Burze w naszym kraju s wci zjawiskiem mao znanym, a ich sia jest niedoceniana

i niestety czsto bagatelizowana. Dopiero za spraw pasjonatw meteorologia burz w Polsce

dostaa odpowiednie bodce do rozwoju, a wiedza zwizana z burzami zacza dociera do
szerokiego grona odbiorcw. Niestety, przez dugie lata niewiedzy powstao wiele mitw
i legend zwizanych z tym zjawiskiem. Niektre z nich, na przykad te dotyczce wyadowa,
mog narazi nas na niebezpieczestwo utraty zdrowia a nawet ycia.
Udao mi si cznie zebra 24 mity, ktrych wiksza cz dotyczy wyadowa
atmosferycznych gdzie uderzaj, co je przyciga, gdzie si przed nimi schroni. Nie jest to
rzecz zaskakujca, gdy wemiemy pod uwag nieprzewidywalno i przypadkowo tego
zjawiska. Na pocztek chciabym jednak wyjani, czym rni si poraenie od trafienia
piorunem, poniewa wiele osb myli te dwa pojcia, lub uywa ich zamiennie, wprowadzajc
innych w bd.

Poraenie (porednie) ma miejsce w przypadku, gdy wyadowanie uderza w ziemi

rozchodzc si we wszystkich kierunkach, lub uderza w jaki obiekt i przeskakuje na osob
poraon (ktra stoi pod drzewem czy latarni lub ma kontakt z przewodnikiem). Szacuje si,
e poziomy zasig wyadowania uderzajcego w ziemi to ok. 20 m (im dalej tym skutki
poraenia s mniej dotkliwe).

Trafienie (lub poraenie bezporednie) ma miejsce w przypadku, gdy osoba poraona

zostaje bezporednio trafiona przez wyadowanie. Zdarza si to do rzadko, jest jednak
o wiele bardziej niebezpieczne od poraenia poredniego.
Mit nr 1: Jak grom z jasnego nieba o wyadowaniach dodatnich.

Wyadowania uderzajce z bezchmurnego nieba to chyba najbardziej znany mit

zwizany z burzami. Nagy, gwatowny, niespodziewany, to przymiotniki, ktre jako
pierwsze przychodz nam do gowy, gdy uywamy powyszego przysowia. wietnie opisuj
rwnie sprawc zamieszania, czyli wyadowania dodatnie (ang. cloud-ground+, czsto
oznaczane skrtem CG+). Z perspektywy obserwatora znajdujcego si na ziemi
wyadowania te faktycznie mog wyglda tak, jakby pady z bkitnego nieba pozbawionego
chmur, jednak w rzeczywistoci, padaj one ze znajdujcej si w pobliu burzy. Oto przykad:

Rysunek 1 Wyadowanie dodatnie

Fot. Kara Swanson

Z wyadowaniami dodatnimi zwizany jest rwnie inny mit, ktry funkcjonuje, jako
bdna wskazwka dotyczca bezpieczestwa podczas burzy. Zazwyczaj brzmi mniej-wicej
tak:, Jeli nie pada deszcz, a niebo nad Twoj gow jest wolne od chmur, to znaczy, e jeste
bezpieczny

2
 Nic bardziej mylnego. Wyadowania dodatnie potrafi uderza w ziemi nawet do 50
km przed rdzeniem opadowym i chmur cumulonimbus. Stanowi one jedynie 5% wszystkich
wyadowa doziemnych, s jednak nawet do dziesiciu razy potniejsze natenie moe
wynie do 300 KA, a napicie do 1 000 MV. Powstaj w grnej czci komrki burzowej
(czsto w samym wierzchoku), ktra w przeciwiestwie do podstawy, gromadzi adunki
dodatnie (std nazwa). W wikszoci przypadkw wyadowania CG+ pojawiaj si poza
obszarem chmury cumulonimbus (czyli na zewntrz burzy), s wic widoczne z odlegoci
wielu kilometrw. Mona je rwnie rozpozna po charakterystycznym, dugim grzmocie,
trwajcym do 30 sekund.

Mit nr 2: Pioruny kuliste.

Jeszcze do niedawna wszelkie opowieci o piorunach kulistych wrzucane byy do

jednego worka wraz z historiami o porwaniach przez UFO, zdjciami Wielkiej Stopy i list
obietnic wyborczych kolejnych partii rzdzcych. Jednak wraz z rozwojem meteorologii
i technologii udao si potwierdzi fakt istnienia piorunw kulistych, ktre wikszo
naukowcw klasyfikuje jako wyadowanie atmosferyczne. Wci jednak nie jest pewne czym
dokadnie s i jaka jest geneza ich powstawania.
W 2012 roku badaczom z Chin udao si zarejestrowa piorun kulisty na ultraszybkiej
kamerze ze spektrografem (urzdzeniem umoliwiajcym okrelenie skadu chemicznego
obiektu na podstawie barwy jego wiata). Analiza nagrania pozwolia na sformuowanie
kilku wnioskw, oto najwaniejsze z nich:
kula wiata pojawia si po uderzeniu pioruna, wyaniajc si z ziemi;
rednica zarejestrowanego wiata miaa ok. 5 metrw;
kula zmieniaa jasno z czstotliwoci 100 Hz;
w skad wiata wchodziy trzy pierwiastki: krzem, elazo i wap;
Najwaniejszym odkryciem jest zdecydowanie skad chemiczny wiata, ktre skada
si z podstawowych pierwiastkw znajdujcych si w glebie. Potwierdzaoby to teori,
w ktrej przyczyn powstawania piorunw kulistych miaoby by zjawisko parowania
krzemu wywoane wyadowaniem doziemnym. Wci jednak nie udao si wyjani wielu
zagadek zwizanych z piorunem kulistym. Jedn z nich s relacje wiadkw mwice
o piorunach kulistych wpadajcych do domu przez okno czy komin, lub nawet przenikajcych
przez ciany.

3
Rysunek 2 Kadr filmu z nagranym piorunem kulistym

Po lewej zarejestrowane wiato pioruna kulistego, po prawej odczyt ze spektrografu.

rdo: https://www.youtube.com/watch?v=VXm3zDM_v80

Mit nr 3: Drzewo, jako bezpieczne schronienie przed deszczem.

Mit, ktry wci jest przyczyn wielu porae w Polsce. Jest to jeden z najgorszych
pomysw, na jaki mona wpa szukajc schronienia. Drzewa s atwym celem dla
wyadowa, a my znajdujc si w ich pobliu, naraamy si na due niebezpieczestwo.
Czasem lepiej bdzie zmokn, a nawet dosta gradem po gowie, ni ryzykowa stojc pod
drzewem.
Istnieje rwnie teoria, ktra mwi, e w trakcie burzy lepiej jestzmokn. Suche
ciao i ubrania stawiaj wikszy opr, a prd zawsze szuka dla siebie najatwiejszego ujcia.
W razie poraenia, mokre ubrania miayby uatwi przepyw adunkw na zewntrz ludzkiego
ciaa, dziki czemu unikniemy obrae wewntrznych. Niestety, nie znalaz si jeszcze
miaek, ktry chciaby przetestowa na sobie t teori.

Mit nr 4: Bezpieczna pozycja w terenie.

W tym przypadku do czsto powielan i jednoczenie bdn wskazwk jest

pozycja leca, dziki ktrej mielibymy mniej wystawa ponad ziemi. Jeli burza
zaskoczy nas w terenie najbezpieczniej jest kucn, zczajc jednoczenie stopy. Dlaczego?

4
Warto tutaj wyjani czym jest napicie krokowe. Jest to rnica potencjaw midzy dwoma
punktami podoa odlegymi od siebie o dugo kroku (ok. 0,8 m do 1 m). W czasie burzy
nie naley ka si na ziemi, gdy pojawia si wtedy dua rnica potencjaw midzy gow
a stopami. Skutki ewentualnego poraenia bd wtedy o wiele powaniejsze.

Mit nr 5: Pioruny nigdy nie uderzaj w to samo miejsce.

Wrcz przeciwnie. Wyadowania czsto uderzaj w to samo miejsce wiele razy,

szczeglnie, jeli jest to wysoki, wyrniajcy si obiekt. wietnym przykadem jest Empire
State Building, w ktry kadego roku uderza rednio 20-25 wyadowa. Liczby te zachciy
naukowcw, ktrzy kilkanacie lat temu, na szczycie budynku, zamontowali aparatur
badajc wyadowania atmosferyczne.

Mit nr 6: Wyadowanie zawsze uderza w najwyszy punkt w okolicy.

Nie zawsze, lecz jest to do czste. Wysokie punkty (jak na przykad szczyty
grskie) i wysokie, osamotnione obiekty (np. wiee radiowe budowane na wzgrzach, lub
wspomniany wczeniej Empire State Building) s bardziej naraone na trafienie.

Mit nr 7: Wysokie obiekty przycigaj wyadowania, dziki czemu osoby

stojce pod nimi s bezpieczne.

W USA powsta mit nazywany ochronnym stokiem lub regu 45 stopni, wedug
ktrego, dla obiektw wyszych ni 30 m, istnieje bezpieczny obszar wyznaczany przez kt
45 stopni pomidzy przyprostoktn (cian obiektu), a przeciwprostoktn (cignc si od
szczytu obiektu do ziemi). Stojc wewntrz takiego obszaru w ksztacie stoka mamy by
cakowicie bezpieczni, poniewa wysoki obiekt cignie wszystkie wyadowania na siebie.
Nie jest to jednak prawd wyadowania mog z atwoci uderza zaraz obok wysokich
obiektw. Ponadto, stojc pod wysokim obiektem, musimy pamita, e istnieje ryzyko
poraenia poredniego.

5
Rysunek 3 Mit "ochronnego stoka"

rdo: National Lightning Safety Institute

Mit nr 8: Wysocy ludzie s bardziej naraeni na trafienie piorunem.

Zasada im wyej tym gorzej dziaa w przypadku wysokich obiektw, ktre

zdecydowanie wyrniaj si ze swojego otoczenia (np. gdy wysoko zabudowy wynosi
6 metrw, a dany wysoki obiekt ma 10-15 m lub wicej). W porwnaniu ze swoim
otoczeniem, ludzie s zazwyczaj niskimi obiektami, wic kilka dodatkowych centymetrw
wzrostu nie zrobi adnej rnicy.

Mit nr 9: Istniej osoby bdce bardziej naraone na trafienie piorunem.

Bardziej naraeni na poraenie s na pewno mczyni. Potwierdzili to badacze

z National Oceanic and Atmospheric Administration, ktrzy, analizujc dane statystyczne
z USA, odkryli, e rednio 4 na 5 osb poszkodowanych to wanie przedstawiciele pci
brzydkiej. Przyczyn takiego stanu rzeczy moe by fakt, e mczyni znacznie wicej czasu
spdzaj na zewntrz (np. wdkujc lub pracujc w rolnictwie, na budowie czy konserwacji
wysokich obiektw), a take o wiele czciej bagatelizuj niebezpieczestwo zwizane
z nadchodzc burz. aden mczyzna nie przyzna przecie, e obawia si tych kilku
grzmotw syszanych z oddali.

6
 Niewtpliwie niezwykym mczyzn by Roy Sullivan, stranik Parku Narodowego
Shenandoah w stanie Wirginia, ktry w cigu 35 lat zosta poraony a7 razy! Mimo
odniesionych obrae (mniejszych lub wikszych) udao mu si przey za kadym razem:
kwiecie 1942 r. pierwsze poraenie, ktre zostawio pasek poparze wzdu jego
prawej nogi. Roy zosta poraony pod wie obserwacyjn pooon w lesie, z ktrej
musia ucieka po tym, jak liczne wyadowania doprowadziy do jej poaru;
lipiec 1969 r. drugie poraenie, ktre miao miejsce gdy Roy prowadzi ciarwk.
Wyadowanie trafio w pobliskie drzewo i odbio w boczne okno samochodu
nokautujc kierowc oraz palc jego rzsy, brwi i wosy;
1970 r. stranik przechadza si po swoim ogrdku w momencie, gdy wyadowanie
trafia w pobliski transformator przeskakujc na Roya i przypalajc jego rami;
1972 r. Roy zosta poraony podczas pracy w leniczwce, a piorun znw podpali
jego wosy;

Rysunek 4 Roy Sulivan prezentuje kapelusz ze ladem wypalonym przez byskawic

rdo: http://www.mentalfloss.com/article/66863/meet-man-struck-lightning-7-times

7
 7 sierpnia 1973 r. podczas patrolu w lesie Roy zauwaa formujc si chmur
burzow i postanawia przed ni uciec. Gdy uzna, e jest ju bezpieczny, wysiad
z samochodu i po chwili zosta poraony po raz kolejny. Piorun podpala jego wosy,
wybija lewy bark i zrzuca but z lewej nogi;
5 czerwca 1976 r. podobna historia. Roy znw prbuje uciec przed chmur burzow,
jednak byskawica trafia w niego po raz kolejny ranic go w lew kostk;
25 czerwca 1977 Roy zostaje poraony w trakcie wdkowania. Piorun uderza
bezporednio w jego gow, podpala jego wosy (znowu) i pozostawia poparzenia na
klatce piersiowej oraz brzuchu.
Roy zmar w 1983 roku w wieku 71 lat w nie do koca wyjanionych okolicznociach,
oficjalnie popeniajc samobjstwo. Jego dwa nadpalone kapelusze mona podziwia na
wystawach Rekordw Guinnessa w Nowym Yorku i Karolinie Poudniowej.

Mit nr 10: Wyadowania uderzajce w wod

Wikszo adunkw elektrycznych rozchodzi si poziomo, w zwizku z czym,

energia wyadowania uderzajcego w wod pozostaje na powierzchni. Ryby i inne wodne
stworzenia zazwyczaj pywaj nieco gbiej, pod powierzchni wody, dziki czemu nie s
naraone na poraenie, w przeciwiestwie do ludzi zaywajcych kpieli. Woda jest bardzo
dobrym przewodnikiem, dlatego poziomy zasig takiego wyadowania jest o wiele wikszy
ni na ldzie. Brak jest jednak konkretnych i wiarygodnych kalkulacji, okrelajcych w jakiej
odlegoci od uderzenia jestemy bezpieczni i jak gboko naley si zanurzy aby unikn
poraenia. Istniej relacje osb, ktre nurkujc w trakcie burzy na gbokoci od 7 do
10 metrw, po uderzeniu pioruna w powierzchni wody, odczuy poraenie prdem lub
nieprzyjemne mrowienie na caym ciele.

Mit nr 11: Telefony komrkowe przycigaj wyadowania.

Jeszcze do niedawna wszyscy uznawali to za pewniak, jednak badania dowodz, i nie

jest to prawda. O wiele bardziej niebezpieczne jest rozmawianie przez przewodowy telefon
stacjonarny, gdy wyadowania mog przeskoczy na kable telefoniczne i przez nie dotrze
do osoby, ktra trzyma w rku suchawk.

8
 Aby rozwia wszelkie wtpliwoci co do telefonw komrkowych, najlepiej
przytoczy stanowisko Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej Stowarzyszenia
Elektrykw Polskich:
PKOO SEP stoi na stanowisku, i wszystkie opinie sugerujce zakaz uywania
telefonw komrkowych w czasie burzy s nieuzasadnione z naukowego punktu widzenia,
a nawet mog stwarza porednie zagroenie zdrowia i ycia osb poszkodowanych, do
ktrych nie bdzie mona wezwa pomocy.
Owiadczenie to dotyczy rwnie innych urzdze elektrycznych, korzystajcych
z transmisji bezprzewodowej (smartfon, tablet czy laptop).

Mit nr 12: Metalowe przedmioty przycigaj wyadowania.

Obecno metalowych przedmiotw (czy po prostu samego metalu) nie ma adnego

wpywu na to, gdzie uderzy wyadowanie. Szczyty grskie s zrobione z kamienia, jednak
kadego roku wyadowania uderzaj w nie wiele razy. Mimo i metal nie przyciga
wyadowa, wietnie przewodzi prd, dlatego, gdy sycha grzmoty, naley trzyma si
z daleka od metalowych ogrodze, rur, blach lub nawet roweru. Pomimo tego, e metalowe
przedmioty nie przycigaj piorunw, to noszenie przy sobie zbyt wielu takich przedmiotw
w trakcie burzy moe by niebezpieczne. Trzeba pamita, e najbardziej dotkliwe
poparzenia u ofiar poraenia pojawiaj si w miejscach, w ktrych skra ma kontakt
z zegarkiem, acuszkiem, kluczami lub telefonem.