You are on page 1of 8

Analiza statecznoci konstrukcji z wykorzystaniem MES

Strona 1 z 4

Wyboczenie jest bardzo dobrze znane osobom zajmujcym si budownictwem, architektur


czy te wszelkiego rodzaju konstrukcjami, w ktrych mona spodziewa si wystpowania
sporych napre ciskajcych. Takie konstrukcje to np. rurocigi, supy podtrzymujce
dachy, tory kolejowe (tramwajowe), ale rwnie tafle szklane tworzce szkielet np. cian
budynkw. Generalnie rzecz ujmujc, w przypadku wszystkich konstrukcji, o ktrych mona
powiedzie, e s wiotkie, wystpuje ryzyko nagej utraty statecznoci w sytuacji gdy
konstrukcje te s poddane duym obcieniom ciskajcym. Utrata statecznoci objawia si
tym, e konstrukcja np. sup hali, ni std ni zowd zaczyna wygina si na wszystkie strony,
chocia nie dziaaj na niego adne (lub bardzo niewielkie) siy boczne. Temat wyboczenia
powinien by zreszt inynierom znany. Obliczanie siy krytycznej, korzystanie z wzorw
Eulera lub Tetmajera-Jasiskiego, pojcie smukoci prta wszystkie te zagadnienia
wchodz w skad podstawowego kursu mechaniki. I w wielu przypadkach na tym koniec.
Tymczasem na skutek powszechnej tendencji do obniania masy konstrukcji (czyli jej
odchudzania) inynierowie coraz czciej znajduj si sytuacji, w ktrej nie uwzgldnienie
postaci wyboczeniowych w analizie konstrukcji mechanicznych prowadzi do wynikw nie
majcych przeoenia na rzeczywisto. Niniejszy tekst ma na celu przyblienie sposobu
uwzgldniania zjawiska wyboczenia w analizach przeprowadzanych przy wykorzystaniu
metody elementw skoczonych.

Antoni Skrobol

Na pocztek podstawy. Wyboczenie to naga utrata statecznoci konstrukcji na skutek


dziaania si ciskajcych. Skd te siy? W przypadku wspomnianych ju supw
podpierajcych konstrukcj bd to siy wynikajce z ciaru spoczywajcego na supie. Ale
nie tylko w trakcie poaru metalowy sup bdzie poddany dziaaniu wysokiej temperatury.
Metal pod wpywem temperatury bdzie chcia zwikszy swoj dugo, co wywoa w nim
due naprenia ciskajce i ostatecznie moe prowadzi do jego wyboczenia. Z ca
pewnoci bdzie temu sprzyja wysoka temperatura zmieniajca jego wasnoci
mechaniczne, takie jak modu Younga itp. To jednak nie jest tematem obecnych rozwaa.
Skoro ju mowa o obcieniach termicznych to z podobnym zjawiskiem mamy do czynienia
w przypadku szyn kolejowych lub rurocigw. le skompensowane wyduenie na skutek
wzrostu temperatury moe powodowa wyboczenie konstrukcji. Ze zjawiskiem wyboczenia
musz sobie poradzi budowniczowie szklanych domw. Architekci projektuj ju i buduj
domy ktrych ciany cakowicie wykonane s z tafli szklanych. Szko w tym przypadku jest
nie tylko wypenieniem szkieletu, ale stanowi szkielet konstrukcji domu. Musi wic
spenia takie zadania, jak przenoszenie ciaru dachu i stanowi opr dla si natury,
w postaci np. wiatru. Ciar dachu wywouje ciskanie ciany, a wiatr stanowi si boczn
powodujc jej dodatkowe zginanie. Tego rodzaju kombinacja obcienia sprzyja wyboczeniu
konstrukcji. Jej wyboczenie za moe doprowadzi do wystpienia napre rozcigajcych
bardzo niebezpiecznych dla szka.
Rys.1 Schemat przeprowadzania analizy deformacji z uwzgldnieniem wyboczenia
konstrukcji

Ale nie tylko architekci i twrcy luksusowych rezydencji s zmuszeni do troski o stateczno
swoich konstrukcji. Wspomniaem ju o bardzo powszechnej w przemyle tendencji
polegajcej optymalizacji wszelkich konstrukcji pod ktem redukcji masy. Prowadzi to do
powstawania konstrukcji mechanicznych, o ktrych coraz czciej mona powiedzie, e s
wiotkie. Ich wiotko nie jest wprawdzie wad, pod warunkiem, e konstrukcje te,
w wystarczajcym stopniu speniaj zaoenia konstruktora. Problemem jest raczej to, e
konstruktor coraz czciej, oprcz wymaga dotyczcych sztywnoci lub wytrzymaoci,
musi zdefiniowa wymagania zwizane ze statecznoci projektowanej konstrukcji.
Nie zawsze jednak wyboczenie jest zjawiskiem negatywnym. Moe ono rwnie dziaa
w subie czowieka. Typowym przykadem jest ksztatowanie termiczne blach lub
ksztatownikw metalowych wykorzystujce midzy innymi mechanizm wyboczenia
termicznego konstrukcji. Pomimo tego, niewtpliwie pozytywnego charakteru wyboczenia,
przedstawionego na ostatnim przykadzie, mona jednak zaryzykowa tez, e w codziennej
praktyce zjawisko to nosi cechy negatywne. Naley wic wystrzega si go, a co najmniej
mie nad nim kontrol.

Kontrol zapewni moliwo uwzgldnienia utraty statecznoci w obliczeniach


konstrukcji. Literatura oraz normy branowe obfituj we wszelkiego rodzaju
szablony, schematy oraz wzory przydatne do oblicze statecznoci konstrukcji.
Rwnie programy wykorzystujce metod elementw skoczonych pozwalaj na
uwzgldnienie postaci wyboczeniowych i wczenie ich do analizy. W dalszej
czci na prostym przykadzie pokazany zostanie sposb przeprowadzania analizy
statycznej w rodowisku Abaqus, z uwzgldnieniem postaci wyboczeniowych
konstrukcji.
Analiza taka przebiega w dwch etapach. W pierwszej kolejnoci przeprowadza
si analiz buckle, ktrej wynikiem s postaci wyboczeniowe konstrukcji oraz
warto siy krytycznej odpowiadajca kadej z tych postaci. Nastpnie
przeprowadza si analiz nazywan w anglojzycznej literaturze postbuckling.
Na potrzeby niniejszej pracy analiza ta bdzie nazywana analiz deformacji
konstrukcji. Schemat metody jest zilustrowany na rysunku 1.
Aby sprawdzi czy algorytm postpowania jest poprawny wystarczy
przeprowadzi porwnanie wynikw symulacji numerycznej z wynikami oblicze
analitycznych. Porwnanie to zostao przeprowadzone na przykadzie stalowego
prta o przekroju prostoktnym 10x30 mm i dugoci 500 mm (Rys. 2).
Rys. 2. Stalowy prt o przekroju prostoktnym poddany analizie wyboczeniowej

Dolny koniec prta jest zamocowany w podporze przegubowej, a jego grny


koniec znajduje si w podporze przegubowej przesuwnej.

W rodowisku Abaqus zrealizowano to w ten sposb, e doln paszyzn prta


poczono za pomoc wizw typu Kinematic Coupling z punktem nazwanym
RefPoint-1, a grn paszczyzn prta poczono z punktem RefPoint-2 (Rys. 3).
Nastpnie zdefiniowano warunki brzegowe dla RefPoint-1 u1=u2=u3=u6=0 oraz
dla RefPoint2 u1=u2= u6=0 i u30. Do grnego punktu (RefPoint-2) przyoono
jednostkow si ciskajc o wartoci F=1N dziaajc wzdu osi prta. (Rys. 4)
Siatk elementw skoczonych dobrano tak, aby na gruboci prta przypaday
minimum trzy warstwy elementw. Zastosowano elementy solid C3D8. Przyjto
sprysty model materiau prta o wartoci moduu Younga E=210 GPa oraz
wspczynniku Poissona =0,3. Zgodnie ze schematem przedstawionym na
rysunku 1 przeprowadzono analiz wyboczeniow i otrzymano postaci
wyboczenia (mody) wraz z wartociami wasnymi (eigenvalue). Wyniki analizy
trzy pierwsze mody wraz z wartociami wasnymi pokazane s na rysunku 5.

Najbardziej interesujca jest oczywicie pierwsza posta wyboczenia oraz


odpowiadajca jej warto wasna. Sia, jak obciony zosta prt, bya
jednostkowa, wic warto wasna powinna by w tym przypadku rwna sile
krytycznej. I rzeczywicie podstawiajc dane do wzoru Eulera na si krytyczn
otrzyma si warto Pkryt=20726 N. Porwnujc j z si krytyczn uzyskan
z oblicze MES PMES=20768 N otrzymujemy rnic rzdu 0,2%. Jest to bardzo
dobra zbieno analizy MES z wynikami oblicze analitycznych.
Analiza numeryczna MES wyboczenia prta zostaa wykonana i pomylnie
przesza weryfikacj z obliczeniami analitycznymi. Przysza wic pora na
przeprowadzenie analizy statycznej konstrukcji z wykorzystaniem wynikw
poprzedniej analizy. Ten sam model, ktry by uyty do przeprowadzenia analizy
wyboczeniowej zostanie teraz wykorzystany w analizie postbuckling.

Okrelenie ten sam model nie jest przypadkowe. Musi zosta uyta ta sama
numeracja wzw, jak w przypadku analizy wyboczeniowej, poniewa na modelu
ma zosta wykonany pewien zabieg. Ot, do nowo tworzonej analizy typu np.
Static General dodane zostan wyniki analizy wyboczeniowej. Stanie si tak
poprzez zastosowanie komendy *IMPERFECTION, ktra pozwoli zaburzy idealn
geometri prta przemieszczeniami wzw obliczonymi w analizie buckle.
Odbdzie si to poprzez dodanie obliczonych przemieszcze do pooe wzw
konstrukcji nie zaburzonej. Wyniki symulacji ciskania si osiow 10 kN takiego
zaburzonego prta przedstawione s na rysunku 6a. Dla porwnania na
rysunku 6b pokazano wyniki symulacji tego samego prta, bez zastosowania
komendy *IMPERFECTION. W przypadku gdy geometria prta nie zostaa
zaburzona mamy do czynienia z czystym ciskaniem. Brak jest strzaki ugicia,
jedyne przemieszczenia w kierunku X to mae deformacje prta na skutek
spczenia materiau, w wyniku zmniejszenia jego dugoci. Wyniki analizy
postbuckling wyranie pokazuj wystpienie pewnej niewielkiej krzywizny prta
na skutek dziaania siy ciskajcej (skala rysunku zostaa zdeformowana aby
mocniej uwidoczni uk).
Naley podkreli, e przyoona sia nie przekroczya wartoci krytycznej. Ugicie
prta jest na tyle mae, e nie powoduje nagej utraty statecznoci. Aby nastpio
dalsze przemieszczenie prta sia musi wzrosn. Co si stanie jeeli przyoona
zostanie sia ciskajca o wartoci przekraczajcej si krytyczn?
Wykres na rysunku 7 przedstawia zaleno sia przemieszczenie pionowe
punktu przyoenia siy. Wyniki uzyskano dla analizy typu Static, General.
Uzyskanie wikszych przemieszcze w trakcie tej analizy nie byo moliwe
poniewa zostaa osignita warto siy krytycznej. Z wykresu mona odczyta,
e sztywno ukadu obcionego si zblion do wartoci krytycznej dy do
zera (prawa cz krzywej jest pozioma). Stanowi to problem dla klasycznego
solwera w analizie statycznej, poniewa nawet niewielki przyrost siy bdzie
generowa nieskoczenie wielki przyrost przemieszczenia. Dzieje si tak, gdy
w bardzo duym uproszczeniu MES szuka rozwizania rwnania F = Ku gdzie F
to siy, u przemieszczenia, a K macierz sztywnoci ukadu. Jeeli zadane s siy,
wtedy aby wyznaczy przemieszczenia naley podzieli si przez sztywno.
Jeeli sztywno dy do zera (co wida na rysunku 7), wtedy przemieszczenia
d do nieskoczonoci.
Jednym ze sposobw radzenia sobie z tego rodzaju problemem jest zastosowanie
innego rodzaju wymuszenia w analizie. Zamiast przykada si skupion mona
wymusi przemieszczenie pionowe. Wtedy niewiadome bd po lewej stronie
rwnania i zbieno bdzie moliwa do osignicia. Metoda ta jest skuteczna
jedynie wtedy, kiedy znamy kierunek i sposb przemieszczania si punktu,
ktrego przemieszczenie wymuszamy. W przypadku omawianego prta nie
stanowi to wikszego problemu. Trudno sprawi bardziej skomplikowana
konstrukcja, ktrej zachowanie si nie jest tak oczywiste.
Innym, bardziej eleganckim, sposobem jest zastosowanie analizy typu Static,
Riks. Pozwala ona na przejcie przez punkt bifurkacji i symulacj zachowania
konstrukcji, po utracie statecznoci. Metoda ta znajduje punkt rwnowagi na
kocu kadego kroku. Umoliwia ona nie tylko zwikszenie (jak w klasycznej
metodzie iteracyjnej), ale rwnie zmniejszenie wartoci siy tak, aby speni
warunek rwnowagi statycznej. Tak wic niewiadom jest tutaj nie tylko
przemieszczenie, ale rwnie w pewnym sensie sia.
Stosujc t metod moliwe jest uzyskanie ksikowego wrcz wykresu sia-
przemieszczenie. Takiego, jaki mona spotka w kadym podrczniku
omawiajcym zagadnienie wyboczenia. Wykres taki dla omawianego prta
przedstawiony jest na rysunku 8. Wida na nim wyranie miejsce, w ktrym
nastpuje naga utrata statecznoci prawie zerowy przyrost siy generuje
stosunkowo due przemieszczenia pionowe punktu przyoenia siy. Nastpujcy
potem odcinek, w ktrym coraz mniejsza sia wywouje dalsz deformacj, byby
niemoliwy do uzyskania z wykorzystaniem metody Newtona-Rapsona,
stosowanej w klasycznej analizie (zakadajc oczywicie, e stosowane jest
wymuszenie si, a nie przemieszczeniem).
Opisywany sposb ma jednak pewn wad. Wyniki s zalene od pewnej
wielkoci zwanej Arc Length. Charakteryzuje ona rozmiar kroku oblicze.
W przypadku gdy krok ten bdzie zbyt duy metoda nie bdzie si zbiega lub da
nieprawdziwe rezultaty moe przeskoczy punkt bifurkacji w ogle go nie
zauwaajc. W przypadku maego kroku czas oblicze jest dugi. Moliwe jest
jednak czenie w jednej analizie kilku metod. W pierszej czci symulacji
zastosowa wic mona klasyczn metod i obciy prt si du, lecz mniejsz
ni warto krytyczna, aby nastpnie w dalszej czci oblicze zmieni metod na
Riks i z du dokadnoci przeanalizowa przejcie konstrukcji przez punkt
bifurkacji.

A skoro ju o wadach mowa sama analiza wyboczenia konstrukcji oraz


nastpujca po niej analiza postbuckling jest zalena od wielu czynnikw. Wany
jest sposb zamocowania konstrukcji, ktry ma wpyw na postaci wyboczenia.
Uwany czytelnik zauway, e analizowany prt ma odebrane obroty wzdu
wasnej osi (u6=0). Stao si tak poniewa podczas analizy pojawiay si
odksztacenia bdce ewidentnie wynikiem ruchu ciaa sztywnego obrotu wok
osi Z. Sposb importu odksztaconej postaci prta do analizy postbuckling
rwnie nie jest oczywisty. Skadnia komendy *IMPERFECTION wymaga aby poda
procentowy wpyw kadej z postaci wyboczenia na zaburzenie geometrii
konstrukcji. Nie ma jednak reguy na to, jakie wartoci naley przyj. Wszystko
pozostaje w gestii dowiadczenia i wyczucia inyniera. Naley zachowa
szczegln ostrono przy stosowaniu metody Riks w poczeniu z elasto-
plastycznym modelem materiau. W takim przypadku przyrost odksztace
plastycznych moe by niezgodny z rzeczywistoci. Metoda Riks uniemoliwia
zdefiniowanie amplitud przyrostu si lub przemieszczenia. Siy powinny by
zadane bezporednio na konstrukcj. Obcianie konstrukcji w sposb poredni
(za pomoc np. kontaktu z innym ciaem) jest niewskazane.
Generalnie rzecz ujmujc, analizy wyboczenia oraz statecznoci konstrukcji wci
s przedmiotem wielu bardzo interesujcych prac naukowych (z rozprawami
doktorskimi wcznie) z rnych dziedzin, nie zawsze zwizanych w sposb
bezporedni z mechanik.

You might also like