You are on page 1of 5

c Zawód nauczyciela bez wątpienia należy do tak zwanych zawodów

społecznych. Ich nadrzędnym celem jest działanie na rzecz drugiej osoby lub
grupy osób za pomocą bliskich kontaktów interpersonalnych. ÄZawód
nauczycielski zalicza się do służb społecznych, działających wśród i dla ludzi´.1
Wiąże się to niejednokrotnie z wieloma wyrzeczeniami i ciężką pracą. Efekty tej
pracy zależą nie tylko z wiedzy jaką powinien mieć pedagog i umiejętności
specjalistycznych, ale również od postawy wobec uczniów. Pracy tej stawiane są
wysokie wymagania społeczne. Niejednokrotnie wyższe niż to wynika z
przydziału obowiązków i zasad kodeksu pracy.2

Praca nauczyciela charakteryzuje się przede wszystkim tym, że


przedmiotem jego pracy są ludzie, głównie dzieci i młodzież, a jego celem
kształcenie i wychowanie. ÄIstotą tej pracy jest podmiotowe traktowanie
wychowanków, polegające na stymulowaniu ich rozwoju i doprowadzeniu do
samowychowania i samokształcenie.´3 Pedagog specjalny ma zadanie nieco
trudniejsze ponieważ dzieci i młodzież z którymi pracuje mają specyficzne
trudności w uczeniu się. Często doprowadzenie do samowychowania i
samokształcenia jest niemożliwe z uwagi na upośledzenia. Specyfikę pracy
nauczyciela dobrze określają następujące cechy:

1.c Zaangażowanie, oddanie się, zanurzenie ± pełne zaangażowanie, którego


wszyscy oczekują od nauczycieli w sprawy wychowanków jest na tyle
absorbujące, iż może się przyczynić do zablokowania rozwoju
zainteresowań co obniża w efekcie jakość pracy pedagogicznej. Pełna
realizacja wymagań związanych z całkowitym zaangażowaniem powoduje
poczucie wyczerpania.
2.c Izolacja ± wielu początkujących nauczycieli skarży się na poczucie
osamotnienia w radzeniu sobie z wieloma problemami mającymi miejsce
w klasie szkolnej. Przyznawanie się do tego, że sobie nie daje rady jest
uważane za brak profesjonalizmu. Zawód nauczyciela w świetle
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccc
1
Korzon A. Zjawisko wyczerpania się pedagoga specjalnego w pracy zawodowej, [w:]
Kuligowska K. (red.), Z problematyki kształcenia pedagogów specjalnych, Zeszyty
Naukowe WSPS, Warszawa 1991, s.180
2
Dróżdż A. Etyka nauczyciela, [w:] Rumiński A. (red.), Etyczny wymiar edukacji
nauczycielskiej, Impuls, Kraków 2004, s.53c
3
Zaborowski Z, ðsychospołeczne problemy pracy nauczyciela, WSiP, Warszawa 1986, s.
8
problematyki samotności jest szczególną profesją. Pedagog nie pracuje w
warunkach izolacji społecznej. Jego zaangażowanie odnosi się i wynika z
kontekstu społecznego, zatem wydawać by się mogło, że problem izolacji
nie dotyczy ludzi w tym zawodzie. Jednak przykładem poczucia
samotności może być brak koordynacji pracy o kooperacji z innymi
nauczycielami.
3.c Ustawiczna konieczność bycia w stanie gotowości do natychmiastowej
reakcji ± podczas swojej pracy nauczyciel musi niejednokrotnie szybko
podejmować wiele decyzji, a jednocześnie spostrzegać wiele interakcji
zachodzących w grupie podopiecznych. Nie na wszystkie musi on
reagować, jednak konieczna jest tu szybka analiza sytuacji.
Charakteryzujący dla zawodu nauczyciela jest stan pełnego napięcia i
mobilizacji do działania.
4.c Władza na uczniami ± nauczyciel dysponuje głosem decydującym w
zakresie podejmowania decyzji.
5.c Autonomia ± przy wszystkich ograniczeniach jakim podlega
wykonywanie większości zawodów, nauczyciele mają możliwość
cieszenia się względnie dużym polem autonomii w zakresie np.: wyboru
realizowanego programu, doboru treści itp.4

Cechy te mogą się odnosić również do pedagogów specjalnych.

Trudno jest znaleźć prace dotyczące modelu pedagoga specjalnego.


Badacze są przekonani o uniwersalności modeli które proponują w literaturze.
Wanda Dróżka zajęła się badaniem młodego pokolenia nauczycieli. Wyniki badań
wskazały na cechy i wartości które są zdaniem badanych niezbędne we
współczesnym zawodzie nauczyciela. Oczywiście można te cechy przypisać
nauczycielom-pedagogom specjalnym. ÄNajistotniejsze z nich to: autonomia
osobowa, podmiotowość, niezależność, godność osobista, odwaga moralna,
autentyczność, wiarygodność, samodzielność, odpowiedzialność,
prawdomówność, wrażliwość moralna, dobroć. Wartości te składają się sylwetkę

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccc
4
Pyżalski J., Plichta P. Kwestionariusz obciążeń zawodowych pedagoga, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007
osobową nauczyciela´.5 Najlepiej do nauczyciela-pedagoga specjalnego pasuje
model refleksyjnego praktyka, który dostrzega własne doświadczenia jako źródło
wiedzy, takiego który wykonuje swoją pracę w oparciu o wiedzę teoretyczną i
stosującego pewne umiejętności, które można określić mianem swoistej intuicji
wypracowanej w przebiegu własnych doświadczeń.6 ÄRefleksyjny praktyk to
nauczyciel, który wie-co, wie-jak, wie-dlaczego, oraz wie-kto i dlaczego-ja; i
wszystkie te wymiary jego wiedzy, nie wykluczając się wzajemnie umożliwiają
niezbędną refleksję´.7

Cechy charakteryzujące sylwetkę nauczyciela specjalnego:

1.c Refleksyjność i plastyczność myślenia, które determinują jego twórcze


nauczanie i ± z racji specjalności ± terapię i opiekę, zwłaszcza nad głębiej
niepełnosprawnymi. Refleksja umożliwia bowiem eliminowanie błędów w
działaniu, a zwłaszcza pozwala na podejmowanie skutecznych form
oddziaływań terapeutycznych.
2.c Świadomość pełnionej roli i związanej z tym odpowiedzialności za proces
edukacji, terapii i opieki nad dziećmi z niepełnosprawnością.
3.c Umiejętność budowania pozytywnego społecznego obrazu
niepełnosprawnych podopiecznych, a w miarę ich możliwości mentalnych,
kształtowania poczucia własnej wartości uczniów. Wiąże się to z
wyrażaniem przemyślanych sądów i opinii na ich temat, niezależnie od
rodzaju i głębokości niepełnosprawności.
4.c Cierpliwość i wytrwałość w trudnej sytuacji pracy terapeutyczno-
wychowawczej, szczególnie z dziećmi z głębszą niepełnosprawnością,
często wielozakresową, przy realizacji najważniejszych ich potrzeb
5.c Autentyczność, przekładająca się na umiejętność bycia sobą, a nie granie
roli w zależności od sytuacji.

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccc
5
Sekułowicz M. ¢auczyciele szkolnictwa specjalnego wobec zagrożenia wypaleniem
zawodowym, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP,
Wrocław 2005, s. 24
6
ibidiem, s. 24
7
Nowak-Dziemianowicz M. Oblicza nauczyciela oblicza szkoły, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2001, s.17
6.c Poczucie sprawiedliwości, oznaczające stosowanie jednoznacznych
kryteriów oceniania i postępowania wobec uczniów, uwzględniające ich
możliwości i zdolności.
7.c Umiejętności organizacyjne zarówno w pracy dydaktycznej, jak też w
przypadku różnych innych form aktywności dzieci niepełnosprawnych,
np. uczestnictwo w olimpiadach specjalnych i przeglądach artystycznych.
Kształtowanie zainteresowań dzieci, stymulowanie do rozwoju w miarę
ich możliwości i sprawności.
8.c Umiejętności współpracy i współdziałania z rodzicami, dzięki której
istnieje realnie większa szansa na opracowanie lepszej strategii pomocy
niepełnosprawnemu dziecku.
9.c Zdolność rozumienia niepełnosprawności dziecka, dzięki czemu istnieje
możliwość wczuwania się w jego potrzeby oraz stawianie mu zadań
odpowiednich do jego predyspozycji zawodowych.
10.cOdporność na trudności wynikające z pracy z dziećmi niepełnosprawnymi,
wytrwałość w ich pokonywaniu, umiejętność radzenia sobie z nimi.
11.cUmiejętność przeprowadzenia diagnozy psychopedagogicznej oraz terapii,
przy zastosowaniu odpowiednich metod i technik terapeutycznych
dostosowanych do wieku, rodzaju i głębokości zaburzenia.
12.cZdolność do adaptacji w związku z przemianami technologicznymi,
umiejętność szybkiej i twórczej asymilacji nowych informacji. Otwartość
na innowacje, zwłaszcza pedagogiczno-terapeutyczne.8

Takich oto cech jak te wymienione wyżej powinno się oczekiwać od


współczesnych pedagogów specjalnych. Sama nazwa Äspecjalny´ nabiera
wyjątkowości. Już Maria Grzegorzewska zwróciła uwagę na to, że praca z
dzieckiem niepełnosprawnym wymaga ciągłego badania, poszukiwania,
rozwoju pomysłowości i walki z rutyną. Jednak nie oznacza to, że
kompetencje zawodowe nauczycieli specjalnych są inne niż tych z nauczania
powszechnego. Kompetencje ogólne stanowią bowiem podstawę do
budowania i kształtowania umiejętności nauczycieli specjalnych. Konieczne

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccc
cSekułowicz M. ¢auczyciele szkolnictwa specjalnego wobec zagrożenia wypaleniem
zawodowym, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP,
Wrocław 2005, s. 24-25
c
jest jednak uwzględnienie specyficznych zadań, wynikających z potrzeb
niepełnosprawnych podopiecznych, a tym samym uwzględnienie tych różnic
w opisie kompetencji. 9

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccc
9
Sekułowicz M. Wypalenie zawodowe nauczycieli zatrudnionych w placówkach dla
osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przyczyny ± symptomy ± zapobieganie ±
przezwyciężenie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002

You might also like