujac najpie~, ze tym , co okred-
kw'. Wydaje si~, te w tych przypadkach lzy wywoluje rodzaj ~cislego
powi~zania'pewnych rzeczy; ukryte pragnienia wiezi uczuciowej s~
rozbudzone, oczekiwania odnosz~ce sie do ich spelnienia s~ staran-
nie pielegnowane, ale utrzymywane w zawieszeniu, i oto nagle ma-
J~:enia, a -nastepn,ie pytajll,c,na cz~ odpowi~~~~-
kie zdarzenia. Do tych wla!inie odpoWiedzi,odnoszll.sie prawa.
lamy sWobodnym mianem "emocji", ~iedzi na wazne dla kogos
Przede wszystkim te'odpowiedzi ~- WemocjeW ~ -s~ do~wiadczenia-
/4
~)
::;~~
,1_

sie przed oczami ich spelnienie. Powi~anie tych momentw jest sil-
niejsze, nit intelektualne czy emocjonalne' przetycia obserwatora- mi subiektywnymi. Ich rdzeniem jest do~wladczenie przyjemno~ci
fakt, kt6ry prawdopodobni~ kaidy czytelnik mote potwierdzic. b~d! przykro~ci. Ten rdzen jest osadzony w tym, do czego doazlo
ocenianie, w swiadomosci sytuacyjnej struktury'znaczeniowej.Ale
l) Drugi przyklad dotyczy ~e. z danych uzyskanych dodwiadczenie emocjonalne zawiera co~_wiecej, o czym psychologia
_ \ z badan ankietoWych (~mloust 1987) wynika, te r6wniet ~en stan emocji, jak sie zdaje , prawie zapomniala.

Introspekcja dostarcza bogactwa stwierdzen, kt6re odnosz~ sie

-( wyzwala.sie
jakoi6 obie~tu milo'ci
wakutek odgrywa ni~nazbyt
specyficznego wa~n~zdarzen,
powi~ania w ktrym
rol~. Dana osoba
jes~ ~otowa .zakocha~ ai. na akutek jednej S ,wielu przyczyn - samot- do tego, co okre~lam jako _"~s~w:i~a~d=o~mo==~~c~s~t~a~n~u~g~o~t~O~wo~d~c~i~d~O~d~
no~ci, potrzebr, kaualnej, niezadowolenia, czy potrze?y, urozmai- Badani m6wl~ o swych impulsach do zblizania sie b~d! do, unikania

- cenia~ W6wczas inna oaoba wzbudza jej zainteresowanie, zn6w dla je- czego', o pragnienia~h krzyczenia i ~piewania, czy te~ poruszania

dnego'z wielu powodw, ,takich jak nowo~6, atrakcyjno~6, czy po pro" .i~~ a takie o impul.ie odwe~u; kiedy indZiej relacjonuj~ brak prag-
'nienia, by robi co~olwiek , albo brak zainteresowania, ezy tez
stu bliskie ..p~ebyvanie. Teraz -tej pierwszej osobie wystarczy ja-
ka~ ~hwila-zaw1eraj.c& ~ aobie Obietnice, jaka~ kr6tka odpowiedi - uczucie utrll,typanowania nad sytuacjI!,(Davitz,-1969, Frijda, -1986,
,I 1987) " ,-
ze strony_obiektu zafntereaovania, odpowiedz sugeruj~ca wzajemne
zainteresowanie.:Mo~. to by zwierzenie, mote to by~ jedno spojrze- W tych odczuwanych stanach ~i do dzialania (.aatian
nie, ktrym jak ~daje ai~ na przyk~ad mlodej dziewczynie - obda- reacIinfJuJ' interesUj~ce'jest'to, ze rod~aje relacjonowanych stan6w
rzyl j~ gwiazdor-popularnych koncert6w. Teraz wystarczy niewiele odpowiadaj", rodzajom stan6w gotowodci do dZialania', jakie ujawniaj~
czasu - mniej -wiecej p6l godziny, czy _pl dnia, jak zdaje sie wy- si" w zewnetrznym za~howaniu, -jak na'przyklad w ~razie- twarzy czy
nika~ z osobistYCh'wyzna~ - w kt6rym - moze sie rozwina6 gra wyobra-
ini. Gdy ta kolej, rzeczy jest spelniona, trzeba juz Lylko jednegoI
potwierdzenia, rzeczywistego b~dt wyobrazonego; aby nastapilo za-
jest czy~ w rodzaju refleksu-samego tego stanu.
w .or,ani.owanym dzial'niu. <wi,domo"
'_
.t'nu ,otowo'Ci. do dzialani. I
 "

31

.. : +przez oczarowujll.ce lub wywierajl\.ce silne ,wrdenie aspekty przed,n11ow.,

, Stan -'J0towolfci do dzialania je$l~I:nym pojeciem Wzagad- ... '. ~ h i -
~W9ZYBtkie emoCje' ~.inaczej mwil\.c, . szystkie stany . :.tu. Emocja wywolana,prz~z poczucie winy 5~raVi.,.:te kto c ce n e
k1:C!rektolf chcialby ~c.,wemocjamP- za.
ieraj~ .sobie jakd ' .cierpli .ie uniewdnic sw6j,poa~~pek, te jego.d.~ia.lania .51\.zahamo. a-
zmiane w gotowosci do dzialania: .a)' .gotowodc1 do podj'ecia go al- .:',ne i :te bezsilnie cierpi . Forma. goto .
odci de:' dzialania )~a eiQ
~ zaniechania, czy tet.przeniesienia u.
agi na co inneg01 b) w ?O- .'~pojaWia, wynika z tego, co kogo najbardziej gnebi - czy jelt to
budzeniu jako takim, co motna rozumiec jako goto . o~ da ~zialania .:jaki.1f uczynek czy poczucie bezwartoliciowolfci.

swym dl\.zeniu albo w utracie 'zaintere8~wania j~go przedmiotem.Kilka "Struktury znaczeniowe sa w prawidlowy sposb z. i~zane z formami' go-
ale ~z wiedzy, jak~e ma ono byc) c) w dozn~wa~iu zahamowania w . Motna teraz tcidlej sformulo .
ac prawo znaczenia sytuacyjnego. J
. my gotowodci.dodzialania; mozna je-zdefiniowac .terminach pewnej, IlI. Uderzeniami palcw kogoa,kto gra na pianinie amocji; rodzaje
.. ,tormYuki~runkowanla
. dzi~nia. albo.'jaKi~jS 'fo;my, uaktywnienia,czy qoto .
odci
'
do dzialania jakimi sie dysponuje s~ klawiszami, W kt- ,)
'lod'~( emocji motna'lltd~oznapznie,:zdef~niowa w terrnina,ch szczeg6ln~": .. ~Ci do dzialan~.:.._Zdarzenia
tez braku te~ot. Tak jest ~ przypadku emocji uwazanych' zwykle za ' re sie uderza; zmiany w goto~~jci do dzialania 'ocenione w term1nachich--;-na~ia
8~ wydobywanymi to- .,
" 1 Pi~~ZOrZedn~ bAs!! podstawowe (!z~.clI:.197i, 'Plutcl;ik, 1980)..RadoS6,"nam!. ...- .
(Alt ')--e s na przyklad, jest poczuciem. przyjenin04ci wraz z impulsem w kierun:- ;:.
ku nadmiaru ~ tym poczuciu' i
Klawisze czyli )rodZaje gotowosci do dZ,ialan1;;) ,r:a jakie. ktos
raz z impulsem szukanIa. kontaktu.Gnie .. oote I!ie zdoby6, odpo.
iadajlt systemom zacho\.tania 'i oglnym .typom
jest poczuciem' nieprzyjemnosci' wraz z impulsem ~robienia czegos co, "odpowiedzi, motliwym'dla istot ludzkich. Zawieraj~ one programy

mote oddalicnieprzyjemno~ci
odczuciem lub zranic, tego,
wraz kto jest jejpragnieniem~llKniecia'
z usilnym p rzyczynltf~~~'ycV jest . , ~odZOnych wzorc6 .zachowania,
zachowania obro?ne i agresywne, ktrych
4miech,''~l-:;-~~t;mi ~' podstawowe
plaoz.,i powszechnie obser-
spOd-zaBiegu czyjegos,wzroku.- Smutek' jest poczuciem nieprzyjemno~ci wowane wyrazy twarzy (Ekman, :982). Nastepnie.zawieraj~ one' ~lne <
wraz z ustaniem wszelkich impul~w,z wyj~tkiem pragnienia odzyska wzorce aktywacyjne, albo dezaktywacyjne, wyrazaj~ce odpowiedzi na
, nia utraconego. obiektu b~di okaz j i) pragnienia, o ktrym wiadomo, nadmiar uczu6,' nie ukierunkowane pobudzenie i apatie, a ta~te, wzor-
~e jest niezisz<:,zalne . Utotsamianie' poszczeglnych emoc'ji z . po-. ce zaniechania dzialania i zakazu. Z~ladajl\. one tak:l:e r:Lne ~r- ~.....
i. szczeg6lnymi tormami gotowo4ci do dzialania ma swe irdlo w anali- c. odpowiedzi autonomicznych i.hormonalnych,wwzorce ?rientowania'
j,:-:,: '.~ie funkcjonalnej ,zachowania ekapreayjnego.Smutek, na przykla~, ,aie, aktywnego bAdi biernego zachowania sie. wobec trudno~ci i
l'
I .. ' , typoWo. przejaWia li 'V apatii i w odwracaniu .B~jrzenia, 'czy',w bez-o tym podobne, opisane miedzy .innymi prze~ Lace~(a (La,?I\!Yand,Lacey,
I '"
"

.,.......
:'re I~ mi.zan~1JII.i unikania, .. AI!JOObrony , ". i "'.uw.a'1!.' Zewnetrzne
.~ stwier- .... no.
i~, by tak rzec, logistycznC\ podpora zmian w' gbt:owo~ci' do dzia-
.radnym. Itylu ~ntowania
".dzeni~,tyc1?.ta.n6v . IAtk przejawia ~ie ..
od~iada'rela~jOm,bad~nych o~r~zach t;"arzy.,kt6-:
tym, jakie 1970), oBrista
emocje"; l~a, (1981)
jakli. tu i Ma'sona
chodzi'. (197,5)
Wreszcie, ..Te.fizjologiczne
typy wzorce wsta-;
odpOwiedziza .
ierajct 50-
.. ,',odczuWzt.~~W. pnypadJtu' ~~dz1ej podstawowych emocj i .
splodpowie,. .:tl;!i" zlII.iany kontroli Qzialania ,kt6re de, ujawniaj ~ w nalozonym za- ?o)
..';,.dn1~a.c..III;i~~~~l~~jono~anymi .~tanami 'gotowosci do dzialania a ha-:. "(ch;an1u(il! Nh:wi..~.~ int"rferenc,,) i kt6rych doliwiadczamy jako za:
.i . sl~ emocyjn~j.st .,:.cdkiem Wyratn'a '(Dijker, 1987, Frijda-~. ,;.,abaorbowanie oraz na.ghc~ potrzeba; niekiedy te.sposo.by.od~wie-,

I''" .
: i:iJiL:-:< 1,987)I uZYa,kano,~.6';3,':' p~.a..,idlowych odpowiedzi w badaniu 32 'hasel' ;...dzi all. tylko: 'a8~~kt.am.i'naszej zmiany w goto~sci do' dzialania,~~6-
I~!il;~;~, emocyjn~c~ ..,(~~~.~~,: ..'.9~7~. ' ," .. ' ... ~. ra.:,od~~emy.
'-:10~ . ' ... ' PRAM:>ZAANWOWANIA'
r'. , si.e szczeg6l~~ ,~o~If"\jOtowo~ci do dzialania~,,,zazdrolic i poc7.uc1e -;'
"i~A\
" ~- ... ....winy,1lI!,~e90.Pr:zy~ladami.
Emocje ~nie. zaliczane do 'w podstawo~'ch
Niemniej, ile,kr06w.nie 'char'akte1.yzuj~
odpowiedi nosi nazwe' .:;' .. , ,----- ,.

I';''''",
:,IJIII: ..
I~H.!!:.'., '''emocji- '
dziw wzbudza', .
. implikuje' ,.
:te .komudt 0, chce.lie
.... ..l ztuiwsplzawodniczyc,
j_c.A~" ane ,w.go
.. t"owoc i doalbo
..l dz il'anaaladowac,
al1i a. Po- .'
prar.H.1IPrawo
..
znaczenia sytuacyjnego
saanganowanw.EnrJc.je
"
11I4 lwe koniec~ne
powurojq tJ odpoI.ll4JdJIi. 'Ilt%.~iA
, ,.dopelnienie
'. " w
. kt6t# .sq LW~
!
.,', albo
.. siedzie" <;.,bez .r ~ ch u, a 100 ...... "rzycze<;1 zmi any te spowodowane Bil.. ----::....--=----==----=:..-----:!---=--
dla Olltw, nl:1t~ c:JY :zaangaiowan daMJ 08001/.' . latda emocja
. skrywa .zaaJt
l;~UtF:
f"'"
.. , ga:Lowanle , to znaczy mniej lub wiacej trwale usposobienie do pre- "
 32 -
" -
Odnosi si~ takte do zdarzen, ktre sa..rzeczywiste I ale nie bierz~
~adaje jakiemu~ konkretnemu %d~%eniu j~go emocjonalne %~ac%e-
~ . nie.
ferowania takiego
Cierpimy, gdy a ktog
nie choruje,
innego stanu swiata.
dlatego te To wla~nle
i tak dlugo,zaangatowa-
jak go de ich powanie. Liczy sie to,' co jest 'obecneJ co.ma.by6 w. przy-
kochamy. Promieniujemy dum~ z sukcesu i jeste~my przygnebieni po- Bzlodci, .mozna potraktcwac lekko b~di pomin~6, cho6by ~apowiadalo

ratkA wtedy gdy, i dlatego, te chcemy cod osiagnac - w ogle lub w ' rzeczy ponure. Na same ostrzetenia zwykle sie nie zwa~a.Przykladem
mog~ byc reakcje na zagrotenie nUkl~arne, ktre na ogl wywoluje
-tym ko~retnym przypad)c~. Emocje WBka%uj~ na to, ze wcho~zi w gre 7 emocje tylko wtedy, gdy daja \ sie odczuc jego na8t~pstwa. Po Czarno-
bylu niepokj zrodzil sie wtedy, gdy nalotono ograniczenia na spo-
7 jakies zaangatowanie. Boimy sierzeczy, ktrych sie boimy, z wielu,
r6tne, apowod6w.
nawet przeciwstawne
. \r6t~YCh Zauwatmy, teemocje. Xtos cierpi, kiedy
pr~wo zaang~towania laczy droga mu .
ze sobA.
osoba jestcietk9 chora,' ale odczuwa rado~c z po~odu jej'majetnos- dli go porwnac z wplywem obraz6w i zdarzen aktualnie widzianych - 9
jest to tak ~wany Kefekt jaskrawo~ciM(vividene effeet) o jakim m6wi
_ ci 'czy vyzdro~ienia; .gniewa sie tet na tych, kt6rzy jej sprawiaja
psychologia
tycie mleka. spoleczna (Fiake aidinformacji
Wplyw symbolicznej Taylor, 1984).
jest Fotografia jednego \
na og6l slaby,je-
.zrozpaczonego dziecka w Wietnaroi.esprawiala wit!:kszewra~enie nit do-
\\ przykrOI
ID M: EIoocje
zaangatowan . .rodz1\ sie z interakcji znaczE!n.sytuacyjnych i
niesienia o tysiAcach zabitych. Mimo pelnej wiedzy o zagroeniu
~.. Ktos moze zapytac, czy zaanqatowanie kryje sie za kazdym .posz .wojna jadrOWA, ludzie na ogl pozostaja ni~~oru9zeni ta sytuacjA,
czeg~lnym przypadkiem emocji'. Nie byloby sensowne dopatrywac sie z wyjatkiem emocji trwaja.cych pare tygodni po ukazaniu. tak,iego fil-
M~aangazowania w'nieoczekiwaneM w przypadku zasKoczenia (ale rw mu jak The Day Aftel' (Piske,1 987) (Ty tu, po teki "Na:taJut1':d.
I
niet mote nie byc sensowne traktowanie zaskoczenia jakoemocjil
Wiele na to .?rzykladw mona zaczerpnAc z mniej dramatycznyca
por. Ekman, Friesen i Simons, 1985). Jednak w oglno~ci prawo za-
kontekst
M6wic komus, kto ma fobie,' te pajAki sa.nieszkodliwe,
angatowania sprawdza sie i ma znaczn~ wartosc dla zrozumienia emo-
cji. Dlatego ktos dowiaduj~c sie o chorobie innej.osoby jest
znaczy wiedziec o czym,' niz to ~dzie6. liedy ktos nam.m6wi w
zaniepokojony? Poniewat prawdopodobnie kocha t~ osobe. Dlac~ego jest daremne z chWila, gdy zobaczy on pelzajAcego paja.ka. Mniej I
ktod odczuwa tak1\potvorn~ zazdro~c? Bo, byc moze, t~skni do ci~g- przyjazny sposb, te nie ceni sobie naszych uprzejmosci, je8tesmy

lego posiadania danej oaoby, do :zatylej z ni~ blisko$ci. Emocje sta- sklonni nie zwatac na trec jego sl6w. Slowa znacza mniej' nit tono!
Kiedy.ktos nastapi nam na odcisk, popadamy w ZlOSC, nawet jesli,
nowi~ pierwllzor:z4tdny
"Material .do badaniaczyic~-- zaangalo
an._ '.
:; .c - " t--~".~6c...-
~O .. ~ . .. (
.wiemy,
dza. te nie nalezy go, za to winic. CzucIe znaczy wiecej nit 'wie-I'
\

J:i ..'Vie:.+10~~~
. LPR.WO~""~"~)P<>ST""EGANEJ, RZEC%YWIS=<CI "Iw ReahtyJ
Low I
o~ ,,,,.,.,,,
ir~ .. ' :~t;:.: .. ,..:.: ,: : ~ -- .. -.---;------ uywam slowa r;:eczJj1Jietosc dla okreslenia bezposrednio odczuwanych
Nazywam to prawem bezposrednio postrzeganej rzeczywistosci i l
( at hand) wlaciwosci bodtca; Ortony, Clore i Collins (w druku)
,:,~ y.,)
:!ir\
f" . I' ~1'pr8WI!a :po~tr~e<Jasytuacj~.
.y:.:1.~k<.P?6b.k~Oi ~ sytulIc:yjneg:>,
emocjeaspekt6w
Jeden ksztaUuje
tego to, w
postrze-'Z obszernie rozwaaj~ omawiany problem pod tym samym tytUlem .Po-
!:i~ . ...9an1a.je.t. szczeglnie watny w powstawaniu emocji.B~d~ go nazywal ".przednim, anegdotycznym przykladom , odpowiadaj~ rezultaty I:>aMn
t: J "be'zpo~rednio postrzegana. rzeczywistocia." danej sytuacjLEmocje .eksperymentalnych. Bridge i Mandet (1964) 'Wykazali,:.
~e uwarunko,:"
.waliareakcja lekowa, wyksztalcona wylacznie przez. Qstrzezenie,
...
:: \ . -~_.-:.:,.:..;;;;'---...;.:,~~~----~
praea adaneni.a uwaiaM .a' rzecairi.ste .~nw.n.syt.mOO4. .... odpoui.ada
'
ter.:'.l,do
.. ------------ te po sygnale swietlnym' nastapi wstrzas, od razu wygasla, gdy
~::~:: 'poolegaja.
',: 'J.L. ,jaklllgG ~ p~ beJfpolfl'ednio'
Ja takin./lMiaMpostr~ej,
. rze".Y'.Jistosci:E'rocje
' "CI c..'j{IJotji1Ja1li! usuni~to elektrody wstrzasowe. Nie stalo sie tak jednak, kiedy
To co odbiera. sie jako rzeczywiste, powoduje emocje. Co nie zastosowano chocby pojedynczy, wzmocniony wstrzas.Uwarunkowana
,I sprawia na.~imd wra~enia prawdziwego i nieuchronnego, nie wywoluje reakcja elektrodermiczna trwala przez nieokre~lony czas po wstrz~-
I emocji, ba.dt tylko slabsza.. powytsze prawo odnosi sie do zdarzen sie, tak samo jar. swad spalenizny wywoluje panike w kazdym, kto
] uwalanych za r~eczywiste, podczas gdy faktycznie takie nie SA kiedykolwiek znalazl siq w~rd pozaru. Bezsi1no~c slownych za-
 - ~ -, 35

pevnien zmierzaj~cych do zmniejszenia fObijnego le~u kontrastu-,

je z neutralizacj~ fobii.'osiagana,niekiedy przez -naoczne pokaza- "~,' Mate ona wywolywac lub neutralizowac silne emocje. Motna slt-'
nie wraz z udzialem", naklania sie dan~ osobe, aby rzec:zywil- ,',dzic,':te
wyobrainia sluzy do transponowania wiedzy ..symbolicznej
-cie dotknela weza czy paj~a po zobaczeniu, te wlasnie osoba za- , na
Warto zau~atyc,skuteczne
emoojalnie te ~a wyobratnia
pobudzenie. rwnie~,ma cechy'wyobra~onych
Skutki bodzc6w "rzeCZYWistOd~~
-
checajaca to.'zrobila ,(Bandura, 1977)" Skromniejsze rezultaty,ale fant~zje, filmy, piosenki, obrazy, opowiadania- uwydatniaj~ po-
jednak rezultaty, ~siaga,sie, 'jesli dana osoba wyobrata'sobie,te watny problem kryj~cy sie za,prawem bezpo~rednio postrzeganej rze-
doty~a weza czy paj~a, pod warunk~em, te umie sie zdobyc na praw- czywistodcif jak wyja~nic, dlaczego jeden rodzaj 'poznania nie jest
dziw~, zyw~ wy~braznie (Lang".1~77). r6wnoznaczy z innym ?

Prawoprzypadkw
liczny~h bezpoarednio postrzeganej
si~nej rzeczywistoSci
emocji w codziennym stosuje
tyciu1 sie do
wyja~nia I,
. '~RAWA ZMIANY)PRZYZWYCZAJENIA I ODCZUWANIA POROWNAWCZEGO
tet wazne zjawiska, 'jak'np. brak silnych emocji tam,gdzie motna' .. -----~--
by.ich oczekiwa6. Po osobistej stracie smutek'zanika tylko stop- ~rzeba jeszcze blizej i scislej okrealic nature zdarzen wywoluj~-
niowo .i powoli. Czesto emocje nie powst:.aj~,.kiedYsie'komu~ m6wi cych emocj,e. gdy t te ostatnie podlegaj" prowu 1trrri.any:E>7l:Jaje
powstajq_
o stracie, i o tej stracie on tylko na razie' wie. Natomiast wyb!1cha-, nie tyle wskutek obeanosai kOl':lystnyoh bqd.i niekor:IYBtn ch tJal'Unkdw, 00 wskutek
ja, kiedy ktos odczuje rzeczywisty' brak utraconej osoby. kiedy wy- , ~tualn1!ah c::y oozekiwanych zmian w kol'zY/Jtnyah bqdi niekonystnyoh tJal"WJkac J

tyka nieobecno~c
ci~gniete swego celu (Parkes,
ramie dotknie',pustki czy tet1972). Prawo to
pragnienie tlumaczy tak~, ',TO
kontaktu,napo- poziomu adaptacji.
wla~nie zmiana jeCodzienne
powoduje zycie dostarcza
- zmiana at nadto licznych
z uwzglednieniem przy~ /
biezacego
klad6w j' k z ' ' ,
te slabosc rozumu w por6wnaniu do sily ham1etnosci. "Rozum"od~ a wa na Jest zmiana. Subiektywne poczucie zaspokojenia nie
nosi sie do rozwatania odleglych iI tylko za posrednict~m, symbo- jest dzisiaj wy tsze nit na przyklad w roku 1937, kIedy warunki eko-
li przedstawianych zaspokojen i przykrodci.Namfetno~c" dotyczy no~iczne byly bez po~6wnania gorsze. prawdopodObnie ni~ jest on
tego, co jest w tej chwili obecne, co tu i teraz 'wabi b4di'odpy- wyzszy niz subiektywne poczucie z~spokojenia w jakimkolwiek rozwi-

cha. Jakie jest'~,

'~ prawa be~po~red~io'postrzeganej
' , , rzeczywisto-
_ "jaj~cym
be wetmy sie
POtoczny
kraju, przyklad
ktry nie
malzonkw,
cierpi wyrainego
ktrzy p',zechodzi~i
glodu ,czy,ucisk~.
nad,so-Al-
-~ci? Co maj~ wsp~lnego~rzeczyw~s~e bedice" takie jak wstrzas ,po.' b~ do porz~dku dziennego, czy nawet denerwowali siebi~ wzajemnie,
tar, bezpo~rednie spotkania, pr~wdziwy,bra~~kogo~ i takie dziala- a przeciez gdy jedno z nic~ umrzeczy wyjedZie, drugie jut ~azaju-
nia, jak dotykani~ weta., a~dze, tym wsPlnym ,pierwiastkiem jest trz dojmujaco odczuwa jego brak.
ich "r:zec:zYWiato~~->Bodice odbieranne jako "rzeczywiste- obejmu-
Im wieksza zmiana., tym silniejsza emocja po niej nastepuje. I
j~:(ti)~.ieuwarUnkOwane'bodzce af;tlywnl!, takie jak b6l, bodZCe-po-
~u ~~e' zas o, en e oraz zauwatone zaeh wa a ekspresyjn~ .(Lan-
I pru'zWYCiezenra-ni~~~'i~~~~c'"
nU; z tego samego zdarzenia. ktre nie wymagalo 'uprzedniego wysil-
,zetta and Orr, 19861 'Ohman and Dimberg, 1975) l )
bodzce zmyslowe .~.
",:.
ku czy _tanu zawie_zenia. Kibice koszyk6wki najbardziejc1,.esza sie
---.----....

ilni~ ~ tamtymi zwiaiane', oraz ) zdarzenia impl~

'~Ie IWyc1;_twa swej dru~y, kiedy szanse obu drutyn na ~wyciestwo
nieskutecz os6 dzialan, takiejak.nie o rzym anie.odpo edz
:'byly wYrwnane (Ortony and Clore , 1988). ~miech ,na ogl nastepuje
wezwania.
..... Kotna wysuna6 ~ ka przypuszc~en, d~~go te wasnie
po tym, co okredla sie jako "umiejetnolfc zawieszenia" (suspensB-
oka.zuj~ sie emoc ona~nie skutec:zne'~.jedno z nich, kt:re m,ury) czy tet pobudzenie o zabezpieczonym rozladowaniu" (a1'OUsal-
'wydaje sie prawdopodobne" mwi, te' rodzaje gotowosci do dzi,ala-
nia s~ biologi~znymi' dyspozycjami, potrzebujacymi bodzc6w zmyslo-
&7fety)'~
, .
" 1973 ). Na 'prZYklad, podczas zabawy dzieal w prze-
pychanke ~miech pojaWia sie tylko na tym etapie rozwoju sytuacji,
wych jako nieuwarunkowanych czynnik6w wyzwalajacych. Tylko pobu-
nakt6rym zdarzenie jest na krawedzi ~ontroli .1,
,unikniecia jej. '
dzenia zmysl6w3) maja charakter prawdziwego sygna~u wej~clowego,
(Sroufe and Waters, 1976). Podobny zwi~zek rzeczy wyja~nia przy-
(tiul propel' input fOrWr1t) dla emocjopalnych proces6w
jenno~c , jaka sie czerpie ze stanu zawieszenia w opowiadaniach
 36 37
kryminalnych czy przygodowych i)byc mo:1:e,nawet przyjemno~c, jakl\ IIrocJi zaleiy od relacji mied3Y sdar3eniem a "ak' ni~sieni.a 101

daje grska wspinaczka i wyczynowa jazda, w ktry~h to wypadkach

przyjemno~c ~a przeradza sie niekiedy w doswiadczenie szczytowe ,l1tcl1Unkudo ktIJrego to l! rJlen'!.e 8~~.e~0~ie-~e~ 9esto
{PiOt, 1987). jest dominuj<tc stan rzeczy, ale mote nim byc r~iez ~oc~~iwanie~.
jak to achodzi w przypa k arunkw potrzebnych do ~czucia ulgi,
(
,/
,
Prawo zmiany moze przybierac zwodnicze formy, po~iewa:1:poziom
adaptacji nie jest jego jedynym ukladem 'odniesienia .Nadzieje idl\
rozczarowania czy wzmotenia radosci pr~ez poprzedzajl\cy j~ atan ()
zawieszenia. Mote go rwniet dostarczyc i polozenie "innych
reka w reke z wizjami przyszlo~ci. Rwniez tu zdaj~ aie miec swe
.~luQzi. Oceny subiektywnego
'
poczucia dobrobytu z enia ~ sie, jak ?
l
korzenie zjawiska warunkowania przez cel. 'Piloci wojenni spelnia- ,
wykazano wraz z uprzednim przyjmowaniem opis6w przeszlodci jako"
li swe zadania z brawurl\, kt6ra miala tendencj~ do przeradzania
czasu biedy bad:f czasu osobistej~~"KamY , sklonnodc czuc
sie w lek 'i depresje, z chwill\ gdy pod koniec ich slu:1:byprawdopo-
sie gorzej gdy inni czujl\ sie o wiele lepiej. Zawi~c i Sahadenjre-
dobienstwo przezycia znw stawalo' ~ie realne. (Janis, 1951).
~ to nazwy emocji majl\cych swe korzenie w tego rodzaju porwna-
niach. (zlo~liwa satysfakcja)
,,~ajenial przedluzaj~~Pno~ bl~dn~, pr;edluhiace sie,
, , '}2:rzykrotfci
W duzymtracl\ 8Wl\ dokuc'.l:liwolfc.
zakresie prawo zmiany Eks}:>erymentalnie przyzwyczaje-
opiera sie na prawie przyzwy- czy jako emocjonalne zdarzenie polega na tym, co sie"uwata za rzecz
nie 'poznalilfmy glwnie z reakcji orientacyjnych. Ale jeszc~(~ wie-' ')
cej swiatla na nie rzuca~wtarzane stosowanie obiekt6w powodujl\-
cych fobie czy tez wstrz~sw,elektrycznych (na przyklad, Epstein,
Og6lnie
motliwl\. m6wil\c, uk~ad
To stwierdzenie odnieBien~a
sprawdza sie wsprawiaj<tcy, te colf sie
zn~znej Vi~k~zo~ci li-' \
przypad-
k6w. Ci, ktrzy zalamuj" rece w rozpaczy, wci~t podtrzymujl\ pewne (
nadzie.je, nie porzucili oni naprawdEI swych pragnien. Ci, ktrzy sie
1973~. P9nadto codziennie' zycie dostar~za wielu przykladw ilustru-
smuc~ i lamentujl\, nie oderwali sie rzeczywiscie od zmarlej osoby,
jl\cych przyzwyczajenie, cze~ciowoopocieszajacych, cz~sciowo zasmu-
<., cil\gle jeszcze n~ ni~ czekajl\ z wyciagnietymi ramionami w'l6zku,
cajl\cych. Cierpien~a, jakie sprawa utrata milosci z uplywem czasu przy stole. Ci, kt6rzy czuja, te powinni umiec poradzi6 sobie,
slabnl\, ale i sama milo~c stopniowo traci swj czar. przedluiajl\ce
- '. --.... ..
cierpi~, je~li tego nie potrafia. To nalety podk(e~lic i dokladniej
sie nie,~~tzkie~ aktowanie _!I.!:~I2J._a_z_~_:t;,~~~.~,i~.!pJ_en
ie._j.l!,k_ffiOr
alny
t
opracowac, gdy uwewnetrzniona kbntrol~ ), motywacje sukcesu i
~ki~9C:> ~~_:.~~~i~, ,
panowanie nad sytuacja powszechn~e uwata sie za czynniki sprzyjaj~ce
Prawo ~miany ma wiele wariantw. JednYm z nich jest~ kon-

~trastu
ale praWdziwe
,
-,
uczuciowego.' ~ia'nie
-----,-.-..,...---------~
poczucie,'braku.' Utrata,
daj3 stanu n~utralnego;
poczucia 'braku'nie daje ---l
-------,---- po-
stawianiu czola stresowi. Spelniaja one taka role dop6tY,dop6ki ist-
, niejl\sposoby przeciwstawiania sie stresowi. Staj~ sie dodatkowym
cietarem, gdy takich sposobw nie ma. Opowiadania z obozw koncen-
czucia .normalno,dci,
a~Wdziwe szczescie .,Prawo kontrastu uczu- tracyjnych i badania nad urazami, a takze, eksperymentalne studia
"ci~wego.-;;;talo s~ormu,lowane przez Beebe-Centera (1932), .jako wy- , ~,nad zwierzetami ,i lud:fmi (Rothbaum, Weisz and Snyder, 1982; Weiss,
nikaj;~ ze' zmian poziomu adaptacji, oraz przez Solomon-a (1980), ~'1971; WOrtman and Brehm, 1975) wspierajl\ te konkluzje
jako "rezultat "przeciwstawnych procesw". 'Bez wzgledu na irdlo, .?
o'

jest to prawo o dutym znaczeniu praktycznym. Je~t ono podstawl\ gry PRAWO HEDONISTYCZNEJ ASYMETRII
zabierania i dawania, ktra okazuje sie tak skuteczna na przyklad y

~r.vdu mzgw". Ludziom z~biera sie ich przywil~je, a potem 'cze- Prawa przyzwyczajenia i odczuwania porwnawczego'spravdzaj~ sie
~ciowo s,ie im je zwraca, dzieki, cZ,emu,,rodz(tsie w nich uczucia tylko w obrebie pewnych granic. Wydaje Siei te istnieje nedzaj'do
Wdziecznodci i przywi<tzania. ktrej o.ie ~ie przyzwyczajamy, istnieje deprywaCja,' do ktrej'si~
Samo prawo'zmiany wyra:1:arzecz og6lniejsza- i o szerszym za-o nie przystosowujemy. Wyglada na to, 2e ten fakt nie ma swego 'od-
siegu " ktr<t motemy nazwa6 prolJGm odcJlULX1nw 6t.mawc3ego:Intensyr,mosc powiednika w~r6d pozytywnych emocji. Rado~c, szcze~cie i fascyna-
cja' nieodmiennie plowiejl\, zmierzajac do uczucia neutralnego lub
do jak1ego~ bladego zadowolenia. Trzeba, jak sadze, sformulowac
 \
i teoretycuUe mozna je zrozumiec. Zauwaimy jednak,te nie przycho-
dzi ono w sposb naturalny. Wymaga wyailku.

'rpI'OlJO
ljemnOdC1~Gdoni.st:vcsnIlJ ~Bymetrli. ':'prawoasymetrycznej
lub' przykrosci:P.nryjmimoid od zmimlvdo l'przy-
'adaptacji
JGBt "aweu JlaZ8ana ~
nlka r.Iro~ictfciq Jla~~p.,.."II~e 61.~utnymytJad'.stal.l1 JJ. PRAWO ZACHOWANIA EHOCJ,oNALNEGO MO~TU

tem zachwycal~.i radowaly; nie 'przywykasie'do ciaglego niepokoju

.. Prawo zmiany ,lub przynajmniej pra1olOp;?=yzwyczajenia ~ga
~ staw upokarzania.
czy tn.Ja qcych Jll.yohwm-unka
Strach'moteh . Przywyka sie'do nieograniczeni~;
sie prz~dlutac z?arz~n. ktre przed-
trwa- "dalszego uScislenia. Wydaje sie, ze jednim z jego nastepstw jest
to,.ze e. sza' sie z uplywem czasu.To zalozenie, czy tez .
: .ny bilans jakosci zycia, chyba 'ze w gre wejdzie samooszustwo i'sa:-
jedn&.z jego form, wyraza znana maksyma, ze ~zas goi' wszystkie ra- O'
~ nie nadziei
moobrona ,jest ograniczone.
c9.tez, Wymienione Nie
oczywisci~, nastepuje. prawo zapowia.da
byloby jeszczenegatyw-
tak ile, . ny. Ta maksyma jednak nie jest prawdziwa; .Czas nie goi zadnych ran."
gdyby w zyciu nie'zdarzalo sie tak wiele nie~pr~yjajacych warunkw, PrzeciWnie, to cxibieranie powtarzaj1\cego~cj~egotaa:r~" .:'
ale wlasnie tak jest 'dla wielu ludzi.: pamietajmr,' fe dla tych, kt6~ nia w granicach adaptacyjnej asymetrii wyja4nia powsta~ie przy-
rzy cierpieli ucisk, radosc z'wyzwoleni~ nie trwa.rwno dlugie, jak zwyczajenia. To powtarzanie je powoduje, o ile w og6le je powoduje,
niedole' ucisku. Co prawda sytuacje bedace Podlozem. tych przykladw nie czas.Czas nie lagodzi naprawde emocji, Mozemy sformulowac
nie S'1.
calkiem' przejrzys.te~ .T.rudno.
jest rozplatac wezly skutkw pow- praw .achownia ~cJonalMgo IIr7l111tntu
naBt<!pujqa..,o:.ZdarsllnUz 'fZMXJjona
i. samego czystego utrzymywania
tarzania sie,' d,c:>dawani"a' sie danego
-----~......-----.--------
oho!.Jujqswojq eil4 ~tyt.kmia IIItIOcji na CJlaBniGokNilony. ohJIba. ill spotka-

.(stanu
__
rzeczy"
..
".~
U~k' .. ~y'.l.J<~~
daje de
<.~~~.~,~P?~,':
zda~z.~~~t}-.! .. we WY.z..~?
dniu zn~~.azde~~.1.~!.w.i!I}.?sC.'.
.. ...
j~~~
l~~~a. Jakkolwiek by sie'
_'n T ~', .c
:--------------------
'q8ie II. prl/e~lIialan{.em
/llUrl/G, tJ jakiej to Jelit moilWil
~-----------:
i.n7tJlch. poc.1taraaJq~ch 8i~ JldarJlGn, . ktN -
-.IfIOgCj'~c
-

IoIVgas~
.

rzeczy mialy , na wysokim poziomie uoglnienia .prawo, o ktrym mo- "tJfIc.aJenie j}1.e do nich .-- ..
wa, zdaje sie obowiazywac i przejawiac si~ na wielesposobw,za-
Trudno bedzie dowietf tego prawa, Poni~wa~ mwi''ono o oporz~
r6wno dramatycznych jak. pospolitych, Smutek spowodowany odej~ciem
- przed zmian kied ni~ sie nie dzieje. Kimo to warto;je wyodreb-
partnera jest o wiele , wiele bardziej dojmujacy i uporczywy nit
radodc z -jego obecno~ci na mieai&c przed jego odejsciem lub w mi e- nic i mozna znalezc pewne dowo y n -rago poparcie. Jesli 'chOdz~~
o jego wartosc, to terapia behawioralna i teoria .uraz6w psychicz-
si4c po powrocie.
nych zdaj(\ sie .podtrzymywac milcza,c:ezalozenie t. ze trwale. skut-
Prawo 'hedonistycznej asymetrii jest surowym i gorzkim prawem.
ki pourazowe wymagaja, wyjasnienia w terminach unikania, odmowy',
;, Jedli zwa~6 ,na jeg. korzenie, ktre, .teoretycznle rzecz :1?iorac,
wtrej korzydci czy podobnych rzeczy! Jednak tradycyjne teorie
.zapomnienia, teoria. wymazania z.pamieci oraz teoria interferencji
. ~je istn~ej4P<? to:> ~y " sygn~iizowac stany swiata, na ktre trze- ""Czyni"rozs'1.dniejszymzalozenie, ze emocjonalne oddzialywanie
.ba odpowiedziec,alboktre juz nie wym~gaja dalszej odpqwiedzi 1
SI!, oczywiste~ .urazowych zda7zen nigdy naprawde nie slabie, moz~ tylko zostac
j ~ .dzialania .Gdy zdAje 'siezabrzmial'
juz raz' ono !niec.charakter'
sygnal .prawie'dzialan1eniepo~
"dalsze konieczny" Emo- I

~
i trzebne", system sygnalizacyjny motna wylaczyc,nie jest jut potrzeb-
(OtIerwz;:.ttiln) Je~li '.
azamal.o1olane" idzie o dowody na to, s&.one licz-
.I I
~. ~y.'Niepomysln~ tego konsekwencja jest to, ze czysta jakosc tyc~a
ne, choc tylko kliniczne b&.dt pochodz&.ce ze irdel nie opublikowa-

j Dych. ~trata dziecka, jak aie wydaje , nigdy nie staje ~ie obojet-
przechyla sie na strone negatywna. Pokazuje sie, ze ludzka mysl nie
zostala ,stworzona do szczescia, ale do odzwierciedlania slepych nyil'zdarzeniem (Lehman, WOrtma.n and Williams,.19.87). .~anie czy
" ,,' powracanie ?kutk6w innych urazw jest oczywi~cie dobrze znane.Emo-
.~t..>
j:
biologicznych praw przetycia~
t cje.powataj" wtedy, gdy ktotf doznaje bodtc6w przypominajl!,cych
-I " .
1"' . Z drugiej strony, 'skutki omawianego prawa nie S1\nieuniknione ~, bodice albo gdy te ostatnie.zostan4 pobudzone przez "nie-
;'1.' ...
:J '.c Przystosowaniu sie.do zasrokojenia mozna. przeciwdzialac przez ci'1.g- proazone- obrazy.( j~st to okretf1enie Horowitza, 1976) w sennych
l'1.
swiadomosc, jak 'pomyslne sa aane warunki i jakby to moglo byc
:!
, ;
rl~hl!;1:!:~, inaczej, czy tez. rzeczywiscie bylo przedtem inaczej - przez'wzmozo-
koazmarach czy nawet na jawie. Bardziej.znanym przykladem jest
nagly lek - dreszcz, palpita~ja, uczucie paniki - u ofiar po~aru,
~::i;hUl~K
:t ~,,~.! .!" !I.;
nv wplyw pamieci i wyobrazni. Trwale szczescie ~daje sie mozliwe
 41

emQcji, jesli idzie o

meka pragnienia przeminie. Ten absolutyzm ____ --1

kt6re poczuly sWl\d spalenizny~ Rwnie i.ow.szechnieznane jest za- slowne wyratenia:"M6gl-
~ odzwierciedlaj" ich
.lanie sie lzami, gdy wie le lat po. limierci
','dzie~ka
przypadkiem 'zo-. bym go zabic", czy tez" nie moge zyc bez niej".
baczy 5i~ jego 'l1st, zabawk~ czy.co~ z ubr~nia; albo przyplyw
Zamkniecie sie w sobie emocji przejawia sie nie tylko w ab-
[ krwi do twarzy, wsk~tek przypomnienia jakiego~ 'zawstydzaj~cego solutnyn charakterze czucia, ale rwniez w fakcie, te emocje nie
1 ..
znajl\ i nie biora pod rozwage tego, co prawdopodobne.Je~li o czym~
iII /c1().'!Ii!=~~~.l:~~._,~~:.~/~.:.~SCi,
czynu sprzed wielu 1.at./"~aln~~~_~~:"~~~~_:L~=~~:~~_~~:je
sa. .rwnie dotkU,we i ~7aziste, wiedza, ~o z cala pewno6cii\.Przypuszczasz, ze twj przyjaciel 8po-
~_ jakimi byly w pierwotnej sytuacji I,. a mo~e nawet bardziej, Pewne ri" tyka sie z kim~ innym? TwOja zazdro~c jest pewna, Przypuszczasz,te
'C)" tylko,odnosz~ ~:~.d~. '1" I .
stare cierpienia Wlatl~ie sie nie star.zejl\1 twj partner jest osoba malo skupiona? Twoja zlo~c jest pewna. Czy
starych zdarzen. '" .' " :.'
../"
ona mnie kocha? W obecnej ch~ili milosc jest pewna I ze tak, potem
- ~h
. ,....... , jest pewna, ze nie. Gdy sie jest zazdrosnym, pojawiajl\ sie wyobra-
PRAWO zAMkNU;CIA SU W SOBIE (The ,Law or CWGul'e) ~.. (, ~/. zenia o niewierno~ci i cierpi sie wskutek stworzonych przez siebie
'obraz6w. To samo odnosi sie do rado~ci i obaw towarzyszacych mi-
W poprzednich punktach rozwa~alem prawid~owosci czynnikw determi- losci. Milosc spelnia sie 10 razy zanim rz,eczywiscie sie spelni,a,kie-
. \
nujl\cych
... .realizacje emocjonalne, wym1eniaja.c determinanty znacze-
dy sie jest niepewnym, czy kochana osoba przyjdzie na spotkanie,za-
nia .aytuacyjnego, zaanga~owania', bezposrednio postrzeganej rzeczy- wczasu przygotowuje sie telefoniczna mowe odwetowl\.
wistosci, zmiany i momentu. R6wniet sama odpowiedz. emocjonalna ma
Absolutny charakter uczuc i my~len~a znajduje odzwierciedlenie
swe prawidlowe cechy, ktre motna lacznie ujac w pl'CI1Jie ;lOmk'1iecia
\ol tym,'co ludzie czynia. Wykazuja oni Bklonno~ do dzialania zgodnie
sie.~ sobie,Emocj~ WyKa2ujq sklonnosc do 2amkniecia sie .przed Bqdami-9~~-
no8~i bodsca, ktry je spowodowal i przed wvmaganiami ~B~ inny~h niz'ich Wla8~
z ta absolutnoscia. Mozna to poprzec obserwa;ja, te pierwszorzednym
znamieniem emocji jest cos, co mozna nazwac "pierwszenstwem stero-
) ~ calym Nie chc" onedzialania
systemem zwata6 na takie sady i chcl\miec kontrole nad wania" (colttro~precedence) do jakiego d<:t:!:y
gotowosc do dzialania
. (F.rijda,1986) Emocjonalna gotowosc do 'dzialania zmierza do zaje-
cia centrum sceny, do wybicia sie ponad inne int~resy, ceie i inne
. s~ wzgledne, to znaczy te.nalaty je ocer.iac w stosunku do i~~ uk~a- dzialania. Zmierza do zdominowania rozwazan' o stosownosci czy o
du odniesienia. Jednak emocjonalna odpowi~di riie zna i nie uznaje
(Zgodnie z prawem
. tejwzgledno'ci: '~to~zmiany
naprA~emozna powiedziec, ze przyczyny
~oz~niewany,odczu~a emocji
dane. wydarzenie dalekosieznych konsekwencjach, Pierwszenstwo sterowania ~e
'. o' .' '.' ".0 zar6wno do' a ak i ni zial ia, do impulsu strachu na-
'jako absolutnie z:le;:'Jes't
tocos .'hani~bneqa Jest to nie tylko
..... -.' ... " kazujacego ucieczka jak i do smutku czy letargu rozpaczy. Odnosi
akt ha~~~bnY"I:ale A~t,.ktry. wyplywa z samej' na,tury i'us';)osobienia
.
..sie pojed nczych dziala jak krzyk czy placz, jak i do realiza-
~
",,:':-.spraw~y"'~to~!:.ktO".PoSt~Pil
.':.'
pOdly,m.i..
tak sromotnie, j e s t
takim juf. zawsze bedzie. Obra~a
czlowiekiem
sz.kody, jakie powoduje,
bed~ trwa bez konca. W glebokim smutku ktos czuje, te jego zy-
cie nie ma sensu, fe nie mote toczyc' sie dalej bez tego, kogo stra-
,,:'cji dlu falowych planw gdy na przyklad namietna milosc czyni
i
kogos niedbalym w spelnianiu swych obowi~zk6w. Odnosi 8i~ do kon-

yroli sprawo~prz~z U~(Mandler, 1984). Odnosi sie takze do

---
~zetwarzania~ormacjl, jakie. zawiera przygotowanie do dzialania
cil. Za kadym.razem - gdy kto~ sie zakochuje, ma~poczucie, ie ta-
i jego realizacja, gdzie przejawta sie we wplywie emocji na, wyko-
kiego stanu jeszcze nigdy nie przezywal,Ktos pozbawiony drugiej
nanie przedsiew~iecia - w pewnych warunkach wzmagajac. aktywnosc,
osoby umier'a tysii\c razy. Ka~da cecha 'i" katdy'postep~k"obiektu mi- blokujl\c ja \ol innych.
'lo~c-i
"l~nl riienagannym -blaskiem, d'opki trwa nami~tnosc, Przy s il-
Zamkniecie sie w sobie I czy tez pierwszenstwo sterowania mofna
nych pr?gnieniach - ~a przyklad gdy 'chce sia stracic na wadzerrzu-
slusznie uwazac za istotna ceche emocji, za jej wyrzniaj~ce znamie,
cic palenie czy narkotyki - ma sia poc~ucie, ie sia umr~e ,jesli
te pragnienia nie zostana. zaspokojone i ze to cierpienie jest nie
do z'niesienia, na"'et jesli sie. ma swiadomosc, ze za minute c;;ydwie
 '1' .
.t1'~.'.'
42 .~ ~ '.

I .wyr~niajAce w wl~k8zym
.. stopniu niz autonomiczne pobudzenie czy
..cie " by ~okonac jej :3pelnienia. Cos powstrzymuje. przed nieopamie-
wystepowanie. reakcji wrodzonych, jak placz albo zmiany, wyrazu
hniem,przgd p6Hciem 7d iHepym impulsem." '. '
twarzy. Pojecie pierwszenstwo sterowania obejmuje pe~nym'BenBie
bezwiedn~.nature emocjonalnego impulsu czy apatii, jego "popedowy"
charakter, zarwno.w odczuwaniu go jak w zachowaniu . szerokim zakresie' kontrola jest.e~jonaln~ odpowiedzi~. 'W isto~.
. '.,cie, obawa - surow.a,; mrozaca obawa - jest jej najpel!1iejszym wy-
PrawO zamkniecia siE: w sobie .emocji wyraza to, co ja uwa~am
Prawo zwazania na konsek",:encjejest takze prawem. ellX)cji;W'
:: razem 1 ulotnienie s'ieemocjohalnej wolnosci w obecn~aci krytycz-
.!
za zasadnicze I podstawowe twie~dzenie teoretyczne,o 8mocji~ " jej nych widzw jest jej bardziej umiarko~anA .w~rsj~. ~~obnie j~k
~ulo oac (m:xfularity)
(Fodor, .1981) .Emocjemozna uwa:!;acza wpl~ :. inne e';'Ocjonalneodpowiedzi, kontrole powoduja lub p~trzymuj /I,
modulu 8luz~cego regulacji aktywnosci, tak aby zapewnic zadowole-.: bodice. Bodtcami dla kontroli sa sygnaly o mozliwoaci niepo~~da-
nie plyn~ce z"osi~gni"~ia przez dana osobe jej zasadniczych cel'w .:..nych konsekwencji niepoha~wanej odpowiedzi, takich jak- ~dwet/Po-
i interes
Modulowosc jest koncepcja, ktra najlepiej ~~~a .;~~.tepienie lub niepowodzenie planw. Koncepcja, ze pohamowanie emo-
wyj~lfnia .za8~dnicz~ cechy ~mocjonalnej odpowiedzi I o.ktrej wspo-' . '.cji jest skutkiem antycypacj i jej .niepozadanych konsekwencj i IPO-
mn'ialem'w niniejszym. punkcie (patrz ~rijda and Swagerman, 19B7). ': ch~d7.i oczywHcie 'od Graya (1982)
. ' ... " ... ," \
PRAWO ZW~ANIA NA KONSEKWENCJE Fakt, te'pezwiedna kontrola emocji ~ama jest reakcja emocjo-
nalna I implik~je, 1e.atosuj~ 8i~ do niej tAkze prawa emocji I zwla-
-------. f

Emo j i e jest tak absolutna

JAk to zarysowano wy e ...
c,a n e zawsz j zgodnie z wol~ zagubic p4nowaniA nad .ob~, tak samo jak nie mozna
Emocjom
. b cto
arzyszy
h zastosowanie
gniew motesi~1
byckalkulacja
rozs~dny. czy na~s~.
Twierdze
.
pa~ a
.Jedna",
j t wedlug prawo
szcza bezposrednio'
woli p~~c
...
poatrzegan~jrzeczywistoaci.
sie leku i niesmialosCi.Emocjonalna Nie mozna
spontanlcz- .l
mo~e. y po amowana,
. --'--ii i w' a, .
ob ie i absolutnosc odzwierciedlajA podstawow~1 nosc jest.funkcja tego, jak . postrzega s1~ odpowiedi wymagan/l,przez
Me dZ~.
l f rmA
eC e
e s emocji.a Przejawy tej podstawowej formy mog~ przy- otoczenie.
.. Pohamowanie reakcji przez otoczenie ilus~ruj~ skutki
mo u ow~ o .... t :tnalezienia sie ...
przed publiczno~kiC\, jak jut wytej wsp<;)lnniano,.

l
b c i te dencje jednak to wywodzi sie z prawa zwata- ' _
i k
ra przec oj e I kicIu
wak Awne n '
{llT)JcJon.o ..
1.111J unpu7.8 p~ t.mpu1.a wtrny, kt- skutki znane z egzaminw czy prb, a takte z badan nad lpoleczny-
n a XIIrti
na raa
onidoe
1lm:Jdlllikotrxmia
wen. ,.,z . pnMdJILXI7Iyrm. ko",,"Ja.I
t:amtilgo zgod'I1,g. ~ n~ . lIli
udogodnieniami. Skutki przeciwne, wzmagaj ~ce reakcj e mozna zna-
~ II '.' i d i
z' d i zya laic w zadziwiajacej sklonnosci do emocjonalnej odpowiedzi, we
han1zmem'
Zasa. jest zaham:>wani.e
dniczym "tego ,.
~ezultatem odpowiedzi'.'
, .... ". : . "
'jest wywatenie >....' ... ,'.',
odpow. e z , aga n c ". IoIZroscie
podatnosci na placz i seksualne pobudzenie w .grupach/kt-
.mec -.;;-: ',' ............ reprzychylnietraktuj~ takieimpulsy. Dobrze to ilustruje te-
l : 0,. 'l'enden~j!2'
do.':YyWa:1enia
czy pohamowania odpowiedzi - to Jest rapia grupowa I grupowe cwiczenia wraliwosci spotkania w ramach i
.. ko~~oi~em:oCj1.-'n~l~zy uwa:1ac za wszedzie towarzyszac/! ernocjL '.. lIektjaJenp. prowadzone przez Baghawana Rajneesha, Nasz poglad ma
....
'-o '.' <. P~~doksaln1.e, jej wszechobecnosc a -"iec i obo
iazywanie wymi(mio- tym wieksze znaczenie , :1estwarza podstawy do wyjasnienia pewnych

nago prawa,' uwidocznia~ie .(1 przypadkach,

w tych rzadkich . i czy kiedy
w ~lepym
sila aspektw zachowan masowych. WedlugCte~ri1
- deZindy~acj~~np. ... Zim- lie Pv
kontroli' zawodzi, jak to si~ zdarza w b epeJ pan ce, bardo I 1970) masowy entuzjazm, masowa ekstaza i masowa .przemoc sa
gniewie I wraz z neurologicznymi zaburzeniami I takimi jak okreso- skoncentrowania
naBtepstwami'-o--s~l-a~b~i-e-n~i-a--s-a-rno--k-o-n--t--roli i ~~9i'na
wa epilepsja (Mark.and Erwin, 1970) cz:r..
eksperymentalne .odkoro - pr-z-~dcy i wsplnym celu. Innymi sloWYI te zjawisKa maso":e wynika-
wanie mzgu, (Bard, 1934), oraz wBkute~ oddzialywan tOksYCzny~h, j'~ze -~
zmniejszenia sie kontroli wskutek. br~ku bodic6w.sygnalizu-
---
nA przyklad alkoholu . j~cych niepozadane nastepstwa reakcji i obecnosci bodzcw sygna-
Normalna wsci~klos6'czy pasja, choby byly gwaltowne, sa jednak lizuj~cych aprobate dla niepohamowanej ekspresji impulsu. ~
kontroiowane, Rzadko niszczy sie w gniewie swoje prawdzl1tk cenne '__
~rzedmi~ty. W stanie szalonej milosci wcia:1 czeka sie na zdoby-
~
t:-~
'.. ..
 ,-

PRAWO MINIMALNEGO OBCIl1ENIA I MAKSYMALNEGO

ZYSKU' ;. , 'Inne me,chanizmy',zmniejszaj1\.ce to ,obcidenie dzialaj/!, n~' o
, ; ,wiele ,..-
bardzie1' elementarnym pozj.mie: Odnosi, sl~ .."to :wtanc:a do
Sterowanie'emocjami nie zalety calkowicie, od sygnalw zewne- ,",mechan~zm6w,'ktre, pr~eobrazaj1\. czyjeti poczucie rzec:zywistolfci i
blokujl\ wystepowanie ocen hedonistycznych. 'Mamtu na mydli mecpa-
trznych, a mwi1\.c,'!feil,lej, w tym zakre~ 19, w jakim od nich zalety,
r6wnie! same te sygnaly... podlegaj1\. w pewnych granicach
nej interpretacj L
,pekcie rzeczywistodc~.
subiektyw-
Mozna' sie, sRupi6 raz, na, 'tym, ,raz na innym as- ,
Motnado'rzeczywistdci doda6 sw/!"wyobrat-
" nizmy dcp'ersonalizacji,
I,..'
','
--
%aS lony nad czuciem -
emocjonalnym.
-c---__ ---------
pojawiania 8i~ poozucia nierzeczvwlstodci,
'_--=--..:......=----"
.. 'Deper30nalizacja
' .'
: wszystkich sytuacjach szoku, cietkiego urazu,' powaznego', zagro'ze-
wystt:puje,
.
we

,'nie albo ?derwa6 sie od ,niej nie my~l1\.c,o' jej niektrych implika- nia' i silnego blu. Wystepuje warunkowo,' 'jak opisano, (na przy~lad
l .... Cappon and.Banks 1961), wskutek ~, powaznej ,straty lub, po- ,
cjach. Innymi ~lowy, k~nstrukoja znacze~ sytuacyjnych daje ~mocjo- ratki; tortury i nadutycia seksualnego.
'nalnemU sterowaniu, 'ktre powstaje w samym podmiocie, 'mo1liwod
------.:-_.-:......:-~--'-~---..::..:.~...:....:-:..:....:-:...:~-......:.----
zboczenia z kursu. Struktury zn~czenia sytuacyjnego mog~by~ wy- ", wyparcie i depersonalizacja to ~j~j nie jedyne, sposoby
'brane'tak, ~e zmniejszaj~ napiecie emocjonalne, zapobiegaj~ pow- ",' minimalizacji obci~~enia emocjonalnego. W%ajemny~'
.~ staniu emocji,
.1 znie!fc, czy te! albo nadaj~
wydajll, zdarz~niom'
sie milsze. taki WY~l~d,
Struktura te latwiej
znaczenia je" " ~:'
sytuacyjne- poz.!!..-AtlJ.a
," nie D?:l:e,
trudnych przybierac
do, rozpoznaniaWiele
jak form, cz"~anej
do zniesie~ia. osobyna rw-
Przykladw to

, wem zostaje okrel1lonych,

oczekiwanie czdciowo, uksztaltowana
nastepstw. To i przetworzo
przetworzeniero. przez
dokonuje wlasne
sie tak n,a,przyklad,
dy, ':o', z~l!Itf:puj!\,'jellZcz,~ przykrzejsze
przypuszczac, "ludz,~e,podtrzy1llUj1\. whi te:i~ n garelllOCje'.
ego Nie);ie-'
przy ad- ~ a.. )
\, go, ktra wzbudza
wedlug r6tnych regul.'Jed.n" i okre~la emocje,' zgodnie ~ naszym pierwszym
z nich motna sformulowa~, jako, praM1 nti- pra- .
"~W, dostarcza wyste~w~ie.przYkryCh emocji, kt6re
przenos:z<\c ~zorn.!l pewno~c'co d6 urzeczYwistnienia - 8~ powody, by
aie kati1- (
ninkz1.nClgo obaiqi.nia, IUI<rod mj"" n/Mnic,3ytuacJq na l.n.l!cej ~iz Jeden ze sposo-, : ' " ItroHcz'nej 'prognozy nad niepewnodc c~ do nieznanej przYBzlotiCi .Na
bI.1, 'pojCllJia .i, 3ku,nnolfcf do taki.go Jer! u.Jmwania. ktc1l'11 minillla1.l"uje j9j ne- ~.... przyklad :przekonuj ll siebie, te cierpi~ na nieuleczalnA chorobe, po
gat;yl.m4 obaiquni. CImOaJonaincr. WNegatywneobci~tenie emocjonalne Wqd- ,.:, to, bY"oslonic sie przed motliwym ;zoldem, 'gdyby" dowiedzieli ~ie' '

\, nO.,i ai~ od atopnia ~ v jakim dana sytuacja jest przykra i t.rudna,

,dozniesienia.
~
' .. '
p
" "',
"
", ,:;,
'
,r
:". o. tym nieprzygotowani.
wiera strategia
,l:,:U odpowiedzialnych
,
Jeszcze bardziej
poznawcza, ktra prowadzi ludzi ~
gdy w rzecz""'ist
zlo:!;one "!I~~;;.,:!;eni~,za-
s i b li f ".,
'b)
Wyparcie obronn.)'?~s,t, pOwneC?hnie' znam! ,1,zo~talO, ob,szernie ' :~ ~ ' " .1 - o C Y, o iarmi nieslusz-, -
r:
opisane (patru-.1~a~arus, 'and P'CJlkman/ 1,98.c :War,to"jednak': pookres- ;':' ,zlego traktowania. Wydajesie, ~e poCZUCie winy", ktre paradok -
li6~ je"jest:'w1'eie:'~pos~b6v,m.1.nimal1:1a'cji: ein~jonalnego obci~te- ,':, salnie,' ~stepuje tak powszec~nie u dzieci-oHar 'nadutyc seksual-
'. ,~", .' .. , , '
"n1ar ,istniej/!, mechanizmy pozwala1~ce na 'to na rtnych po,ziornach \
nych lub innych sluty zachowani
'
i i .. d
U mn eman a, iOe oro"li
~ '
SI\ godni
,',' ' zaufania i post~puj<\ slusznie T f i j
',~ikaj/!,c~' B~r6staniu trudnosciom i podtrzymujAce iluzoryczne na~ ,nit do ,zaplacenia, je~li je porwna~ z jawn/!, rozpaczA i dezorien-
dzieje funkcjonuje na prawie ~wiadomym, dobrowolnym poziomie (pa- tacja., , 'ktxq by ,nas ta,pily w braku tych u~zu. Pozwalaj 1\' one
trz Weismana, 1972, pojecie wp6lwiedzyW)
\" proce,su borzenia ,siQ struktury 'znaczeniowej;(midd~6 know~edg9), Lu- , ': ofierze ujrzet ,sens w losie,
Wyparcie, my~len1e ,,:;, (Xroon, 1986). " ktry ~adnegoe sensu
o poczuc w ny nie,est zawiera
mniejs.z/t ce-
,' ".
dzie czesto tWierdzA,'it zawsze wiedzie~i, te i~h choroba Jest . - '.
nieuleczalna, 'te strata, ,jakiej doznali, 'jest nieodwracalna, czy
tet te niewlasciwe funkcjonowanie silowni' atomowej bylo niebez- Prawo jak Ilekroc
k>i.fks"eg~ysku: 'najnn1ejsz~, obciatenia
mozna oceniac sytuacje przechodzi il ~ro<n"c
na IM-eZ-e sposo J;:!:. naj-
pojCItJ'W.sili
pieczne,' wbre~ ich wczesniejszym
I\ rodzaju wiedza' nie zapobiega odpornosci
\ przypuszczal~ie dlatego, ze redukcj~
zaprzeczeniom. Zauwa~my"te tego
tych wypa'rc na korektury,
obciAtenia emocjonalnego,
"CIa)!\, pe\olr1e
- und4ncja Itorzy~ci, jej przy
do ujT1lO!.Xlnia
Gniew oniesmiela i wpaja
czym maksyma
LI sposb rcHne tinl.jqcy
uleglosc.
emocj'e daj~ rtne'"ysk.
emocjonalny
Lek oszczedza
korzyifci'.
Emocje
wysilk6w w sta-
l\
, jak1\. przynoszA, jest znaczna.
, wianiu czola niebezpieczenstwom, Poczucie winy z powodu zlych czy- ~
nw daje wygok~ reputacje moralna. Smutek pozwala na wymwkeod
 . ,;:~.
~ -47

., OboW1~ZkU~d~~~ P~~~.~~Bzcz'e~~:go-trAktoWania 'i'ZAst"puje wo~~~. .

I~t.'
..:":~ :nim jedne emocje, a i~ne nie. Ktolf .1!IO:t:~
dobrowolnie zAat~i6
nie'o pomoc~Placzl\c .strapieniu czy gnie .
ie,cze~to p6lotwarty- "" Itruktur~ ~nAczenia sytuacyjnego danego zdarzenia przyszlolicio-
nU.0c:;::;o;yma
wygll\da !iie ..:;o;nakw
lIym~tii' bl\dz. Z3:a.godnienia.Moina 811.- , ';.' 1I/Y1IIi
prognozami i wziac, pod rozwage c1lugofa1ov'{'zy_k lub.
d:;o;i, te antycypacja tego . rod:i:aju
. nastepstw nalezy do czynnik6w
. , ';.,
I, .trat e, reprezentuj <\ce' glos rozumu'" KtoJf z. wlasnej woli' J:DO:l.~
..~9n-:-..
powodujlI.cych raczej takli.' tiU 1'nn<\strukture znaczeniowl\ i w.ten ::/'trolowa s.
e emocje i prze.mylilanym dzialaniem. z.a~tl\Pi6 ..impuls:ml\
apoll6b wywoluje raczej taklI..emocje nit inn.". Mechanizm" jaki tu : ~:.odpowiedi emocjonalnl\. Nie jest jedna~ak n,1.d:y uimowa
dziala, .jest.przejr~Y1rt! .. Na..PrzYklfd, .~~~zeko-: :~.~a 1emna relacje i r6znice miedzy tymi' d oma rodzajami kontroli
nani~, :l.e to. k1;;911.'1~y' ;!~at:.Winien ,;"ab _ .8.QbJ..e--EY.-Z.!ti'9.J.J&.Jlnie

I" dzi ._ .kontro rzez strukture znacz~nia.s tuacyjnego i
: .kt6i-~
-~
.. ....
I. wstrzyma ~k.O'lejny.(;lL.kJ:.".9k6w.
.. .ktrym'I!IO~" funjccjanuje takze w,zazdre~ci, a jego przymuszajl\ce
Mechanizm,.o . --
:::'
,~ .
im u
.... steP2.
rzez przemy~lany zamiar.
anie automatyczne i kantrola
Z kla si ini
ane. Nie jest jednak oc:xywiste,
B~ut)ci IIP~awlaj'~ np, utrwalanie sie kltni malzenskich. Jelili na- ..:~ ta rozrznienie lepiej wyjalinia zagadnienie na obecnym et.apia
...
et. ciarpieniazazdrosci: nie bi?rq g'ie z pragnienia powstrzymania ;:. nit stare rozr6znienia miedzy emocjami a woll\ (Bain, 1859), panie-
partnera od .?iewiernosci, to pragnienie to ailnie podtrzymuje za- .~ waz 'jednym z powazniejszych problemw jelit ich przeciwstawnos,a
zdros; dzieje s.ie tak zwlaszcza wtedy, gdy partner ~zesciewo niekiedy" trwaly konflikt, j ak ta sie uid~znia w ellX'cjanalnym
poddaje sie ~ rezygnuje ze swej' ~lnosci dzialania. Kto chcialby ~. pierwszenst ie.terowania . By ~ie pojecie modulu emocji, gata . e

ze pewne przykre emocJe biora sie z czegos przypominaJacego wy- ",' wy:iej, jest blU:sze vlaloi'ileIDU,.uj4lCiu poj4lCiowelQUwzajemnej .rela
br przykrej
\ zada e~cji
a sabietakie od jeszcze przykrzejszej
c~erpienia? . W r6wni~z
Wtym przypadku 1stacie , wydaje
praces s:e, ~: cjinarzuci.C
tych .dwch typw kantrali. inatancja
sie jako:najwyta:xa :..... ';: ... kontrolna,
". jak sugerowan~
ten jest raczej.po .szechny_ Na przyklad ludzie maj~ sklannasc da- .~. Cha pra
om emocji nie'podlegamy'lepo to jednak im podlega-

l( browolnie przed~uzac 'smutek z powodu utraty kago~ bliskiege,nie

tylko dlatego.,
., .:Z~. dlatego,.
ze ten smutek zwalnia od pevmych dzialan, ale tak-
ze utrzymuje utraconll, osobe, by tak rzec .poblUu,
:~. my. Gdy' sie zakochujemy, gdy sie smucimy z powodu. atraty kogas
~.:.'dragiego, gdy nas skreca z~zdrasc; gdy ~I&lc.arzamyinnych al~ .~as,
<; za nasze niepowadzenia, gdy mwi~ -n.tgdy-majll,o na mylili -teraz-,
\ Gdy smutek prz~nU.nie, nast~puje. prawdzi ...
e osamot.!lienie ... kiedy nie motemy sie powstrzymac od wypow1.edzeniatej j~nej uwa-
~.~.. 9i, kt6ra zepsuj e caly wieczr, to popycha nas ku temu wielka re-
. UWAGI. X?~WE. _ . , . '. .~ .ka mechanizmu emocji. Chcialbym na zakonczenie po ~6cic do sprawy
. :..~. ~.~~:.:~ .~: I'.~ .(.' t~:
..._../, ;.: .. ~. poruszonej na poczatku tego artykulu/ do sprzeczno~ci jaka mozemy
, :.Celem:~tl9I?;artykulu
h;')1~'.,.4' ..'
.: . :." ... .("'" \ ...
'by;to
','
j?Oka:;o;anie,ze
. -
badania' nad emocja- , odczuwac miedzy prawidlowosci~ emocji' a poczuciem esabistej wol-
.'inl_.poaUn'l:y.'d.,'tak"daleka, H mozna przedstawic spjne wyjasnie- -.,.: . nollc~
, ',"".;: .1,,' ;; .
_ ... ". \ .' . .~
....
'.
'.. "-'.~:,n+~".~jL
-.' ..Wyjali~.lenie to harmoni,zuje z ramami stworzonymi dla
.
Zauwaimy najpierw, ze ~est cos ullpokajajl\cega w.pojeciu praw
~ .
. . ....,l,imY?h.dziedzin psycholog:ii , takich j.ak procesy kognitywne i me- emocji' i w czyims uczestnictwie w prawach natury, jakie to poje-
' ...tyvacyj~e. Dalszym. celem artykulu bylo pekazanie, ze emocjami rza-
dZl\prawa. Emocje po. staja i przeja .
iajl\ sie tak, a nie inaczej, cie implikuje. Jest to uspokajenie, ktre przynoIIi .kaide. uznanie
kaniecznosci. Wspomnialem wytej 9 pra ieodczuwania porwnawczego.
.gdyz mechanizmy dzialajace' wedlug okreslenych prawidel nakazuja _ emocje sa proporcjenalne do r6znicy m1ed~y'tym, co. jest a .tym,
okrdlone ~po""iedzi na bodzce. Jestesmy poddani tym , mechanizmom co sie uwazA za moiliwe. U:i:nanie kaniecznolici tam, gdzie ona r:;o;e-
'. 1 podlegamy tym prawom. czy..liscie istnieje, gdzie ratura ogranicza czyjali
ladze ,moze zna-
Oczywiscie, ist~y ludzkie nie s~ calke .
icie i slepo pod- cznie z~iejszy Obci~ienie emocjanalne. Co. watniejsze, nie ma,
dane tym. mechanizmom. Nawet nie .
szystkie ludzkie. emocje sa na- jak I~dze, rzeczy . istej sprzecznasci miedzy prawami a wolnosci~.
kazane przez prawa emocji. Ktos moze szukac Okazji, by po. staly 08ob~8ta wolnos, jak napisal Spinoza (1677/1955) polega raczej na

i.
 -. 48 49

post~powaniuzgodnym z wlasnymi prawami, nii prawami'naloionymi

Przypisy
przez kogoi innego.
Po wt6re, jak juz wcze~niej wskazalem w niniejszym artykule, 1: ,W oryginale: c07l8~1'Vati.c/l ol I!11r'twnat lIIOIM/ltIm!. Autor m6wi~e o ailA
be~wladu emocji, o ich umniejszaj~cym sie napieciu w uplywie
Moina utrzymywac, ie rozum polega na opieraniu wybor6w na przewi- czasu, jesli im nie przeciwdziala jakid inny czynnik, zapoiy-
oza pojecia z fizyki, gd~ie oznacza ono "iloczyn sily i'dleglp-

I '=~~:~~~~~:~~::~t:n:k:~::::~:::-~:~a:::~:::~::t
r-nie ma rwniei zas~czej sprzeczno~ci mi~dzy emocjami a rozumem.
wojnie nuklearnej spodziewamy sie wiecej smutku ni przyjemno~ci;'
sci punktu jej przylozenia" w ruchu ob~otowym

2. W tym miejscu swego artykulu autor stosuje terminologi~ zacze~p-

je~li ~ie my' sami, to'obawiamy si~.tego dla naszych dzieci, kt6- nieta z budowy system6w informatycznych, kt6re maja "input" i
,'.:"
OUtput".
rych los przejmuje.nas. emocjami. Jedyna prawdziwa sprzeczno~c za-
chodzi miedzy nakazami prawa bezpo~rednio postrzeganej rzeczywi- J. Chodzi zapewne o zachowania, kt6re po prostu wyraiaj~ pewne
stotci, kt6re jest sklonne wi~zac sie z tym, co jest tu i teraz, stany i emocje, ja~ wyraz twarzy, przeklenstwa, taniec itp .
oraz antycypacjami p6iniejszych emocji, ktre nie maja tej.sklon- .Ich przeciwienstwem sa zachowania utylit~rne (coping behaviors)
no~ci i dlatego tei brak im emocjonalnej sily. kt6re nie s~ celem dla Siebie, ale ~rodkiem do j~kiego~ dalsze-
go celu.
Wla~nie w tym punkcie mog~ sie spotykac prawa' emocji z rozu-
mem i zarwno pojecie emocji jak rozumu mozna tak rozszerzyc, ze ~. W oryg. these pl'OcedlLNs. hltor Im na ~li akty '-Oli,roztmJ' , wyobrai-
bed~'pelniej pokrywaly sie~ c~yimi~ wlasnymi prawami. I~c za' .' ni itp.
rozumem nie oznacza koniecznie zniesienia emocji przez zdolno~-
.:
,Ci wolicjonalne. Nie poci~ga to za sob~ koniecznie pozbawienia "~ Koro TPD nr 1~4 przy OOZP Syn.psls'
pewnych aspekt6w rzeczyviato~ci ich ail emotywnych. Przeciwnie, uprz~J.i~ Z~~i~d~.i., r~ Uk.ZMJ si. JU%
111 to. 'Nit6~ i rz#czr~istolci t,r.pii '~odzin',
nasze wolicjonalne zdolno'ci pozwalaj~ nam wciagnac wiekszy ob- ~ w'ni in.' .
.,
azar rz&Czywiato~ci do sfery emocji i je) praw. Pozwalaja nam na
"- "PrzepowiRdniA Samor~alizuj~CA' si, Watzlawicka
przeobralenie praw bezpogrednio postrzeganej rzeczywisto~ci w ..
' - SystelllOWe
pod.j~ci~ do t.,-.apiiz
burzRn _ksualnych
.~.-AIDS a terapia rodzin
. ,
prawo rzeczywiBto'ci, to.znaczy,aby'rzeczywisto~c
." - pelna ,wraz
- g~OQra.y .
% dalekolie!nymi 'konsekwencja~i -'determinowala emocje. Dzieki - tr6jk~ty ~~ocjonaln~
"Stara R~c~pta' M. S. Pal.azzoli
naszym zdolnoiciom'wolicjonalnym nasze emocje nie beda wywolywane - "Nowa Epi5t~ologia
prze~'to, co najbliisze; czy naoczne I albo co bezpo~rednio doty- ~ irministyczna krytykA t~rapii rodzin
czy naszych dzialan; ale przez to, co naprawde dotyczy naszych in- krytyka t~rapii sY5t~mOwej z punktu widz~niA p~sonaliz~
- probl~my psychologiczn~ w rodzinach rydowskich
teres6w, bliskich czy odleglych, obecnycn czy przyszlo~ciowych, rodzinne rytualy ralobne w rb~nych.kultur.ach.
wplyvaj~cych na nasze.~lasne iycie czy na iycie innych ludzi.To Jrsirnil b,dzi# do nabycia broszura R. Praszki,r .
dOKonuje s1~ za pomoca wyobraini i aktywno~ci glebszego rodzaju. 0 filozofii zdziwi,ni.',
a N nirJ,
Ta aktywnodc4 ..
, jak juz zaznaczYl~m, moze nadac emotywna sile bodz-
com, kt6re z natury jej nie posiadaj~. Moie ona rozszerzyc na - opis PoszukiN~niA wlAsnej li'lozoiii'terapeutyczn.j
- kilka przykladOw pracy z lud~.i.
0_
przls~lQs~
.
popedowe sily emocji na sfery moralnej odpowiedzial-
no~ci. Prawa emocji mog~ obj~c rwnie dobrze wezwania rozumu jak Pod konire /989 roku uk~rr Si, t~krr ksi~rk.-~$tsrl1'r
.bezpo~rednich interes6w.
Tlum.Konrad Waloszczyk Barry Kauf_Anl PrzRbudz~l yn.~.
Jest to pasjonuj~cy opis humanistyczn_J pracy
z dzi~kie~ autystyczny. i z j~o rodzin
Inforcjr, t~l. ~~-96-61 lub l7-77-7'