You are on page 1of 22

nuevosapuntesparalahistoriadelanueva

poesaargentina

MartnPrieto
p.2344
1Situviramosquedarleunafechadeinicioalanuevapoesaargentina
eladjetivo,nueva,claroest,esprovisorio,obligadamenteperecederoy,
aunenestecaso,unpocoanacrnico,todavezqueestamoshablandodealgo
queempezhaceyamsdeveinteaos,aunaconcienciadequeesafecha
serunalneatrazadasobrelacorrientedeunrocuyomismomovimiento
corregir,ydejandodelado,porlomenosporestavez,losfastidiosos
antecedentes(peronecesariossipensamos,comopensamos,quetoda
literaturanacionalesunprocesoyencuyorelatoobligadamentedebeningresar
asuntosendefinitivapocoimportantes,libros,revistas,autores,polmicas,alos
quetocalarigurosavaradelahistoriaperonoelpolvodeorodelaliteratura),si
tuviramos,sipudiramosporlomenosporestavez,deberamosdecirqueloque
aunhoyllamamosnuevapoesaargentinaempiezaacomienzosdeladcadadel
80delsigloquepas.

2Amediadosde1983,HctorPiccolipublicasuprimerlibrodepoemasindividual,
Sinoaenhestareloroodo,acompaadoporunprogramticoprlogofirmado
porNicolsRosa.Unosmesesmstarde,enmarzode1984,apareceArturoyyo,
elcuartolibrodepoemasdeArturoCarreraquesignificaunarevolucindentrode
supropiaobraconconsecuenciasaunvigentesenLainocencia,sultimolibro
publicadoenenerode2006.Ydeabrilde1984eselnmero0delarevistade
(poesa),dirigidaporJuanCarlosMartiniReal,ydedicadoalbarroco,dondese
reedita(yseledaunacirculacinmenosrestringidaqueeneloriginal)elprlogo
deRosaallibrodePiccoli,yNstorPerlongherpublicasucelebradopoema
Cadveres,quedespusformarpartedesusegundolibro,Alambres,de
1987.DemodoqueMartiniRealeditaunsolonmerodeunarevistaquedealgn
modoparececoncentrarelfuturodelapoesaargentina:porunlado,susumario,
dedicadoenexclusivaalbarroco,anticipaelinmediatoflorecimientodel
neobarrocoenlaliteraturarioplatense.Porotro,eltamaodelapublicacin,su
diseo,elpapelenelqueseimprimeysuvoluntad(msquesurealizacin)
periodstica,parecenunboceto,unborradordeDiariodepoesa,cuyoprimer
nmerosepublicardosaosmstarde.As,conunsolonmeropublicado,la
revistadeMartiniRealinterpelahoy,desdeunlugardeprivilegio,lahistoriadela
poesaargentina.

1T.Kamenszain,Eltextosilencioso,traicinyvanguardiaenlapoesa
sudamericana,Mxico,Univers(...)
2T.Kamenszain,Lanuevapoesaargentina:deLamborghiniaPerlongher,
enAAVV,Literaturayc(...)

3Tambindeprincipiosde1983(yyacirculandoenlaArgentinaalaosiguiente,
segnlocompruebamifirmaacompaadaporfechaylugardecompra,
costumbredocumentalquelamentablementeheperdido)esEltexto
silencioso,ellibrodeTamaraKamenszainpublicadoenMxico,enelquearma
unaseeratradicindelapoesaargentinaque,megustarasealar,todavalate,
amsde20aosdeserformulada,enelmismoprogramadelareuninquenos
convoca:OliverioGirondo,JuanL.Ortiz,MacedonioFernndez,Francisco
Madariaga,unconjuntodenombresconcuyaspartesmsvigorosas,escribi
Kamenszaintresaosdespus,sepodraarmarelpadreficticioqueala
poesaargentinalefaltaba,hurfana,piensoahoraquepensabaentonces
Kamenszain,delafiguraydelavozdeunpoetacomoCsarVallejo,comoPablo
NerudaoNicanorParra,todosellosdeinmediataycomprobableinfluencia
continental1.EnLanuevapoesaargentina:deLamborghiniaPerlongher,un
artculopresentadoen1986enunencuentrodeliteraturaycrticarealizadoen
SantaFequefuncionacomolacontinuacindellibrode1983,Kamenszain
encuentraqueesenOsvaldoLamborghinienquiensejuntanlaspartesdeese
tododisperso:SiantesarmamosunGolemparaconvertirloenpadrinoliterario,
hoypodemosdecirqueLamborghiniemergedenuestrolaboratoriocomoaquel
tatitajovenquenostienedominados.Ymsadelante:Desdeelhermetismo
hastalamsextrematransparencia,desdeeltrabajometafricohastala
arbitrariedadmetonmica,desdelarimahastaelhartazgodelacadenanarrativa:
cuidadoconescribirdespusdeLamborghinilyafatigtodoslosconductos2.
Deestemodo,Kamenszainsumaaldiagnsticounprogramayunatradicinque
son,naturalmente,neobarrocos:Sobreesteterrenoarduamentealisadoporel
tataLamborghini,puedeahoraretozarcontodatranquilidadlapoesajovende
NstorPerlongher.Y,tambin:Seguro,alimentadoporunpadre,avaladopor
unatradicin,Perlonghercorretearsaludablehastamerodearcercadeun
verdaderotabargentino:elbarroco.

4Lanovedadneobarrocaenlaliteraturaargentina,cuyapotenciaesKamenszain
laprimeraenentreverylaprimera,tambin,endestacarquelaherenciade
Lamborghini,queerasobretodonarrador,lahabrandegastarlospoetas,hay
quebuscarlaentresladosalavez.

5Porunlado,enelvalorhistricamentecontradeterminantedesuirrupcinenla
escenaliteraria.Laexpectativa,condicionadaporlasingularcoyunturapolticay
culturaldefinalesdeladictaduramilitariniciadaen1976yterminadaconla
asuncindelmandodelnuevopresidenteconstitucional,RalAlfonsn,el10de
diciembrede1983,parecaestardirigidahacialaaparicindeunanuevapoesa
comprometida,unrenovadocoloquialismorealistaymilitante,prximoalas
enseanzasdeJuanGelmanyentroncadoconlatradicinemblemticamente
representadaporRalGonzlezTun.Dealgnmodo,losprimerosnmeros(y
suscorrespondientesestudios,poemas,proclamas)delarevistaLadanzadel
ratn,de1981,parecanserlaavanzada,lapreparacindelterrenoparael
retornocongloriadelrealismo,delcoloquialismo,deltonobajoydelapoesa
sentimental:esdecir,unaretricasesentista(encuantoalaprosodiayal
diccionario)cuyoejenofueraahoralapalabravalijaemblemticadelos6070
(revolucin)sino,msmodestamentey,asumodo,mscontrapoticamente
tambin,democracia.

3ElescritorRicardoStrafacce,elmximoespecialistaenlaobradeOsvaldo
Lamborghini,cuandole(...)

6Sinembargo,ycontrariaaesaexpectativa,lanovedadquepordefinicines
contrariaalaexpectativaprovienedeungrupodepoetascuyatradicin
(sealadasincrnicamenteporKamenszain)hacabaseenalgunasdelas
proclamas,ideasyautoresfavoritosdelgrupoLiteral,radicalesimpugnadoresdel
gelmanismoydelgonzaleztuonismoyadesdelosaos70.RicardoZelarayn:
Notengonadaqueverconelpopulismoniconlafilosofaderrotistadeltango
(1972),OsvaldoLamborghini:Quersquetedigalaverdad?Culeselgran
enemigo?EsGonzlezTunlosalbailesquesecaendelosandamios,toda
esasanata,lacosallorona,bolche,quejosa,delamentarse(1981,enun
reportajequelehaceAlfredoRubioneenlarevistaLecturascrticas3).Peroesto
nosignificaquelapoltica(aunentrminosderepresentacinrealista)estuviera
ausenteenlaprimerapoesaneobarroca,comolomarca,naturalmente,el
extensoCadveres,perotambinaquelpoemadePiccolideSinoenhestarel
oroodo,tituladoydedicadoaHugoyMara,desaparecidos,queterminaba
conesosversosfamosos(paranosotros,entonces),quedecan:Sabrsi
persists,enesavehemencia,queestismuertos.

7YnosignifictampocoquelabibliotecadeLiteralfueralamismaqueladelos
neobarrocos,siendoquestaexcluyacasitodoslosnarradoresdeladeaquella
(elocuentementeaBorgesyaArlt)yarmunamuyextravagante,compuestaa
partirdelasumadeunaseriedeelementoserigidosoriginalmentecomo
antitticos:elModernismodeRubnDaro,elvanguardismodelOliverioGirondo
deEnlamasmdulayasutravs,losentoncesdevaluadospoetassurrealistas
FranciscoMadariagayEnriqueMolina,ledostreintaaosdespusporunanueva
generacindepoetas,quelosvuelvenacolocarenelcentrodelaescena,el
simbolismodeJuanL.OrtizyhastalalricasencillistadeRicardoMolinariyaun,
provocadoramente,sobretodoenelCarreradeArturoyyo,elsencillismoprosaico
deBaldomeroFernndezMoreno(comounaespeciedeemblemaantiborgeano)
queseintegranalapoticaneobarrocacomounasumaquedebidoasumisma
heterognea(osincrtica)conformacin,nodaunavozunnimeentodossus
autoressinounregistroabierto,ancho,generosoquetalvezestenlabasedela
productividaddeestosautoresydeestapoticacuyasmarcaspuedenrastrearse
enlapoesaargentinacontempornea.

4F.Urondo,Enlamasvida,publicadooriginalmenteenLaOpinin,Buenos
Aires,15deagostode(...)
5C.FernndezMoreno,Larealidadylospapeles.panoramaymuestradela
poesaargentinacontempor(...)

8Elsegundoladoenelquehayquebuscarlanovedadqueelneobarrocoimporta
enlaliteraturaargentinatienequever,precisamente,conelcarcterdesu
bibibliotecaquees,comovimos,eminentementenacionalynomixturadamente
nacionalyeuropeaonacionalynorteamericana,comofueronhistricamentelas
bibliotecasargentinasdevanguardia.Peroesabibliotecaeminentementenacional
est,asuvez,abiertaaldilogoyalaconversacinyalaconfrontacinconuna
bibliotecalatinoamericana,dilogoquehistricamentelaliteraturaargentina
despusdelModernismoprefirinomantener.Hayunaancdota,queyocreo
queesfalsa,peroqueencierraunaenormeverdad,quelacuentaPacoUrondo:
OliverioGirondoviajaba,supongamosqueaJaimaca,comosifueseRicardo
Giraldes,enunbarcoporelPacficoyquedaenencontrarseconCsarVallejo
enElCallao.CuentaGirondo,segnUrondo:PensabadesembarcarenEl
CallaoylehabaavisadoaVallejoquemeestabaesperandoenelmuellepero
mibarconopudoarrimarseporquesehabadesencadenadounatormenta
tremenda.Vallejo,enteradodeesto,searrimconunalanchayyonolovea
porqueestabamuyoscuro,perooaquemegritabaGirondo,Girondo,yyole
gritabaVallejo,Vallejo,perodeahnopasamos4.Creoqueestaancdota
(falsaono)encierralaverdaddelhistricodesencuentro,deldeahno
pasamosdelapoesaargentinaconlalatinoamericanaalolargodelsiglo,con
laexcepcindeesacasiinvoluntariareligacinquepuedeverseafinesdelos
aos50,cuandoalrededordelapalabraantipoema,noinventadaporNicanor
Parraperosdifundidaporlconunsentidonetamenteantinerudiano(yanti,
entonces,todoloqueabarcabaelnombreylaobradePabloNeruda,
sucesivamenteromntica,vanguardistaysurrealista,yavecestodoesoalavez),
sereneungrupodepoetasdedistintasnacionalidades:elmismoParra,el
nicaragenseErnestoCardenal,eluruguayoMarioBenedetti,elcubanoRoberto
FernndezRetamar,elecuatorianoJorgeEnriqueAdoum,ylosargentinos
LenidasLamborghiniy,sobretodo,CsarFernndezMorenoquienesconforman
unmovimientoirregular,sinmanifiestos,revistas,niestandartes,conocidotambin
porelnombredepoesaconversacionalocomunicacional,debidoasu
permeabilidadallenguajecoloquial,yllamado,enlaArgentina,porelmismo
FernndezMoreno,existencial,enrazndesuaspectocircunstancial,
momentneo,histrico,perecedero,contemporneo5.Perocomola
circunstanciayelmomentohistrico,enlaArgentinayamediadosdeladcada
del50,tienensobretodovalorpolticonacional,eldelarevolucinperonista,los
grandespoemasargentinosdelmovimiento,comoArgentinohastalamuerte,
deCsarFernandezMoreno,Elsaboteadorarrepentido,AlpblicoyLaspatasen
lasfuentes,deLenidasLamborghini,sedespegandeinmediatodelmovimiento
continentalparareplegarseotravezhacialaliteraturaargentina.

6Sobreelneobarroco.FragmentodeunaentrevistadeJoselyVianna
BaptistaaJosKozer,enhtt(...)

9Losneobarrocos,encambio,muyrpidamenteestablecenvnculosconla
bibliotecalatinoamericana:elchilenoEnriqueLihn,enellibrodeKamenszainde
1983,elcubanoSeveroSarduy,entusiastaprologuistadeCiudaddelcolibr,una
antologadeCarrerapublicadaenEspaaen1982,lauruguayaMarosadi
Giorgio,elbrasileoHaroldodeCamposy,entodos,elcubanosanJosLezama
Lima.Eso,haciaatrs.Yhacialoscostados,losuruguayosRobertoEchevarren,
EduardoMiln,EduardoEspina,elbrasileoWilsonBueno,autordemar
paraguayo,escritoenportuolguaran,elchilenoDiegoMaquieira,elcubano
JosKozerqueesquien,porotraparte,enunreportaje,instadoporel
entrevistadoradarellistadodelwhoiswhodelapoesaneobarroca,nodudaen
armaruncombinadolatinoamericano,prescindiendodelanacionalidaddecada
unodesusactores6.

7D.GarcaHelder,ElneobarrocoenlaArgentina,enDiariodepoesa,n4,
BuenosAires,Rosar(...)

10Eltercerladodondelaprovocacinneobarrocafinalmentesevalidacomo
novedosa,tienequeverconsucarcterreactivo,consucapacidadpara
promover,casideinmediatoasuirrupcin,unacadenadeimpugnaciones.La
msfamosadetodasy,asuvez,lamsprogramtica,fuelaquefirmDaniel
GarcaHelderenelnmero4deDiariodepoesabajoelttuloElneobarrocoen
laArgentina.AllGarcaHeldercontrapone,alasuntuosidadlxicadelos
neobarrocos,undiccionariorestringido,yalaindeterminacindelsentido
posmodernopresentesobretodoenlaobradeCarrera,unamximadeEzra
Pound:Laliteraturaesellenguajecargadodesentido.Esdecirqueese
artculo,quealcanzelvalordeunmanifiesto,essimultneamenteopositivoy
propositivo,entantonosloimpugnatotaloparcialmenteelmovimiento
neobarrocosinoqueinstala,simultneamente,losprincipiosdeloqueuntiempo
despus,enlamismarevista,sellamobjetivismo,cuyaambicin,destacada
porGarcaHelder,esimaginarunapoesasinherosmodellenguajepero
arriesgadaensutareadelograralgntipodebellezamediantelaprecisin,lo
breve,lafcilodifcilclaridad,rasgosquedemaneraimplcitaoexplcitacensura
elneobarroco7.

8Esverdadquehoytalveznoseveantantajanteslasdiferenciasentreunosy
otros,peroesosed(...)

11Yelmismodibujodetresladosquepudimostrazarparavalorar
convenientementelodenuevoquesupusoelneobarrocopuedeservirdeplanoo
demodeloparatrazarloqueimportelobjetivismoenlapoesaargentina8.

12Enprimerlugar,sucarctercontradeterminante,todavezquelaimpugnacin
alosneobarrocosparecaprovenirdelosagazapadossesentasetentistasynode
lasfilasdeunapublicacinquenoibaahacernidelsesentasesentismounvalor
nideJuanGelmanunodesuspoetasemblemticos,comolocompruebaelhecho
dequefueunodelosnicosgrandespoetasdelasegundamitaddelsigloXX
cuyaobraelDiariodepoesa,ensusaosdorados,decidiprogramticamente
norevisitar.Valga,talvez,estaancdotapersonaldeaquellosaos:estbamos
conGarcaHelderenBuenosAires,enunbardecalleCorrientes,yunentusiasta
sesentasetentistaseabalanzasobremicompaeroconunabrazoemocionadoy
lofelicitaporhaberdesenmascaradoaesoshijosdeputareaccionarios(se
referatanlevementealospoetasneobarrocos)ysepona,militantemente,a
disposicindeDiariodepoesaparacolaborarenlainmediatareivindicacinde
JuanGelmanque,entendaelexaltadosesentasetentista,eraelsegundo
movimiento,eldespliegueinmediatoyobligadodesunotaimpugnadora.Pero,
comoesnotorio,esanota,esedossier,esareivindicacin,noformpartede
ningnsumariodelDiarioylaentusiastacolaboracinespontneadenuestro
amigodelacalleCorrientes,unaelegacelebratoriadelos3035aosdela
publicacindelprimerlibrodeGelman,nuncasepublic.Creo,entreparntesis,
quevalelapenaaclarar,odestacar,queenlaredaccindelDiariohabados
importantesseguidoresydifusoresdelaobradeGelman,comoJorge
FondebrideryDanielFreidemberg,yqueladecisindeNOpublicaraquella
colaboracinespontneafueelproductodeundebateinternodelarevista,que
reflejaendefinitivaunadecisincolectivaperonoopinionesindividuales,carcter
que,ademsrefuerzasuvalorinterventivo.

13Estaancdotameparecequeesimportanteporquedestaca,enprimerlugar,la
dobleimpugnacinalaquelanuevapoesaargentinasometialadelpasado
inmediato,yesaimpugnacin,deneobarrocosyobjetivistas,losreneastos,
porlomenosenprincipio,enesafalta.Losreneloquenohay:diminutivos(y
losquehayenCarrera,enPerlongheroenPiccoliestnterminadosenilloy
vienendeJuanL.Ortiz),compaerasycompaeros,cigarrillos(degolpe,sedeja
defumarenlapoesaargentina),cafetines,sentimentalidadtanguera,ytodoel
repertoriotropolgico(comparaciones,metforas,imgenes)quevinculalontimo
(elamor,sobretodo)conlosocial(lapoltica,elcombate,larevolucin,laguerra),
traficandoconceptosdeunoaotroterritorio,ycombinndolospoticamente.Cito
dememoria:tucuerpoeralanicabatalladondemederrotabanescriba
Gelman,yRafaelBielsa,unodesusentusiastasseguidoresdelosaos70:con
estasmanosdeacariciartuespaldatomarunfusiltalvezmaana,conestaboca
debesartegritarPatria

14Ensegundolugar,labibliotecadelosobjetivistasqueincluyeaEliotyaPound,
aKavafis,aWilliamCarlosWilliams,aEdgarLeeMastersyaunaRainerMaria
Rilkeensuversinobjetivista,tambintiende,comoladelosneobarrocos,ala
conformacindeunanuevalecturadelapoesaargentinayalaconsecuente
reformulacindeunatradicinnacional.Porunlado,losnuevospoetasincorporan
alabibliotecadelapoesaargentinalosrelatosynovelasdeJuanJosSaer:El
limoneroreal,Lamayor,NadieNadaNuncayGlosa,porsumismacomposicin,
tanprximaaJuanL.OrtizcomoaBorges,hansidotaninfluyentesenlosaos80
yaunentradoslos90entrelosprosistascomoentrelospoetas,influenciadoble
cuyonicoantecedenteenlaliteraturaargentinaes,comocasisiempre,elmismo
Borgescuyaprosaera,recordmoslo,unodelosmodelosdelapoesadeAlberto
Girri.

9D.GarcaHelder,Giannuzzi,enDiariodepoesa,n30,BuenosAires,
Rosario,1994.
10D.Freidemberg,Tercapersistenciadelaespecie,enDiariodepoesa,n
23,BuenosAires,Ros(...)

15Peroseguramentelaoperacinmsvaliosadelosobjetivistasfueincorporara
latradicinlaobradeJoaqunGiannuzzi,unautorhastaentoncesmsbien
desconocidoymarginal,sobretodoentrelosjvenesque,comoescribiGarca
Helder,leofrecialanuevageneracindepoetaselgustoalafrasesecaysin
vueltas9yconvirtienprogramalarevelacin,diceDanielFreidemberg,que
lesprodujoalyadosotresamigosentreloscualesnoesdifcilimaginara
JorgeAulicino,afinesdelosaos70,eldescubrimientoenlibrerasdeviejo,de
Lascondicionesdelapoca,unlibroquesealabaqueeraposibletratarlos
temasvulgaresycombinarlosconlareflexinintelectualdesembozada,llamara
lascosasporsunombreyserdcilalesquemasintcticosujetoverbo
predicado10.ElrealismoespeculativoymetafsicodeGiannuzzi,degranfactura
tcnica,sostenidaretricamenteporunsistemametafricotanausterocomo
imaginativo,llevadoacaboconunrepertoriolxicoceido,prximoalhabla
comn,peronomimticonipopulista,fueusadoporlosobjetivistascomoun
catalizadorquelespermitiensayarunanuevapoesarealista,desprovistadel
sentimentalismoyelregodeoautobiogrficodelaquepracticabanenesos
mismosaoslosseguidoresdeGelmany,simultneamente,aplicarunprincipio
derestriccinlxicaaldesbordadodiccionariodelosneobarrocos.

16Sinembargo,labibliotecaargentinadelosobjetivistastuvonotoriospuntosde
contactoydereuninconladelosneobarrocos:elprimeroymsnotorio:Juan
L.Ortiz,sujetodelprimerdossierdeDiariodepoesayautordeunaobraimperial
cuyatrazaesindisimulabletantoenlaobradePiccoli,Carrera,Perlonghercomo
enladeGarcaHelder,autor,adems,deunodelosprlogosalaObracompleta
deOrtizpublicadaen1996.Porotraparte,muchosdelospoetasargentinosdelos
aos50comienzanaserprogramticamenterevaloradosporlosdelos80,
indistintamentedesufiliacin:laobradeLenidasLamborghinidejamarcastanto
enladePerlonghercomoenladeSamoilovichladeAlbertoGirri,tantoenlade
CarreracomoenlaJorgeAulicino.Yalgunosotrospoetas,comoHugoPadeletti,
AldoOlivayArnaldoCalveyra,tambindelosaos50perocasiinditosentonces,
empiezanacircularyaserledosrecintreintaaosmstarde,debidoaloficio
simultneodeobjetivistasyneobarrocos.
17Comoladelosneobarrocos,labibliotecaargentinadelosobjetivistastambin
establecevnculosinmediatosconlalatinoamericana,segnpuedeverse
siguiendo,hastadistradamente,lossumariosdelosprimerosdiezoquinceaos
deDiariodepoesa.Yesemanifiestopanamericanismosedirigetambin,comoel
delosneobarrocos,haciaatrsyhacialoscostados.Haciaatrs,Diariodepoesa
publicyentrevistaalgunosdelospoetaslatinoamericanosmsimportantesy
reconocidosdelltimocuartodelsigloXX,comoHaroldodeCampos,Antonio
Cisneros,MarosaDiGiorgiooelnicaragenseCarlosMartnezRivas.Pero
seguramenteelvalordesuintervencinhabrquebuscarloeneldescubrimiento,
paraelpblicoyparalosmsjvenespoetasargentinos,dealgunospoetasdela
tradicinlatinoamericanaparcialocompletamentedesconocidosenlaArgentina
hastasupublicacinenelDiario,comofueelcasodeloschilenosOscarHahn,
WaldoRojas,JosngelCuevasyGonzaloMilln,todospresentadosporDaniel
FreidembergenunanticipatoriodossiertituladoPoesachilenahoy,publicado
en1988deltambinchilenoEnriqueLihn,dequiensepublicElpaseo
Ahumadaen1994yunaentrevistadeEdgarOHaraen2000delcolombiano
JosManuelArango,presentadoporGarcaHelder,en1991,delchilenoJorge
Teiller,presentadoporJorgeFondebrideren1995,delvenezolanoJuan
Calzadilla,presentadoporloscolombianosJuanManuelRocayClaudiaArcilaen
1994,delauruguayaCirceMaia,dequiensepublicanpoemasporprimeravezen
1989ydeloscolombianosArturoAurelioyGmezJattin,presentadosambospor
GarcaHelder,unoen1992yelotroenel2000.

18Lanovedadobjetivistafinalmentesevalida,comoladelosneobarrocos,apartir
desucarcterreactivo,desucapacidadparapromover,casideinmediatoasu
irrupcin,unacadenadeimpugnaciones.Algunasdeellasfueronpublicadasenel
correodelectoresdelmismoDiariodepoesa,durantesusprimerosaos,pero
sindudaslamsimportante,programticaydeextendidasconsecuenciasfuela
quefirmen1991

11R.Herrera,Lahoraepigonal.Ensayossobrepoesaargentina
contempornea,BuenosAires,GrupoEdi(...)

19RicardoH.HerreraensulibroLahoraepigonal.Ensayossobrepoesa
argentinacontempornea,tituladaDelmaximalismoalminimalismo11.All
Herreraorganizaunavigilanteseleccindetextosdelosprimeroscincoaosdel
Diariodepoesa(unacartadeJorgeAulicinopublicadaenunacolumnadeDaniel
Freidemberg,lapresentacindeFreidembergaldossiersobreellagrimaltrifurca,
eldossiercompletodedicadoporelDiarioaLeopoldoLugonesuncompendio
demalaconciencia,diceHerreray,tambin:unaaproximacinalevey
arteraylapresentacinqueElvioGandolfoyDanielSamoilovichhacenenel
DiariodeunaantologadeRaymondCarver)paraconcluirqueelminimalismo
objetivistadelDiarioesenverdadelnegativo(antiproftico,rabiosoy
despreciativo)delmaximalismosesentistaqueseraloqueverdaderamentelate
enelcorazndelDiariodepoesa.

12A.Porra,Lanovedadenlasrevistasdepoesa:relatosdeunatensin
especular,enOrbitsT(...)

20Ochoaosmstarde,en1999,Herreraconvirtiesalecturaintencionaday
circunscriptadeDiariodepoesa(queexcluye,porejemplo,lasseeraslecturas
queelDiariohizodelasobrasdeAldoOliva,deHugoPadeletti,delmismo
Giannuzzi)llamadaHablardepoesacuyonombresimtricoconeldelDiario(la
nicapalabranocomnentreambosttulostienesinembargotambinseisletras)
marca,desdelaportadanoms,lamanifestacindelcarcterespecular,aslo
llamaAnaPorra12,delapublicacindeHerreraenrelacinconlade
Samoilovich,entantoladeaquel,siguePorra,llegaalcampoliterariopara
instalarciertosnombresdesaparecidosdelatradicin(Banchs,Mastronardi,
inclusoMolinari),perotambinparademolerporlaamenazaquesuponen
aquellaspoticasqueelDiariovenarescatandocomolinajepropio.Los
dossiersdedicadosporelDiarioaCsarFernandezMoreno,Lenidas
LamborghiniyJuanaBignozziylasreseasqueHerrera,JavierArdrizydeMara
JuliadeRucchiCrespofirmandelasobrasdeesosmismosautoresconforman,
comosealaPorra,unainversincasiperfectaydondeelDiariove
innovacin,Hablarveverborragia,balbuceo,gritos.

13R.Herrera,Losvencidos,enHablardepoesa,n4,BuenosAires,2002.
14L.SolerCaas,Lageneracinpoticadel40,BuenosAires,Ediciones
CulturalesArgentinas,1981.
15Vase,porquepuederesultarilustrativa,estafichadelecturadelnmero2
deHablardepoesa,n(...)
16O.Aguirre,Crticadelaraznpotica,entrevistaaPabloAnadn,en
www.lacapital.com.ar/200(...)
17R.GustavoR.AguirreyN.Espiro,Poetasdehoy:BuenosAires,1953,
enPoesabuenosaires,(...)

21Deestemodo,laintervencindeHablardepoesaeseminentemente
impugnadora,apartirdelconvencimiento(quenilostextosanalizadosnila
adjetivacinexaltadaconlaqueseloscalificacorroboran)dequeelobjetivismoes
lacontinuacin,porotrosmedios,delcoloquialismoantipoticoysesentistaes
decir,otravez,laideadequeelminimalismoobjetivistaseralaversin
oportunistadelmaximalismosesentasetentistaqueeslaverdaderabestianegra
queHablardepoesavieneaexorcizar.EnunareseasobreMonstruos.
Antologadelajovenpoesaargentina,preparadaporArturoCarreraen2001,
Herrerasealaquelonuevo,lorenovadorylojovensoncategorasficticias,
arbitrariasyoportunistas.Laaventuradelhombreessiemprelamisma:errory
desamparo13.Lainexistenciadelonuevonoimplica,sinembargo,como
cabrasuponer,laimpugnacindeloviejo,enlamedidaqueseniegael
tiemposino,mssencillamente,laimpugnacindelpresente,yapartirdeesa
comprobacin,Hablardepoesainstalaenlapoesaargentinaunparadjico
nuevovalor:elvalordeloviejo,cuyasnotas(equilibrio,forma,jerarqua,
conservacin,continuidad,sublimidad,interioridady,sobretodo,lirismo)sonlas
mismasquelevantabanlospoetasdel40,autodefinidosporLuisSolerCaas
comolosjvenesseriosygraves(completabalaideaLenBenars14)
querenacen(Fnixsellama,precisamente,unadelasrevistasdelanuevavieja
tendencia)60aosmstardecomolosjvenesviejos15.Unodeellos,Pablo
Anadn,director,precisamente,delarevistaFenix,formula,enunaentrevista
publicadaenRosario,unconcentradodelidearioherreristahaciendo,adems,un
pocodehistorialiteraria16.ParaAnadn,lagrantransformacinenlapoesa
argentinaseprodujoenladcadadel50,coneladvenimientodeunaespeciede
neovanguardia,queconvirtiennormaloqueenlasvanguardiashistricashaba
sidoexperimentacin.Apartirdelosaos50enlaArgentinaelversomodernopor
antonomasiafueelversolibre,prejuicioestticoquetuvounasancinpolticaa
partirdelos60:desdeentonces,escribirenversomedidosejuzgreaccionario.
Sinembargo,yaRalGustavoAguirreyNicolsEspiro,en1953,enPoesa
buenosairesapostrofarondereaccionariaalageneracindel40y
directamentenolareconocierondentrodelosdominiosdelapoesapor,entre
otrascosas,elusodeformasretricasclsicasconcebidasapriorsticamente,es
decir,comoejercitacinverbal,algoque,decanEspiroyAguirre,suponauna
actitudsuperficialyunartificiosoretornoapocasdondeestasformaseran
expresinnaturalylegtima17.Porcierto,quienintroducelapalabrapoltica
enestaconversacinesPabloAnadnparadecir,adems,quenadatieneque
verunacosaconlaotra,esdecir,enlasuperficie,escribirenversomedidocon
serreaccionario,aunqueenelfondolacosaylaotraquepretendeAnadnno
tengannadaqueversonlapoesaylapoltica.PerosigueAnadnsilos
poetasargentinosdelasdcadasdel50ydel60tenanunaeducacinauditiva
formadaenlalricaclsica,losautoresdelosaos70seeducaron,salvo
rarsimasexcepciones,enlaescueladelversolibrismoydelastraduccionesde
poesa.Lospoetasposterioresamenudohantenidocomomaestros,asistiendo
inclusoasustalleresliterarios,aestosautoresdeodoatrofiado.Talfobia
antimtrica,oinformal,hahechobastantedao,tantoalapoesacomoalacrtica
sobrepoesa.Latradicindominante,pues,esladelatransgresinsinfin,como
quiendiceunainfinitacolocacindebigotesalaGioconda,unaensima
proposicindelaartisticidaddelmingitorio.Silatransgresin,porcierto,estily
necesariacuandolanormasehavueltoasfixiante,unavezquelanormahace
tiempoquenoesconcebidacomotal,latransgresincontinuaseresuelveen
banalidad,eninsignificancia.Creoquehallegadolahoradeolvidarnosdeser
novedosos.Porcierto:enelinconscienteauditivodecualquierlectordepoesa
argentina(menos,talvez,eneldeAnadn,queparecenotenerlo)lafrase,su
frase,seinscribesobrelaproclamalugonianade1924:Hallegadoparaelbien
delmundolahoradelaespada.Yculeslacabezaquehararodarlaespada
deAnadn?Ladelosconfluyentesneobjetivistasyneobarrocosque,dice
Anadn,prcticamentemonopolizaronelcampopoticoycuyaconfluencia
dejpocoresquicioparaladifusindeotraspoticassiendoque,adems,
segnAnadn,latendenciadominanteneobjetivistayneobarrocadioescasos
poetasmsomenosperdurables(losnombra:FabinCasas,GabrielaSaccone
yBeatrizVignoli)seproduce,dice,unaconfusinentrelapresenciapblicayel
valorrealdelosautoresmscitadosdelperodo.Dejemosdeladoelhechode
queAnadncreaqueenlaArgentinahaypoetasquetienenpresenciapblica
yvolvamosadejardeladoque,adems,seocupedecensaresapresencia
pblicaenlossuplementosculturales,enlasrevistas,enlasantologasy,aun,en
lossubsidiosculturales,paraconcluirenqueelmonopolioneobjetivista
neobarrocosiguefuncionandoalasmilmaravillas,tambinenelplanocrtico,
editorialeinstitucional.PeroveamosqueaAnadn,adems,leparecemuy
claralainfluenciaprofundaynefastadelamezcolanzaneobarroca
neobjetivistaenlosnuevospoetasargentinos,nacidosapartirdelosaos70,
sloqueempleadaconuntonomsliviano,sinlacargaprogramticaquetena
ensusmaestros,aquienes,dichoseadepaso,comoelamordeAnadnyde
Herreraessobretodoaloviejo,ahora,quesonviejos,selesreconoceporlo
menosunavirtud:ladelacargaprogramtica.Yanotemos,auncostado:
mescolanza:mezclarara,omalhecha.

22Paralamismapocadelaentrevista,Anadnparticipaenelsitio
laseleccionesafectivas.blogspot.com,unaencuesta,alamaneradelabolade
nievedeRobertoJacoby,alaqueselerindetributo,cuyalgicaesqueun
poetaeligeonombraaotros,estosasuveznombranoeligenaotros,que
nombranoeligenaotrosyassevaarmandounaespeciedemapa
autogestionadode,enestecaso,lapoesaargentinacontempornea.All,eljoven
viejoAnadn,escribe:Dadoque,ajuzgarporcomovieneesteinteresanteblog
hastaahora(22VII06),casinadiehoyparecieraleerorecordaralosviejos
poetasdelpas(aproximndonossospechosamenteanuestrosfuncionariosyal
mundodelamodaydelespectculodemasas),querramencionaralmenosa
algunosquemeparecenimprescindibles,ademsdeaotrosautoresmsjvenes
quecreoqueannohansidoincluidos.Esunapena,sinembargo,quemuchos
delospoetasmayoresquenombrocarezcandecomputadora,yporlotantono
puedanenviarsustextos(conlocuallatcnicasevuelve,paradjicamente,un
mediodeexclusin),porqueelsolocontactoluminosodesusobras
probablementeincineraravirtualmentetantoborradorsilvestre,tantahojarasca
prematuramenteamarillaquevenimosacumulandoaqu.Yluego,pororden
cronolgicodenacimiento,largaunaextensalistade39poetas.

23Comovemos,otravez,elvalorparaAnadneselmismoqueinstalaHerreraen
lapoesaargentina:lavejez.Perolavejezcronolgica(yAnadnhacedela
cronologaunajerarqua:losprimerosdelaslistasonlosmsviejos)esasuvez
unametfora:loviejodelaquelosviejosrealessonsusmboloestodo
aquelloquelonuevoniega,obtura,novenidejaver.Dehecho,elreclamode
AnadnalsitiodeAlejandroMndeznoesporlaausenciadepoetasbuenos,ode
determinadacorrienteesttica,odelosqueconforman,fuerastecualfuera,su
gustocomolector,sinoqueessumeraausencialaqueloscalifica:sonlos
quenosepuedenver,losquenoestn.Yenunasociedadjuvenilista,
emparentando,Anadn,juvenilismoconsesentasetentismo(suponemosque
cuandohabladefuncionariosserefierealkirchnerismo,siguiendolalnea
editorialde,porejemplo,eldiarioLaNacin,antikirchnerista,antijuvenilista,anti
sesentasetentista),loausenteessobretodoloviejoyloviejoessobretodolo
ausente,loquelahegemona(otravez,unapalabradeLaNacinpara
referirsealkirchnerismo)nodejaver.

24Yelvalordelosviejos,yloquelosconvierteensmbolo,essudurabilidad,en
tantostaseconstituyecomolabasedelideariodeHerreraydeAnadn,en
contradeloqueperece,loquenodura:tantahojarascaprematuramente
amarilla,diceAnadndelaobradelosjvenesqueserafulminadaporla
luminosidaddelaobradelosviejos,siesquestostuvierancomputadorapara
mandarsustrabajosalaseleccionesafectivasynofueraentonces,comosostiene
Anadn,quelatecnologasehavuelto,envezdeunmediodeinclusin(social,
poltica,departicipacinciudadana,comoparece)unodeexclusinSin
embargo,noesladetodoslosjveneslaobracandidataaserfulminadaporel
rayodeladelasviejos.Porqueenlalistade39deAnadnyentrelos
colaboradoresregularesdelarevistadeHerreraloshayque,contrariamenteala
hegemona,oaloqueellossuponenquestavienearepresentar,sostienen,en
susobras,valoresdiferentes,queAnadnreduceados:lirismocrticoyuna
atencininusualalritmodelverso.Dejemosdeladoelsegundo,porquebasta
leerelpromediodelospoetasincluidosenlaantologapreparadaporAnadnen
2004paracomprobarquesetrataslodeunavoluntaddelantlogoquelos
textos,otravez,nocorroboran.Encuantoallirismocrtico,Anadnloexplicaa
travsdelareunindedosconceptosentensin:Locrticoseralaconciencia
dequelapoca,pormltiplesrazones,hapuestoenentredichotoda
sublimidad,ylolricocontemporneoserasegnpalabrasdelitalianoSergio
SolmiretomadasporAnadn,unasupremailusindecantoquemilagrosamente
sesostienedespusdeladestruccindetodaslasilusiones.Setrata,otravez,
delaimpugnacindelpresente,entantoponeenentredichotodasublimidadyes
destructordetodaslasilusiones.Yellirismoahoraadjetivadocomocrticoes
entonceslafigura,lafuerza,utilizadaporelherreranadonismoparaimpugnarel
presenteyentoncesalgneroquelointerpelayqueloabarcamscabalmente:
elrealismo.

18C.MartnEgua,Laplanchadealtibajos,BuenosAires,Paradiso,2006.
19R.Herrera,Delmovimientoalainmovilidad,enHablardepoesa,n2,
BuenosAires,2000.
20O.Bossi,DilogoconAliciaGenovese,enHablardepoesa,n11,
BuenosAires,2004
21E.Bustos,Lricaymesura,enHablardepoesa,n2,BuenosAires,
2000.
22P.Anadn,Prlogo,enSealesdelanuevapoesaargentina,Gijn,
LibrosdelPexe,2004.
23R.Galarza,Prlogo,enLospoetasinteriores(unamuestradelanueva
poesaargentina),Madri(...)

25EnlaltimanoveladeCarlosMartnEgua,Laplanchadealtibajos,hayun
personaje,unescritor,quedicequequerraserpoetaperoquesolopuedeescribir
enprosa:enprosarealista.Realista,dice,porquelasaccionesocurrenen
unescenarioyuntiempoquecualquiercontemporneoconoce18.Esdecir,hay
unrealismo(pensemosenFlaubertoenHoracioQuiroga,enDostoievskyoen
RobertoArlt)quetrasciendelascoyunturasdetiempo,denacinydelenguay
devieneclsico(yaunesamismacondicinestpautadaporeltiempo,elcambio
depblico,deloscriteriosdelacrticaydelosdelegitimacin:pensemosenel
olvidadoyahorarecordadoElasCastelnuovo,oenelensumomentocentraly
ahoraolvidadoManuelGlvez).Peronohayningnrealismoquepuedaprescindir
delapocaenlaqueseloformula,entantoelrealismoes,sobretodo,supoca.
Yelhorrordelherreranadonismoesconcentradoydoble:alpresentey,entonces,
alrealismo.Ysuantdotoessimple:lalrica,lasublimidad.Herrera,sobre
EdgardoDobry:cabrasealarquelapropuestadeDobrylograconseguirleun
salvoconductoalapalabrasublimeenunmedioyunmomentoculturalquelees
pocopropicia19.OsvaldoBossi,endilogoconAliciaGenovese:Cmo
veslalricaenestosmomentos,ysiesposibledarunsentidorenovadorala
misma,cuandotantaspoticasyestticasactualesladieronporterminada?20.
EmilianoBustos,enunareseaaElfindelveranodeCarlosBattilana:Battilana
esdecididamentelricoenunaplazagobernadaporlaantilrica21.Anadn,enel
prlogodeSealesdelanuevapoesaargentina,publicadaen2004:Mientras
losobjetivistasextraendelaexistenciadelaTVporcableylaFMunaexcelente
raznparalaextincindelalrica,suscontemporneoslricosvenenellouna
buenmotivoparahacerdelapoesaunaexperienciamenosficticia,mshonday
firmequelaquetransmitenlosmediosmasivosdecomunicacin22.YRodrigo
Galarza,enelprlogoaLospoetasinteriores(unamuestradelanuevapoesa
argentina),publicadaen2005:Hemosseleccionadoautoresquetienencierta
tendenciaalolrico,decuyosverbossedesprendelaexpresindelospasajes
internosenrelacinconloexterno,sonpoetasquenopretendenhaceruna
descripcinobjetivantedelarealidad[...]poetasalosquellamamosepifnicos[...]
encontraposicinalatendenciaobjetivistaque,enlasltimasdcadas,almenos
enlosprincipalesmediosdedifusindeliteratura,hapredominadoenla
Argentina23.Exiliadosdelpresente(losasuntosdeloslricosoepifnicosson
trascendentes,universales,atemporales:elamorylainfanciaperdida,lamuerte,
lalluviaylanochecomometforasynocomorepresentacin),loestntambin
delalengua(elcastellanodeusotambinesatemporal,universal,culto,aveces
insertanalgunapalabrota(lasdefinirnas?)peroapenascomounexaltaciny
eltuteo,comoenlos40,ledoblaelbrazoalvoseo,peronoesuntuteodialgico
(nopodraserlo,prcticamentenohaygenteenlospoemasepifnicos)sino
autorreferencial:elpoetahabladel,consigomismo,ysetratadet.Yambos
exilios,simblicamente,semanifiestanenlospiesdeimprentadelasdosgrandes
antologasdelacoalicin:Gijn,ladeAnadn.Madrid,ladeGalarza.

24A.Rubio,Arspoetica,enmonstruos.Antologadelajovenpoesa
argentina,BuenosAires,Fond(...)
25D.Samoilovich,Unsuspiroentredosclichs,enDiariodepoesa,n42,
BuenosAires,Rosario(...)
26S.Mallarm,Sobrelaevolucinliteraria,enD.FreidembergyE.Russo
(eds.),Cmoseescribe(...)
26Mientrastanto,enlaantologadeCarrera,publicadaenBuenosAiresen2001,
AlejandroRubio,ensuArspoetica,escribi:Lalricaestmuerta.Quintiene
tiempo,habiendotelevisinporcableyFM,deescucharelladdeunjovenherido
deamor?24.Enverdad,loquehaceRubioesdarlealalricacarcterhistrico
(lalricanofueunespritu,dice,sinounamanifestacinsocial)eincorporarlaala
tradicin.Elcadverdelalrica,dice,puedeabonarunatierrabalda.Ydice
tambinqueelpoetacontemporneodebehacerunautilizacinderecursos,
temasymtricas.Esdecir,delatradicinentera,quenaturalmentenoexcluyea
lalrica,peroteniendoencuentaelcarcterhistricodeesaapropiacin:poner
enrelieveelpresentecontraelfondodelpasado.Elobjetivismo,finalmente,
paraRubio,noeslaausenciadelasubjetividad,comololeyeron
machaconamentelosidelogosdellirismoydelaepifana,sinounaactitud
dondelasubjetividadestpresenteporausencia,yacenteparaserledaenlas
entrelneasdeltexto.Unaoantes,en2000,MartnGambarottahaba
publicadoSeudo,unlibroquevenaconlapoderosacargaextratextualdeserel
libroposterioraPunctum,suprimerlibro,conelquehabaobtenidoelprimer
premioenelprimerconcursodelDiariodepoesayquesehabaconvertidoen
unasuertedeemblemadelvalordelonuevodeesoqueaunnosesabebien
cmodebeleerse,comosealabaSamoilovichensureseadellibro(belloen
ungnerodebellezadesconocido25)queeraelqueelDiario,comoconjunto,
venaapromoveryainstalar,enlatradicindelasvanguardias.YesenSeudo
dondeGambarottaescribeunaestrofaquetieneelvalordeunartepotica
retroactiva,quesirvetantoparaleerSeudocomoparaleerPunctumy,sobretodo,
paradespejarmalosentendidosencuantoaunaposibleadscripcindesuobraa
unrealismopolticooaunobjetivismoelementales,puramentereferenciales:
Noesloquequiero/decirescasiloque/quierodecires/loqueestalcostado
/deloquequierodecir.S,porsupuesto:Mallarm.S,porsupuesto,una
traduccindelideariosimbolista,antiparnasianoyantiobjetivistadeMallarmde
1891:Nombrarunobjetoessuprimirlastrescuartaspartesdeldisfrutedel
poemaqueunotienealadivinarpocoapoco:sugerirlo,taleselsueo26.El
realismoterrenaldesestabilizadoporelsimbolismovolado.Oelsimbolismovolado
enraizadoenelrealismoterrenal,comoesoscardosareos,rusoslesdecanen
laPatagonia,quechupandelatierraysevan.Eseeselrgimenimpuroel
objetivismo,s,perocomounasubjetividadyacenteentrelneas,lalricas,pero
histrica,comomanifestacinsocial,elrealismo,s,peroporcontigidad,comolo
queestalladodelarepresentacinquepromovilareaccin,enteorayen
acto,delaavanzadaepifnicaqueformulaunafirmativoaparatotericoy
publicitario(revistas,reseas,prlogos,antologas,reportajes)construido,sin
embargo,conuntonoplaidero,sobreelquesemonta,adems,unsistemade
seleccinulicoquesloincluyeoaceptaalosresistentes,aesosngelespuros
depresente,depolticaydereferencialidadenlosqueviveaunlaPoesa,
inmaculadadetodo.

27M.T.Gramuglio,Elrealismoysusdestiemposenlaliteraturaargentina,
enNoJitrik(dir.),(...)

27Naturalmente,obligadamente,enlaliteraturaargentina,enlapoesaargentina,
elantirrealismo,portradicines,tambin,unantivanguardismo.Dehecho,la
extensapolmica,europeasobretodo,entrerealismoyvanguardias,reseada
minuciosamenteporMariaTeresaGramuglioensuensayoElrealismoysus
destiempos,queocupacrticosytericosdelaliteraturataninconciliables
comoGeorgLukcsyRolandBarthes,notuvolugarenlaliteraturaargentina,
salvoenciertascrepitacionesdelosensayosdeHctorP.AgostiydeJuanCarlos
Portantieroque,porotraparte,prcticamentenoinvolucranalapoesa27.Estono
sucedisloporqueentodaslaspolmicassobreelrealismovadesuyoquela
novelaeselgneroliterarioporexcelencia,niporqueeldelapoesasea,en
principio,elmenosreferencialdeloslenguajesliterarios,nitampocoporqueenlos
destiemposcaractersticosdenuestrahistorialiterariaseanmedianamente
sincrnicaslaaparicindelasvanguardiasydelrealismo.Creoqueelverdadero
asuntoporelcualnohaypolmicaspotentesentrevanguardiayrealismoenla
poesaargentinaesporqueunodeloscomponentesesencialesdelavanguardia
poticaargentinaes,precisamente,suemergenciarealista.LopercibiOctavio
Pazenunodelosantecedentesimportantesdelasvanguardias,comoesel
LeopoldoLugonesdelLunariosentimental,de1909,alsealarsunotable
reaccincoloquialista,crticaeirnica,contraelcosmopolitismoantirrealistade
RubnDaro.DicePaz:

28O.Paz,Loshijosdellimo,BuenosAires,SeixBarral,1987.
28CuandoLugoneshabladelpeluquerodelaesquina,esepeluqueronoesun
smbolo,sinounsermaravillosoafuerzadeserelpeluquerodelaesquina28.Y
lodijotambinBorges,reconociendolosmritosdeotrodelosantecedentes
notoriosdelasvanguardiasantimodernistas,BaldomeroFernndezMoreno:
Fueelprimeroenmiraralrededor.Fervordebuenosaireso20poemaspara
serledoseneltranva,paracitarslodosejemplosemblemticosdelapoesa
argentinadevanguardia,losmismosmanifiestosultrastasfirmadosporBorgesy
hastalaeleccin,comoelementoretricoprimordial,delametforaracional(en
unquintopisoalguiensecrucificaalabrirdeparenparunaventana,escribe
Girondo)cuyaeficaciaestbasadaensusposibilidadesdereconstruccin
semntica,enlugardelaimagen,sonalgunosdeloselementosqueconfirman
estahiptesis.Bajoesascoordenadasvanguardiayrealismoyno
vanguardiaversusrealismo,comoseleymuchasvecesesteepisodiodela
historiadelapoesaargentina,seguramentebajoelinflujodelpoderoso
componenteantirrealistadelBorgesnarradordeficciones(quehizometstasisen
todoelsistemaborgeanoyllev,entonces,aunalecturaerrnea,antirrealista,del
ultrasmoydelmartinfierrismo),esposibleestablecerunalecturadelapoesa
argentinaapartirdeloquepodramosllamarlaemergenciadelrealismo.

29ParafraseandoaLukacs,quehablabadeficcinynodepoesa,podemos
preguntarnos(yestaspreguntasylaconformacindeunmapaendondefuera
posibledesarrollaralgunasrespuestaslasrealizamosconNoraAvaroyAnala
Capdevilamientrasarmbamoselprogramadel2006deLiteraturaArgentinaIIde
laUniversidaddeRosario):Queslarealidad?Esposibledarcuentadeella
atravsdelapoesa?Apartirdequrecursos?Esposibleproducirdesdela
poesaefectosdeverdadacercadelarealidad?.Esaspreguntas,referidasala
ficcin,queconformanparaGeorgLukcslaticadelgranrealista(sedde
verdad,fanatismoderealidad)atraviesanlahistoriadelapoesaargentina
desdesusprimerasmanifestacionesoriginaleslospoetasgauchescos
BartolomHidalgoeHilarioAscasubiy,conmatices,elEstebanEcheverradeLa
cautivahastalosdosmximosproyectosrealistasdelpresente:Tomasparaun
documental,deDanielGarcaHelderyPoesacivil,deSergioRaimondi.

30Deestemodoelrealismo,mscomoloveaErichAuerbach,estoes,comouna
variablequerecorretodalaliteraturaoccidental,quecomounparadigma
confinadoalasegundamitaddelsigloXIX,trazaunalneaquepermiterealizar
unalecturaproductivadelapoesaargentinadelsigloXX,desdeeltmido
realismodescriptivistadelospostmodernistas(esasapocadasplazasdeprovincia
deBaldomeroFernandezMoreno,esosdientesamarillosdelamantedeAlfonsina
Storni)hastalaeleccindelosmartinfierristasdelaciudaddeBuenosAirescomo
escenarioprivilegiado(yreconocible)desuobraentantoposeer,
simblicamente,laciudaderaposeerlanaciny,simultneamente,poseerla
lengua:yesto,naturalmente,enfrancadisputaconlosboedistas,quienes
adjetivan,porprimeravezenlaArgentina,asurealismocomodeizquierdao,aun,
deextremaizquierdao,aun,revolucionario.Estosdosmodelos,eldel
postmodernismoyeldelasvanguardias,establecentempranamentelosdos
extremosdelrealismo,mientrasquedapendiente,ensuspenso,unadefinicin
abarcadorayacasoimposible:porunlado,elrealismocomorepresentaciny,
sobretodo,comoantisimbolismoy,enelotroextremodelarco,elrealismoslo
entendidocomorealismopolticoocomoinstrumentoparacomprenderenlo
msbajoodirectamente,enlomsaltodelaexpectativa,paracambiarla
realidad,engeneralnacional.Enelmedio,laelegacombatientedeJuanL.Ortiz,
elrealismoromnticodeGonzlezTun,todalapoesaperonista.Ycuando
hablamosdepoesaperonista,nohablamosdelapoesapartidariadePern
quecasinoesliteratura,segnpuedeverseleyendolaAntologapoticadela
revolucinJusticialista(1954)preparadaporAntonioMontiyque,cuandoloes,es
elegaca,lrica,epifnicasiendosusujeto,sinembargo,EvaPern,elcaballodel
generalo,aun,elaguinaldosinoesapoesaque,msalldesuinscripcin
ideolgicadebasedacuentadelaconmocinqueelperonismoimportaenel
mismocuerpodelaliteraturaargentina,msalldelasvaloracionesyaunms
alldelosposicionamientosdelosescritoresenelcampointelectualensu
relacinconlapoltica.YeneseordensontanperonistaselgorilaArgentinohasta
lamuerte,deCsarFernndezMoreno(nocreanenlogeneral,enelgeneral,
evitenaevita,etc.)comoelperonistaLaspatasenlasfuentes,deLenidas
Lamborghini).Tambin,enelmedio,todoloquehaydetodoeso(deOrtiz,de
FernndezMoreno,deLamborghini)enlaobraconcentrada,sincrtica,dePaco
Urondo,yaunlasesquirlasderealidad,deexteriorismo,quesecuelenenla
poesaegocntricadelsesentaquevuelveadarleestatutoalyolrico
cuarentista,despreciadoporlosinvencionistasyporPoesabuenosaires,ahora,
esverdad,unpocomanchadodetabaco,decaf,ydesmog.

31Sobreesatradicin,convertidaenpasadoo,comosealaRubio,encajade
herramientas,seconstruyenlosdosgrandespoemasdelmenemismodela
poesaargentinacontempornea:TomasparaundocumentalyPoesacivil.Otra
vez,comoenelperonismo,nosetratadeadjetivarmenemistaparaimplicar
unaadscripcinounrechazoaunapoltica,sinodepercibircmoesasobras
fueron,msqueningunaotra,sensiblesalacontrarrevolucin(orevolucin
liberal,comoseprefiera)queimportelmenemismoenlasociedadyenlapoltica
argentina.Eseserelmotivodeotraexposicin.

You might also like